“bra bedi m’akyi” - download.jw.orgdownload.jw.org/files/media_books/4e/cf_tw.pdfsowoayerapn...

194
“BRA BEDI M AKYI”

Upload: dokhanh

Post on 08-Nov-2018

490 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

So woayera p�n ma wotee nka s� wuhia akwankyer�?

Yesu Kristo ne �kannifo a Onyankop�n apaw no a

onipa biara hia. Yesu kae s�: “Mene oguanhw�fo pa

no, na minim me nguan, na me nguan nso nim me.”

(Yohane 10:14) So wunim Oguanhw�fo Pa no—ne su

ahorow, ns�m a �kae ne adwuma a �y�e, s�nea na

�y� nsi, ne �d� a �daa no adi—no yiye?

Nhoma yi b�boa wo ma woahu Yesu

yiye na wadi n’akyi p��.

“BRA BEDIM’AKYI”

“BR

AB

ED

IM

’AK

YI ”

cf-TW

So woayera p�n ma wotee nka s� wuhia akwankyer�?

Yesu Kristo ne �kannifo a Onyankop�n apaw no a

onipa biara hia. Yesu kae s�: “Mene oguanhw�fo pa

no, na minim me nguan, na me nguan nso nim me.”

(Yohane 10:14) So wunim Oguanhw�fo Pa no—ne su

ahorow, ns�m a �kae ne adwuma a �y�e, s�nea na

�y� nsi, ne �d� a �daa no adi—no yiye?

Nhoma yi b�boa wo ma woahu Yesu

yiye na wadi n’akyi p��.

“BRA BEDIM’AKYI”

“BR

AB

ED

IM

’AK

YI ”

cf-TW

NHOMA YI WURA NE

“BRA BEDIM’AKYI”

� 2010WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIA

�ho Kwan Nyinaa Y� Y�n De

W�n a w�y�eWATCHTOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF NEW YORK, INC.

Brooklyn, New York, U.S.A.Wotintimii w� afe 2012 November mu

Y�nnt�n nhoma yi. Y�de y� Bible nkyer�kyer� adwuma w� wiase nyinaa.Nkur�fo fi w�n p� mu yi ntoboa de boa.

Bible mu ns�m a �w� nhoma yi mu nyinaa fi Kyer�w Kronkron—WiaseFoforo Nkyer�ase no mu, gye s� y�akyer� s� efi baabi foforo.

Mfonini ahorow no fibea:Kratafa 39: Nhoma no akyi mfonini: J. Hester and P. Scowen

(AZ State Univ.), NASA; kratafa 87: � Tim Lynch/Index Stock Imagery

“Come Be My Follower”Twi (cf-TW)

Made in the United States of AmericaW�y�e w� United States, Amerika

�kenkanfo Pa:

“Bra bedi m’akyi.” (Marko 10:21) Yesu Kristo namsaa ns�m no so reto nsa fr� y�n s� yemmedi n’akyi. Soworegye �fr� yi so? Saa a wob�y� no benya w’asetenaso nk�nt�nso k�se. D�n nti na �te saa?

Yehowa somaa ne Ba a �woo no koro no baa asaseso s� �mfa ne nkwa mm�ma s� agyede. (Yohane 3:16)S� wu a �ba no bewu maa y�n no da nky�n a, �kyer��y�n s�nea �s� s� y�b� y�n bra nso. Okuraa ne m

˜udi

mu w� biribiara a �y�e mu, na �maa n’Agya koma t��ne yam. Yesu san kyer�� y�n s�nea yebetumi ay� te s�n’Agya. Ns�m a �ba no kae ne nne�ma a �y�e no mayehu Agya no akwan ne n’ap�de yiye.—Yohane 14:9.

Bible ka s�, Yesu ‘gyaw y�n nhw�so s� yennin’anamm�n akyi p��.’ (1 Petro 2:21) S� y�p� s� y�b�nYehowa yiye, na yenya asetena a edi m

˜u nn�, na y�k�

so nantew �kwan a �k� daa nkwa mu no so a, �s� s�yedi Kristo anamm�n akyi p��.

Ansa na yebetu anamm�n a �te saa no, �ho hia s�yehu s�nea Yesu b�� ne bra w� asase so no yiye. Enti,�fata s� y�t� y�n bo ase sua Yesu ho ns�m a �w� Biblemu no yiye. Ns�m a Yesu kae ne nea �y�e a yebesusuwho, na y�ahw� �kwan a y�b�fa so asuasua no no betu-mi aboa y�n ma y�adi n’anamm�n akyi yiye.

�mmra s� nhoma yi b�boa wo ma �d� a wow� maYesu ne Yehowa no ak� so ay� k�se. Na ma saa �d� nonka wo na di Yesu anamm�n akyi p�� s�nea �b�y� awob�ma Yehowa koma at� ne yam nn� ne daa.

W�n a Wotintimii

Ti Kratafa

1 “Bedi M’akyi”—Na Yesu Kyer� D�n? 5

2 “�kwan no ne Nokware no ne Nkwa” 15

�F˜A 1 “Bra B�hw�” Kristo No

3 “Mebr� Me Ho Ase Koma Mu” 25

4 “Hw�! Yuda Abusua mu Gyata” No 35

5 ‘Nyansa Ademude Nyinaa’ 46

6 “Osuaa Osetie” 56

7 ‘Munsusuw Nea Ogyinaa Pintinn no Ho Yiye’ 66

�F˜A 2 ‘�kyer�kyer�e, na �kaa Ahenni no

Ho As�mpa’

8 “Eyi Nti na W�somaa Me” 77

9 ‘Monk� Nk�y� Asuafo’ 87

10 “W�akyer�w S�” 98

11 “Onipa Biara Nkasae Saa Da” 108

12 “Wankasa Ankyer� W�n a Mfatoho Nka Ho” 118

�F˜A 3 “�d� a Kristo W� no Hy� Y�n”

13 “Med� Agya No” 129

14 “Nnipakuw Pii B�n No” 139

15 ‘�y�� no Mm�b�’ 150

16 ‘Yesu D�� W�n Kosii Awiei’ 161

17 “Obiara Nni �d� a �sen Eyi” 172

18 “K� So Di M’akyi” 182

Emu Ns�m

ADEY� b�n na obi too nsa fr�� wo k�� ase a �ma w’anigyei yiye? Ebia nea �b�ba w’adwene mu ne bere a w�toonsa fr�� wo k�� adey� titiriw bi te s� nnipa baanu a wop�w�n as�m paa ayeforohyia ase. Anaas� ebia wob�kae da aw�fr�� wo s� k�y� adwuma titiriw bi no. S� w�ato nsa afr�wo saa p�n a, akyinnye biara nni ho s� �maa w’ani gyei,na wotee nka mpo s� w�adi wo ni. Nanso nokwas�m ne s�,w�ato nsa afr� wo s� b�y� biribi a �ho hia sen saa koraa.W�ato nsa afr� y�n mu biara. S�nea y�b�y� y�n ade w� nsaa w�ato afr� y�n no ho no betumi anya y�n so nk�nt�nsok�se. �y� hokwan a �sen biara a yebetumi anya w� asete-na mu.

2 Nsa b�n na w�ato afr� y�n? �y� Yesu Kristo a �y� Ye-howa, ade nyinaa so Tumfo� Nyankop�n no Ba a �woono koro no, na wato nsa afr� y�n, na w�akyer�w w� Biblemu. Y�kenkan Yesu as�m yi w� Marko 10:21 s�: “Bra bedim’akyi.” Eyi kyer� s� Yesu reto nsa afr� y�n mu biara. �s� s�yebisa y�n ho s�, ‘D�n na m�y� de agye nsato yi so?’ Ebiawubebisa s�, hena na s� w�to nsa fr� no saa a, �b�popo neti? Nea �y� nwonwa ne s�, nnipa dodow no ara nnye nsa aw�ato afr� obiara yi so. D�n ntia?

3 S� nhw�so no, susuw �barima bi a Yesu ankasa too nsa

1, 2. Nsato a �ho hia sen biara b�n na obi betumi anya, na ns�m b�nna yebetumi abisa y�n ho?3, 4. (a) D�n na na �barima a �k�� Yesu h� kobisaa no daa nkwa hoas�m no w� a nkur�fo nyae a anka w�p�? (b) �b�y� s� su pa b�n naYesu hui s� aberante a na �y� otumfo� ne �defo no w�?

T I 1

“Bedi M’akyi”—N

´a Yesu Kyer� D�n?

“D�n na meny� na manya daa nkwa?” 5

fr�� no b�y� mfe 2,000 a atwam ni no ho hw�. N´a �y� obi

a wobu no paa. Any� yiye koraa no, na nne�ma abi�sa biw� ne ho a obiara nya bi a anka �p�, na ebinom mpo hwe-hw� no anibere so—n

´a �y� �babun, �w� ahode pii, na na

�w� tumi. Bible ka ne ho as�m s� �y� “aberante,” �y� “�de-fo ankasa,” na �y� “otumfo�” nso. (Mateo 19:20; Luka 18:18, 23) Nanso, na aberante no w� su bi a �ho hia paa. N

´a

wate Yesu, �kyer�kyer�fo K�se no ho as�m, na n’ani gyeenea �tee no ho.

4 N´a atumfo� a w�w� h� saa bere no mu dodow no ara

mfa obu a �fata mma Yesu. (Yohane 7:48; 12:42) Nansootumfo� yi y�� n’ade w� �kwan soronko so. Bible ka kye-r� y�n s�: “[Yesu siim] a �rek� no, �barima bi tuu mmi-rika bebuu nkotodwe w� n’anim bisaa no s�: ‘�kyer�kye-r�fo Pa, d�n na meny� na manya daa nkwa?’” (Marko 10:17) Hy� s�nea na �barima yi ho pere no s� �ne Yesu b�kasano nsow. Otuu mmirika kohyiaa no w� ab�nten so s�neana anka ahiafo anaa nnipa a w�ba fam no mu biara b�y�no. Bio nso, ofi obu mu buu nkotodwe w� Kristo anim.Enti �da adi s� na �barima yi w� ahobr�ase, na na onim nehonhom mu ahiade. Yesu ani gyee su pa a �te saa no ho.(Mateo 5:3; 18:4) Enti �ny� nwonwa s� “Yesu hw�� no na�d�� no.” (Marko 10:21) Mmuae b�n na Yesu de maa abe-rante no?

Nsato a �sen Biara5 Yesu ma yehui s� na n’Agya de s�nea yebetumi anya

daa nkwa ho ns�mmisa a �ho hia no ho mmuae ama de-daw. �twee adwene sii Kyer�wns�m no so, na �barima nokae s� odi Mose Mmara no nyinaa so. Nanso, esiane s� naYesu w� nhumu soronko nti, otumi huu nne�ma k�� akyi-

5. Mmuae b�n na Yesu de maa aberante �defo no, na y�y� d�n hu s�“ade biako” a na aka no no nkyer� s� �s� s� odi hia buruburoo? (Hw�ase h� as�m no nso.)

“BRA BEDI M’AKYI”6

ri. (Yohane 2:25) Ohui s� na otumfo� yi w� honhom mummer�wy� bi a �y� aniberes�m. Yesu kae s�: “Aka wo adebiako.” N

´a d�n ne saa “ade biako” no? Yesu ka kyer�� no

s�: “K� na k�t�n nea wow� na fa ma ahiafo.” (Marko 10:21) So na Yesu rekyer� s�, s� obi betumi asom Onyanko-p�n a, gye s� odi hia buruburoo? Dabi.� N

´a Kristo reka bi-

ribi a �ho hia paa ho as�m.6 Nea �b�y� na �barima no ahu dekode a aka no, Yesu de

hokwan soronko bi maa no. �ka kyer�� no s�: “Bra bedim’akyi.” Wo de, susuw ho hw�—�sorosoro Nyankop�nno Ba no ankasa gyinaa �barima no anim too nsa fr�� nos� ommedi n’akyi! Yesu san hy�� no b� s� obenya aka-tua soronko bi. �kae s�: “Wubenya ademude w� soro.” Soaberante a na �y� otumfo� ne �defo no gyee nsa a w�tofr�� no a na �b�ma wanya hokwan soronko yi toom nt�mara? Kyer�wtoh� no ka s�: “As�m no maa ne wer� ho-wee na �de yaw fii h� k�e, efis� na �w� agyapade be-bree.” (Marko 10:21, 22) Enti as�m a na �barima no nhw�kwan a Yesu ka kyer�� no no maa nea na �w� ne komamu daa adi. N

´a �barima no agyapade no ho hia no dodo,

na akyinnye biara nni ho s� na �p� tumi ne anuonyama n’agyapade no ma onya no nso. Awer�hos�m ne s�, nan’ani gye n’agyapade no ho sen s�nea na �d� Kristo no ko-raa. Enti, “ade biako” a na aka ne s� obefi ne koma nyinaa

� Yesu anka ankyer� w�n a wobedii n’akyi no nyinaa s� w�nk�t�nw�n ahode nyinaa. �wom s� �kaa s�nea ebetumi ay� den ama �defos� �b�k� Onyankop�n Ahenni mu no ho as�m de, nanso �toaa so s�:“Onyankop�n fam de ade nyinaa betumi ay� yiye.” (Marko 10:23, 27)Nokwas�m ne s�, adefo binom b�y�� Kristo akyidifo. �wom s� w�ankaankyer� w�n a w�w� Kristofo asafo no mu no s� w�mfa w�n ahode nyi-naa mma ahiafo de, nanso w�de ahonyade ho afotu p�tee maa w�n.—1 Timoteo 6:17.

6. As�m b�n na Yesu ka de too nsa fr�� aberante a na �y� otumfo� ne�defo no, na s�nea aberante no y�� n’ade w� ho no ma yehu d�n w�ne koma ho?

“BEDI M’AKYI”—N´

A YESU KYER� D�N? 7

mu ad� Yesu ne Yehowa. Esiane s� na aberante no nni �d�a �te saa nti, �poo nsato a �sen biara yi! Nanso, as�m yi fawo ho d�n?

7 �ny� �barima no nkutoo na Yesu too nsa fr�� no; na saaara nso na Yesu anto nsa amfr� nnipa kakraa bi. Yesu kaes�: “S� obi p� s� odi m’akyi a, ma . . . onni m’akyi daa.”(Luka 9:23) Hy� no nsow s�, ‘obiara’ a ‘�p�’ s� odi Kris-to akyi no betumi ay� saa. Onyankop�n na �twe nnipakomapafo a w�te saa no ba ne Ba no nky�n. (Yohane 6:44) �ny� adefo, anaa ahiafo, anaa w�n a wofi abusua anaa�man p�t

˜e

˜e bi mu, na �ny� w�n a w�tenaa ase w� bere p�-

t˜e

˜e bi mu nkutoo na w�w� hokwan s� wogye Yesu nsato

no so, na mmom nnipa nyinaa. Enti, as�m a Yesu kae s�“Bra bedi m’akyi” no fa wo ho ankasa. D�n nti na �s� s�wudi Kristo akyi? D�n na n’akyi a wubedi no hwehw� s�woy�?

D�n Nti na �s� s� Wudi Kristo Akyi?8 Nokwas�m bi w� h� a �s� s� yegye tom: Adesamma nyi-

naa hia �kannifo pa. Nanso, �ny� obiara na obegye no-kwas�m yi atom. Yehowa de ne honhom kaa ne diyifoYeremia ma �kyer�w as�m a �y� nokware bere nyinaa yi:“O Yehowa, minim s� �desani kwan nni ne nsam. Ennionipa nsam, s�nea �nam a obetutu n’anamm�n.” (Yere-mia 10:23) Nnipa ntumi nni w�n ho so mma �ny� yiye.Nokwarem no, sodifo a w�t� sin nkutoo na w�adi adesa-mma so fi teteete. (�s�nkafo 8:9) Akannifo a na w�w� h�w� Yesu bere so no hy�� nkur�fo so, w�y�� w�n basaba-sa, na w�daadaa w�n. Yesu ka ma �fatae s�, na nkur�fo note “s� nguan a wonni hw�fo.” (Marko 6:34) Na saa na �te�nn� nso. S

´� kuw anaa ankorankoro no, yehia �kannifo a

yebetumi anya ne mu ahotoso na y�de obu ama no. So

7. D�n na �ma yehu s� Yesu nsato no fa y�n ho nn�?8. D�n na nnipa nyinaa hia, na d�n ntia?

“BRA BEDI M’AKYI”8

Yesu du ahwehw�de ahorow yi ho? Susuw nea enti a yebe-tumi aka s� Yesu fata no ho hw�.

9 Nea edi kan no, Yehowa Nyankop�n na �paw Yesu. Nan-so nnipa a w�t� sin a w�taa daadaa w�n na wonsusuwnne�ma ho yiye na w�paw w�n mf�fo nnipa ma wodi w�nso. Yesu y� �kannifo a �da nsow koraa. N’abodin ankasakyer� saa. As�mfua “Kristo” anaa “Mesia” no kyer� “NeaW�asra No.” Nokwas�m ne s�, Amansan Hene no ankasana �sraa Yesu, anaa �maa no dibea a �kor�n yi. Yeho-wa Nyankop�n kaa ne Ba no ho as�m s�: “Hw�! M’akoa amapaw no, nea med� no a me kra agye no atom! Medeme honhom begu no so.” (Mateo 12:18) Y�n B�fo no nku-too na onim �kannifo k

˜o a yehia. Yehowa nyansa nni ano,

enti �fata koraa s� yenya ne mu ahotoso s� �b�ma y�n�kannifo pa.—Mmebus�m 3:5, 6.

10 Nea �to so abien no, Yesu y�� nhw�so a �y� p� maay�n. �kannifo pa biara w� su ahorow a ne manfo ani gyeho a wobetumi asuasua. �y� nhw�so ma wodi akyi, na�boa afoforo ma wonya su pa. Su ahorow b�n na wob�hw�kwan paa s� �kannifo b�da no adi? �y� akokoduru? Nyan-sa? Anaa ayamhyehye? Na boaset� a w�de gyina ns�nnen-nen ano nso �? Bere a woresua Yesu asetena w� asase so hoade no, wubehu s� na �w� saa su ahorow yi nyinaa bi ma�boro so. Yesu daa ne soro Agya no su ahorow nyinaa biadi p�p��p� de kyer�e s� �s� Onyankop�n. �daa ne ho adis� onipa a �y� p� w� akwan nyinaa so. Enti, w� biribiara a�y�e, as�m biara a �kae, ne nkate biara a �daa no adi muno, yehu biribi a �fata s� yesuasua. Bible ka s� ogyaw “monhw�so s� munni n’anamm�n akyi p��.”—1 Petro 2:21.

11 Nea �to so abi�sa no, Kristo b�� ne bra ma �ne as�m a

9. D�n na �ma Yesu da nsow w� akannifo afoforo nyinaa ho?10. D�n nti na Yesu nhw�so na �fata paa s� nnipa di akyi?11. D�n na Yesu y�e de kyer�e s� �ne “oguanhw�fo pa no?”

“BEDI M’AKYI”—N´

A YESU KYER� D�N? 9

�kae yi hyiae: “Mene oguanhw�fo pa no.” (Yohane 10:14)N

´a nnipa a w�te ase saa bere no te saa kasakoa no ase yiye.

N´a nguanhw�fo y� adwumaden de hw� w�n nguan. Obi

a �y� “oguanhw�fo pa” de ne nkwa b�to asiane mu amane nguankuw. S

´� nhw�so no, bere a Yesu nana Dawid y�

aberantewaa no, na �y� oguanhw�fo, na na �de ne nkwato asiane mu pam nkekaboa a na w�rep� ne nguan akyerew�n no. (1 Samuel 17:34-36) Yesu y�� nea �boro saa mpomaa n’akyidifo a w�y� nnipa no. �de ne nkwa too h� maaw�n. (Yohane 10:15) Akannifo baahe na w�w� ahofama a�te saa?

12 N´a Yesu y� “oguanhw�fo pa” w� �kwan foforo so nso.

�kae s�: “Minim me nguan, na me nguan nso nim me.”(Yohane 10:14) Susuw nea na Yesu reka no ho hw�. S� obia onnim nguanhw� ho hwee hu nguankuw a, ohu w�ns� mmoakuw bi k�k�. Nanso, oguanhw�fo nim ne nguanno mu biara. Onim bere a nguammere no b�wo, ne nea�s� s� �y� de boa w�n. Onim nguammaa a w�n ho ny�den a wontumi nnantew nk� akyiri ma enti ehia s� �maw�n so, ne nguan no mu nea �yare anaa nea opirae nky�e.Nguan no nso nim w�n wura no, na wonni mfomso ntieobi foforo nne. S� as�m bi si na oguanhw�fo no te�m a,wotie ne nne nt�m ara. Baabiara a �k� no, wodi n’akyi. Naonim baabi a �fata s� �de w�n k�. Onim baabi a nwurano y� fr�mfr�m, baabi a nsu pa w�, ne baabi a nkekaboanni. S� �ne nguan no nam a, w�te nka s� w�w� ahobam-m�.—Dwom 23.

13 So �ny� �kannifo a �te saa na wop�? Saa p�p��p� naOguanhw�fo Pa no y� ma n’akyidifo. �hy� b� s� �b�kyer�wo kwan ma woanya asetena a anigye ne abot�yam wom

12, 13. (a) D�n na oguanhw�fo y� de kyer� s� onim ne nguan, na d�nna nguan no nso y� de kyer� s� wonim no? (b) D�n nti na wop� s�Oguanhw�fo Pa no kyer� wo kwan?

“BRA BEDI M’AKYI”10

nn�, de akosi daa! (Yohane 10:10, 11; Adiyis�m 7:16, 17)�nde, �s� s� yehu nea ehia s� y�y� na ama y�atumi adi Kris-to akyi.

Nea Kristo Akyi a Obi Bedi no Kyer�14 �nn�, nnipa �pepem pii te nka s� w�agye Kristo nsato

no atom, na w�ka s� w�y� Kristofo. Ebia w�k� as�re a w�nawofo ma w�b�� w�n asu wom no. Anaa w�ka s� w�p�Yesu as�m na w�afa no s� w�n kra Agyenkwa. Nanso, so�no ma w�b�y� Kristo akyidifo? Bere a Yesu kae s� yemme-di n’akyi no, so saa na na �rep� akyer�? Kristo akyi a obibedi no hwehw� s� �y� pii sen saa.

15 Wo de, susuw Kristoman—aman a emufo dodow noara ka s� wodi Kristo akyi no ho hw�. So Kristoman mufode Yesu Kristo nkyer�kyer� b� w�n bra? Anaa nea yehuw� aman a �te saa mu ne nitan, nhy�so, ns�mm�nedi neat�nkyea s�nea �k� so w� aman afoforo so no? Hindufokannifo a wobu no yiye, Mohandas Gandhi, kae bere bi s�:“Minnim obiara a way� nne�ma pii ama adesamma senYesu. Nokwarem no, mfomso biara nni Kristosom ho.”Nanso �de kaa ho s�: “Mo a moy� Kristofo no na as�m w�mo ho. Mommfa nea mo ankasa moka no nni dwuma ko-raa w� mo asetena mu.”

16 Yesu kae s� nea n’akyidifo b�y� no na w�de behu w�n,na �ny� ns�m a w�b�ka anaa edin no a w�de b�to w�n hoso k�k� no. S

´� nhw�so no, �kae s�: “�ny� obiara a ose me

s�, ‘Awurade, Awurade’ no na �b�hy�n �soro ahenni nomu, na mmom nea �y� m’Agya a �w� soro no ap�de nona �b�hy�n mu.” (Mateo 7:21) �nde d�n nti na nnipa pii aw�ka s� w�n Wura ne Yesu no ny� n’Agya no ap�de? Kae

14, 15. S� obi betumi adi Kristo akyi a, d�n nti na ka a �b�ka s� �y�Kristoni, anaa �p� Yesu as�m k�k� no nn��so?16, 17. Mp�n pii no, d�n na w�n a w�kyer� s� w�y� Kristofo no t� sinwom, na d�n na �ma nokware Kristofo da nsow?

“BEDI M’AKYI”—N´

A YESU KYER� D�N? 11

aberante a na �y� otumfo� ne �defo no as�m no. Mp�n piino, �y� a na “aka” w�n a w�ka s� w�y� Kristofo no “adebiako.” �no ne �kra nyinaa mu a wobefi ad� Yesu ne Nea�somaa no no.

17 D�n nti na �s� s� �ba saa? So nnipa �pepem pii a w�-kyer� s� w�y� Kristofo no nso nka s� w�d� Kristo? W�kasaa. Nanso, �d� a obi benya ama Yesu ne Yehowa no hwe-hw� pii sen saa koraa. Yesu kae s�: “S� obi d� me a, obedim’as�m so.” (Yohane 14:23) Afei nso, bere a na Yesu reka-sa s� oguanhw�fo no, �kae s�: “Me nguan tie me nne naminim w�n, na wodi m’akyi.” (Yohane 10:27) Nokwaremno, y�n nney�e na y�de kyer� s� y�d� Kristo, na �ny� ns�ma y�de y�n ano ka anaa s�nea y�te nka w� ne ho.

18 Nanso, y�n nney�e ma wohu onipa ko a y�y�. �mawohu nea �w� y�n koma mu ankasa. Enti s�nea y�te w�y�n koma mu ankasa no na �s� s� y�y� ho adwuma. Yesukae s�: “Eyi ne daa nkwa, s� wobehu wo, nokware Nyanko-p�n koro p� no, yiye, ne nea wosomaa no no, Yesu Kristo.”(Yohane 17:3) S� yesua Yesu ho ade yiye na yedwinnwenho a, �b�ka y�n koma. �b�ma y�ad� no k�se, na yebenya�p� a emu y� den s� yebedi n’akyi daa.

19 Eyi nti na w�y�� nhoma yi. �ny� nhoma yi atirim-p�w ne s� �b�b� Yesu asetena ne ne som adwuma nyinaamua k�k�, na mmom s� �b�boa y�n ma y�ahu s�nea yebe-di n’akyi yiye.�W�y�� nhoma yi s� �mmoa y�n ma y�mfaKyer�wns�m no nni dwuma te s� ahwehw�, na yemmisay�n ho s�, ‘So meredi Yesu akyi ankasa?’ (Yakobo 1:23-25)

� S� wop� s� wuhu s�nea w�akyer�w Yesu asetena ne ne som adwu-ma ho ns�m nyinaa a, hw� Onipa a �sen Biara a Watra Ase P�n nhomaa Yehowa Adansefo tintimii no mu.

18, 19. (a) �s� s� Yesu ho ade a yebesua no ka y�n d�n? (b) D�n ntina w�y�� nhoma yi, na �kwan b�n so na ebetumi aboa w�n a wobuw�n ho s� wofi bere tenten adi Kristo akyi no?

“BRA BEDI M’AKYI”12

Ebia wufi bere tenten abu wo ho s� woy� oguan a womaOguanhw�fo Pa no kyer� wo kwan. Nanso, wunnye ntoms� �s� s� y�b� mm�den nya nk�so bere nyinaa? Bible kakyer� y�n s�: “Monk� so ara ns� nhw� s� mow� gyidi nomu anaa, monk� so mp��p�� mo mu nhw�.” (2 Korintofo13:5) �fata s� y�hw� hu s� y�rema Yesu a �no ne y�n Guan-hw�fo Pa a �w� �d� a Yehowa ankasa apaw no s� y�n Kan-nifo no akyer� y�n kwan.

20 �mmra s� nhoma yi a wubesua no b�ma �d� a wow�ma Yesu ne Yehowa no ay� k�se. Bere a �d� a �te saano kyer� wo kwan w� w’asetena mu no, wubetumi anyaasomdwoe ne akomat�yam w� wiase dedaw yi mu, nawoatena ase ayi Yehowa ay� daa s� wama y�n Oguanhw�-fo Pa no. Nokwarem no, �s� s� Kristo ho ade a yebesuano gyina nokwas�m so. Enti �fata s� y�hwehw� dwumaa Yesu di w� Yehowa amansan atirimp�w mu no mu w�nhoma yi Ti 2 no mu.

20. D�n na yebesusuw ho w� ti a edi h� no mu?

Onyankop�n Ba a �woo noKoro no To Nsa Fr� Y�n

Fano s�Yesuankasadens�maedidi soyi retonsa fr�wo.D�nnawob�y�w�ho,nad�nntia?

“Bedi m’akyi.”—Mateo 9:9; Luka 9:59; Yohane 1:43.

“S� obi p� s� odi m’akyi a, ma �mpa ne ho akyi na �mfan’as�ndua na onni m’akyi daa.”—Mateo 16:24.

“Mo a moabr� na w�de nnesoa asoa mo nyinaa, mommrame nky�n, na m�ma mo ho adwo mo. Momfa me k�nduanto mo ho so na munsua me.”—Mateo 11:28, 29.

“S� osuk�m de obi a, �mmra me nky�n mm�nom nsu.”—Yo-hane 7:37.

“BEDI M’AKYI”—N´

A YESU KYER� D�N? 13

SO WOAYERA p�n? Ebia wob�kae bere bi a na worek�sraw’adamfo anaa wo busuani bi a na wunhu kwan. So wu-gyina bisaa obi baabi a �s� s� wofa? S� onii no amfa nensa ankyer� wo h� k�k�, na mmom ofi ayamye mu ka kye-r�� wo s�: “Di m’akyi ma menk�kyer� wo h�” a, hw� s�neaanka w’ani begye afa!

2 W� �kwan bi so no, saa ara na Yesu Kristo kyer�y�n kwan. S� wogyaa y�n nkutoo a, anka y�rentumi nk�Onyankop�n nky�n. Esiane b�ne ne sint� a yenya fii awomu nti, adesamma nyinaa ayera, na “w�y� Onyankop�nnkwa ho ananafo.” (Efesofo 4:17, 18) Yehia mmoa naama y�ahu �kwan a �s� s� y�fa so. �ny� afotu ne akwan-kyer� nko na Yesu, y�n Nhw�sofo yamyefo no de ma y�n;�y� nne�ma afoforo nso ka ho. S�nea yehui w� Ti 1 nomu no, Yesu to nsa fr� y�n s�: “Bra bedi m’akyi.” (Mar-ko 10:21) �san ma y�n ntease pa a enti �s� s� yegye saansato no tom. Bere bi Yesu kae s�: “Mene �kwan no nenokware no ne nkwa. Obiara mma Agya no nky�n gyes� �nam me so.” (Yohane 14:6) Ma yensusuw nea enti ay�rentumi mfa obi foforo biara so nk� Agya no nky�n,gye �ba no nko no ho. Afei s� yehu �no a, yebesusuws�nea Yesu y� “�kwan no ne nokware no ne nkwa” ampano ho.

1, 2. D�n nti na s� wogyaa y�n nkutoo a, y�rentumi nk� Yehowanky�n, na d�n na Yesu Kristo ay� de aboa y�n w� eyi mu?

T I 2

“�kwan none Nokware no

ne Nkwa”

“Bedi m’akyi” 15

Dwuma Titiriw a Yesu Di W�Yehowa Atirimp�w Mu

3 Nea edi kan koraa no, s� yebetumi ak� Onyankop�nnky�n a, gye s� y�fa Yesu so, efis� Yehowa apaw �ba no deadwuma a �ho hia sen biara ahy� ne nsa.� Agya no de Yesuay� onipa titiriw a w�nam no so b�ma Onyankop�n ati-rimp�w nyinaa aba mu. (2 Korintofo 1:20; Kolosefo 1:18-20) S� yebetumi ate dwuma titiriw a �ba no di no ase a,�s� s� yesusuw nea esii bere a awarefo a wodi kan no k�kaaSatan ho ma w�tew Yehowa so atua w� Eden turom no ho.—Genesis 2:16, 17; 3:1-6.

4 Atua a w�tew w� Eden no maa as�m bi a �fa Onyan-kop�n ab�de nyinaa ho s�ree: So Yehowa Nyankop�n din’ab�de so tumi w� �kwampa so? Nea �b�y� na y�anyaas�m a �ho hia yi ho mmuae no, Yehowa pawee s� �b�-ma ne honhom mu ba bi a �y� p� aba asase so. N

´a adwu-

ma a �ba no b�ba ab�y� no nna fam koraa—�de ne nkwab�ma de atew Yehowa tumidi ho, na �de ay� agyede nsoama adesamma. S� �ba a w�apaw no yi di nokware kosiowu mu a, �b�ma w�atumi asiesie �haw a Satan atuatew noma �s�ree no nyinaa. (Hebrifo 2:14, 15; 1 Yohane 3:8) Nan-so, Yehowa w� honhom mu mma �pepepem pii. (Daniel7:9, 10) W�n mu hena na �paw no s� �mm�y� adwuma a�ho hia paa yi? Yehowa paw ne “Ba a �woo no koro,” oniia akyiri yi w�b�fr�� no Yesu Kristo no.—Yohane 3:16.

5 So �s� s� y�ma �y� y�n nwonwa s� Yehowa paw Yesu?

� Dwuma a �ba no di ho hia paa ma enti Bible no de nk�mhy� kwanso din ne abodin ahorow fr� no.—Hw� adaka a �w� kratafa 23 no muns�m.

3. D�n nti na Yesu so na �s� s� y�fa k� Onyankop�n nky�n?4. As�m b�n na atua a w�tew w� Eden no ma �s�ree, na d�n na Yeho-wa y�e na ama w�atumi abua saa as�m no?5, 6. D�n na Yehowa y�e de kyer�e s� �w� ne Ba no mu ahotoso, nasaa ahotoso no gyina d�n so?

“BRA BEDI M’AKYI”16

Dabida! N´a Agya no w� ne Ba a �woo no koro no

mu ahotoso a edi mu koraa. Mfehaha pii ansa na �ba noreba asase so no, Yehowa ka too h� s� w� amanehunu ane Ba no b�fa mu nyinaa akyi no, na obedi no nokwa-re. (Yesaia 53:3-7, 10-12; Asomafo Nnwuma 8:32-35) Su-suw nea �no kyer� no ho hw�. S�nea ab�fo ne nnipa afo-foro tumi paw nea w�p� no, saa ara na na �ba no nso w�hokwan s� �paw nea �p�. Nanso, na Yehowa w� ne Ba nomu ahotoso araa ma �hy�� ne nokwaredi ho nk�m. D�nso na na saa ahotoso no gyina? S� y�b�ka no tiawa a, naegyina nimde� so. Yehowa nim ne Ba no yiye ma enti na�w� no mu ahotoso s� �b�y� nea �s� N’ani. (Yohane 8:29;14:31) �ba no d� Agya no, na Yehowa nso d� Ne Ba no.(Yohane 3:35) �d� a �w� Agya no ne �ba no ntam no amaabusuab� a emu y� den paa ab�da w�n ntam.—Kolosefo3:14.

6 Esiane dwuma titiriw a �ba no di, ahotoso a Agya now� w� no mu, ne �d� a �ka Agya no ne �ba no bom nti, sontease nnim s� Yesu nkutoo so na yetumi fa k� Onyanko-p�n nky�n? Nokwarem no, biribi foforo nso w� h� a enti�ba no nkutoo na obetumi de y�n ak� Agya no nky�n.

�ba no Nkutoo na Onim Agya no Yiye7 S� yebetumi ak� Yehowa nky�n a, ehia s� y�y� nne�ma

ahorow bi a w�hwehw�. (Dwom 15:1-5) Hena na onimnea �s� s� y�y� na ama y�adu Onyankop�n gyinap�n hona y�anya n’anim dom sen s�nea �ba no nim no? Yesukae s�: “M’Agya de nne�ma nyinaa ama me, na obiarannim �ba no yiye gye Agya no, na saa ara nso na obiarannim Agya no yiye gye �ba no ne nea �ba no p� s� �da noadi kyer� no.” (Mateo 11:27) Ma y�nhw� nea enti a Yesu kama �fatae s�, obiara nnim Agya no yiye “gye �ba no.”

7, 8. D�n nti na Yesu betumi aka ma afata s� obiara nnim Agya noyiye, “gye �ba no”?

“�KWAN NO NE NOKWARE NO NE NKWA” 17

8 S´� “ab�de nyinaa mu abakan” no, �ba no ne Yehowa

w� abusuab� soronko. (Kolosefo 1:15) Susuw s�nea abu-suab� a �da Agya no ne �ba no ntam no mu y�� den berea na w�n baanu p� w� h� mfe pii a yennim ano—efi adeb�mfiase kosi s� w�b�� honhom ab�de afoforo—no ho hw�.(Yohane 1:3; Kolosefo 1:16, 17) Wo de, susuw hokwan so-ronko a �ba no nyae bere a na �w� Agya no nky�n no hohw�. Osuaa Agya no ap�de, ne gyinap�n, n’akwan, ne s�-nea osusuw nne�ma ho no ho ade. Nokwarem no, s� y�kas� Yesu nim n’Agya no sen obiara a, na �ny� as�m a y�a-gugu mu. Abusuab� a emu y� den a �te saa no maa Yesutumi daa s�nea n’Agya no te no adi sen s�nea anka obiarabetumi ay�.

9 Yesu nkyer�kyer� daa no adi s� na onim s�nea Yeho-wa susuw nne�ma ho, s�nea �te nka, ne nea �hwehw� s�n’asomfo y� no yiye.� Yesu daa n’Agya no adi w� �kwanfoforo so nso. �kae s�: “Nea wahu me no ahu Agya nonso.” (Yohane 14:9) Osuasuaa n’Agya no p�p��p� w� biri-biara a �kae ne nea �y�e mu. Enti, s� y�kenkan ns�m a �y�d� a Yesu de dii dwuma w� ne nkyer�kyer� mu, ayamhye-hye a �kaa no ma �saa afoforo yare, ne tema a �ma osuino ho as�m w� Bible mu a, yebetumi atwa nea anka Yeho-wa b�y� w� tebea horow a �tete saa mu no ho mfonini w�y�n adwene mu. (Mateo 7:28, 29; Marko 1:40-42; Yohane11:32-36) Yehu Agya no ap�de ne s�nea �te no p�p��p� w�ns�m a �ba no kae ne nea �y�e mu. (Yohane 5:19; 8:28;12:49, 50) Enti, s� yebenya Yehowa anim dom a, ehia s�yetie Yesu nkyer�kyer�, na yedi ne nhw�so akyi.—Yohane14:23.

� S� nhw�so no, hw� Yesu ns�m a �w� Mateo 10:29-31; 18:12-14, 21-35; 22:36-40 no.

9, 10. (a) Akwan b�n so na Yesu ma yehuu n’Agya no? (b) S� yebetu-mi anya Yehowa anim dom a, d�n na �s� s� y�y�?

“BRA BEDI M’AKYI”18

10 Esiane s� Yesu nim Yehowa yiye, na osuasuaa no p�p��-p� nti, �ny� nwonwa s� Yehowa apaw �ba no s� �no so nay�mfa nk� Agya no nky�n. Bere a y�anya nea yebegyina soate nea enti a Yesu nkutoo so na yebetumi afa ak� Yeho-wa nky�n ase no, afei momma yensusuw nea Yesu as�myi kyer� no ho: “Mene �kwan no ne nokware no ne nkwa.Obiara mma Agya no nky�n gye s� �nam me so.”—Yoha-ne 14:6.

“Mene �kwan No”11 Y�adi kan ahu s�, y�rentumi nk� Onyankop�n nky�n

gye s� y�nam Yesu so. Susuw nea as�m yi kyer� ma y�n noho yiye. Yesu ne “�kwan no,” a nea �kyer� ne s�, �no nku-too na yebetumi afa no so ne Onyankop�n ntam ay� papa.D�n nti na �te saa? Yesu nam nokware a odi kosii owu muno so de ne nkwa mae s� agyede af�re. (Mateo 20:28) S��ny� agyede yi a, anka y�rentumi nk� Onyankop�n anim.B�ne tetew nnipa ne Onyankop�n ntam, efis� Yehoway� kronkron na �rentumi mpene b�ne so da. (Yesaia 6:3;59:2) Nanso, Yesu af�reb� no siesiee adesamma ne Onyan-kop�n ntam; na �de pata maa y�n b�ne. (Hebrifo 10:12;1 Yohane 1:7) S� yegye nsiesiei a Onyankop�n nam Kristoso y�e no tom, na yenya mu gyidi a, yebetumi anya Yeho-wa anim dom. Nokwarem no, �kwan foforo biara nni h�a wobetumi afa so ‘apata y�ne Onyankop�n ntam.’�—Ro-mafo 5:6-11.

12 Yesu ne “�kwan no” w� mpaeb� mu nso. Yesu nkutoo

� W� Yohane 14:6 no, w�de edin nsiananmu ‘me,’ ne adekyer�s�m“no,” kyer�� s�nea Yesu dibea no y� soronko, na w�de kyer�e s� �no ne�kwan no, na �no nkutoo na yebetumi afa no so ak� Agya no nky�n.

11. (a) D�n nti na Yesu nkutoo so na yebetumi afa ne Onyankop�nntam ay� papa? (b) �kwan b�n so na ns�m a �w� Yohane 14:6 no siYesu dibea soronko no so dua? (Hw� ase h� as�m no.)12. D�n nti na yebetumi aka s� Yesu ne “�kwan no”?

“�KWAN NO NE NOKWARE NO NE NKWA” 19

so na yebetumi afa ak� Yehowa anim, a y�w� awer�hyems� s� yefi y�n koma mu b� mpae a, Onyankop�n betie y�n.(1 Yohane 5:13, 14) Yesu ankasa kae s�: “Biribiara a mu-bebisa Agya no �de b�ma mo w� me din mu. . . . Mum-misa na mo nsa b�ka, na mo anigye ay� m

˜a.” (Yohane 16:

23, 24) Enti, y�nam Yesu din so betumi ak� Yehowa animw� mpaeb� mu, na y�afr� Onyankop�n s� “y�n Agya” maafata. (Mateo 6:9) Yesu de ne nhw�so kyer�e nso s� �ne“�kwan no.” S�nea y�ahu dedaw no, Yesu suasuaa n’Agyano w� biribiara mu. Enti nhw�so a Yesu y�e no ma yehus�nea �s� s� y�b� y�n bra na ama y�as� Yehowa ani. Ne saanti, s� yebetumi ak� Yehowa anim a, �s� s� yedi Yesu ana-mm�n akyi.—1 Petro 2:21.

“Mene . . . Nokware No”13 Yesu kaa n’Agya nk�mhy� ahorow ho nokwas�m bere

nyinaa. (Yohane 8:40, 45, 46) W�anhu nnaadaas�m bia-ra w� Yesu anom da. (1 Petro 2:22) Nnipa a na w�s�-re tia no no mpo gye toom s� na �kyer�kyer� “Onyanko-p�n kwan nokware mu.” (Marko 12:13, 14) Nanso bere aYesu kae s� “Mene . . . nokware no,” n

´a �ny� nea �rekye-

r� ne s� ne kasa, ne nkyer�kyer�, ne n’as�nka adwuma nomu nkutoo na na �ka nokware. Mmom, na �k� akyiri sensaa.

14 Kae s� mfe pii ansa na Yesu reba asase so no, Yehowade ne honhom kaa nnipa a w�kyer�w Bible no ma w�-hy�� nk�m pii faa Mesia anaa Kristo no ho. Saa nk�mhy�ahorow yi kaa n’asetena, ne som adwuma, ne ne wu hoas�m k�� akyiri. Bio nso, na nk�mhy� a �w� Mose Mmarano mu no twe adwene si Mesia no so. (Hebrifo 10:1) So naYesu bedi nokware akosi owu mu na ama nk�m a w�hy�faa ne ho no nyinaa aba mu? N

´a saa a �b�y� no nkutoo

13, 14. (a) D�n na �ma yehu s� na Yesu ka nokware? (b) S� Yesu be-tumi ay� “nokware no” a, d�n na na �s� s� �y�, na d�n ntia?

“BRA BEDI M’AKYI”20

na �b�ma ada adi s� Yehowa ne Onyankop�n a ne nk�m-hy� y� nokware. N

´a as�y�de k�se yi da Yesu so. S�nea Yesu

b�� ne bra—ns�m a �kae ne s�nea �y�� n’ade—no ma �daaadi s� nk�mhy� ahorow a �fa ne ho no nyinaa y� nokwa-re. (2 Korintofo 1:20) Ne saa nti, na Yesu ne “nokware no.”�te s� nea asase so a Yesu bae no na �maa Yehowa nk�m-hy� ns�m a �y� nokware no baa mu.—Yohane 1:17; Kolo-sefo 2:16, 17.

“Me ne . . . Nkwa”15 Yesu ne “nkwa,” kyer� s� �no nkutoo so na yebetumi

afa anya nkwa—“nkwa ankasa no.” (1 Timoteo 6:19) Bibleka s�: “Nea ogye �ba no di no w� daa nkwa; nea ontie�ba no renhu nkwa, na Onyankop�n abufuhyew w� noso.” (Yohane 3:36) D�n na gyidi a yebenya w� Onyanko-p�n Ba no mu no kyer�? �kyer� s�, y�w� ahotoso s� �ba nonkutoo so na yebetumi afa anya nkwa. Bio nso, nea �kye-r� ne s� y�de nnwuma b�da y�n gyidi adi, na y�ak� so atieYesu, na y�ay� nea yebetumi biara adi ne nkyer�kyer� nene nhw�so akyi. (Yakobo 2:26) Ne saa nti, Onyankop�nBa no mu gyidi a y�b�kyer� no b�ma y�anya daa nkwa.Kristofo a w�y� “nguankuw ketewa” a w�de honhom asraw�n no benya honhom mu asetena a owu nnim w� soro,na “nguan foforo” no mu “nnipakuw k�se” no nso anyankwa a �y� p� w� paradise asase so.—Luka 12:32; 23:43;Adiyis�m 7:9-17; Yohane 10:16.

16 Na w�n a w�awuwu dedaw no nso �? Yesu ne “nkwa”ma w�n nso. Bere tiaa bi ansa na Yesu renyan n’adamfoLasaro afi owu mu no, Yesu ka kyer� Lasaro nuabea Martas�: “Mene owus�re ne nkwa. Obiara a onya me mu gyidi

15. Gyidi a yebenya w� �ba no mu no kyer� d�n, na d�n na saa a y�-b�y� no b�ma y�anya?16, 17. (a) �kwan b�n so na Yesu betumi ay� “nkwa” ama w�n a w�a-wuwu no mpo? (b) Ahotoso b�n na yebetumi anya?

“�KWAN NO NE NOKWARE NO NE NKWA” 21

no, s� owu mpo a, �b�ba nkwa mu.” (Yohane 11:25) Yeho-wa de “owu ne asaman safe” ama ne Ba no, na wama notumi a �de benyan awufo. (Adiyis�m 1:17, 18) Yesu a w�a-hy� no anuonyam no de saa safe no bebue asaman apon,na wayi w�n a w�w� adesamma nyinaa damoa mu no.—Yohane 5:28, 29.

17 “Mene �kwan no ne nokware no ne nkwa.” Yesu namas�m tiawa a �kae yi so ma yehu nea enti a �baa asase sob�y�� ne som adwuma no. As�m yi kyer� nne�ma pii may�n nn�. Kae s� Yesu san ka toaa so s�: “Obiara mma Agyano nky�n gye s� �nam me so.” (Yohane 14:6) Yesu as�myi so w� mfaso nn� s�nea na �te saa bere no. Enti yebe-tumi anya ahotoso koraa s�, s� yedi Yesu akyi a, y�renye-ra da. �no nkutoo na obetumi akyer� y�n kwan ak� “Agyano nky�n.”

D�n na Wob�y� w� Ho?18 Esiane dwuma titiriw a Yesu di ne s�nea onim Agya no

yiye nti, y�w� ntease pa a enti �s� s� yedi �ba no akyi. S�-nea yehui w� ti a edi kan no mu no, y�n nney�e na y�dekyer� s� y�y� Yesu akyidifo ankasa, na �ny� y�n ano as�manaa s�nea y�te nka. Kristo a yebedi n’akyi no hwehw�s� y�de ne nkyer�kyer� b� y�n bra na yesuasua ne nhw�-so. (Yohane 13:15) Nhoma a worekenkan seesei yi betumiaboa wo ma woay� saa.

19 W� ti ahorow a edidi so no mu no, yebesusuw Yesuasetena ne ne som adwuma ho ak� akyiri. W�akyeky� tiahorow yi mu ay� no af

˜a abi�sa. W� �f

˜a a edi kan no mu

no, yebesusuw Yesu su ahorow ne s�nea �y�� n’ade no ho.Y�b�hwehw� nsi a �de y�� as�nka ne �kyer�kyer� adwumano mu w� �f

˜a a �to so abien no mu. Na y�ahw� s�nea �daa

18. D�n na Yesu akyidifo ankasa a y�b�y� no hwehw� s� y�y�?19, 20. D�n na �w� nhoma yi mu a ebetumi aboa wo ma woadi Kris-to akyi?

“BRA BEDI M’AKYI”22

�d� adi w� �f˜a a �to so abi�sa no mu. Efi Ti 3 rek� no, wu-

behu adaka, “Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?” w� ti biara mu.Kyer�wns�m ne ns�mmisa a �w� adaka no mu b�boa y�nma y�adwinnwen s�nea yebetumi asuasua Yesu w� ne kasane ne nney�e mu no ho.

20 Esiane Yehowa Nyankop�n mmoa nti, �ho nhia s� wo-yera, na �ns� s� wo sint� nti wotwe wo ho fi Onyankop�nho. �mfa ho s� na Yehowa b�hwere ade k�se no, ofi �d�mu somaa ne Ba no s�nea �b�y� a �b�kyer� y�n nea �s� s�y�y� na ama y�ne Onyankop�n ntam ay� papa. (1 Yohane4:9, 10) �mmra s� eyi b�ka wo ma woagye nsa a Yesu to fr�wo s�, “Bedi m’akyi” no so de akyer� anis� ama ne d� k�seno.—Yohane 1:43.

Abodin Ahorow Bi aW�de Fr� Yesu Kristo

Amen No (kyer� s� “�ny� h�,” anaa “�mmra mu”). �no so naOnyankop�n b�hy� ahorow nyinaa nam b�ba mu.—2 Korin-tofo 1:19, 20.

Daa Agya. Yehowa ama no aho�den ne tumi s� �mma nnipadaa nkwa w� p�y� mu w� asase so.—Yesaia 9:6.

�s�fo Panyin. Obetumi ahohoro y�n b�ne, na wayi y�n afiowu a b�ne de ba no mu.—Hebrifo 3:1; 9:13, 14, 25, 26.

Ahene mu Hene. S´� �soro Hene a Onyankop�n apaw no no,

Yesu kor�n sen asase so hene biara.—Adiyis�m 17:14.

Asomdwoe Hene. S´� Onyankop�n Ahenni no so Hene no,

Yesu b�ma asomdwoe a enni awiei aba asase so baabiara.—Ye-saia 9:6.

�fotufo Nwonwafo. Afotu a Yesu de ma y�n no y� p� na mfa-so w� so bere nyinaa. S� yedi so a, �de y�n b�k� nkwagye mu.—Yesaia 9:6; Yohane 6:68.

As�m No. �y� Yehowa Kasamafo.—Yohane 1:1.

“�KWAN NO NE NOKWARE NO NE NKWA” 23

� F˜

A 1

“BRA B�HW�” KRISTO NO�wom s� Yesu tenaa asase so s� onipa b�y�

mfe 2,000 a atwam ni de, nanso y�n a y�w� h�nn� no betumi ‘ab�hw�’ Onyankop�n Ba no.(Yohane 1:46) Ns�mpa no boa ma yehu Yesu

nipasu, ne suban, ne s�nea �y�� n’adeno pefee. �f

˜a yi b�ma y�ahu Yesu

su atitiriw no ho ns�m bi.

24

N´A NNIPA a w�w� Yerusalem no de anigye rehw� obi

kwan. Na onipa titiriw bi reba kurow no mu! Nkur�-fo pue fii kurow no mu kogyinagyinaa kwan ho. Na w�nho pere w�n s� wobehu �barima yi, efis� na ebinom re-keka s� �y� obi a obedi �hene Dawid ade ne Israel Sodi-fo a �fata. Na w�n mu pii kurakura ber�w de rebehyia nokwan; afoforo de nnubaa ne ntama ses�w �kwan a �namso no so. (Mateo 21:7, 8; Yohane 12:12, 13) �da adi s�na nnipa pii ntumi nhu ahokeka a na �de b�ba kurowno mu.

2 Na ebinom rehw� kwan s� �b�hyehy� ne ho k�s��.Akyinnye biara nni ho s�, na nkur�fo no nim nnipa atiti-riw bi a w�hyehy�� w�n ho saa baa Yerusalem. S� nhw�sono, bere a Dawid ba Absalom sii ne ho hene no, na �mammarima 50 tu mmirika di ne tease�nam anim. (2 Samuel15:1, 10) Roma sodifo Julius Caesar ma w�y�� biribi a �sensaa koraa; bere bi odii nkonimdi santen bi anim k�� Romaahemmanno nhyiambea k�se, na na asono40 soso nkaneadi ne benkum ne ne nifa so! Nanso afei de, na Yerusalem-fo retw�n onipa titiriw bi a �sen saa koraa. S� nnipakuw nonim anaa wonnim no, na �barima yi ne Mesia no, onipa a�sen biara a watena ase p�n. Nanso s� onipa a �b�y� �he-ne daakye yi du kurow no mu a, na nnipa pii ho bedwiriww�n.

3 Bere a Yesu hy�n kurow no mu no, nkur�fo anhu tease�-nam, mmirikatufo ne ap�nk�, ne asono biara nso. Mmom

1-3. Yesu y�� n’ade d�n bere a na �rek� Yerusalem no, na d�n nti nana nnipa a w�rehw� no kwan no mu binom ho bedwiriw w�n?

