borys bażanow - byłem sekretarzem stalina – 1985 (zorg)

8/8/2019 Borys Baanow - Byem sekretarzem Stalina 1985 (zorg)

1/182


2/182

Byem sekretarzem StalinaBorys Baanow


3/182

PRZEDMOWA AUTORA

Maje wspmnienia bejmuj przee wszystkim kres, wktrym byem pmcnikiem Sekretarza

Generalneg KC Wszechzwizkwej Kmunistycznej Partii (blszewikw), Stalina, oraz sekretarzem

Biura Politycznego KC WKP(b). Nminacje na ba stanwiska trzymaem 9 sierpnia 1923 r. 1 stycznia

1928 r., ju jak antykmunista, uciekem z Rsji Razieckiej przez persk granic. Czd wspmnieo

publikwaem we Francji w latach 1929-1930 w pstaci ksiki i artykuw praswych. Kaem

w nich gwnie nacisk na pis prawziweg, ma jeszcze wwczas znaneg na Zachzie,

mechanizmu wazy kmunistycznej, niektrych reprezentantw tej wazy inajwaniejszych

wyarzeo epki. W mych relacjach zawsze staraem si byd rbiazgw kany - pisywaem

tylk t, c sam wiziaem lub czym wieziaem zabslutn pewnci. Waze Kremla nigdy nie

pjy najmniejszej nawet prby pwaenia przytaczanych przezemnie faktw (zreszt nie byyby

w stanie teg zrbid) i wlay wybrad taktyk zupeneg milczenia - meg nazwiska nie nalea

wspminad. Najbarziej zagrzaym czytelnikiem mych artykuw by Stalin; pniejsi uciekinierzy

z swieckieg przestawicielstwa yplmatyczneg we Pranej mwili, Stalin a, by kaymj

nwy artyku przesyan mu niezwcznie samltem.

Przestrzegajc cakwitej kanci wpisach zarzeo musiaem jenak - z uwagi na

bezpieczeostw mych przyjaci pzstaych w Rsji i w porozumieniu z nimi - zmienid jeen

tyczcy mnie sbicieszczeg: at mjeg przebraenia si wantykmunist. Z punktu

widzenia tego, o czym pisaem nie mia t aneg znaczenia. T, czy antykmunist staem si wa

lata wczeniej czy pniej, nie zmienia pisywanych faktw. Jak si jenak kaza, pstawi mnie

to w sytuacji wielce nieprzyjemnej (w jednym z statnich rzziaw ksiki, wktrym mwi

o przygtwaniach mej ucieczki za granic, wyjani, laczeg mi przyjaciele to mnie prosili). Niemgem te pisad wielu faktach tyczcych luzi wwczas jeszcze yjcych. Nie mgem, na

przyka, pwiezied jenej ze spraw, ktre relacjnwaa mi sbista sekretarka Lenina - mg

t j rg ksztwad. Teraz, gy min ju pna p wieku igy wikszci luzi z tamtych lat nie

ma ju wr ywych, mna pisad niemal wszystkim bez ryzyka naraenia kgklwiek na

stalinwsk kul wty gwy.

pisujc zi tamte, histryczne wyarzenia, mg te przestawid czytelnikwi wniski, wynikajce

z mych bezprenich bserwacji- Mam naziej, e pzwli t lepiej pjd sens wych wyarzeo

raz caeg teg etapu rewlucji kmunistycznej.


4/182

WSTPIENIE DO PARTII

Gimnazjum. Uniwersytet. Rzstrzelanie emnstracji. Wstpienie partii. Jampl i Mhylw.

Moskwa. Politechnika, Dyskusja o zwizkach zawodowych. Powstanie w Kronsztadzie. SEP. Nauka.

Urziem si w 1900 r. w Mohylowie Podolskim na Ukrainie. W 1917 r., gy wybucha rewlucja

lutwa, byem uczniem 7 klasy gimnazjum. Wisn i latem 1917 r. miast przeywa wszystkie fazy

rewolucji, a przede wszystkim stpniwy rzpa stareg wiata. Rewlucja paziernikwa prces

ten przyspieszya. Zaama si frnt, czya si Ukraina. Ukraioscy nacjnalici walczyli z

bolszewikami o waz. Na pcztku 1918 r., Ukrain zajy wjska niemieckie. Przy ich pomocy

przywrcny zsta pewien a raz ustanwina naer ziwaczna waza hetmana Skrpaskieg,

frmalnie ukraiosk-nacjonalistyczna, a w praktyce konserwatywna - o bliej niekrelnym

charakterze.

ycie wrci jakiej takiej nrmy, zajcia w gimnazjum tczyy si znw zwykym trybem.

Ukoczyem je latem 1918 r., a we wrzeniu pjechaem Kijwa, by kntynuwad nauk na

wydziale fizyczno-matematycznym tamtejszego uniwersytetu. Niestety, stuia te nie trway ug. W

listpazie Niemcy pnisy klsk iich wjska zaczy puszczad Ukrain. Na uniwersytecie

zaktwa si ziaalnci rewlucyjnej - mityngi, przemwienia. Waze zamkny uniwersytet.

W tym czasie nie zajmwaem si plityka. Uwaaem, e majc 18 lat wie si zbyt ma

o podstawwych prblemach ycia speczneg.Tak jak wikszd stuentw byem jenak

niezadowolony z przerwy w nauce; Kijwa przyjechaem zalekiej prwincji p t, by si uczyd.

lateg te, gy prze uniwersytetem zrganizwan emnstracj stuentw na znak protestuprzeciwk jeg zamkniciu, wziem wniej uzia.

staem tam pwan nauczk. Na miejsce zgrmazenia przyjechay ciarwki z ziaem

erawnej warty(plicji paostwwej). Policjanci zeskoczyli z samchw, ufrmwali szyk i bez

aneg strzeenia twrzyli gieo emnstrantw. Tum ju na sam wik karabinw w panice

rzuci si ucieczki, zsta tylk 30-40 sb. Ci wani, ktrzy uwaali, e zajcza ucieczka na

widok policji jest poniej ich gnci, alb zginli (k 20 sb), albo zostali ranni (rwnie k

20 osb). Znalazem si wgrupie rannych. Na szczcie kula tylk rasna mnie wszczk i wszystko

skoczy si na 2 czy 3 tygniach pbytu w szpitalu.

Nauka zstaa przerwana, na nw wybucha walka mizy blszewikami i ukraioskimi

nacjnalistami. Wrciem wic rzinneg miasta, by kurwad si irzmylad wydarzeniach,

w ktre wczyem si wbrew wasnej wli. lata 1919 r. u czytaem, staraem wiezied si,

czym jest marksizm, c prpaguj rewlucyjne pisma i programy.

W 1919 r. wybucha wjna mwa ize wszystkich strn kraju ruszya na Mskw fensywa

biagwaryjskich armii. Nasz plski zaktek znajwa si jenak pza bszarem ziaao

wojennych; o waz rywalizwali tu wycznie petlurwcy i bolszewicy. Latem 1919 r. pstanwiem

wstpid partii kmunistycznej

W owym czasie kmunizm wyawa si nam, uczcej si mziey, niezwykle ciekaw prb

stwrzenia nweg, scjalistyczneg speczeostwa. Jeli miaem zamiar wzid uzia w yciu


5/182

politycznym, to tu, w mim prwincjnalnym wiecie,mgem wybierad jeynie mizy ukraioskim

nacjonalizmem a kmunizmem. Ukraioski nacjnalizm nie pciga mnie w najmniejszym stopniu;

uwaaem, e by n pniej wyskieg pzimu kultury rsyjskiej, wktrej zstaem wychwany.

Nie byem te bynajmniej zachwycny praktycznym kmunizmem, ktry mgem bserwwad

w taczajcym mniewiecie; mwiem sbie jenak (zreszt nie ja jeen), e nie mna zbyt wiele

ad niewyksztacnych, prstych blszewikw, wywzcych si spr rbtnikw ichpw,

ktrzy hasa kmunizmu pjmwali iwprwazali w ycie na swj ziki spsb; uwaaem, e wanie

luzie barziej wyksztaceni izajcy sbie spraw, c tczy si walka, pwinni by te naprawiad

i buwad nwe speczeostw wtaki spsb, by pwiaa n iem przywcw, ktrzy

gzie alek, wlegych centralach ziaaj, czywicie la bra naru.

Kula, ktra trafia mnie w Kijwie, nie wpyna zbyt mcn na mj wiamd plityczn. Wan

rl egrajednak w moim przypadku problem wojny.

Przez lata mci kszmarem by la umie braz wielletniej, bezsenswnej jatki, jak bya

pierwsza wjna wiatwa. Mim meg wieku sknale rzumiaem, e anej z walczcych strnwjna nie me przynied nic,c aby si wjakiklwiek spsb prwnad z milionami ofiar

i gigantycznymi zniszczeniami. Rzumiaem, e technika estrukcji signa pzim, przy ktrym

stara meta rzstrzygania sprw mizy wielkimi mcarstwami na rze wjny traci wszelki sens.

I jeli przywcy tych mcarstw kieruj si awn plityk nacjnalizmu, plityk, ktra bya

puszczalna prze wiekiem, kiey t z Parya Mskwy prwa si wa miesice, apaostwa

mgy yd niezalenie siebie, t zi, kiey wszystkie paostwa s ze sb cile pwizane (a z

Parya Mskwy jezie si wa ni), przywcy ci s bankrutami ipnsz grmn

pwiezialnd za nastpujce p wjnach rewlucje, ktre niszcz stary przek. W wym

czasie przyjmwaem za br mnet zimmerwalskie i kientalskie antywojenne protesty

internacjnalistw; pier pniej zrzumiaem, jak leninwie zachwycali si wjn, b tylk na

mga przynied im rewlucj.

P wstpieniu miejscwej rganizacji partyjnej wkrtce zstaem wybrany sekretarzem

powiatwym. Rzecz charakterystyczna, sameg pcztku zaczem wjwad z czekistami,

przysanymi zcentralneg rka gubernialneg wcelu zrganizwania miejscweg ziau

Czeka. Nasi pwiatwi czekici zarekwirowali dom notariusza Afieniewa (bogatego, nieszkodliwego

staruszka), a sameg gsparza rzstrzelali. Zaaem rganizacji partyjnej natychmiastweg

zamknicia ziau Czeka iesania czekistw Winnicy (stolicy guberni). rganizacja wahaa si.

Szybk j jenak przeknaem. By t miast ywskie, cznkami partii byli wwikszci yzi.

Waza zmieniaa si c 2-3 miesice. Zapytaem, czy rganizacja partyjna zaje sbie spraw, e za

bezsensowne rozstrzeliwanie ludzi przez sadystw z Czeka pwie lund ywska, ktrej przy

kolejnej zmianie wazy grzi pgrm. rganizacja przyja mje argumenty iuzielia mi pparcia.

zia Czeka zamknit.

Waza raziecka nie utrzymaa si ug. Przyszli petlurwcy. Przez pewien czas mieszkaem w

mierince i w Winnicy, gdzie w styczniu 1920 r. nieczekiwanie mianwany zstaem kierwnikiem

gubernialneg wyziau wiaty. T mj karier przerwa tyfus pwrtny, a pniej przysza

wiamd mierci rzicw, zmarych na tyfus plamisty. Pspiesznie wyjechaem rzinneg

miasta. Byli tamjeszcze petlurwcy. Nic mi jenak nie zrbili. Miejscwa lund pwiaczya, e


6/182

jestem iewym kmunist, ktry czyni luzim jeynie br, a c wicej - czwiekiem, ktry

uratwa miast prze terrrem Czeka.

Nieug ptem znwu zmienia si waza - przyszli blszewicy. Ptem pnwnie wycfali si.

Rzpcza si wjna rsyjsk-polska. Latem 1920 r., gy zbyte zsta pwiatwe miast Jampl,

zstaem mianwany cznkiem isekretarzem Jamplskieg Kmitetu Rewlucyjneg. Ju chybanigy wicej p rewlucji Jampl nie wizia wazy tak pkjw i yczliwie nastawinej luzi.

Zarwn przewniczcy Kmitetu Rewlucyjneg, Anriejew, jak i bywaj cznkwie Kmitetu -

Trofimof i ja - bylimy lumi agnymi i dobrymi. Takiej opinii powinna byd wkaym razie wwa

p pewnym urzniku, wmu ktrej mieszkalimy we trzech iz ktr zielilimy na wp gwy

(ku jej ogromnemu zdziwieniu), mim caej naszej wazy, st.

W miesic pniej zbyty zsta Mhylw. Przeniesin mnie tam i ponownie wybrano sekretarzem

powiatowego komitetu partii.