T I 3

“Mebr� Me HoAse Koma Mu”

no, na �te afurum—aboa a �soa nne�ma—so.� Na �nhye-hy�� ne ho k�s��, saa ara nsona naw�nhyehy�� aboa no. S�anka Yesu b�tena aboa nhoma a ne bo y� den so no, n’akyi-difo a w�b�n no paa no de ntama s�w aboa no so maa no.D�n nti na Yesu pawee s� �b�fa �kwan a �te saa so ak� Ye-rusalem bere a nnipa a w�ba fam sen no hyehy�� w�n hok�s�� maa nkur�fo de oseb� dii w�n akyi no?

4 Na Yesu rema nk�mhy� yi aba mu: “Ma w’ani nnye.O Yerusalem babea, te�m b� ose. Hw�, wo hene reba wonky�n. �y� �treneeni na w�agye no nkwa; �br� ne ho ase,na �te afurum so.” (Sakaria 9:9) Nk�mhy� yi kyer�e s�, NeaOnyankop�nAsra no, Mesia no, beyi ne ho adi akyer� Yeru-salemfo s� �hene a Onyankop�n apaw no. Afei nso, �kwana �b�fa so ada ne ho adi no b�ma w�ahu s� �w� su bi a �dansow—ahobr�ase.

5 Ahobr�ase ka su pa ahorow a Yesu daa no adi no ho, nas� yesusuw ho a, etumi ka y�n koma. Bere a na y�resusuwTi 2 no ho no, yehui s� Yesu nkutoo ne “�kwan no ne no-kware no ne nkwa.” (Yohane 14:6) �da adi s� nnipa �pepe-pem pii a w�atena asase so no mu biara nni h� a ne ho hiate s� Onyankop�nBa no. NansoYesu any� biribiara a �kyer�s� �ma ne ho so, �y� ahantan anaas� obu ne ho dodo, s�neannipa a w�ny� p� taa y� no. S� yebetumi ak� so ay� Kris-to akyidifo a, �s� s� y�b� mm�den yiye na y�any� ahantan.

� Bere a nhwehw�mu nhoma bi reka nea esii yi ho as�m no, �kye-r�kyer�� mu s�, mfurum “y� mmoa a w�ba fam, w�n ho ny� hare,w�n aso y� den, ahiafo na w�taa de w�n y� adwuma, na w�n ho nso ny�f�.”

4. D�n na Bible ka faa ahokeka a na Mesia Ahenni no so Hene no deb�hy�n Yerusalem no ho?5. D�n nti na Yesu ahobr�ase a yebesusuw ho no b�ka y�n koma, nad�n nti na �ho hia paa s� yesuasua Yesu w� eyi mu?

“Hw�, wo hene rebawo nky�n”

“BRA BEDI M’AKYI”26

(Yakobo 4:6) Kae s� Yehowa kyi ahantanfo. Enti ehia paa s�yesuasua Yesu ahobr�ase no.

Ofi Bere Tenten Ada Ahobr�ase Adi6 Ahobr�ase y� koma mu odwo, �ny� ahantan anaa dwae.

�y� su a efi ase w� onipa koma mu, na �da adi w� ne kasa,ne nney�e, ne s�nea �ne nkur�fo di ns�m mu. Yehowa y��d�n hui s� Mesia no b�da ahobr�ase adi? Na Yehowa nim s�ne Ba no asuasua N’ahobr�ase ho nhw�so a �da nsow no.(Yohane 10:15) Afei nso, na wahu s�nea ne Ba no da aho-br�ase adi no. �kwan b�n so?

7 Yuda nhoma no ma y�n nhw�so bi a �y� nwonwa: “Berea �b�fo panyin Mikael ne �bonsam redi akameakame neanobaabae w� Mose amu ho no, wansi ne bo anka as�m-m�ne ammu no at�n, na mmom �kae s�: ‘Yehowa nkaw’anim.’” (Yuda 9) S� �b�fo panyin anaa Yehowa soro ab�-fod�m no so panyin no, na w�fr� Yesu s� Mikael ansa na�reba asase so, na bere a �k�� soro no nso, saa ara na w�-fr�� no.� (1 Tesalonikafo 4:16) Nanso, hy� s�nea Mikael y��n’ade bere a na �ne Satan redi akameakame no nsow.

8 Yuda nhoma nonkyer� nea na Satanp� s� �de Mose amunoy�, nanso yebetumi agye adi s� na �bonsamw� adwem-m�ne bi w� akyi. Ebia na �p� s� nnipa fa �barima nokwa-fo no amu no so de w�n ho hy� atoro som mu. �wom s�Mikael amma Satan kwan ma wanni n’adwemm�ne no hodwuma de, nanso �daa ahosodi soronko adi. Na anka �fa-ta s� Mikael ka Satan anim, nanso esiane s� saa bere a na

� S� wop� adanse a �kyer� s� Mikael ne Yesu a, hw� D�n na Bible Kye-r�kyer� Ankasa? nhoma a Yehowa Adansefo tintimii no kratafa 218-219.

6. D�n ne ahobr�ase, na Yehowa y�� d�n hui s� Mesia no b�da aho-br�ase adi?7-9. (a) Bere a Mikael ne Satan redi anobaabae no, d�n na Mikael y�ede kyer�e s� �w� ahobr�ase? (b) D�n na Kristofo betumi ay� de asua-sua s�nea Mikael daa ahobr�ase adi no?

“BRA BEDI M’AKYI”28

�ne Satan redi anobaabae no na w�mfaa “atemmu nyinaa”nhy�� ne nsa nti, �tee nka s� Yehowa Nyankop�n nkutoona �fata s� �de atemmu a �te saa ma. (Yohane 5:22) S� �b�-fo panyin no, na Mikael w� tumi k�se. Nanso ofi ahobr�asemu gyaw as�m no maa Yehowa sen s� �b�hwehw� tumi fo-foro aka nea na �w� dedaw no ho. Ahobr�ase a Yesu daa noadi akyi no, �kyer�e nso s� na onim baabi a ne tumi kodu.

9 Ntease pa bi nti na honhom kaa Yuda ma �kyer�w saaas�m no. Awer�hos�m ne s�, na Kristofo binom a w�w� h�w� Yuda bere so no mmr� w�n ho ase. Na wofi ahomasomu “ka nea wonnim nyinaa ho as�mm�ne.” (Yuda 10) S�nnipa a y�ny� p� no, hw� s�nea �ny� den koraa s� y�b�maahantan ahy� y�n so! S� �ba s� y�nte biribi a w�y� w� Kris-tofo asafo no mu ase—ebia biribi a �fa gyinae a asafo mumpanyimfo asi ho—a, y�y� y�n ade d�n? S� yennim as�mbi mu nokwas�m nyinaa nanso yenwiinwii anaa y�ka hons�mm�ne a, so yebetumi aka s� y�w� ahobr�ase? Nea �b�-y� na y�remmu ns�m a Onyankop�n mfaa �ho tumi nhy��y�n nsa ho at�n no, momma yensuasua s�nea Mikael, anaaYesu daa ahobr�ase adi no mmom.

10 Onyankop�n Ba no daa ahobr�ase adi bere a �penee sos� �b�ba asase so no. Wo de, susuw nea na �s� s� ogyaw h�no ho hw�. Na �y� �b�fo panyin. Afei nso, na �y� “As�mno”—Yehowa ankasa Kasamafo. (Yohane 1:1-3) Na �te soro,Yehowa “tenabea kronkron f�f� h�.” (Yesaia 63:15) Nanso,�ba no ‘gyaa biribiara mu faa akoa tebea b�y�e s� nnipa.’(Filipifo 2:7) Susuwadwuma a na �reb�y� w� asase so no hohw�! W�de ne nkwa b�hy�� Yudani bea bi a na �y� �baa-bun awotwaa mu, na na �b�hy� h� asram akron kosi s� w�-b�wo no s� onipa ba. W�woo no w� duadwumfo hiani bifie, na �h� na onyinii s� akokoaa, b�y�� abarimaa, ne abe-rante. �wom s� na �y� p� de, nanso ne mmerantebere mu

10, 11. (a) D�n na �ma s�nea Onyankop�n Ba no fii ne p� mu baa asa-se so no da nsow? (b) Y�b�y� d�n asuasua Yesu ahobr�ase no?

“MEBR� ME HO ASE KOMA MU” 29

nyinaa �br�� ne ho ase hy�� awofo a na w�ny� p� ase. (Luka2:40, 51, 52) Ahobr�ase soronko b�n ara ni!

11 So yebetumi afi y�n p� mu agye as�y�de biara atom,�mfa ho s� �ba fam, de asuasua Yesu? S� nhw�so no, adwu-ma a w�de ama y�n s� y�nka Onyankop�n Ahenni ho as�mno betumi ay� te s� nea �ba fam bere a nkur�fo y� anibian-naso, wodi y�n ho f�w, anaa w�tan y�n ani no. (Mateo 28:19, 20) Nanso s� y�k� soy� adwumayi a, yebetumi aboa maafoforo anya nkwa. S�nea �te biara no, yebesua ahobr�aseho ade pii, na y�adi y�n Wura, Yesu Kristo anamm�n akyi.

S�nea Yesu Br�� ne Ho Ase s� Onipa12 Yesu daa ahobr�ase adi w� adwuma a �b�y�e w� asase so

no nyinaa mu. �de ayeyi ne anuonyam nyinaa maa n’Agyade kyer�e s� �br� ne ho ase. �t� mmere bi a na nkur�fo kam-fo Yesu w� ns�m a na �ka a nyansa wom, tumi a na �dey� anwonwade, ne ne papay� mpo ho. Nanso Yesu annyeanuonyam no amfa, na mmom �de maa Yehowa bere nyi-naa.—Marko 10:17, 18; Yohane 7:15, 16.

13 Yesu daa ahobr�ase adi w� s�nea �ne nkur�fo dii ns�mno mu. Nokwarem no, �maa emu daa h� s� �baa asase sos� �reb�som, na �ny� s� afoforo nsom no. (Mateo 20:28)�nam s�nea �ne afoforo dii w� odwo mu, ne ntease a �daano adi no so kyer�e s� �br� ne ho ase. Bere a n’akyidi-fo no dii no huamm� no, wamfa abufuw ankasa ankyer�w�n; �k�� so boaaw�n. (Mateo 26:39-41) Bere a �p�e s� �k�-hy� baabi a �h� y� komm home nanso nnipakuw no k��ne nky�n no, wampam w�n; wanhome, na mmom �k�� so“kyer�kyer�� w�nnne�ma pii.” (Marko 6:30-34) Bere a �beabi a na �ny� Israelni k�� so sr�� Yesu s� �nsa ne babea yareno, Yesu ma �daa adi mfiase no s� �mp� s� �y�. Nanso Yesu

12-14. (a) Bere a nkur�fo kamfoo Yesu no, d�n na �y�e de kyer�e s��br� ne ho ase? (b) �kwan b�n so na Yesu ne afoforo dii w� ahobr�a-se mu? (d) D�n na �kyer� s� na Yesu ahobr�ase no ny� suban pa a w�dano adi k�k�?

“BRA BEDI M’AKYI”30

bo amfuw no; gyidi soronko a �bea no daa no adi nti, �y��n’abisade no maa no, s�nea yebehu w� Ti 14 no.—Mateo15:22-28.

14 Yesu y�� n’ade w� akwan pii so ma �ne as�m a n’ankasaka faa ne ho no hyiae. �kae s�: “Midwo, na mebr� me hoase koma mu.” (Mateo 11:29) Na n’ahobr�ase no ny� nni-pa ani so de, anaa suban pa a w�da no adi k�k�. Na efi nekoma mu t�nn. Enti �ny� nwonwa s� Yesu maa �ho hiaa nopaa s� �b�kyer�kyer� n’akyidifo no ma w�abr� w�n ho ase!

�kyer�kyer�� N’akyidifo s�W�mmr� W�n Ho Ase

15 Na �y� den ma Yesu akyidifo no s� w�b�da ahobr�aseadi. Eyi nti, Yesu b�� mm�den mp�n pii s� �b�kyer�kyer�w�n ahobr�ase. S� nhw�so no, bere bi Yakobo ne Yohanenam w�n maame so ka kyer�� Yesu s� �mma w�n dibea a�kor�n w� Onyankop�n Ahenni mu. Yesu fi ahobr�ase mubuae s�: “Me nifa ne me benkum so tena no de, �ny� medea na mede ama, na mmom�y� w�n a m’Agya asiesie amaw�n no dea.” Asomafo du a w�aka no “ani beree” Yakobone Yohane so. (Mateo 20:20-24) D�n na Yesu y�e w� as�myi ho?

16 Ofi ayamye mu kaa w�n nyinaa anim. �ka kyer�� w�ns�: “Munim s� amanaman sodifo no di w�n so bakoma naatitiriw no di w�n so tumi. Nanso �nte saa mo mu; mmomobiara a �p� s� �y� k�se mo mu no, �ny� �somfo, na obiaraa �p� s� odi kan mo mu no, �ny� mo akoa.” (Mateo 20:25-27) Na asomafo no ahu s�nea “amanaman sodifo” no y�ahantan, w�p� anuonyam, na w�y� p�s�menkominya no.Yesu kyer�e s� �s� s� n’akyidifo no da nsow w� saa wiase so-difo atirim�denfo a w�pere tumidi ho no ho. Na ehia s� w�-br� w�n ho ase. So asomafo no tee as�m no ase?

15, 16. Nsonsonoe b�n na Yesu kae s� �s� s� �da su a wiase sodifo dano adi ne nea ehia s� n’akyidifo no da no adi no ntam?

“MEBR� ME HO ASE KOMA MU” 31

17 Na �ny� mmer�w mma w�n. Eyi ny� bere a edi kan anaabere a etwa to a Yesu kyer�kyer�� w�n ahobr�ase ho ade.Bere bi a wogyee nea �y� k�se w� w�n mu ho akyinnye no,Yesu faa abofra kumaa bi gyinaa w�n mfinimfini na �kakyer�� w�n s� �s� s� w�y� te s� mmofra, efis� mmofra ntaany� ahantan ne anuonyamp�, na w�mpere dibea ho s�neampanyimfo taa y� no. (Mateo 18:1-4) Nanso anadwo a Yesurebewu no, ohui s� �da so ara y� den ma asomafo no s� w�-b�br� w�n ho ase. Enti �maa w�n asuade bi a na w�n wer�remfi da. �de mpopaho b�� ne mu na �y�� adwuma bi a na�ba fam koraa—biribi a na nkoa a w�w� h� saa bere no taay� ma ah�ho a w�aba fie no. Yesu hohoroo n’asomafo nomu biara nan ho, na na Yuda a �rebeyi no ama no mpo kaho!—Yohane 13:1-11.

18 Yesu boaa w�n ma wohuu nea ahobr�ase kyer� bere a�ka kyer�� w�n s�: “Magyaw mo nhw�sode” no. (Yohane13:15) So afei de, w�tee as�m no ase? Nokwarem no, saa dano ara anadwo no w�san gyee nea �y� k�se w� w�n mu noho akyinnye! (Luka 22:24-27) Ne nyinaa mu no, Yesu k��so ara nyaa w�n ho abotare, na ofi ahobr�ase mu kyer�kye-r�� w�n. Afei �maa w�n asuade a �sen biara: “�br�� ne hoase y�� osetie kosii owu mu, yiw, as�ndua ho wu mu.” (Fi-lipifo 2:8) Yesu penee so wuu animguase wu bere a wodiimfomso buu no f� s� owudifo ne mmusub�fo no. Onyan-kop�n Ba no nam ne wu no so daa ne ho adi s� �y� soron-ko, efis� Yehowa ab�de nyinaa mu no, Yesu na �daa aho-br�ase a �ky�n so koraa adi.

19 �b�y� s� ahobr�ase ho asuade a etwa to yi a Yesu de maes� onipa no kaa n’asomafo anokwafo no koma paa. Biblema yehu s� mfe pii akyi no, mmarima yi de ahobr�ase y��w�n adwuma. Na y�n nso �?

17-19. (a) Anadwo a Yesu rebewu no, ahobr�ase ho asuade a na n’aso-mafo no wer� remfi da b�n na �kyer�� w�n? (b) Ahobr�ase ho asuadea �ky�n so b�n na Yesu de mae s� onipa?

“BRA BEDI M’AKYI”32

So Wubedi Yesu Nhw�so no Akyi?20 Paulo tu y�nmu biara fo s�: “Momma adwene a na Kris-

to Yesu w� yi bi ntena mo mu.” (Filipifo 2:5) �ho hia s� yefikoma mu br� y�n ho ase s�nea Yesu y�e no. Y�b�y� d�n ahus� yefi koma mu br� y�n ho ase? S� nhw�so no, Paulo b��y�n k�k� s�: “Mommfa mansotwe anaa anuonyamhunup�nny� biribiara, na mmom mumfi ahobr�ase mu mmu afo-foro s� w�ky�n mo.” (Filipifo 2:3) �nde, adwene a y�w� w�afoforo ho no betumi aboa ma y�ahu s� y�br� y�n ho aseanaa. Ehia s� yebu afoforo s� w�ky�n y�n, na w�n ho hiasen y�n. So wode saa afotu no b�y� adwuma?

21 Yesu wu akyi mfe pii no, na �somafo Petro da so ara re-susuw s�nea ahobr�ase ho hia ho. Petro kyer�kyer�� Kristo-fo a w�y� ahw�fo s� womfi ahobr�ase mu nni w�n as�y�deho dwuma, na �ns� s� wodi Yehowa nguankuw no so bako-ma. (1 Petro 5:2, 3) S� obi w� as�y�de a, �no nkyer� s� �s� s��y� ahantan. Mmom, s� obi nya as�y�de pii a, �s� s� �maofi ne koma mu da ahobr�ase adi. (Luka 12:48) Nokwaremno, �ny� asafo mu mpanyimfo nkutoo na ehia s� w�da aho-br�ase adi, na mmom �s� s� Kristofo nyinaa y� saa.

22 �da adi s� Petro wer� amfi anadwo a Yesu hohoroo w�nnan ho no—�wom s� na Petro ankasa mpene so de! (Yo-hane 13:6-10) Petro kyer�w k�maa Kristofo s�: “Mo nyinaamomfa ahobr�ase adwene mm� moasenmfa nsonsommoho.” (1 Petro 5:5) As�m “mm� mo asen” no betumi akyer�s�nea akoa de ntama b� ne mu bere a �reb�y� adwuma bi a�ba fam no. Eyi betumi ama y�akae bere a Yesu de mpo-paho b�� ne mu ansa na �rebu nkotodwe ahohoro n’aso-mafo no nan ho no. S� yedi Yesu nhw�so akyi a, so �b�y�den ama y�n s� yebegye as�y�de bi a yesusuw s� �ba famw� Onyankop�n som mu atom? �s� s� koma mu a yefi da

20. Y�b�y� d�n ahu s� yefi koma mu br� y�n ho ase?21, 22. (a) D�n nti na ehia s� Kristofo ahw�fo br� w�n ho ase? (b) Y�-b�y� d�n akyer� s� y�de ahobr�ase ab� y�n asen?

“MEBR� ME HO ASE KOMA MU” 33

ahobr�ase adi no da adi ma obiara hu s�nea s� y�de ntamab� y�n asen a wohu no.

23 Ahantan te s� awuduru. Ebetumi as�e ade paa. S� obi w��dom aky�de s� d�n ara, na s� �y� ahantan a, �ns� hwee w�Onyankop�n ani so. Nanso s� obi nnim hwee na s� �br� neho ase a, Yehowa tumi de no y� adwuma. S� y�b� mm�dendi Kristo anamm�n akyi na y�da suban pa yi adi da biarada a, yebenya so mfaso pii. Petro kyer�wee s�: “Enti mom-mr� mo ho ase nhy� Onyankop�n nsa a tumi wom no asena wama mo so bere a �s� mu.” (1 Petro 5:6) Akyinnye bia-ra nni ho s�, esiane s� Yesu br�� ne ho ase koraa nti, Yeho-wa maa no so. S� wobr� wo ho ase a, saa ara na y�n Nyan-kop�n no ani begye ho s� obehyira wo.

24 Awer�hos�m ne s�, s� obi br� ne ho ase a, ebinom susuws� �y� mmer�w. Yesu nhw�so no ma yehu s� adwene a �tesaa nonte�, efis� na onipa biara nni h� a �br� ne ho ase te s��no, nanso na �w� akokoduru sen obiara. Yebesusuw as�myi ho w� ti a edi h� no mu.

23, 24. (a) D�n nti na �s� s� y�b� mm�den paa s� y�reny� ahantan?(b) Adwene a �nte� a ebinom w� w� ahobr�ase ho b�n na ti a edi h�no b�boa ma y�ayi afi h�?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ S� �y� wo s� fa nea woatumi ay� hoahoa wo ho a, �kwanb�n so na Yesu nhw�so no betumi aboa wo?—Mateo 12:15-19;Marko 7:35-37.

˘ �kwan b�n so na wubetumi asuasua Yesu bere a worey�adwuma bi a �ba fam ama wo nuanom Kristofo no?—Yohane21:1-13.

˘ S� wote nka s� �s� s� wunya dibea na wudi yiye w� wiaseyi mu a, �kwan b�n so na Yesu nhw�so no betumi aboa wo?—Yohane 6:14, 15.

“BRA BEDI M’AKYI”34

N´A BASABASAY�FO bi rehwehw� Yesu akyere no. N

´a w�y�

nnipad�m a wokurakura nkrante ne mporibaa, na na asraa-fo nso ka w�n ho. W�n nyinaa gyee bum faa sum mu w�Yerusalem mm�nten so, na w�k�faa Kidron Subon no mukopuee Ngo Bep�w no so. N

´a �sram no apae, nanso na

wokurakura agyat�n ne nkanea. So na omununkum aka-ta �sram no so nti na na wokurakura agyat�n no? Anaas�na wosusuw s� nea w�rehwehw� no no de ne ho behintawsum no mu? Y�rentumi nkyer�, nanso nokwas�m yi da adipefee: S� na obi susuw s� ehu b�ka Yesu a, �nde na onnimno yiye.

2 N´a Yesu nim as�m a �reb�to no no. Nanso wanguan,

ogyinaa h� tw�n w�n. Bere a basabasay�fo no beduu h� no,na Yuda a kan no �y� Yesu y�nko paa no na odi w�n anim.Yuda yii Yesu a na �y� ne wura no mae a wamf�re. �y�� neho te s� obi a �p� Yesu as�m, na ofew n’ano de yii no mae.Eyi nyinaa mu no, Yesu ho ampopo. Afei, okogyinaa ba-sabasay�fo no anim bisaa w�n s�: “Hena na morehwehw�no?” Wobuaa no s�: “Yesu, Nasareni no.”

3 Nnipa pii w� h� a s� basabasay�fo a wokurakura akodeba w�n so saa a, w�n ho b�popo. Ebia na nnipad�m no re-hw� kwan s� Yesu ho b�popo. Nansowansuro, wanguan, nawanni atoro amfa antwitwa annye ne ho. Mmom, Yesu kaes�: “Mene no.” �ne w�n ampere, na mmom �daa akokodu-ru adi ma �y�� w�n nwonwa. Wopimpinii w�n akyi, na w�-hwehwee fam!—Yohane 18:1-6; Mateo 26:45-50; Marko 14:41-46.

1-3. As�m b�n na �too Yesu, na �y�� n’ade d�n?

T I 4

“Hw�! Yuda Abusuamu Gyata” No

4 N´a Yesu b�y� d�n atumi ahy� ne ho so agyina as�nk�se a

�te saa ano a ne ho rempopo? �no ara ne s�, na �s� s� onyaakokoduru. Akokoduru y� su a s� �kannifo bi w� a, �ma nni-pa pii ani gye ne ho. Nanso obiara nni h� awatumi ada ako-koduru adi s�nea Yesu y�e no, na obiara nso ntumi ny� saada. W� Ti 3 no mu no, yehuu s�nea na Yesu dwo na �br� neho ase no. Enti s� w�fr�� no ‘Oguammaa’ a, na �fata. (Yoha-ne 1:29) Nanso akokoduru a Yesu daa no adi no ma w�sande din foforo koraa fr� no. Bible ka Onyankop�n Ba no hoas�m s�: “Hw�! Yuda abusua mu Gyata.”—Adiyis�m 5:5.

5 W�taa ka gyata ho as�m s� �w� akokoduru. So woagyinagyatanini a wanyin anim p�n? S� woay� saa a, ebia na �daban mu w� mmoa y�mmea, na �no nti na woansuro no.Ne nyinaa akyi no, wo ho betumi apopo w� gyata no anim.Bere a wohw� aboa k�se a ne ho y� den yi anim na �no nsohw� wo h

˜a

˜a no, wubehu s� biribiara nni h� a ebetumi ahu-

nahuna gyata no ma waguan. Bible ka s�, ‘gyata y� mmoa-doma mu �ho�denfo a �nnan ne ho mfi obiara anim.’(Mmebus�m 30:30) Akokoduru a Kristo w� no te s� gyata deara p�.

6 Ma yensusuw akwan abi�sa a Yesu faa so daa akokoduruadi te s� gyata no ho nhw�: s�nea ogyinaa nokware no akyipintinn, s�nea �daa at�ntrenee adi, ne s�nea ogyinaa �s�re-tia ano. Yebehu nso s�, �mfa ho s� y�w� akokoduru anaayenni bi no, y�n nyinaa betumi asuasua s�nea Yesu daa ako-koduru adi no.

�de Akokoduru Gyinaa Nokware no Af˜a

7 W� wiase a “atoro agya,” Satan, di so yi mu no, mp�n pii

4-6. (a) W�de Onyankop�n Ba no toto d�n ho, na d�n ntia? (b) Akwanabi�sa b�n na Yesu faa so daa akokoduru adi?7-9. (a) Bere a Yesu dii mfe 12 no, d�n na esii, na s� �y� wo a, ankad�n na �b�ma woab� hu w� tebea a �te saa mu? (b) Bere a Yesu ne akye-r�kyer�fo no rekasa w� as�refie h� no, d�n na �y�e de kyer�e s� �w�akokoduru?

“BRA BEDI M’AKYI”36

no egye akokoduru na obi atumi agyina nokware no af˜a.

(Yohane 8:44; 14:30) Yesu antw�n s� obenyin ansa na wa-gyina nokware no af

˜a. Bere a Yesu dii mfe 12 a �ne n’awo-

fo k�� Twam afahy� ase w� Yerusalem no, �tew no ho a nawonhu no. Maria ne Yosef de anibere hwehw�� abarimaano nnansa. Awiei koraa no, wokohuu no w� as�refie h�.D�n na na �rey� w� h�? N

´a “�te akyer�kyer�fo no mfinimfi-

ni retie w�n na �rebisabisa w�n ns�m.” (Luka 2:41-50) Wode, susuw nea �k�� so no ho hw�.

8 Abak�s�m akyer�wfo bi ka s�, s� wodi afahy� no wie a,na nyamesom akannifo no mu atitiriw taa tena as�refie noabrannaa no bi so kyer�kyer�. Nkur�fo tenatena w�n nanase tie w�n, na wobisabisa w�n ns�m. N

´a akyer�kyer�fo no

nim nhoma yiye. N´a w�aben w� Mose Mmara no mu, na

na wonim mmara ne atetes�m bebrebe a na nnipa ahyehy�no nso mu yiye. S� wo na na wote w�n mfinimfini a, ankawob�y� d�n? So anka ehu b�ka wo? S� ehu ka wo a, ntea-se wom. Na s� na woadi mfe 12 p� nso �? Mmofra pii f�reade. (Yeremia 1:6) Ebinom b� mm�den paa s� s� w�w� su-kuu mu a, w�remma w�n akyer�kyer�fo adwene mma w�nso; wosuro s� w�b�fr� w�n ma w�ay� biribi, w�ama mmuaew� sukuudan mu, anaa w�b�twe adwene asi w�n so, na wo-suro nso s� ebia w�n ani bewu anaa afoforo b�serew w�n.

9 Nanso saa bere yi de, na Yesu te mmarima a wonimnhoma yi mfinimfini rebisabisa w�n ns�m a ne ho mpo-po. �ny� �no nkutoo na �y�e. Kyer�wtoh� no ka s�: “Na s�-nea n’adwenem d� na oyi ns�m ano no maa w�n a w�re-tie no no ho dwiriw w�n.” (Luka 2:47) Bible no nkyer� neaYesu kae saa bere no, nanso yebetumi anya ahotoso s� wan-ka atos�m a na nyamesom akyer�kyer�fo no taa keka no bi.(1 Petro 2:22) Mmom no, okuraa nokwas�m a �w� Onyan-kop�n As�m mu no mu, na �da adi s� w�n a na w�retie nono ho dwiriw w�n w� s�nea abarimaa a wadi mfe 12 p� deakokoduru ne nhumu kasa no ho.

“HW�! YUDA ABUSUA MU GYATA” NO 37

10 �nn�, Kristofo mmofra pii redi Yesu anamm�n akyi. No-kwarem no, w�ny� p� s�nea na abofra Yesu y� p� no. S�neaYesu y�e no, w�ntw�n s� w�b�y� mpanyimfo ansa na w�a-gyina nokware no af

˜a. W�de anifere bisabisa nkur�fo ns�m,

tie nea w�ka, na wofi obu mu ka nokware no ho as�m kye-r� w�n w� sukuu mu ne baabi a w�te. (1 Petro 3:15) Kristofommofra yi boa w�n mf�fo sukuufo, w�n akyer�kyer�fo, new�n afipamfo ma wobedi Kristo akyi. Hw� s�nea Yehowa anibegye w�n akokoduru no ho! Onyankop�n As�m de mmo-fra a w�te saa no toto obosu ho—w�ma N’ani gye, w�ma Nekoma t� ne yam, na w�y� d�m k�se nso.—Dwom 110:3.

11 Bere a Yesu nyinii no nso, �daa akokoduru adi mp�n piide gyinaa nokware no af

˜a. Nokwarem no, as�m bi a �y� hu

sii w� ne som adwuma no mfiase p��. Bere a n´a Yesu y� oni-

pa a �w� honam ne mogya, na �ny� �b�fo panyin no, na �s�s� �ko tia Satan, nea ne ho y� hu na �w� tumi sen biara w�Yehowa atamfo nyinaa mu no. Yesu amma Satan kwan, na�b�� Kyer�wns�m a Satan kyinkyimii no gui. Yesu de akoko-duru kae s�: “Fi me so k�, Satan!” de twaa as�m a esii w� �neSatan ntam no so.—Mateo 4:2-11.

12 Enti Yesu nam s�nea �de akokoduru gyinaa n’Agya As�makyi, na w�ankyinkyim no no so fii ne som adwuma noase. Saa bere no, na �som mu nyaatwomy� abu so, s�nea �tenn� no ara. Yesu ka kyer�� ne bere so nyamesom akanni-fo no s�: “Mode atetes�m a mokyer�kyer� no as�e Onyan-kop�n as�m.” (Marko 7:13) N

´a nkur�fo de obu soronko ma

nyamesom akannifo no, nanso Yesu de akokoduru kasatiaa w�n s� w�y� akwankyer�fo anifuraefo ne nyaatwomfo.�

� Abak�s�m akyer�wfo ka s� na wodi rabifo adamoa ni s�nea na wodiadiyifo ne tete agyanom adamoa ni no ara p�.

10. �kwan b�n so na Kristofo mmofra a w�w� h� nn� suasua Yesu ako-koduru no?11, 12. Bere a Yesu nyinii no, d�n na �y�e de kyer�e s� �de akokodu-ru gyinaa nokware no afa?

“BRA BEDI M’AKYI”38

(Mateo 23:13, 16) Y�b�y�d�n asuasua s�nea Yesu daaakokoduru adi no?

13 Nokwarem no, �s� s� y�-kae s� y�rentumi nhu nku-r�fo komam, na saa ara nsona y�rentumi mmu at�n tes� Yesu. Nanso, yebetumiasuasua s�nea �de akokodu-ru gyinaa nokware no af

˜a

no. S� nhw�so no, s� y�paatoro nkyer�kyer�—atos�m aw�ka fa Onyankop�n, n’ati-rimp�w, ne n’As�m ho—hontama a, na y�rema Onyan-kop�n As�m ahyer�n w�wiase a Satan nnaadaas�mama aduru sum no mu.

(Mateo 5:14; Adiyis�m 12:9, 10) Y�boa nkur�fo ma w�dew�n ho fi atoro nkyer�kyer� a ama ehu ahy� w�n koma muma na ama w�ne Onyankop�n ntam as�e no ho. Hw� ho-kwan ara a y�anya s� y�ahu s�nea Yesu b�hy� yi aba mu:“Mubehu nokware no, na nokware no b�ma moade moho”!—Yohane 8:32.

�de Akokoduru Daa At�ntrenee Adi14 Bible nk�mhy� ma yehu s� Mesia no b�ma aman-

aman no “ahu at�ntrenee” pefee. (Mateo 12:18; Yesaia 42:1)Akyinnye biara nni ho s�, bere a Yesu w� asase so no,�daa at�ntrenee adi. �de akokoduru kyer�e s� �nhw� nnipa

13. D�n na ehia s� y�kae bere a y�resuasua Yesu no, nanso hokwanb�n na y�anya?14, 15. (a) D�n ne �kwan biako a Yesu faa so ma ‘wohuu at�ntrenee’pefee? (b) Bere a Yesu ne Samariani bea bi kasae no, nyiyim b�n nawanna no adi?

Kristofo mmofra pii kaw�n gyidi ho as�m kyer�afoforo akokoduru so

39

anim, na obu at�ntrenee. S´� nhw�so no, wany� nyiyim, na

wannya nnipa ho adwemm�ne s�nea na nkur�fo aw�w� nebere so no taa y� no.

15 Bere a Yesu ne Samariani bea bi kasae w� Sikar asuburaho no, �y�� n’asuafo no nwonwa. D�n ntia? Efis� saa bereno, na Yudafo kyi Samariafo no korakora. N

´a saa �tan yi ate-

na w�n ntam mfe pii ansa na Yesu reba asase so. (Esra 4:4)Afei nso, na rabifo no bi bu mmea animtiaa. Rabifo mmaraa akyiri yi w�kyer�wee no ma �y�� den s� �barima ne �beab�b� nk�mm�, na w�kyer�e mpo s� �mfata s� w�kyer�kyer�mmea Onyankop�n Mmara. Samariafo mmea mpo de, nawobu w�n s� w�n ho ntew. Yesu any� nyiyim a �te saa, nammom �kyer�kyer�� Samariani bea (a na ne bra as�e) no w�petee mu, na mpo �ka kyer�� �bea no s� �ne Mesia no.—Yo-hane 4:5-27.

16 So wo ne nnipa bi a wonni afoforo ho adwempa koraaab� p�n? Ebia woyi ns�nkwaa de di afoforo a wofi abusuaanaa �man foforo so no ho f�w, w�ka w�n a �sono w�n b�-beasu no hons�mm�ne, anaawobu w�n awonni dibea anaaw�y� ahiafo no animtiaa. Kristo akyidifo po nyiyim a �te saa,na w�b� mm�den s� wobeyi nnipa ho adwemm�ne biara afiw�n koma mu. (Asomafo Nnwuma 10:34) �s� s� y�n mu bia-ra nya akokoduru de da at�ntrenee adi na y�any� nyiyim.

17 Akokoduru a Yesu w� no nso boaa no ma �tew Onyanko-p�n nkur�fo ne nokware som ho. Bere a �k�� Yerusalem as�-refie h� w� n’asase so som adwuma no mfiase no, �y�� nonwonwa s� ohui s� aguadifo ne sikasesafo de h� ay� aguadi-bea. Mmarima adifudep�fo yi ho abufuw a �te� a Yesu faenti, �pam w�n nyinaa, na �ma woyiyii w�n nne�ma fii h�.(Yohane 2:13-17) �san y�� biribi a �te saa bere a �de ne somadwuma no reba awiei no. (Marko 11:15-18) Akyinnye bia-ra nni ho s� eyi a �y�e no ma onyaa atamfo, nanso wam-

16. D�n nti na �s� s� Kristofo nya akokoduru na w�any� nyiyim?17. D�n na Yesu y�e w� as�refie h�, na d�n ntia?

“BRA BEDI M’AKYI”40

pa abaw. D�n ntia? Efis� efi ne mmofrase p�� na �fr�� as�re-fie no n’Agya fie, na �de ne nney�e kyer�� saa. (Luka 2:49)N

´a �rentumi ntena h� nhw� mma w�ny� nne�ma b�ne mfa

ns�e �som kronn a na w�de ma w� as�refie h� no da. Esianes� na �y� nsi nti, onyaa akokoduru de y�� nea na ehia s� �y�.

18 Kristo akyidifo a w�w� h� nn� nso ani gye ho s� w�b�maOnyankop�n nkur�fo ne nokware som ho atew. S� wohus� w�n y�nko Kristoni bi ay� b�ne a anibere wom a, wom-mu w�n ani ngu so. W�de akokoduru ka ho as�m. (1 Korin-tofo 1:11) W�hw� s� w�b�ma asafo mu mpanyimfo no asoate. Asafo mu mpanyimfo no betumi aboa w�n a w�yare w�honhom mu no, na wobetumi aboa nso ma Yehowa nguanno ho ak� so atew.—Yakobo 5:14, 15.

19 �nde, so �s� s� y�ka s� Yesu ko tiaa nne�ma b�ne a na �re-k� so w� wiase no mu no? �da adi s� na nne�ma b�ne atwane ho ahyia. N

´a �man foforo na edi ne manfo so. Romafo

no de asraafo a na w�y� den b�hy�� Yudafo no so, wogyeew�n tow ak�se, na w�de w�n ho gyigyee w�n som mu ama-nne mu. �ny� nwonwa s� na nnipa pii p� s� Yesu de ne hohy� ne bere so amany�s�m mu. (Yohane 6:14, 15) W� eyimu nso, na �s� s� �da akokoduru adi.

20 Yesu kyer�kyer�� mu s�, n’Ahenni mfi wiase. �nam nenhw�so so kyer�kyer�� n’akyidifo no s� �ns� s� w�de w�nho hyehy� w�n bere so amany�s�m ho apereperedi mu, nammomw�mfaw�n adwene nsi Onyankop�n Ahenni no so.(Yohane 17:16; 18:36) Bere a basabasay�fo bae s� w�reb�kye-re no no, �maa n’asuafo no asuade k�se w� nea enti a �ns�s� w�de w�n ho hy� basabasay� mu no ho. Petro twee nenkrante nt�m ara de piraa obi. �ny� den koraa s� yebenya

18. �kwan b�n so na Kristofo a w�w� h� nn� betumi ada akokoduruadi de atew asafo no ho?19, 20. (a) Basabasay� b�n na na abu so w� Yesu bere so, na nhy�sob�n na na �s� s� Yesu gyina ano? (b) D�n nti na Kristo akyidifo mfaw�n ho nhy� amany�s�m ne basabasay� mu, na mfaso b�n na afi saaa w�ay� no mu aba?

“HW�! YUDA ABUSUA MU GYATA” NO 41

adwene s� nea Petro y�e no te�. Efis�, s� �fata s� w�y� basa-basa a, �nde na anka �y� saa anadwo a w�reb�kyere Onyan-kop�n Ba a �ny�� b�ne biara no. Nanso saa anadwo no, Yesumaa n’akyidifo a w�w� asase so nyinaa huu nea �s� s� w�y�w� basabasay� ho fi saa bere no de besi nn�. �kae s�: “Sanfawo nkrante no hy� nea �hy�, naw�n aw�twe nkrante nyi-naa bewu nkrante ano.” (Mateo 26:51-54) S�nea �te �nn�no, akyinnye biara nni ho s� na egye akokoduru na Kristoakyidifo no atumi agyina basabasay� a �te saa no ano. Esia-ne s� Kristofo mfa w�n ho nhy� basabasay� mu nti, s� w�re-ka nnipa aw�de w�n ho ahy� akodi, okunk�se, nt�kwaw, nebasabasay� a �te saa a ak� so w� y�n bere yi so mu no hoas�m a, w�mfa Onyankop�n nkur�fo a w�w� h� nn� no nkaho. Akokoduru a w�w� no na ama w�anya din pa a �te saa.

�de Akokoduru Gyinaa �s�retia Ano21 Ansa na Yehowa Ba no reba asase so no, na onim paa s�

obehyia �s�retia a ano y� den w� asase so. (Yesaia 50:4-7)W�de owu hunahunaa no mp�n pii, na awiei koraa no eko-wiee basabasay� a y�kaa ho as�m w� adesua yi mfiase nomu. D�n na �boaa Yesu ma �k�� so nyaa akokoduru de gyi-naa ns�nnennen a �te saa no ano? Ansa na basabasay�fo noreba ab�kyere Yesu no, d�n na na �rey�? N

´a �reb� Yehowa

mpae denneennen. Na d�n na Yehowa y�e w� ho? Bible kakyer� y�n s�, ‘otiee’ Yesu. (Hebrifo 5:7) Yehowa somaa �b�-fo bi fi soro ma �b�hy�� ne Ba �kokodurufo no den.—Luka22:42, 43.

22 Bere a w�hy�� Yesu den akyi bere tiaa bi no, �ka kye-r�� n’asomafo no s�: “Mons�re, mommay�nk�.” (Mateo 26:46) Wo de, susuw akokoduru a �de kasae no ho hw�. Bere

21, 22. (a) Mmoa b�n na Yesu nyae ansa na �rehyia s�hw� a ano y�den sen biara no? (b) �kwan b�n so na Yesu daa akokoduru adi kosiiawiei?

“Mene no”

“HW�! YUDA ABUSUA MU GYATA” NO 43

a na onim s� �b�ka akyer� basabasay�fo no ma w�agyaa nennamfonom no, �kae s�: “Momma y�nk�,” N

´a onim s� ne

nnamfo yi beguan agyaw no, na na onim nso s� ne nku-too na �b�k� akohyia amanehunu k�se a na �da n’anim no.�no nkutoo na wodii n’as�m buu no at�nkyea, wodii ne hof�w, w�y�� no ayayade, na owuu owu yayaw. Nanso ne nyi-naa mu no, �k�� so daa akokoduru adi.

23 So na Yesu redi akakabens�m? Dabi; akakabens�m neakokoduru ankasa a w�da no adi nni hwee y�. Nokwas�mne s�, Yesu kyer�kyer�� n’akyidifo no s� w�mma w�n aninna h�, naw�mfa anifere ntwe w�n ho mfi asiane mu s�nea

23. Kyer�kyer� nea enti a s�nea Yesu de akokoduru gyinaa owu ano nonkyer� s� odii akakabens�m no mu.

Yehowa Adansefo de akokoduruagyina �taa ano

“BRA BEDI M’AKYI”44

�b�y� a wobetumi ak� so ay� Onyankop�n ap�de. (Mateo 4:12; 10:16) Nanso saa bere yi de, na Yesu nim s� �kwan biaraso no, na �ns� s� �twe ne ho fi mu. N

´a onim nea Onyanko-

p�n p� s� �y�. N´a Yesu asi ne bo s� �b�k� so akura ne mudi

mu, enti na nea �s� s� �y� ara ne s� ohyia s�hw� no.24 Hw� s�nea Yesu akyidifo taa de akokoduru y� w�n ade

de di w�n Wura no anamm�n akyi! W�n mu pii agyinapintinn bere a wodi w�n ho f�w, w�taa w�n, w�kyere w�n,w�de w�n gu afiase, w�y� w�n ayayade, na mpo wokumw�n no. Na hena na �ma nnipa a w�ny� p� yi nya akokodu-ru a �te saa? Emfi w�n ankasa. S�nea Yesu nyaa mmoa fiiOnyankop�n h� no, saa ara na n’akyidifo no nso nyammoa. (Filipifo 4:13) �nde, �ns� s� wusuro nea �b�ba biara.Si wo bo s� wubekura wo mudi mu, na Yehowa b�ma woakokoduru awuhia. Ma as�m a y�n Kannifo, Yesu kae yi nk�so nhy� wo den: “Momma mo bo nt� mo yam! Madi wiaseso nkonim.”—Yohane 16:33.

24. D�n nti na yebetumi anya awer�hyem s�, s� yehyia s�hw� biara a,yebetumi anya akokoduru agyina ano?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ S� nkur�fo ani nnye nokware no ho mpo a, �kwan b�n so naYesu nhw�so no betumi aboa wo ma woakasa akokoduru so?—Yohane 8:31-59.

˘ D�n nti na �ns� s� y�ma Satan ne n’adaemone no hunahu-na y�n ma yegyae s� y�b�boa afoforo?—Mateo 8:28-34; Marko 1:23-28.

˘ D�n nti na �s� s� yefi y�n p� mu gyina �taa ano na ama y�a-tumi ahu w�n a w�hy� w�n so no mm�b�?—Yohane 9:1, 6, 7,22-41.

˘ �kwan b�n so na anidaso a Yesu w� no boaa no ma ogyinaa s�-hw� ahorow ano, na �kwan b�n so na anidaso a wow� no betu-mi ama woanya akokoduru?—Yohane 16:28; 17:5; Hebrifo 12:2.

“HW�! YUDA ABUSUA MU GYATA” NO 45

N´A �Y� fef�w bere w� afe 31 Y.B. mu. N

´a Yesu Kristo ab�n

Kapernaum, kurow a adagyew nni h� koraa a �da GalileaPo no atifi fam at�e no. N

´a Yesu nkutoo ak�hy� bep�w bi

so ab� mpae anadwo m˜u nyinaa. Bere a ade rekye no, �fr��

n’asuafo no baa ne nky�n, na �paw w�n mu 12 fr�� w�nasomafo. Bere koro no ara no, na nnipad�m, a ebinomfi akyirikyiri adi Yesu akyi aba bep�w no so, na w�tenate-naa baabi a �h� tr�w. N

´a w�n ho pere w�n s� wobetie nea

Yesu w� ka, na wasa w�n nyarewa ama w�n. Yesu anni w�nhuamm�.—Luka 6:12-19.

2 Yesu baa nnipad�m no nky�n, na �saa w�n a w�yare nyi-naa yare. Awiei koraa no, w�n mu biako mpo anka a na �teyaw bi a �kyer� s� �yare, na Yesu tenaa ase fii ase kyer�kyer��w�n.� Ns�m a �kae saa bere a na ewim adwo no maa n’atie-fo no ho dwiriw w�n. Nokwas�m ne s�, na w�ntee s� obiakyer�kyer� s�nea Yesu y�e no da. Wamfa Yudafo atetes�manaaw�n akyer�kyer�fo nons�m awonimnoyiye no anhye-hy� ne ns�m mu s�nea �b�y� a ebetu mp�n. Mmom no, na�taa fa Hebri Kyer�wns�m no mu ns�m ka. N

´a ne ns�m no

y� t˜e

˜e, na �ny� den s� w�b�te ase, na na emu da h� nso. Bere

a owiei no, nnipad�m no ho dwiriw w�n. Nokwarem no, s�w�n ho dwiriw w�n a, na �fata. Efis� n

´a onipa a onim nyan-

sa sen biara no na na wakyer�kyer� w�n yi!—Mateo 7:28, 29.

� W�ato �kasa a Yesu mae saa da no din s� Bep�w so As�nka. W�ay��kasa no ho kyer�wtoh� w� Mateo 5:3–7:27; �w� nkyeky�m ahorow 107,na s� worekenkan a, ebedi b�y� simma 20 p�.

1-3. Tebea b�n mu na Yesu maa �kasa w� fef�w bere bi mu w� afe31 Y.B. mu, na d�n nti na n’atiefo no ho dwiriw w�n?

T I 5

‘Nyansa Ademude Nyinaa’

“�kwan a �faa so kyer�kyer�e no maannipakuw no ho dwiriw w�n”46

3 W�akyer�w �kasa a Yesu mae no, ne ns�m afoforo a �kaeno w� Onyankop�n As�m mu. S� y�b� mm�den hwehw�nea Bible ka fa Yesu ho no mu a, yebenya so mfaso pii, efi-s� ne mu na ‘nyansa ademude nyinaa’ w�. (Kolosefo 2:3)�he na Yesu nyaa saa nyansa—nimde� ne ntease a w�de didwuma w� �kwan a �fata so—no fii? �kwan b�n so na �daanyansa adi, na y�b�y� d�n adi ne nhw�so no akyi?

‘�he na Onipa Yi Nyaa Nyansa Yi Fii?’4 Bere a na Yesu nam reka as�m no, �k�� Nasaret, kurow

a w�tetee no wom no mu, na ofii ase kyer�kyer�e w� hyia-dan a �w� h� no mu. N’atiefo no mu pii ho dwiriw w�n,na wobisae s�: “�he na onipa yi nyaa nyansa . . . yi fii?”N

´a wonim n’abusua—n’awofo ne ne nuanom—na na wo-

nim s� ofi ahiafo abusua mu. (Mateo 13:54-56; Marko 6:1-3) Akyinnye biara nni ho s� na wonim nso s�, duadwum-fo a n’ano atew yi ank� rabifo sukuu a na agye din no bi.(Yohane 7:15) Enti s� wobisaa saa a, na ntease wom.

5 �ny� s� na Yesu y� onipa a �y� p� nti na na onim nyan-sa saa. Akyiri yi, bere a na Yesu rekyer�kyer� w� as�refie h�no, �kyer�e s� ne nyansa no fi baabi a �kor�n paa. �kaes�: “Nea mekyer�kyer� no ny� me dea, na mmom nea �so-maa me no dea.” (Yohane 7:16) Nokwarem no, Agya a �so-maa �ba no ankasa na �maa Yesu saa nyansa no. (Yohane12:49) �nde, �kwan b�n na Yehowa faa so de nyansa maaYesu?

6 N´a Yehowa honhom kronkron no rey� adwuma w� Yesu

koma ne n’adwene mu. Yesaia kaa Yesu a �ne Mesia a w�-hy�� ne ho b� no ho as�m s�: “Yehowa honhom besi noso, nyansa ne ntease honhom, afotu ne tumi honhom,nimde� ne Yehowa suro honhom.” (Yesaia 11:2) S� Yehowa

4. As�m b�n na Yesu atiefo a na w�w� Nasaret no bisae, na d�n ntia?5. �he na Yesu kyer�e s� ne nyansa no fi?6, 7. Akwan b�n so na Yesu nyaa nyansa fii n’Agya h�?

“BRA BEDI M’AKYI”48

honhom a na �w� Yesu so no na �kyer�� no nea �s� s� �y�ne ne nsusuwii kwan a, so �y� nwonwa s� ns�m a �kae nenea �y�e no ma yehu s� na �w� nyansa a �ky�n so?

7 Yesu nyaa nyansa fii n’Agya h� w� �kwan foforo a �y�nwonwa so. S�nea yehui w� Ti 2 no mu no, bere ten-ten a Yesu de tenaa soro ansa na �reba asase so s� oni-pa no ma onyaa hokwan suasuaa s�nea n’Agya y� n’adeno p�p��p�. S

´� �ba a �boa ma w�b�� nne�ma nyinaa,

nea nkwa wom ne nea nkwa nnim no, y�rentumi mfay�n adwene mmu nyansa a onyae bere a na �w� Agya nonky�n s� Onyankop�n ‘dwumay�ni a ne ho akokwaw’ no.Ansa na �ba no refi soro aba asase so s� onipa no, w�kaane ho as�m w� s�nkyer�nne kwan so s� nyansa, ma �fa-tae. (Mmebus�m 8:22-31; Kolosefo 1:15, 16) W� Yesu somadwuma no nyinaa mu no, otumi de nyansa a onyae w�n’Agya nky�n w� soro no y�� adwuma.� (Yohane 8:26, 28,38) Enti, �ns� s� nimde� ne ntease a Yesu daa no adi, neat�mpa a �de dii dwuma w� biribiara a �y�e mu no y� y�nnwonwa.

8 S´� Yesu akyidifo no, �s� s� y�n nso y�hwehw� nyansa fi

Yehowa h�. (Mmebus�m 2:6) �wom, Yehowa mfa anwo-nwakwan so mma y�n nyansa. Nanso, otie mpae a yefikoma mu b� de hwehw� nyansa a y�de begyina asetena muns�nnennen ano no. (Yakobo 1:5) S� yebetumi anya nyan-sa a �te saa a, �s� s� y�b� y�n ho mm�den. �s� s� y�k�so hwehw� nyansa “s� akorade a ahintaw.” (Mmebus�m 2:1-6) Nokwarem no, �s� s� y�k� so b�re hwehw� Onyanko-p�n As�m mu, baabi a w�ada ne nyansa adi no, na aboama y�atumi de nea yesua no ab� y�n bra. Nhw�so a Yeho-wa Ba no y�e no betumi aboa y�n paa ma y�anya nyansa.

� �da adi s� bere a na w�reb� Yesu asu a “�soro buei” no, w�san denimde� a na �w� ansa na �reba asase so no maa no.—Mateo 3:13-17.

8. S� Yesu akyidifo no, y�b�y� d�n atumi anya nyansa?

‘NYANSA ADEMUDE NYINAA’ 49

Ma y�nhwehw� akwan a Yesu faa so daa nyansa adi no mu,na y�ahu s�nea yebetumi asuasua no.

Ns�m a Nyansa Wom9 Nnipad�m tu dii Yesu akyi s�nea �b�y� a wobetie ne

ns�m. (Marko 6:31-34; Luka 5:1-3) Na �ny� nwonwa s�bere a Yesu buee n’ano no, w�tee ns�m a nyansa a �ky�nso wom! Ne nkyer�kyer� ma �daa adi s� �w� Onyankop�nAs�m mu nimde� a emu d�, na na otumi hu ns�m mu yiyenso sen obiara. N

´a obiara ani gye ne nkyer�kyer� ho, na na

ne ns�m no so w� mfaso bere nyinaa. Susuw ns�m a nyan-sa wom a Yesu, “�fotufo Nwonwafo” a w�hy�� ne ho nk�mno kae no bi ho hw�.—Yesaia 9:6.