Wojna rosyjsko-plska skoczya si wpazierniku, wlistpazie zbyty zsta Krym; wjnamwa zakoczya si zwycistwem blszewikw. Pstanwiem wyjechad Mskwy

i kntynuwad stuia.

Do Moskwy przyjechaem w listopadzie 1920 r. i zstaem przyjty na Plitechnik Mskiewsk

(Wysza Mskiewska Szka Techniczna).

Plitechnika miaa czywicie wasn, miejscw kmrk partyjn. Jej ycie partyjne by jenak

barz sabiutkie. Partia uwaaa, e krajwi grmnie brakuje technikw i e naszym, partyjnych

stuentw, zaaniem jest przee wszystkim nauka. Tym te zajmwalimy si.

W stlicy zetknem si jenak ju niec bliej z yciem partii. Teraz, p zakoczeniu wjny mwej,kraj zacz si przestawiad na pkjwe buwnictw. Mg si wyawad, e przez trzy lata, jakie

upyny wybuchu rewlucji blszewickiej, kmunistyczne mety rzzenia uksztatway si ju

na dobre, gdy tymczasem, akurat pod koniec 1920 r., w trakcie gnej yskusji zwizkach

zawwych, stay si ne przemitem zaartych sprw w kierownictwie partyjnym. Dla nas

wszystkich, szeregwych cznkw partii, rzecz wyglaa tak, jak gyby tczy si spr metody

kierwania gspark, acilej mwic - przemysem. Wyawa si, e czd partii, z Trckim na

czele, jest zania, i na pcztek wjsk pwinn zstad przeksztacne warmi pracy, ktrej

zaaniem bzie buwa gsparki na zasaach surwej yscypliny wjskwej; inna czd partii

(Szlapnikow i opozycja robotnicza) uwaaa, e zarzzanie gspark pwinn zstad przekazane

zwizkm zawwym; wreszcie Lenin ijeg grupa sprzeciwiali si zarwn armim pracy, jak

i kierwaniu gspark przez zwizki zawwe,uwaajc, i pwinny ni kierwad razieckie

instytucje gospodarcze, bez uciekania si met wjskwych. Zwyciy, chd nie bez truu, punkt

widzenia Lenina.

pier p kilku latach, gy, bc ju sekretarzem Biura Plityczneg, wertwaem jeg materiay

archiwalne, zrzumiaem, e caa ta yskusja bya sztucznie spreparwana. W istcie by t jeen z

przejaww walki Lenina zbycie wikszci w Kmitecie Centralnym partii - ba si n wwczas

namiernych wpyww Trckieg, stara si g sabid i sund niec wazy. Prblem zwizkw

zawodowych, w gruncie rzeczy rugrzny, zsta sztucznie rzmuchany. Trcki przejrza t


7/182

machinacj Lenina iprzez blisk wa lata ich wzajemne stsunki ulegy znacznemuchzeniu.

Epizod ten, wraz zjeg nastpstwami, egra pniej grmn rl w dalszej walce o waz.

W marcu 1921 r., w czasie trwania zjazu partii, wszyscy cznkwie rganizacji partyjnej Plitechniki

zstali nagle wezwani rejnweg kmitetu partii. znajmin nam, e zstalimy zmbilizwani,

rozdano karabiny i naboje, i psan fabryk, ktre wwikszci byy pzamykane; mielimy penidtam rl stray, ktrej zaaniem by zapbieenie ewentualnym wystpienim rbtnikw przeciw

wazy. Byy t ni pwstania w Krnsztazie.

Przez blisk 2 tygnie penilimy we trzech wart w zamknitej fabryce. By ze mn mj przyjaciel,

te stuent i komunista, Jurka Akimow, oraz rosyjski Niemiec o niebieskich oczach, Hans Lemberg.

Gy kilka lat pniej zstan sekretarzem Biura Plityczneg, wysun g na stanwisk sekretarza

Sportinternu. kae si najgrszeg gatunku intrygantem. Jurk Akimwa p 2-3 latach strac z oczu.

Nieawn wieziaem si zrazieckiej encyklpeii, e jest n zasunym prfesrem metalurgii.

Na zjezie partii, wmarcu, Lenin wygsi referat zastpieniu kntyngentw zbwych patkamiw naturze. W caej ficjalnej razieckiej literaturze histrycznej mment ten przestawia si jak

wprowadzenie NEP-u. W czasie wojny domowej i latem 1920 r. zbe zabieran chpm si. By

wyywid jak wjsk imiasta, waze bliczay wprzyblieniu, ile wkaym rejnie pwinn byd

zba, wielkd zanej knfiskaty zieln na pwiaty imajtki ziemskie, p czym zbe i inne

prukty rlne bieray ziay kntyngentwe - na zasazie najrynarniejszeg rzbju. Chpi

nie dostawali przy tym w zamian niemal anych twarw przemyswych - praktycznie w gle ich

wwczas nie by. Latem 1920 r. wybuchy pwstania chpskie. Najbarziej znane, antnwskie (w

guberni tambowskiej), trwa lata 1921 r. Ponadto znacznie zmniejszyy si zasiewy - chp nie

chcia prukwad atkwych ilci zba, b itak by mu je ebran. Lenin zrzumia, e

katastrfa jest nieuchrnna i e naley wrcid gmatyczneg kmunizmu realneg ycia,przywracajc jaki sens chpskiej pracy. Kntyngenty zastpin patkiem w naturze - chp

zbwizany by ad kreln ild pruktw stanwicych patek na rzecz paostwa, reszt

mg rzprzzad weug wasneg uznania.

Pwstanie w Krnsztazie sprawi, e Lenin psun si jeszcze alej. W kraju szerzy si g,

panwa pwszechne niezawlenie, brakwa twarw przemyswych. buwanie nie tylk

samego rolnictwa, ale w gle caej gsparki mliwe mg byd tylk wwczas, gyby luzie

trzymali jakie bce natury gsparczej, tzn., gyby ua siwrcid kmunistycznej

fantastyki do naturalnej gospodarki wymiennej. Z tak wanie, prpzycj wystpi Lenin p kniec

maja na wszechrsyjskiej knferencji partyjnej. stateczn kncepcj NEP-u sfrmuwa jenakdopiero w kocu paziernika na gubernialnej konferencji partyjnej w Moskwie (pniej pwiem, c

ju p jeg mierci jeg sekretarki mwiy mi o najskrytszych mylach Lenina z tego okresu).

Kntynuwaem nauk. Zstaem wybrany sekretarzem rganizacji partyjnej. Nie przeszkaza mi t

zbytnio w nauce, gy ziaalnd partyjna na Plitechnice rzmylnie nie bya nat ywina.

Przez cay rk 1921 wkraju panwa g. Nie istnia aenrynek. Trzeba by yd wycznie z racji

ywnciwych. Racja skaaa si z jednego funta chleba dziennie (klejwatej brei, upiecznej z Bg

wie jakich resztek i pakw) i czterech nagniych lezi miesicznie. W uczelnianej stwce

stawa si pnat raz ziennie trch kaszy jaglanej na wzie, bez najmniejszeg chdby lautuszczu i, nie wiezied czemu, bez sli. Przetrzymad zbyt ug na takiej iecie by nie spsb. Na


8/182

szczcie przysz lat i mna by wyjechad na wakacyjn praktyk fabryki. Wraz z trzema

kolegami wybraem praktyk w cukrowni (stuiwalimy na wyziale chemii) w rodzinnym powiecie

mohylwskim. Tam pjelimy sbie: eputat wyawan w cukrze, a cukier mna by wymienid

na ka ywnd.

Jesieni wrciem Mskwy, by kntynuwad stuia.Na gwej iecie znw barz schuemi sabem. W kocu stycznia 1922 r. pstanwiem pnwnie jechad na Ukrain.

W labratrium analizy ilciwej pracwa bk mnie my, sympatyczny stuent, Sasza

Warski. By bratem Warskieg, pitrgrazkieg kmisarza spraw prasy i wydawnictw,

ktreg latem 1918 r. zabi rbtnik Siergiejew. Sasza Warski by barz miym i skromnym

chpcem. Gy usyszawszy nazwisk luzie pytali g: Czy jest pan krewnym tego znanego

Warskieg? - pwiaa: Nie, nie, tytko imiennikiem.

Pprsiem g pini, kg mgbym zaprpnwad na swje miejsce jak sekretarza rganizacji

partyjnej. laczeg? Chc wyjechad, uej nie mg gwad - wyjaniem.

- A czemu nie robicie tak jak ja? i spyta Warski.

- Jak?

- P nia ucz si, rugie p pracuj w KC partii. S tamprace, ktre mna brad mu.

Nawiasem mwic, aparat KC mcn si teraz rzrasta, ptrzebuj tam inteligentnych ludzi.

Sprbujcie.

Sprbwaem. Fakt, i wprzeszci byem sekretarzem kmitetu pwiatweg, a teraz sekretarzem

organizacji partyjnej na Plitechnice, kaza si pwanym argumentem; kierwnik organizacyjny KC,Ksenofontow (nawiasem mwic, byy cznek klegium WCzK), przeprowadzajcywstpne

rozmowy z kanyatami pracy, skierwa mnie Wyziau rganizacyjneg KC, gzie zstaem

przyjty.


9/182

W WYDZIALE ORGANIZACYJNYM. STATUT PARTII

Wyzia OrganizacyjnyKC. Ewiencja anych terenwych. ArtykuKaganowicza. Zjazd partii. Referat

Lenina. Projekt nowego statutu partii. Kaganowicz, Mtw, Stalin. Mj prjekt przyjty. skutka,

Warscy, Malenkow, Tichomirnow. azar Kaganwicz. Jestemy, twarzysze,

pidziesicilatkami. Michajw. Mtw. Kmisja Obiegu Dkumentw. Pradnik pracownika

aparatu, Izwiestia KC.

W wym czasie przeprwazan niezwyk rzbuw i umacnianie aparatu partii. Wyzia

Organizacyjno-Instruktrski, ktreg trafiem (wkrtce pczny z Wyziaem rganizacyjn-

Rozdzielczym), by wwczas najwaniejszym chyba wyziaem KC. bk gwnych sekcji

(organizacyjnej, informacyjnej) stwrzn te niewiele znaczcsekcj ewiencji anych

terenwych. Jej funkcje byy d niejasne. Zstaem mianwany szeregwym pracwnikiem tejwanie sekcji. Skaaa si na zkierwnika, stareg ziaacza partyjneg Rastpczyna, ipiciu

szeregwych pracwnikw. Rastpczyn i trzech spr jeg piciu pwanych traktwali sw

prac jak chwilw synekur. Sam Rastpczyn zjawia si na kilka minut raz w tygodniu. Zapytany,

c tak napraw naley tu rbid, umiecha si ipwiaa: Wykazujcie inicjatyw. Trzech spr

piciu wykazywa j, szukajc sbie pracy, ktra lepiej by ich urzzaa; trzeba przyznad, e szybk

pili sweg. Rajter wwyniku wielu zawiych intryg zsta funkcyjnym instruktrem KC, anastpnie

sekretarzem jakieg gubernialneg kmitetu partii. Kicys cierpliwie wyczekiwa na awans Rajtera

i gy si g wreszcie czeka, wyjecha wraz z nim. Sorge (nie, nie ten japoski) pragn pracwad za

granicjak reprezentant Kminternu. Jeynie Mikaj Bgmw, rbtnik z prowincji, bardzo

sympatyczny i rzsny czwiek, stara si c rbid. P latach zsta pmcnikiem kierwnika

Wyziau rganizacyjn-Aministracyjneg spraw bru kary pracwnikw partyjnych, pniej

jeg zastpc, a potem, nie wiadomo dlaczego - przedstawicielem handlowym w Londynie. W

1937 r., w kresie czystki, znikn; przypuszczalnie zgin.

Pcztkwy nie rbiem prawie nic, rzglaem si tylk ikntynuwaem stuia. P trunym rku

1921 mje warunki yciwe zecywanie si pprawiy. Przez cay ten rk w Mskwie nie tylk

gwaem, ale imieszkaem wcikich warunkach. Razem zmim przyjacielem Jurk Akimwem

milimy nakaz zray zielnicwej na zarekwirwany burujm pkik. Nie by tam ani

ogrzewania, ani mebli (cae umeblwanie skaa si z miednicy i dzbanka z w, stjcych na

parapecie). Zim temperatura spaaa 5 stpnipniej zera i woda w zbanku zamarzaa. Na

szczcie pga bya rewniana ibaj z Akimwem, zawinici wkuchy iprzytuleni siebie, eby

by cieplej, spalimy na niej wkcie, z braku pouszek p gw kac ksiki.

Teraz sytuacja si zmienia. Pracwnicy KC mieszkali w innych warunkach. Przydzielono mi pokj w 5.

Domu Rad - dawnym hotelu skutnym (Twerska 5), ktry pwszechnie nazywan 5. mem KC, jak

e mieszkali wnim wycznie pracwnicy KC. C prawa, tylk szeregwi, ci najwaniejsi mieszkali

bna Kremlu, b w 1. mu Ra (rg Twerskiej i Mchwej).

Chd pracwaem nieawna, t jenak d szybk wypa mi zetknd si z kierownikiem

Wyziau rganizacyjneg, Kaganwiczem.


10/182

P jeg przewnictwem by si pewneg razu instruktawe zebranie na temat razieckieg

budownictwa. Zasazn mnie prtkwania (t, przypakiem si nawinem). Kaganowicz

wygsi niezwykle rzeczwe, rzsne przemwienie. czywicie nie ntwaem swnie,

sprzziem tylk prtk z zebrania.

W kilka ni pniej reakcja pisma Radzieckie Budownictwopprsia Kaganwicza napisanieartykuu wstpneg. Wykrci si brakiem czasu. Bya t nieprawa. Rzecz wtym, e Kaganwicz,

czwiek niezwykle uzdolniony i bystry, by prawie panalfabet. Z zawu szewc, bez aneg

wyksztacenia, rbi ptwrne by gramatyczne, apisad wspsb skany p prstu nie ptrafi.

Pniewa sekretarzwaem na zebraniu, reakcja zwrcia si mnie. pwieziaem, e

sprbuj.

Przypmniawszy sbie, c mwi Kaganwicz, ujem jeg przemwienie wfrm artykuu. Pniewa

by czywiste, e wszystkie zawarte wnim myli nie naleay mnie, lecz Kaganwicza,

pszeem nieg ipwieziaem: Towarzyszu Kaganowicz, t wasz artyku radzieckim

budownictwie - napisaem t, c pwiezielicie na zebraniu, Kaganwicz przeczyta ibyzachwycony: Rzeczywicie, jest tu wszystk, o czym mwiem, ale jak t brze zsta

sfrmuwane. pwieziaem, e spsb ujcia tematu t sprawa rugrzna; przemylenia s

jego i dlatego te n pwinien ppisad artyku iwysad reakcji. Niewiaczny Kaganwicz

krpwa si: Przecie t wy napisalicie, nie ja. Nie bez truu przeknaem g, e napisaem t za

nieg gwnie p t, by szczzid mu czasu. Artyku zsta wyrukwany. Trzeba by wizied

Kaganwicza, jaki by umny - by tjegopierwszy artyku. Wszystkim g pkazywa.

Wyarzenie t mia swje nastpstwa. Na przemie marca i kwietnia bywa si klejny zjazd

partii. Wraz z wielma innymi mymi pracwnikami Wyziau rganizacyjneg zstaem

skierowany do pomocniczych prac technicznych w sekretariacie zjazdu. W trakcie zjazdu zawsze

obraduje wiele komisji - manatwa, reakcyjna it. W ich ska wchz stare wygi partyjne -

cznkwie KC raz ziaacze terenowi, ca rbt wyknuj jenak mzi pracwnicy aparatu KC.

Kmisja reakcyjna, ktrej zstaem przyzielny, funkcjnwaa wspsb nastpujcy. Mwca

wygasza przemwienie z trybuny zjazdowej, stenografistka zapisuje je, a nastpnie rzszyfrwujc

stengram, yktuje maszynistce. Ten pierwszy tekst jest peen bw iznieksztaceo; stengrafistka

wielu rzeczy nie zrzumiaa, wielu nie syszaa, czeg nie zya zantwad. Jenak kadego

mwcy przyziela si pracwnika kmisji reakcyjnej, ktry ma bwizek uwanie wysuchad

przemwienia. n te knuje pierwszej krekty tekstu, naajc mu pstad niemal stateczn.

Pniej mwca wprwaza ju tylk atkwe, ma isttne pprawki, ziki czemu szczza

sbie mnstw czasu.

Referat sprawozdawczy KC wygasza na tym zjezie (po raz ostatni) Lenin. Pwsta prblem:

ktremu zpracwnikw pwierzyd t prac - suchania przemwienia i skorygowania zapisu.

Kaganowicz stwierzi: Towarzyszwi Baanwwi; zrbi t sknale. Tak te zecywan.

Trybuna zjazu znsia si na ptra metra na pzim sali. Na trybunie prezydium zjazdu. Z prawej

strony (stjc twarz sali), z bku ustawin mwnic; referent na pulpicie rzkaa sbie

notatki. W pierwszych latach wazy razieckiej nie pisan przemwieo zawczasu, lecz

imprwizwan je; mwca mia na kartce c najwyej krtki plan wystpienia raz kilka cyfr

i cytatw. Z sali na mwnic prwaziy schki. Pniewa wtrakcie przemwienia Lenina nikomu


11/182


12/182

- Mimo t zameluj mnie. Pwiez, e mam barz wan spraw.

- Jak ty mesz mied wan spraw - z przeksem przygaa mi Baaszw.

- A jenak zameluj. Nie rusz si st, pki nie zamelujesz.

Baaszw zamelwa. Kaganwicz przyj mnie.

- Twarzyszu Baanw, jestem barz zajty. Trzy minuty. O co chodzi ?

- O t, twarzyszu Kaganwicz, e przynisem wam prjekt nweg statutu partii.

Kaganwicz by szczerze zuminy mim zuchwalstwem.

- Ile macie lat, twarzyszu Baanw?

- waziecia jeen.

- A czy wiecie o tym, e w 1903 r. w naszej partii sz rzamu na blszewikw imieoszewikw

wycznie zpwu rzbienci na temat pierwszeg punktu statutu?

- Wiem.

- I mim t mielacie si prpnwad nwy statut partii?

- Tak.

- Z jakiego powodu?

- Przyczyny s barz prste. Statut zecywanie ju si przey, naawa si la partii w warunkach

ziaalnci nielegalnej,w aen spsb nie pwiaa ptrzebm partii bcej uwazy, nie

krela frm jej pracy i rozwoju.

- N, t pkacie.

Kaganowicz przeczyta pierwszy i drugi punkt w starym i nwym brzmieniu, zastanwi si.

- Sami t pisalicie?

- Sam.

Zaa wyjanieo. Uzieliem ich. P kilku minutach Baaszew wsun gw przez rzwi

i przypmnia, e czekaj luzie, ktrym biecan przyjcie, i e nasze czas jakieg waneg

zebrania. Kaganwicz wyrzuci g:

- Jestem barz zajty. Nikg nie przyjmuj. Zebranie przeyd na jutr.

Ptem zazwni Mtwa ispyta g, czy me si znim zbaczyd wwanej sprawie (Mtw

by w tym czasie II sekretarzem KC).

- Jeli nie na ug, t przyjcie.

- Chmy, twarzyszu Baanw.


13/182

- Prsz - znajmi Kaganwicz, wchzc gabinetu Mtwa. - Ten t mzik zaprpnwa ni

mniej, ni wicej tylk nwy statut partii.

Mtw rwnie by wstrznity.

- A czy n wie, e w 1903 rku...

- Wie.

- I mimo to?

- I mimo to.

- I czytalicie ten prjekt, twarzyszu Kaganwicz?

- Czytaem.

- I co o nim szicie?

- Uwaam, e jest sknay.

- N, t pkacie.

Z Mtwem sytuacja bya ientyczna. Przez wie gziny prjekt statutu analizwany by punkt p

punkcie, uzielaem wyjanieo iwreszcie Mtw zapyta z zainteresowaniem:

- Sami pisalicie?

- Sam.

- Nie ma rady - pwiezia Mtw gy szlimy koca prjektu - idziemy do Stalina.

Stalinwi zstaem przedstawiony w ten sam spsb -jak my szaleniec, ktry way si tknd

wielce szacwn witd. P tych samych rytualnych ju pytaniach: ile mam lat, czy wiem, c by w

1903 roku, i p paniu przeze mnie pww, la ktrych uznaem, i naley przerbid statut,

nastpia lektura imawianie prjektu. Stalin te nie mieszka zapytad: Sami pisalicie? Ale tym

razem pa i inne pytanie: Czy zajecie sbie spraw, jak zmian w yciu partii wprwaziwasz

tekst? pwieziaem, e jestem teg wpeni wiamy ifrmuuj t w taki to a taki spsb.

Rzecz w tym, e mj statut awa aparatwi partyjnemu siln bro w walce o zbycie wazy. Stalin

rzumia t. Ja take.

Kniec rzmwy by d sbliwy. Stalin psze telefonu: Wzimierzu Iljiczu? Stalin.

Doszlimyw KC wnisku, e statut partii ju si przey inie odpowiada nowym warunkom pracy

partii. Stary - to partia nielegalna, teraz partia jest u wazy... Wzimierz Iljicz zawa si, jak mna

by szid ztej rzmwy, zgazad z t pini. Dlateg te - cign Stalin - opracowalimyprojekt

nowego statutu ichcielibymyg przestawid. Lenin wyrazi zg izaprpnwa, by spraw t

pstawid na najbliszym psiezeniu Biura Plityczneg.

Biuro Polityczne w zasazie zaaprbwa prjekt i przekaza spraw Biura rganizacyjneg

wstpneg pracwania. 19 maja 1922 r. Biur rganizacyjne pwa kmisj spraw rewizji


14/182

statutu. Przewniczcym zsta Mtw, wjej ska weszli: Kaganwicz, jeg waj zastpcy -

Lisycyn i chpkow, oraz ja - jako sekretarz.

tej chwili na rk wszeem wrbit Mtwa.

Na statutem mczylimy si niemal wa miesice. Prjekt rzesan terenwych rganizacjipartyjnych z prb pini. Na pcztek sierpnia zwan wszechrsyjsk knferencj partyjn

w celu zatwierzenia nweg statutu. Knferencja trwaa 3 czy 4 ni. Mtw referwa prjekt,

wypwiaali si elegaci. Na zakoczenie wybran kmisj reakcyjn, znw p przewnictwem

Mtwa, wska ktrej weszli: Kaganwicz, niektrzy kierownicy organizacji terenowych (m.in.

Mikojan, wczesny sekretarz Puniw-Wschodniego Biura KC) oraz ja -jak cznek kmisji i jej

sekretarz. Zreagwalimy stateczn wersj tekstu i konferencja zatwierzia nwy statut

(formalnie rzecz birc, zatwierzi g pniej KC).

Cay rk 1922 mieszkaem we wspmnianym ju 5. mu KC - skutce. Ulkwani tam pracownicy

KC bierali si w grupy towarzyskie na zasazie sbistych znajmci ikntaktw zawwych.Wchzc wt rwisk ziki stuentwi Plitechniki Mskiewskiej , Saszy Warskiemu,

wczyem si wtwarzystw, ktre kncentrwa si nie tyle wk maeostwa Warskich, ile

wk trzech nierzcznych przyjaciek - Lery Gubcwej, Marusi Ignatiewej i Liy Warskiej.

Lera i Marusia, tak jak i Sasza Warski , byy infrmatrkami wsekcji infrmacyjnej Wyziau

rganizacyjneg; Lia bya sekretarzem tej sekcji. Infrmatrzy nie byli infrmatrami wcisym

znaczeniu teg swa - lecz referentami spraw jenej czy wch terenowych organizacji

partyjnych. Informator trzymywa wszystkie materiay tyczce pracy tych organizacji, zapznawa

si z nimi i przygtwywakreswe raprty la kierwnictwa Wyziau rganizacyjneg,

bejmujce najisttniejsze sprawy, zwizane z ich dziaalnci. Warski ijeg na byli lumi

barz twarzyskimi. Bywa u nich Pilniak - ze znajmci tej byli grmnie umni. Wielkimzaskczeniem bya la mnie wiamd, e skrmny i cichy Sasza w czasie wojny domowej by

sekretarzem krwawej Rodaczki(Rzalii Samjwej), ktra nalec kierwnictwa partyjneg 8.

Armii wsawia si sbistym uziaem w egzekucjach i innymi krucieostwami.

naszej grupy naleeli jeszcze Giergij Malenkw i Herman Tichmirnw.