10 Bep�w so As�nka a w�aka ho as�m w� ti yi mfiase noy� �kasa ahorow a Yesu mae no mu nea emu ns�m d��-so sen biara a w�kyer�w no t

˜e

˜e. W� �kasa yi mu no, Yesu

hy�� y�n nkuran s� y�mma y�n kasa ho mmra nyam nay�mm� �bra pa. Ns�m a �kae no k� akyiri sen saa. Esiane

s� na Yesu nim s� nea onipa dwin-nwen ho ne s�nea �te nka no tuminya ns�m a �ka ne ne nney�e sonk�nt�nso nti, �hy�� y�n nkurans� yemfi adwene ne koma mu nna

9. D�n nti na na nyansa w� Yesu nkyer�-kyer� mu saa?10. Su pa ahorow b�n na Yesu hy� y�nnkuran s� yennya, na d�n ntia?

W�adaOnyankop�n

nyansa adi w�Bible no mu

“BRA BEDI M’AKYI”50

su pa te s� odwo adi. �kae nso s� �s� s� y�hwehw� tre-nee, y�da mm�borohunu adi, y�y� w�n a w�p� asomdwoe,na y�da �d� adi kyer� afoforo. (Mateo 5:5-9, 43-48) S� y�b�mm�den s� yebenya su pa a �te saa w� y�n koma mu a, �b�-ma ns�m a y�ka ne �bra a y�b� no ho aba nyam ma as� Ye-howa ani, na �b�ma y�ne y�n nuanom ntam nso ay� papa.—Mateo 5:16.

11 Bere a Yesu de nney�e b�ne ho afotu rema no, �kyer��nea �de ba. Wanka k�k� s� y�ntwe y�n ho mfi basabasay�ho, na mmom �b�� y�n k�k� s� �ns� s� y�ma y�n bo fuwy�n nua denneennen w� y�n koma mu. (Mateo 5:21, 22;1 Yohane 3:15) �kasa tiaa awares�e. Na �b�� k�k� s�, ak�n-n� b�ne a obi benya w� ne koma mu no betumi ama was�eaware. �de afotu mae s� �ns� s� y�hw� nne�ma a ebetumiakanyan ak�nn� b�ne w� y�n mu. (Mateo 5:27-30) N

´a Yesu

taa twe adwene si nne�ma a �twetwe obi ma �y� b�ne noso sen s� �b�kyer� nea �ma wohu s� obi ay� b�ne. �kaa suahorow ne nea �ma obi y� b�ne no nso ho as�m.—Dwom7:14.

12 Hw� s�nea nyansa w� ns�m a Yesu kae no mu! �ny�nwonwa s� “�kwan a �faa so kyer�kyer�e no maa nnipa-kuw no ho dwiriw w�n.” (Mateo 7:28) S

´� Yesu akyidifo

no, yebu n’afotu a nyansa wom no s� ebetumi aboa y�nw� asetena mu. �s� s� y�b� mm�den suasua su pa te s�ayamhyehye, asomdwoe, ne �d� a �kaa ho as�m no. Ye-nim s� y�y� saa a, na y�reb� mm�den ay� nea Yehowap�. �s� s� y�b� mm�den yi nsusuwii b�ne ne nney�e a�mfata te s� bob�ne ne �bras�e ho ak�nn� biara a Yesukaa ho as�m no fi y�n koma mu. S� y�y� saa a, �b�boama y�remfa y�n ho nhy� nney�e b�ne biara mu.—Yakobo1:14, 15.

11. Bere a Yesu de afotu rema w� nney�e b�ne ho no, d�n na �kyer�es� etumi k�fa ba?12. Yesu akyidifo bu n’afotu d�n, na d�n ntia?

‘NYANSA ADEMUDE NYINAA’ 51

�b�� Ne Bra Nyansam13 Yesu daa nyansa adi w� ns�m a �kae ne s�nea �b�� ne

bra no mu. W� n’asetena kwan nyinaa mu—gyinae ahorowa osisii, s�nea na obu ne ho, ne s�nea �ne afoforo dii ns�mmu no, �daa nyansa a �w� no adi w� akwan a �da nsowso. Wo de, susuw nhw�so ahorow bi a �kyer� s� “nyan-sa ne adwempa” na �kyer�� Yesu asetena kwan no ho hw�.—Mmebus�m 3:21.

14 S� obi nim nyansa a, �kyer� s� �de at�mpa di dwumanso. Yesu de at�mpa dii dwuma w� s�nea �b�� ne bra nomu. Susuw s�nea anka obetumi ab� ne bra w� wiase no mu—ofie a anka obetumi asi, adwuma a anka obebue, ne edina anka obetumi agye—no ho hw�. N

´a Yesu nim s�, nne�ma

a �tete saa a obi bedi akyi w� n’asetena mu no “y� ahuhudene adehunu.” (�s�nkafo 4:4; 5:10) Asetena kwan a �te saaa obi bedi akyi no kyer� s� onnim nyansa. Yesu any� ak�-ses�m w� n’asetena mu. Wamm� mm�den s� obenya sikaanaa �b�boaboa ahonyade ano. (Mateo 8:20) �de n’adwe-ne sii ade biako—Onyankop�n ap�de a �y�e—so ma �ne nenkyer�kyer� hyiae. (Mateo 6:22) Yesu de ne bere ne n’aho�-den dii dwuma nyansam na ama Ahenni nne�ma anyank�so. Eyinom ho hia, na �so w� mfaso sen honam famnne�ma a yebedi akyi. (Mateo 6:19-21) �nam saa a �y�e sogyaw y�n nhw�so a yebetumi asuasua.

15 Nnipa awodi Yesu akyi nn� no ahu s� nyansawom s� w�-b�ma w�n ani ahw� t

˜e

˜e. Enti w�b� mm�den s� w�rensoa �ka

ngu w�n ho so, na wonni nne�ma hunu akyi mfa ns�e w�nadagyew ne w�n aho�den. (1 Timoteo 6:9, 10) Nnipa pii ab�mm�den s� w�b�y� w�n ho awi�mfo� s�nea �b�y� a wobe-nya bere pii de ay� Kristofo som adwuma no, na ebi mpo a

13, 14. D�n na �kyer� s� Yesu de at�mpa dii dwuma w� s�nea �b�� nebra no mu?15. Yesu akyidifo b�y� d�n akyer� s� w�ma w�n ani hw� tee, na d�n ntina nyansa wom s� w�b�y� saa?

“BRA BEDI M’AKYI”52

w�de w�n bere nyinaa asom s� Ahenni adawurub�fo. Ade fo-foro biara nni h� a s� obi y� a nyansa wom sen saa, efis� Ahe-nni no ho nne�ma a obi de bedi kan w� n’asetena mu nob�ma wanya anigye ne abot�yam pii.—Mateo 6:33.

16 Bible no de ahobr�ase bata nyansa ho, na eyi kyer� s��s� s� yehu nea y�n aho�den betumi ama y�ay�. (Mmebu-s�m 11:2) N

´a Yesu br� ne ho ase na na onim nea obetu-

mi ay� ne nea ontumi ny�. N´a onim s� �ny� w�n a w�b�-

te n’as�m no nyinaa na obetumi ama w�ab�y� n’akyidifo.(Mateo 10:32-39) Afei nso, ohui s� �ny� nnipa nyinaa nana n’ankasa betumi aka as�m no akyer� w�n. Enti ofi nyan-sam de asuafoy� adwuma no hy�� n’akyidifo no nsa. (Ma-teo 28:18-20) Ofi ahobr�ase mu gye toom s� ‘w�b�y� nnwu-ma ak�se asen’ nea �y�e no, efis� na wobetumi ne nnipa piiakasa w� mmeae pii, na na w�b�y� adwuma no nso aky�.(Yohane 14:12) Afei nso, Yesu hui s� na �no nso hia mmoa.Bere a na �w� sare so a ab�fo ba b�som no no, wampo. Saaara nso na bere a �w� Getsemane a �b�fo bi b�hy�� no denno wampo. Bere a Onyankop�n Ba no k�� ahokyere a emuy� den paa mu no, �te��m hwehw�� mmoa.—Mateo 4:11;Luka 22:43; Hebrifo 5:7.

17 �s� s� y�n nso yefi ahobr�ase mu hu nea y�n aho�denb�ma y�atumi ay�. Akyinnye biara nni ho s�, y�p� s� yefiy�n kra nyinaa mu de nsi y� as�nka ne asuafoy� adwumano. (Luka 13:24; Kolosefo 3:23) Bere koro no ara nso, �s� s�y�kae s� Yehowa mfa y�n ntoto afoforo ho, na saa ara na�ns� s� y�y�. (Galatifo 6:4) Nyansa b�boa y�n ma y�de bo-tae a y�n aho�den ne y�n ns�m tebea b�ma y�adu ho asi-si y�n ani so. Bio nso, nyansa b�boa w�n a as�y�de hyehy�w�n nsa no ma w�ahu s� �ny� biribiara na wobetumi ay�,na wobehia afoforo mmoa w� bere ne bere mu. Ahobr�ase

16, 17. (a) Akwan b�n so na Yesu kyer�e s� �br� ne ho ase na onimnea obetumi ay� ne nea ontumi ny�? (b) Y�b�y� d�n akyer� s� y�br�y�n ho ase na yenim nea y�n aho�den betumi ama y�ay�?

‘NYANSA ADEMUDE NYINAA’ 53

b�boa w�n ma w�akyer� mmoa a �te saa no ho anis�, naw�ahu s� Yehowa betumi afa w�n mf�fo gyidifo no mu biso ‘ahy� w�n den.’—Kolosefo 4:11.

18 Yakobo 3:17 ka s�, “nyansa a efi soro no de, . . . �w�ntease.” Yesu daa ntease adi w� s�nea �ne n’asuafo no diino mu. Na onim w�n mmer�wy�, nanso �de n’adwene siinne�ma pa a na wotumi y� no so. (Yohane 1:47) Anadwo aw�reb�kyere no no, na onim s� wobeguan agyaw no, nan-so �k�� so nyaa w�n mu ahotoso. (Mateo 26:31-35; Luka22:28-30) Petro poo Yesu mpr�nsa s� onnim no koraa. Nan-so, Yesu b�� mpae maa Petro na �ma ohui s� �da so araw� ne mu ahotoso. (Luka 22:31-34) Bere a Yesu reb� n’Agyampae anadwo a na w�rebekum no no, wamfa n’adweneansi n’asuafo no mfomso so. Mmom no, �kaa nne�maa na w�ay� abesi saa bere no ho as�mpa. �kae s�: “W�adiw’as�m so.” (Yohane 17:6) �mfa ho s� na w�t� sin no, �deAhenni as�nka ne asuafoy� adwuma no hy�� w�n nsa. (Ma-teo 28:19, 20) Akyinnye biara nni ho s�, ahotoso ne gyidi a�daa no adi w� w�n mu no hy�� w�n den ma wotumi y��adwuma a �kae s� w�ny� no.

19 Yesu akyidifo nim nea enti a �ho hia s� wosuasua nenhw�so no. S� Onyankop�n Ba a �y� p� no t�� ne bo asemaa n’asuafo a w�ny� p� no a, mp�n ahe na �ns� s� y�na y�y� nnipa ab�nefo no da ntease adi bere a y�ne afofororedi ns�m no! (Filipifo 4:5) S� anka y�de y�n adwene besiy�n mf�fo asomfo mmer�wy� so no, �s� s� y�hwehw� nne�-ma pa a wotumi y� no mmom. S� y�ma �tena y�n adwenemu s� Yehowa na atwe w�n a, na y�rey� y�n ade nyansam.(Yohane 6:44) Akyinnye biara nni ho s�, Yehowa hu adepabi w� w�n mu, na saa ara na �s� s� y�n nso y�y�. S� yenya

18, 19. (a) D�n na �ma yehu s� na Yesu w� n’asuafo no ho adwempana �daa ntease adi w� s�nea �ne w�n dii ns�m no mu? (b) D�n nti na�s� s� yenya afoforo ho adwempa na y�da ntease adi w� s�nea y�ne w�ndi ns�m no mu, na y�b�y� d�n ay� saa?

“BRA BEDI M’AKYI”54

afoforo ho adwempa a, �b�boa y�n ma ‘y�abu y�n ani aguw�n mfomso so,’ na y�ahwehw� nne�ma a yebetumi akam-fo w�n w� ho. (Mmebus�m 19:11, The New English Bible) S�yenya y�n nuanom Kristofo mu ahotoso a, �b�boa w�n maw�afi w�n koma nyinaa mu asom Yehowa, na w�anya ani-gye w� ne som mu.—1 Tesalonikafo 5:11.

20 Yesu asetena ne ne som adwuma ho kyer�wtoh� a �w�Ns�mpa no mu no y� nyansa ademude a �som bo paa! D�nna �s� s� y�de aky�de a �som bo yi y�? Bere a na Yesu de neBep�w so As�nka no reba awiei no, �hy�� n’atiefo no nku-ran s� w�mfa ne ns�m a nyansa wom a w�ate no ny� adwu-ma, anaa wonni so. (Mateo 7:24-27) S� y�ma nne�ma aYesu y�e ne ne ns�m a �kae a nyansa wom no nya y�n nsu-suwii, y�n nkate, ne y�n nney�e so tumi a, �b�boa ma y�a-nya asetena pa a �sen biara, na y�ak� so anantew �kwan a�k� daa nkwa mu no so. (Mateo 7:13, 14) Nokwarem no, bi-ribi foforo biara nni h� a y�b�y� a mfaso w� so, anaa nyan-sa wom sen saa!

20. D�n na �s� s� y�de nyansa ademude a �som bo a �w� Ns�mpa nomu no y�, na d�n ntia?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ S� wuhu s� woay� wo y�nko gyidini bi b�ne a, d�n na nyansawom s� woy�?—Mateo 5:23, 24.

˘ S� obi didi wo at�m anaa �hy� wo abufuw a, �kwan b�n so naYesu as�m no betumi aboa wo ma wo ne no adi no nyansam?—Mateo 5:38-42.

˘ �kwan b�n so na s� wudwinnwen Yesu ns�m no ho a, �b�boawo mawoanya sika ne ahonyade ho adwempa?—Mateo 6:24-34.

˘ S� woresisi gyinae ahorowa �ho hiaw� w’asetena mu a, �kwanb�n so na Yesu nhw�so akyi a wubedi no b�boa wo ma woasigyinae pa?—Luka 4:43; Yohane 4:34.

‘NYANSA ADEMUDE NYINAA’ 55

N´A AGYA bi gyina mpoma mu rehw� ne ba abarimaa a �ne

ne nnamfonom redi agoru. W�b�� w�n b��l ma �k�t�� karkwan mu. Abarimaa no hw�� b��l no haa. Ne nnamfo nomu biako ka kyer�� no s� ontu mmirika nk�fa b��l no mfikar kwan no so mmra, nanso abarimaa no popoo ne ti. �kaes�: “W�aka akyer� me s� �ns� s� mey� saa.”Agya no ani gyei,na �serewee.

2 D�n nti na agya no ani gyei saa? Efis� nawaka akyer� ne bano s� �ns� s� �no nkutoo k� kar kwan so. Enti bere a abarimaano tiee nea n’agya aka akyer� no bere a na onnim s� n’agyano rehw� no mpo no, �maa agya no hui s� ne ba no resua s��b�y� osetie, na �b�b� ne ho ban nso. S�nea agya no tee nkano, saa ara na y�n soro Agya, Yehowa nso te nka. Onyanko-p�n nim s� s� yebetumi adi no nokware na y�atena ase ahunne�ma pa a �de ahy� y�n b� daakye no a, �ho hia s� y�de y�nho to no so na yetie no. (Mmebus�m 3:5, 6) Ne saa nti, �so-maa �kyer�kyer�fo a �sen biara no ma �baa y�n nky�n.

3 Bible ka biribi a �y� nwonwa fa Yesu ho. �ka s�: “�wom s�na �y� �ba de, nanso osuaa osetie fii amane a ohui no mu;na bere a w�ma owiee p�y� no, afei na wab�y� nea w�n aw�y� osetie ma no nyinaa daa nkwagye hy� ne nsa.” (Hebri-fo 5:8, 9) Na �ba yi atena soro mfe pii a yennim ano. Bere aSatan ne ab�fo afoforo tew atua no, na �w� h�, nanso Aba-kan yi ank�ka w�n ho da. Bible mu nk�mhy� ka ne ho as�ms�: “Mantew atua.” (Yesaia 50:5) �nde �b�y� d�n na ns�m,“osuaa osetie” no atumi afa �ba a �y� osetie w� biribiara muyi ho? �kwanb�n sonaw�maa ab�de a �y� p� yi ‘wiee p�y�’?

1, 2. D�n nti na s� agya bi a �w� �d� hu s� ne ba rey� osetie a, n’anigye, na �kwan b�n so na s�nea �te nka no te s� Yehowa de?3, 4. D�n nti na yebetumi aka s� Yesu ‘suaa osetie,’ na w�ma “owieep�y�”? Ma mfatoho.

T I 6

“Osuaa Osetie”

4 Susuw mfatoho bi ho hw�. �sraani bi w� nkrante. �woms� w�ahy� da ay� nkrante no yiye de, nanso w�mfa nk�� �koda. �sraani yi de nkrante no k�sesaa nkrante bi a w�de dadea �y� den paa ay�. W�de saa nkrante foforo a �y� den paa yiadi ako p�n. So nyansa nni nea �sraani yi y�e no mu? Saaara na na as�m biara nni osetie a Yesu y�e w� soro ansa na�reba asase so no ho. Nanso bere a owiee adwuma a �b�y�ew� asase so no, ne setie no dii mu koraa. Afei yebetumi akas� s�hw� a anka Yesu renhyia bi da w� �soro a �b�faa mu w�asase so no s�� ne setie no hw�e ma edii mu paa.

5 Na osetie ho hia paa w� asase so a Yesu bae no mu. S�“Adam a odi akyiri” no, Yesu baa asase so b�y�� nea y�n awo-fo a wodi kan no antumi any�. �mfa ho s� Yesu hyiaa s�-hw� no, �k�� so y�� osetie maa Yehowa Nyankop�n. (1 Ko-rintofo 15:45) Nanso, w�anhy� Yesu ansa na �rey� osetie. Ofin’adwene, ne koma, ne ne kra nyinaa mu na �y�� osetie. �deanigye na �y�� saa. Na n’Agya no ap�de a �b�y� no ho hiano sen aduan a obedi! (Yohane 4:34) D�n na �b�boa y�n may�asuasua s�nea Yesu y�� osetie no? Nea edi kan no, ma yen-susuw nea �ma �y�� osetie no ho. S� yenya Yesu su no bi a,�b�boa ma y�ako atia s�hw�, na y�ay� Onyankop�n ap�de.�no akyi no, yebesusuw mfaso a yebenya bere a y�da osetiea Kristo y�e no bi adi no ho.

Nea �maa Yesu Y�� Osetie6 Nea na �w� Yesu koma mu no na �ma �y�� osetie. S�nea

yehui w� nhoma yi Ti 3 no, na Kristo fi koma mu br� ne hoase. Ahomaso nti, nkur�fo mp� s� w�y� osetie, nanso aho-br�ase boa ma yefi y�n p� mu tie Yehowa. (Exodus 5:1, 2;1 Petro 5:5, 6) Bio nso, nne�ma a na Yesu ani gye hone nne�-ma a na okyi no na �ma �y�� osetie.

7 Nea �sen ne nyinaa no, na Yesu d� Yehowa, ne soro Agya

5. D�n nti na osetie a Yesu y�e no ho hia saa, na d�n na yebesusuwho w� ti yi mu?6, 7. Nne�ma a �maa Yesu y�� osetie no bi ne d�n?

“OSUAA OSETIE” 57

no. Yebesusuw saa �d� no ho ak� akyiri w� Ti 13 no mu. �d�a �te saa no na �maa Yesu daa Onyankop�n ho suro adi. Na�d� a �w� ma Yehowa no mu y� den yiye, na na obu n’Agyano araa ma enti osuroe s� �b�y� nea �ns� Yehowa ani. Onyan-kop�n ho suro a na Yesu w� no nso ka ho bi na wotiee nempaeb�. (Hebrifo 5:7) Yehowa ho suro di akoten w� dwumaa Yesu di s� Mesia Ahenni no so Hene no mu.—Yesaia 11:3.

8 S� obi d� Yehowa a, �s� s� okyi nea Yehowa kyi nso. S�nhw�so no, hw� nk�mhy� a �fa Mesia Ahenni no so Heneno ho yi: “Wod�� trenee, na wukyii mmarato. �no nti naOnyankop�n, wo Nyankop�n, de ahurusi ngo asra wo senwo mf�fo no.” (Dwom 45:7) Yesu “mf�fo” a w�ka w�n hoas�m yi y� ahemfo a na wofi �hene Dawid abusua mu. Berea w�sraa Yesu no, odii ahurusi, na n’ani gyei sen w�n mu

8, 9. S�nea w�hy�� Yesu ho nk�m no, �tee nka d�n w� adetrenee neadeb�ne ho, na �kwan b�n so na �ma �daa adi?

So nne�ma a wode gye w’ani no dano adi s� wukyi b�ne?

“BRA BEDI M’AKYI”58

biara. D�n ntia? Efis�, na n’akatua no so sen w�n nyinaa de,na na nnipa benya n’ahenni no so mfaso asen w�n de no.Onyaa akatua efis� s�nea na �d� adetrenee na okyi b�ne nokaa no ma otiee Onyankop�n w� biribiara mu.

9 �kwan b�n so na Yesu maa s�nea na �te nka w� adetreneene b�ne ho no daa adi? S� nhw�so no, bere a Yesu akyidifono tiee as�nka adwuma no ho akwankyer� a �de maa w�nma enti �sow aba no, d�n na Yesu y�e? N’ani gyei mmoroso.(Luka 10:1, 17, 21) Na bere a Yesu b�� mm�den s� obefi �d�mu aboa Yerusalemfo, nanso w�k�� so y�� aso�den no, �teenka d�n? Kurow no aso�den nti, Yesu sui. (Luka 19:41, 42)Suban pa ne subamm�ne a afoforo daa no adi no kaa Yesupaa.

10 S� yesusuw s�nea na Yesu te nka w� nne�ma ho no ho a,�b�boa ma y�ahwehw� nea �ma yetie Yehowa no mu yiye.�wom s� y�ny� p� de, nanso yebetumi anya �p� a emu y�den s� y�b�y� ade pa, na y�afi y�n koma nyinaa mu akyinney�e b�ne. �ho hia s� y�b� Yehowa mpae de sr� ne mmoana ama y�atumi ate nka w� nne�ma ho te s� ne Ba no ara p�.(Dwom 51:10) Bere koro no ara mu no, �s� s� y�twe y�n hofi biribiara a ebetumi as�e y�n adwene no ho. �ho hia paa s�y�hw� nne�ma a y�de gye y�n ani ne y�n fekub� yiye. (Mme-bus�m 13:20; Filipifo 4:8) S� yenya adwene a na Kristow� w�nne�ma ho no bi a, y�reny� osetie mfa ns� nnipa ani k�k�.Y�b�y� nea �te�, efis� y�n ani gye adetreneey� ho. Esiane s�yekyi adeb�ne nti na y�ny� b�ne, na �ny� s� yesuro s� w�b�-kyere y�n.

“Wany� B�ne Biara”11 Esiane s� na Yesu kyi b�ne nti, w�s�� no hw�e w� ne som

adwuma no mfiase p��. Bere a w�b�� no asu wiei no, okodii

10. �s� s� y�te nka d�n w� nne�ma pa ne nne�ma b�ne ho, na d�n na�b�boa ma y�ay� saa?11, 12. (a) D�n na �too Yesu w� ne som adwuma no mfiase? (b) Ani-fere kwan b�n na Satan dii kan faa so s�� Yesu hw�e?

“OSUAA OSETIE” 59

mmuada adaduanan awia ne anadwo w� sare so. �no akyino, Satan s�� no hw�e. Hy� nnaadaa kwan a �bonsam faaso no nsow.—Mateo 4:1-11.

12 Mfiase no, Satan kae s�: “S� woy� Onyankop�n ba a, kasakyer� abo yi ma �nnan paanoo.” (Mateo 4:3) Bere a Yesu diimmuada nna pii akyi no, �tee nka d�n? Bible ka no pefee s�:“�k�m dee no.” (Mateo 4:2) Esiane s� �k�m y� yaw nti, Sa-tan hy�� da tw�n kosii s� �k�m dee Yesu ma �y�� mmer�wansa na �de aduan res� no ahw�. Afei nso, hy� ns�m a Satanka de twaa mpoa no nsow: “S� woy� Onyankop�n ba a.” NaSatan nim s� Yesu y� “ab�de nyinaa mu abakan.” (Kolosefo1:15) Ne nyinaa akyi no, Yesu amma Satan anhy� no abu-fuw ma wanny� aso�den. Na Yesu nim s� Onyankop�n mp�s� �de tumi a �de ama no no y� nea n’ankasa p�. Enti, Yesuantie Satan. �y�� saa de kyer�e s� ofi ahobr�ase mu de ne hoto Yehowa so ma �ma no n’ahiade ne akwankyer�.—Mateo4:4.

13 W� s�hw� a �to so abien a Satan de baa Yesu so muno, �de Yesu kogyinaa as�redan no atifi. Satan nam aniferekwan so kyinkyim Onyankop�n As�m, na �s�� Yesu hw�e kakyer�� no s� onnyaa ne ho mu mfi soro h� mm�hwe famma obiara nhu, na ab�fo b�ba abegye no. S� nnipad�m a naw�w� as�refie h� no hu anwonwade a �te saa a, so �no akyino w�n mu bi begye kyim s� Yesu ny� Mesia a w�ahy� ne hob� no? Na s� Yesu di mmarimas�m a �te saa ma obiara gyeno tom s� �ne Mesia no a, so anka �remma �nkwati ahokye-re ne �haw pii? Ebetumi aba saa. Nanso na Yesu nim s� Ye-howa p� s� Mesia no fi ahobr�ase mu y� n’adwuma, na �ny�s� �b�y� biribi soronko bi ma nkur�fo agye no adi. (Yesaia42:1, 2) Eyi mu nso, Yesu any� Yehowa so aso�den. Yesu aniammere s� obegye din.

13-15. (a) S�hw� a �to so abien ne abi�sa b�n na Satan de baa Yesu so,na d�n na Yesu y�e w� ho? (b) Y�y� d�n hu s� Yesu amma kwan koraama Satan annaadaa no?

“BRA BEDI M’AKYI”60

14 Nanso, so �maa n’ani bere tumidi? W� Satan s�hw� a�to so abi�sa mu no, �ka kyer�� Yesu s� s� �b� ne mu asesom no a, �de wiase ahenni nyinaa b�ma no. So Yesu su-suw nea Satan ka kyer�� no no ho k�� akyiri? �maa Sa-tan mmuae s�: “Fi me so k�, Satan!” Yesu toaa so s�:“W�akyer�w s�, ‘Yehowa wo Nyankop�n na �s� s� wokotowno, na �no nkutoo na �s� s� wosom no.’” (Mateo 4:10) Nabiribiara nni h� a �b�daadaa Yesu ma wasom onyame fo-foro bi. Wiase yi mu tumi biara nni h� a s� w�ka s� w�deb�ma Yesu a, na ebetumi ama way� Onyankop�n so aso�-den.

15 So Satan gyaee Yesu haw? Yesu pam no ma �k�e. Nan-so Luka As�mpa no ka �bonsam ho as�m s�, “ogyaw no h�kosii bere foforo.” (Luka 4:13) Nokwarem no, na Satan b�p�mmere afoforo as� Yesu ahw� kosi s� Yesu bewu. Bible kaYesu ho as�m s�, “w�as� no ahw� w� biribiara mu.” (Hebri-fo 4:15) Enti Yesu maa n’ani daa h� bere nyinaa, na saa arana �s� s� y�n nso y�y�.

16 Satan da so ara s� Onyankop�n asomfo hw� nn�. Awer�-hos�m ne s�, y�n sint� nti, �taa y� mmer�w s� Satan benyay�n. Satan nam anifere so kanyan p�s�menkominya, ahan-tan, ne tumidi ho anibere w� y�n mu. Obetumi de honamfam adedodowp� adaadaa y�n ma y�n ani agye eyinom nyi-naa ho! Enti �ho hia s� �t� mmere bi a, yegye bere fi nokwa-redi mu hwehw� y�n ho mu. Eye s� yebedwinnwen ns�m a�w� 1 Yohane 2:15-17 no ho yiye. Bere a y�rey� saa no, ye-betumi abisa y�n ho s� ebia �honam ak�nn� a �w� wiase yimu, honam fam adedodowp�, ne �p� a y�w� s� y�b�y� adema as� afoforo ani no as�e �d� a y�w� ma y�n soro Agya now� �kwan bi so anaa. Ehia s� y�kae s� saa wiase yi ne ne sodi-fo, Satan, nyinaa retwam. Enti momma yensiw Satan kwanw� mm�den a �reb� s� �b�ma y�ay� b�ne no ho! Esiane s�

16. �kwan b�n na Satan fa so s� Onyankop�n asomfo hw� nn�, na y�-b�y� d�n asiw no kwan?

“OSUAA OSETIE” 61

y�n Wura no ‘any� b�ne biara’ nti, momma yenni ne nhw�-so akyi.—1 Petro 2:22.

“Mey� Nea �s� N’ani Daa”17 Osetie a y�b�y� no hwehw� pii sen s� y�b�twe y�n ho afi

b�ne ho; Kristo de nsi dii n’Agya ahy�de nyinaa so. �kae s�:“Mey� nea �s� n’ani daa.” (Yohane 8:29) Osetie a �te saa aYesu y�e no maa n’ani gyei k�se. Nokwarem no, ebia ebi-nom b�ka s� na �ny� den mma Yesu s� �b�y� osetie. Ebia wo-besusuw s� Yehowa a �y� p� no nkutoo na na �s� s� Yesu bune nney�e ho akontaa kyer� no, nanso y�n de mp�n pii no,�s� s� yebu y�n nney�e ho akontaa kyer� nnipa a w�ny� p�a y�hy� w�n ase no. Nokwas�m ne s�, Yesu y�� osetie maannipa a w�ny� p� a na �hy� w�n ase no nso.

18 Bere a na Yesu y� abofra no, na �hy� n’awofo, Yosef neMaria a w�ny� p� no ase. �da adi s� na Yesu betumi ahun’awofo sint� yiye asen s�nea mmofra afoforo hu w�n awo-fo de no. So �tew w�n so atua b�� mm�den s� �b�kyer� w�ns�nea �s� s� w�hw� abusua no so, awammr� ne ho ase anhy�w�n ase s� abofra? Hw� nea Luka 2:51 ka fa Yesu a na wadimfe 12 no ho. �ka s�: “�k�� so br�� ne ho ase hy�� w�n ase.”W� �kwan a �te saa so no, Yesu y�� nhw�so a edi mu maaKristofo mmabun a w�b� mm�den s� wobetie w�n awofo naw�de obu a �fata ama w�n no.—Efesofo 6:1, 2.

19 �defa osetie a w�y� ma nnipa a w�ny� p� ho no, Yesuhyiaa ns�nnennen a nokware Kristofo a w�w� h� nn� norenhyia bi da. Wo de, susuw tebea a na Yesu wom bere ana �w� asase so no ho hw�. Na �renky� wobeyi Yudafo somnhyehy�e ne n’as�refie a na �w� Yerusalem no, ne n’as�fo-

17. Yesu tee nka d�n w� osetie a �y� maa n’Agya no ho, na d�n na ebiaebinom b�ka afa ho?18. Bere a na Yesu y� abofra no, osetie ho nhw�so b�n na �y�e?19, 20. (a) Osetie a w�y� ma nnipa a w�ny� p� ho ns�nnennen b�nna Yesu hyiae? (b) D�n nti na �s� s� nokware Kristofo a w�w� h� nn�no y� osetie ma w�n a wodi nne�ma anim no?

“BRA BEDI M’AKYI”62

di a na Yehowa de adi dwuma fi teteete no afi h� de Kris-tofo asafo no nhyehy�e asi ananmu. (Mateo 23:33-38) Nan-so, saa bere no nyinaa na nyamesom akannifo no kyer�kye-r� atos�m a efi Helafo nyansap� mu. Na nyansakor�n abu sow� as�refie h� araa ma Yesu fr�� h� “adwowtwafo at�wee.”(Marko 11:17) So eyi nti, Yesu ank� as�refie ne hyia adanmu? Dabi, �k�e! Na Yehowa da so ara de saa nhyehy�e no y�adwuma. Yesu y�� osetie k�� as�refie afahy� ahorow ne hyia-dan mu de tw�n kosii s� Onyankop�n de ne ho begye ns�mmu na way� nsakrae.—Luka 4:16; Yohane 5:1.

20 S� Yesu y�� osetie w� tebea horow a �te saa mu a, �ndehw� s�nea �ho hia paa s� nokware Kristofo k� so y� osetienn�! Nokwarem no, y�n bere yi y� soronko koraa, efis� �y�bere a wofi bere tenten hy�� ho nk�m s� w�b�san de nokwa-re som asi h�. Onyankop�n ma y�n awer�hyem s�, �remmaSatan ns�e ne nkur�fo a wasan agye w�n atom no da. (Ye-saia 2:1, 2; 54:17) �wom, nnipa a w�w� Kristofo asafo no muno t� sin, na b�ne w� w�n ho. Nanso, so �s� s� �no ma y�y�Yehowa so aso�den, na ebia yegyae Kristofo nhyiam k� anaay�kasa tia asafo no mu mpanyimfo? Dabida! Mmom, �s� s�yefi y�n koma nyinaa mu boa w�n a wodi nne�ma anim w�

Y�de nea yesua w� Kristofo nhyiam ahorow aseno y� adwuma de y� osetie

asafo no mu no. Y�y� osetie k� Kristofo nhyiam nketewa neak�se, na y�de Bible mu afotu a w�de ma y�n w� h� no y�adwuma.—Hebrifo 10:24, 25; 13:17.

21 Yesu amma kwan ma obiara, a ne nnamfonom a naw�w� ne ho adwempa mpo ka ho no, annaadaa no ma wa-ny� Yehowa so aso�den da. S� nhw�so no, �somafo Petro b��mm�den s� �b�ma ne Wura no anya adwene s� �ho nhia s�ohu amane na owu. Petro tuu Yesu fo s� �nka as�mpa mmane ho de kyer�e s� na �w� ne ho adwempa, nanso Yesu poon’afotu a na �mfata no. (Mateo 16:21-23) �nn�, Yesu akyidi-fo ntie afotu a abusuafo a w�w� adwempa taa de ma w�n aebetumi ama w�abu Onyankop�n mmara ne ne nnyinaso-s�m ahorow so no. S�nea Yesu akyidifo a w�tenaa ase w� afe-ha a edi kan no mu y�e no, y�n nso yegye tom s�, “�s� s�yetie Onyankop�n s� sodifo mmom sen nnipa.”—AsomafoNnwuma 5:29.

Osetie a Y�b�y� De AsuasuaKristo no So Mfaso

22 Bere a na w�rebekum Yesu no, ohyiaa osetie ho s�hw� a�sen biara. Saa da a na ne wer� ahow no, “osuaa osetie” dekosii ase. Wanny� nea n’ankasa p�, na mmom �y�� n’Agyaap�de. (Luka 22:42) �nam saay� so kuraa ne mudi mu de y��nhw�so f�f� maa y�n. (1 Timoteo 3:16) �ma wonyaa as�m-misa a �s�ree teteete yi ho mmuae: So onipa a �y� p� betu-mi ak� so ay� osetie ama Yehowa w� s�hw� mu? Adam neHawa nyinaa antumi any� osetie. Nanso Yesu b�tenaa asaseso b�� ne bra kosii s� owui, na �de as�mmisa no ho mmuae aedi mu mae. Onii a �y� k�se sen biara w� Yehowa ab�de muno de as�mmisa no ho mmuae a �sen biara mae. �y�� osetiebere a na �b�ma wahu amane na wahwere ne nkwa mpo no.

21. Yesu y�� n’ade d�n bere a nnipa hy�� no s� �ny� Onyankop�n soaso�den no, na d�n na yesua fi mu?22. As�mmisa b�n na Yesu ma wonyaa ho mmuae, na �kwan b�n sona �fa y�� saa?

“BRA BEDI M’AKYI”64

23 Osetie ma yefi y�n koma nyinaa mu som Yehowa, na�ma yekura y�n mudi mu. Esiane s� Yesu y�� osetie nti, oku-raa ne mudi mu ma adesamma nyinaa nyaa so mfaso. (Ro-mafo 5:19) Yehowa hyiraa Yesu pii. S� yetie y�n Wura Kris-to a, Yehowa behyira y�n nso saa ara. Kristo a yebetie no nob�ma y�anya “daa nkwagye.”—Hebrifo 5:9.

24 Afei nso, s� yekura y�n mudi mu a, yenya so mfaso anka-sa. Mmebus�m 10:9 ka s�: “Nea �nam nokwaredi [mudi] muno b�nantew dwoodwoo.” Yebetumi de mudi mu a wokurano atoto �dan k�se a w�de birikisi ato ho. Wobetumi de ose-tie biara a y�y� no atoto birikisi no mu biara ho. �te s� neabirikisi biako so nni mfaso, nanso emu biara w� baabi a �hy�ne dwuma a edi. S� w�hyehy� birikisi dodow bi a, �b�y� �danma �so ba mfaso. S� w�boaboa osetie nketenkete a y�y� dabiara da no ano a, y�b�y� nnipa a wokura w�n mudi mu ma�y� f�.

25 Osetie a w�k� so y� no bere tenten no ma y�kae su fofo-ro—boaset�. Yebesusuw su yi a Yesu daa no adi no ho w� tia edi h� no mu.

23-25. (a) Abusuab� b�n na �da osetie a y�b�y� ne y�n mudi mu a ye-bekura no ntam? Ma mfatoho. (b) As�m b�n na yebesusuw ho w� ti aedi h� no mu?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ D�n ne ahy�de a Kristo de mae no bi, na y�b�y� d�n adi so,na s� y�y� saa a, nhyira b�n na yebenya?—Yohane 15:8-19.

˘ Mfiase no na Yesu abusuafo bu ne som adwuma no d�n, nad�n na yebetumi asua afi s�nea Yesu ne w�n dii ns�m no mu?—Marko 3:21, 31-35.

˘ D�n nti na �ns� s� yesusuw da s�, s� yetie Yehowa a y�ren-nya anigye w� asetena mu?—Luka 11:27, 28.

˘ D�n na yebetumi asua afi �p� a na Yesu w� s� obedi mmaraa na anka �ho nhia s� odi so no mu?—Mateo 17:24-27.

“OSUAA OSETIE” 65

N´A NNE�MA ahy� Yesu so paa. N

´a ne ho nyeraw no saa

da. N´a �renky� koraa na wawu afi asase so. �ne n’asomafo

no koduu Getsemane turo no mu, baabi a na w�taa hyiamno. Nanso saa anadwo yi de, na �p� s� �tew ne ho kakra.�twee ne ho fii n’asomafo no ho k�� n’anim kakra w�turo no mu kobuu nkotodwe, na ofii ase b�� mpae. �b��mpae denneennen, na ne ho yeraw no araa ma ne ho mfi-firi “y�e s� mogya a �resos� gu fam.”—Luka 22:39-44.

2 D�n nti na na Yesu ahaw saa? Nokwarem no, na Yesunim s� �renky� w�b�y� no ayayade, nanso �ny� �no nti nana wahaw no. N

´a �redwen nne�ma a �ho hia sen saa mpo

ho. N´a n’Agya din ho hia no paa, na ohui nso s� adesa-

mma daakye gyina ne nokwaredi so. Yesu huu s�nea na�ho hia paa s� ogyina amanne a na �rebehu no ano. S�wantumi annyina ano a, anka �de ahohorab� k�se b�baYehowa din so. Nanso, Yesu tumi gyinaa ano. Ansa na �ba-rima a �y�� boaset� ho nhw�so a �sen biara no regu aho-me a etwa to saa anadwo no, �de nne k�se te��m s�: “Asa!”—Yohane 19:30.

3 Bible hy� y�n nkuran s�, ‘munsusuw Yesu a ogyinaapintinn no ho yiye.’ (Hebrifo 12:3) Eyi ma ns�mmisa bia �ho hia s�re: S�hw� a Yesu gyinaa ano no bi ne d�n?D�n na �boaa no ma otumi gyinaa ano? Y�b�y� d�n adine nhw�so akyi? Nanso, ansa na yebebua saa ns�m no, may�nhwehw� nea boaset� kyer� no mu.

1-3. (a) Ahoyeraw b�n na Yesu faa mu w� Getsemane turo no mu, nad�n na �de bae? (b) D�n na yebetumi aka afa boaset� ho nhw�so a Yesuy�e no ho, na ns�mmisa b�n na �ma �s�re?

T I 7

‘Munsusuw Nea OgyinaaPintinn no Ho Yiye’

D�n ne Boaset�?4 �t� mmere bi a, “s�hw� ahorow how” y�n nyinaa

“wer�.” (1 Petro 1:6) S� y�fa s�hw� mu a, so �no kyer�s� y�w� boaset�? Dabi. Hela as�mfua a w�kyer�� ase “boa-set�” no kyer� “s�nea yetumi gyina tebea a emu y� denano.” Bere a nhomanimfo bi rekyer�kyer� as�m a Bibleakyer�wfo kyer�� ase boaset� mu no, �kae s�: “�y� su a�ma obi tumi gyina tebea bi ano, �ny� s� ontumi ny� hohwee nti, na mmom �ma onya anidaso a emu y� den . . .�y� su a �ma onipa k� so gyina ne nan so w� �haw mu.�y� su pa a etumi ma obi gyina s�hw� a emu y� den senbiara ano kodu s� ebewie nkonimdi mu, efis� �ma �den’ani si botae a �da n’anim no so sen s� �de besi �yaw a�wom no so.”

5 �ny� nea boaset� kyer� ara ne s� obi begyina ahokye-re a ontumi ny� ho hwee ano k�k�. W� Bible mu no, neaboaset� kyer� ne s� obi betintim, �b�k� so akura adwempamu, na �de anidaso agyina s�hw� ano. Susuw mfatoho yiho hw�: W�de mmarima baanu a �sono nea w�n mu bia-ra ay� koguu afiasedan biako mu. N

´a obiako y� ns�mm�-

nedifo, na �de amemenemfe somee w� afiase h�. Nea �kaho no y� nokware Kristoni a ne gyidi nti na w�de no k�-too h�. Ogyinaa pintinn na onyaa ne tebea no ho adwem-pa, efis� na ohu s� �y� hokwan a �b�ma wada ne gyidi adi.Y�rentumi nka s� ns�mm�nedifo no y�� boaset� ho nhw�-so, nanso yebetumi aka saa afa nokware Kristoni no a �daanhw�so pa yi adi no ho.—Yakobo 1:2-4.

6 S� wobegye y�n nkwa a, yehia boaset�. (Mateo 24:13)Nanso, w�amfa saa su yi anwo y�n. Boaset� y� su a �s�

4, 5. (a) D�n na “boaset�” kyer�? (b) Mfatoho b�n na yebetumi de akye-r�kyer� mu s� �ny� nea boaset� kyer� ara ne s� obi begyina ahokyere aontumi ny� ho hwee ano k�k�?6. Y�y� d�n nya boaset�?

‘MUNSUSUW NEA OGYINAA PINTINN NO HO YIYE’ 67

s� yenya. �kwan b�n so? Romafo 5:3 ka s�: “Ahohia deboaset� ba.” Nokwarem no, s� y�p� s� yenya boaset� anka-sa a, �ns� s� ehu ka y�n na yeguan fi y�n gyidi ho s�hw�biara ano. Mmom no, �s� s� yegyina ano. S� yehyia s�hw�nketewa ne ak�se da biara da na yegyina ano a, �ma yenyaboaset�. S� yegyina s�hw� bi ano a, �hy� y�n den ma yen-suro s�hw� foforo a �b�ba. Nokwarem no, �ny� y�n ankasaaho�den na �ma yenya boaset�. Y�de y�n “ho to aho�dena Onyankop�n de ma so.” (1 Petro 4:11) Yehowa ama y�nnea ebetumi aboa y�n ma y�ak� so agyina pintinn. �no honhw�so na ne Ba no b�y� maa y�n no. Ma yensusuw Yesuboaset� ho nhw�so a edi m

˜u no ho nhw�.

S�hw� Ahorow a Yesu Gyinaa Ano7 Bere a Yesu asetena reba awiei w� asase so no, ogyi-

naa ayayade pii ano. Ateetee a �faa mu anadwo a na �re-bewu no nyinaa akyi no, susuw s�nea wodii no huam-m�, ne animguase a �faa mu no nso ho hw�. Ne y�nkoa �b�n no yii no mae, ne nnamfonom a w�b�n no paaguan gyaw no, na bere a woredi n’as�m no, atemmufo nobuu no at�nkyea, wodii ne ho f�w, w�tetee ntasu guu noso, na w�bob�� no akuturuku. Nanso, �hy�� ne ho so gyi-naa ne nyinaa mu a wany� basabasa.—Mateo 26:46-49, 56,59-68.

8 Bere tiaa bi ansa na Yesu rewu no, ogyinaa ayayade aemu y� den ano. W�kaa no mpire, na s�nea w�kyer� no,�maa “n’akyi paapae ma mogya tuu no.” W�b�� no as�n-dua mu, na w�ma “�faa yaw ne amanehunu pii mu ansana �rewu.” Susuw yaw a �b�y� s� �tee bere a w�de nna-dewa ak�se b�� ne nsa ne ne nan mu fam dua ho no hohw�. (Yohane 19:1, 16-18) Susuw s�nea �tee yaw paa bere

7, 8. Bere a Yesu asetena reba awiei w� asase so no, tebea ahorow b�nna �faa mu?

“BRA BEDI M’AKYI”68

a wopagyaw dua no sii h� ma ne mu duru nti nnadewa notew faa ne nsa mu, na n’akyi kuru no twitwiw dua no hono ho hw�. Bere a �refa ayayade yi nyinaa mu no, na �re-dwen nea ebetumi afi mu aba no nso ho s�nea y�kaa hoas�m w� ti yi mfiase no.

9 S´� Kristo akyidifo no, d�n na �s� s� yegyina ano? Yesu

kae s�: “S� obi p� s� odi m’akyi a, ma . . . �mfa n’as�nduana onni m’akyi daa.” (Mateo 16:24) As�mfua “as�ndua” aw�de dii dwuma w� ha no gyina h� ma amanehunu, ani-wu, anaa owu mpo. Kristo akyi a yebedi no nna fam. Nan-so Kristofo gyinap�n a y�de b� y�n bra no ma y�da nsow.Esiane s� y�ny� wiase yi f

˜a nti, wiase no tan y�n. (Yoha-

ne 15:18-20; 1 Petro 4:4) Nanso, y�asi y�n bo s� y�b�fa y�nas�ndua. Eyi kyer� s�, y�ay� krado s�, s� yebehu amaneanaa yebewu mpo a, y�b�k� so adi y�n Nhw�sofo no akyi.—2 Timoteo 3:12.

10 W� Yesu som adwuma no mu no, nnipa a na �ne w�nb� no sint� ma ohyiaa s�hw� afoforo. Kae s� na Yesu ne“odwumay�ni a ne ho akokwaw” a Yehowa nam no so b��asase ne �so nne�ma nyinaa. (Mmebus�m 8:22-31) Entina Yesu nim nea enti a Yehowa b�� adesamma; n

´a �p� s�

w�da Ne su ahorow adi, na wonya akwahosan a edi m˜u.

(Genesis 1:26-28) Bere a Yesu w� asase so no, ohuu neab�ne de aba adesamma so w� akwan horow pii so. N’anka-sa b�y�� onipa, na ohuu s�nea nnipa te nka w� nne�maho. Hw� s�nea �b�y� s� �y�� no yaw bere a n’ankasa huubaabi a sint� a nnipa nya fii Adam ne Hawa h� no de w�nakodu no! N

´a eyi y� boaset� ho s�hw� a �s� s� Yesu gyina

ano. So na n’abam bebu ma waka s�, s� w�y� nnipa ab�-nefo hwee a, �reny� yiye? Ma y�nhw�.

9. D�n na y�n “as�ndua” a y�b�fa na y�adi Yesu akyi no kyer�?10-12. (a) D�n nti na nnipa a w�ne Yesu b�e no sint� s�� ne boaset�hw�e? (b) S�hw� ahorow b�n na na �s� s� Yesu gyina ano?

‘MUNSUSUW NEA OGYINAA PINTINN NO HO YIYE’ 69

11 S�nea na Yudafo no ntie Yesu no haw no araa ma osui.So �maa w�n anibiannaso no buu n’abam, anaas� ogyaeeas�nka adwuma no? Dabi, wany� saa na mmom, “�k�� sokyer�kyer�e daa w� as�refie h�.” (Luka 19:41-44, 47) Bere ana Farisifo no rehw� s� ebia Yesu b�sa �barima bi yare w�Homeda no, w�n komaden no ‘hy�� no awer�how.’So �maa kwan ma saa as�retiafo a wobu w�n ho atreneefono hunahunaa no? Dabida! Mmom no, �saa �barima noyare—�y�� saa w� hyiadan no mfinimfini p��!—Marko 3:1-5.

12 Ade foforo nso a �b�y� s� �s�� Yesu hw�e ne n’asua-fo a w�b�n no paa no sint�. S�nea yehui w� Ti 3 no muno, na w�taa pere dibea ho. (Mateo 20:20-24; Luka 9:46) Yesu de ahobr�ase ho afotu maa w�n mp�n pii. (Ma-teo 18:1-6; 20:25-28) Nanso, na �ny� mmer�w mma w�n

So y�b�ma �s�retia as�e y�n gyidi, anaas�y�b�k� so de nsi aka as�m no?

“BRA BEDI M’AKYI”70

s� w�b�da ahobr�ase adi. Wo de, susuw ho hw�, anadwoa na w�rebekum Yesu no, “akasakasa gyegyeegye” bi s�reew� w�n ntam w� nea �b�y� w�n mu �k�se no ho! (Luka22:24) So Yesu abam bui ma �kae s� w�de w�n y� hwee a�reny� yiye? Dabi. Mmom, �k�� so nyaa w�n ho abotare,onyaa w�n ho adwempa, na na �w� anidaso s� w�b�sesa.Afei nso, �de n’adwene sii su pa a na w�w� no so. N

´a Yesu

nim s� wofi w�n koma mu d� Yehowa, na na w�w� �p� s�w�b�y� Yehowa ap�de.—Luka 22:25-27.

13 Yebetumi ahyia s�hw� ahorow a �te s� nea Yesu hyiaeno ara bi. S� nhw�so no, ebia nkur�fo rentie Ahenni as�ma y�ka no, anaas� w�b�s�re atia y�n. So y�b�ma su a �te saaa w�da no adi no abu y�n abam, anaa y�b�k� so de nsi akaas�m no? (Tito 2:14) Y�n nuanom Kristofo sint� nso betu-mi as� y�n ahw�. S� w�n mu bi ka as�m bi a w�annwen hoanaa �y� biribi tia y�n a, ebetumi ahaw y�n. (Mmebus�m12:18) So y�n mf�fo gyidifo sint� b�ma y�ne w�n agyae b�,anaas� y�b�k� so de w�n mfomso afiri w�n, na y�de y�nadwene asi su pa a w�w� no so?—Kolosefo 3:13.

Nea �boaa Yesu ma Otumi Gyinaa Mu14 W� adwoodwoo, abasamtu ne amane a �too Yesu nyi-

naa akyi no, d�n na �boaa no ma ogyinaa pintinn kuraane m

˜udi mu? Nne�ma titiriw abien na �boaa no. Nea edi

kan no, �hw�� soro sr�� “Onyankop�n a �ma boaset�” noh� mmoa. (Romafo 15:5) Nea �to so abien no, Yesu hw��nea na �da n’anim no, na �de n’adwene sii nea ne boase-t� no b�ma wanya no so. Ma yensusuw nne�ma titiriw yiho mmiako mmiako.

15 �wom s� na Yesu y� Onyankop�n Ba a �y� p� de, nanso

13. S�hw� a Yesu gyinaa ano b�n na y�n nso yebetumi ahyia?14. Nne�ma titiriw abien b�n na �boaa Yesu ma ogyinaa pintinn?15, 16. (a) D�n na �kyer� s� Yesu amfa ne ho anto n’ankasa aho�denso? (b) Ahotoso b�n na na Yesu w� w� n’Agya mu, na d�n ntia?

‘MUNSUSUW NEA OGYINAA PINTINN NO HO YIYE’ 71

wamfa ne ho anto n’ankasa aho�den so. Mmom, �dan k��ne soro Agya no nky�n, na �b�� mpae de hwehw�� mmoafii Onyankop�n h�. �somafo Paulo kyer�wee s�: “Bere aKristo w� �honam mu no, �nam nte�m a emu y� den nenusu so de adesr� ne nkot�sr� baa Nea na obetumi agyeno afi owu mu no anim.” (Hebrifo 5:7) Hy� no nsow s��ny� adesr� nkutoo so na “�nam” k�� Onyankop�n nky�n,na mmom �nam nkot�sr� so nso y�� saa. “Nkot�sr�” aw�de dii dwuma no kyer� s�, obi befi ne koma mu asr� bi-ribi denneennen. Hela as�mfua a w�kyer�� ase “nkot�sr�”a w�de dii dwuma no ma yehu s� Yesu b�� mpae sr�� Ye-howa mp�n pii. Nokwarem no, bere a Yesu w� Getsemaneturo no mu no, ofi ne koma mu b�� mpae mp�n pii.—Ma-teo 26:36-44.