Giergij Malenkw by mem Lery (Walerii) Gubcwej. Chd wa lata mszy e mnie, stara

si sprawiad wraenie stareg ziaacza partyjneg. A napraw wpartii by pier niespena

wch lat (zreszt mia ich wwczas pier waziecia). W kresie wjny mwej by ma

wanym funkcjnariuszem partyjnym gzie na frncie, apniej, tak jak ija, wstpi na Plitechnik.Nie majc renieg wyksztacenia by zmuszny zaczynad nauk na rbtniczym wyziale

przygtwawczym. Na plitechnice by przez trzy lata. Jegmra na, ktrej w gruncie rzeczy

zawzicza sw karier, wcignag pniej pracy w aparacie KC i pchna w tym samym

kierunku, w ktrym ija pszeem. Najpierw zsta sekretarzem Biura Organizacyjnego, a nastpnie,

p mim ejciu, sekretarzem Biura Plitycznego.

Lera bya znacznie mrzejsza sweg ma. Giergij Malenkw sprawia wraenie czwieka

barz przecitneg, pzbawineg jakichklwiek zlnci. W spsbiebycia by zarzumiay

i napuszny, mna t jenak usprawieliwid jeg barz mym wiekiem.


15/182

Herman Tichomirnow, starszy ode mnie o rk, by rugim pmcnikiem Mtwa. A t jak teg

sz. Jak pitnastletni zalewie gimnazjalista w czasie rewolucji 1905 r. Mtw zrganizwa

razem ze swym kleg z klasy, Wiktorem Tichomirnowem (nawiasem mwic, synem barz

bogatych ludzi), szalenie rewlucyjny kmitet mzieykazaoskich szk renich. Razem brali te

aktywny uzia w rewolucji 1917 r. Tichomirnow jeszcze w latach pierwszej wjny wiatwej

fiarwa partii barz u sum pienizy, c umliwi wyawanie Prawdyi zapewni

Mtwwi, n t bwiem zaatwia spraw, stanwisk sekretarza reakcji tej gazety. Wisn

1917 r. bj swe bwizki w Prawdzie. W pierwszych tygniach rewlucji przypaa mu niemal

kierownicza rola w partii - prwazenie jej rganu prasweg. ug tamjenak miejsca nie zagrza,

partia nie uznawaa g za plityczneg liera.

Wkrtce Pitra przybyli cznkwie KC - Kamieniew, Swierw i Stalin, ap nich Lenin. Mtwa

zesan na prwincj. W 1919 r. by penmcnikiem KC na Pwu, w 1920 r. pracwa

w gubernialnych komitetach w Niegorodzie, a w latach 1920-1921 by sekretarzem nieckieg

Komitetu Gubernialnego. W marcu 1921 r. zstaje jenak cznkiem isekretarzem KC. Przez rk by

odpowiedzialnym sekretarzem KC, c prawa nie generalnym, ale te i nie technicznym jak jego

poprzednicy (np. Stasowa). 3 kwietnia 1922 r.jeg miejsce pierwszeg sekretarza KC zaj Stalin.

Niewiele brakwa, by na czele aparatu partyjneg, niejak autmatycznie zmierzajceg

wazy, stan, awaciwie pzsta, Mtw. Zinwiew i Kamieniew wleli jenak Stalina, i to

w istocie zjeneg tylk pwu: na tym stanwisku ptrzebny by im zeklarwany wrg

Trckieg. Stalin nim by.

Wiktor Tichomirnow zostaje w 1917 r. cznkiem klegium NKW, gzie zajmuje si przede

wszystkim prac aministracyjno-pacyfikacyjn. W 1919 r. zstaje wysany Kazania w celu

zaprwazenia tam przku; tam umiera - zaje si, e na tyfus plamisty.

Jeg mszy brat, Herman, jest cznkiem partii od 1917 r. Do 1921 r. suy wwjsku, pniej czas

jaki pracuje w Czeka, wziaach specjalnych. sze stamt przejawiajc pewne bjawy

chylenia nrmy, wicznie praca w Czeka nie bya zbyt atwa. Mtw p przyjciu KC

bierze go do swego sekretariatu, gdzie Tichomirnow wiele lat pracuje jako jego drugi pomocnik. Po

starej znajmci jest z Mtwem na ty. Mtw traktuje g jenak wspsb pniajcy, wci

ma nieg jakie pretensje, wrcz g maltretuje.

Tichomirnow nie odznacza si jak szczegln bystrci umysu. Przy Mtwie peni funkcj

osobistego sekretarza. O wiele waniejsz nieg sb jest pierwszy pmcnik Mtwa,

Wasilewski, czwiek barz mry irzeczwy. Pcztkw ziwiem si, czemu zgniez zajmowanym stanwiskiem Herman nie mieszka w 1. mu Ra, lecz wci tkwi w skutce.

Pniej zrzumiaem, o c chzi. Mtw i Wasilewski wycigali z skutki, gzie mieszkali

szeregwi pracwnicy KC, c barziej rzgarnitych luzi, ktrzy mgliby si im przyad. cenia ich

Herman, uwaajcy si za czekist zpwania. Zawiera znimi znajmd, sptyka si z nimi

cziennie, baa ich, przewietla w czekistowskim stylu i ecyuje, czy mna im ufad. Wanie

ziki znajmci z Hermanem mra Lera Gubcewapchna wgr, i to z powodzeniem, przez

sekretariat Biura Organizacyjnego (Biur rganizacyjne t uzielne paostw Mtwa) swego

Gieorgija.

P histrii ze statutem jestem bacznie bserwwany. koca rku pracuj jeszcze z Kaganwiczemi Mtwem.


16/182


17/182


18/182

prpnuj przeprwazenie kyfikacji partyjneg przku prawneg. Brzmi to wspaniale,

Kaganwicz jest czarwany, Mtw te. Rusza caa machina wyawnicza. Pwstaje ksiga liczca

400-500 strn. Zstaje zatytuwana Poradnik pracownika aparatu partyjnego. Drukujej rukarnia

KC. C rk ukazywad si bzie jej klejna eycja.

Mtw mianuje mnie pnat sekretarzem reakcji Izwiestii KC.Jest t periyk, nie majcy.-mim zbienci tytuu - nic wsplneg z dziennikiem Izwiestia. Izwiestia KCt rgan KC zajmujcy

si wycznie wewntrznym yciem partii. Reaktrem naczelnym jest Mtw iwanie lateg

pismo jest niezwykle suchym i nunym biurkratycznym twrem. Wypeniaj je yrektywy i zalecenia

KC. Mja praca sekretarza te jest czyst biurkratyczna. Zaczynam przemyliwad, jak by si uwlnid

od tej kancelaryjnej nudy, gdy nieoczekiwanie (tylk la mnie, b Mtw iinni szykuj t ju

dawna) trzymuj nw, pwan nminacj. P kniec 1922 r. zstaj mianwany sekretarzem

Biura Organizacyjnego.


19/182

SEKRETARZ BIURA ORGANIZACYJNEGO

Sekretarz Biura Organizacyjnego. Sekretariat KC. Biuro Organizacyjne. Komisja Buetwa KC.

Klegium partyjne CKK i uzganianie z KC. Kancelaria Biura Organizacyjneg, reorganizacja.

Sekretariat Mtwa. Istta tczcejsi walki o waz. Lenin, Trcki. Chrba Lenina. Testament

Lenina. Pwstanie trjcy. XII zjaz partii. Sekretariat Lenina. Ftijewa i Glasser. Stalin mianuje

swoich sekretarzy Biura Politycznego. Fiasko. Moja nominacja.

Zaczynam stawad si niec ju waniejszym trybikiem partyjnej machiny paostwwej. Pgrny

w pracy w aparacie, jestem cakwicie erwany autentyczneg ycia; tym, c si zieje w kraju,

wiauj si wycznie pprzez pryzmat biurkracji partyjnej. pier p upywie p rku zam

wybyd si zteg mrza papieru; zreszt pier wwczas yspnwad b pen infrmacj, c

pzwli mi kjarzyd dane i fakty, ceniad je, wycigad wniski - strzegad t, c zieje si naprawi k rzeczywicie prwazi.

Na razie jenak bir craz aktywniejszy uzia w pracy centralneg aparatu partyjneg. Ma n ju

przee mn craz mniej tajemnic.

Jakie s zaania sekretarza Biura rganizacyjneg? Peni bwizki sekretarza na psiezeniach

Biura Organizacyjnego i Sekretariatu KC, na posiedzeniach Ray Kierwnikw Wyziaw KC,

przygtwujcej materiay na psiezenia Sekretariatu KC, pnat na zebraniach rzmaitych komisji

KC. Kieruj take sekretariatem (z maej litery) Biura rganizacyjneg, czyli kancelari.

Zgodnie ze statutem hierarchia wanci centralnych rganw partii pchzcych z wyboru wygla

nastpujc: Sekretariat (3 sekretarzy KC), nad nim - Biuro Organizacyjne, nad nim z kolei - Biuro

Plityczne. Sekretariat KC jest rganem, ktry plega szybkiej ewlucji inajwyraniej

siedmimilwymi krkami zmierza przejcia abslutnej wazy w kraju; nie tyle nawet Sekretariat

jako taki, ile jego sekretarz generalny.

W latach 1917-1919 sekretarzem KC, czyst technicznym, bya Stasowa, a d nielicznym aparatem

kierowa Swierw. P jeg mierci (w marcu 1919 r.) do marca 1921 r. sekretarzami (p czci

technicznymi, a p czci funkcyjnymi) byli Sieriebriakow i Kriestinski. Od marca 1921 r. funkcj

sekretarza KC (majceg ju tytu pwiezialneg) peni Mtw. W kwietniu 1922 r. na plenum

KC wybranych zstaje ju trzech sekretarzy: sekretarz generalny - Stalin, II sekretarz - Mtw i III

sekretarz - Michajw (ktreg wkrtce zastpi Kujbyszew). teg mmentu rzpczyna si

ziaalnd Sekretariatu.

Statut niezbyt wyranie krela jeg funkcje. Mna by szid, e jeli, zgnie ze statutem, Biur

Plityczne pwane jest rzstrzygania spraw najistotniejszych (politycznych), a Biuro

Organizacyjne do decydowania w sprawach rganizacyjnych, t Sekretariat pwinien rzstrzygad

sprawy mniej wane, pwaniejsze za pwinien przygtwywad rzpatrzenia przez oba te

organy. Niejest t jenak wyranie nigzie napisane, za statut zawiera chytre sfrmuwanie: Kaa

decyzja Sekretariatu przy braku sprzeciwu ze stronyktregklwiek z cznkw Biura

Organizacyjneg raz kaa ecyzja Biura Organizacyjneg przy braku sprzeciwu ze strny

ktregklwiek zcznkw Biura Plityczneg staje si ecyzja Biura Plityczneg, a tym samym


20/182

ecyzj Kmitetu Centralneg; kayz cznkw KC me wnied sprzeciw wbec ecyzji Biura

Politycznego do Plenum KC, co jednak nie wstrzymuje wykonania tej decyzji.

Inaczej mwic, wybramy sbie, e Sekretariat bierze na siebie rzstrzygnicie jakich nazwyczaj

wanych kwestii plitycznych. Z punktu wizenia zasa emkracji wewntrzpartyjnej raz statutu

nie mna mied teg anych zastrzeeo. Sekretariat nie uzurpuje sbie uprawnieo wyej nieg stjcej instancji - me na zawsze ecyzj zmienid lub uchylid. Jeli jenak sekretarz

generalny KC maju wrkach peni wazy (c sta si faktem 1926 r.), t me bez adnych

skrupuw rzzid pprzez Sekretariat.

W rzeczywistci jenak nie sz teg. lat 1927-1928 Biuro Polityczne ijeg cznkwie

znaczyli jeszcze zbyt wiele, by Sekretariat pejmwa teg rzaju prby, ryzykujc wywanie

nieptrzebnych knfliktw, natmiast 1929 r. Biur Plityczne by ju teg stpnia

pprzkwane Stalinwi, i sprawwania wazy nie musia wczad innych instancji. Jeszcze

po kilku latach zarwn Biur Plityczne, jak i Sekretariat stay si tylk wyknawcami jeg rzkazw

i waz mia nie ten, kt zajmwa waniejsze stanwisk whierarchii, lecz ten, kt sta bliejStalina; jeg sekretarz znaczy waparacie wicej ni premier czy ktrykolwiek z cznkw Biura

Politycznego.

Mamy jenak na razie pier pcztek 1923 r. Posiedzeniom Sekretariatu przewodniczy III sekretarz

KC - Ruzutak, ktry zy ju zajd miejsce Kujbyszewa, przeniesineg na stanwisk

przewniczceg CKK. Uczestnicz wnich Stalin i Mtw; praw ecyujceg gsu maj

jedynie sekretarze KC, z prawem gsu raczeg uczestnicz wszyscy kierwnicy wyziaw KC:

Kaganowicz, Syrcow, Smidowicz (Wyzia /s Kbiet) i inni (jest ich sporo: kierownik administracyjny

KC - Ksenfntw, kierwnik Wyziau Finansweg - Raskin, kierwnik Wyziau Statystyczneg -

Smitten; pnat nwi kierwnicy Wyziaw Infrmacji, Prasy it.), a take gwni pmcnicysekretarzy KC. Rudzutak przewodniczy dobrze i sprawnie. Jest dla mnie barz miy iczstuje

cukierkami - rzuci palenie izamiast teg cay czas ssie cukierki.

Posiedzeniom Biura Organizacyjnego przewodniczy Mtw. W ska teg Biura wchz 3

sekretarze KC, kierwnicy najwaniejszych wyziaw KC - Kaganowicz i Syrcw, szef Zarzu

Politycznego Rewolucyjnej Rady Wojskowej (Zarz ten ma status wyziau KC) orazjeen lub wch

cznkw KC, imiennie wybieranych wska Biura- Najczciej s t sekretarz Wszechzwizkwej

Centralnej Ray Zwizkw Zawwych i pierwszy sekretarz Komitetu Moskiewskiego.

Stalin i Mtw zaintereswani s tym, by ska Biura rganizacyjneg by jak najmniejszy - tylkoswoi ludzie z aparatu partyjnego. Biur t wyknuje prac, ktra ma la Stalina grmne znaczenie -

zajmuje si brem i obsazaniem przez pracwnikw aparatu stanwisk we wszystkich resortach

paostwwych i, c waniejsze, wcaym aparacie (stanowiska sekretarzy i gwnych funkcjnariuszy

w gubernialnych, obwodowych i krgwych rganizacjach partyjnych). Pozwoli to Stalinowi

zapewnid sbie wkrtce wikszd na zjezie partii, at przecie pstawwy atut w walce

o waz. zieje si t barz szybk, ale, c jest rzecz zumiewajc, wgle nie zwraca uwagi

Trckieg, Zinwiewa i Kamieniewa, bujajcych wbkach wielkiej plityki. Zrzumiej t pier

wwczas, gy ju bzie za pn.

Pierwsze Biur rganizacyjne pwane zsta w marcu 1919 r., p VIII zjezie partii. W jeg skawchzili Stalin, Biebrw, Sieriebriakw, Staswa i Kriestinski. Jak wiad z tego skau, mia si


21/182


22/182

nawet nie musi si zgrywad. rugi - gdy idzie o waniejszych cznkw partii. W takim wypaku ziaa

juz nikmu nieznany aparat infrmacyjny GPU; ziaa strnie, przy pmcy i wspuziale

cznkw Klegium GPU - Petersa, acisa i Mancewa, kptwanych skau cznkw CKK. Gy

sprawa tyczy cznka partii bceg przeciwnikiem grupy Stalina, infrmacja GPU - prawdziwa lub

specjalnie spreparowana w celu skmprmitwania czwieka - w niejawny spsb, pprzez

kierownika administracyjnego KC - Ksenofontowa (stareg czekist ibyeg cznka Klegium WCzK),

ijeg zastpc; - Brizanowskiego (rwnie czekist), dociera do sekretariatu Stalina, do jego

pmcnikw - Kannera i Towstuchy. Nastpnie, wspsb rwnie skryty, Klegium Partyjneg CKK

przekazywane jest odpowiednie polecenie: wyrzucid z partii, zjd ze stanwiska, uzielid nagany

z strzeeniem itp. Teraz ju zaaniem Klegium jest wymylenie i uzasadnienie prawdopodobnie

brzmiceg skarenia. Nie jest t nic truneg - wystarczy wykrzykiwad frazesy partyjnej

mralnci iczepiad si byle gupstwa. Gyby, na przyka, jaki ziaacz partyjny napisa artyku

gazety i otrzyma za t hnrarium 30 rubli, przekraczajce tzw. partyjne maksimum, to Solc

egraby tak histeryczn scen, e mgby mu pzazrcid zawwy aktr. Bazenaa i oburzenie

Slca lub Jarsawskieg, e taki t ataki kmunista zbruka czystd partii, jest czywicie skutkiempolecenia Kannera i zgodny z nim jest wydany wyrok (o Kannerze i sekretariacie Stalina jeszcze bzie

mowa).

W statucie istnieje jenak punkt nastpujcy: ecyzje kmisji kntrli pwinny byd uzgnine

z odpowiednimi komitetami partii, decyzje CKK - z KC. A t jak wyglaa technika realizacji tego

postanowienia.

Gy psiezenie Biura rganizacyjneg zstaje zakoczne ijeg cznkwie ju si rzeszli, zstaj

sam na sam z Mtwem. Mtw przegla prtky CKK, ug list decyzji w rnych,

sprawach. Wemy la przykau punkt: Sprawa tw. Iwanwa skarneg to i o to. Zapaa

decyzja: Wyrzucid tw. Iwanwa z partiilubZabrnid tw. Iwanwwi penienia pwiezialnych

funkcji w okresie trzech lat. Mtw, ktry sknale zna wszystkie plecenia przekazywane

Kolegium Partyjnemu, stawia przy tym punkcie ptaszka. W prtkle Biura rganizacyjneg zapisuj

c nastpuje: Przychylid si ecyzji CKK w sprawie towarzyszy Iwanowa, Sidorowa... itd. (prtk

CKK, numer, data, punkt taki a taki).Z innym punktem Mtw si nie zgaza: CKK pstanwi

uzielid strej nagany, Mtw przekrela to i wpisuje: wyrzucid z partii. W protokole Biura

rganizacyjneg ntuj:Zaprpnwad CKK rewizj ecyzji w sprawie tow. Iwanowa, data, punkt

taki a taki. Solc, po otrzymaniu prtku, zadzwoni do mnie i zapyta:A jaka jest decyzja? Powiem

mu, c Mtw wpisa ich prtku. I t wnajbliszym prtkle CKK znajzie si zanie:

Zrewiwawszy sw ecyzj z dnia... iuwzglniajc wag stawianych zarzutw. Klegium CKKpstanwi usund tw. Iwanwa z partii. Biuro Organizacyjne (czyli Mtw) czywicie pprze t

ecyzj.

Mja kancelaria Biura rganizacyjneg zatrunia ziesiciu pracwnikw, skrupulatnie

sprawdzonych i anych. Ca ziaalnd Biura rganizacyjnego traktuje si jak tajn (Biura

Politycznego -jak super tajn), liczb etatw sprwazn wic minimum. Pwuje t

grmne przecienie pracwnikw - nie maj ni praktycznie ycia sbisteg, prac zaczynaj 8

ran, jez wppiechu ibyle jak, kocz 1 w nocy. Mimo to i tak nie aj sbie ray - w morzu

papieru, w jakim tonie Biuro Organizacyjne, panuje pomieszanie z ppltaniem, nic nie mna

znaled, kumenty rejestruje si weug jakich przeptpwych met na wpywajce


23/182

i wychzce; gy sekretarz KC ptrzebuje jakieg kumentu lub ntatki zarchiwum, zaczynaj si

wielogodzinne poszukiwania w ceanie archiwaliw.

Wiz, e taka rganizacja jest bez sensu. Zaczynam wic pstaw. Zakaam kilka karttek,

rejestrujc kay kument wtrzech rnych ineksach alfabetycznych. Stpniw uaje mi si

zaprwazid a.

P wch czy trzech miesicach wszelki ptrzebny sekretarzwi KC kument starczany jest

w cigu minuty. Wyziay KC, ktre przetem uwaay, e zwracanie si z czymkolwiek do

sekretariatu Biura rganizacyjneg jest rzecz beznaziejn, nie mg naziwid si szybkci, zjak

wszystk si teraz zaatwia. Mtw jest niezwykle zawlny i wychwala mnie pod niebiosa. Nie

pejrzewa nawet, e wten spsb przyspiesza mje ejcie. W sekretariacie Biura Politycznego

panuje jeszcze wikszy baagan i Stalin zaczyna przemyliwad, e byby niele, gybym i tam

zaprwazi przek. Nie jest t jenak takie prste, jak przeknamy si pniej.

la pracwnikw mjej kancelarii skutki przeprwaznej rerganizacji kazuj si cakiemnieczekiwane. Z pcztku wszyscy gwatwnie prtestwali przeciwk mim refrmm i skaryli si

sekretarzm KC, e nie spsb ze mn pracwad. Gy jenak twar pstawiem na swim i rezultaty

przeprwaznych refrm stay si czywiste, gne prtesty ucichy. Niegy traci si cay zieo

na ugie iczst bezskuteczne pszukiwania. Teraz rbta izie szybk isprawnie. I kazuje si, e

jest jej znacznie mniej. Pracwnicy przychz teraz 9 ran, a o 5-6 p puniu wszystk jest ju

zrbine. Maj becnie spr wlneg czasu, take ina ycie sbiste. Czy s zawleni?

Przeciwnie. Przetem nsili aurel mczennikw, luzi iewych, pwicajcych si partii. zi s

p prstu zwykymi urznikami sprawnie funkcjnujceg aparatu. Czuj, e s rzczarwani.

Pracuj teraz wstaym kntakcie zsekretarzami Mtwa, a ostatni rwnie i z sekretarzamiStalina.

Na czele sekretariatu Mtwa sti jeg pierwszy sekretarz Wasilewski. Szczupy, pcigej,

mrej twarzy, czwiek bystry i energiczny, rozumny i rzeczowy. Organizuje Mtwwica prac,

szybko i inteligentnie zaatwia wszystkie sprawy. Jest z Mtwem na ty i cieszy si jeg penym

zaufaniem. Niewiele wiem ojeg przeszci. Zaje si, e by carskim oficerem (bodaj porucznikiem).

Tup rewlucji paziernikwej peni funkcj szefa sztabu mskiewskieg krgu wjskweg

(bolszewickiego). Gy szeem z KC w 1926 r., straciem g zczu; ptem ju nigy nim nie

syszaem.

rugim pmcnikiem Mtwa jest Herman Tichomirnw, tak napraw, jest jeg sekretarzem

sbistym. Prchu nie wymyli - nieraz ziwi si, jak Mtw aje sbie ra majc takieg

osobistego sekretarza. Ale i waj pzstali pmcnicy Mtwa - Brajewski i Biew - te nie s

lepsi. Tak jak Wasilewski, Herman rwnie jest z Mtwem na ty. Mtw nie jest zachwycny

jeg prac, ale jak g tleruje. 2 czy 3 lata pniej mianuje g kierwnikiem Centralneg Archiwum

Partii przy KC, jednak tylko w ziale kumentw maej wagi; wszystkimi waniejszymi pismami

zawiaduje sekretariat Stalina i jego sekretarz Towstucha.

Stjc na czele sekretariatu Mtwa zaczynam craz lepiej pznawad prblemy partyjnych

ecyentw, zaczynam rzumied istt tczcej si walki waz.


24/182

Po rewolucji i w czasie wjny mwej wsppraca Lenina z Trckim ukaaa si znakmicie. Pod

koniec wojny domowej (koniec 1920 r.) kraj i partia uwaaj Lenina i Trckieg za wzw rewlucji,

alek waniejszych pzstaych lierw partyjnych. Tak napraw, to w czasie wojny wszystkim

kierwa Lenin. Kraj i partia niewiele o tym wiez isknni s przypisywad zwycistw przee

wszystkim Trockiemu - organizatorowi i wcy Armii Czerwnej. Nimb chway taczajcy

Trckieg jest Leninwi nie na rk. Zdaje sobie spraw, e przejcie wjny buwania ycia

w pkju bzie pwanym iniebezpiecznym zwrtem. By utrzymad sw czw pzycj, musi

zachwad wikszd wcentralnych rganach partii, w KC. Jeszcze prze rewlucj ipniej, w

1917 r., Lenin i stworzna przez nieg partia wielkrtnie znajwali si wmniejszci i z ogromnym

truem pnwnie wywalczali sbie wikszd. Pwtarza si t i po rewolucji - przypomnijmy dla

przykau prak, jak Lenin pnis w KC iznalaz si wmniejszci w tak istotnej sprawie, jak

kwestia pokoju brzeskiego z Niemcami.

Lenin pragnie si zabezpieczyd izagwarantwad sbie wikszd. Mliwd zagrenia swej pzycji

przywcy widzi jedynie ze strony Trockiego. Pod koniec 1920 r., podczas dyskusji o zwizkach

zawodowych, stara si sabid pzycj Trckieg ipmniejszydjeg wpywy. Uaje mu si pstawid

Trockiego w niezrcznej sytuacji wzwizku z problemem komunikacji. Trzeba jak najszybciej

buwad zrujnwane kleje. Lenin sknale wie, e Trcki zupenie nie naaje si tej pracy;

nie ma te nawet biektywnych mliwci jej wyknania. Trcki zstaje mianwany kmisarzem

luwym /s kmunikacji. Wkaa wt spraw entuzjazm, pats, ar wymwy, nawyki trybuna. Nic

z teg nie wynika prcz baaganu. I Trcki chdzi z pczuciem klski.