16 N´a Yesu w� ahotoso koraa s� Yehowa betie ne nkot�-

sr� no, efis� na onim s� n’Agya y� “mpaeb� Tiefo.” (Dwom65:2) Ansa na Onyankop�n Abakan no reba asase so no,ohuu s�nea n’Agya buaa n’asomfo anokwafo mpaeb�. S�nhw�so no, bere a Yehowa somaa �b�fo bi s� �nk� nkobuaodiyifo Daniel mpae a na ofi koma mu reb� no, na �ba now� soro, na ohui. (Daniel 9:20, 21) �nde �b�y� d�n na s�Agya no Ba a �woo no koro no ‘nam nte�m a emu y� denne nusu so’ fr� no a, �rentie? Yehowa tiee ne Ba no nkot�-sr� no, na �somaa �b�fo bi ma �k�hy�� no den ma otumigyinaa amanehunu no ano.—Luka 22:43.

17 Y�n nso, s� yebetumi agyina s�hw� ano a, �s� s� y�may�n ti so hw� soro hw� Onyankop�n a ‘�hy� y�n den’ no.(Filipifo 4:13) S� Onyankop�n Ba a �y� p� no mpo hui s��s� s� �b� mpae hwehw� Yehowa mmoa a, �nde hw� s�-nea �ho hia paa s� y�y� saa! �s� s� y�b� mpae sr� Yeho-wa mp�n pii s�nea Yesu y�e no. (Mateo 7:7) �wom s�

17. S� yebetumi agyina s�hw� ano a, d�n nti na �s� s� y�ma y�n ti sohw� soro, na d�n na yebetumi ay� de akyer� saa?

“BRA BEDI M’AKYI”72

y�renhw� kwan s� ab�fo befi soro aba y�n nky�n de, nan-so y�w� as�m a edi so yi mu ahotoso: Y�n Nyankop�n a�w� �d� no betie Kristofo anokwafo a ‘wokura nkot�sr� nempaeb� mu adesae ne adekyee’ no adesr�. (1 Timoteo 5:5)�mfa ho s�hw� a ebia yebehyia—s

´� �y� �ya-

re, y�n d�fo bi wu, anaa as�retiafo a w�b�-taa y�n—no, Yehowa betie mpae a yefikoma mu b� de hwehw� nyansa, ako-koduru, ne aho�den a y�de begyinaano no.—2 Korintofo 4:7-11; Yakobo1:5.

18 Ade a �to so abien a �boaa Yesuma ogyinaa s�hw� ano ne s� wam-fa n’adwene ansi n’amanehunu no so,na mmom �de n’ani sii akatua no so.Bible ka Yesu ho as�m s�: “Anigye ana �da n’anim nti, ohuu as�ndua hoamane.” (Hebrifo 12:2) Nhw�so a Yesuy�e no ma yehu s�nea anidaso, anigye,ne boaset� y� adwuma bom no. Ye-betumi ab� ne nyinaa mua s�: Anida-so ma yenya anigye, na anigye nso mayenya boaset�. (Romafo 15:13; Kolose-fo 1:11) N

´a Yesu hw� biribi a �y� ani-

gye kwan. N´a onim s� odi nokware a,

�b�boa ma w�ahu s� n’Agya amansantumidi no na �te�, na ama watumiagye adesamma abusua no afi b�ne ne

18. D�n na �boaa Yesu ma wamfa n’adweneansi amane a ohui no so, na mmom �hw�� aka-tua a na �da n’anim no?

S� yefi koma mu b� Yehowa mpae s� �mmoay�n ma yennyina s�hw� ano a, obetie y�n

‘MUNSUSUW NEA OGYINAA PINTINN NO HO YIYE’ 73

owu mu. Afei nso, na Yesu w� anidaso s� obedi Hene nawasom s� �s�fo Panyin a �de nhyira pii b�br� adesammaaso�mmer�wfo. (Mateo 20:28; Hebrifo 7:23-26) Esiane s�Yesu de n’ani sii nea na �da n’anim no so nti, onyaa ani-gye a enni kabea, na saa anigye no nso boaa no ma ogyi-naa s�hw� ahorow ano.

19 S�nea Yesu y�e no, �s� s� y�n nso y�ma anidaso, ani-gye ne boaset� bom y� adwuma ma y�n. �somafo Pau-lo kae s�: “Munni ahurusi anidaso no mu.” Afei, �ka kaaho s�: “Munnyina pintinn w� ahohia mu.” (Romafo 12:12) So worehyia wo gyidi ho s�hw� a emu y� den seesei?S� saa, �nde hw� nea �da w’anim no. �ns� s� wo wer� fi s�wo boaset� no b�ma w�ayi Yehowa din no ay�. Ma Ahe-nni anidaso a �som bo no ntena w’adwene mu bere nyi-naa. Fa no s� wow� Onyankop�n wiase foforo a �reba nomu, na twa ho mfonini s� worenya nhyira horow a �b�-ba Paradise no bi. Bere a worehw� nne�ma a �y� anigye aYehowa ahy� ho b�—n’amansan tumidi a �b�da adi s� �nona �te�, ab�nefos�m a wobeyi afi asase so, �yare ne owu aebefi h�—no kwan no, anigye b�hy� wo koma m

˜a, na saa

anigye no b�boa wo ma woagyina s�hw� biara a ebia �b�-to wo no ano. S� wode nne�ma pa a Ahenni anidaso nob�ma woanya no toto amane a worehu w� saa wiase yi muno ho a, wubehu s� amanehunu no y� “bere tiaa mu dena �y� hare.”—2 Korintofo 4:17.

“Munni N’anamm�n Akyi P��”20 N

´a Yesu nim s� n’akyi a obi bedi no b�ma wahyia

�haw, na �b�hwehw� s� onya boaset�. (Yohane 15:20) N´a

way� krado s� �b�b� kwan ama y�n, efis� na onim s� ne

19. S� yehyia y�n gyidi ho s�hw� a, y�b�y� d�n ama anidaso, anigye,ne boaset� abom ay� adwuma ama y�n?20, 21. D�n na Yehowa hwehw� s� y�y� w� boaset� ho, na d�n na �s�s� yesi y�n bo s� y�b�y�?

“BRA BEDI M’AKYI”74

nhw�so no b�hy� afoforo den. (Yohane 16:33) Nokwaremno, Yesu y�� boaset� ho nhw�so a �y� p� maa y�n, nan-so y�t� sin koraa. D�n na Yehowa hwehw� fi y�n h�? Pe-tro kyer�kyer� mu s�: “Kristo . . . huu amane maa mo, naogyaw mo nhw�so s� munni n’anamm�n akyi p��.” (1 Pe-tro 2:21) Yesu nam s�nea �y�� n’ade w� s�hw� ahorowho no so y�� “nhw�so” a yebetumi asuasua.� Yebetumide boaset� ho nhw�so a �y� maa y�n no atoto obi ‘ana-mm�n’ a yebetiatia mu no ho. Y�rentumi ntiatia mu p�-p��p�, nanso yebetumi adi akyi “p��.”

21 �nde, momma yensi y�n bo nni Yesu nhw�so akyi s�-nea yebetumi biara. �ns� s� y�nwer� fi da s�, dodow a y�k�so di Yesu anamm�n akyi no, dodow no ara na �b�boay�n ma y�agyina “akosi awiei”—wiase yi awiei anaas� y�nnkwa nna awiei. Yennim emu nea ebedi kan aba, nansoyenim nokwas�m yi: S�nea �te biara no, Yehowa b�ma y�nakatua w� y�n boaset� ho.—Mateo 24:13.

� Nea Hela as�mfua a w�kyer�� ase “nhw�so” no kyer� ankasa ne s�“wob�hw� nkyer�wee bi so akyer�w bi.” �somafo Petro nkutoo ne obia �kyer�w Kristofo Hela Kyer�wns�m no bi a �de saa as�m no dii dwu-ma. Na nea �kyer� ne s� “abofra bi b�hw� ‘nkyer�wee a �w� ne nhoma’mu so asuasua s�nea w�kyer�w no p�p��p� s�nea obetumi.”

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ �s� s� yebu amanehunu biara a esiane s� y�y� Kristo akyidi-fo nti, yehyia no d�n?—Mateo 5:10-12.

˘ D�n na Yesu ka kyer�� n’akyidifo no s� �b�to w�n, na y�b�y�d�n de n’afotu no ay� adwuma?—Mateo 10:16-22.

˘ S� y�rehyia �s�retia anaa s�hw� a, y�b�y� d�n adi Yesu nhw�-so no akyi?—1 Petro 2:18-25.

˘ S� yehu amane na y�de boaset� gyina ano a, d�n na �kyer�?—1 Petro 4:12-14.

‘MUNSUSUW NEA OGYINAA PINTINN NO HO YIYE’ 75

� F˜

A 2

‘�KYER�KYER�E,NA �KAA AHENNINO HO AS�MPA’

a Yesu y� duadwumfo, �y�� anwonwade,�saa nyarewa, na �y�� nne�ma foforo pii nso.Nanso, nkur�fo amfa nne�ma a �y�e no mu

biara anto ne din. Mmom, w�fr�� no�kyer�kyer�fo. Nokwas�m ne s�, �de ne berenyinaa ‘kyer�kyer�e, na �kaa as�mpa no.’(Mateo 4:23) S

´� Yesu akyidifo no, �s� s�

y�n nso y�y� adwuma koro no ara bi.W� �f

˜a yi mu no, yebesusuw ne nhw�so

no ho, na aboa y�n ma y�ahu s�nea�s� s� y�y� saa adwuma no.

76

N´A YESU ne n’asomafo no anantew abr�. Na wofi Yudea

rek� Galilea w� atifi fam. W�k�faa Samaria, baabi a na �y�tiaa a �b�ma w�de nnansa atwa kwan no. Bere a �rey� aduowigyinae no, w�b�n kurow ketewaa bi a w�fr� h� Sikar, nawogyee w�n ahome w� h�.

2 Bere a Yesu asomafo no k�e s� w�rek�t� aduan aba no,Yesu tenaa abura bi a �w� kurow no kurotia ho gyee n’aho-me. �bea bi bae s� �reb�saw nsu. Na anka Yesu betumi ay�te s� nea onhuu no. Na “akwantu no ama wabr�.” (Yohane4:6) S� Yesu buu n’ani guu Samariani bea yi so a, anka ntea-se wom. S�nea yehui w� nhoma yi Ti 4 no mu no, na anka�reny� �bea yi nwonwa s� Yudani biara bebu no animtiaa.Nanso, Yesu fii ase ne no b�� nk�mm�.

3 �de nea na �bea no rey� saa bere no y�� mfatoho de fiink�mm�b� no ase. Na �bea no reb�saw nsu, na Yesu kaankwa nsu a ebekum ne honhom mu suk�m ho as�m kye-r�� no. �bea no kaa ns�m pii a na ebetumi akowie akyin-nyegye mu.�Nanso Yesu daa anifere adi, na obuu n’ani guuns�m a �te saa no so s�nea �b�y� a n’adwene remfi nk�mm�a na �p� s� �ne �bea no b� no so. Yesu de n’adwene sii hon-hom fam nne�ma te s� nokware som, ne Yehowa Nyanko-p�n so. Ns�m a Yesu kae no kaa �bea no koma paa ma enti

� S� nhw�so no, bere a �bea no kae s� d�n nti na Yesu a �y� Yudanino rebisa �no Samariani h� nsu no, �bea no k�faa ntawntawdi a �da Yu-dafo ne Samariafo ntam mfe pii no bae. (Yohane 4:9) �bea no san kaes� w�y� Yakob asefo, as�m a na Yudafo no nnye ntom koraa. (Yohane4:12) Na Yudafo no fr� Samariafo s� Kutafo, de kyer� s� w�y� ananafo.

1-4. (a) �kwan b�n so na Yesu de ahokokwaw kyer�kyer�� Samarianibea bi, na d�n na efii mu bae? (b) N’asomafo no y�� w�n ade d�n?

T I 8

“Eyi Nti naW�somaa Me”

�k�ka kyer�� kurow no mu mmarima ma w�n nso betieeYesu.—Yohane 4:3-42.

4 Bere a asomafo no bae no, d�n na w�y�e w� adanse so-ronko a na Yesu redi no ho? W�any� biribiara a �kyer� s� naw�n ani gye ho. �y�� w�n nwonwa mpo s� na Yesu ne �beayi rekasa, na �da adi s� w�anka hwee ankyer� �bea no. Berea �bea no k�e no, asomafo no k�� so ara ka kyer�� Yesu s�onni aduan a w�de aba no. Nanso, Yesu ka kyer�� w�n s�:“Mew� aduan bi di a munnim.” Mfiase no, na wosusuw s�Yesu adidi ankasa, enti ne ho y�� w�n nwonwa. Afei �kyer�-kyer�� mu s�: “M’aduan ne s� m�y� nea �somaa me noap�de na mawie n’adwuma.” (Yohane 4:32, 34) Yesu namas�m yi so kyer�� w�n s� adwuma titiriw a enti na �w� asaseso no ho hia no sen aduan a obedi. Na �p� s� wonya adwe-ne a �te saa ara w� adwuma no ho. Na �y� adwuma b�n?

5 Bere bi Yesu kae s�: ‘�s� s� meka Onyankop�n ahenni hoas�mpa no, efis� eyi nti na w�somaa me.’ (Luka 4:43) No-kwarem no, w�somaa Yesu s� �mm�ka Onyankop�n Ahen-ni no ho as�mpa, na �nkyer�kyer� nso.� Yesu asuafo a w�w�h� nn� no nso y� adwuma koro no ara bi. �nde, �ho hia s�yesusuw nea enti a Yesu kaa as�m no, nea �kaa ho as�m, nes�nea �y�� n’ade w� adwuma a w�de hy�� ne nsa no ho.

Nea Enti a Yesu Kaa As�m No6 Ma yensusuw s�nea na Yesu te nka w� nokware a �kye-

r�kyer�e no ho; �no akyi no, yebesusuw su a �daa no adi

� Nea as�nka kyer� ne s� w�b�b� as�m bi ho dawuru anaa w�b�paemu aka. �kyer�kyer� te s� as�nka ara p�, nanso �no hwehw� s� w�kye-r�kyer� ns�m mu k� akyiri. S� yebetumi akyer�kyer� yiye a, �s� s� yeduasuafo koma mu s�nea �b�y� a w�de nea w�te no b�y� adwuma.

5. Adwuma b�n na Yesu de ne bere nyinaa y�e, na d�n na yebesusuwho w� ti yi mu?6, 7. Adwene b�n na na Yesu p� s� “�kyer�kyer�fo biara” nya w� as�m-pa no a �b�ka akyer� afoforo no ho? Ma mfatoho.

“EYI NTI NA W�SOMAA ME” 79

w� w�n a na �kyer�kyer� w�n no ho. Yesu de mfatoho aemu da h� kyer�� s�nea na �te nka w� nokwas�m a Yeho-wa akyer�kyer� no a �no nso de kyer�kyer�� afoforo no ho.�kae s�: “�kyer�kyer�fo biara a w�akyer� no �soro ahenniho ade no te s� ofiewura bi a oyi nne�ma foforo ne dedawadi fi n’akorade dan mu.” (Mateo 13:52) D�n nti na ofiewu-ra a w�kaa ne ho as�m w� mfatoho yi mu no yii nne�ma fiin’akorade dan mu?

7 �ny� s� na ofiewura no p� s� obiara hu nea na �w�, s�-nea �hene Hesekia a �tenaa ase tete no y�e bere bi ma �k�-faa �haw pii br�� no no. (2 Ahene 20:13-20) �nde, d�n ntina ofiewura no y�� saa? Wo de, susuw mfatoho bi ho hw�:Fa no s� woak�sra wo kyer�kyer�fo bi a wop� n’as�m w� nefie. Obuee adaka bi so na oyii nkrataa abien bi fii mu bae—esiane s� na biako aky� nti na adodow, na na nea �ka hono y� foforo. Ne papa na �kyer�w no nkrataa abien no—�kyer�w biako br�� no bere a na �y� abarimaa, na nea �kaho no de, na �nky�e pii. �kyer�kyer�fo no de anigye kye-r�kyer�� s�nea nkrataa abien no som bo ma no no mu. Na�kaa s�nea emu afotu no asesa n’asetena, ne s�nea ebetumiaboa wo nso no ho as�m kyer�� wo. �da adi pefee s�, nkra-taa no som bo paa ma �kyer�kyer�fo no ma enti onni hoagoru koraa. (Luka 6:45) �ny� s� na �p� s� �de hoahoa neho anaa �de p� biribi fi wo h� nti na �kaa ho as�m kyer��wo, na mmom �y�� saa s�nea �b�y� a wubenya so mfaso nawoahu s�nea �som bo.

8 Na Yesu, �kyer�kyer�fo K�se no kura adwene a �te saa arabere a na �rekyer�kyer� afoforo Onyankop�n ho nokwas�mno. W� ne fam no, na nokware no te s� ademude a �sombo. Na n’ani gye ho yiye, na na �p� s� �ka ho as�m kyer�afoforo. Na �p� s� “�kyer�kyer�fo biara,” w�n a w�y� n’akyi-difo nyinaa te nka saa ara. So saa na y�te nka? Y�w� ntea-

8. Ntease pa b�n nti na yebetumi aka s� nokware no a yesua fi Onyan-kop�n As�m mu no y� ademude a �som bo?

“BRA BEDI M’AKYI”80

se pa a enti �s� s� y�kyer� nokware biara a yesua fi Onyan-kop�n As�m mu no ho anigye. Y�n ani s� nokware ahorowa �som bo no, s� ebia �y� nkyer�kyer� a aky� anaa �y� nsa-krae a w�ay� no nnansa yi ara no. S� yefi koma mu de ani-gye ka nea Yehowa akyer�kyer� y�n no ho as�m, na y�k� sode y� adwuma a, na y�reda no adi s� y�n ani gye ho paa s�-nea Yesu y�e no.

9 Na Yesu d� w�n a �kyer�kyer� w�n no, s�nea yebesusuwho ak� akyiri w� �fa 3 no mu no. W�hy�� nk�m s� “�br�-fo ne ohiani as�m b�y�” Mesia “no mm�b�.” (Dwom 72:13) Nokwarem no, na Yesu dwen nnipa ho. Na odwen w�nnsusuwii ne w�n nkate ho; na na nne�ma a �haw w�n, nens�nnennen a �ma �y� den s� w�b�te nokware no ase no hohia no. (Mateo 11:28; 16:13; 23:13, 15) Ma yensusuw Sama-riani bea no ho nhw�. Akyinnye biara nni ho s�, n’ani gyeis� Yesu dwen ne ho. S�nea Yesu tumi huu n’asetena muns�m no kaa no ma ogyee no toom s� �y� odiyifo, na �kaane ho as�m kyer�� afoforo. (Yohane 4:16-19, 39) Nokwaremno, w�n a wodi Yesu akyi nn� no ntumi nhu nnipa a w�kaas�m no kyer� w�n no koma mu. Nanso, yebetumi akyer�nkur�fo ho anigye s�nea Yesu y�e no; yebetumi ama w�ahus� yedwen w�n ho; na yebetumi adannan y�n ns�m mu maafa nne�ma p�tee a w�n ani gye ho, �haw ahorow a wohyia,ne w�n ahiade ho.

Nea Yesu Kaa Ho As�m10 D�n ho as�m na Yesu kae? S� worehwehw� as�re ahorow

a w�kyer� s� wodi Yesu akyi no nkyer�kyer� mu de ahwe-hw� as�mmisa yi ho mmuae a, ebia wob�ka s� Yesu kaaas�mpa a egyina honam fam nne�ma so ho as�m. Anaas�

9. (a) Na Yesu te nka d�n w� nnipa a �kyer�kyer�� w�n no ho? (b) Y�-b�y� d�n asuasua su a na Yesu da no adi w� afoforo ho no bi?10, 11. (a) D�n ho as�m na Yesu kae? (b) D�n na �maa Onyankop�nAhenni no ho behiae?

“EYI NTI NA W�SOMAA ME” 81

ebia wubenya adwene s� �hy�� amany�s�m mu nsakrae honkuran, anaa osii nkwagye a ankorankoro benya so dua senbiribi foforo biara. Nanso, s�nea y�adi kan ahu no, Yesu kaano pen s�: ‘�s� s� meka Onyankop�n ahenni ho as�mpa.’D�n na na saa as�m no kyer� ankasa?

11 Kae s�, bere a Satan dii kan kasa tiaa fata a Yehowa tumi-di fata no, na Yesu w� soro. Hw� s�nea �b�y� s� �y�� Yesuyaw bere a ohui s� w�retoto n’Agya a n’akwan nyinaa te�no ano, na w�b�� no sobo s� �y� Sodifo tirim�denfo a �denne�ma pa kame N’ab�de no! �da adi s� bere a Adam neHawa a anka w�b�y� adesamma nyinaa awofo daakye notiee Satan ntwiri no, �y�� Onyankop�n Ba no yaw pii! �bano hui s� esiane saa atuatew no nti, b�ne ne owu tr�w kaannipa nyinaa. (Romafo 5:12) Nanso hw� s�nea n’ani gyeibere a ohui s� n’Agya ay� nhyehy�e s� da bi, obesiesie nne�-ma nyinaa no!

12 Nea �sen ne nyinaa no, d�n paa na na �ho hia s� wosie-sie? Na ehia s� w�tew Yehowa din ho, na woyi ahohora bia-ra a Satan ne w�n a wodi n’akyi de aba edin no so no fi h�.Na �ho hia s� w�ma �da adi s� �kwan a Yehowa fa so di tumino fata. Na Yesu te �s�mp�w yi ase sen obiara. W� mpae-b� nhw�so no mu no, Yesu kyer�kyer�� n’akyidifo no s�, s�w�reb� mpae a, wonni kan nsr� s� n’Agya din ho ntew, afeiw�nsr� s� n’Agya Ahenni no mmra, na �no akyi no, w�nsr�mma Onyankop�n ap�de ny� h� w� asase so. (Mateo 6:9,10) �renky�, Onyankop�n Ahenni a Kristo Yesu y� so Heneno beyi Satan nhyehy�e a apor�w no afi h�, na wama adaadi s� Yehowa tumidi te� bere nyinaa.—Daniel 2:44.

13 Na saa Ahenni no ne Yesu as�nka adwuma no as�m-ti. Ns�m a �kae ne nea �y�e nyinaa boa ma wohuu s�neaAhenni no te ankasa, ne s�nea ebedi Yehowa atirimp�w

12, 13. Nne�ma a as�e b�n na Onyankop�n Ahenni no besiesie, na�kwan b�n so na Yesu maa Ahenni no y�� n’as�nka adwuma no fa ti-tiriw?

“BRA BEDI M’AKYI”82

ho dwuma. Yesu amma biribiara antwetwe n’adwene amfiOnyankop�n Ahenni no ho as�mpa a �b�ka no so. Bere a�w� asase so no, na nkur�fo ho kyere w�n, na na at�nkyeaabu so, nanso �de n’adwene sii as�m a na �ka, ne n’adwu-ma no so. So saa a Yesu y�e no kyer� s� na �y� katee,onnwen afoforo ho, na as�nkoro no ara na �ka? �nte saakoraa!

14 S�nea yebehu w� �fa yi nyinaa mu no, Yesu maa nenkyer�kyer� y�� anika na na �dannan mu. �kaa as�m noma �t�� nkur�fo koma so. Eyi betumi ama y�akae �heneSolomon nyansafo a �hwehw�� ns�m a �y� d�, ne ns�mpaa �y� nokware, s�nea �b�y� a �b�kyer�w Yehowa ns�m a nensa kae no. (�s�nkafo 12:10) Yehowa maa onipa a �t� sinyi “nhumu koma” a obetumi de aka nne�ma pii te s� nno-maa, nnua ne mmoa ho as�m. Nnipa fi akyirikyiri betieeSolomon ns�m. (1 Ahene 4:29-34) Nanso na Yesu ‘sen So-lomon’ koraa. (Mateo 12:42) Na �y� onyansafo, na na �w�“nhumu koma” sen Solomon. S� Yesu rekyer�kyer� afofo-ro a, na �de Onyankop�n As�m mu nimde� a edi mu a�w� no di dwuma. Saa ara nso na �de nimde� a na �w� w�nnomaa, mmoa, mpataa, kuadwuma, wim tebea, ns�m ana �resisi, abak�s�m, ne nnipa asetena mu ns�m ho no diidwuma. Afei nso, Yesu amfa nimde� a na �w� no antu neho amfa ans� afoforo ani. Na ne ns�m asete ny� den, na naemu da h�. �ny� nwonwa s� na nkur�fo ani gye ne kasa ho!—Marko 12:37; Luka 19:48.

15 �nn�, Kristofo b� mm�den s� wobedi Yesu anamm�nakyi. Nimde� ne nyansa a y�w� no nnu Yesu de no, nan-so y�n nyinaa w� nimde� ne osuahu a yebetumi de akyer�-kyer� afoforo nokware a �w� Onyankop�n As�m mu no. S�nhw�so no, awofo betumi de osuahu a w�anya w� mmo-fra ntetee mu no akyer�kyer� s�nea Yehowa d� Ne mma no

14, 15. (a) �kwan b�n so na Yesu kyer�e s� ‘�sen Solomon’? (b) Y�b�-y� d�n asuasua Yesu w� as�nka adwuma no mu?

“EYI NTI NA W�SOMAA ME” 83

mu. Afoforo nso betumi de osuahu a wonya w� adwumamu, sukuu mu, s�nea wonim afoforo, ne ns�m a �resisi adidwuma. Bere koro no ara nso, y�hw� yiye s� y�remma biri-bi foforo biara ntwetwe y�n adwene mfi Onyankop�n Ahe-nni ho as�mpa no so.—1 Timoteo 4:16.

Su a Yesu Daa no Adi w�N’as�nka Adwuma no Ho

16 Na Yesu bu ne som adwuma no s� ademude a �som bo.Na n’ani gye ho s� �b�boa afoforo ma w�ahu ne soro Agyano yiye, na wamfa nnipa nkyer�kyer� ne amammer� aho-row a �b�ma w�n adwene atu afra amfrafra ne nkyer�kye-r� mu. Na Yesu ani gye ho s� �b�boa nkur�fo ma w�ne Ye-howa ntam ay� papa na w�anya daa nkwa ho anidaso. Nan’ani gye ho nso s� �b�ka as�mpa no akyer� nkur�fo na amaw�anya anigye ne awer�kyekye. D�n na �y�e de kyer�e s� nan’ani gye ho saa? Ma yensusuw akwan abi�sa yi ho.

17 Nea edi kan no, Yesu de as�nka adwuma no y�� n’ase-tena mu ade titiriw. Na Ahenni no ho as�m a �ka no y�n’adwuma titiriw, �de ne bere nyinaa y�e, na na �ho hia nopaa. �no nti na Yesu fii nyansa mu kwatii ak�ses�m s�neayehui w� Ti 5 no mu no. S� �de afotu rema afoforo a, na�de n’adwene si as�m a �ho hia paa so. Yesu ansoa nne�mapii a �b�b� ho ka, obegye bere ahw� so na wasiesie anaa wa-sesa w� bere ne bere mu angu ne ho so ma annye n’adwe-ne. �y�� ne ho awi�mfo� s�nea �b�y� a nne�ma a �ho nhiarenyi n’adwene mfi as�nka adwuma no so.—Mateo 6:22;8:20.

18 Nea �to so abien no, Yesu yeree ne ho w� n’as�nka adwu-ma no mu. �nantew twaa kwan tenten faa Palestina nyi-

16, 17. (a) Su b�n na Yesu daa no adi w� as�nka adwuma no ho?(b) D�n na Yesu y�e de kyer�e s� na as�nka adwuma no y� n’asetenamu ade titiriw?18. Akwan b�n so na Yesu yeree ne ho w� as�nka adwuma no mu?

“BRA BEDI M’AKYI”84

naa, na �yeree ne ho hwehw�� nnipa a �b�ka as�mpa noakyer� w�n. �kasa kyer�� nkur�fo w� w�n afie mu, mm�n-ten ne gua so, ne petee mu nyinaa. �mfa ho s� na wabr�,anaa �k�m ne suk�m de no no, �kaa as�m no kyer�� w�n,na bere mpo a na �s� s� �ne ne nnamfonom aw�b�n no paano gye w�n ahome no, �k�� so kyer�kyer�e. Bere a na �re-wu mpo no, �kaa Onyankop�n Ahenni ho as�mpa no kye-r�� afoforo!—Luka 23:39-43.

19 Nea �to so abi�sa no, Yesu amfa as�nka adwuma no anniagoru. Wo de susuw nk�mm� a �ne Samariani bea no b�ew� asubura a �w� Sikar kurotia no ho hw�. Nanso, �b�y� s�Yesu asomafo no anhu s�nea na egye nt�mp� s� w�ka as�m-pa no kyer� afoforo no. Yesu ka kyer�� w�n s�: “�y� a mon-ka s� aka asram anan ansa na otwabere no adu? Hw�! Misemo s�: Momma mo ani so nhw� mfuw no s� ahoa s� wo-twa.”—Yohane 4:35.

20 Yesu hw�� bere a na w�wom no na �de maa mfato-ho no. �da adi s� na �y� �sram Kislew (November/Decem-ber) mu. Na aka asram anan ansa na w�afi ase atwa ato-ko, na �b�y� bere a wobedi Twam no w� Nisan 14. Enti, naakuafo ho mpere w�n s� wobetwa w�n nn�bae saa bere no.Na w�w� bere pii da w�n anim. Na s�nkyer�nne kwan sootwa adwuma no nso �? Nokwarem no, na nnipa pii ay�krado s� wobetie as�m no, asua nea w�de b�kyer�kyer� w�nno, ab�y� Kristo asuafo, na w�anya anidaso a �y� anigye aYehowa de ahy� w�n b� no. Na �te s� nea Yesu betumi aton’ani ahw� s�nkyer�nne kwan so afuw no na wahu s� atokoa ahoa no redi ahim w� mframa mu, na �no kyer� s� �s� s�wotwa.�Na bere aso, na na adwuma no gye nt�mp�! Ne saa

� �defa nkyeky�m yi ho no, nhwehw�mu bi kyer� s�: “S� atoko hoa a,ne k�la a �y� ahabammono no sesa y� akok�srade, na �no kyer� s� bereaso s� wotwa.”

19, 20. Mfatoho b�n na Yesu de kyer�kyer�� s�nea as�nka adwuma nogye nt�mp� no mu?

“EYI NTI NA W�SOMAA ME” 85

nti, bere a nnipa a w�w� kurow bi mu p�e s� Yesu tena w�nnky�n nna kakra no, �ka kyer�� w�n s�: “�s� s� mek� nku-row foforo mu nso k�ka Onyankop�n ahenni ho as�mpano, efis� eyi nti na w�somaa me.”—Luka 4:43.

21 Yebetumi asuasua Yesu w� akwan abi�sa a y�asusuw hoyi nyinaa mu. Yebetumi de Kristofo as�nka adwuma no ay�y�n asetena mu ade titiriw. �wom s� ebia y�w� abusua muas�y�de a �s� s� yedi ho dwuma, anaa honam fam adwumabi a �s� s� y�y� de, nanso yebetumi de nsi ay� as�nka adwu-ma no s�nea Yesu y�e no de akyer� s� y�de y�n som adwu-ma no di kan w� y�n asetena mu. (Mateo 6:33; 1 Timoteo5:8) Yebetumi ayere y�n ho w� as�nka adwuma no mu, nay�afi y�n p� mu de y�n bere, y�n aho�den, ne y�n ahodeaboa. (Luka 13:24) Afei nso, �s� s� y�ma �tena y�n adwenemu s�, y�n adwuma no gye nt�mp�. (2 Timoteo 4:2) Na �s�s� y�de hokwan biara a yebenya no ka as�m no!

22 Bio nso, Yesu y�� nhyehy�e a �b�ma w�atoa adwuma noso w� ne wu akyi de kyer�e s� na �ho hia no paa. �hy��n’akyidifo s� w�ny� as�nka ne �kyer�kyer� adwuma no. Ye-besusuw saa ahy�de no ho w� ti a edi h� no mu.

21. Y�b�y� d�n asuasua Yesu?22. D�n na yebesusuw ho w� ti a edi h� no mu?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ Y�b�y� d�n de y�n mpaeb� ne y�n nney�e akyer� s� yenim s�as�nka adwuma no gye nt�mp�?—Mateo 9:35-38.

˘ S� yehu s� nsi a y�de ka as�m no rebr� ase a, y�b�y� d�n amasu a Yesu daa no adi no akanyan y�n?—Marko 1:35-39.

˘ S� y�reka as�m no a, adwene b�n na �s� s� yenya w� nnipaa w�ba fam, w�hy� w�n so, anaa wobu ani gu w�n so no ho?—Luka 18:35–19:10.

˘ D�n nti na s� nkur�fo antie as�m no a, �ns� s� y�pa abaw?—Yohane 7:32-52.

“BRA BEDI M’AKYI”86

OKUAFO bi ho akyere no paa. Asram kakra a atwam no,�f�nt�m n’asase na oguu so aba. �hw�� nne�ma no so yiyebere a �refifi no, na bere a enyinii no, n’ani gyei. Afei,adwumaden a �y�e no so baa mfaso, efis� na bere aso s�otwa ne nn�bae no. Nea na ama okuafo no ho akyere none s�: Na ne nn�bae no d��so dodo ma enti ne nkutoontumi ntwa. Nea �b�y� na wadi as�nnennen yi ho dwu-ma no, ofi nyansam k�hwehw�� adwumay�fo ma w�b�y��n’afuw no mu adwuma. Nokwas�m ne s�, na bere a aka a�de betwa ne nn�bae no sua.

2 W� osut� bere mu w� afe 33 Y.B. mu no, Yesu a na w�a-nyan no afi awufo mu no hyiaa ns�nnennen a �te saa. W�

1-3. (a) S� okuafo nn�bae d��so dodo ma enti ne nkutoo ntumi ntwa a,d�n na �y�? (b) Ns�nnennen b�n na Yesu hyiae w� afe 33 Y.B. mu w�osut� bere mu, na d�n na �y�e w� ho?

T I 9

‘Monk� Nk�y� Asuafo’

S� okuafo hu s� ne nn�bae d��so dodo ma enti nenkutoo ntumi ntwa a, d�n na obetumi ay�?

n’asase so som adwuma no mu no, oguu nokware aba pii.Afei, na otwa bere adu, na na ne nn�bae no nso d��so. Entina �s� s� w�boaboa nnipa pii a wotiee as�m no ano maw�b�y� n’asuafo. (Yohane 4:35-38) D�n na Yesu y�e w� te-bea yi ho? Bere a aka kakra ma wak� soro no, �ne n’asuafono hyiae w� bep�w bi so w� Galilea, na �maa w�n ahy�des� w�nk�hwehw� adwumay�fo pii. �ka kyer�� w�n s�:“Enti monk� nk�y� aman nyinaa m’asuafo, momm� w�nasu . . . , monkyer�kyer� w�n mma wonni nea mahy� monyinaa so.”—Mateo 28:19, 20.

3 Nokware Kristofo fa saa ahy�de no aniberes�m. �nde,ma y�nhwehw� ns�mmisa abi�sa yi mu. D�n nti na Yesukae s� w�nk�hwehw� adwumay�fo pii no? Ntetee b�n na�de maa n’asuafo no na ama w�atumi ay� saa adwuma no?�kwan b�n so na saa adwuma yi fa y�n ho?

Nea Enti a na Wohia Adwumay�fo Pii4 Bere a Yesu fii ne som adwuma no ase w� afe 29 Y.B. mu

no, na onim s� �refi adwuma bi a n’ankasa rentumi nwiease. Esiane s� na aka bere tiaa bi ma wafi asase so nti, na�rentumi ny� asasesin a �so pii mu adwuma, na na �rentu-mi nka Ahenni as�m no nkyer� nnipa pii nso. Nokwaremno, �kaa as�m no kyer�� “Israel fie nguan a w�ayera”—Yu-dafo ne amanaman mufo a na w�ab�y� Yudafo—no titi-riw. (Mateo 15:24) Nanso, na “nguan a w�ayera no” ape-te Israel asase k�se no nyinaa so. �no akyi no, na w�b�kaas�mpa no akyer� nnipa a w�w� wiase afanan nyinaa nso.—Mateo 13:38; 24:14.

5 Yesu hui s� ne wu akyi no, na adwuma pii b�ka a �s� s�w�y�. Enti �ka kyer�� n’asomafo anokwafo 11 no s�: “No-kware, nokware, mise mo s�, nea onya me mu gyidi no,�no nso b�y� nnwuma a mey� no bi; na �b�y� nnwuma

4, 5. D�n nti na na Yesu rentumi nwie adwuma a ofii ase no, na hena-nom na na w�b�toa so bere a wasan k� soro no?

“BRA BEDI M’AKYI”88

ak�se asen eyinom, efis� merek� Agya no nky�n.” (Yoha-ne 14:12) Esiane s� na �ba no resan ak� soro nti, na �s�s� n’akyidifo no—asomafo no ne asuafo a akyiri yi w�b�banyinaa—toa as�nka ne �kyer�kyer� adwuma no so. (Yoha-ne 17:20) Yesu fi ahobr�ase mu gye toom s� n’akyidifo no‘b�y� nnwuma ak�se asen’ no. �kwan b�n so? Na w�b�y�saa w� akwan abi�sa so.

6 Nea edi kan no, na Yesu akyidifo b�y� asasesin pii muadwuma. �nn�, w�adi adanse ak�pem asase ano nohoa maatra baabi a Yesu ankasa kaa as�m no. Nea �to so abien no,na w�b�ka as�m no akyer� nnipa pii. Anky� koraa na asua-fo a Yesu gyaw w�n no dodow bu b�� ho b�y�� mpempempii. (Asomafo Nnwuma 2:41; 4:4) �nn� w�y� �pepem pii,na afe biara w�b� asuafo foforo mpempem pii asu. Nea �toso abi�sa no, na w�de bere tenten b�ka as�m no. Efi bere aYesu de mfe abi�sa ne fa y�� ne som adwuma no akyi b�y�mfe 2,000 ni no, w�ak� so aka as�m no.

7 Bere a Yesu kae s� w�b�y� “nnwuma ak�se asen eyi-nom” no, na �kyer� s� �w� n’asuafo no mu ahotoso. Na�de adwuma a �ho hia no sen biara a �ne s� w�nka“Onyankop�n ahenni ho as�mpa” na w�nkyer�kyer� afo-foro no na �rehy� w�n nsa. (Luka 4:43) Na onim s� w�b�k�so de nokwaredi ay� adwuma no. D�n na eyi kyer� ma y�nnn�? S� yefi y�n koma nyinaa mu de nsi y� as�nka adwu-ma no a, y�ma �da adi s� ahotoso a Yesu w� w� n’akyidifomu no fata. So eyi ny� hokwan k�se?—Luka 13:24.

�tetee W�n s� Wonni Adanse8 Yesu de as�nka adwuma no ho ntetee a �sen biara maa

6, 7. (a) Akwan b�n so na na Yesu akyidifo b�y� nnwuma ak�se asennea �y�e no? (b) D�n na yebetumi ay� de akyer� s� ahotoso a na Yesuw� w� n’akyidifo mu no fata?8, 9. Nhw�so b�n na Yesu y�e w� as�nka adwuma no mu, na y�b�y�d�n asuasua?

‘MONK� NK�Y� ASUAFO’ 89

n’asuafo no. Nea �sen ne nyinaa no, �y�� nhw�so a �y�p� maa w�n. (Luka 6:40) W� Ti 8 no mu no, yehuu su aYesu daa no adi w� as�nka adwuma no ho. Wo de, gye berekakra fa susuw asuafo a wodii Yesu akyi bere a na �rey�n’as�nka adwuma no ho hw�. Wohui s� �kaa as�m no w�baabiara a obenya nnipa—atare ho ne mmep�w so, nku-row mu ne gua so, ne afie mu. (Mateo 5:1, 2; Luka 5:1-3;8:1; 19:5, 6) Wohui s� �y� odwumay�fo a �y� nsi, na ofin’adwuma ase nt�m, na na �y� kosi anadwo. Na as�nkaadwuma no ny� biribi a �y� de gyigye n’ani k�k�! (Luka 21:37, 38; Yohane 5:17) Akyinnye biara nni ho s� w�hy�� nonsow s� �d� a �w� ma nkur�fo no na �kanyan no. Ebia wo-huu s�nea na ne yam hyehye no ma afoforo no w� n’anim.(Marko 6:34) Wususuw s� nk�nt�nso b�n na Yesu nhw�sono nyae w� n’asuafo no so? S� na wow� h� saa bere no a,anka wob�te nka d�n?

9 S� Kristo akyidifo no, yesuasua ne nhw�so w� as�n-ka adwuma no mu. Enti, y�de hokwan biara a yenya nodi “adanse fefeefe.” (Asomafo Nnwuma 10:42) Y�k� nku-r�fo nky�n w� w�n afie mu s�nea Yesu y�e no. (Asoma-fo Nnwuma 5:42) S� �ho behia a, y�sakra y�n bere nhye-hy�e mu s�nea �b�y� a y�b�to nnipa w� fie. Y�de anifereka as�m no kyer� nkur�fo w� baguam—kar kwan ho, baa-bi a nkur�fo tena gye w�n ahome, sot�� ahorow mu, nennwuma mu. Y�y� “adwumaden na y�yere y�n ho” w�as�nka adwuma no mu, efis� yebu as�nka adwuma no s��ho hia paa. (1 Timoteo 4:10) Esiane s� yefi koma mu d�afoforo nti, y�k� so de hokwan biara a yenya no ka as�mno, bere biara ne baabiara a yebenya w�n.—1 Tesalonikafo2:8.

10 �kwan foforo a Yesu faa so tetee n’asuafo no ne s�,

10-12. Asuade a �ho hia b�n na Yesu kyer�kyer�� n’asuafo no ansa na�resoma w�n ma w�ak�ka as�m no?

“BRA BEDI M’AKYI”90

�de as�nka adwuma no hoakwankyer� a edi mu maaw�n. Ansa na Yesu resomaasomafo 12 no, �ne w�nhyiae maa w�n adwumano ho akwankyer�. Saa arana �y�e bere a na �reso-ma asuafo 70 no. (Mateo10:1-15; Luka 10:1-12) Nte-tee a �de maa w�n no sow

aba pa, efis� Luka 10:17 ka s�:“Adu�son no de anigye sanbae.” Ma yensusuw asuade a�ho hia a Yesu de maa w�nno mu abien ho nhw�. Bere a

y�rey� saa no, �s� s� y�ma s�nea na Yudafo y� w�n ade saabere no tena y�n adwene mu.

11 Yesu kyer�kyer�� n’asuafo no s� w�mfa w�n ho nto Ye-howa so. �ka kyer�� w�n s�: “Mommp� sika anaa dwet�anaa k�bere nnhy� mo ab�so mu, na mommfa akwantub�t� nntu kwan no, anaa ntade abien, anaa mpaboa anaapoma; odwumay�ni aduan fata no.” (Mateo 10:9, 10) Saabere no, na akwantufo taa fa sika ab�so ne akwantu b�t�,na na w�fa mpaboa foforo ka nea �hy� w�n no ho.� Berea Yesu ka kyer�� n’asuafo no s� �ns� s� w�haw w�n ho fanne�ma a �te saa no, na nea �rep� akyer� ne s�: “Mom-fa mo ho nto Yehowa so, efis� �b�ma moanya nea mu-hia nyinaa.” Na Yehowa b�ma w�n a wobetie as�mpa noayi ah�hoy� adi akyer� w�n s�nea na Israelfo amammer� teno.—Luka 22:35.

12 Yesu san kyer�kyer�� n’asuafo no s� �ns� s� w�ma

� �b�y� s� na ab�so y� sika kotoku bi a w�de p�sewa mma gu mu.Akwantu b�t� y� kotoku k�se bi a mp�n pii no w�de aboa nhoma ay�,na w�de aduan ne nne�ma afoforo gu mu de s�n w�n k�n ho.

�d� na �ka y�n may�ka as�m no kyer�

nkur�fo w� baabiaraa yebehu w�n

91

nne�ma a �ho nhia gye w�n adwene. �kae s�: “Munnnyi-na nnkyia obiara w� kwan so.” (Luka 10:4) So na Yesu rekaakyer� w�n s� mma w�ne nnipa mmm�? �nte saa koraa.Saa bere no, na nkyia ny� tiaa te s� nn�. S� w�rekyia obi a,na wogyina b� nk�mm� y� nne�ma pii. Bible ho �benfo bika s�: “S�nea �nn� yetumi b� y�n mu ase kakra anaa y�te�y�n nsa kyia obi no, na apuei famfo nkyia nte saa, mmomna w�bam w�n ho mp�n pii, w�b� w�n mu ase ky�, nampo w�da fam. Na eyi nyinaa gye bere pii.” Enti, bere aYesu ka kyer�� n’asuafo no s� wonnkyia nkur�fo a wohyiaw�n w� kwan so no, na nea �rekyer� ne s�: “�s� s� modemo bere di dwuma yiye, efis� as�m a morek�ka no gyent�mp�.”�

13 Y�de akwankyer� a Yesu de maa n’asuafo no w� afeha aedi kan mu no y� adwuma. S� y�rey� as�nka adwuma no a,y�de y�n ho nyinaa to Yehowa so. (Mmebus�m 3:5, 6) Ye-nim s� s� ‘y�k� so hwehw� ahenni no kan’ a, asetena muahiade remm� y�n da. (Mateo 6:33) W�n a w�de w�n berenyinaa ka Ahenni no ho as�m w� wiase nyinaa no betu-mi adi adanse s�, s� edu bere a emu y� den mpo a, Yeho-wa nsa ny� tiaa. (Dwom 37:25) Yehu nso s� �ns� s� y�manne�ma gye y�n adwene. S� y�anhw� yiye a, y�n ani b�bay�n ho so no, na wiase yi awia y�n. (Luka 21:34-36) Nan-so, �ny� saa bere yi na �s� s� y�ma nne�ma gye y�n adwe-ne. Esiane s� nkur�fo nkwa da asiane mu nti, y�n as�mno gye nt�mp�. (Romafo 10:13-15) S� y�ma s�nea as�m no

� Bere bi, odiyifo Elisa nso de akwankyer� a �te saa ara mae. Bere a�resoma ne somfo Gehasi ma w�ak� �bea bi a na ne babarima awu fieno, Elisa kae s�: “Obiara a wubehyia no w� kwan so no, nkyia no.”(2 Ahene 4:29) Na adwuma a Gehasi rek�y� no gye nt�mp�, enti na �ns�s� �s�e bere koraa.

13. D�n na yebetumi ay� de akyer� s� y�de akwankyer� a Yesu de maan’asuafo no w� afeha a edi kan mu no rey� adwuma?

“Adu�son no de anigye san bae”

‘MONK� NK�Y� ASUAFO’ 93

gye nt�mp� no tena y�n adwene mu a, y�remma nne�maa �w� wiase yi mu no nnye y�n bere ne y�n aho�den a ye-betumi de ay� as�nka adwuma no. Mmma wo wer� mfi s�,otwa adwuma no so, nanso bere a aka no sua.—Mateo 9:37, 38.

Adwuma a �s� s� Y�nNyinaa Y� Bi

14 Yesu a w�anyan no no de as�y�de a emu y� duru hy��n’akyidifo no nsa bere a �kae s� ‘monk� nk�y� . . . asua-fo’ no. �ny� asuafo a na �ne w�n w� Galilea bep�w no sow� osut� bere mu no nkutoo ho adwene na na �w� ne ti-rim.� Adwuma a �de hy�� w�n nsa no fa as�m no a w�b�-ka akyer� nnipa a w�w� “aman nyinaa” mu no ho; na �b�-k� so ara akosi “wiase nhyehy�e no awiei.” �da adi pefee s�adwuma yi fa Kristo akyidifo nyinaa ho, na y�n a y�w� h�nn� yi nso ka ho. Momma y�nt� y�n bo ase nhwehw� Yesuas�m a �w� Mateo 28:18-20 no mu.

15 Ansa na Yesu de adwuma no rehy� w�n nsa no, �kae s�:“W�de tumi nyinaa ama me w� �soro ne asase so.” (Nkye-ky�m 18) So Yesu w� tumi k�se a �te saa ampa? Yiw, �tesaa! �y� �b�fo panyin a odi ab�fo �pedudu pii anim. (1 Te-salonikafo 4:16; Adiyis�m 12:7) S� “asafo no ti” no, �w�n’akyidifo a w�w� asase so no so tumi. (Efesofo 5:23) Efiafe 1914 reba na wadi tumi s� Mesia Ahenni no so Henew� soro. (Adiyis�m 11:15) �w� tumi a �de benyan awufo

� Esiane s� na Yesu akyidifo no mu dodow no ara w� Galilea nti, �b�-y� s� bere a Yesu a na w�anyan no afi awufo mu no yii no ho adi kyer��nnipa “b�boro ahanum” no na �kaa as�m a �w� Mateo 28:16-20 no.(1 Korintofo 15:6) Enti �b�y� s� bere a Yesu kae s� w�ny� asuafoy� adwu-ma no, na nnipa pii na w�ahyiam w� h�.

14. D�n na �ma yehu s� adwuma a w�aka ho as�m w� Mateo 28:18-20no fa Kristo akyidifo nyinaa ho? (Hw� ase h� as�m no nso.)15. D�n nti na nyansa wom s� yedi Yesu ahy�de a �ne s� y�ny� asuafono so?

“BRA BEDI M’AKYI”94

mpo. (Yohane 5:26-28) Yesu tumi k�se a �w� a odii kankaa ho as�m no kyer� s� ns�m a �ka toaa so no ny� nyan-sahy� k�k�, na mmom �y� ahy�de. Nyansa wom s� yebe-tie ne ns�m no efis� �ny� n’ankasa na osii ne ho hene,na mmom Onyankop�n na wama no tumi.—1 Korintofo15:27.

16 Afei, Yesu ma yehu nea na �rekyer� bere a �de ahy�demae s�, “Monk�” no. (Nkyeky�m 19) �nam saa as�m noso reka akyer� y�n s�, yemfi y�n p� mu nk�ka Ahenni noho as�m nkyer� afoforo. Akwan pii w� h� a yebetumi afa soadi ahy�de yi so. Afie afie as�nka adwuma no ne �kwan ti-tiriw a y�fa so ka as�m no kyer� nkur�fo. (Asomafo Nnwu-ma 20:20) Afei nso, y�hwehw� akwan foforo a yebetumiafa so adi adanse b�nn� so; y�b� mm�den s� da biara da,y�b�ka as�mpa no w� baabiara a �b�y� yiye. Ebia y�b�hw�baabi a y�te ne tebea a �w� h� no so adannan y�n ns�mmu bere a y�reka as�m no. Nanso, �s� s� y�ma ade biakoyi tena y�n adwene mu: ‘Y�rek�’ ak�hwehw� w�n a w�fa-ta.—Mateo 10:11.

17 Yesu toaa so kyer�kyer�� atirimp�w a enti �de saa ahy�-de no mae no mu s�, ‘mony� aman nyinaa m’asuafo.’(Nkyeky�m 19) �kwan b�n so na y�ma afoforo ‘y� asuafo’?Nea �te ne s�, osuani y� obi a osua biribi, anaa w�rekye-r�kyer� no biribi. Nanso, asuafo a y�b�ma nkur�fo ay� nohwehw� pii sen s� y�b�ma w�anya nimde� k�k�. S� y�new�n a w�n ani gye as�m no ho resua Bible no a, y�n bo-tae ne s� y�b�boa w�n ma w�ab�y� Kristo akyidifo. Berebiara a �ho behia no, �s� s� y�twe y�n asuafo no adwene siYesu nhw�so so, na w�ahu s� �ne w�n Kyer�kyer�fo ne w�nNhw�sofo, s�nea �b�y� a w�b�b� w�n bra te s� Yesu na w�a-y� adwuma a �y�e no bi.—Yohane 13:15.

16. Bere a Yesu de ahy�de mae s� “monk�” no, d�n na na �p� s� y�y�,na y�b�y� d�n adi ahy�de yi so?17. �kwan b�n na y�fa so ma afoforo ‘y� asuafo’?

‘MONK� NK�Y� ASUAFO’ 95

18 Yehu adwuma no fa foforo a �ho hia paa w� as�m yimu: “Momm� w�n asu Agya ne �ba ne honhom kronkrondin mu.” (Nkyeky�m 19) Asub� y� adey� titiriw w� osuanibiara asetena mu, efis� �y� s�nkyer�nne a �fata a �de kye-r� s� ofi ne koma nyinaa mu ahyira ne ho so ama Onyan-kop�n. Enti, �ho hia na ama obi anya nkwagye. (1 Petro3:21) Nokwarem no, s� osuani a wab� asu no y� nea obe-tumi biara w� Yehowa som mu a, obetumi ahw� kwan s�obenya nhyira a enni awiei w� wiase foforo a �reba no mu.So woaboa obi ma wab�y� Kristo suani a wab� asu? Biribia-ra nni h� a ebetumi ama y�anya anigye w� Kristofo somadwuma no mu sen saa.—3 Yohane 4.