W KC Lenin rganizuje grup swych najbliszych wsppracwnikw spr przeciwnikw

Trckieg. Najbarziej zawzitymi wrgami Trckieg s Stalin i Zinwiew. Zinwiew znienawizi

Trockiego po udanej ofensywie Judenicza na Piotrogr jesieni 1919 r. Zinwiew wpa wwczas

w panik inie by wstanie czymklwiek wzid; przyjecha Trcki, uprzkwa sytuacj

i pgarliwie zwymyla Zinwiewa - od tej pory zostali wrogami. Nie mniej nienawidzi Trockiego

Stalin. Przez cay kres wjny mwej by n cznkiem Rewlucyjnej Ray Wjskwej w rnych

armiach i na rnych frntach iplega Trckiemu. Trcki wymaga przestrzegania yscypliny,

wyknywania rzkazw izatruniania specjalistw wjskwych. Stalin zawa si na lkalne,

niezyscyplinwane psplite ruszenie, nie pprzkwywa si rzkazm naczelneg wztwa,

nie cierpia te Trckieg za jeg ywskie pchzenie. Lenin wci musia penid rl arbitra, a

Trcki str atakwa Stalina.

Kamieniew, nie majc anych sbistych pww niechci wbec Trckieg, mniej ny

zaszczytw imniej sknny intryg, przyczy si Zinwiewa ipsze wjeg lay. Lenin ca t

grup wywinwa barz wysk. Zinwiew pstawiny zsta na czele Kminternu (Trcki przyj

t wwczas spkjnie, mia waniejsze stanwisk - gwnwzceg armii w czasie wojny

domowej), a Kamieniewa uczyni swym pierwszym i gwnym pmcnikiem wrzzie i faktycznie

przekaza mu najwysze kierwnictw gspark paostwa (Rada Pracy i Obrony). Ma teg, gy na

kwietniowym plenum KC w 1922 r. Kamieniew, zgodnie z pmysem Zinwiewa, zaprpnwa

mianwanie Stalina sekretarzem generalnym KC, Lenin nie prtestwa, chd zna Stalina barz

brze. Ta pprzkwana Leninwi grupa w marcu 1922 r. zagwarantwaa mu wikszd; Trcki

przesta byd niebezpieczny.


25/182

Lecz 25 maja 1922 r. nastpi nieczekiwane wyarzenie, ktre wszystk zmieni - Lenin mia

pierwszy atak choroby. W ostatnich latach Lenin czst bywa chry: w sierpniu 1918 r. by ranny

(zamach Fanny Kapan), cik chrwa w marcu 1920 r., koca 1921 r. koca marca 1922 r.

take chrwa isun si aktywnej ziaalnci. Pniej czu si lepiej, 27 marca 1922 r.

wygsi referat sprawzawczy na zjezie partii icakwiciekntrlwa sytuacj. Atak, jaki nastpi

25 maj, wszystk mieni. paziernika 1922 r. Lenin praktycznie w gle nie pracwa,

a orzeczenie lekarzy (rzecz jasna, tajne, przeznaczone dla Biura Politycznego, a nie dla wszystkich)

knstatwa, i jest t pcztek koca. P ataku Zinwiew, Kamieniew i Stalin rganizuj trjc.

Sweg gwneg rywala wiz w Trckim. Nie pejmuj jenak jeszcze walki przeciw niemu,

pniewa wbrew wszelkim czekiwanim wczerwcu stan zrwia Lenina zacz si pprawiad, a w

pazierniku Lenin wrci pracy. 20 paziernika wystpi jeszcze na plenum Ray Mskiewskiej, a

3 listpaa wygsi referat na IV kngresie Kminternu. W czasie teg pwrtu na scen plityczn

pnwnie wzi wszystk wgard; zbeszta Stalina za prwazn przeznieg plityk

narwciw (Stalin, prwazc plityk nie tyle rusyfikacyjn, ile centralistyczn, sugerwa

w przygotowywanym projekcie konstytucji utworzenie Rosyjskiej Socjalistycznej RepublikiRazieckiej; Lenin maga si utwrzenia Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich,

przewiujc mliwd przyczania nieg - w miar sukcesw rewlucji na Wschzie i na

Zachodzie - innych jeszcze krajw). Lenin mia te zamiar rzprawid si ze Stalinem (oraz z

rnikizem i zieryoskim) za ich knflikt z KC Gruzji, ale nie zy ju teg zrbid. W

pazierniku 1922 r. plenum KC p niebecnd Lenina pj ecyzj sabiajc mnpl hanlu

zagranicznego. Na kolejnym plenum w gruniu Lenin, ktry znwu pwrci pracy, cfn t

paziernikw ecyzj. Wyawa si, e znw trzyma wszystk mcn wrku; trjca ponownie

pwrcia rli jeg zaufanych pmcnikw iwyknawcw.

Lekarze mieli jenak racj - pprawa zrwia bya krtktrwaa. Nieleczny wpr syfilis byw ostatnim staium. Zblia si kniec. 16 grunia stan Lenina znw si pgrszy, a 23 grunia by

krytyczny.

Ju wpcztkach grunia Lenin wiezia, e ycia pzsta mu niewiele. lateg te zbjtnia mu

zarwn prblem wikszci w KC, jak i rywalizacja z Trckim. Martwi g c inneg - zumiewajca

szybkd, zjak wcigu kilku miesicy jeg choroby zwikszya si waza aparatu partyjneg, a tym

samym Stalina. Lenin uczyni krk wkierunku zblienia z Trckim izacz pwanie zastanawiad si

nad spsbem graniczenia wzrastajcej stale wazy Stalina. Myla wprwazeniu rnych

rkw zaraczych, gwnie rganizacyjnych. Sam nie by ju wstanie pisad - musia yktwad

swim sekretarkm. W pierwszym rzzie mia zamiar rzszerzyd ska KC, by niejak rzmyd wazaparatu; krkiem nastpnym byby zrerganizwanie iznaczne pwikszenie skau CKK

i uczynienie z niej przeciwwagi dla biurokratycznego-aparatu partii.

23 i 26 grunia pyktwa swj pierwszy List do zjazdu (mia na myli XII zjaz partii, ktry mia

byd si w marcu lub kwietniu 1923 r.), w ktrym prpnwa rzszerzenie skau KC. List ten zsta

przekazany w KC Stalinwi. Stalin ukry g, ana zjezie, ktry by si wkwietniu, krzystajc

z teg, e Lenin wwczas ju wgle przesta si pkazywad, przestawi zawart wlicie prpzycj

jak wasn (lecz jakby zgn z leninowskimi ideami), prpzycja zstaa przyjta, liczb cznkw

KC zwikszn z 27 d 40. Stalin uczyni t jenak zzamiarem przeciwnym, ni myla Lenin - zalea

mu na tym, by zwikszyd liczb swoich, branych cznkw KC, itym samym uzyskad w KC swjwikszd.


26/182


27/182

Zjaz partii by si mizy 17 a 25 kwietnia 1923 r. Najisttniejsze by t, kt wygsi na zjezie

referat sprawozdawczy KC - najwaniejszy plityczny kument rku. t rbi t zawsze Lenin.

Ten, kt wygsi g teraz, bzie uwaany przez parti za jeg nastpc.

Na psiezeniu Biura Plityczneg Stalin zaprpnwa, by referat wygsi Trcki. By t w stylu

Stalina. Energicznie prwazi kreci rbt rzlkwywania swych luzi, ale wikszd na zjeziepzwli mu t uzyskad pier za wa lata. Na razie naleyzyskad na czasie iupid czujnd

Trockiego.

Trocki z zaziwiajc naiwnci mawia; nie chce, by wpartii mylan, e uzurpuje sbie miejsce

chorego Lenina, i prpnuje, by referat wygsi sekretarz generalny KC, Stalin. (Wybraam sbie

stan ducha Zinowiewa w tym momencie). Lecz Stalin rwnie mawia; sknale wie, e partia teg

nie zrozumie i nie zaakceptuje - nikt nie uwaa Stalina za przywc partii. Wreszcie, nie bez zasugi

Kamieniewa, wygszenie referatu pwierzn Zinwiewwi. Jest przewniczcym Kminternu

ijeli ju kt ma czasw zastpwad Lenina pczas chrby, t najzrczniej bzie, by by t

wanie n. I na kwietniwym zjezie referat sprawzawczy KC wygasza Zinwiew.

W maju i czerwcu trjca naal umacnia swe pzycje. Zinwiew uznawany jest w partii nie tyle za

przywc, ile za sb numer jeen. Kamieniew - numer dwa - faktycznie zastpuje Lenina na

stanowisku premiera i przewniczceg Ray Pracy i brny. Przewniczy te psiezenim Biura

Plityczneg. Stalin jest sb numer trzy, lecz zajmuje si przee wszystkim ptajemnym

przygtwywaniem sbie przyszej wikszci. Kamieniewa i Zinowiewa nie interesuje tego rodzaju

ziaalnd; ich gwn trsk jest znalezienie spsbu na plityczne zyskreytwanie Trckieg

i sunicie g wazy.

Lenin przesta funkcjnwad, lecz jeg sekretariat si inercji pracuje nadal. Lenin ma w zasadzie dwiesekretarki - Glasser i Ftijew. wie spr pzstaych bliskich wsppracwnic - Wiczewa i

Sara Flakserman - peniy wraz z nimi w statnich niach chrby bwizki yurnych sekretarek;

yurway na zmian, tak by wkaej chwili byd yspzycji Lenina, gyby ten zechcia

pyktwad jaki list, plecenie czy artyku. Sara Flakserman przechzi o Maej Ray Kmisarzy

Ludowych (jest to swego rodzaju kmisja, naajca pwieni pstad prawn wszelkim prjektm

Rady Komisarzy Ludowych) i zostaje jej sekretarzem. Ftijewa, penica ficjalnie funkcj sekretarza

Ray Kmisarzy Luwych ZSRR, pracuje z Kamieniewem. pwiaa mu wiele rbnych sekretw

leninwskieg sekretariatu, by zachwad swe stanwisk. Ale Kamieniew t nie Stalin - szczegy

ycia Lenina niezbyt g interesuj.

Z wch sekretarek Lenina pierwsz jest Maria Ignatiewna Glasser. Jest jeg sekretark w Biurze

Politycznym, Lidia Fotijewa - w Radzie Komisarzy Ludowych. Jednak to nazwisko Fotijewej zna caa

Rsja, gy wielu lat ppisuje wraz z Leninem wszystkie ekrety rzwe. Nazwiska Glasser nie

zna nikt - praca Biura Plityczneg jest cakwicie tajna. Tymczasem wanie w Biurze Plitycznym

ziej si rzeczy najwaniejsze, ana jeg psiezeniach wszystkie gwne ecyzje i dyrektywy

zapisuje Glasser. Rada Komisarzy Ludowych decyzje te tylko legalizuje zgodnie z radzieckim

przkiem prawnym, za Ftijewa musi jeynie czuwad na tym, by ekrety Ray cile

pwiaay ecyzjm Biura Plityczneg; sama nie bierze uziau w ich przygotowaniu

i frmuwaniu, tak jak t czyni Glasser.


28/182

Glasser peni funkcj sekretarza na wszystkich psiezeniach Biura Plityczneg, waniejszych kmisji

tego biura i plenach KC. Jest t maa garbuska rozumnej i niebrej twarzy. Jest skna

sekretark i bardzo mr kbiet. Sama czywicie niczym nie ecyuje, ale wietnie rzumie

wszystk, c zieje si na psiezeniach Biura Plityczneg, i to, co dyktuje jej Lenin; notuje

kanie i szybko. Jest duchem oddana Leninowi i znajc przejawian kilku miesicywrgd

Lenina wbec stalinwskieg aparatu biurkratyczneg, nie pejmuje anych prb przejcia na

sub Stalina. Stalin uznaje wic, e pra j usund izastpidwasnym czwiekiem. Stanwisk

sekretarza Biura Plityczneg jest zbyt wane - zbiegaj si tu wszystkie tajemnice partii iwazy.

W kocu czerwca Stalin uzyskuje zg Kamieniewa i Zinwiewa, i zdejmuje Glasser ze stanowiska

sekretarza Biura Politycznego. Lecz zastpc znaled nieatw. Praca sekretarza Biura Plityczneg

wymaga wielu umiejtnci. Sekretarzujc na psiezeniach pwinien n nie tylk sknale

pjmwad sen wszystkich ebat iteg, c zieje si w Biurze Plitycznym, lecz pwinien take:

1) uwanie przysuchiwad si bram;2) pilnwad, by wszyscy cznkwie Biura wpr trzymywali wszelkie ptrzebne materiay;3) kierwad strumieniem ygnitarzy wzywanych na psiezenie wzwizku z kolejnymi

punktami przku zienneg;

4) interweniwad wprzebieg bra, gy ppenia si jaki b lub gy uczestnicy zapminaj,c wczeniej zsta pstanwine w danej sprawie;

5) naad przy tym zzapisywaniem uchwa i decyzji;6) byd pamici Biura Plityczneg, uzielajc natychmiast wszelkich niezbnych infrmacji.

Glasser awaa sbie ztym wszystkim ra. Stalin prbuje zastpid j swimi wma sekretarzami -

Nazaretianem i Twstuch, majc naziej, e razem, zielc si bwizkami, zaj uprad si

z prac.

Prba ta koczy si jenak kmpletnym fiaskiem. Nazaretian i Twstucha nie s w stanie wypenid

wszystkich bwizkw, nie naaj, trac rientacj inie rzumiej, co chodzi. Praca Biura

Plityczneg wyranie si rzprzga. Jeg cznkwie wiz, e wszystk si wali, ale na razie milcz.

Wreszcie wybucha Trcki. Pretekstem staje si pracwanie nty Kmisariatu Spraw Zagranicznych

d rzu Wielkiej Brytanii. Prjekt nty sprzzi Trcki, Biur Plityczne wtku yskusji wnis

niej pewne poprawki. Sekretarze, nie rzumiejc ich sensu, nie wprwazili prjektu

pwienich zmian. P psiezeniu trzeba jezid wszystkich cznkw Biura Plityczneg,

pprawiad tekst, uzganiad g it.

Na nastpnym psiezeniu Trcki pisze nastpujc ntatk (przekaza mi j Nazaretian izachwaa

si u mnie do tej pory):

Wycznie wiamci cznkw Biura plityczneg. Tow. Litwinow twierzi, e sekretarze

psiezenia nie rbili anych zapiskw wzwizku znt. Jest t niepuszczalne. W przyszci

naley zapewnid wikszy przek. Sekretarze pwinni mied prze sb tekst nty(wysaem)

izaznaczad uwagi. W przeciwnym razie mg pwstad nieprzumienia. Trcki(pkrelenia

Trockiego)

Zinowiew pisze na notatce: Konieczny jest stenograf. C.Z.


29/182

Bucharin: Popieram. N. Buch.

Stalin, bardzo niezadowolony z pwu niepwzenia swich zamierzeo, zwaciwym sbie

grubiaostwem inieuczciwci pisze: Bzdury. Sekretarze by notowali, gdyby Trocki i Cziczerin nie

robili tego sami. Przeciwnie, jest celowe, by dla zachowania tajemnicy w tego typu sprawach nie by

anych ntatek sekretarzy. J.St. (pkrelenia Stalina).

Tomski: Stenograf nie jest potrzebny. M.Tom.

Kamieniew: Stenograf (komunista, sprawdzony, do pomocy sekretarzom posiedzenia) - potrzebny.

L.Kam.

Czemu pisz, e Stalin jest ewientnie nieuczciwy? Pkrela swa w tego typu sprawach , jak gdyby

mawiana sprawa nty bya czym niezwykle tajnym. A przecie w codziennej pracy Biura

Plityczneg grmna wikszd spraw jest rwnie, a me nawet ibarziej tajna. krelanie spraw,

w ktrych nie naley ufad sekretarzm, jest p prstu gupie, anawet niemliwe. Nawiasem

mwic, Trcki pisze wycznie wiamci cznkw Biura Plitycznegp t, by pkazad, e

z pini sekretarzy zupenie si nie liczy. Stalin przekazuje t ntatk Nazaretianwi, ktremu akurat

w gle nie pwinna zstad pkazana.

Stalin musi jenak ustpid. Jake by chcia, aby sekretarzami Biura Plityczneg byli jeg luzie -

Nazaretian i Towstucha. Niestety, nic z teg nie wychzi. Jest Baanw, ktry wietnie razi sbie

z bwizkami sekretarza Biura rganizacyjneg iprawpbnie brze a sbie ra

z bwizkami sekretarza Biura Plityczneg. Lecz czy kae si n swim czwiekiem? t

prblem. Trzeba zaryzykwad.

9 sierpnia Biuro Organizacyjne postanawia: Mianwad tw. Baanwa pomocnikiem sekretarza KC,Stalina, jenczenie zwalniajc g z funkcji sekretarza Biura Organizacyjnego. W decyzji tej Stalin nie

mwi, e mam byd sekretarzem Biura Plityczneg. Jest t przemylane. Zstaj mianwany jeg

pomocnikiem. Nominacja na stanowisko sekretarza Biura Plityczneg ley w jego kompetencji.

Mianuje na to stanowisko albo swego pomocnika, albo kogo uzna za stosowne (w alszej przyszci

wyznaczy Malenkwa, ktry jeg frmalnym pmcnikiem jeszcze nie tak prk zstanie).


30/182

POMOCNIK STALINA - SEKRETARZ BIURA POLITYCZNEGO

Zatwierzanie przku zienneg psiezeoBiura Plityczneg. Mechanizm wazy trjcy.

Techniczny aparat Biura Politycznego. Kurierski zia GPU. cile tajne. Tamara Chazanowa.

Sekretariat Stalina. Nazaretian. Pzia pracy w sekretariacie. Kanner. 1. Dm Ra. 4 pitr mu KC

partii. Pcztekpracy ze Stalinem. Krciek. Tw. Stalin sucha. Obuwa kawalerii i 7 milinw

larw. Psiezenie Biura Plityczneg.

Nazaretian, przekazujc mi sprawy sekretariatu Biura Plityczneg, mwi: Twarzyszu Baanw, nie

zdajecie sobie nawet sprawy, jak wane bejmujecie teraz stanwisk. Rzeczywicie przeknam si

o tym pier wa ni pniej, gy p raz pierwszy b referwa prjekt przku zienneg

obrad kolejnego posiedzenia Biura Politycznego.

Biur Plityczne t centralny rgan wazy. Rzstrzyga n wszystkie waniejsze sprawy zwizane

z kierwaniem paostwem (a take wiatw rewlucj). Obraduje 2-3 razy w tygniu. Przek

zienny jeg regularnych psiezeo bejmuje k stu, aniekiey i 150 spraw. Zarzaj si te

posiedzenia nadzwyczajne, pwicne szczeglnie pilnym sprawm. Wszystkie resrty i instytucje

centralne, ktre przesyaj swje sprawy ecyzji Biura Plityczneg, przekazuj je mnie - do

sekretariatu Biura. P ich zbaaniu sprzzam prjekt przku zienneg klejneg posiedzenia

Biura Politycznego. Nie ja go jednak zatwierdzam - ecyzj wtej sprawie pejmuje trjca.

Nieczekiwanie krywam teraz rzeczywisty mechanizm wazy trjcy.

W przezieo psiezenia sptykaj si ze sb Zinwiew, Kamieniew i Stalin. Niegy psiedzenia te

byway si zazwyczaj wmieszkaniu Zinwiewa, pniej zwykle w gabinecie Stalina w KC. Oficjalnym

pretekstem jest zatwierzenie przku bra Biura Plityczneg. aen statut ani przepis nie

przewiuje zatwierzania przku zienneg. Mg t zrbid ja, me t zrbid Stalin. Zatwierza

g jenak trjca - w zebranie trjcy jest wistcie psiezeniem tajneg rzu, na ktrym zgry

rzstrzyga si wszystkie waniejsze sprawy. Uczestnicz w nim tylko cztery osoby - trjca i ja.

mawiam pkrtce kay punkt przewiziany wprzku bra, charakteryzuj zawarty w nim

prblem. Frmalnie rzecz birc, trjca ma ecywad, czy an spraw przestawid na psiezeniu

Biura Plityczneg, czy zaatwid j winny spsb. W rzeczywistci ustala spsb jej rzstrzygnicia,

a nawet zieli mizy siebie rle, jakie trzeba bzie wzwizku ztym egrad na jutrzejszym

posiedzeniu.

Nie wpisuj prtku anych pstanwieo, chd w istocie wszystko z gry ecyuje si wanie

tu. Jutro na posiedzeniu Biura Plityczneg bzie yskusja, zstan pjte ecyzje, niemniej t, c

najwaniejsze mwin ju wczeniej, wwskim grnie sb faktycznie sprawujcych waz,

mwin szczerze, b przecie prze przyjacimi nic ma si czeg wstyzid. T wanie jest

prawziwy rz. Mja rla pierwszeg referenta wszystkich tajemnic i zakulisowych decyzji jest

o wiele waniejsza ni rla zwykeg sekretarza Biura Plityczneg. Teraz pier pjem sens uwagi

Nazaretiana.

Nic, c prawa, na tym wiecie nie jest wieczne,nie jest wieczna take trjca; niemniej jenak tenmechanizm wazy bzie znakmicie funkcjnwa jeszcze wa lata.


31/182

Mje ujcie kaeg tematu na braach trjcy musi byd krtkie, jasne ikane. Wiz, e trjca

jest ze mnie bardzo zadowolona.

Podlega mi sekretariat Biura Plityczneg. Skaa si n, podobnie jak i sekretariat Biura

Organizacyjnego, z ziesiciu anych, branych i sprawznych ziaaczy partyjnych. Rwnie

i tutaj pracuje si witu ncy. Baagan. A chas s jeszcze wiksze ni w Biurze Organizacyjnym- znacznie wicej tu stsw nieuprzkwanych papierzysk. Rzak uaje si znaled ptrzebne

pism czy ntatk. A jeli nawet si uaje, t tylk lateg, e jena z pracownic, Luda Kuryndina,

panienka wysoka i tga, barzna jest niezwyk, wprst niepjt pamici. ajmy na t, e trzeba

natychmiast naled referat, przysany wa czy trzy miesice temu przez Ra Najwysz

Gsparki Narwej, na temat plityki cen. Gzie n me byd? Znaled g nie spsb. Kurynina

popada w trans jasnowidzenia i przypmina sbie, e chyba wiziaa g w jednej z teczek lecych

gzie wtamtym kcie (ogromnego archiwum). Przegla si wic wskazany sts teczek i niekiedy

rzeczywicie referat si najuje.

Przystpuj pbnej rerganizacji, jaka miaa miejsce w Biurze rganizacyjnym - wprwazajckartoteki i indeksy. Tu jednak personel przyjmuje to znacznie przychylniej. Sekretariat Biura

Organizacyjnego znajduje si na tym samym pitrze icutwrcze efekty refrmy s awna

znane. Po upywie 2 czy 3 miesicy wszystk chzi nrmy, kay papierek aje si natychmiast

szukad. Sekretarze KC ikierwnicy wyziaw, ktrzy niegy byli zania, e zwracanie si

z czymkolwiek do sekretariatu Biura Politycznego przypomina zapuszczanie si wtchao i nic

senswneg nie me zteg wyniknd, teraz nie tylk przychz nas iz miejsca trzymuj

ptrzebn infrmacj, ale take zaczynaj stawiad nas za wzr swim pwanym: Czemu macie taki

baagan? Dlaczeg nie mecie nic znaled? Spjrzcie, wsekretariacie Biura Plityczneg jest ziesid

razywicejpapierw, a kay ptrzebny kument znajuje si natychmiast.

P trzech miesicach persnel, tak jak t mia miejsce w Biurze rganizacyjnym, zaczyna pracwad

nrmalnie; rbta koczy si nie pierwszej w nocy, lecz o 5-6 p puniu. Tu jenak nie na

pretensji. Luzie wiez, e nie s zwykymi urznikami. Zaj sbie spraw, e przez ich rce stale

przechz wszystkie tajemnice paostwwe, s z tego dumni, zawsze i wszzie maj si za osoby

szczeglnie zaufane.