19 Yesu kyer�kyer�� adwuma no fa foforo mu s�: “Mon-kyer�kyer� w�n mma wonni nea mahy� mo nyinaa so.”(Nkyeky�m 20) Y�kyer�kyer� asuafo foforo ma wodi Yesuahy�de so. Ahy�de no bi ne s� w�b�d� Onyankop�n new�n y�nko, na w�ay� afoforo asuafo. (Mateo 22:37-39)Y�boa w�n nkakrankakra ma wohu s�nea w�b�kyer�kye-r� Bible mu nokware a w�resua no ne w�n gyidi a

18. D�n nti na asub� y� adey� titiriw w� osuani biara asetena mu?19. D�n na y�kyer�kyer� w�n a w�y� foforo no, na d�n nti na s� w�b�asu wie mpo a, �s� s� y�k� so kyer�kyer� w�n?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ �kwan b�n na �s� s� y�fa so ka Ahenni as�m no kyer� afofo-ro?—Mateo 10:11-13; Luka 10:5.

˘ S� w�s�re tia as�nka adwuma a y�rey� no a, �kwan b�n so naYesu ns�m b�boa ma y�agyina ano?—Marko 13:9-13.

˘ S� ebinom antie as�m no a, �kwan b�n so na �s� s� y�ne w�ndi ns�m?—Luka 10:10, 11.

˘ S� y�ma as�nka adwuma no ho hia y�n paa a, ahotoso b�nna yebetumi anya?—Luka 12:22-31.

“BRA BEDI M’AKYI”96

emu k� so y� den no mu akyer� afoforo. S� w�ma w�nkwan s� w�nk� as�nka a, �s� s� y�ne w�n bom y� adwu-ma, na y�de y�n kasa ne y�n nney�e boa w�n na w�atu-mi ay� pii w� as�nka adwuma no mu. S� y�boa afoforoma w�b� asu a, �no nkyer� s� y�awie �kyer�kyer� adwumano. Asuafo a w�ab� asu foforo no b�k� so ahia akwankye-r� ne mmoa na ama w�atumi adi ns�nnennen a wobehyiaw� Kristo akyi a w�redi no mu no ho dwuma.—Luka 9:23, 24.

“Me ne Mo w� H� Nna Nyinaa”20 Ns�m a etwa to a �w� Yesu ahy�de no mu no ma yenya

awer�hyem paa. �kae s�: “Hw�! me ne mo w� h� nna nyi-naa de kosi wiase nhyehy�e no awiei.” (Mateo 28:20) NaYesu nim s� adwuma yi ho hia paa. Na onim nso s� �t� daa adwuma yi nti, as�retiafo b�tan n’akyidifo no. (Luka 21:12) Nanso, �ns� s� wosuro w� �kwan biara so. Y�n Kanni-fo no nhw� kwan s� y�n nkutoo b�y� adwuma no a obiarammoa y�n. So �ny� awer�kyekye s� yebehu s� Nea ‘w�detumi nyinaa ama no w� soro ne asase so’ no ka y�n ho, na�b�boa y�n ma y�atumi ay� adwuma yi?

21 Yesu maa n’asuafo no awer�hyem s� �b�ka w�n ho w�as�nka adwuma no mu mfe pii de akosi “wiase nhyehy�eno awiei.” �s� s� y�k� so y� adwuma a Yesu de ahy� y�n nsano kosi s� awiei no b�ba. �ny� saa bere yi na �s� s� y�gowy�n ho. Honhom fam otwa adwuma k�se bi rek� so! W�-reboaboa nnipa pii a w�retie as�m no ano. S� Kristo akyi-difo no, momma y�nyere y�n ho ny� adwuma a �ho hia aw�de ahy� y�n nsa no, na yensi y�n bo s� y�de y�n bere ney�n aho�den nyinaa bedi Kristo ahy�de a �ne s�: ‘Monk�nk�y� asuafo’ no so.

20, 21. (a) D�n nti na �ns� s� yesuro bere a y�rey� adwuma a Yesu deahy� y�n nsa no? (b) D�n nti na �ns� s� y�gow y�n ho saa bere yi, nad�n na �s� s� yesi y�n bo s� y�b�y�?

‘MONK� NK�Y� ASUAFO’ 97

N´A �Y� Yesu som adwuma no mfiase. N

´a Kristo asan k� ne

kurom Nasaret. N´a �p� s� �boa nkur�fo no ma wogye as�m

a �ho hia paa yi tom: �no ne Mesia a wofi bere tenten ahy�ne ho nk�m no! Adanse b�n na �de mae?

2 Akyinnye biara nni ho s� na nnipa pii rehw� kwans� �b�y� anwonwade. N

´a w�ate anwonwade a Yesu ay� no

ho as�m. Nanso, wany� anwonwade biara ankyer� w�n.Mmom no, �k�� w�n hyiadan mu s�nea �taa y� no. �s�-re gyinaa h� s� �reb�kenkan ade, na w�de Yesaia nhomammob�wee no maa no. N

´a �y� nhoma mmob�wee ten-

teenten bi a w�abob�w afa nnua abien ho. Yesu t�� ne boase buee mu, na ohuu baabi a �rehwehw� no. Afei, �kenkanas�m a nn� yehu w� Yesaia 61:1-3 no den.—Luka 4:16-19.

3 �da adi s�, na atiefo no nim saa as�m no yiye. �y� nk�m-hy� a �fa Mesia no ho. W�n a na w�w� hyiadan no mu nyi-naa hw�� Yesu, na �h� y�� dinn. Afei, Yesu fii ase kyer�-kyer�� as�m no mu; ebia �y�� saa k�� akyiri mpo. �kae s�:“�nn� na kyer�ws�m a motee no seesei ara yi aba mu.” Nens�m a �ka koma no maa n’atiefo no ho dwiriw w�n, nansona w�n mu pii da so ara rehw� kwan s� �b�y� anwonwade.Enti Yesu fi akokoduru mu de nhw�so bi a �w� Kyer�wns�mno mu kyer�e s� wonni gyidi. Amonom h� ara, Nasaretfo nob�� mm�den s� wobekum no!—Luka 4:20-30.

4 Yesu y�� nhw�so bi, na odii akyi w� ne som adwuma nomu nyinaa. �de ns�m a �kae nyinaa gyinaa Onyankop�n

1-3. As�m a �ho hia b�n na na Yesu p� s� Nasaretfo no gye tom, naadanse b�n na �de maa w�n?4. Nhw�so b�n na Yesu y�e w� ne som adwuma no mu, na d�n na ye-besusuw ho w� ti yi mu?

T I 1 0

“W�akyer�w S�”

“�nn� na kyer�ws�m . . . yi aba mu”98

As�m so. �wom, na anwonwade a �y� no ho hia na amankur�fo ahu s� �de Onyankop�n honhom na �rey� adwu-ma. Nanso, ade a na �ho hia Yesu k�se ne s� �de Kyer�wKronkron no bedi dwuma. Ma y�nhw� s�nea �y�� eyi honhw�so. Yebesusuw s�nea y�n Wura no faa ns�m fii Onyan-kop�n As�m mu kae, s�nea �kyer�e s� Onyankop�n As�my� nokware, ne s�nea �kyer�kyer�� Onyankop�n As�m muno ho.

�faa Ns�m Fii Onyankop�n As�m mu Kae5 N

´a Yesu p� s� nkur�fo hu baabi a ns�m a �ka no fi. �kae

s�: “Nea mekyer�kyer� no ny� me dea, na mmom nea �so-maa me no dea.” (Yohane 7:16) Bere foforo nso, �kae s�:“Memm� me tirim ny� biribiara; na s�nea Agya no kyer��me no, �no ara na meka.” (Yohane 8:28) Bio nso, �kae s�:“Ns�m a meka kyer� mo no, memm� me tirim na meka;na mmom Agya a �w� me mu no na �rey� ne nnwuma.”(Yohane 14:10) �kwan biako a Yesu faa so ma wohui s� nens�m no y� nokware ne s�, �faa ns�m fii Onyankop�n As�mmu kae mp�n pii.

6 S� y�t� y�n bo ase susuw ns�m a Yesu kae aw�ay� ho kye-r�wtoh� no ho a, yebehu s� �faa nhoma a �w� Hebri Kye-r�wns�m no mu b�boro f

˜a mu ns�m kae t

˜e

˜e, anaas� �twee

adwene sii so w� ne nkyer�kyer� mu. S� wote as�m yi a, ebia�reny� wo nwonwa. Ebia wob�ka s�, s� Yesu de mfe abi�-sa ne f

˜a na �y�� �kyer�kyer� ne as�nka adwuma no a, �nde

anka �s� s� otumi fa Hebri Kyer�wns�m no nyinaa mu ns�mka. Nanso, nokwas�m ne s� �b�y� s� �faa emu ns�m nyinaakae. Kae s� ns�m a Yesu kae ne nne�ma a �y�e no mu kakraabi p� na w�kyer�w too h�. (Yohane 21:25) Nokwarem no,

5. D�n na na Yesu p� s� n’atiefo hu, na d�n na �y�e de kyer�e s� nens�m no y� nokware?6, 7. (a) Mp�n ahe na Yesu faa Hebri Kyer�wns�m no mu ns�m kae,na d�n nti na eyi y� nwonwa? (b) D�n nti na na Yesu nkyer�kyer� y�soronko koraa w� akyer�wfo no de ho?

“BRA BEDI M’AKYI”100

wubetumi de nn�nhwerew kakraa bi akenkan ns�m a Yesukae a w�akyer�w ato h� no. Fa no s� wode nn�nhwerew ka-kraa bi reka Onyankop�n ne n’Ahenni no ho as�m, na afeinso woreb� mm�den s� wob�fa nhoma a �w� Hebri Kyer�w-ns�m no mu b�boro f

˜a mu ns�m aka! Bio nso, w� Yesu fam

no, na �ny� bere nyinaa na �w� nhoma mmob�wee no bi.W� ne Bep�w so As�nka a agye din no mu no, �faa HebriKyer�wns�m no mu ns�m kae anaas� �twee adwene sii somp�n pii—�kaa ne nyinaa fii ne tirim!

7 S�nea Yesu faa Kyer�wns�m mu as�m kae no ma yehus� na �w� obu k�se ma Onyankop�n As�m. “�kwan a �faaso kyer�kyer�e no y�� [n’atiefo no] nwonwa, efis� na �rekye-r�kyer� w�n s� obi a �w� tumi, na �ny� s� akyer�wfo no.”(Marko 1:22) S� akyer�wfo no rekyer�kyer� a, na w�taa fammara a w�nkyer�wee no ka, anaa w�fa rabifo ns�m a w�a-ka ato h� no bi ka. Nanso, Yesu amfa mmara aw�nkyer�weeno anaa rabifo ns�m no bi anka da. Mmom, na �de ne ns�mnyinaa gyina Onyankop�n As�m so. Mp�n pii no, na �ka s�:“W�akyer�w s�.” S� �rekyer�kyer� n’akyidifo no, anaas� �re-te� nkur�fo adwene w� ns�m ho a, na �taa ka ns�m a �tetesaa.

8 Bere a Yesu pam aguadifo fii Yerusalem as�refie h� no,�kae s�: “W�akyer�w s�, ‘W�b�fr� me fie mpaeb� fie,’ nan-so mo de, moredan no adwowtwafo at�wee.” (Mateo 21:12,13; Yesaia 56:7; Yeremia 7:11) Ade reb�kye ma wak� as�refieh� no, �y�� anwonwade pii w� Yerusalem. Mmarimaa aw�nani gyee nea Yesu y�e no ho no yii no ay�. Nanso, nyame-som akannifo no de abufuw bisaa Yesu s� �tee nea mmo-fra no kae no anaa. Yesu buae s�: “Yiw. So monkenka-nee s� ‘Nkokoaa ne w�n a wonum nufu anom na w�asiesie

8, 9. (a) Bere a Yesu pam aguadifo fii as�refie h� no, d�n na �y�e dekyer�e s� ogyina Onyankop�n As�m no akyi? (b) �kwan b�n so na nya-mesom akannifo a w�w� as�refie h� no kyer�e s� wonni obu mmaOnyankop�n As�m koraa?

“W�AKYER�W S�” 101

ayeyi’?” (Mateo 21:16; Dwom 8:2) N´a Yesu p� s� wohu s�

Onyankop�n As�m foa nea na mmofra no rey� no so.9 Akyiri yi, nyamesom akannifo no boaboaa w�n ho ano

baa Yesu nky�n bebisaa no s�: “Tumi b�n na wode y� eyi-nom?” (Mateo 21:23) N

´a Yesu ama w�ahu Onii a onya ne

tumi fi ne h� no pefee. N´a �ny� biribi foforo bi na �rekye-

r�kyer�. N´a �de n’Agya ns�m a �w� Kyer�wns�m no mu na

�rey� adwuma. Enti, na saa as�fo ne akyer�wfo no nni obumma Yehowa ne n’As�m no koraa. Enti, s� Yesu kasa tiaaw�n na �daa w�n adwemm�ne no adi a, na �fata.—Mateo21:23-46.

10 �nn�, s� nokware Kristofo rey� as�nka adwuma no a,w�de w�n ho to Onyankop�n As�m so s�nea Yesu y�e no.W� wiase baabiara no, wonim Yehowa Adansefo s� nnipa aw�de anigye ka Bible mu as�m kyer� afoforo. Y�fa Bible muns�m ka anaa y�twe adwene si so mp�n pii w� y�n nhomaahorow mu. Na s� y�w� as�nka mu nso a, y�de Kyer�wns�mno di dwuma bere biara a y�kasa kyer� nkur�fo no. (2 Timo-teo 3:16) S� obi ma kwan ma y�kenkan Bible no kyer� nona y�kyer�kyer� no mfaso a �w� Onyankop�n As�m so nomu a, �ma y�n ani gye yiye! Yentumi nkae ns�m te s� Yesu,nanso y�w� nnwinnade pii a na Yesu nni bi. Y�w� Bible m

˜u

no nyinaa a w�atintim w� kasa ahorow pii mu, ne Bible honhoma ahorow pii a �boa ma y�hwehw� kyer�w ns�m aho-row. Bere biara a yebenya hokwan akyer�kyer� nkur�fo no,momma y�mfa ny� y�n su s� y�b�fa Bible no mu as�m akana y�atwe w�n adwene asi so!

�kyer�kyer�e s� Onyankop�n As�m Y� Nokware11 Yesu hui s� na nkur�fo taa kyinkyim Onyankop�n As�m

no, nanso eyi any� no nwonwa. Yesu ka kyer�� n’Agya w�

10. Y�b�y� d�n asuasua Yesu w� s�nea y�de Onyankop�n As�m di dwu-ma no mu, na nnwinnade b�n na y�w� a na Yesu nni bi?11. D�n nti na na �s� s� Yesu ka mp�n pii s� Onyankop�n As�m y� no-kware?

“BRA BEDI M’AKYI”102

mpaeb� mu s�: “W’as�m y� nokware.” (Yohane 17:17) N´a

Yesu nim paa s� Satan a �y� “wiase sodifo” no y� “�toro-fo ne atoro agya.” (Yohane 8:44; 14:30) Yesu faa Kyer�w-ns�m no mu as�m kae mpr�nsa de poo Satan s�hw� ahorowno. Satan faa kyer�ws�m biako fii Nnwom nhoma no mukae na �boapa kyinkyim no, nanso Yesu gyinaa Onyanko-p�n As�m so kyer�e s� nea Satan kae no ny� nokware.—Ma-teo 4:6, 7.

12 Yesu ampene so amma nkur�fo amfa Kyer�w Kronkronno anni dwuma w� �kwan a �mfata so, w�annan ani anaaw�akyinkyim no. N

´a ne bere so �som mu akannifo no kyin-

kyim Onyankop�n As�m no. N´a w�twe adwene si Mose

Mmara no mu ns�m nketenkete a wobedi so no so k�se,nanso na w�mfa Mmara no mu nnyinasos�m nni dwuma.W�nam saay� so hy�� nnipa ani so som a na �twe adwene sinea aniwa hu so ho nkuran mmom sen s� w�b�twe adweneasi Mmara no mu ns�m a tumi wom a ebi ne at�ntrenee,mm�bor�hunu ne nokwaredi no so. (Mateo 23:23) �kwanb�n so na Yesu kyer�e s� Onyankop�n Mmara te�?

13 W� Yesu Bep�w so As�nka no mu no, bere biara a �b�-twe adwene asi Mose Mmara no so no, na �taa ka as�m a�ne “motee s� w�kae s�.” N

´a �de as�m “nanso mise mo s�”

toa so, na afei wakyer�kyer� nnyinasos�m bi a emu d� senMmara no a wobedi so k�k� no mu. So eyi kyer� s� na �re-kasa atia Mmara no? Dabi, �nte saa koraa. S� nhw�so no, nankur�fo no nim mmara a �ka s� “Nni awu” no yiye. Nan-so Yesu ka kyer�� w�n s�, s� obi tan obi a, na �rebu neammara no kyer� ankasa so. Saa ara nso na s� obi nya obi a�ny� n’aware mu hokafo ho ak�nn� a, na wat

˜o Onyanko-

p�n mmara mu nnyinasos�m a �bara awares�e no.—Mateo5:17, 18, 21, 22, 27-39.

12-14. (a) D�n na nyamesom akannifo no y�e de buu Mose Mmarano animtiaa? (b) D�n na Yesu y�e de kyer�e s� Onyankop�n As�m y�nokware?

“W�AKYER�W S�” 103

14 Awiei koraa no, Yesu kae s�: “Motee s� w�kae s�, ‘D�wo y�nko na kyi wo tamfo.’ Nanso, mise mo s�: Monk� sonn� mo atamfo na momm� mpae mma w�n a w�taa mo.”(Mateo 5:43, 44) So ahy�de a �ne s�, “kyi wo tamfo” nofi Onyankop�n As�m mu? Dabi. Nyamesom akannifo noankasa na w�hyehy�� saa mmara no. W�de nnipa nsusuwiis�ee Onyankop�n Mmara a �y� p� no. Yesu de akokodurukyer�e s� Onyankop�n As�m y� nokware s�nea �b�y� a nni-pa atetes�m rens�e no.—Marko 7:9-13.

15 Nyamesom akannifo no s�ee Onyankop�n Mmara, naw�ma �y�e te s� nea �y� den dodo. Bere a Yesu asua-fo no nam afuw bi mu repempan awi mm�tem no, Farisi-fo binom kae s� asuafo no res�e Homeda no. Yesu gyinaaOnyankop�n As�m no so de Kyer�wns�m mu nhw�so te��w�n adwemm�ne no. �maa nhw�so biako p� a �w� Kyer�w-ns�m no mu a �ka s�nea w�de paanoo a w�de ba Onyanko-p�n anim a �ns� s� w�de fi kronkronbea h� no fii h�, berea w�de maa Dawid ne ne mmarima a na �k�m de w�n noma wodii no. Yesu maa saa Farisifo no hui s� w�nte Yehowamm�bor�hunu ne n’ayamhyehye ase.—Marko 2:23-27.

16 Nyamesom akannifo no faa �kwan bi so br�� tumi a �w�Onyankop�n Mmara mu no ase. S� nhw�so no, na Mma-ra no ma kwan s� s� �barima bi hu s� ne yere ay� “biri-bi a enye” a ebetumi agu n’abusua no anim ase a, obetu-mi agyaa no aware. (Deuteronomium 24:1) Nanso, ebeduuYesu bere so no, na saa mmara no nti, nyamesom akannifono ma kwan ma �barima bi gyina biribiara k�k�, te s� aduana ase ahyew so gyaa ne yere!� Yesu mawohui s� naw�akyin-

� Afeha a edi kan mu abak�s�m kyer�wfo Josephus a �y� Farisini a nawagyaa aware no kae akyiri yi s�, wobetumi agyina “biribiara k�k� soagyaa aware (na mmarima na w�taa y� saa).”

15. �kwan b�n so na Yesu kyer�e s� Onyankop�n Mmara no ny� den,na �ny� katee nso?16. D�n na na nyamesom akannifo no ay� w� Mose mmara a �fa awa-regyae ho no ho, na d�n na Yesu kae w� ho?

“BRA BEDI M’AKYI”104

kyim as�m a Onyankop�n nam Mose so kae no koraa. Enti�san de Yehowa gyinap�n ankasa a �fa aware ho, a �ne s�,�s� s� �barima biara ware �bea biako, no sii h�. Na �kyer�es�, aguamamm� nkutoo na wobetumi agyina so agyae awa-re.—Mateo 19:3-12.

17 �nn�, saa ara nso na Kristo akyidifo te nka s� �s� s� wo-gyina Kyer�w Kronkron no akyi na nkur�fo ankyinkyim no.S� nyamesom akannifo ka s� abrab� gyinap�n a �w� Onyan-kop�n As�m mu no atwam a, na w�rekyinkyim Bible no. S�as�re ahorow no kyer�kyer� atos�m na w�ka s� egyina Bi-ble so a, na w�rekyinkyim Bible no saa ara. Y�anya hokwans� y�b�kyer� s� Onyankop�n As�m y� nokware turodoo. S�nhw�so no, y�ma nkur�fo hu s� Onyankop�n ny� Baasako-ro bi f

˜a. (Deuteronomium 4:39) Bere koro no ara mu no,

y�de odwo ne obu a emu d� ankasa na �y� saa.—1 Petro3:15.

S�nea �kyer�kyer�� Onyankop�n As�m Mu18 Bere a w�rekyer�w Hebri Kyer�wns�m no, na Yesu w�

soro. �da adi s�, n’ani gyei s� onyaa hokwan baa asase so b�-kyer�kyer�� Onyankop�n As�m no mu! S� nhw�so no, su-suw bere a Yesu hyiaa n’asuafo baanu w� Emaus kwan sow� ne wus�re akyi no ho hw�. Asuafo no kaa s�nea na w�nwer� ahow na w�n adwene atu afra w� w�n Wura a w�d�no no wu no ho as�m kyer�� no ansa na w�rehu onipa k

˜o a

�y�. As�m b�n na Yesu ka kyer�� w�n? Ofi “Mose ne Adiyifono nyinaa so kyer�kyer�� w�n ns�m a �fa ne ho no mu w�Kyer�wns�m no nyinaa mu.” �kaa w�n d�n? Akyiri yi, w�kakyer�� w�n ho w�n ho s�: “Bere a �ne y�n rekasa w� �kwanso na �rekyer� Kyer�wns�m no mu kyer� y�n no, ampusuwy�n koma anaa?”—Luka 24:15-32.

17. �kwan b�n so na Kristofo a w�w� h� nn� kyer� s� Onyankop�nAs�m y� nokware de suasua Yesu?18, 19. Nhw�so ahorow b�n na �ma yehu s� na Yesu tumi kyer�kyer�Onyankop�n As�m mu ma �y� nwonwa?

“W�AKYER�W S�” 105

19 Akyiri yi, Yesu ne n’asomafo a na nnipa afoforo ka w�nho no hyiae saa da no ara. Hy� nea �y� maa w�n no nsow:“Obuee w�n adwene mu yiye ma w�tee Kyer�wns�m noase.” (Luka 24:45) Akyinnye biara nni ho s�, s�nea w�n anigyei saa da no ma w�kaee s�nea na Yesu taa kyer�kyer� Kye-r�wns�m mu kyer� w�ne afoforo a nawotie no no. Mp�n piino, na �fa kyer�w ns�m a wonim no yiye mu as�m ka, nana �kyer�kyer� mu w� �kwan bi so ma �y� w�n nwonwa. N

´a

�ma w�te Onyankop�n As�m no ase yiye.20 Bere bi, na Yesu ne Sadukifo bi rekasa. N

´a Sadukifo no

y� Yudasom mu kuw bi a w�ne Yudafo as�fo no b�, na nawonnye owus�re nni. Yesu ka kyer�� w�n s�: “�defa owus�-re ho no, monkenkanee nea Onyankop�n ka kyer�� mo nos�, ‘Mene Abraham Nyankop�n ne Isak Nyankop�n ne Ya-kob Nyankop�n’? �ny� awufo Nyankop�n na mmom atea-sefo de.” (Mateo 22:31, 32) N

´a Sadukifo no nim kyer�ws�m

a Mose, �barima awobu noyiye no kyer�wee no. So wohy��nkyer�kyer�mu a tumi wom a Yesu de maa w�n no nsow?

21 Yehowa fi wura a �red�w mu ne Mose kasae w� afe1514 A.Y.B. mu. (Exodus 3:2, 6) Saa bere no, na Abrahamawu b�y� mfe 329, na Isak awu b�y� mfe 224, na na Ya-kob nso awu b�y� mfe 197. Nanso ne nyinaa akyi no, Ye-howa kae s�: “Mene” w�n Nyankop�n. N

´a saa Sadukifo no

nim s� Yehowa nte s� abosonsomfo nyame bi a odi awufoa wosusuw s� w�w� ahonhom atenae so no. Na mmom s�-nea Yesu kae no, Yehowa y� “ateasefo” Nyankop�n. �nde,na �no kyer� d�n? As�m a Yesu ka de wiei yi ma yehu nea�kyer�: “W�n nyinaa te ase ma no.” (Luka 20:38) Yehowada so ara kae n’asomfo anokwafo a w�awuwu no, na newer� remfi w�n da. Yehowa benyan w�n �kwan biara so maenti, wobetumi aka w�n ho as�m s� w�te ase. (Romafo 4:16,17) So eyi mma y�nte Onyankop�n As�m no ase yiye? �ny�

20, 21. Yesu kyer�kyer�� as�m a Yehowa fi wura a �red�w no mu kakyer�� Mose no mu d�n?

“BRA BEDI M’AKYI”106

nwonwa s� Yesu nkyer�kyer� no ‘y�� nnipakuw no nwo-nwa’!—Mateo 22:33.

22 Kristofo a w�w� h� nn� anya hokwan s� w�b�kyer�kyer�Onyankop�n As�m mu s�nea Yesu y�e no. Nokwarem no,y�n adwene nni m

˜u. Nanso mp�n pii no, yetumi kyer�kye-

r� kyer�ws�m a nkur�fo nim no yiye no mu kyer� w�n w��kwan bi so a wonsusuw ho saa da. S� nhw�so no, ebia naw�at

˜ı Awurade mpaeb� no mu ns�m a �ka s� “Wo din ho

ntew” ne “W’ahenni mmra” no mu mp�n pii, nanso won-nim Onyankop�n din anaa nea n’Ahenni no kyer�. (Mateo6:9, 10) Hw� hokwan k�se ara a yenya bere a obi ma kwanma y�kyer�kyer� no Bible mu nokwas�m a �te saa no muma �te ase no!

23 S� y�fa ns�m fi Onyankop�n As�m mu ka, y�kyer� s� �y�nokware, na y�kyer�kyer� mu a, �ma yesuasua �kwan a Yesufaa so kyer�kyer�� nokware no mu no. Momma yensusuwakwan a etu mp�n a Yesu faa so kyer�kyer�� Bible mu no-kware mu ma �kaa n’atiefo koma nohow� ti a edi h� nomu.

22, 23. (a) Y�b�y� d�n asuasua s�nea Yesu kyer�kyer�� Onyankop�nAs�m mu no? (b) D�n na yebesusuw ho w� ti a edi h� no mu?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ D�n nti na �s� s� y�hw� yiye na y�amma nnipa nsusuwiianaa atetes�m ho anhia y�n ansen Onyankop�n As�m?—Ma-teo 15:2-11.

˘ S� y�rema ns�mmisa ho mmuae a, d�n nti na nyansa wom s�y�twe adwene si Bible no so?—Luka 10:25-28.

˘ Y�b�y� d�n asuasua s�nea Yesu fii ne p� mu maa Onyanko-p�n nk�mhy� As�m kyer�� no kwan na �de sisii gyinae ahorowno?—Luka 18:31-34; 22:37.

˘ Bere biara a afoforo b�kasa atia y�n gyidi no, d�n nti na �s� s�y�de y�n mmuae gyina Onyankop�n As�m no so?—Yohane 10:31-39.

“W�AKYER�W S�” 107

N´A FARISIFO no bo afuw paa. N

´a Yesu w� as�refie h� re-

kyer�kyer� nkur�fo n’Agya ho as�m. Nnipa a w�retie nono mu aky� abien. N

´a w�n mu pii gye Yesu di, nanso na

afoforo rep� no akyere no. Nyamesom akannifo a na won-tumi nhy� w�n abufuw so no somaa aw�mfo s� w�nk�-kyere Yesu. Nanso, aw�mfo no san de nsapan bae. �s�fopanyin no ne Farisifo no bisaa w�n s�: “Ad�n nti namoamfa no amma?” Aw�mfo no buae s�: “Obiara nkasaesaa da.” Yesu nkyer�kyer� no maa w�n ho dwiriw w�n araama enti w�antumi ankyere no.�—Yohane 7:45, 46.

2 �ny� aw�mfo no nkutoo na w�n ani gyee Yesu nkye-r�kyer� ho. N

´a nkur�fo pii boaboa w�n ho ano kotie ne

nkyer�kyer� k�k�. (Marko 3:7, 9; 4:1; Luka 5:1-3) D�n ntina na Yesu y� �kyer�kyer�fo a �da nsow saa? S�nea yehuiw� Ti 8 no mu no, na nea �kyer�kyer� nkur�fo no ho hiano yiye, na na �d� w�n a �kyer�kyer� w�n no nso. Afeinso, na onim akwan a w�fa so kyer�kyer� yiye. Ma yensu-suw akwan a etu mp�n a �faa so kyer�kyer�e no mu abi�-sa ho, na y�nhw� s�nea yebetumi asuasua no.

N´a ne Nkyer�kyer� Asete Ny� Den

3 Wo de, susuw ns�mfua a na anka Yesu betumi de adidwuma w� ne kasa mu no ho hw�! Nanso bere a �rekye-

� �da adi s� na aw�mfo no y� adwuma ma Sanhedrin no w� �s�fo pa-nyin no akwankyer� ase.

1, 2. (a) D�n nti na aw�mfo a w�somaa w�n s� w�nk�kyere Yesummra no san de nsapan bae? (b) D�n nti na na Yesu y� �kyer�kyer�foa �da nsow saa?3, 4. (a) D�n nti na Yesu de ns�m a emu da h� kyer�kyer�e? (b) �kwanb�n so na Bep�w so As�nka no ma yehu s� na Yesu de ns�m a asete ny�den na �kyer�kyer�?

T I 1 1

“Onipa Biara Nkasae Saa Da”

r�kyer� no, wanka ns�m a n’atiefo no rentumi nte ase,efis� na w�n mu pii y� nnipa a “wonsuaa nhoma naw�y� mpapahwekwa.” (Asomafo Nnwuma 4:13) N

´a onim

ns�m a wobetumi ate ase ne nea wontumi nte ase, entiwamfa ns�m pii ampuapua w�n. (Yohane 16:12) N

´a ne

ns�m asete ny� den, nanso na nokware a �kyer�kyer� nomu d�.

4 S� nhw�so no, susuw Bep�w so As�nka a w�akyer�w w�Mateo 5:3–7:27 no ho hw�. Afotu a Yesu de mae w� �ka-sa no mu no mu d�, na �kyer�kyer�� ns�m mu k�� akyi-ri. Nanso, wanka ns�m a asete y� den anaa nea �y� hwa-nyann biara. Nokwarem no, na as�mfua biako p� mponni mu a abofra ntumi nte ase! Enti, �ny� nwonwa s�bere a Yesu wiei no, “�kwan a �faa so kyer�kyer�e” nomaa nnipakuw—a �da adi s� akuafo, nguanhw�fo, neapofofo pii ka ho—“no ho dwiriw w�n.”—Mateo 7:28.

5 N´a Yesu taa ka ns�m ntiantiaa a emu da h� ne ns�m a

asete ny� den na ntease wom w� ne nkyer�kyer� mu. Berea wonnya mfii nhoma tintim ase no, �nam saay� so de nens�m no duaa n’atiefo no koma ne w�n adwene mu. Su-suw nhw�so ahorow bi ho hw�: “Munnyae at�n a mubunkur�fo no na w�ammu mo at�n.” “Nnipa a w�w� aho�-den no nhia �yaresafo, na mmom w�n a w�yare na wo-hia.” “Honhom no de, �p�, nanso honam no y� mme-r�w.” “Muntua Kaesare de mma Kaesare, na muntuaOnyankop�n de mma Onyankop�n.” “�ma mu w� ani-gye pii sen ogye.”� (Mateo 7:1; 9:12; 26:41; Marko 12:17;

� �somafo Paulo nkutoo na �faa as�m a etwa to yi kae w� AsomafoNnwuma 20:35. Ebetumi aba s� obi na �ka kyer�� Paulo, (ebia osuanibi a �te fii Yesu anom, anaas� Paulo ankasa te fii Yesu a na w�anyan nono h�) anaa �nam �soro anisoadehu so na �tee.

5. Ma nhw�so ahorow a �kyer� s� Yesu kaa ns�m a asete ny� den nantease wom.

“ONIPA BIARA NKASAE SAA DA” 109

Asomafo Nnwuma 20:35) �de besi nn�, b�y� mfe 2,000 aYesu kaa ns�m yi no, y�da so ara kae.

6 Y�b�y� d�n de ns�m a asete ny� den akyer�kyer�? Adebiako a �s� s� y�y� ne s� y�b�ka ns�m a emu da h� a �re-ny� den s� nkur�fo b�te ase. Onyankop�n As�m mu no-kware atitiriw no asete ny� den. Yehowa ama w�n a w�w�koma pa na wofi koma mu br� w�n ho ase no ate n’atirim-p�w ahorow ase. (1 Korintofo 1:26-28) S� y�ka ns�m a ase-te ny� den a, ebetumi ama nkur�fo ate Onyankop�n As�mmu nokware no ase yiye.

7 S� y�n Bible suani b�te y�n nkyer�kyer� ase a, �s� s� y�-hw� yiye s� y�remfa ns�m pii mpuapua no. Enti s� y�re-y� Bible adesua a, enhia s� y�kyer�kyer� as�m biara mu;na saa ara nso na �ns� s� y�de ahopere y� adesua no te s�nea nkratafa dodow bi a yebesua no na ehia. Mmom no,nyansa wom s� y�b�hw� osuani no ahiade ne ne mm�-denb� na ama y�ahu nkyeky�m dodow a y�ne no besua.

6, 7. (a) S� y�n asuafo b�te y�n nkyer�kyer� ase a, d�n nti na ehia s�y�de ns�m a asete ny� den di dwuma? (b) D�n na �s� s� y�y� na y�am-fa ns�m pii ampuapua y�n Bible suani?

Fa ns�m a asete ny�den kyer�kyer�

“BRA BEDI M’AKYI”110

Y�n botae ne s� y�b�boa osuani no ma wab�y� Kristo sua-ni ne Yehowa somfo. Enti, �s� s� yegye bere boa osuani noma �te nea �resua no ase yiye. S� y�y� saa a, Bible mu no-kware no b�ka ne koma ma �de nea �resua no ay� adwu-ma.—Romafo 12:2.

Obisaa Ns�m a �fata8 �wom s� na anka bere a Yesu de b�ka nea �p� s� n’atie-

fo hu no akyer� w�n no sua sen nea �de bebisa w�n ns�mno de, nanso �de ns�mmisa dii dwuma mp�n pii. D�n ntina na obisa ns�m? �t� mmere bi a, na obisa ns�m s�nea�b�y� a adwene a n’as�retiafo kura no b�da adi, na amaw�aka w�n ano atom. (Mateo 21:23-27; 22:41-46) Mp�npii no, na Yesu bisa ns�m s�nea �b�y� a obehu n’asuafo noadwene na wakanyan w�n, ate�te� w�n nsusuwii. Ne saanti, obisaa w�n ns�m bi te s�: “Mudwen ho d�n?” ne “Wu-gye eyi di?” (Mateo 18:12; Yohane 11:26) Yesu nam ns�ma obisae no so huu nea �w� n’asuafo no koma mu. Susuwnhw�so bi ho hw�.

9 Bere bi, towgyefo bisaa Petro s� ebia Yesu tua as�refietow anaa.� Petro buae nt�m ara s�, “Yiw.”Akyiri yi Yesu bi-saa no s�: “Simon, wudwen ho d�n? Hena nky�n na asa-se so ahene no gye amanne anaa tow no? W�n mma anaaah�ho nky�n?” Petro buae s�: “Ah�ho nky�n.” Yesu kaes�: “�nde na �ns� s� mma no tua tow.” (Mateo 17:24-27)�da adi s� Petro huu adwene a na �w� ns�mmisa no akyi,efis� na ahene abusuafo ntua tow. Esiane s� na Yesu y�

� Na �s� s� afe biara Yudafo no tua as�refie tow drakma abien a na�b�y� �paani nnanu akatua. Nhoma bi ka s�: “Na ade titiriw a w�de towa wogyigye no y� ne s�, w�de tua �hyew af�re ne af�re a na w�b� no daama �manfo no ho ka.”

8, 9. (a) D�n nti na Yesu bisaa ns�m? (b) �kwan b�n so na Yesu dens�mmisa boaa Petro ma onyaa as�refie no ho tow a wotua no ho ntea-se pa?

“ONIPA BIARA NKASAE SAA DA” 111

�sorosoro Hene a w�somno w� as�refie h� no Ba a�woo no koro nti, na �ns�s� Yesu tua tow no. Hy�no nsow s�, s� anka Yesub�ma Petro mmuae t

˜e

˜e no,

�t�� ne bo ase de ns�mmi-sa boaa Petro ma �tee as�mno ase. Ebia na �no b�mawahu s�nea na �ho hia s�osusuw ns�mmisa ho yiyeansa na wabua.

10 Y�b�y� d�n de ns�mmisa adi dwuma yiye w� as�nkamu? S� y�reka as�m w� afie afie a, yebetumi de ns�mmi-sa akanyan nkur�fo anigye, na ebia �no b�ma w�ama y�nkwan ma y�aka as�mpa no akyer� w�n. S� nhw�so no, s�y�k�to obi a n’ani afi a, yebetumi afi obu mu abisa no s�,“S� wode s�nea nne�ma rek� so nn� no toto kan de noho a, �te d�n?” Bere a y�atw�n ma wabua awie no, yebetu-mi abisa no s�, “Wususuw s� d�n na ehia s� y�y� na amawiase ay� papa?” (Mateo 6:9, 10) S� y�k�to �baatan bi a�w� mmofra nkumaa a, yebetumi abisa no s�, “So woasu-suw s�nea wiase b�y� bere a wo mma no anyinyin no hop�n?” (Dwom 37:10, 11) S� y�rek� ofie bi mu na y�de y�nani to fam a, �b�boa ma y�apaw as�mmisa bi a ofiewurano ani begye ho.

11 S� y�rey� Bible adesua a, y�b�y� d�n de ns�mmi-sa adi dwuma yiye? Ns�m a �fata a y�de anifere bebisano betumi aboa ma y�ahu nea �w� osuani no koma mu.(Mmebus�m 20:5) Fa no s� y�resua D�n na Bible Kye-

10. S� y�reka as�m no w� afie afie a, y�b�y� d�n de ns�mmisa adi dwu-ma yiye?11. S� y�rey� Bible adesua a, y�b�y� d�n de ns�mmisa adi dwumayiye?

Bisa ns�m a ofiewurano ani begye ho

112

r�kyer� Ankasa?� nhoma no ti a �ne “W’abrab� a Wob�-ma As� Onyankop�n Ani” no. Saa ti no ma yehu adwe-ne a Onyankop�n w� w� aguamamm�, asabow, ne atoro-di ho. Ebia mmuae a osuani no de b�ma no b�ma woahus� �te nea Bible kyer�kyer� no ase. Nanso so ogye nea �re-sua no tom? Yebetumi abisa s�: “So wususuw s� ntease w�adwene a Onyankop�n w� w� nne�ma a �te saa ho nomu?” Yebetumi abisa nso s�, “Wob�y� d�n atumi de as�myi ab� wo bra?” Nanso mma wo wer� mfi s� wob�da ani-fere adi, na woadi osuani no ni. �ns� s� yebisa ns�m bi a�b�ma osuani no ay� basaa anaa n’ani awu.—Mmebus�m12:18.

�de Ns�m a Ntease Wom Dii Dwuma12 Esiane s� na Yesu nt� sin w� adwene mu nti, na ne ho

akokwaw yiye w� s�nea �ne afoforo susuw ns�m ho nomu. �t� mmere bi a na �de ns�m a ntease wom b� ato-ro sobo a na n’as�retiafo de b� no no gu. Mp�n pii no, na�de ns�m a ntease wom kyer�kyer� n’asuafo no asuade ati-tiriw. Ma y�nhw� eyi ho nhw�so ahorow bi.

13 Bere a Yesu saa �barima bi a na �y� onifuraefo nemum a �w� adaemone yare no, Farisifo no kae s�: “�ny�hwee na saa damfo yi de tu adaemone s� Beelsebub [Sa-tan], adaemone panyin no.” Wogye toom s� na ehia tumia �boro nnipa de so na ama obi atumi atu adaemone no.Nanso, w�kae s� Yesu tumi no fi Satan. N

´a sobo no y� ato-

ro, na na ntease nso nni mu. Bere a Yesu rema ada adis� w�n nsusuwii no nte� no, �kae s�: “Ahenni biara a �nene ho di asi no dan amamf

˜o, na kurow anaa ofie biara a

� Yehowa Adansefo na wotintimii.

12-14. (a) Akwan b�n so na Yesu de s�nea otumi de ns�m a nteasewom di dwuma yiye no y�� adwuma? (b) Ns�m a ntease wom b�n naYesu de dii dwuma bere a Farisifo no kae s� tumi a �de y� adwuma nofi Satan no?

“ONIPA BIARA NKASAE SAA DA” 113

�ne ne ho di asi no rennyina. Enti s� Satan tu Satan a, na�ne ne ho adi asi, na �b�y� d�n na n’ahenni agyina?” (Ma-teo 12:22-26) Nea na Yesu rep� akyer� ne s�: “S� mey� Sa-tan b�fo a meres�e nea Satan ay� s�nea moreka no a, �ndena Satan rey� ade atia n’ankasa ho, na �renky� na wahwease.” So na wobetumi ab� ns�m a ntease wom a �te saa noagu?

14 Yesu k�� so ne w�n susuw as�m no ho. Esiane s� naonim s� Farisifo no ankasa asuafo no bi atu adaemo-ne nti, obisaa as�m tiawa a tumi wom yi: “S� mede Beel-sebub na etu adaemone a, mo mma [anaa mo asuafo] dehena na etu w�n?” (Mateo 12:27) Nea na Yesu rep� akye-r� ne s�: “S� mede Satan tumi na etu adaemone a, �ndena mo ankasa asuafo no de tumi koro no ara na �y� saa.”D�n na na Farisifo no betumi aka? Na w�rennye ntomda s� w�n asuafo no de Satan tumi na �y� adwuma. Yesunam as�m a �kae no so b�� w�n sobo no gui ma as�mno twitwerii w�n bo. So �ny� anigye s� y�b�kenkan s�-nea Yesu ne w�n susuw ns�m ho no? Afei susuw nnipa-kuw a w�de w�n ankasa ani huu Yesu na wotiee no no hohw�. Akyinnye biara nni ho s� ne ns�m no b�ka w�n komapaa.

15 Yesu de nokwas�m a etumi dan ti, ne ns�m a ntea-se wom kyer�kyer�� n’Agya ho nokware a �hy� nkuran na�ka koma. Mp�n pii no, �de as�m te s� “mp�n ahe ara,”dii dwuma de boaa n’atiefo ma wonyaa ns�m mu ntea-se a emu d�. S� y�rey� ntotoho a, �kwan a w�fa so susuwns�m ho yi betumi aboa paa. Ma yensusuw nhw�so abienp� ho.

16 Bere a Yesu rebua n’asuafo no abisade a �ne s� �nkyer�w�n mpaeb� no, �kaa �p� a awofo w� s� ‘w�de aky�de pa

15-17. Ma nhw�so a �kyer� s�nea Yesu de as�m te s�, “mp�n ahe ara”dii dwuma bere a na �rekyer�kyer� n’Agya ho nokware a �ka koma no.

“BRA BEDI M’AKYI”114

b�ma’ w�n mma no ho as�m. �de n’as�m no baa awiei s�:“S� mo a moy� ab�nefo mpo nim s�nea mode aky�de pama mo mma a, hw� mp�n dodow ara a Agya a �w� soro node honhom kronkron b�ma w�n a wobisa no!” (Luka 11:1-13) Yesu de ntotoho na �y�� adwuma w� ha. S� awofo aw�ny� p� tumi de w�n mma ahiade ma w�n a, hw� mp�ndodow ara a y�n soro Agya no de honhom kronkron b�man’asomfo anokwafo a wofi ahobr�ase mu ba ne nky�n w�mpaeb� mu no!

17 Yesu de ns�m a �te saa ara dii dwuma bere a na �dedadwen ho afotu rema no. �kae s�: “Nkwaakwaadabi nguaba na wontwa, na wonni adekoradan anaa asan, nan-so Onyankop�n ma w�n aduan. Mp�n ahe ara na mon-som bo nsen nnomaa? Monhw� s�nea sukooko nyin; �ny�adwuma na �nto asaawa . . . Enti s� Onyankop�n fura wu-ram afifide a �w� h� nn� na �kyena w�de agu fononoomu no ntama saa a, mp�n ahe ara na �remfura mo mmomntama, mo a mo gyidi sua!” (Luka 12:24, 27, 28) S� Yeho-wa hw� nnomaa ne nhwiren a, mp�n ahe ara na �renhw�n’asomfo? Akyinnye biara nni ho s�, ns�m a �te saa a Yesukae no kaa n’atiefo no koma.

18 S� y�rey� as�nka adwuma no a, �s� s� y�de ns�m antease wom b� atoro nkyer�kyer� gu. Afei nso, �s� s�y�de ns�m a �t� asom kyer�kyer� Yehowa ho nokwas�ma �hy� nkuran no. (Asomafo Nnwuma 19:8; 28:23, 24)So �s� s� y�b� mm�den s� y�de ns�m a asete y� den bedidwuma? Dabida. Yesu nhw�so no ama y�ahu s� s� y�dens�m a ntease wom a asete ny� den kyer�kyer� a, �sowaba pii.

19 S� nhw�so no, s� obi ka s� onnye Onyankop�n aontumi nhu no nni a, mmuae b�n na y�de b�ma no?

18, 19. �kwan b�n so na yebetumi ne obi a �ka s� onnye Onyanko-p�n a ontumi nhu no no nni no asusuw ns�m ho?

“ONIPA BIARA NKASAE SAA DA” 115

Yebetumi ne no asusuw ab�de mu mmara a �ne s� biri-bi na �k�fa biribi ba no ho. S� yehu biribi a, yegye toms� �nam biribi so na �bae. Yebetumi aka s�: “S� wok� baa-bi a atew ne ho na wukopue �dan f�f� bi a nnuan (biribia �w� h�) wom so a, so worennye ntom nt�m ara s� obi(biribi a �de bae) na osii saa fie no na �y�� baabi a w�dennuan hyehy� no? Saa ara nso na s� yehu adwini a �da adiw� adeb� mu ne nnuan a �d��so w� asase no ‘mu’ (biribia �w� h�) a, so ntease nnim s� yebegye atom s� Obi (Bi-ribi a �de biribi bae) na �y�e? Bible no ankasa kyer�kyer�mu s�: ‘Ofie biara obi na osi, na nea �y�� nne�ma nyinaane Onyankop�n.’” (Hebrifo 3:4) Nokwarem no, �wom s�ntease w� nea y�reka no mu de, nanso �ny� obiara na �b�-te y�n ase.—2 Tesalonikafo 3:2.

20 S� y�rekyer�kyer� w� as�nka mu anaa w� asafo no

20, 21. (a) �kwan b�n so na yebetumi de as�m te s� “mp�n ahe ara,”adi dwuma de asi Yehowa su ahorow ne n’akwan so dua? (b) D�n nayebesusuw ho w� ti a edi h� no mu?

Fa ns�m a ntease wom a �b�kaotiefo no koma di dwuma

“BRA BEDI M’AKYI”116

mu a, y�n nso yebetumi de as�m te s� “mp�n ahe ara”adi dwuma de asi Yehowa su ahorow ne n’akwan so dua.S� nhw�so no, s� y�p� s� y�ma wohu s� nkyer�kyer� a �nes� w�y� nkur�fo ayayade daa w� hellgya mu no nhy� Ye-howa anuonyam a, yebetumi aka s�: “Agya a �w� �d� b�nna obeso ne ba nsa de ahy� ogya mu de atwe n’aso? Hw�mp�n dodow ara a hellgya nkyer�kyer� no b�y� y�n soroAgya a �w� �d� no abofono!” (Yeremia 7:31) S� y�p� s�y�ma y�n y�nko gyidini bi a wahaw hu s� Yehowa d� noampa a, yebetumi aka s�: “S� Yehowa bu akasanoma kete-wa mpo s� �som bo a, mp�n ahe ara na �renhw� n’asom-fo a w�w� asase so, a woka ho no, na �renn� w�n!” (Ma-teo 10:29-31) Ns�m a �te saa a y�ne afoforo besusuw ho nobetumi aka w�n koma.

21 Bere a y�asusuw akwan a Yesu faa so kyer�kyer�e nomu abi�sa p� ho no, yebetumi ahu no nt�m ara s�, na �ny�s� aw�mfo a w�antumi ankyere Yesu no regugu ns�m mubere a w�kae s�: “Onipa biara nkasae saa da” no. Yebesu-suw �kwan foforo a Yesu faa so kyer�kyer�e a w�de nim noyiye no ho w� ti a edi h� no mu. �no ne mfatoho a na �dedi dwuma w� ne nkyer�kyer� mu.

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ S� worema �kasa w� asafo no mu a, �kwan b�n so na ns�ma Yesu kae no betumi aboa wo ma wapaw wo ns�m?—Mateo11:25.

˘ Akwanb�n so naw�n aw�ma baguam�kasa no betumi asua-sua s�nea Yesu de ns�mmisa dii dwuma no?—Mateo 11:7-9.

˘ S� worekyer�kyer� a, wob�y� d�n de ns�m a wogugu mu adidwuma yiye?—Mateo 7:3; 19:24.

˘ S� y�rekyer�kyer� nkur�fo a, y�b�y� d�n de nhw�sode adidwuma de asuasua Yesu?—Yohane 13:5, 14.

“ONIPA BIARA NKASAE SAA DA” 117

ASUAFO a na w�ne Yesu nam no nyaa hokwan soronkobi. �kyer�kyer�fo K�se no ankasa na �kyer�kyer�� w�n. W�-tee ne nne ankasa bere a na �rekyer�kyer� w�n Onyanko-p�n As�m mu nokware a �y� anigye no. Saa bere no, na �s�s� w�ma ne ns�m a �som bo no tena w�n adwene ne w�nkoma mu; nea enti a �te saa ne s� na bere nsoe s� w�b�-kyer�w ne ns�m no.� Enti Yesu ma �y�� mmer�w maa w�ns� w�b�kae nea �kyer�kyer�� w�n no. �kwan b�n so? �nam�kwan a �faa so kyer�kyer�e, titiriw s�nea �de mfatoho diidwuma yiye no so na �y�� saa.

2 Nokwarem no, �ny� den koraa s� y�b�kae mfatoho aho-row a etu mp�n. Nhoma kyer�wfo bi kae s�, mfatoho aho-row “ma aso dan aniwa” na �ma “atiefo twa nne�ma homfonini w� w�n adwene mu.” Esiane s� nne�ma ho mfoni-ni a y�y� w� y�n adwene mu no ma yetumi susuw ns�m hoyiye nti, mfatoho ahorow betumi ama y�ate ns�m bi a ase-te y� den no ase nt�m. Mfatoho ahorow betumi ama ns�m-fua mu ada h�, na ama ns�m aka y�n adwene mu yiye.

3 �kyer�kyer�fo biara ntenaa asase so p�n a ne ho ako-kwaw sen Yesu Kristo w� s�nea w�de mfatoho di dwumayiye no mu. �de besi nn� no, �ny� den koraa s� y�b�kae nemfatoho ahorow no. D�n nti na Yesu faa saa kwan yi so ti-tiriw kyer�kyer�e? D�n na �maa ne mfatoho ahorow no tuu

� �da adi s�, Yesu wu akyi b�y� mfe awotwe ansa na w�redi kan akye-r�w n’asetena w� asase so no ho ns�m w� Mateo As�mpa no mu.

1-3. (a) Hokwan soronko b�n na asuafo a w�ne Yesu nantewee nonyae, na d�n na Yesu y�e a �ma �y�� mmer�w s� w�b�kae ne nkyer�-kyer� no? (b) D�n nti na �ny� den koraa s� y�b�kae mfatoho ahorow aetu mp�n?

T I 1 2

“Wankasa Ankyer� W�n aMfatoho Nka Ho”

mp�n k�se? Y�b�y� d�n asuasua �kwan a Yesu faa so kyer�-kyer�e yi?

Nea Enti a Yesu De MfatohoAhorow Kyer�kyer�e

4 Bible no kyer� nne�ma atitiriw abien nti a Yesu de mfa-toho ahorow dii dwuma. Nea edi kan no, saa a �y�eno maa nk�mhy� nyaa mmamu. Y�kenkan w� Mateo 13:34, 35 s�: “Yesu de mfatoho na �kaa eyinom nyinaa kyer��nnipa akuwakuw no. Nokwarem no, wankasa ankyer� w�na mfatoho nka ho; �no na �b�ma nea w�nam odiyifo noso kae no aba mu s�: ‘Mebue m’ano mfatoho mu.’” Odiyi-fo a Mateo faa n’as�m kae no ne nea �hyehy�� Dwom 78:2no. Onyankop�n honhom na �kaa odwontofo no ma �kye-r�w too h� mfehaha pii ansa na w�rewo Yesu. Susuw neaeyi kyer� no ho hw�. Yehowa ka too h� mfehaha pii s� Me-sia no de mfatoho ahorow b�kyer�kyer�. �nde, na �da adi s�Yehowa ani gye saa kwan a w�fa so kyer�kyer� yi ho.

5 Nea �to so abien no, Yesu ankasa kyer�kyer�� mu s� �demfatoho ahorow dii dwuma na ama wayiyi w�n a w�n“koma apirim” no afi atiefo afoforo mu. (Mateo 13:10-15;Yesaia 6:9, 10) D�n na �w� Yesu mfatoho ahorow no mua na etumi ma wohu nea �w� nkur�fo koma mu no? �t�mmere bi a, na �p� s� n’atiefo no bisa ns�m s�nea �b�y�a �b�kyer�kyer� mu yiye akyer� w�n. N

´a w�n a w�w� aho-

br�ase no w� �p� s� wobebisa ns�m, nanso nnipa a na w�y�ahantan anaa anibiannaso no any� saa. (Mateo 13:36; Mar-ko 4:34) Enti Yesu mfatoho ahorow no daa nokware aho-row adi kyer�� w�n a na w�rep� ahu no; na bere koro no aramu no, ne mfatoho ahorow no amma w�n a w�y� ahantanw� koma mu no anhu nokware no.

6 Yesu mfatoho ahorow no dii atirimp�w pii a mfaso w�

4, 5. D�n nti na Yesu de mfatoho dii dwuma?6. Yesu mfatoho no dii atirimp�w a mfaso w� so b�n ho dwuma?

“WANKASA ANKYER� W�N A MFATOHO NKA HO” 119

so ho dwuma. N´a �kanyan nkur�fo anigye ma wotie no.

N´a �ma wotwa nne�ma ho mfonini w� w�n adwene mu,

na na �ma �y� mmer�w s� w�b�te nne�ma ase. S�nea ye-hui w� as�m yi mfiase no, na Yesu mfatoho no boa n’atie-fo ma w�kae ne ns�m. Bep�w so As�nka a w�ay� ho kye-r�wtoh� w� Mateo 5:3–7:27 no y� adanse biako a �kyer� s�Yesu de mfatoho dii dwuma mp�n pii. W�kyer� s� Yesu dekasakoa b�boro 50 dii dwuma w� �kasa yi mu. Nea �b�may�ate as�m yi ase yiye no, ma �ntena w’adwene mu s� wu-betumi de simma 20 akenkan �kasa no. Enti s� w�kyeky�mp�p��p� a, �kaa kasakoa biako w� anibu 20 biara mu! �daadi pefee s�, Yesu hui s� mfaso w� mfatoho a w�de di dwu-ma no so!

7 S´� Kristo akyidifo no, �s� s� yesuasua �kwan a �faa so

kyer�kyer�e, ne s�nea �de mfatoho dii dwuma no nso. S�-nea atomde ma aduan y� d� no, saa ara na s� y�de mfatohodi dwuma yiye a, ebetumi ama afoforo ani agye y�n nkyer�-kyer� ho. Mfatoho betumi ama nokware ahorow a �ho hiano asete ay� mmer�w. Afei ma yensusuw nne�ma a �maaYesu mfatoho ahorow no tuu mp�n no bi ho nhw�. Na �nob�boa ma y�atumi ahu s�nea y�de akwan a w�fa so kyer�-kyer� ma etu mp�n yi adi dwuma yiye.

�de Ntotoho a Asete Ny� Den Dii Dwuma8 S� Yesu rekyer�kyer� a, na �taa de ntotoho ahorow a ase-

te ny� den a enhia s� �kyer�kyer� mu di dwuma. Nanso, nawotumi twa ns�m ntiantiaa a �ka no ho mfonini w� w�nadwene mu, na na �ma wotumi te Onyankop�n As�m munokware no ase yiye. S� nhw�so no, bere a �retu n’asuafono fo s� �ns� s� wodwinnwen w�n ahiade ho no, �de w�ntebea no totoo “ewim nnomaa” ne “wuram sukooko” ho.

7. D�n nti na �s� s� yesuasua s�nea Yesu de mfatoho ahorow dii dwu-ma no?8, 9. �kwan b�n so na Yesu de ntotoho a asete ny� den dii dwuma,na d�n na �maa ne ntotoho ahorow no tuu mp�n?

“BRA BEDI M’AKYI”120

Nnomaa ngu aba na wontwa, na saa ara nso na wuram su-kooko ny� adwuma na w�nto asaawa. Nanso, Onyankop�nhw� w�n. Ntease w� as�m yi mu—kyer� s�, s� Onyankop�nhw� nnomaa ne nhwiren a, �nde �kwan biara so no, �b�-hw� nnipa a ‘w�k� so hwehw� ahenni no kan’ no.—Mateo6:26, 28-33.

9 Afei Yesu de kasakoa ahorow a tumi wom sen ntotohodii dwuma mp�n pii. Kasakoa ka biribi ho as�m te s� neaade biako no ara ne �foforo no. W� eyi mu nso, wammane ntotoho no any� den s� w�b�te ase. Bere bi, �ka kyer��n’asuafo no s�: “Mone wiase hann.” N

´a �ny� den koraa s�

asuafo no b�te kasakoa yi ase, efis� na w�nam w�n kasa new�n nney�e so betumi ama Onyankop�n As�m mu nokwa-re no ahyer�n, na aboa afoforo ma w�ahy� Onyankop�nanuonyam. (Mateo 5:14-16) Hy� kasakoa ahorow a Yesu dedii dwuma no bi nsow: “Mone asase so nkyene,” ne “Menebobe no, mone baa no.” (Mateo 5:13; Yohane 15:5) Esianes� kasakoa a �te saa no asete ny� den nti, tumi wom paa.

10 Wob�y� d�n de mfatoho adi dwuma w� wo nkyer�kye-r� mu? �ho nhia s� wudwinnwen ns�m atenten biara ho.Wo de, hwehw� ntotoho a �y� ntiantiaa. Fa no s� wore-ka owus�re ho as�m, na wop� s� wode mfatoho kyer�kye-r� mu s� �ny� den koraa mma Yehowa s� obenyan awu-fo. Ntotoho b�n na �b�ba w’adwene mu? Bible de owu totonna ho. Enti, wubetumi aka s�, “Onyankop�n betumi an-yan awufo s�nea s� obi da a, yenyan no no ara p�.” (Yo-hane 11:11-14) Anaas� ebia na wop� s� woma mfatoho dekyer�kyer� mu s�, s� mmofra betumi anyin yiye a, ehia s�w�da �d� adi kyer� w�n. Nhw�so b�n na wubetumi de adidwuma? Bible de ntotoho yi di dwuma: Mmofra te s� “ngo-dua a w�atu at�w.” (Dwom 128:3) Wubetumi aka s�, “S�neannua hia owia ne nsu no, saa ara na ehia s� w�da �d� adi

10. Nhw�so ahorow a �b�ma woahu s�nea wode mfatoho bedi dwumaw� wo nkyer�kyer� mu no bi ne d�n?

“WANKASA ANKYER� W�N A MFATOHO NKA HO” 121

kyer� mmofra.” S� ntotoho no ny� den s� w�b�te ase a, �b�-y� mmer�w ama w’atiefo s� wobehu nea worep� akyer�.

�faa Ns�m Fii Nne�ma a W�y� Daa no Mu11 N

´a Yesu ho akokwaw paa w� s�nea �y� mfatoho ma �fa

nkur�fo asetena ho no mu. Mfatoho a �y�e no mu pii fanne�ma a akyinnye biara nni ho s� ohui bere a na �renyinw� Galilea no ho. Wo de, susuw bere a na �y� abofra no hohw�. Mp�n ahe ara na wanhu s� ne maame yam awi de y�asikresiam, �de mm�kaw fra mm�re, �s� kanea, anaa �prap-ra fie? (Mateo 13:33; 24:41; Luka 15:8) Mp�n dodow ahe nawanhu apofofo s� w�regu asaw w� Galilea Po no mu? (Ma-teo 13:47) Mp�n ahe na wanhu s� mmofra redi agoru w�gua so? (Mateo 11:16) �da adi s�, Yesu hy�� nne�ma foforoa na �taa hu a �kaa ho as�m w� ne mfatoho horow mu nonsow—aba a wogu, ayeforohyia apontow a �y� anigye, awi aabere sisi awia mu.—Mateo 13:3-8; 25:1-12; Marko 4:26-29.

12 Yesu kaa ns�m a na n’atiefo nim no yiye w� ne mfatohoahorow mu. S� nhw�so no, bere a �refi mfatoho a �fa Sama-riani �yamyefo no ase no, �kae s�: “N

´a �barima bi fi Yeru-

salem resian ak� Yeriko, na �k�t�� adwowtwafo mu ma w�-wor�w ne ho ntade bob�� no, gyaw no h� . . . a na wat�beraw.” (Luka 10:30) �fata s� Yesu de �kwan a ‘efi Yerusa-lem k� Yeriko’ no dii dwuma de kaa n’as�m no. Bere a �re-ma saa mfatoho no na �w� Yudea, baabi a �b�n Yerusalem;enti �da adi s� na n’atiefo no nim �kwan a na �reka hoas�m no. N

´a wonim saa kwan no s� �so y� hu yiye, titiriw

bere a obi nkutoo retu kwan w� so no. N´a �kwan no k�nt�n

fa baabi a �h� y� dinn, a na �b�ma adwowtwafo anya baabia w�b�tet�w.

11. Ma nhw�so a �kyer� s�nea Yesu mfatoho ahorow no daa nne�maa akyinnye biara nni ho s� ohui bere a na �renyin w� Galilea no.12, 13. D�n nti na �kwan a ‘efi Yerusalem k� Yeriko’ a Yesu de dii dwu-ma no ho hia na �de akyer� s� nea �kae w� Samariani yamyefo no homfatoho no mu no y� nokware?

“BRA BEDI M’AKYI”122

13 Yesu kaa s�nea �kwan a ‘efi Yerusalem no sian k� Yeri-ko’ no nso ho as�m. S�nea mfatoho no kyer� no, nea edikan no, �s�fo, ne afei Lewini nso faa kwan no so—nansow�n mu biara annyina anhw� nea wapira no. (Luka 10:31,32) N

´a as�fo no som w� Yerusalem as�refie h�, na na Lewi-

fo no boa w�n. S� as�fo ne Lewifo no any� adwuma w� as�-refie h� a, w�n mu pii tena Yeriko; na efi Yerusalem k� Ye-riko no y� akwansin 14 p�. Enti, na w�taa fa saa kwan noso. Afei hy� no nsow s�, Yesu kaa �kwantufo no ho as�m s�na ‘�resian fi Yerusalem’ na �ny� s� na �reforo ak�h�. N

´a n’atiefo no b�te eyi ase. N

´a baabi a Yeru-

salem da no w� soro sen Yeri-ko. Enti s� obi “fi Yerusa-lem” retu kwan a, s�nea �tebiara no, na ‘obesian.’� �daadi s� na Yesu susuw n’atie-fo no ho.

� S�nea na Yesu kyer� no, na�s�fo no ne Lewini no ‘fi Yeru-salem,’ ma enti na wofi as�refieh� na �rek�. Enti na obiara ntuminnye w�n ti w� w�n anibianna-so no ho nka s� esiane s� na �tes� nea �barima a wapira no awunti na w�anso ne mu no, efis� s�w�de w�n nsa ka funu a �remmaw�mfata saa bere no s� w�som w�as�refie h�.—Leviticus 21:1; Nu-meri 19:16.

Yesu de nnomaa nenhwiren kyer�kyer��s�nea Onyankop�n

dwen y�n hono mu d�n?

14 Y�n nso, s� y�de mfatoho redi dwuma a, �s� s� yesusuwy�n atiefo no ho. Nne�ma b�n na �fa y�n atiefo ho a ye-betumi agyina so ay� mfatoho? Yebetumi asusuw nne�mabi te s� mfe a w�adi, w�n amammer� anaa abusua a wofimu, ne adwuma a w�y� ho. S� nhw�so no, s� y�de mfato-ho a �fa kuay� ho di dwuma w� baabi a akuafo w� a, w�na w�w� h� no b�te ase asen nnipa a w�w� kurow k�se mu.Yebetumi de nnwuma a y�n atiefo y� no da biara da new�n asetena mu ns�m ay� mfatoho. Ebi ne nea �fa w�nmma, w�n afie, nne�ma a w�n ani gye ho, ne aduan awodi ho.

�faa Ns�m Fii Ab�de Mu15 Yesu mfatoho ahorow no mu pii daa s�nea na onim

nnua, mmoa, ne wim tebea ho ns�m yiye no adi. (Mateo16:2, 3; Luka 12:24, 27) Onyaa nimde� a �te saa no fii he?Bere a na �renyin w� Galilea no, akyinnye biara nni ho s�onyaa bere hw�� Yehowa ab�de. Nea �sen saa no, Yesu ne“ab�de nyinaa abakan,” na Yehowa de no dii dwuma s�“odwumay�ni a ne ho akokwaw” de b�� nne�ma nyinaa.(Kolosefo 1:15, 16; Mmebus�m 8:30, 31) �nde, so �y� nwo-nwa s� na Yesu nim ab�de ho ns�m yiye saa? Ma y�nhw� s�-nea �de nimde� yi dii dwuma ahokokwaw so w� ne nkyer�-kyer� mu.

16 Kae s�, Yesu kyer�e s� �y� “oguanhw�fo pa,” na �den’asuafo no totoo “nguan” ho. Yesu ns�m no da no adi s�na onim s�nea nguan te no yiye. N

´a onim s� abusuab� so-

ronko bi da nguanhw�fo ne w�n nguan ntam. �kyer�e s�nguan ma kwan ma wodi w�n anim, na w�br� w�n hoase di w�n hw�fo no akyi. D�n nti na nguan di w�n hw�-

14. S� y�rey� mfatoho a, y�b�y� d�n akyer� s� yesusuw y�n atiefo ho?15. D�n nti na �ny� nwonwa s� na Yesu nim ab�de ho ns�m yiye saa?16, 17. (a) D�n na �ma yehu s� na Yesu nim s�nea nguan y� w�nade no yiye? (b) Nhw�so b�n na �kyer� s� nguan tie w�n hw�fo nneampa?

“BRA BEDI M’AKYI”124

fo akyi? Yesu kae s�: “Efis� wonim ne nne.” (Yohane 10:2-4,11) So �y� ampa s� nguan nim w�n hw�fo nne?

17 George A. Smith kyer�wee nea n’ankasa hui w� ne nho-ma bi mu s�: “�t� mmere bi a, yegye y�n ahome awiaberew� Yudafo asubura no bi ho, na na nguanhw�fo baasa anaabaanan de w�n nguan taa ba h�. N

´a nguankuw no nyinaa

di afra, ma enti yebisaa y�n ho s�: �b�y� d�n na oguanhw�-fo biara ahu n’ankasa nguan bio? Nanso bere a w�ama w�nnsu na w�ne w�n adi agoru awie no, nguanhw�fo no paa-pae w�n ho mu ma obiara kogyina �f

˜a bi w� obon no mu,

na w�n mu biara de nne soronko te�m fr� ne nguan; nguanno mu biara fi kuw no mu k� w�n ankasa wura nky�n, naw�n nyinaa fi h� k� nnidiso nnidiso s�nea w�bae no arap�.” (The Historical Geography of the Holy Land ) �da adi s�,na �kwan pa biara nni h� a �sen eyi a Yesu b�fa so akye-r�kyer� n’as�m no mu. S� yegye ne nkyer�kyer� tom, yetieno, na s� yedi n’akyi a, �no ansa na “oguanhw�fo pa” nobefi �d� mu aka y�n br�br�.

“WANKASA ANKYER� W�N A MFATOHO NKA HO” 125

18 Y�b�y� d�n anya ns�m afi ab�de mu de ay� mfatoho?Yebetumi ahw� �kwan soronko a mmoa fa so y� w�n adeno so ay� ntotoho a �fata a asete ny� den. �he na yebetumianya Yehowa ab�de ho ns�m afi? Bible no ka mmoa aho-row pii ho as�m, na �t� mmere bi a, �de mmoa su di dwu-ma de kyer�kyer� nne�ma mu. Bible tumi ka s� obi hoy� hare te s� adowa anaa �seb�, �y� anifere s� �w�, na �y�kronn s� abor�noma.� (1 Beresos�m 12:8; Habakuk 1:8;Mateo 10:16) Yebetumi anya ns�m afoforo afi �w�n-Aban,Nyan!, ne nhoma afoforo a Yehowa Adansefo atintim nomu. Wubetumi asua nne�ma pii afi s�nea nhoma ahorowyi fa Yehowa ab�de mu nne�ma a �y� nwonwa de y� ntoto-ho a asete ny� den no mu.

�de Ns�m a Asisi a N’atiefo Nim Dii Dwuma19 Yebetumi de asetena mu osuahu ahorow ay� mfatoho a

etu mp�n. Bere bi Yesu de as�m bi a na esii nky�e dii dwu-ma de b�� adwene a �nte� a �ne s�, asiane to w�n a �s� w�nno gui. �kae s�: “Nnipa dunw�twe a Siloa aban no bu guuw�n so kunkum w�n no, so mususuw s� na w�y� ab�nefosen nnipa a w�tete Yerusalem nyinaa?” (Luka 13:4) Nokwa-rem no, na �ny� s� nnipa 18 a wowuwui no ay� b�ne bi aetia Onyankop�n. Mmom no, esiane s� “asiane to” nnipanyinaa “bere a w�nhw� kwan” nti na wohyiaa saa �patuwuno. (�s�nkafo 9:11) Yesu nam as�m a n’atiefo no nim yiyea �twee adwene sii so no so b�� atoro nkyer�kyer� gui.

20 Y�b�y� d�n de asetena mu ns�m a asisi ankasa ne osua-

� S� wop� s� wuhu s�nea Bible de mmoa su ahorow y� mfatoho noho ns�m pii a, hw� Insight on the Scriptures, Po 1, a Yehowa Adansefotintimii no, kratafa 268 ne 270-271.

18. �he na yebetumi anya Yehowa ab�de ho ns�m afi?19, 20. (a) Nea �b�y� na Yesu apa atoro nkyer�kyer� ho ntama no,�kwan b�n so na �de as�m bi a na esii nky�e dii dwuma? (b) �kwanb�n so na yebetumi de asetena mu ns�m a asisi ankasa ne osuahu aho-row akyer�kyer�?

“BRA BEDI M’AKYI”126

hu ahorow akyer�kyer�? Fa no s� wo ne obi resusuw nk�m-hy� a �fa Yesu mmae ho s�nkyer�nne a �b�ba mu no ho.(Mateo 24:3-14) Wubetumi atwe adwene asi ates�m a �faakodi, aduank�m, anaa asasewosow ho de akyer�kyer� s�-nea s�nkyer�nne no bi renya mmamu no mu. Anaas�, fano s� wop� s� wode osuahu bi kyer�kyer� nsakrae a �s� s�obi y� na w�ahy� nipasu foforo no mu. (Efesofo 4:20-24)�he na wubetumi anya osuahu a �te saa no afi? Wubetu-mi asusuw s�nea wo mf�fo gyidifo y� w�n ade no ho, anaa-s� wubetumi afa osuahu bi a w�atintim w� Yehowa Adanse-fo nhoma ahorow mu de adi dwuma.

21 Nokwarem no, na Yesu y� �kyer�kyer�fo K�se! S�neay�ahu w� �f

˜a yi mu no, na n’adwuma titiriw ne s� ‘�b�kye-

r�kyer� na waka as�mpa no.’ (Mateo 4:23) Y�n nso, �no neadwuma titiriw a y�y�. S� y�ma y�n nkyer�kyer� tu mp�n a,yebenya so mfaso pii. S� y�kyer�kyer� nkur�fo a, na y�re-ky� w�n ade, na �ma a �te saa no de anigye ba. (Asoma-fo Nnwuma 20:35) Yehowa ho nokware a �som bo a �tenah� daa a yenim s� y�de kyer�kyer� nkur�fo no na �ma ye-nya saa anigye no. Afei nso, esiane s� yenim s� y�redi Yesu,�kyer�kyer�fo k�se a �sen biara a watena asase so p�n nonhw�so akyi nti, y�w� abot�yam.

21. S� y�kyer�kyer� Onyankop�n As�m no yiye a, mfaso b�n na yenya?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ Ab�de ahorow b�n na Yesu de y�� mfatoho, na y�b�y� d�nde nne�ma a �te saa ay� mfatoho?—Mateo 13:24-32.

˘ �kwan b�n so na Yesu de mfatoho ahorow a asete ny� denkyer�kyer�� as�m bi mu ma emu daa h�, na d�n na wusua fimu?—Mateo 18:12-14.

˘ Ns�m a esisi da biara da b�n na Yesu de y�� mfatoho, na�kwan b�n so na ne nhw�so no betumi aboa wo ma wapawns�m a wode b�y� mfatoho?—Luka 11:5-8; 12:6.

“WANKASA ANKYER� W�N A MFATOHO NKA HO” 127

� F˜

A 3

“�D� A KRISTOW� NO HY� Y�N”

D�n na �ka y�n ma yedi Yesu akyi? �somafoPaulo buae s�: “�d� a Kristo w� no hy� y�n.”

(2 Korintofo 5:14) W� �f˜

a yi mu no, yebesusuw�d� a Yesu w� ma Yehowa, adesamma, ne y�n

mu biara no ho. Nokwarem no, ns�m a �tesaa a yebesusuw ho no b�kanyan y�n. Eyi a

yebehu no b�ka y�n koma, na �b�hy�y�n nkuran ma y�ay� nea �fata na y�ak�

so adi y�n Wura no nhw�so akyi.

128

AKWAKORAA bi a �w� ns�m pii ka de ne kyer�wdua b� adu-biri mu. Ne din de Yohane, na �no nkutoo ne Yesu Kristoasomafono mu nea na �da so te nkwa mu. Yohane a nawadib�y� mfe 100 no kaakae ns�m a esisii anadwo a etwa to a �nene mf�fo asomafo no ne Yesu hyiae ansa na Yesu rewu b�y�mfe aduos�n a atwam no. Onyankop�n honhom kronkronboaa Yohane ma otumi kaakae ns�m a esisii no, na �kyer�wne nyinaa too h�.

2 Saa anadwo no, Yesu ka kyer�� asomafo no pefee s�, �ren-ky� na w�akum no. Yohane nkutoo na �kyer�� nea enti aYesu kae s� �b�ma kwan ma w�akum no yayaayaw no. Yesukae s�: “Nea �b�y� nawiase ahu s� med� Agya no, s�nea Agyano ahy� me s� meny� no, saa ara na merey�. Mons�re, mo-mma yemfi ha nk�.”—Yohane 14:31.

3 “Med� Agya no.” N´a biribiara ho nhia Yesu nsen s� �b�d�

n’Agya no. Want˜ı mu anka mp�n pii s� �d� n’Agya. Nokwa-

rem no, w� Bible no mu no, Yohane 14:31 nkutoo na yehus� Yesu kae s� �d� n’Agya. Nanso, Yesu de s�nea �b�� ne brakyer�e s� �d� n’Agya no. Da biara da, na �da �d� a �w� maYehowa no adi. Akokoduru a Yesu daa no adi, osetie a �y�e,ne s�nea �t�� ne bo ase w� s�hw� mu no nyinaa kyer�e s�na �d� Onyankop�n. �d� na �kaa no ma �y�� as�nka adwu-ma no.

4 �nn�, ebinom susuw s� s� obi w� �d� a, �kyer� s� �y�mmer�w. Ebia w�de w�n adwene k� s�nea w�ka �d� ho as�mw� anwens�m ne nnwonto mu, anaa mpo s�nea ebinom y�

1, 2. D�n na �somafo Yohane kyer�e s� esii anadwo a etwa to a aso-mafo no ne Yesu hyiae no?3. D�n na Yesu y�e de kyer�e s� �d� n’Agya?4, 5. �d� b�n na Bible hy� ho nkuran, na d�n na yebetumi aka afa�d� a Yesu w� ma Yehowa no ho?

T I 1 3

“Med� Agya No”

w�n ade w� �barima ne �bea ntam d� ho no so. �wom s� Bi-ble no ka �barima ne �bea ntam d� ho as�m de, nanso �kaw� �kwan a nidi wom so sen s�nea afoforo y� nn� no. (Mme-bus�m 5:15-21) Nanso, Onyankop�n As�m ka �d� foforo biho as�m k� akyiri. Saa �d� yi ny� atenka bi a obi nya bere tiaabi k�k�; saa ara nso na �ny� nyansakwan a w�fa so ne afoforob�. �y� biribi a �w� koma ne adwene mu. Saa �d� yi fi komamu t�nn, na egyina nnyinasos�m a �fata so. W�de nney�ena �da no adi kyer�. �ny� nkate hunu bi k�k�. Onyankop�nAs�m ka s�: “�d� to ntwa da.”—1 Korintofo 13:8.

5 Onipa biara ntenaa ase p�n a na �d� Yehowa sen s�neaYesu d� no no. W� Yesu akyi no, obiara nni h� a watumi adins�m a Yesu ankasa kae s� �no ne Onyankop�n mmara munea �so sen biara no so. �kae s�: “Fa wo koma nyinaa ne wokra nyinaa ne w’adwene nyinaa ne w’aho�den nyinaa d� Ye-howa wo Nyankop�n.” (Marko 12:30) �y�� d�n na Yesu nyaa�d� a �te saa? Bere a na �w� asase so no, �kwan b�n so na�hy�� �d� a na �w� ma Onyankop�n no mu den? Na y�b�y�d�n asuasua no?

�d� a Aky� na Emu Y� Den Sen Biara6 So wo ne w’adamfo bi abom ay� adwuma bi p�n ma wu-

hui s� ahy� mo adamfofa no mu den? Osuahu a �te saa nobetumi aboa ma woate �d� a �k�� so w� Yehowa ne ne Ba a�woo no koro no ntam no ase yiye. Y�afa Mmebus�m 8:30aka as�m mp�n pii, nanso momma y�nt� y�n bo ase nsusuwnkyeky�mahorowa �ka ho nohoyiye. Efi nkyeky�m22 kosi31 no, yehu s�nea w�aka nyansa ho as�m s� onipa no. Y�y�d�n hu s� saa ns�m no fa Onyankop�n Ba no ho?

7 W� nkyeky�m 22 no, nyansa ka s�: “Yehowa na �b�� mede fii ne kwan ase, ne nnwuma a efi teteete no mu nea edikan.” �rentumi mma s� nyansa ankasa ho as�m na w�reka

6, 7. Y�y� d�n hu s� �ny� nyansa ankasa ho as�m na Mmebus�m 8:22-31 ka, na mmom �ka Onyankop�n Ba no ho as�m?

“BRA BEDI M’AKYI”130

w� as�m yi mu, efis� ‘w�amm�’ nyansa. Nyansa nni mfiase,efis� Yehowa atena h� fi teteete, na onim nyansa bere nyi-naa. (Dwom 90:2) Nanso, Onyankop�n Ba no y� “ab�de nyi-naa mu abakan.” W�b�� no; �ne Yehowa nnwuma nyinaamfiase. (Kolosefo 1:15) S�nea Mmebus�m kyer� no, ansa naw�reb� �soro ne asase no, na �ba now� h�. S

´� As�m no anaa

Onyankop�n ankasa Kasamafo no, Yesu daa Yehowa nyan-sa adi w� �kwan a �y� p� so.—Yohane 1:1.

8 N´a adwuma b�n na �ba no y� w� soro mfe pii a yennim

ano a �de tenaa ase ansa na �reba asase so no mu? Nkye-ky�m 30 no ka s� na �w� Onyankop�n nky�n s� “odwu-may�ni a ne ho akokwaw.” D�n na �no kyer�? Kolosefo 1:16 kyer�kyer� mu s�: “No so na w�nam b�� nne�ma a akanyinaa w� soro ne asase so . . . Nne�ma a aka nyinaa w�-nam no so na �b�e, na w�b� maa no.” Enti Yehowa, �b�a-de� no, nam ne Ba, Odwumay�ni a ne ho Akokwaw no sona �b�� nne�ma afoforo nyinaa—efi honhom ab�de a w�w�soro, amansan k�se a wohu yi, asase ne emu nne�ma a �y�nwonwa te s� nnua ne mmoa, kosi onipa a �y� asase so ab�-de a �som bo sen biara no so. �kwan bi so no, yebetumi debiakoy� a �da Agya ne �ba no ntam yi atoto adansi ho nim-defo bi a �ne �dansifo y� adwuma ho. �dansifo no adwu-ma ne s� �b�hw� �dan nsusuwso a adansi ho nimdefo noay� no so asi �dan no p�p��p�. S� y�hw� ab�de bi ma y�n anigye a, nokwarem no, na y�de ayeyi rema Adansi ho Nimde-fo K�se no ankasa. (Dwom 19:1) Ebetumi ama y�akae abu-suab� a �y� anigye a na �da �b�ade� no ne “odwumay�ni ane ho akokwaw” no ntam no nso.

9 S� nnipa baanu a w�ny� p� bom y� adwuma a, �t� da bi a,w�n ntam tumi s�e. �nte saa w� Yehowa ne ne Ba no ntam!

8. Na adwuma b�n na �ba no y� w� soro ansa na �reba asase so, na s�y�hw� ab�de bi ma y�n ani gye a, d�n na �s� s� y�kae?9, 10. (a) D�n na �hy�� abusuab� a �da Yehowa ne ne Ba no ntam nomu den? (b) D�n na ebetumi ahy� wo ne wo soro Agya no ntam abu-suab� mu den?

“MED� AGYA NO” 131

�ba no ne n’Agya y�� adwuma mfe mpempem pii a yennimano, nanso ‘n’ani gyee n’Agya no anim daa.’ (Mmebus�m 8:30) Nokwarem no, n’ani gyei s� �ne n’Agya no b�e, na naw�n baanu nyinaa ani gye w�n ho. �ba no suasuaa Onyan-kop�n su ahorow araa ma �b�y�� te s� n’Agya no p�p��p�.�nde, �ny� nwonwa s� abusuab� a �da Agya ne �ba no ntamno mu y�� den! Yebetumi aka ma afata s� �y� �d� a aky� naemu y� den sen biara w� amansan no nyinaa mu.

10 Nanso, d�n na �no betumi akyer� ama y�n? Ebia wob�tenka s� worentumi ne Yehowa nnya abusuab� a �te saa da.�wom, y�n mu biara nni gyinabea a �kor�n te s� �ba no.Nanso, y�w� hokwan soronko bi. Kae s�, Yesu nam adwu-ma a �ne n’Agya y�e no so b�n Yehowa k�se. Yehowa fi �d�mu de hokwan ama y�n s� y�mm�y� ne “mf�fo adwumay�-fo.” (1 Korintofo 3:9) Enti bere a y�redi nhw�so a Yesu y�e w�as�nka adwuma no mu akyi no, �s� s� y�kae bere nyinaa s�y�y� Onyankop�nmf�fo adwumay�fo. Y�nam saay� so b�ma�d� a �w� y�ne Yehowa ntam no mu ay� den. So hokwan fo-foro bi w� h� a �sen eyi?

S�nea Yesu Hy�� �d� a�w� �ne Yehowa Ntam no mu Den

11 Mp�npii no, eye paa s� yebedwen �d� ho s� biribi a nkwawom. S� nhwiren betumi anyin yiye w� fie a, ehia s� y�hw�so yiye, na saa ara na �d� nso te. S� y�anhw� �d� a �w� y�neOnyankop�n ntam no so yiye a, ano betumi adwo na as�empo. Yesu antoto �d� a na �w� �ne Yehowa ntam no ase.�k�� so hy�� mu den, na okuraa mu denneennen ne nkwanna a �de tenaa asase so nyinaa mu. Ma y�nhw� �kwan a�faa so y�� saa.

11-13. (a) D�n nti na �s� s� yesusuw �d� ho s� biribi a nkwa wom, nabere a na Yesu y� abofra no, �kwan b�n so na �hy�� �d� a na �w� maYehowa no mu den? (b) Bere a na Onyankop�n Ba no w� soro ne berea �baa asase so s� onipa no nyinaa no, �kwan b�n so na �kyer�e s� n’anigye ho s� Yehowa b�kyer�kyer� no?

“BRA BEDI M’AKYI”132

12 San susuw s�nea bere bi Yesu kasae akokoduru so w� Ye-rusalem as�refie h� no ho hw�. Kae as�m yi a �ka kyer��n’awofo a na w�rehwehw� no no: “D�n nti na �s� s� mukyinhwehw� me? So munnim s� etwa s� metena m’Agya fie?”(Luka 2:49) Bere a Yesu y� abofra kumaa no, �da adi s� nawonya mfaa nimde� a �w� ansa na �reba asase so no mmaano. Nanso na �d� a �w� ma n’Agya, Yehowa, no mu da soara y� den. N

´a onim s� �nam �som a �de b�ma Yehowa no

so betumi ada �d� a �te saa adi. Enti na baabiara nni asase soa na Yesu ani ka h� sen n’Agya fie a na w�de nokware somma w� h� no. N

´a n’ani gye s� �b�k� h�, na na �mp� s� ofi h�.

Bio nso, na �nk� h� nk�hw� nne�ma k�k�. N´a ne ho pere no

s� obesua Yehowa ho ade na waka nea onim no nso akyer�afoforo. �ny� bere a odii mfe 12 no na ofii ase nyaa saa nka-te no, na amma awiei nso saa bere no.

13 Ansa na �ba no reba asase so s� onipa no, na n’Agya noakyer�kyer� no. Nk�mhy� bi a �w� Yesaia 50:4-6 no ma yehus�, Yehowa hy�� da tetee ne Ba no yiye maa dwuma a naobedi s� Mesia no. �wom s� saa ntetee no maa �ba no nyaaamanehunu a na �rebehyia s� Nea Yehowa Asra No no honimde� de, nanso ofii ne p� mu gyee ntetee no toom. Akyi-ri yi, bere a Yesu baa asase so na onyinii no, �k�� so nyaa�p� s� �b�k� n’Agya fie ak�kyer�kyer� nokware a na Yehowap� s� w�kyer�kyer� w� h� no. Enti Bible ka s�nea na Yesu k�as�refie ne hyiadan mu daa no ho as�m. (Luka 4:16; 19:47)S� y�p� s� �d� a y�w� ma Yehowa no mu k� so y� den a, �s�s� y�yere y�n ho k� Kristofo nhyiam ahorow. Y�som Yehowaw� nhyiam a �te saa ase, yenya ne ho nimde� pii, na �may�kyer� ne ho anis� k�se.

14 Afei, Yesu nam mpae a na �b� da biara da no so hy�� �d�a �w� ma Yehowa no mu den. �wom s� na �p� nnipa, na

14, 15. (a) D�n nti na �t� mmere bi a, na Yesu nkutoo tew ne ho?(b) �kwan b�n so na Yesu mpaeb� no ma yehu s� na �ne n’Agya nontam abusuab� mu y� den, na na obu no?

“MED� AGYA NO” 133

afoforo nso tumi b�n no de, nanso �fata s� y�hy� no nsows� �t� mmere bi a, na ne nkutoo tew ne ho. S� nhw�so no,Luka 5:16 ka s�: “�tew ne ho k�hy�� sare so baabi b�� mpae.”Saa ara na Mateo 14:23 ka s�: “Afei bere a wagya nnipakuwno kwan ma w�k� no, ne nkutoo k�� bep�w so k�b�� mpae.�wom s� na ade asa de, nanso na ne nkutoo na �w� h�.”N

´a �ny� s� Yesu mp� s� �ne afoforo b� anaas� �mp� nnipa

nti na �tew ne ho no, na mmom na �p� s� �ka �ne Yehowankutoo na �ka ne koma mu ns�m kyer� n’Agya no w� mpae-b� mu.

15 �t� mmere bi na s� Yesu reb� mpae a, �de as�mfua “Abba,Agya” di dwuma. (Marko 14:36) W� Yesu bere so no, na w�-taa de as�mfua “Abba” fr� “agya” w� abusua mu. �ka ns�ma na mmofra di kan sua no ho. Nanso, s� obi de saa as�m-fua no di dwuma a, na �kyer� s� obu ade. Saa as�m no mayehu s� na abusuab� a emu y� den da Yesu ne n’Agya a �d�no a na �ne no rekasa no ntam, na �ma yehu nso s� na �bano kyer� obu ma tumi a Yehowa w� s� agya no. Yesu mpae-b� a w�akyer�w ato h� nyinaa ma yehu s� na abusuab� a �tesaa w� �ne n’Agya no ntam. S� nhw�so no, �somafo Yoha-ne kyer�w mpae tenten bi a Yesu fi koma mu b�e anadwoa na w�rebekum no no w� Yohane ti 17. �fata paa s� yesuasaa mpaeb� no, na �ho hia nso s� yesuasua �kwan a Yesu faaso b�� mpae no—�ny� s� yebeti Yesu ns�m no mu aka, nammom s� �b�ma y�ahu �kwan a y�b�fa so aka y�n koma muas�m akyer� y�n soro Agya no mp�n dodow biara a yebetu-mi. Saa a y�b�y� no b�ma �d� a y�w� ma Yehowa no mu ak�so ay� den.

16 S�nea y�adi kan ahu no, Yesu ant˜ı as�m “Med� Agya no”

mu anka mp�n pii. Nanso, na �taa ka ns�m a �kyer� s� �d�

16, 17. (a) �kwan b�n so na Yesu kaa s�nea �d� n’Agya no ho as�m?(b) �kwan b�n so na Yesu ma wohuu ayamye a n’Agya da no adi no?

“Ne nkutoo k�� bep�w so k�b�� mpae”

“BRA BEDI M’AKYI”134

Agya no. �kwan b�n so? Yesu ankasa kae s�: “Agya, �sorone asase Wura, miyi wo ay� w� baguam.” (Mateo 11:25) Berea y�resusuw �f

˜a 2 no ho w� nhoma yi mu no, yehui s� na

Yesu ani gye ho s� �b�boa nkur�fo ma w�ahu n’Agya no deayi No ay�. S� nhw�so no, �de Yehowa totoo agya bi a �w��p� s� �de ne ba a way� aso�den b�ne befiri no no ho. N

´a

agya no retw�n s� ne ba no benu ne ho na wasan aba fie.Bere a ohuu ne ba a wanu ne ho no w� akyirikyiri s� �re-ba no, otuu mmirika kohyiaa no y�� no atuu. (Luka 15:20)Nokwarem no, obiara a �b�kenkan saa as�m no ani begyes�nea Yesu daa Yehowa d� ne ne fafiri adi no ho yiye.

17 N´a Yesu taa kamfo n’Agya w� n’ayamye ho. �de s�nea

awofo a w�t� sin de w�n mma ahiade ma w�n no y�� nhw�-so na ama y�anya awer�hyem s� y�n soro Agya no b�ma y�nhonhom kronkron a yehia nyinaa. (Luka 11:13) Afei Yesukaa anidaso a Agya fi ayamye mu de ama y�n no ho as�m.Yesu de anigye kyer�kyer�� s�nea na �hw� kwan s� �b�sanak� n’Agya nky�nw� soro no mu. (Yohane 14:28; 17:5) �kaaanidaso a na Yehowa de asie ama Kristo “nguankuw ketewa”no ho as�m kyer�� n’akyidifo no—w�b�tena soro na w�neMesia Ahenni no so Hene no adi tumi. (Luka 12:32; Yohane14:2) Afei nso, �de Paradise asetena ho anidaso kyekyee �de-b�ney�fo bi a �rewu no wer�. (Luka 23:43) Akyinnye biaranni ho s�, ayamye a �ky�n so a n’Agya daa no adi a Yesu kaaho as�m no boaa no ma �hy�� �d� a �da �ne Yehowa ntamno mu den. W�n a wodi Kristo akyi no mu pii ahu s� s� w�kaYehowa ho as�m naw�ma afoforo hu anidaso a �de ma no a,�hy� �d� a w�w� ma Yehowa no mu den sen biribiara.

So Wubesuasua �d� a naYesu W� Ma Yehowa No?

18 Nhw�so a Yesu ay� ama y�n a �s� s� yesuasua no nyinaamu biara nni h� a �ho hia sen nea edi so yi: �s� s� y�de

18. D�n ne �kwan titiriw a yebetumi afa so adi Yesu akyi, na d�n ntia?

“BRA BEDI M’AKYI”136

y�n koma nyinaa ne y�n kra nyinaa ne y�n adwene nyinaane y�n aho�den nyinaa d� Yehowa. (Luka 10:27) �ny� s�-nea y�te nka nko na yebetumi agyina so akyer� s� y�d� Ye-howa, na mmom y�nam y�n nney�e so nso betumi ay� saa.N

´a �nn��so mma Yesu s� �b�te nka s� �d� n’Agya no anaas�

�de n’ano b�ka k�k� s�, “Med� Agya no.” �kae s�: “Nea �b�-y� na wiase ahu s� med� Agya no, s�nea Agya no ahy� mes� meny� no, saa ara na merey�.” (Yohane 14:31) N

´a Satan

aka s� onipa biara nni h� a obetumi afi ne koma mu asomYehowa. (Hiob 2:4, 5) Nea �b�y� na Yesu abua Satan atorosobo no, ofi akokoduru mu maawiase nyinaa huu s�nea �d�n’Agya no. �y�� osetie kosii owu mu mpo. So wubedi Yesuakyi? So wob�ma wiase nyinaa ahu s� wufi wo koma nyinaamu d� Yehowa Nyankop�n?

19 Y�w� nea yebegyina so ada �d� a �te saa adi. Ne saa nti,Yehowa ay� �som ho nhyehy�e a yebetumi afa so ahy� �d�a y�w� ma Agya no mu den. S� wok� Kristofo nhyiam aho-row a, ma �ntena w’adwene mu s� wok�� h� s� worek�-som Onyankop�n. Y�nam koma mu a yefi b� mpae, ayeyinnwom a y�to, aso a y�y� tie as�m, ne mmuae a y�ma w�nhyiam ase bere a yenya hokwan no so de �som a �te saama. Nhyiam ahorow a �tete saa no nso ma wunya hokwanhy� wo mf�fo Kristofo den. (Hebrifo 10:24, 25) S� y�k� Kris-tofo nhyiam daa k�som Yehowa a, �boa may�hy� �d� a y�w�ma Onyankop�n no mu den.

20 Saa ara na s� yesua ade, yedwinnwen nea yesua no ho,na y�b� mpae a, y�b�hy� �d� a y�w� ma Onyankop�n no muden. S� worey� saa nne�ma yi a, fa no s� �y� hokwan a �mawo ne Yehowa nkutoo di nkitaho. S� wusua Onyankop�nAs�m na wudwinnwen ho a, Yehowa nso ma wuhu n’adwe-ne. S� wob� mpae a, na �kyer� s� worema Yehowa ahu wo

19, 20. (a) Nne�ma a �ho hia b�n nti na �s� s� y�k� Kristofo nhyiamdaa? (b) �s� s� yebu adesua a y�n ankasa y�, ns�m a yedwinnwen ho,ne mpae a y�b� no d�n?

“MED� AGYA NO” 137

koma mu. Kae s� �ny� nea mpaeb� kyer� ara ne s� yebebi-sa biribi afi Onyankop�n h�. Mpaeb� ma wunya hokwan daYehowa asew� ne nhyira ho, na �mawutumi kamfon’anwo-nwadwuma. (Dwom 146:1) Bio nso, Yehowa a y�de anigyene ahokeka beyi no ay� w� baguam no y� �kwampa a y�faso da Yehowa ase, na y�akyer� s� y�d� no.

21 S� yebenya anigye a �tena h� daa a, gye s� yenya �d� maOnyankop�n. �d� a �te saa na na Adam ne Hawa hia naama w�ne Onyankop�n ntam ak� so ay� papa—nanso �neade biako a w�antumi annya. �ho hia paa s� wunya �d� a�te saa na aboa wo ma woatumi agyina wo gyidi ho s�-hw� biara ano, woako atia s�hw� biara, na woagyina �taabiara nso ano. �y� ade titiriw paa a ehia na ama obi atumiadi Yesu akyi. Nokwarem no, �d� a yebenya ama Onyanko-p�n ne nea yebenya ama y�n mf�fo nnipa no w� abusua-b�. (1 Yohane 4:20) Yebesusuw s�nea Yesu daa �d� adi kye-r�� nkur�fo no ho w� ti a edidi so no mu. W� ti a edi h�no mu no, yebesusuw nea enti a na nkur�fo pii tumi b�nYesu no ho.

21. �d� a �s� s� yenya ma Yehowa no ho hia d�n, na d�n na yebesu-suw ho w� ti a edidi so no mu?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ S� y�reb� mpae a, y�b�y� d�n akyer� s� y�w� Yehowa mu ahoto-so s�nea Yesu y�e no?—Yohane 11:41, 42; Hebrifo 11:6.

˘ �kwan b�n so na s�nea y�de Yehowa din di dwuma w� mpaeb�mu no kyer� s� yefi y�n koma nyinaa mu d� no?—Yohane 17:6-8.

˘ D�n nti na �d� a yebenya ama Yehowa no hwehw� s� yesuasuaYesu na y�twe y�n ho fi wiase no ho?—Yohane 17:14-16; Yakobo4:8.

˘ �kwan b�n so na Yesu afotu no betumi aboa y�n na ama �d� ay�w� ma Yehowa no mu ak� so ay� den?—Adiyis�m 2:1-5.

“BRA BEDI M’AKYI”138

N´A YESU nim s� �renky� koraa na n’asase so asetena aba

awiei. N´a aka adap�n kakraa bi ma w�akum no, nanso na

�w� nne�ma pii a �s� s� �y�! N´a �ne n’asomafo no rey�

as�nka adwuma no w� Perea mantam a �da Yordan Asu-b�nten no apuei no mu. N

´a w�de w�n ani akyer� Yerusa-

lem w� anafo fam, baabi a na Yesu b�k� akodi Twam afa-hy� a etwa to koraa w� n’asetena mu no.

2 Bere a Yesu ne nyamesom akannifo bi susuw ns�m bi aemu y� duru ho wiei no, w�tee s� dede kakra bi rek� so.N

´a nkur�fo de w�n mma nkumaa rebr� Yesu. �da adi s� na

�sono mfe a na mmofra no mu biara adi, efis� Marko deas�mfua a na wadi kan de aka abofra bi a wadi mfe 12 hoas�m no na edii dwuma, na Luka nso de as�mfua a wobe-tumi akyer� ase s� “nkokoaa” na edii dwuma. (Luka 18:15;Marko 5:41, 42; 10:13) Nokwarem no, s� mmofra pii hyiaw� baabi a, w�taa y� dede. Yesu asuafo no kaa awofo noanim; ebia na wosusuw s� w�n Wura no rennya adagyewmma mmofra no. D�n na Yesu y�e?

3 Bere a Yesu huu nea na �rek� so no, n’ani beree w�n so.Henanom na n’ani beree w�n so no? Mmofra no? Anaaawofo no? Dabi—na �ny� w�n na mmom n’asuafo no!Yesu kae s�: “Momma mmofra nkumaa no mmra menky�n; na munnsiw w�n kwan, efis� w�n a w�te saa naOnyankop�n ahenni no y� w�n dea. Nokwarem mise mos�, obiara a onnye Onyankop�n ahenni s� abofra kumaano renk� mu �kwan biara so.” Afei Yesu ‘bam’ mmofra

1-3. Bere a awofo de w�n mma br�� Yesu no, d�n na esii, na d�n naeyi ma yehu w� Yesu ho?

T I 1 4

“Nnipakuw PiiB�n No”

no, na ohyiraa w�n. (Marko 10:13-16) Ns�m a Marko dedii dwuma no kyer� s� Yesu fi �d� mu y�� w�n atuu,na s�nea ns�m asekyer�fo bi kae no, �b�y� s� �faa mmofrano bi too ne nsa so. �da adi pefee s�, Yesu ani gye mmo-fra ho. Nanso, yehu biribi foforo w� ne ho—nnipa tumib�n no.

4 S� na Yesu y� katee, �mp� nnipa, anaas� na �y� ahan-tan a, �da adi s� anka saa mmofra no rentumi mm�nno; na saa ara nso na anka w�n awofo besuro s� w�b�k�n’anim. S� wutwa tebea no ho mfonini a, so wunhu s�awofo no resereserew bere a �barima �yamyefo yi da �d�adi kyer� w�n mma, �ma �da adi s� mmofra no som bow� Onyankop�n ani so, na ohyira w�n no? Nokwaremno, �wom s� na as�y�de a emu y� duru pii gu Yesu so de,nanso na nnipa tumi b�n no sen obiara.

5 Nnipa b�n bio na na wotumi b�n Yesu? D�n na �ma�y�� mmer�w s� afoforo b�b�n no? Y�b�y� d�n asuasuaYesu na ama afoforo atumi ab�n y�n? Ma y�nhw�.

Nnipa B�n na na Wotumi B�n Yesu?6 S� wokenkan Ns�mpa no na wuhu s�nea na nnipad�m

tumi b�n Yesu no a, wo ho bedwiriw wo. S� nhw�so no,s� y�rekenkan ne ho as�m a, y�taa hu as�m te s� “nni-pakuw.” “Nnipad�m pii dii n’akyi fii Galilea.” “Nnipakuwbetwaa ne ho hyiae.” “Nnipakuw pii b�n no.” “N

´a nnipa-

kuw k�se bi ne no nam.” (Mateo 4:25; 13:2; 15:30; Luka14:25) Ampa, na nnipa pii taa twa Yesu ho hyia.

7 Mp�n pii no, na nnipa yi y� mpapahwekwa a nya-mesom akannifo no bu w�n animtiaa, na na w�fr� w�n

4, 5. (a) Y�y� d�n hu s� na nkur�fo tumi b�n Yesu? (b) Ns�mmisa b�nna yebesusuw ho w� ti yi mu?6-8. Nnipa b�n na na Yesu taa ne w�n b�, na �kwan b�n so na s�neaYesu ne w�n dii ns�m no y� soronko w� s�nea na nyamesom akanni-fo no ne w�n di no ho?

“BRA BEDI M’AKYI”140

“famfo.” Farisifo no ne as�fo no kaa no pen s�: “Nnipa-kuw a wonnim Mmara yi y� w�n a w�adome w�n.” (Yoha-ne 7:49) Nhoma a akyiri yi rabifo no kyer�wee no si as�myi so dua. N

´a nyamesom akannifo no mu pii bu nnipa a

w�te saa no s� w�ba fam, na na w�ne w�n nnidi, w�nt�w�n ade, na w�ne w�n mm�. Nokwarem no, na ebinomka s� w�n a wonnim mmara a w�nkyer�wee no rennyaowus�re! �b�y� s�, s

´� anka nnipa a w�ba fam no mu pii

b�b�n akannifo yi na w�abisa mmoa anaas� w�ahwehw�akwankyer� afi w�n nky�n no, w�amm�n w�n. Nanso nawotumi b�n Yesu.

8 Yesu ne nnipa mpapahwekwaa yi b�e. �ne w�n didii,�saa w�n yare, �kyer�kyer�� w�n, na �ma wonyaa anidasonso. �wom, na Yesu nim pefee s� w�n mu dodow no ararensom Yehowa. (Mateo 7:13, 14) Nanso, na �w� w�n mubiara ho adwempa, na na onim s� w�n mu pii betumi ay�nea �te�. Hw� nsonsonoe k�se ara a na �da Yesu ne as�-fo atirim�denfo no ne Farisifo no ntam! Nanso, nea �y�nwonwa ne s�, as�fo no ne Farisifo no bi k�� Yesu nky�n,na w�n mu pii sesaa w�n akwan kodii Yesu akyi. (Asoma-fo Nnwuma 6:7; 15:5) Adefo ne atumfo� no bi nso tumib�n Yesu.—Marko 10:17, 22.

9 Any� den amma mmea s� w�b�b�n Yesu. �da adi s� na�taa y� w�n yaw s� nyamesom akannifo no bu w�n anim-tiaa saa. N

´a rabifo no ani nnye ho s� obi b�kyer�kyer�

mmea. Nokwarem no, na w�mma kwan mma mmea nniadanse w� as�nnibea, na na wonnye w�n adanse ntom.N

´a rabifo no b� mpae mpo de da Onyankop�n ase s� w�a-

nwo w�n s� mmea! Nanso, mmea anhu animtiaabu a �tesaa w� Yesu ho. W�n mu pii b�n no, na w�de anigyetiee no. S� nhw�so no, Lasaro nuabea Maria tenaa Awura-de nan ase, na na way� aso retie Yesu ns�m bere a na

9. D�n nti na na mmea tumi b�n Yesu?

“NNIPAKUW PII B�N NO” 141

ne nuabea Marta de, n’ani abere ne ho rey� aduan. Yesukamfoo Maria s� �de nne�ma pa sii n’ani so.—Luka 10:39-42.

10 �wom s� na nyamesom akannifo no taa bu ayare-fo animtiaa de, nanso ayarefo tu dii Yesu akyi. N

´a Mose

Mmara no hwehw� s� woyi akwatafo fi nnipa mu de w�nk�tena baabi s�nea �b�y� a w�remfa w�n yare no nsan afo-foro, nanso na �ho nhia s� w�b� w�n atirim�den. (Levi-ticus, ti 13) Akyiri yi, rabifo mmara no kae mpo s� akwa-tafo ho b�n te s� tiafi. Nyamesom akannifo no bi y�� adek�� akyiri araa ma enti na w�pa akwatafo abo s�nea �b�-y� a w�remm�n w�n! N

´a �y� den ma nnipa a w�ne

w�n di ns�m w� saa kwan no so no s� wobenya akokodu-ru ab�n �kyer�kyer�fo biara, nanso na akwatafo tumi b�nYesu. W�n mu biako kaa as�m yi de kyer�e s� na �w� gyi-di: “Awurade, s� wop� nko ara a, wubetumi ama me hoafi.” (Luka 5:12) W� ti a edi h� no mu no, yebesusuwmmuae a Yesu de maa no no ho. Nanso seesei de, yebe-tumi aka s� eyi y� adanse a �kyer� pefee s� na nnipa tumib�n Yesu.

11 W�n a na b�ne ahy� w�n so no fi w�n p� mu b�n Yesu.S� nhw�so no, susuw bere a na Yesu te adidii w� Farisinibi fie no ho hw�. �bea bi a na wonim no s� �y� �b�ne-fo no bae bebuu nkotodwe w� Yesu nan ho sui. Ne nusuno f�w Yesu nan ho, na �de ne ti nhwi popae. Nea �toonsa fr�� Yesu no nwiinwii na �kasa tiaa Yesu denneennenw� ne koma mu s� wama �bea no ab�n no, nanso Yesu fiayamye mu kamfoo �bea no s� wafi ne koma mu akyer�

10. �kwan b�n so na na Yesu da nsow w� nyamesom akannifo no how� s�nea �ne ayarefo dii ns�m no ho?11. Nhw�so b�n na �kyer� s� w�n a na b�ne ahy� w�n so no fii w�np� mu b�n Yesu, na d�n nti na eyi ho hia?

“Momma mmofra nkumaa no mmra me nky�n”

“BRA BEDI M’AKYI”142

ahonu, na �maa no awer�hyem s� Yehowa de ne b�ne be-firi no. (Luka 7:36-50) �nn� ne bere titiriw a �s� s� nnipa ab�ne ahy� w�n so no fi w�n p� mu b�n w�n a wobetumiaboa w�n ma w�asiesie w�ne Onyankop�n ntam! D�n na�maa nnipa tumi b�n Yesu saa?

D�n na �maa NnipaTumi B�n Yesu?

12 Ma �ntena w’adwene mu s� Yesu suasuaa ne soro Agyaa �w� �d� no p�p��p�. (Yohane 14:9) Bible no ama y�a-hu s� Yehowa ‘ne y�n mu biara ntam nware.’ (AsomafoNnwuma 17:27) Yehowa a �y� “mpaeb� Tiefo” no w� h�bere nyinaa, na �w� h� ma n’asomfo anokwafo ne obiaraa ofi ne koma mu p� s� �b�n no na �som no no. (Dwom65:2) Wo de, susuw ho hw�—�ny� den s� y�b�b�n Nea �w�tumi na ne ho hia sen obiara w� amansan yi mu no! S�-nea Yehowa d� nnipa no, saa ara na Yesu nso d� nnipa.W� ti ahorow a edidi so no mu no, yebesusuw s�nea naYesu fi ne koma nyinaa mu da �d� adi no ho. Esiane s� naYesu d� nnipa nti, na �ny� d�n koraa s� nkur�fo b�b�n no.Ma yensusuw Yesu su ahorow bi a �ma yehu s�nea �daa�d� a �te saa adi no ho nhw�.

13 N´a �ny� den koraa s� nkur�fo behu s� Yesu ani gye w�n

ho. S� na Yesu nni adagyew mpo a, na �k� so kyer� nku-r�fo ho anigye. S�nea y�adi kan ahu no, �wom s� bere aawofo bi de w�n mma baa Yesu nky�n no na onni ada-gyew, na na as�y�de pii gu no so de, nanso wampam w�n.Hw� nhw�so pa ara a �y� maa awofo! Mmofra ntetee nnafam w� nn� wiase yi mu. Nanso, �ns� s� �y� den ma mmo-fra s� w�b�b�n w�n awofo. S� woy� �wofo a, �da adi s� �t�mmere bi a etumi y� den ma wo s� wubenya wo ba hoadagyew s�nea �s�. Nanso, so wubetumi ama abofra no

12. D�n nti na �ny� nwonwa s� na nkur�fo tumi b�n Yesu saa?13. �kwan b�n so na awofo betumi asuasua Yesu?

“BRA BEDI M’AKYI”144

anya awer�hyem s� s� wuwie nea worey� ara p� a, wube-nya bere ama no? S� wudi wo b�hy� so a, akyiri yi abofrano behu s�nea �ho hia s� onya abotare. �b�ma abofra noahu nso s� bere biara a �p� s� �ka ne haw bi kyer� wo no,obetumi ab�n wo.

14 Yesu maa nkur�fo hui s� na odwen w�n ho paa. S�nhw�so no, susuw anwonwade a edi kan a Yesu y�e no hohw�. N

´a �w� ayeforohyia apontow bi ase w� Kana a �w�

Galilea. N´a tebea bi a ebetumi de animguase aba as�re

—na ns˜a a �w� ayeforohyia no ase asa! Maria kaa nea na

asi no ho as�m kyer�� ne ba Yesu. D�n na Yesu y�e w� ho?�ka kyer�� ayeforohyia no ase asomfo no s� w�mfa nsunhy� nsuhina ak�se asia a w�de abo ay� no mama. Berea adidiihw�fo no saw bi ka hw�e no, na adan ns

˜a pa! So

na �y� nnaadaa anaa nkonyaa bi? Dabi, na nsu no “adanns

˜a.” (Yohane 2:1-11) Nnipa fi bere tenten ab� mm�den

s� w�b�ma ade biako adan ay� ade foforo. Efi tete na nni-pa ab� mm�den s� w�b�ma sumpii adan sika k�k��. W�-b�� ho mm�den biara nso any� yiye. Na nsu a w�ma �danns

˜a nso �? Nsonsonoe k�se da nsu ne ns

˜a ntam. D�n nti

na bere a w�kaa ns˜a a na asa ho as�m kyer�� Yesu no, �y��

anwonwade k�se a �te saa?15 N

´a ayeforo ne ayeforokunu no bu as�m no anibere-

s�m paa. Tete mmere mu no, na aman a �w� Mediterra-nea Apuei fam no mfa ah�hoy� nni agoru koraa. N

´a ns

˜a a

asa no betumi ama ayeforo ne ayeforokunu no anim aguase na ama nkur�fo aka w�n ayeforohyia no ho as�mm�-ne. N

´a �b�y� den s� ayeforo ne ayeforokunu no wer� befi

biribi a �te saa. N´a as�m no ho hia w�n paa, na na �ho

hia Yesu nso. Enti, Yesu y�� ho biribi. So eyi ma wuhu neaenti a na nkur�fo tumi b�n Yesu no?

14-16. (a) D�n na �maa Yesu y�� n’anwonwade a edi kan no, na d�nnti na �y� nwonwa saa? (b) D�n na anwonwade a Yesu y�e w� Kana noma yehu w� ne ho, na d�n na awofo betumi asua afi mu?

“NNIPAKUW PII B�N NO” 145

16 Awofo betumi asua biribi afi as�m yi mu nso. Na s�as�m bi haw wo ba na �ba wo nky�n nso �? Anhw� a wo-remmu n’as�m no aniberes�m. Ebia, wob�serew no mpo.Nokwarem no, s� wode wo haw toto wo ba no de ho a,ebetumi ama woabu ne de no s� �ho nhia biara. Nansokae s�, �nte saa w� abofra no fam! S� as�m bi hawobi a wod� no a, so �ns� s� �haw wo nso? S� woma woba no hu s� ne haw y� wo haw a, �b�ma watumi ab�n wok�se.

17 Bere a yesusuw Ti 3 no ho no, yehui s� na Yesu dwo na�br� ne ho ase. (Mateo 11:29) Odwo y� su a nkur�fo anigye ho, na s� obi dwo a, �kyer� s� ofi ne koma mu br� neho ase. �y� Onyankop�n honhom kronkron aba no f

˜a, na

17. Odwo ho nhw�so b�n na Yesu y�e, na d�n nti na s� obi dwo a, �kye-r� s� �y� den?

Ma wo ba nhu s� obetumiab�n wo, na wodwen

ne ho ankasa

w�de bata nyansa a efi soro ho. (Galatifo 5:22, 23; Yako-bo 3:13) Bere mpo a afoforo y�� nne�ma a �hy� Yesu abu-fuw no, �k�� so dii ne ho so. Odwo a �daa no adi nonkyer� s� na �y� mmer�w. Nhomanimfo bi ka s�: “S� obidwo a, �kyer� s� �y� den.” Nokwarem no, egye ahosodina ama obi ahy� n’abufuw so na watumi ne afoforo adino odwo so. Nanso Yehowa betumi aboa y�n ma y�asua-sua s�nea Yesu daa odwo adi no, na �b�ma nkur�fo atumiab�n y�n k�se.

18 N´

a Yesu w� ntease. Bere a Yesu k�� Tiro no, �bea bi ana “adaemone rehaw” ne babea no baa ne nky�n. Yesunam akwan abi�sa so kyer�� �bea no s� �reny� n’abisadeno mma no. Nea edi kan no, wammua �bea no; nea �to soabien, �kyer�� no nea enti a �reny� n’abisade no; nea �toso abi�sa, �y�� mfatoho de sii n’as�m no so dua. Nanso,so Yesu y�� biribi a �kyer� s� �mp� �bea no as�m na �rem-moa no koraa? So na Yesu kyer� s� �bea no adi mfomso s�ogyinaa onipa k�se a �te saa anim ne no yiyii ns�m ano?Dabi, �da adi s� na �bea no w� ahotoso s� Yesu betie no.�wom s� na �te s� nea na Yesu mp� s� �boa no de, nan-so �bea no k�� so ara sr�� Yesu h� mmoa. Yesu huu gyidisoronko a na �bea no w� a �kaa no ma �k�� so sr�� ne h�mmoa no ma enti �saa ne babea no yare. (Mateo 15:22-28) Akyinnye biara nni ho s�, ntease ne �p� a na Yesu w�s� obetie afoforo bere a na �fata no maa nkur�fo ani gyeis� w�b�b�n no!

So Nkur�fo Tumi B�n Wo?19 �y� a nkur�fo susuw s� afoforo tumi b�n w�n. S� nhw�-

so no, w�n a w�w� dibea no taa ka s� obiara, a w�n a w�-hy� w�n ase nyinaa ka ho, betumi ab�n w�n. Nanso, Bible

18. Nhw�so b�n na �kyer� s� na Yesu w� ntease, na d�n nti na wusu-suw s� s� obi w� su yi bi a, afoforo betumi ab�n no?19. Y�b�y� d�n ahu s� afoforo tumi b�n y�n?

“NNIPAKUW PII B�N NO” 147

ka as�m a tumi wom yi: “Nnipa pii de w�n ano b� ad�eho dawuru, nanso �nokwafo de, ne ho y� n

˜a s�!” (Mme-

bus�m 20:6) �ny� den koraa s� y�b�ka s� afoforo tumi b�ny�n, nanso so yebetumi aka paa s� y�resuasua s�nea Yesudaa �d� adi no? �ny� s�nea yehu y�n ho ne as�m no, nammom s�nea afoforo hu y�n. Paulo kae s�: “Momma nni-pa nyinaa nhu mo ntease.” (Filipifo 4:5) �s� s� y�n mubiara bisa ne ho s�: ‘Afoforo hu me d�n? Edin b�n na ma-gye?’

20 �s� s� Kristofo asafo no mu mpanyimfo titiriw b�mm�den ma afoforo tumi b�n w�n. W�b� mm�den paas� w�de as�m a �w� Yesaia 32:1, 2 yib�y� adwuma: “W�n mu biara b�y�s� mframa ano hintabea ne ahumano guank�bea, asase kesee so nsu-ten ne asase wosee so botan k�seonwini.” S� asafo mu panyinbetumi ama asafo no mufoanya ahobamm� ne abo-t�yam a, gye s� nkur�fotumi b�n no. Nokwaremno, saa a mpanyimfo b�y�no nna fam, efis� as�y�dea emu y� duru pii gu w�nso w� mmere a emu y� denyi mu. Ne nyinaa akyi no,�ns� s� mpanyimfo ma afo-foro te nka s� wonni ada-gyew a w�de b�hw� Yehowanguan no. (1 Petro 5:2) Asa-fo no mufo afoforo nso b�

20. (a) D�n nti na �s� s� Kristofo asafo no mu mpanyimfo ma afofo-ro tumi b�n w�n? (b) D�n nti na �s� s� y�da ntease adi w� nea y�hwe-hw� fi asafo mu mpanyimfo h� no ho?

�s� s� asafo mumpanyimfo ma afoforo

tumi b�n w�n

“BRA BEDI M’AKYI”148

mm�den s� w�renhwehw� pii mfi mmarima anokwafo yih�, na mmom w�b�br� w�n ho ase ama w�n na w�ne w�nay� biako.—Hebrifo 13:17.

21 �s� s� awofo b� mm�den s� wobenya bere ama w�nmma bere nyinaa. Eyi y� aniberes�m! �s� s� Agya ne �nama w�n mma hu s� mfaso w� so paa s� w�b�ka w�n ti-rim as�m akyer� w�n. Enti �s� s� awofo a w�y� Kristofo daodwo ne ntease adi, na s� abofra bi ka ne mfomso anaa�da nsusuwii bi a �nte� adi a, �ns� s� w�te�te� no. S� awo-fo nya w�n mma ho abotare bere a w�retete w�n no a,�ma �y� mmer�w s� w�n mma no ne w�n b�b� nk�m-m�. Nokwas�m ne s�, y�n nyinaa p� s� y�y� te s� Yesu naafoforo atumi ab�n y�n. W� ti a edi h� no mu no, yebe-susuw s�nea Yesu fi koma mu huu afoforo mm�b� no ho.Ahumm�b� ka su atitiriw a �maa nkur�fo tumi b�n Yesuno ho.

21. D�n na �s� s� awofo y� na ama w�n mma atumi ab�n w�n, na d�nna yebesusuw ho w� ti a edi h� no mu?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ D�n nti na s� yebisa ns�m na y�t� y�n bo ase tie hommuae a, �ma nkur�fo tumi b�n y�n?—Mateo 16:13-17.

˘ �wom s� na Yesu nni adagyew koraa de, nanso d�n na �y�e a�maa nkur�fo tumi b�n no, na y�b�y� d�n asuasua no?—Mar-ko 6:31-34.

˘ N´a Yesu bu w�n a na w�ny� gyidifo no d�n, na �kwan b�n

so na s� yesuasua adwempa a na �w� no a �b�ma afoforo atu-mi ab�n y�n?—Luka 5:29-32.

˘ �kwan b�n so na s� yesuasua s�nea na Yesu w� afoforo hoadwempa no a, �b�boa ma nkur�fo atumi ab�n y�n k�se?—Yo-hane 1:47.

“NNIPAKUW PII B�N NO” 149

N´A ANIFURAEFO baanu bi te kwan ho w� Yeriko kurotia.

N´a wobegyina kwan no ho da biara da sr�sr� sika. Nanso

saa da yi de, na biribi a �b�sakra w�n asetena yiye rebesi.2 Mpofirim ara, anifuraefo a w�sr�sr� ade no tee dede bi.

Esiane s� na wonhu nea �rek� so nti, w�n mu biako bisaema w�ka kyer�� no s�: “Yesu, Nasareni no na �retwam!”N

´a Yesu retwam ak� Yerusalem, na na eyi ne bere a etwa

to a �rek� h�. Na �ny� ne nkutoo na �nam; na nnipad�mdi n’akyi. Bere a anifuraefo no tee s� Yesu na �retwam no,w�te�te��m denneennen s�: “Awurade, Dawid Ba, hu y�nmm�b�!” Nnipakuw no bo fuw w�n na w�te�te�� w�n s�w�ny� dinn, nanso w�annyae, w�k�� so ara te�te��m.

3 Yesu tee w�n nne. D�n na na �b�y�? N´a nne�ma pii w�

n’adwene mu saa bere no. N´a aka b�y� nnaw�twe ma Yesu

awu. N´a onim s� obehu amane ma w�akum no yayaayaw

w� Yerusalem. Nanso ne nyinaa akyi no, wammu n’aniangu anifuraefo no so. Ogyinae na �kae s� w�mfa w�n aw�rete�te�m no mmr� no. Anifuraefo no sr�� no s�: “Awu-rade, ma y�n aniwa mmue.” “�y�� Yesu mm�b�” ma �dene nsa kaa w�n aniwa ma wohuu ade.� Nt�m ara na wodiin’akyi.—Luka 18:35-43; Mateo 20:29-34.

� W�kyer� s� Hela as�mfua a w�kyer�� ase ‘�y�� no mm�b�’ no y�Hela as�mfua a emu d� sen biara a w�de gyina h� ma ayamhyehye nomu biako. Nhwehw�mu nhoma bi kyer� s� “�y� tema a wonya ma obia �rehu amane, na �san kyer� nkate a emu y� den a obi nya s� �b�maobi a �rehu amane no ho at� no.”

1-3. (a) Bere a anifuraefo baanu bi sr�� Yesu h� mmoa no, d�n na�y�e? (b) D�n na as�m ‘�y�� no mm�b�’ no kyer�? (Hw� ase h� as�mno.)

T I 1 5

‘�y�� no Mm�b�’

“Awurade, ma y�n aniwa mmue”150

4 �ny� saa bere yi nko na Yesu daa ayamhyehye adi. �daaayamhyehye adi mp�n pii, na �y�� saa w� tebea ahorowmu. Bible hy�� nk�m s� “�br�fo . . . as�m b�y� no mm�-b�.” (Dwom 72:13) Nea �ne saa as�m no hyia no, Yesunyaa tema maa afoforo. Ofii ne p� mu boaa nkur�fo.Ayamhyehye a na �w� ma nnipa no na �kaa no ma �y��as�nka adwuma no. Ma y�nhw� s�nea Ns�mpa no mayehu nea �kaa Yesu ma �daa ayamhyehye adi w� ne kasane ne nney�e mu, ne s�nea y�n nso yebetumi ada su a �tesaa adi.

N´a Osusuw Afoforo Nkate Ho

5 N´a Yesu w� tema paa. N

´a �te w�n a na w�rehu amane

no ase, na ohuu w�n mm�b�. �wom s� wamfa tebea ho-row a w�n a na worehu amane no wom no nyinaa mu bide, nanso �tee nka maa w�n. (Hebrifo 4:15) Bere a Yesuresa �bea bi a na mogya atu no mfe 12 yare no, �kae s�,�bea no yare no y� “�yare a emu y� den,” enti Yesu namsaa as�m a �kae no so gye toom s� �yare no ama �bea noahu amane pii. (Marko 5:25-34) Bere a Yesu huu Maria new�n a na w�ne no resu w� Lasaro wu no ho no, awer�-how a na w�redi no maa Yesu ho yeraw no. �wom s� naYesu rebenyan Lasaro de, nanso awer�how maa n’ani taa-taa nusu.—Yohane 11:33, 35.

6 Bere foforo nso, �kwatani bi baa Yesu nky�n b�sr�� nos�: “S� wop� nko ara a, wubetumi ama me ho afi.” D�n naYesu, onipa a �y� p� a na �nyaree da no y�e? �kwatani noas�m no kaa Yesu koma. Nokwarem no, “�y�� no mm�-b�.” (Marko 1:40-42) Afei, Yesu y�� biribi a na �y� nwonwapaa. N

´a Yesu nim yiye s� w� Mmara no ase no, na akwa-

4. �kwan b�n so na Yesu maa nk�mhy� a �ka s� “�br�fo . . . as�m b�y�no mm�b�” no baa mu?

5, 6. Nhw�so b�n na �kyer� s� na Yesu w� tema paa?

“BRA BEDI M’AKYI”152

tafo nni ho kwan s� w�k� nnipa mu. (Leviticus 13:45, 46)N

´a anka Yesu betumi asa �barima no yare a �remfa ne nsa

nka no. (Mateo 8:5-13) Nanso, �te�� ne nsa soo �kwatanino mu ka kyer�� no s�: “Mep�. Wo ho mfi.” Amonom h�ara kwata no tu yerae. Hw� s�nea na nnipa y� Yesu mm�-b� fa!

7 S´� Kristofo no, �s� s� yesuasua Yesu na yenya tema ma

afoforo. Bible hy� y�n nkuran s� �s� s� yenya “tema.”�(1 Petro 3:8) Ebetumi ay� den ama y�n s� yebehu s�neaw�n a w�w� adwenemhaw anaa �yare a ne k

˜o y� den

haw w�n no te nka fa—titiriw, bere a yare a �te saa no biny�� y�n da no. Nanso kae s� �ho nhia s� y�fa tebea bimu ansa na y�ahu w�n a w�w� mu no mm�b�. �wom s�Yesu ankasa anyare da de, nanso onyaa tema maa nni-pa a na w�yare no. �nde y�b�y� d�n anya tema a �te saaama afoforo? S� w�n a w�rehu amane no reka w�n hawakyer� y�n a, �s� s� y�y� aso tie w�n yiye. Yebetumi abisay�n ho s�, ‘S� me na biribi a �te saa ato me a, anka m�tenka d�n?’ (1 Korintofo 12:26) S� yenya tema paa ma afo-foro a, �b�ma y�atumi ‘akyekye akra a w�ahaw no wer�.’(1 Tesalonikafo 5:14) �t� mmere bi a, �ny� ns�m nko na�s� s� y�ka de kyer� s� y�w� tema, na mmom yebetumiasu nso de akyer� saa. Romafo 12:15 ka s�: “Mo ne w�n awosu nsu.”

8 N´a Yesu susuw afoforo nkate ho. �y�� n’ade de kyer�e

s� odwen w�n ho. Kae bere bi a w�de �barima bi a n’asoasiw na ontumi nkasa yiye br�� no no. �da adi s� bere a

� Nea Hela as�mfua a w�kyer�� ase “tema” no kyer� ankasa ne s� “wone obi behu amane.”

7. D�n na ebetumi aboa y�n ma y�anya tema, na �kwan b�n so na ye-betumi ada saa su yi adi?

8, 9. D�n na Yesu y�e de kyer�e s� na osusuw afoforo nkate ho?

‘�Y�� NO MM�B�’ 153

Yesu hui s� �barima no ho ye-raw no no, �y�� biribi a na �n-taa ny� bere a �resa afoforoyare no: “�de [�barima] no fiinnipad�m no mu,” na �de nok�� nky�n w� baabi a na nnipa-d�m no renhu no k�saa noyare.—Marko 7:31-35.

9 Bere foforo bi a w�de �bari-ma bi a n’ani afura br�� Yesus� �nsa no yare no, Yesu daatema a �te saa ara adi kye-r�� no. Yesu ‘soo onifuraefo nonsa de no k�� kurow no akyi,’ na �saa no yare nkakranka-kra. �b�y� s� eyi boaa �barima no ma obuee n’ani nka-krankakra s�nea �b�y� a owia hann no remma n’ani sonwow�w no. (Marko 8:22-26) Hw� s�nea Yesu dwen nni-pa ho!

10 Yesu akyidifo a y�y� no hwehw� s� yesusuw afofo-ro nkate ho. Enti, �s� s� y�hw� y�n kasa yiye, na y�kaes� s� y�amfa y�n t�kr�ma anni dwuma yiye a, ebetu-mi ahaw afoforo. (Mmebus�m 12:18; 18:21) �ns� s� Kris-tofo a w�w� tema ma afoforo ka ns�m a �y� yaw kyer�w�n mf�fo, wobu w�n animtiaa, anaa w�b� w�n aku-tia. (Efesofo 4:31) D�n na asafo mu mpanyimfo betu-mi ay� de akyer� s� wosusuw afoforo nkate ho? S� more-tu afoforo fo a, monka ns�m a �b�ma w�n koma at� w�nyam, na monnhy� w�n aniwu. (Galatifo 6:1) D�n na awo-fo betumi ay� de akyer� s� wosusuw w�n mma nkate ho?S� morete� mo mma so a, mony� no w� �kwan bi so a�remma w�nte nka s� moregu w�n anim ase.—Kolosefo3:21.

10. Akwan b�n so na yebetumi akyer� s� yesusuw afoforo nkate ho?

Da “tema” adi

“BRA BEDI M’AKYI”154

Ofii ne P� Mu Boaa Afoforo11 �ny� bere nyinaa na nkur�fo bisaa Yesu h� mmoa ansa

na �rehu w�n mm�b�. Nokwarem no, ayamhyehye ny� subi a y�da no adi k�k�, na mmom �y� su a �kanyan y�n may�boa afoforo. �nde, �ny� nwonwa s� ayamhyehye a Yesuw� no kanyan no ma ofii ne p� mu boaa afoforo. S� nhw�-so no, bere a nnipad�m bi tenaa Yesu nky�n nnansa a nawonni aduan biara a wobedi no, �ny� obi na �ka kyer��Yesu s� �k�m de nkur�fo no anaa �maa no nyansahy� s��ny� ho biribi. Kyer�wtoh� no ka s�: “Yesu fr�� n’asuafono baa ne nky�n na �kae s�: ‘Nnipa yi y� me mm�b�, efi-s� nnansa ni na w�atena me nky�n, na wonni hwee a wo-bedi; memp� s� m�ma w�de �k�m ak�. Anhw� a na w�a-kotwitwa ahwe w� kwan so.’” Afei, Yesu ankasa fi ne p�mu maa nnipad�m no aduan dii anwonwakwan so.—Ma-teo 15:32-38.

12 Susuw nhw�so foforo nso ho. W� afe 31 Y.B. mu berea aka kakra ma Yesu adu Nain kurow no mu no, ohuu te-bea bi a na �y� awer�how. N

´a nnipa bi a w�rey� ayi ato

santen refi kurow no mu, na �b�y� s� na w�de w�n aniakyer� �boda bi a �b�n kurow no rekosie ‘okunafo bi ba-barima a odi no bakoro.’ Susuw yaw a �b�y� s� na maameno redi no ho hw�! N

´a �rekosie ne babarima a odi no ba-

koro, na na onni kunu a �b�kyekye ne wer�. Nnipa a naw�ato santen no nyinaa mu no, okunafo a ne ba awu nona Yesu “ani b�� no so.” Nea Yesu hui no kaa ne koma—nokwarem no, “�y�� no mm�b�.” �ny� obi na �hy��Yesu s� �ny� tebea no ho biribi. Ayamhyehye a na �w�no na �kaa no. Enti, “�b�n funu adaka no de ne nsa ko-soo mu,” na onyan aberante no. �no akyi no, d�n na esii?Yesu anka ankyer� aberante no s� �mm�ka nnipad�m no

11, 12. Bible mu ns�m b�n na �kyer� s� w�anhy� Yesu ansa na �rehuafoforo mm�b�?

‘�Y�� NO MM�B�’ 155

ho ma w�ne no nk�. Mmom no, “�de no maa ne maa-me,” na �kaa w�n boom bio s�nea �b�y� a okunafo no be-nya �boafo.—Luka 7:11-15.

13 Y�b�y� d�n adi Yesu nhw�so no akyi? Nokwarem no,y�rentumi mfa anwonwakwan so mma nkur�fo aduananaa y�rentumi nyan awufo. Nanso, yebetumi afi y�n p�mu ay� nne�ma aboa afoforo de asuasua Yesu. Ebia nay�n y�nko gyidini bi sikas�m ay� basaa anaas� n’adwumaafi ne nsa. (1 Yohane 3:17) Ebia na okunafo bi fie as�e aehia s� wosiesie ma no nt�m. (Yakobo 1:27) So yenimabusua bi a w�n d�fo bi awu a wohia awer�kyekye anaammoa bi? (1 Tesalonikafo 5:11) S� yehu s� obi hia mmoaampa a, �ho nhia s� y�tw�n ma obebisa y�n mmoa ansana y�de ama no. (Mmebus�m 3:27) Ayamhyehye b�ka y�nma y�afi y�n p� mu aboa afoforo s�nea y�n tebea b�makwan. �ns� s� woma wo wer� fi da s�, ayamye kakra a wo-b�da no adi, anaa ns�m kakra a wubefi wo koma mu akade akyekye obi wer� no betumi akyer� s� wow� ayamhye-hye paa.—Kolosefo 3:12.

Ayamhyehye na �kaa YesuMa �kaa As�m No

14 S�nea yehui w� �f˜a 2 w� nhoma yi mu no, Yesu y��

nhw�so soronko w� s�nea �y�� as�mpaka adwuma noho. �kae s�: “�s� s� mek� nkurow foforo mu nso k�kaOnyankop�n ahenni ho as�mpa no, efis� eyi nti na w�so-maa me.” (Luka 4:43) D�n nti na �de adwuma yi dii kanw� n’asetena mu? Ade titiriw a enti �y�� saa ne s�, �d�Onyankop�n. N

´a biribi foforo nso w� h� a �kanyan Yesu:

Ayamhyehye a na �w� no kaa no ma odii afoforo hon-

13. �kwan b�n so na yebetumi afi y�n p� mu aboa w�n a wohia mmoano de asuasua Yesu?14. D�n nti na Yesu de as�mpaka adwuma no dii kan w� n’asete-na mu?

“BRA BEDI M’AKYI”156

hom fam ahiade ho dwuma. W� akwan a �faa so daaayamhyehye adi nyinaa mu no, nea na ehia paa ne s�neaodii afoforo honhom fam ahiade ho dwuma no. Ma yen-susuw ns�m abien a esii a �kyer� s�nea na Yesu bu nnipaa �kaa as�m kyer�� w�n no ho. Eyi b�boa ma y�asusuwnea �ka y�n ma y�n nso y�ka as�m no kyer� afoforo nonso ho.

15 W� afe 31 Y.B. mu, bere a na Yesu de b�y� mfe abienay� as�mpaka adwuma no denneennen akyi no, �tr�wn’adwuma no mu ‘k�� nkurow ne nkuraa nyinaa mu’ w�Galilea. Nea ohui w� h� no kaa ne koma. �somafo Ma-teo ka s�: “Bere a ohuu nnipakuw no, w�y�� no mm�-b�, efis� na w�ay� s� nguan a wonni hw�fo a w�apira-pira w�n agyaw w�n agu h�.” (Mateo 9:35, 36) N

´a Yesu

dwen ahiafo ho. N´a onim s�nea na wohia honhom fam

mmoa no yiye. N´a onim s� nyamesom akannifo a

anka �s� s� w�hw� w�n so no mmom teetee w�n, nana w�ato w�n asaworam koraa. Ayamhyehye kaa Yesu

15, 16. Kyer�kyer� ns�m abien a esii a �ma yehu s�nea na Yesu bu nni-pa a �kaa as�m no kyer�� w�n no mu.

Fi wo p� mu y� nne�ma boa afoforo

ma �b�� mm�den kaa anidaso as�m kyer�� nkur�fo no.Onyankop�n Ahenni no ho as�mpa no na na wohia senbiara.

16 Asram kakraa bi akyi, bere a na aka bere tiaa bi maw�adi Twam afahy� no w� afe 32 Y.B. mu no, as�m bi a�te saa ara sii. Saa bere yi de, Yesu ne n’asomafo no faa�korow twaa Galilea Po no s� w�rek�p� baabi ahy� ahomekakra. Nanso, nnipad�m bi faa po no ano dii w�n animkan. Yesu y�� n’ade d�n? “Bere a osii fam no, ohuu nnipa-kuw k�se bi, na w�y�� no mm�b�, efis� na w�te s� nguana wonni hw�fo. Na ofii ase kyer�kyer�� w�n nne�ma pii.”(Marko 6:31-34) �ha nso, esiane s� na nnipa no hia hon-hom fam mmoa paa nti, ‘w�y�� Yesu mm�b�.’ N

´a hon-

hom fam k�m de w�n, na na w�agyaw w�n agu h� te s�“nguan a wonni hw�fo.” Ayamhyehye na �kaa Yesu ma�kaa as�m no, na �ny� s� na obu no s� adwuma a �s� s��y� k�k� nti.

17 S´� Yesu akyidifo no, d�n na �kanyan y�n ma y�y� as�n-

ka adwuma no? S�nea yehui w� nhoma yi Ti 9 mu no,w�ama y�n adwuma s� y�nka as�m no nkyer� afoforo nay�mma w�mm�y� Yesu asuafo. (Mateo 28:19, 20; 1 Korin-tofo 9:16) Nanso, �ns� s� yebu adwuma yi s� as�y�de bik�k�. Na mmom, �s� s� �d� a y�w� ma Yehowa no ka-nyan y�n ma y�ka n’Ahenni ho as�mpa no. Ayamhyehyea y�w� ma w�n a �sono w�n gyidi no nso ka ho bi na y�kaas�m no. (Marko 12:28-31) �nde, na y�b�y� d�n ahu afofo-ro mm�b�?

18 �s� s� yenya adwene a na Yesu w� w� nnipa ho nobi. N

´a obu w�n s� “nguan a wonni hw�fo a w�apirapira

w�n.” Fa no s� woakohyia oguammaa bi a wayera. Esia-ne s� oguammaa a wayera yi nni �hw�fo a �de no b�k�

17, 18. (a) D�n na �kanyan y�n ma y�y� as�nka adwuma no? (b) Y�-b�y� d�n ahu afoforo mm�b�?

“BRA BEDI M’AKYI”158

baabi a sare fr�mfr�m ne nsu w� nti, �k�m ne suk�mde no. So oguammaa no reny� wo mm�b�? So wore-ny� nea wubetumi biara mma no aduan ne nsu? Nnipapii a w�ntee as�mpa no te s� saa oguammaa no. Esia-ne s� nyamesom akannifo ato w�n asaworam nti, hon-hom fam k�m ne suk�m de w�n, na wonni anidaso bia-ra. Yenim nea wohia: Onyankop�n As�m mu nokware a�te s� aduan a �ma aho�den, ne nsu a �ma akomat�-yam no. (Yesaia 55:1, 2) S� yesusuw s�nea honhom famk�m de nnipa a w�atwa y�n ho ahyia no ho a, w�y� y�nmm�b�. S� y�te nka ma w�n s�nea Yesu y�e no a, y�b�y�nea yebetumi biara aka Ahenni ho anidaso no ho as�makyer� w�n.

19 Y�b�y� d�n aboa afoforo ma w�adi Yesu nhw�so akyi?Fa no s� y�p� s� y�hy� Bible suani bi a wafata s� ofi as�n-ka adwuma no ase no nkuran. Anaas�, ebia y�p� s� y�-boa obi a wagyae as�nka k� ma �de ne ho hy� as�nkaadwuma no mu bio. �kwanb�n na y�b�fa so aboa nni-pa a w�te saa? �s� s� y�b�mm�den kanyan w�n koma.Kae s� nea edi kan no, nkur�-fo no ‘y��’ Yesu ‘mm�b�,’ naafei �kyer�kyer�� w�n. (Mar-ko 6:34) Enti s� yetumi boaw�n ma wohu afoforo mm�-b� a, �b�ka w�n koma maw�aka as�mpa no akyer� w�ns�nea Yesu y�e no. Yebetumiabisa obi a �te saa no s�:“�kwan b�n so na Ahenni no

19. D�n na yebetumi ay� de aboaBible suani a wafata s� ofi as�nkaase no?

Fi ayamhyehye mu kaas�m no

‘�Y�� NO MM�B�’ 159

ho ade a woasua no asesa w’asetena? Na w�n a won-nya ntee as�m yi nso �—so �ns� s� woka as�mpa no kye-r� w�n? D�n na wubetumi ay� de aboa w�n?” Nokwaremno, �d� a y�w� ma Onyankop�n ne �p� a y�w� s� y�b�-som no no titiriw na �kanyan y�n ma y�y� as�nka adwu-ma no.

20 Yesu akyi a yebedi no hwehw� pii sen s� y�de ne ns�mb�kyer�kyer� afoforo na y�ay� y�n ade s�nea �y�e no k�k�.�s� s� yenya “adwene” a na �w� no bi. (Filipifo 2:5) Hw�s�nea �y� y�n anigye paa s� Bible no ma yehu nea entia Yesu kaa ns�m bi ne s�nea na �te nka! S� yenya “Kris-to adwene” a, �b�boa ma y�ada tema adi na y�ahu afofo-ro mm�b�, na ama y�ne w�n adi ns�m s�nea Yesu y�e no.(1 Korintofo 2:16) Yebesusuw akwan ahorow a Yesu faa sodaa �d� adi kyer�� n’akyidifo titiriw no ho w� ti a edi h�no mu.

20. (a) D�n na Yesu akyi a yebedi no hwehw� s� y�y�? (b) D�n na ye-besusuw ho w� ti a edi h� no mu?

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ �kwan b�n so na Yesu daa ayamhyehye adi w� s�nea �neafoforo dii ns�m no mu, na y�b�y� d�n asuasua no?—Mateo11:28-30.

˘ D�n nti na �ho hia s� yesuasua s�nea Yesu daa mm�bor�-hunu anaa ayamhyehye adi kyer�� afoforo no?—Mateo 9:9-13;23:23.

˘ Nne�ma b�n na Yesu y�e a �kyer� s� na osusuw afoforo nka-te ho, na y�b�y� d�n adi ne nhw�so akyi?—Luka 7:36-50.

˘ �kwan b�n so na mfatoho a �fa Samariani mm�borohunufono ho no ma yehu s� ayamhyehye y� su pa, na �kwan b�n sona yebetumi de aba a �w� as�m no mu no adi dwuma?—Luka10:29-37.

“BRA BEDI M’AKYI”160

BERE a Yesu ne n’asomafo no hyiaam w� abansoro danbi mu w� Yerusalem no, na onim s� �no ne anadwo aetwa to a �ne w�n rehyiam ansa na wawu. Na bere aso s��san k� n’Agya nky�n. Na �renky� koraa na w�akyere Yesuas� ne gyidi ahw� w� �kwan a �y� yaw sen biara so. Nanso,owu a na Yesu rebewu no mpo amma wammu n’ani anguasomafo no ahiade so.

2 Na Yesu adi kan aka akyer� asomafo no s� obegyaw w�nh�, nanso na �da so ara w� ns�m pii a �s� s� �ka kyer� w�nde hy� w�n den na aboa w�n ma w�agyina s�hw� a wo-behyia daakye no ano. Enti �de saa bere a �ho hia yi kye-r�kyer�� w�n nne�ma atitiriw a �b�boa w�n ma w�atumiadi Onyankop�n nokware. Ns�m a �ka kyer�� w�n no hy�nkuran na emu d� sen ns�m biara a na waka akyer� w�np�n. Nanso, d�n nti na na Yesu dwen n’asuafo no ho senn’ankasa ho no? D�n nti na na nhyiam a etwa to yi ho hiano saa? Mmuae no ara ne s�, na �d� n’asuafo no yiye.

3 Mfe pii akyi bere a �somafo Yohane rekyer�w nea esii saaanadwo no, �kae s�: “Na Yesu nim ansa na twam afahy� norebedu s� ne d�n no adu s� ofi wiase k� Agya no nky�n.Na esiane s� na Yesu d� n’ankasa ne de a w�w� wiase nonti, �d�� w�n kosii awiei.” (Yohane 13:1) Yesu antw�n an-kosi saa anadwo no ansa na �reda �d� adi akyer� w�n aw�y� “n’ankasa ne de” no. W� ne som adwuma no nyinaamu no, �faa akwan ahorow so kyer�e s� �d� n’asuafo no.

1, 2. Anadwo a etwa to a Yesu ne n’asomafo no hyiaam no, d�n na�y�e, na d�n nti na na nhyiam a etwa to yi ho hia no saa?3. Y�y� d�n hu s� Yesu antw�n ankosi anadwo a etwa to no ansa na�reda �d� adi akyer� n’akyidifo no?

T I 1 6

‘Yesu D�� W�nKosii Awiei’

Mfasow� so s� y�b�hwehw� akwan a �faa so daa �d� adi nobi mu, efis� s� yesuasua no a, �nna �b�kyer� s� y�y� n’asua-fo ampa.

N´a �w� Abodwoky�re

4 �d� ne abodwoky�re w� abusuab�. Y�kenkanw� 1 Korin-tofo 13:4 s�: “�d� w� abodwoky�re,” na nea abodwoky�rekyer� ne s� wubenya afoforo ho abotare. So na �s� s� Yesunya n’asuafo no ho abotare? Nokwarem no, na �s� s� �y�saa! S�nea yehui w� Ti 3 no mu no, na �y� den ma asomafono s� wobesua ahobr�ase. Wogyee nea �y� k�se w� w�n muno ho akyinnye mp�n pii. D�n na Yesu y�e w� ho? So nebo fuw w�n ma �te�te�� w�n? Dabi, na mmom bere a “aka-sakasa gyegyeegye” s�ree w� as�nkoro no ara ho anadwo aetwa to a �ne w�n hyiaam no, �t�� ne bo ase ne w�n susuwns�m ho!—Luka 22:24-30; Mateo 20:20-28; Marko 9:33-37.

5 Akyiri yi, saa anadwo no ara bere a Yesu ne asomafo ano-kwafo 11 no k�� Getsemane turo no mu no, w�s�� n’abo-tare hw�e bio. Yesu gyaw asomafo no mu baaw�twe h�, na�faa Petro, Yakobo, ne Yohane de w�n k�� anim kakra w�turo no mu. Yesu ka kyer�� w�n s�: ‘Awer�how ahy� me krama kosi owu mu. Montena ha na monw�n.’Afei ogyaw w�nh� k�� anim kakra, na ofii ase b�� mpae denneennen. Berea �b�� mpaewiei no, �san baa asomafo baasa no nky�n. D�nna na w�rey�? Saa bere a na �rebehyia s�hw� a emu y� densen biara no, naw�adeda! So esiane s� w�antumi anw�n nti,�kaa w�n anim? Dabi, na mmom �t�� ne bo ase ne w�n ka-sae. Ns�m a ofi ayamye mu kae no ma yehu s� na �te w�nmmer�wy� ne s�nea naw�ahaw no ase.� �kae s�: “Honhom

� �ny� �br� nkutoo na �maa asomafo no dedae. Bere a Luka 22:45reka as�nkoro no ara no, �kae s� Yesu “kohui s� awer�how rededa w�n.”

4, 5. (a) D�n nti na na ehia s� Yesu nya n’asuafo no ho abotare?(b) Bere a Yesu asomafo no mu baasa antumi aw�n w� Getsemane turono mu no, d�n na �y�e?

“BRA BEDI M’AKYI”162

no de, �p�, nanso honam no y� mmer�w.” �wom s� Yesu k�bae ne mpr�nsa so behui s� na w�adeda de, nanso �k�� soara nyaa w�n ho abotare!—Mateo 26:36-46.

6 �y� anigye s� yebehu s� Yesu ampa abaw w� n’asoma-fo no ho. Akyiri yi, n’abodwoky�re no so baa mfaso, efi-s� saa mmarima anokwafo no huu s�nea na ehia s� w�br�w�n ho ase na w�w�n. (1 Petro 3:8; 4:7) S� y�ne afofororedi ns�m a, y�b�y� d�n asuasua Yesu? �s� s� asafo mu mpa-nyimfo titiriw nya abotare. Ebetumi aba s� asafo no munibi de n’as�m b�k� �panyin bi h� bere a �panyin no ankasaabr� anaa nne�ma foforo ho adwennwene agye n’adweneno. �t� mmere bi nso a, w�n a wohia mmoa no mfa afotua w�de ma w�n no nni dwuma nt�m so. Nanso ne nyinaamu no, mpanyimfo a w�w� abotare no de “odwo kasa,” na‘w�y� nguankuw no br�br�.’ (2 Timoteo 2:24, 25; AsomafoNnwuma 20:28, 29) �s� s� awofo nso suasua Yesu na wonyaabotare efis� �t� mmere bi a, �y� den ma mmofra s� w�deafotu anaa nte�so b�y� adwuma. �d� ne abotare a awofobenya no b�boa ma w�n abam remmu bere a w�reb� mm�-den s� w�b�tete w�n mma no. S� wonya abotare saa a, wo-benya so mfaso pii.—Dwom 127:3.

Odii W�n Ahiade Ho Dwuma7 S� yefi y�n p� mu y� nne�ma ma afoforo a, �kyer� s�

y�w� �d�. (1 Yohane 3:17, 18) �d� ‘nhwehw� nea n’ankasahia.’ (1 Korintofo 13:5) �d� na �kaa Yesu ma odii n’asuafono honam fam ahiade ho dwuma. Mp�n pii no, ansa naw�b�ka s� wohia biribi no, na Yesu ankasa afi ne p� muay� ama w�n dedaw. Bere a ohui s� w�abr� no, �ka kyer��w�n s� w�mmra na w�ne no “nk�hy� baabi nhome kakra.”(Marko 6:31) Bere a ohui s� �k�m de w�n no, ofi ne p�

6. �kwan b�n so na yebetumi asuasua Yesu w� s�nea y�ne afoforo dins�m no mu?7. Akwan b�n so na Yesu dii n’asuafo no honam fam ahiade hodwuma?

‘YESU D�� W�N KOSII AWIEI’ 163

mu maa w�n aduan—ma ebi soo nnipa mpempem pii a naw�aba rebetie ne nkyer�kyer� no so.—Mateo 14:19, 20; 15:35-37.

8 Yesu huu n’asuafo no honhom fam ahiade, na odii hodwuma. (Mateo 4:4; 5:3) S� �rekyer�kyer� w�n a, na �taanya w�n ho adagyew. N’asuafo no titiriw nti na �maa Be-p�w so As�nka no s�nea �b�y� a �b�boa w�n. (Mateo 5:1,2, 13-16) S� �de mfatoho kyer�kyer�, na akyiri yi “�ka�ne n’asuafo no nkutoo a, �kyer�kyer� biribiara mu” kyer�w�n. (Marko 4:34) Yesu ka siei s� �b�paw “akoa nokwafo ne�badwemma” bi a �b�hw� ma Yesu akyidifo no amee w�nna a edi akyiri no mu. Yesu nuanom kuw ketewa a w�w�asase so a w�de honhom asra w�n no na w�bom y� saaakoa nokwafo yi, na efi afe 1919 Y.B. mu no, w�de honhomfam ‘aduan rema w� bere a �s� mu.’—Mateo 24:45.

8, 9. (a) D�n na �kyer� s� Yesu huu n’asuafo no honhom fam ahiadena odii ho dwuma? (b) Bere a Yesu s�n dua so no, d�n na �y�e de kye-r�e s� na odwen ne maame ho paa?

Awofo a w�n ani ku w�n mma ho nya w�n hoabotare, na w�de mmofra no ahiade ma w�n

“BRA BEDI M’AKYI”164

9 Da a Yesu rebewu no, �kyer�e s� odwen n’ad�fo hon-hom famyiyedi how� �kwan a na �ka koma paa so. Wo de,twa tebea no ho mfonini hw�. Na Yesu s�n dua so a �rehuamane paa. Nea �b�y� na watumi agu ahome no, �da adi s�na �s� s� �twe ne mu kakra. Akyinnye biara nni ho s� eyima �tee yaw paa, efis� na ne mu duru no ama nnadewa aw�de ab� ne nan mu no tew fa nam no mu. Na �b�te yawk�se bere a n’akyi a apaapae no twitwiw as�ndua no. Esia-ne s� na �s� s� �twe mframa ansa na watumi akasa nti, �b�-y� s� na �y� den s� �b�kasa. Nanso ansa na Yesu rewu no,�kaa ns�m bi a na �kyer� s� �w� �d� k�se ma ne maame,Maria. Bere a Yesu huu Maria ne �somafo Yohane s� wo-gyina baabi a �b�n no no, �de nne a s� obi b�n no a �b�teka kyer�� ne maame s� “�bea, hw�! Wo ba!” Afei �ka kye-r�� Yohane s�: “Hw�! Wo maame!” (Yohane 19:26, 27) NaYesu nim s� �somafo nokwafo no de Maria honam fam nene honhom fam ahiade nyinaa b�ma no.�

� �b�y� s� saa bere no, na Maria y� okunafo, na na ne mma a w�akano nya mm�y�� Yesu asuafo.—Yohane 7:5.

‘YESU D�� W�N KOSII AWIEI’ 165

10 Mfaso w� so s� awofo a w�n ani ku w�n mma ho nobesusuw Yesu nhw�so no ho. Agya a �d� n’abusua yiyeno b�hw� de w�n honam fam ahiade ama w�n. (1 Timo-teo 5:8) �t� mmere bi a, abusua ti a �kari p� na �w� �d�no y� nhyehy�e ma n’abusua no de home na wogyew�n ani. Nea ehia paa no, Kristofo a w�y� awofo de w�nmma honhom fam ahiade ma w�n. �kwan b�n so? Awo-fo a w�te saa no y� nhyehy�e ma w�y� abusua Bible ade-sua na s� w�rey� adesua no a, w�b� mm�den y� w� �kwana �ma mmofra no ani gye na �hy� nkuran so. (Deuterono-mium 6:6, 7) Awofo nam w�n kasa ne w�n nney�e so kye-r�kyer� w�n mma s� as�nka adwuma no ho hia yiye, naafei nso �som a w�de ma Onyankop�n no hwehw� s� wo-siesie w�n ho ma Kristofo nhyiam ahorow na w�k� no daa.—Hebrifo 10:24, 25.

N´a �w� �p� s� �de

B�ne Befiri11 �d� ho ade biako ne b�ne fafiri. (Kolosefo 3:13, 14)

S�nea 1 Korintofo 13:5 kyer� no, �d� ‘mfa b�ne nhy�ne mu.’ Mp�n pii na Yesu kyer�� n’akyidifo no nea entia �s� s� w�de b�ne firi. �ka kyer�� w�n s� w�mfa afo-foro b�ne mfiri w�n, “�ny� mp�n ason, na mmom en-kosi mp�n adu�son ason”—kyer� s�, na �s� s� w�de b�nefiri koraa. (Mateo 18:21, 22) �kyer�kyer�� w�n s� s� w�ka�b�nefo anim na onu ne ho a, �s� s� w�de ne b�ne firi no.(Luka 17:3, 4) Nanso, na Yesu nte s� Farisifo nyaatwom-fo a na w�kasa k�k� no; na �y� nea �ka no. (Mateo 23:2-4) Ma y�nhw� s�nea Yesu daa no adi s� na �w� �p� s��de ne nnamfo mfomso befiri w�n bere a wodii no huam-m� no.

10. �kwan b�n so na awofo betumi asuasua Yesu bere a wodi w�n mmaahiade ho dwuma no?11. B�ne fafiri ho ade b�n na Yesu kyer�kyer�� n’akyidifo no?

‘YESU D�� W�N KOSII AWIEI’ 167

12 Na Yesu ne Petro a ne yam ye nanso �t� da bi a na �pe-re ne ho no, w� abusuab� a emu y� den. Yesu huu su paahorow a na Petro w� no, na �maa no �som mu hokwanpii. Petro ne Yakobo ne Yohane de w�n ani huu anwonwa-de ahorow bi a asomafo a w�aka no anhu. (Mateo 17:1, 2;Luka 8:49-55) S�nea yedii kan hui no, Petro ka asomafo aYesu ne w�n k�� n’anim kakra w� Getsemane turo no muanadwo a na w�reb�kyere Yesu no ho. Nanso saa anadwono ara, bere a woyii Yesu mae na w�kyeree no no, Petrone asomafo afoforo no guan gyaw Yesu h�. Akyiri yi, Pe-tro nyaa akokoduru gyinaa adiwo h� bere a na w�redi Yesuas�m w� �kwan a �mfata so no. Nanso anky� na ehu kaaPetro ma odii mfomso k�se bi—odii atoro mpr�nsa kae s�onnim Yesu koraa! (Mateo 26:69-75) D�n na Yesu y�e w�ho? S� �y� wo na w’adamfo a �b�n wo paa dii wo huamm�saa a, anka wob�y� d�n?

13 Na Yesu ay� krado s� �de Petro b�ne befiri no. Na onims� b�ne a Petro ay� no haw no yiye. Nokwas�m ne s�, �so-mafo a na wanu ne ho yi “wer� howee na osui.” (Marko 14:72) Da a Yesu nyan fii awufo mu no, okoyii ne ho adi kye-r�� Petro, na �da adi s� �kyekyee �somafo no wer� na otwaane koma too ne yam. (Luka 24:34; 1 Korintofo 15:5) B�y�asram abien ntam no, Yesu hy�� Petro anuonyam w� Yeru-salem bere a �ma odii asomafo no anim ma wodii nnipa-d�m bi adanse w� Pentekoste da no. (Asomafo Nnwuma 2:14-40) �s� s� y�kae nso s� Yesu annya asomafo no ho me-nasep�w s� woguan gyaw no. Na mmom, bere a onyan fiiawufo mu no, �k�� so ara fr�� w�n “me nuanom.” (Mateo28:10) So eyi nkyer� ampa s� �ny� Yesu ano k�k� na �de kaab�ne fafiri ho as�m?

12, 13. (a) �kwan b�n so na Petro dii Yesu huamm� anadwo a w�kye-ree Yesu no? (b) �kwan b�n so na s�nea Yesu y�� n’ade w� ne wus�-re akyi no ma �daa adi s� �ny� n’ano k�k� na �de kaa b�ne fafiri hoas�m?

“BRA BEDI M’AKYI”168

14 S� Kristo asuafo no, �s� s� yesua s� y�de afoforo b�ne be-firi w�n.D�nntia? Y�ny� p� te s� Yesu, na saa ara nsonaw�na ebia w�b�y� b�ne atia y�n no nso ny� p�. Bere ne bere muno, y�n nyinaa fom w� kasa ne nney�e mu. (Romafo 3:23;Yakobo3:2) S� y�de afoforob�ne firiw�nbere ay�w�neaye-begyina so ada mm�borohunu adi a, �ma �y� mmer�w maOnyankop�n nso s� �de y�n b�ne befiri y�n. (Marko 11:25)�nde, �kwan b�n so na yebetumi akyer� s� y�w� �p� s� y�dew�n aw�ay� b�ne atia y�n no b�ne befiri w�n? Mp�npii no,�d� boa y�n mayebu y�n ani gu afoforo b�ne nketenkete new�n sint� ahorow so. (1 Petro 4:8) S� w�n a w�y� b�ne tiay�n no fi w�n koma mu nu w�n ho s�nea Petro y�e no a,�kwan biara so no, �s� s� yesuasua Yesu na yefi y�np� mu defiri w�n. S� anka y�de w�n ho as�m b�hy� y�n mu no, �y�papa s� yeyi w�n ho menasep�w biara fi y�n mu. (Efesofo 4:32) S� y�y� saa a, y�boa ma asomdwoe tena asafo no mu, nasaa ara nso na �ma yenya akomat�yam.—1 Petro 3:11.

�kyer�e s� �w� W�n mu Ahotoso15 �d� ne ahotoso w� abusuab�. �d� ‘gye biribiara di.’�

(1 Korintofo 13:7) �d� na �kaa Yesu ma onyaa n’asuafo nomu ahotoso �mfa ho s� na w�t� sin no. Na ogye w�n di, nana onim s� wofi w�n koma mu d� Yehowa, naw�p� s� w�y�Yehowa ap�de. S� wodi mfomso mpo a, na Yesu nnya w�nho adwemm�ne. S� nhw�so no, bere a �somafo Yakobo ne�somafo Yohane maa w�n maame kobisaa Yesu s� �mmaw�ntena ne nky�n w� n’Ahenni mu no, Yesu annwen s�

� Nokwarem no, eyi nkyer� s� �d� gye as�m biara tom k�k�. Mmomno, nea �kyer� ne s� �d� ny� katee anaa ensusuw b�ne mma afoforo.�d� mpere ne ho nnya afoforo ho adwemm�ne, anaas� emmu afoforoanimtiaa.

14. D�n nti na �s� s� yesua s� y�de afoforo b�ne befiri w�n, na y�b�y�d�n akyer� s� y�w� �p� s� y�de befiri w�n?15. D�n nti na Yesu nyaa n’asuafo no mu ahotoso �mfa ho s� na w�w�sint� ahorow?

‘YESU D�� W�N KOSII AWIEI’ 169

w�w� adwemm�ne, na saa ara nso na wannye hokwan a naw�w� s� asomafo no amfi w�n nsam.—Mateo 20:20-28.

16 Yesu de nnwuma ahorow hy�� n’asuafo no nsa de kye-r�e s� �w� w�n mu ahotoso. Bere a �maa nnipad�m aduandii mprenu no, �de hokwan maa n’asuafo no ma w�kye-ky�� aduan no. (Mateo 14:19; 15:36) Bere a Yesu resiesie neho ama Twam afahy� a na etwa tow� n’asetena mu no, �so-maa Petro ne Yohane s� w�nk� Yerusalem nk�toto nne�mayiye. W�n na w�k�hwehw�� oguammaa, bobesa, paanoo amm�kaw nnim, �fan nwenenwene, ne nne�ma afoforo awobehia no. Na eyi ny� adwuma a �da fam, efis� na MoseMmara no hwehw� s� wodi Twam no w� �kwan a �fata so,na na �s� s� Yesu nso di saa Mmara no so. �no akyi no, berea Yesu de ne wu no ho Nkaedi sii h� saa anadwo no, �debobesa ne paanoo a mm�kaw nnim y�� s�nkyer�nne a �hohia paa.—Mateo 26:17-19; Luka 22:8, 13.

17 Yesu hui s� na �fata s� �de adwuma bi a �ho hia yiyehy� w�n nsa. S�nea y�adi kan ahu no, �de as�y�de a emu y�duru maa n’akyidifo a w�asra w�n kuw ketewaa bi s� w�m-fa honhom fam aduan mma. (Luka 12:42-44) Afei, kaes� �de adwuma k�se gyaw w�n s� w�nka as�m no na w�-ny� afoforo n’asuafo. (Mateo 28:18-20) �nn� mpo, �wom s�Yesu redi tumi w� soro a yenhu no de, nanso �de n’asafo a�w� asase so no ahy� mmarima aw�n ho akokwaw w� hon-hom fam a �de w�n ‘ama s� aky�de’ no nsa.—Efesofo 4:8,11, 12.

18 Y�b�y� d�n adi Yesu nhw�so akyi w� s�nea y�ne afofo-ro di ns�m no mu? S� yegye y�n mf�fo gyidifo di na yenyaw�n mu ahotoso a, �no b�kyer� s� y�d� w�n. �s� s� y�kae s�obi a �w� �d� no w� adwempa, na onnwen b�ne mma afo-

16, 17. Nnwuma b�n na Yesu de hy�� n’asuafo no nsa?18-20. (a) Y�b�y� d�n akyer� s� yegye y�n nuanom di, na y�w� w�nmu ahotoso? (b) Y�b�y� d�n asuasua s�nea Yesu fii ne p� mu de nnwu-ma hy�� afoforo nsa no? (d) D�n na yebesusuw ho w� ti a edi h� no mu?

“BRA BEDI M’AKYI”170

foro. Esiane s� afoforo betumi afom y�n bere ne bere munti, s� wodi y�n huamm� a, �d� a y�w� ma w�n no nti, y�-rempere y�n ho nsusuw s� w�boapa na w�y�e. (Mateo 7:1, 2) S� y�k� so nya y�n nuanom ho adwempa a, y�ne w�nbedi ns�m w� �kwan a �hy� nkuran so sen s� yebebu w�nabam.—1 Tesalonikafo 5:11.

19 So yebetumi asuasua s�nea Yesu fii ne p� mu de adwu-ma hy�� afoforo nsa no? Mfaso w� so s� w�n a as�y�de hye-hy� w�n nsa w� asafo no mu no de nnwuma b�hy� afo-foro nsa na w�anya w�n mu ahotoso s� wobetumi ay� noyiye. Enti, asafo mu mpanyimfo betumi de ntetee a �fata na�som bo ama anuanom mmarima nkumaa a ‘w�p� s�’ w�-boa w� asafo no mu no. (1 Timoteo 3:1; 2 Timoteo 2:2) Saantetee yi ho hia paa. Bere a Yehowa rema Ahenni ho adwu-ma no anya nk�so nt�mnt�m no, �ho abehia s� w�tetemmarima a w�fata ma wodi nne�ma anim.—Yesaia 60:22.

20 Yesu y�� s�nea �s� s� y�d� afoforo no ho nhw�so a �dansow maa y�n. �d� a �daa no adi a yebesuasua no ho hiasen biribiara. W� ti a edi h� no mu no, yebesusuw �d�a �sen biara a �daa no adi—ne p� mu a ofi de ne nkwa maay�n—no ho.

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ D�n nti na �ho hia s� yetie b�ne fafiri ho afotu a Yesu demae no?—Mateo 6:14, 15.

˘ �kwan b�n so na yebetumi de Yesu mfatoho a �kyer� neaenti a �s� s� y�de b�ne firi no ay� adwuma?—Mateo 18:23-35.

˘ �kwan b�n so na Yesu kyer�e s� odwen n’asuafo no ho, nay�b�y� d�n asuasua no?—Mateo 20:17-19; Yohane 16:12.

˘ �kwan b�n so na Yesu maa Petro hui s� �w� ne mu ahoto-so, na y�b�y� d�n akyer� s� y�w� afoforo mu ahotoso?—Luka22:31, 32.

‘YESU D�� W�N KOSII AWIEI’ 171

“HW�! Onipa no ni!” As�m yi na Roma Amrado, PontioPilato kae bere a �de Yesu Kristo kyer�� basabasay�fo a naw�n bo afuw no w� amrado no ahemfie adiwo w� Twamafahy� bere mu w� afe 33 Y.B. mu no. (Yohane 19:5) Nnakakraa bi ansa na as�myi resi no, na nnipakuw no ab� agyeYesu so bere a �hy�n Yerusalem nkonimdi mu s� �hene aOnyankop�n apaw no no. Nanso saa anadwo yi de, na �so-no adwene a nnipakuw yi kura w� Yesu ho koraa.

2 Na w�de atade nguguso k�k�� bi a �te s� nea adehye hy�ahy� Yesu de abotiri ab� ne ti. Nanso, na w�de ngugusoa �hy� no bere a ne ho repram mogya ne abotiri a w�dens�e anwene de ahy� ne ti ma �retu mogya no redi ne hof�w. Nkur�fo a na �s�fo panyin no ama w�n ani abere nopoo �barima a w�apirapira no a na ogyina w�n anim no.As�fo no te�te��m s�: “B� no as�ndua mu! B� no as�nduamu!” Nkur�fokuw a na awudi ahy� w�n koma ma no nsote�te��m s�: “�s� s� owu.”—Yohane 19:1-7.

3 Yesu de akokoduru gyinaa animguase ne amanehu-nu no nyinaa ano a wannwiinwii.� N

´a way� krado s�

� Saa da no, w�tee ntasu guu Yesu so mprenu. Nyamesom akannifono na wodii kan y�� saa, na afei Roma asraafo no nso y�� bi. (Mateo 26:59-68; 27:27-30) Yesu gyinaa animtiaabu a �te saa ano a wankasa, na�maa nk�mhy� yi baa mu: “Mamfa m’anim anhintaw animguase nentasu.”—Yesaia 50:6.

1-4. (a) Bere a Pilato de Yesu maa basabasay�fo a w�n bo afuw a nawogyinagyina amrado no ahemfie adiwo no, d�n na esii? (b) D�n naYesu y�e w� animguase ne amane a ohui no ho, na ns�mmisa a �hohia b�n na �ma �s�re?

T I 1 7

“Obiara Nni�d� a �sen Eyi”

172

obewu. Akyiri yi, saa Twam Da no ara, ofii ne p� mu dene ho mae ma wokum no w� as�ndua so.—Yohane 19:17,18, 30.

4 Yesu nam ne nkwa a �de mae no so kyer�e s� �y� n’akyi-difo adamfo ampa. �kae s�: “Obiara nni �d� a �sen eyi, s�obi de ne kra b�to h� ama ne nnamfo.” (Yohane 15:13)�no ma ns�mmisa bi a �ho hia s�re. So na ehia s� Yesu fasaa amanehunu no nyinaa mu na afei owu? D�n nti nana �w� �p� s� �b�y� saa? S

´� ne “nnamfo” ne n’akyidifo no,

y�b�y� d�n asuasua ne nhw�so no?

D�n Nti na na �ho Hia s�Yesu Hu Amane na Owu?

5 S´� Mesia a w�ahy� ne ho b� no, na Yesu nim nea

�b�to no. N´a onim nk�mhy� ahorow a �w� Hebri Kyer�w-

ns�m no mu a �ka amane a Mesia no behu ne ne wu hoas�m no. (Yesaia 53:3-7, 12; Daniel 9:26) Osiesiee n’asuafono adwene mp�n pii maa s�hw� a na �b�to no no. (Mar-ko 8:31; 9:31) Bere a na �rek� Yerusalem akodi Twam afa-hy� a etwa to w� n’asetena mu no, �ka kyer�� n’asomafono pen s�: “Wobeyi onipa Ba no ama as�fo mpanyin neakyer�wfo no, na wobebu no kumf�, na wobeyi no amaamanaman mufo, na wobedi ne ho agoru atete ntasuagu no so na w�aka no mpire akum no.” (Marko 10:33,34) N

´a eyi ny� ns�nhunu. S�nea y�ahu no, wodii Yesu ho

f�w, tetee ntasu guu no so, kaa no mpire, na wokum noampa.

6 �nde, d�n nti na na �ho hia s� Yesu hu amane na owu?Nne�ma atitiriw pii ntia. Nea edi kan no, s� Yesu kura nem

˜udi mu a, na �b�da adi s� �y� nokwaredifo, na �b�kye-

r� nso s� ogyina Yehowa tumidi akyi. Kae s� Satan dii ato-ro b�� nnipa sobo s� nea wonya fi Onyankop�n h� nti na

5. �y�� d�n na Yesu huu s�hw� ahorow a na �b�to no no?6. D�n nti na na �ho hia s� Yesu hu amane na owu?

“BRA BEDI M’AKYI”174

w�som no. (Hiob 2:1-5) Yesu nam nokware a odi “kosii . . .as�ndua ho wu mu” no so ma wonyaa as�m buaa Satansobo a na enni nnyinaso pa biara no. (Filipifo 2:8; Mme-bus�m 27:11) Nea �t� so abien no, Mesia no amanehunune ne wu no b�y� mpata ama nnipa afoforo b�ne. (Yesaia53:5, 10; Daniel 9:24) Yesu de ‘ne kra y�� agyede de gyeennipa bebree,’ na abue hokwan ama y�anya Onyankop�nanim dom. (Mateo 20:28) Nea �to so abi�sa no, esianeahokyere ne amanehunu a Yesu faa mu nti, “w�as� noahw� w� biribiara mu te s� y�n ara.” �nam so ma wab�y��s�fo Panyin a �w� mm�bor�hunu a ‘otumi te y�n mme-r�wy� ase.’—Hebrifo 2:17, 18; 4:15.

D�n Nti na na Yesu W� �p� s��de ne Nkwa B�b� Af�re?

7 Nea �b�y� na y�ate nea enti a na Yesu w� �p� s� �de nenkwa b�b� af�re ase no, susuw eyi ho hw�: Onipa b�n naobegyaw n’abusua ne ne fie h� atu kwan ak� �man foforoso bere a onim s� nnipa a w�w� h� no b�po no, wobegun’anim ase ay� no basabasa, na awiei koraa no, w�akumno no? Afei, susuw nea Yesu y�e no ho hw�. Ansa na �rebaasase so no, na �w� dibea soronko w� n’Agya nky�n. Nan-so, Yesu fii ne p� mu fii baabi a na �te w� �soro no baa asa-se so s� onipa. Osii saa gyinae yi bere a na onim s� nnipadodow no ara b�po no na w�agu n’anim ase ay� no ayaya-de, na awiei koraa no w�akum no yayaayaw no. (Filipifo 2:5-7) D�n na �kaa Yesu ma �de ne ho b�� af�re saa?

8 Nea �sen eyi nyinaa no, �d� k�se a Yesu w� ma n’Agyano na �kaa no. Yesu boaset� no kyer� s� na �w� �d� ma Ye-howa. Saa �d� no na �maa Yesu dwen n’Agya din a na w�-b�tew ho no ho. (Mateo 6:9; Yohane 17:1-6, 26) Nea ehiapaa no, na Yesu p� s� ohu s� w�ayi ahohorab� a w�de aba

7. D�n na Yesu de b�� af�re ansa na �reba asase so?8, 9. D�n na �kaa Yesu ma �de ne nkwa b�� af�re maa y�n?

“OBIARA NNI �D� A �SEN EYI” 175

n’Agya din so no nyinaa afi h�. Enti, Yesu buu no s� �y�hokwan k�se ma no s� trenee nti obehu amane, efis� naonim s� ne nokwaredi no b�boa ma w�atew n’Agya din a�som bo no ho.—1 Beresos�m 29:13.

9 Ade foforo a �kaa Yesu ma �de ne nkwa too h� ne s�, na�d� adesamma. Eyi y� �d� a onya maa nnipa fii adesammamfiase p��. Bere tenten ansa na Yesu reba asase so no, Bi-ble ka s�nea na �te nka ma nnipa no ho as�m s�: “Na nni-pa mma ho ns�m na na �da me koma so.” (Mmebus�m 8:30, 31) �daa ne d� adi pefee bere a �baa asase so no. S�neayehui w� ti abi�sa a atwam no mu no, Yesu daa �d� a na�w� ma nnipa nyinaa, titiriw n’akyidifo no adi. Nanso, w�Nisan 14, afe 33 Y.B. mu no, ofii ne p� mu de ne nkwa b��af�re maa y�n. (Yohane 10:11) Nokwarem no, na �kwanfoforo biara nni h� a �b�fa so ada �d� adi asen nea �y�e yi.So �s� s� yesuasua saa �d� yi? Yiw. Nokwas�m ne s�, w�a-ma y�n ahy�de s� y�ny� saa.

“Monnod� Mo Ho; S�nea Med� Mo No”10 Anadwo a Yesu rebewu no, �ka kyer�� n’asuafo a w�-

b�n no paa no s�: “Mede ahy�de foforo rema mo, s� mon-nod� mo ho; s�nea med� mo no, mo nso monnod� moho saa ara. S� modod� mo ho a, �no na �b�ma nni-pa nyinaa ahu s� moy� m’asuafo ampa.” (Yohane 13:34,35) “Monnod� mo ho”—d�n nti na �y� “ahy�de foforo”?N

´a Mose Mmara no adi kan ahy� s�: “D� wo y�nko s� wo

ho.” (Leviticus 19:18) Nanso, ahy�de foforo no hwehw� s�yenya �d� a �sen saa, nea �b�ka y�n ma y�de y�n ankasankwa ab� af�re ama afoforo. Yesu ankasa maa eyi mu daah� bere a �kae s�: “M’ahy�de ne s� monnod� mo ho s�-nea med� mo no. Obiara nni �d� a �sen eyi, s� obi de nekra b�to h� ama ne nnamfo.” (Yohane 15:12, 13) Enti, nea

10, 11. Ahy�de foforo b�n na Yesu de maa n’akyidifo, na �hwehw� s�y�y� d�n, na d�n nti na �ho hia s� yedi so?

“BRA BEDI M’AKYI”176

ahy�de foforo no kyer� ne s�: “�ny� s� wob�d� afoforo te s�wo ho k�k�, na mmom �s� s� wod� w�n sen wo ho.” Yesunam s�nea �b�� ne bra ne ne wu no so kyer�� s�nea �d� yite ankasa.

11 D�n nti na �ho hia s� yedi ahy�de foforo yi so? �s� s�y�kae s� Yesu kae s�: “�no [�d� a efi koma mu] na �b�-ma nnipa nyinaa ahu s� moy� m’asuafo ampa.” Nokwa-rem no, �d� a efi koma mu a y�da no adi no ma wohu s�y�y� nokware Kristofo. Yebetumi de saa �d� yi atoto baa-gye a w�b� ho. W�n a w�k� Yehowa Adansefo nhyiam aw�y� no afe afe no b� nhyiam baagye. S� obi b� baagye nobi a, �ma wohu ne din ne asafo a ofi mu. �d� a efi komamu a y�da no adi kyer� afoforo no te s� “baagye,” �no na�kyer� s� y�y� nokware Kristofo. �kwan foforo so no, �s� s��d� a y�da no adi kyer� y�n ho y�n ho no da adi ma obiarahu na �y� te s� agyiraehy�de anaa baagye a y�ab�, na �noma wohu s� y�y� Kristo akyidifo ampa. �s� s� y�n nyinaabisa y�n ho s�, ‘So wohu s� meb� “baagye” a �kyer� s� mifime koma nyinaa mu d� me nuanom no?’

�d� a Efi Koma Mu—D�n na �hwehw� s� Y�y�?

12 S´� Yesu akyidifo no, ehia s� y�dod� y�n ho s�nea Yesu

d�� y�n no. Eyi kyer� s� �s� s� yefi y�n p� mu de y�n ho b�af�re ma y�n mf�fo gyidifo. �s� s� yenya �p� s� y�b�y� saaakosi he? Bible ka kyer� y�n s�: “Eyi na ama y�ahu �d�, efi-s� �no na �de ne kra too h� maa y�n; na �y� y�n as�de s�y�de y�n kra to h� ma y�n nuanom.” (1 Yohane 3:16) S�-nea Yesu y�e no, s� �ho behia a, �s� s� yenya �p� s� yebe-wu ama y�n ho y�n ho. S� yehyia �taa a, y�de y�n nkwab�to asiane mu sen s� yebeyi y�n nuanom Kristofo amama w�akum w�n. W� aman a mmusua mu ntawntawdi

12, 13. (a) �s� s� yenya �p� s� yebefi y�n koma mu ad� y�n nuanomakosi he? (b) Y�n koma mu a yebefi ad� afoforo no kyer� d�n?

“OBIARA NNI �D� A �SEN EYI” 177

ama �manfo no mu apaapae no mu no, y�de y�n nkwab�to asiane mu ab� y�n nuanom ho ban, �mfa ho abusuaanaa �man a wofi mu. S� amanaman redi ako a, y�b�makwan ma w�de y�n agu afiase anaa w�akum y�n mpo sens� y�b�fa akode de ako atia y�n mf�fo gyidifo anaa nnipaafoforo.—Yohane 17:14, 16; 1 Yohane 3:10-12.

13 �ny� y�n nkwa a yebefi y�n p� mu de ab� af�re amay�n nuanom no nkutoo ne ade a �s� s� y�y� de kyer� s�yefi y�n koma mu d� w�n. Nokwarem no, y�n mu kakraabi na ebia yebehyia s�hw� a �te saa. Nanso, s� y�w� �d�a ebetumi ama y�awu ama y�n nuanom a, so �ns� s� yefiy�n p� mu de nne�ma afoforo b� af�re ma w�n? Koma mua yebefi ad� y�n nuanom no hwehw� s� y�de nne�ma bi a�b�ma y�n ho at� y�n kame y�n ho, na ama y�atumi aboaw�n. �s� s� yesusuw w�n ahiade ne w�n yiyedi ho sen y�nankasa y�n de. (1 Korintofo 10:24) Akwan a mfaso w� sob�n na yebetumi afa so akyer� s� yefi y�n koma mu d� y�nnuanom?

�d� a Y�b�da no Adi w�Asafo no ne Abusua Mu

14 Asafo mu mpanyimfo de nne�ma pii b� af�re na w�a-tumi ‘ay�n Onyankop�n nguankuw’ no. (1 Petro 5:2, 3)W�n mmusua a �s� s� w�hw� w�n akyi no, ebia �ho behias� wogye bere anwummere anwummere anaa w� adap�nawiei de di asafo no ns�m ho dwuma, siesie w�n ho maasafo nhyiam dwumadi ahorow, srasra nguankuw no, nawodi w�n a w�ay� b�ne no as�m. Mpanyimfo pii de nne�-ma afoforo b� af�re, w�y� adwumaden w� nhyiam nke-tewa ne ak�se ase, w�som s� Ayaresabea Ntam NkitahodiBoayikuw mufo, Ayarefo Nsrahw� Akuw mufo, ne �man-

14. (a) D�n na ehia s� asafo mu mpanyimfo de b� af�re? (b) Wote nkad�n w� asafo mu mpanyimfo a w�y� adwumaden w� asafo a wow� muno ho?

“BRA BEDI M’AKYI”178

tam Adansi Boayikuw mufo. Asafo mu mpanyimfo, �ns�s� moma mo wer� fi da s� mo p� mu a mufi de mo bere,mo ahode, ne mo aho�den hw� nguankuw no so no diadanse s� mufi mo koma nyinaa mu reda �d� adi. (2 Ko-rintofo 12:15) �ny� Yehowa nko na n’ani s� ahofama amoda no adi no, na mmom asafo a mohw� so no mufonso kyer� ho anis�.—Filipifo 2:29; Hebrifo 6:10.

15 Na asafo mu mpanyimfo yerenom nso �—so saa mmeaa w�boa w�n kununom yi mfa nne�ma mm� af�re s�nea�b�y� a w�n kununom betumi ahw� nguankuw no so?Akyinnye biara nni ho s� s� �bea bi kunu de bere a anka�de b�hw� n’abusua no di asafo no ahiade ho dwuma a,na �bea no de nne�ma reb� af�re. Afei, susuw nne�ma aahw�fo akwantufo yerenom de b� af�re na w�atumi adiw�n kununom akyi ak� asafo ahorow ne �mansin ahorowmu no ho hw�. W�ntena faako, na mmom wokyinkyin,na ebi mpo a w�da mpa foforo so nnaw�twe biara. �yere-nom a wofi w�n p� mu de asafo no ahiade di w�n ankasade anim kan no fata nkamfo s� wofi w�n koma nyinaa muda �d� a �te saa adi.—Filipifo 2:3, 4.

16 Y�b�y� d�n afi koma mu ada �d� adi w� abusua nomu? Awofo, mode nne�ma pii b� af�re ma mo mma s�-nea �b�y� a mob�tete w�n w� “Yehowa nte�so ne nyan-sakyer� mu.” (Efesofo 6:4) Ebia �ho behia s� mode nn�n-hwerew pii y� adwumaden s�nea �b�y� a mubenya aduanama mo abusua, na ama mmofra no anya nea wobefurane baabi a w�b�da nso. Mo de nne�ma pii kame mo hona ama mo mma atumi anya asetena mu ahiade. Mo-san b� mm�den ne mo mma sua ade, mode w�n k� Kris-tofo nhyiam ahorow, na mo ne w�n bom k� as�nka nso.

15. (a) Nne�ma b�n na asafo mu mpanyimfo yerenom de b� af�re?(b) Wubu �yerenom a w�ma w�n kununom kwan ma w�som w� asa-fo a wow� mu no d�n?16. Nne�ma b�n na Kristofo a w�y� awofo de b� af�re ma w�n mma?

“OBIARA NNI �D� A �SEN EYI” 179

(Deuteronomium 6:6, 7) Koma mu a mufi da �d� adi saano s� abusua Hyehy�fo no ani, na ebetumi ama mo mmano anya daa nkwa.—Mmebus�m 22:6; Efesofo 3:14, 15.

17 Okununom, mob�y� d�n afi koma mu ada �d� adi deasuasua Yesu? Bible no de ho mmuae ma s�: “Okununom,monk� so nn� mo yerenom s�nea Kristo nso d�� asafo nona �de ne ho too h� maa asafo no.” (Efesofo 5:25) S�neay�ahu no, na Yesu d� n’akyidifo araa ma enti, owu maaw�n. �s� s� okunu a odi Kristo nhw�so akyi no suasua s�-nea Yesu a ‘wans� n’ankasa ani’ no fii ne p� mu y�� adeno. (Romafo 15:3) Okunu a �te saa no fi ne p� mu de neyere ahiade ne nea n’ani gye ho di n’ankasa de anim kan.�ny� katee nhwehw� s� �b�y� nea n’ankasa p�, na mmomogyae ns�m mu bere a �nto Kyer�wns�m mu nnyinaso-s�m biara no. Okunu a ofi koma mu da �d� adi nonya Yehowa anim dom, na �ma ne yere ne ne mma nsod� no.

D�n na Wob�y�?18 �ny� mmer�w s� yebedi ahy�de foforo a �ka s� y�nnod�

y�n ho no so, nanso y�w� ntease pa a enti �s� s� y�y� saa.Paulo kyer�wee s�: “�d� a Kristow� no hy� y�n, efis� eyi hona y�abu at�n, s� obiakofo wu maa obiara . . . , na owu maaobiara na w�n a w�te ase no antena ase amma w�n ho bio,na mmom w�atena ase ama nea owu maa w�n na wonyanno no.” (2 Korintofo 5:14, 15) Esiane s� Yesu wu maa y�nnti, so �ns� s� y�tena ase ma no? S� yefi y�n koma mu da�d� adi de suasua Yesu a, yebetumi ay� saa.

19 N´a �ny� s� Yesu regugu ns�m mu bere a �kaa as�m a

17. Kristofo a w�y� okununom b�y� d�n asuasua s�nea Yesu fii ne p�mu y�� ade no?18. D�n na �ka y�n ma yedi ahy�de foforo a �ne s� y�nnod� y�n hono so?19, 20. Aky�de a �som bo b�n na Yehowa de ama y�n, na y�b�y� d�nakyer� s� yegye tom?

“BRA BEDI M’AKYI”180

edi so yi: “Obiara nni �d� a �sen eyi, s� obi de ne kra b�toh� ama ne nnamfo.” (Yohane 15:13) Ne p� mu a ofi de nekra b�� af�re maa y�n no y� �kwan a �sen biara a �faa sodaa �d� adi kyer�� y�n. Nanso, obi foforo ada �d� a �sensaa mpo adi akyer� y�n. Yesu kyer�kyer�� mu s�: “Onyan-kop�n d� wiase paa ma enti �de ne Ba a �woo no koro nomae, na obiara a �kyer� no mu gyidi no ans�e na mmomwanya daa nkwa.” (Yohane 3:16) Onyankop�n d� y�npaa ma enti �de ne Ba no mae s� agyede, s�nea �b�y� awobegye y�n afi b�ne ne owu mu. (Efesofo 1:7) Agyedeno y� aky�de a efi Yehowa h�, nanso �nhy� y�n s� yennyentom.

20 Y�n na �s� s� yesi gyinae s� yebegye Yehowa aky�deno atom. �kwan b�n so na y�b�fa ay� saa? Denam ne Bano mu ‘gyidi a y�b�kyer�’ no so. Nanso, y�n ano k�k�a y�de b�ka s� y�w� gyidi no ara nn��so. �s� s� y�de s�-nea y�b� y�n bra no nso kyer� saa. (Yakobo 2:26) S� yediYesu Kristo nhw�so akyi da biara da a, �no na �b�kyer�s� yegye no di. Saa a y�b�y� no b�ma y�anya nhyira piinn� ne daakye s�nea nhoma yi ti a etwa to no b�kyer�-kyer� mu no.

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ Ahofama su b�n na Yesu kae s� �s� s� n’akyidifo da no adi?—Mateo 16:24-26.

˘ D�n nti na mfaso w� so s� y�de y�n ho b� af�re ma afoforo?—Marko 10:23-30.

˘ D�n na Yesu y�e de kyer�e s� �ne Oguanhw�fo Pa no, na d�nna Kristofo asafo no mu mpanyimfo betumi ay� de asuasuano?—Yohane 10:11-15.

˘ Akwan a mfaso w� so b�n na yebetumi afa so asuasua Yesuna y�afi koma mu ada �d� adi?—1 Yohane 3:17, 18.

“OBIARA NNI �D� A �SEN EYI” 181

N´A MMARIMA 11 abom gyina faako w� bep�w bi so. W�n

nyinaa de anigye rehw� nea �to so 12 no. N´a �w� onipa te-

beam de, nanso nokwas�m ne s�, na �ne Yesu a w�anyanno afi awufo mu ma wasan ab�y� Yehowa honhom mumma no mu nea �w� tumi sen biara no. N

´a eyi ne bere a

etwa to a Yesu ne n’asomafo no rehyiam w� Ngo Bep�wno so.

2 S� wufi Yerusalem na wofa Kidron Subon no mu a,wuhu bep�w yi. Saa bep�w no maa Yesu kaee ns�m pii. Be-p�w yi ho na Betania kurow a Yesu nyan Lasaro wom noda. Nnaw�twe kakra a atwam no, na Yesu fi Betfage ahy�nYerusalem nkonimdi mu. �da adi s� Getsemane turo nonso da Ngo Bep�w no so. �h� na Yesu faa ahohia pii muansa na w�rekyere no no. Bep�w koro yi ara so na afeiYesu ne ne nnamfo a w�b�n no paa a w�y� n’akyidifo noredi nkra. Yesu kaa ns�m a �hy� nkuran kyer�� w�n new�n dii nkra. Afei, �maa ne ho so fii asase so! N

´a asomafo

no gyinagyina h� rehw� w�n Wura a w�d� no no s� �rek�soro. Awiei koraa no omununkum kataa ne ho, na w�an-hu no bio.—Asomafo Nnwuma 1:6-12.

3 So wususuw s� nea �k�� so no maa w�n ani gyinae?�nte saa koraa. Nokwarem no, ab�fo baanu bi b�ka kyer��asomafo no s� Yesu ne w�n nwiei koraa. (Asomafo Nnwu-ma 1:10, 11) Akwan pii so no, yebetumi aka s� �soro a Yesuk�e no y� mfiase ara kwa. Onyankop�n As�m ma yehu ho-kwan a akyiri yi Yesu nyae. �ho hia s� yesua hokwan aho-row a Yesu nyae fi bere a ofii asase so no ho ade. D�n ntia?

1-3. (a) �kwan b�n so na Yesu gyaw n’asomafo no h�, na d�n nti nas�nea ogyaw w�n h� no amma w�n ani annyina? (b) D�n nti na �hohia s� yesua hokwan a Yesu nyae bere a �k�� soro no ho ade?

T I 1 8

“K� So Di M’akyi”

Kae as�m a Yesu ka kyer�� Petro yi: “K� so di m’akyi.” (Yo-hane 21:19, 22) Ehia s� y�n nyinaa di saa ahy�de no so, a�ny� s� yebedi so bere tiaa bi, na mmom bere nyinaa. Nea�b�y� na y�atumi ay� saa no, �s� s� yehu nea y�n Wura norey� mprempren, ne adwuma a w�de ahy� ne nsa w� �so-ro no.

S�nea Yesu Ab� ne Bra Fi Bere a �k�� Soro4 Kyer�wns�m no nka nea esii w� soro bere a Yesu koduu

n’Agya nky�n no ho as�m nkyer� y�n. Nanso, Bible no diikan kaa nea s� Yesu san k� soro ara p� a, ebesi no ho as�m.Nea �te ne s�, na Yudafo no de mfe pii ahu adey� kron-kron bi fi Mose bere so de besi afeha a edi kan no mu.Afe biara, na �s�fo panyin no k� as�refie no Kronkron muKronkronbea h� da koro k�pete Mpata Da af�reb�de nomogya w� apam adaka no anim. Saa da no, �s�fo panyinno y� Mesia no ho mfonini. Bere a Yesu k�� soro no, �maanea na saa nk�mhy� kwan so adey� no kyer� no nyaammamu pr�ko. Okopuee Yehowa ankasa anim w� �soro—baabi a �h� y� kronkron sen biara w� amansan yi muno—na �de �bo a n’agyede af�re no som no maa n’Agya.(Hebrifo 9:11, 12, 24) So Yehowa gye toom?

5 S� yesusuw nea esii bere a Yesu k�� soro nna kakraa biakyi no ho a, yebenya ho mmuae. Saa bere no, na Kristo-fo kuw ketewa bi a w�n dodow si 120 ahyiam w� abanso-ro dan bi mu w� Yerusalem, na mpofirim ara, w�tee dedebi te s� mframa a �reb� denneennen, na egyigyei w� baa-bi a na w�w� no nyinaa. Wohuu t�kr�ma bebree a �te s�ogya s� esisi w�n mu biara ti so, na honhom kronkron

4. �kwan b�n so na Bible dii kan kaa nea ebesi w� soro bere a Yesuasan ak� h� no ho as�m?5, 6. (a) D�n na �kyer� s� Yehowa gyee Kristo agyede af�re no toom?(b) Henanom na wonya agyede no so mfaso, na �kwan b�n na w�fa sonya?

“K� SO DI M’AKYI” 183

hy�� w�n nyinaa m˜am

˜a na wofii ase kaa kasa horow. (Aso-

mafo Nnwuma 2:1-4) As�m a esii yi ma w�woo �manfoforo, honhom fam Israel, a �y� Onyankop�n “abusuaa w�apaw” no foforo, ne “adehye as�fokuw” s� w�ny�Onyankop�n ap�de w� asase so. (1 Petro 2:9) �da adi pe-fee s� na Yehowa Nyankop�n agye Kristo agyede af�re noatom. Honhom kronkron a wohwie guu asuafo no so yika nhyira horow a agyede no ma wonyae no ho.

6 Efi saa bere no, Kristo akyidifo a w�w� wiase nyinaaanya n’agyede no so mfaso. S

´� ebia y�ka “nguankuw ke-

tewa” a w�asra w�n a w�ne Kristo bedi tumi w� �soro noho, anaas� y�ka “nguan foforo” a w�b�tena ne nniso asew� asase so no ho no, yenya n’af�reb� no so mfaso. (Luka12:32; Yohane 10:16) �nam agyede no so na yenya anida-so ne b�ne fafiri. S� y�k� so ‘kyer�’ saa agyede “no mu gyi-di” na yedi Yesu akyi daa a, yebetumi anya ahonim pa nedaakye a �y� anigye ho anidaso.—Yohane 3:16.

7 Efi bere a Yesu k�� soro no, d�n na �rey� w� h�? W�a-ma no tumi k�se. (Mateo 28:18) Nokwarem no, Yehowaapaw no s� onni Kristofo asafo no so, na Yesu fi �d� muay� saa adwuma no w� �kwan a �te� so. (Kolosefo 1:13)S�nea w�hy�� ho nk�m no, Yesu apaw mmarima a w�fa-ta a w�b�hw� adi nguankuw no ahiade ho dwuma. (Efe-sofo 4:8) S� nhw�so no, �paw Paulo ma �b�y�� “�soma-fo . . . ma amanaman” no, na �somaa no ma �de as�mpano k�� nsase pii so. (Romafo 11:13; 1 Timoteo 2:7) �rebaafeha a edi kan no awiei no, Yesu ma w�kyer�w ns�m dekamfoo asafo ahorow ason a na �w� Roma mantam a �w�Asia no, na �de afotu ne nte�so maa w�n. (Adiyis�m ti 2-3)So wugye Yesu tom s� Kristofo asafo no Ti? (Efesofo 5:23)Nea �b�y� na woak� so adi Yesu akyi no, �s� s� woboa afo-

7. Bere a Yesu k�� soro akyi no, tumi b�n na w�de maa no, na d�n nawubetumi ay� de aboa no?

“BRA BEDI M’AKYI”184

foro ma w�y� osetie ma mpanyimfo a w�w� asafo a wow�mu no.

8 W� afe 1914 mu no, w�maa Yesu tumi no bi kaa ho.Saa afe no mu no, w�paw no s� Yehowa Mesia Ahenni noso Hene. Bere a Yesu fii ne tumidi ase no, “�ko baa soro.”D�n na efii mu bae? W�tow Satan ne n’adaemone no guuasase so, na �no de �haw k�se bae. Akodi, ns�mm�nedi,amum�y�s�m, nyarewa, asasewosow, ne aduank�m abu sonn�, na eyi ma y�kae s� Yesu redi hene w� �soro mprem-pren. Satan da so ara y� “wiase yi sodifo,” na ne “bere aaka y� tiaa.” (Adiyis�m 12:7-12; Yohane 12:31; Mateo 24:3-7; Luka 21:11) Nanso, Yesu rema nnipa a w�w� wiasenyinaa hokwan s� wonnye ne tumidi no ntom.

9 �ho hia paa s� yegyina Mesia Ahenni no so Hene noaf

˜a. �s� s� y�hwehw� n’anim dom w� biribiara a y�y� mu,

sen s� y�b�ma wiase no akyer� y�n kwan. Bere a “ahenemu Hene ne awuranom mu Awurade” yi hwehw� nnipamma mu no, ebinom ma abufuw hy� ne koma a �te� noma, na afoforo nso ma n’ani gye ankasa. (Adiyis�m 19:16)D�n ntia?

Nea �ma Mesia Ahenni no so Hene noBo Fuw, ne Nea �ma N’ani Gye

10 S�nea Yehowa ani gye no, saa ara na y�n Wura Yesunso ani gye. (1 Timoteo 1:11) Bere a Yesu w� asase so no,na n’as�m ny� den. Nanso, nne�ma pii rek� so w� asaseso nn� a �hy� no abufuw. �da adi s� ne bo afuw nyame-som akuw ahorow a w�kyer� s� w�y� n’akyidifo no nyi-naa. �hy�� eyi ho nk�m s�: “�ny� obiara a ose me s�,‘Awurade, Awurade’ no na �b�hy�n �soro ahenni no mu,

8, 9. Tumi b�n na w�de maa Yesu w� afe 1914 mu, na s� y�resisi gyi-nae ahorow a, �s� s� �ka y�n d�n?10. Su b�n na Yesu w� ankasa, nanso d�n nti na y�n Wura Yesu fa abu-fuw a �te�?

“K� SO DI M’AKYI” 185

na mmom nea �y� m’Agya a �w� soro no ap�de no na �b�-hy�n mu. �da no, nnipa bebree b�ka akyer� me s�, ‘Awu-rade, Awurade . . . y�any� aho�denne bebree wo din muanaa?’ �nna afei m�pae mu aka akyer� w�n s�: Minnimmo da! Mumfi me so nk�, mo a moy� mmaratode.”—Ma-teo 7:21-23.

11 Ebia �b�y� den s� nnipa pii a �nn� w�fr� w�n ho Kris-tofo no b�te as�m yi ase. D�n nti na Yesu b�ka as�m a �y�yaw saa akyer� nnipa a w�de ne din ay� “aho�denne be-bree” no? Kristoman as�re ahorow no ay� nkur�fo ad�epii, w�aboa ahiafo, w�asisi ayaresabea ne sukuudan aho-row, na w�ay� nnwuma afoforo pii nso. Nea �b�y� na y�a-hu nea enti a Yesu bo afuw w�n no, ma yensusuw mfato-ho yi ho nhw�.

12 Fa no s� agya ne �nna bi p� s� wotu kwan. Esianes� wontumi mfa w�n mma no nk� nti, w�faa obi a �b�-hw� w�n. W�maa no akwankyer� a emu da h�. W�ka kye-r�� no s�: “Hw� mmofra no so yiye. Ma w�n aduan nni,hw� s� w�n ho b�tew bere nyinaa, na hw� s� w�rempi-ra.” Bere a awofo no fii akwantu no bae no, nea wobehuino maa w�n ho dwiriw w�n, efis� na �k�m de mmofra no,w�n ho ay� f

˜ı, w�yareyare, na w�ay� basaa. Wosu fr�� nea

w�de w�n agyaw no no, nanso wammua w�n. D�n ntia?Saa bere no nyinaa na ogyina antweri so repopa mf�nse-re mu. Awofo no de abufuw bisaa no nea enti a �y�� saa.Obuae s�: “Monhw� adwuma a may�! So mf�nsere no muny� mo f�? Masiesie nne�ma a as�e w� dan no ho nyinaaama mo!” So eyi b�ma awofo no ani agye? Dabida! �ny�saa adwuma no na awofo no ka kyer�� no s� �ny�; nea naw�p� s� �y� ara ne s� �b�hw� mmofra no so. Enti, akwan-kyer� a w�de maa no a wanni akyi no b�ma w�n bo afuw.

11-13. D�n nti na �b�y� den ama ebinom s� w�b�te ns�m a �y� yaw aYesu ka kyer� w�n a w�de ne din y� “aho�denne bebree” no ase, nad�n nti na Yesu bo afuw? Ma mfatoho.

“BRA BEDI M’AKYI”186

13 Kristoman ay� w�n ade te s� onipa a w�de mmofra nogyaw no no ara p�. Yesu de akwankyer� maa n’ananmusifos� w�mma ne nkur�fo aduanw� honhom fam. Eyi hwehw�s� w�kyer�kyer� nkur�fo Onyankop�n As�m mu nokwareno, na w�boa w�n ma w�n ho tew w� honhom fam. (Yoha-ne 21:15-17) Nanso, Kristoman abu w�n ani agu saa akwan-kyer� yi so koraa. W�ama honhom mu k�m ade nkur�fo,na w�nam w�n atoro nkyer�kyer� ne Bible mu nokware aw�akyinkyim no no so ama nkur�fo adwene atu afra. (Ye-saia 65:13; Amos 8:11) Kristoman ntumi mfa mm�den a�b� s� �b�ma asetena ay� yiye w� wiase no nyi ne ho anow� aso�den a way� no ho da. Nokwarem no, wiase yi tes� ofie bi a w�rebebu agu! Onyankop�n As�m ka pefee s��renky� w�b�s�e Satan wiase yi.—1 Yohane 2:15-17.

14 Nanso, s� Yesu fi soro hw� nnipa �pepem pii a w�rey�asuafoy� adwuma a �de hy�� n’akyidifo nsa ansa na �refiasase so no a, �ma n’ani gye yiye. (Mateo 28:19, 20) Hw�hokwan ara a y�anya s� y�b�ma Mesia Ahenni no so Heneno ani agye! Momma yensi y�n bo s� y�b�k� so aboa “akoanokwafo ne �badwemma” no bere nyinaa. (Mateo 24:45)Kristofo kuw a w�asra w�n yi ny� w�n ade te s� Kristomanas�fo no, na mmom w�de osetie akyer� s�nea �s� s� w�y�as�nka adwuma no, na wofi nokwaredi mu ama Kristonguan no aduan.

15 Yebetumi aka s�, s� �hene no hu nne�ma b�ne a �re-k� so w� asase so nn� no a, �ma ne bo fuw. Ebia y�b�-kae s�nea Farisifo no kasa tiaa Yesu s� �saa yare Homedano. Na w�n tirim y� den, na na w�y� katee araa ma w�an-tumi anhu adwene a na �w� Mose Mmara no ne mmaraa w�nkyer�wee no akyi. Nkur�fo nyaa anwonwade a Yesuy�e no so mfaso pii! Nanso, s�nea saa anwonwade no maa

14. Adwuma b�n na �ma Yesu ani gye nn�, na d�n ntia?15, 16. (a) Yesu te nka d�n w� ab�nefos�m a abu so nn� no ho, nay�y� d�n hu? (b) D�n na Kristoman ay� a ama Yesu bo afuw w�n?

“K� SO DI M’AKYI” 187

nkur�fo ani gyei, �ma wonyaa ahot�, na �hy�� w�n gyididen no any� Farisifo no d�. Yesu tee nka d�n w� w�n ho?Bere bi �de ‘abufuw hw�� w�n hyiae na w�n komaden nohy�� no awer�how.’—Marko 3:5.

16 �nn�, Yesu hu nne�ma a �sen saa ma ‘�hy� no awe-r�how.’ Atetes�m ne nkyer�kyer� a �ne Kyer�wns�m nonhyia no afura Kristoman akannifo no ani. Bio nso,Onyankop�n Ahenni ho as�mpa a y�ka no hy� w�n abu-fuw. W� wiase mmeae pii no, as�fo no piapia afoforo maw�taa Kristofo a wofi koma mu b� mm�den s� w�b�kaas�m a Yesu kyer�kyer�e no. (Yohane 16:2; Adiyis�m 18:4,24) Bere koro no ara mu no, as�fo no taa hy� w�n akyidi-fo no nkuran ma wodi ako kunkum afoforo—te s� nea saaa w�y� no b�ma Yesu Kristo ani agye!

17 Nea �ne eyi b� abira no, Yesu akyidifo anokwafo b�mm�den da �d� adi kyer� w�n mf�fo nnipa. �mfa ho s�wohyia �s�retia no, w�ka as�mpa no kyer� “nnipa ahorownyinaa” s�nea Yesu y�e no. (1 Timoteo 2:4) Afei nso, �d�a w�da no adi kyer� w�n ho w�n ho no da nsow; �no neade titiriw a �hy� w�n agyirae. (Yohane 13:34, 35) Bere aw�ne w�n mf�fo Kristofo di ns�m w� �d�, obu, ne nidi muno, na w�resuasua Yesu ankasa—eyi ma Mesia Ahenni noso Hene no ani gye!

18 S� Yesu akyidifo no, �s� s� y�kae nso s� s� y�anna boa-set� adi, y�ma �d� a y�w� ma Yehowa no ano dwo, na ye-gyae Yehowa som a, �ma y�n Wura Yesu wer� how yiye.(Adiyis�m 2:4, 5) Nanso, Yesu ani gye w�n a wobegyinamu akodu awiei no ho. (Mateo 24:13) Enti, momma y�m-m� mm�den s� y�b�ma Kristo ahy�de yi atena y�n adwe-ne mu bere nyinaa: “K� so di m’akyi.” (Yohane 21:19)Ma yensusuw nhyira horow a Mesia Ahenni no so Hene

17. �kwan b�n so na Yesu akyidifo anokwafo ma n’ani gye?18. D�n na �ma y�n Wura Yesu wer� how, na y�b�y� d�n ama n’aniagye?

“BRA BEDI M’AKYI”188

no b�ma w�n a wobegyina akodu awiei no anya no bi honhw�.

�hene no Asomfo Anokwafo K� So Nya Nhyira19 S� y�n ani begye w� asetena mu nn� a, gye s� yedi Yesu

akyi. S� yegye Kristo tom s� y�n Wura na yedi n’akwankye-r� ne ne nhw�so akyi a, yebenya ademude a nnipa a w�w�wiase nyinaa rehwehw� nanso wontumi nnya no bi. Ye-benya adwuma a �ma akomat�yam ay�, na y�anya mf�fogyidifo a w�de biakoy� da �d� kann adi kyer� y�n. Afei ye-benya ahonim pa ne asomdwoe. S� yebetwa no tiawa a,yebenya asetena a �y� anigye na �ma akomat�yam. Na ye-benya nhyira afoforo nso.

20 Yehowa de Yesu ay� “Daa Agya” ama w�n a w�w� ani-daso s� w�b�tena ase daa w� asase so no. Yesu abesi Adama na �y� adesamma nyinaa agya a odii n’asefo nyinaahuamm� no ananmu. (Yesaia 9:6, 7) S� yegye Yesu toms� “Daa Agya,” na y�kyer� ne mu gyidi a, yebetumi ahw�kwan s� y�b�tena ase daa. Bio nso, y�nam no so betumiab�n Yehowa Nyankop�n. S�nea y�ahu no, Yesu nhw�so ay�b�b� mm�den adi akyi da biara da no ne �kwan a eyesen biara a yebetumi afa so adi Onyankop�n ahy�de yi so:“Munsuasua Onyankop�n s� mma ad�fo.”—Efesofo 5:1.

21 S� yesuasua Yesu ne n’Agya Yehowa a, yebenya ho-kwan soronko bi. �b�ma y�ahyer�n s� akanea. Y�n a yediKristo akyi no ma y�n hann hyer�n w� wiase a aduru suma Satan adaadaa nnipa �pepepem pii ma wodi ne nhw�-so akyi no mu. Saa hann yi y� Kyer�wns�m mu nokwareahorow, Kristofo su pa ahorow, anigye a edi m

˜u a yenya,

19, 20. (a) S� yedi Yesu akyi a, nhyira b�n na yebenya no mprempren?(b) �kwan b�n so na Kristo akyi a yebedi no b�boa ma y�anya agya fo-foro?21. Akwan b�n so na Kristo akyidifo hyer�n s� akanea w� wiase a adu-ru sum yi mu?

“K� SO DI M’AKYI” 189

nokware asomdwoe, ne �d� kann. Berekoro no ara mu no, �ma y�b�n Yehowa k�se,na �no ne botae a ab�fo ne nnipa nyinaa hw� kwan s� wo-bedu ho.

22 Afei susuw nea Yehowa ab� ne tirim s� �nam ne MesiaAhenni no so Hene no so b�y� ama wo no ho hw�. �ren-ky�, saa �hene no betu Satan wiase nhyehy�e b�ne nonyinaa so sa. Yesu bedi nkonim �kwan biara so! (Adiyis�m19:11-15) �no akyi no, Kristo befi ne Mfirihyia Apem Nni-so no ase w� asase so. Ne soro nniso no b�ma nnipa ano-

22, 23. (a) Nhyira b�n na daakye w�n a w�de nokwaredi di Yesu akyino benya? (b) D�n na �s� s� yesi y�n bo s� y�b�y�?

kwafo nyinaa anya n’agyede no so mfaso, na watete saafono ak� p�y� mu. Twa ho mfonini hw�, wow� akwahosana edi m

˜u, worennyin mm� akwakoraa anaa aberewa, wo

ne nnipa a w�ay� biako b�y� adwuma ma asase yi adan pa-radise! S� saa Mfirihyia Apem no ba awiei a, Yesu b�san detumidi no ahy� n’Agya nsa. (1 Korintofo 15:24) S� wodenokwaredi k� so di Kristo akyi a, wubenya nhyira ahorowa �y� anigye sen s�nea wohw� kwan no koraa—“Onyanko-p�n mma anuonyam ahofadi”! (Romafo 8:21) Nokwaremno, yebenya nhyira a Adam ne Hawa nyae nanso w�maefii w�n nsa no nyinaa bio. Yehowa mma a w�w� asase sono b�de w�n ho koraa afi Adam b�ne no nkekae nyinaaho. Nokwas�m ne s�, saa bere no na “owu nni h� bio.”—Adiyis�m 21:4.

23 Kae aberante a na �y� otumfo� ne �defo a y�kaa neho as�m w� Ti 1 no mu no. Bere a Yesu too nsa fr� nos� “bra bedi m’akyi” no, wank�. (Marko 10:17-22) Hw� nawoanni saa mfomso no bi da! Fa anigye ne ahokeka gyeYesu nsato no so. Si wo bo s� wubegyina tebea biara ano.K� so di Oguanhw�fo Pa no akyi daa, na ama woatena aseahu bere a Yehowa atirimp�w a �y� anigye no nyinaa b�bamu no!

Wob�y� D�n Adi Yesu Akyi?

˘ D�n na �b�boa wo ma wo nsusuwii ne Kristo de ahyia?—1 Korintofo 2:13-16.

˘ Akwan b�n na wop� s� wofa so di Yesu anamm�n akyi?—1 Petro 2:21.

˘ D�n na �b�boa wo na �d� a wow� ma Yesu no ano annwo?—Adiyis�m 3:14-18.

˘ D�n na wubetumi ay� de akyer� s� wop� s� Kristo di asase sodaakye?—Adiyis�m 22:17, 20.

“K� SO DI M’AKYI” 191

Wop¾ ns¾m foforo?Wubetumi ne Yehowa Adansefo adi nkitaho w www.jw.org.