Pniewa wszystkie materiay przechzce przez mj sekretariat s szczeglnie i cile tajne,

wic rzsyaniem ich ibieraniem zajmuje si specjalny zia kurierski GPU. S t brani,

wyszkoleni i wytreswani czekici, dobrze uzbrojeni i stp gw ubrani w skr. Z materiaami

czy prtkem psiezenia Biura Plityczneg wzapiecztwanej kpercie przenikaj przezwszystkie tamy sekretariatw wprst aresata, cznka KC lub rzu: Dla towarzysza takiego to

a takieg, pilne, cile tajne, rak wasnych, za pkwitwaniem na kpercie. Jeli, ajmy na t,

kperta zaareswana jest Trckieg, t tr jeg gabinetu, nie az jej p rze

nikmu za an cen, wrcz j rk wasnych Trckiemu,b czekad, aj rzpiecztuje, i nie

ej, pki nie pokwituje odbioru i nie odda koperty z wasnym ppisem. Wbit im gw, e za

pwierzn kpert pwiaaj yciem, iebrad im j mna tylk p ich trupie. Sekretariat Biura

Plityczneg mieci si na 4 pitrze gmachu KC na Placu Starym. Psiezenia Biura bywaj si na

Kremlu, w sali psiezeo Ray Kmisarzy Luwych. Ja i moi pomocnicy wozimy na Kreml ogromnym

samchem rgcenny aunek - materiay Biura Plityczneg, statnie prtky. W

samochzie twarzysz nam waj uzbrjeni czekici zziau kurierskieg. Ich twarze zawsze


32/182

wyraaj napicie - nauczn ich, e nie ma nic barziej tajneg tych materiaw i e naley ich

brnid statniej krpli krwi. Rzecz jasna, nikt i nigdy nas nie napaa.

P przeczytaniu prtku lub Inneg materiau Biura Plityczneg aresat, cznek KC (nie majcy

prawa robienia odpisu), za prenictwem teg ziau kurierskieg sya przeczytane teksty

z powrotem do sekretariatu Biura Politycznego, gdzie prwazny jest wykaz kumentw, aktywysyki i zwrotu, a nastpnie materiay s niszczne (z wyjtkiem teg, c przekazywane jest

archiwum).

Ca t rbt, atake pwielaniem materiaw, rukwaniem prtkw i wycigw, archiwaliami

raz wszelk inn techniczn strn pracy zajmuj si mi wsppracwnicy.

Jest wr nich barz ana ziewczyna, Gruzinka piknych, czarnych czach, Tamara Chazanwa.

Nigy jeszcze nie przeyem prawziwie wielkieg rmansu. rmansu z Tamar wpr jenak si

powstrzymuj - ziewczyna jest rwnie pikna jak niemra. Kilka lat pniej, zstanie wielk

przyjacik ny Stalina, Naii Allilujewej jenake nie na takich samych prawach, jak na przykana Mtwa Pereka. Tamara bzie wielbid Nai jak pensjnarka i chzid za ni krk w krok,

bzie spzad u Naii cay swj czas izajmwad si jej ziedmi. Bzie si nimi zajmwad take

wwczas, gy Naia ppeni sambjstw, azieci zane zstan na ask suby. W tym te czasie

bzie si cieszyd, jak si zaje, szczeglnymi wzglami Stalina. Jest jenak tak gupia, e Stalin nie

me jej znied na uej. Uwzi wkocu (bc sekretarzem miejscwej rganizacji zwizkwej)

cznka Biura Plityczneg Anrejewa, ktry si zni eni.

Jestem obecnie pracownikiem sekretariatu Stalina. Instytucja ta bzie miaa ug histri.

Nminalnie na jej czele sti Nazaretian. Wkrtce jenak ejzie na urlp, przeuajcy si

z pwu chrby. Bzie zpwrtem na krtk p kniec rku, ptem Stalin eleguje g Prawdyze specjalnymi poruczeniami (opowiem o tym pniej - t gna sprawa) i Nazaretian nie

wrci ju aparatu KC.

Amajak Nazaretian jest rmianinem, czwiekiem barz kulturalnym, mrym, agnym

i pwcigliwym. Sweg czasu prwazi razem ze Stalinem ziaalnd partyjn na Kaukazie. Tylk

trzech luzi jest zi na ty ze Stalinem: Wrszyw, rnikizei Nazaretian. Wszyscy ni zwracaj

si Stalina uywajc stareg partyjneg pseunimu Koba. nsz wraenie, e Stalina zaczyna

ju krpwad fakt, i jeg sekretarz mwi mu ty. Zmierzaju ku wazy autkratycznej na ca Rsj

i ten rbiazg jest lao barz nieprzyjemny. Z kocem rku uwalnia si Nazaretiana wspsb

niezbyt elegancki, p czym, jak si wyaje, ich sbiste kntakty zstay zerwane. Nazaretianwyjezie na Ural jak przewniczcy bwwej komisji kontroli partyjnej, pniej wrci

Mskwy, gzie bzie pracwad waparacie CKK. W kmityw ze Stalinem wchzid ju nie bzie, w

1937 r. z rozkazu Stalina zostanie rozstrzelany.

Inaczej ma si rzecz zrugim pmcnikiem Stalina, Iwanem Pawwiczem Twstuch. A samej

mierci (1935 r.) bzie grywad wan rl w sekretariacie Stalina i u jego boku. Teraz jednak i w

cigu najbliszych miesicy w sekretariacie bzie pjawiadsi rzak, gy wyknuje specjalne

polecenie Stalina - organizuje Instytut Lenina. Obecnie w sekretariacie stale pracuj trzej pmcnicy

Stalina: ja, Mechlis i Kanner. Gdy w rzmwach zakrelamy zakres bwizkw kaeg z nas,

wygla t mniej wicej tak: Baanow - sekretarz Stalina do spraw Biura Politycznego, Mechlis -sekretarz osobisty , Grisza Kanner - sekretarz do sprawpciemnych.


33/182

Wymaga t pewnych wyjanieo. C mnie i Mechlisa sprawa wygla stsunkw prst. W naszej

pracy nie ma nic niejasnego. Wszystko, co jest adresowane i co przychodzi do Biura Politycznego,

trafia mnie. Wszystk, c areswane jest sbicie Stalina, trafia Mechlisa, ktry referuje

t aresatwi. Ja bsuguj, jeli tak mna rzec. Biur Plityczne, Mechlis - Stalina. Griszy Kannerowi

ficjalnie przyzieln d niekrelne funkcje bytwe. Zajmuje si n sprawami bezpieczeostwa,

mieszkaniami, samchami, urlpami, kmisj zrwia KC, rganizacj partyjn KC - rozmaitymi,

wyawad by si mg, rbiazgami. Lecz jest t tylk wierzchek gry lwej, c jest niej - mna

si tylk mylad.

Barz prk krywam, na czym plega gwne zaanie Griszy Kannera. Aministracj KC kieruje

stary czekista, byy cznek klegium WCzK, Ksenfntw. Wraz ze swim zastpc Brizanwskim

(rwnie czekist) Ksenofontow pracuje zgodnie z poleceniami i na rozkaz Griszy.

Gy zstaj mianwany sekretarzem Biura Plityczneg, Grisza Kanner i Ksenfntw razu

ustalaj, e kniecznie musz przenied si na Kreml lub przynajmniej 1. mu Ra. skutka,

w ktrej mieszkam, t waciwie zajaz. Wchzi tam kay, kt chce. becnie rganybezpieczeostwamaj za zaanie chrn mej bezcennej sby. Jest t prste na Kremlu, k

mna wejd pier p penieniu szeregu frmalnci ip kanym sprawzeniu. W 1. Domu

Ra rwnie jest kmenantura; kay, kt chce kg wejd, musi najpierw zazwnid nieg

z wartwni, stad przepustk, aprzy wyjciu ad j z podpisem osoby, u ktrej, by. d wanym

jeszcze argumentemjest t, e mgbym zabierad mu rne pilne prace, as t wszak

nazwyczaj tajne kumenty Biura Plityczneg. skutka an miar si teg nie naaje.

Wyraam zg, lecz na Kreml przensid si nie chc - czwiek jest tam lezny na kaym kroku,

nie spsb kichnd, by nie wiezia si o tym GPU. W 1. Domu Rad jest mimo wszystko nieco

swbniej. Przeprwazam si tam. W mu tym mieszkaj Kaganwicz, Kanner, Mechlis i

Towstucha.

KC partii, mieszczcy si w 1922 r. i w pierwszej pwie 1923 na Wzwience, przensi si becnie

grmneg buynku przy Placu Starym. Czwarte pitr gmachu przyzielne zstaje sekretarzm

KC i naszym tajnym subm. P wejciu na 4 pitr mna pjd krytarzem na praw - tam pracuje

Stalin, jego pomocnicy i sekretariat Biura Plityczneg, mna te pjd na lew - tu urzuj

Mtw i Ruzutak, ich pmcnicy raz mieci si sekretariat Biura rganizacyjneg. W pierwszym

krytarzu p prawej strnie pierwsze rzwi na lew prwaz biura Kannera i Mechlisa. Do

Stalina mna stad si jeynie przez t wanie biur, it nie bezpreni, lecz przez pkoik,

w ktrym yuruje gniec (tga czekistka, Nina Fomienko). Za gabinetem Stalina znajuje si uy

pkj, wktrym bywaj si naray Stalina i Mtwa. Tu za nim mieci si gabinet Mtwa.

Stalin i Mtw sptykaj si wielkrtnie wcigu nia wtym rkwym pkju.

gabinetu Stalina nie mna wejd bez zamelwania Mechlisa. Gniec wchzi tylk wwczas,

gy Stalin przywuje g zwnkiem. Kanner i Twstucha, jeli musz si sptkad ze Stalinem, pytaj

go uprzednio telefonicznie o zezwlenie. Tylk wie sby mg wejd Stalina bez melwania

si: ja i Mechlis; Mechlis jak sekretarz sbisty, ja - pniewa musz przumiewad si ze Stalinem

w sprawach Biura Plityczneg, ktre traktwane s jak najwaniejsze i najpilniejsze. Mam prawo

wchzid Stalina niezalenie teg, kt unieg jest, czym jest zajty, i zwracam si

bezpreni nieg sameg. Przerywa wwczas swje zajcie czy zebranie i zajmuje si spraw,

z ktr przyszeem - prblemy Biura plityczneg s pilniejsze innych. Pbne uprawnienia


34/182

mam rwnie wbec wszystkich sekretarzy KC i wszystkich razieckich ygnitarzy. Jeli zachzi

potrzeba, wchz na kae zebranie (nawet na posiedzenie rzu) lub do gabinetu dowolnego

ministra, bez czekania i melwania si - wiam, e przychz wycznie w sprawach Biura

Politycznego, czyli w sprawach najwaniejszych.

W pierwszych niach mjej pracy ziesitki razy ziennie chz Stalina, by przestawiad munachzce Biura Plityczneg kumenty. Szybk spstrzegam, e nie interesuje g ani tred

tych papierw, ani spsb zaatwienia przedstawianych w nich spraw. Gy pytam g, c naley zrbid

wjakiej sprawie, pwiaa:A c weug was naley zrbid? Wypwiaam swj pini: wnied na

bray Biura Plityczneg, przekazad ktrej kmisji KC, uznad, e prblem nie jest pracwany

i uzgodniony w spsb stateczny, azatem zlecid resrtwi uzgnienie g z innymi resortami itd.

Stalin natychmiast si zgaza: Dobrze, tak zrbcie. chz wnisku, e chz nieg na

prn i e pwinienem przejawiadwicej inicjatywy. Tak te rbi. W sekretariacie Stalina

wyjaniaj mi, e nie czyta n anych papierw i nie interesuje si anymi sprawami. Zaczyna

nurtwad mnie pytanie: czym si wbec teg zajmuje?

W najbliszych niach uzyskuj nieczekiwan pwie. Jak zwykle bez zapwiaania si, wchz

do Stalina zjak piln spraw Rzmawia przez telefn, cile rzecz birc,nie rzmawia, lecz sucha -

trzyma suchawk isucha. Nie chc mu przeszkazad, spraw mam jenak piln, wic grzecznie

czekam, skoczy. Trwa t pewien czas. Stalin sucha i nic nie mwi. Stj i czekam. Wreszcie ze

zumieniem uwiaamiam sbie, e suchawki wszystkich czterech stjcych na biurku telefnw

le na aparatach, n za trzyma przy uchu suchawk jakieg inneg, nie znaneg mi telefnu,

ktreg sznur biegnie, nie wiezied czemu, szuflay biurka. Patrz raz jeszcze. t cztery telefny

Stalina: wewntrzny - rzmw wbrbie KC, pczenia przez telefnistk z KC; Grny Kreml

u telefn rzmw cznych przez central Grneg Kremla; Dolny Kreml- telefn rzmw

cznychprzez central lneg Kremla (przez ba te telefny mnarzmawiad z wysoko

postawionymi pracownikami i ich rodzinami - Grny czy gwnie gabinety subwe. lny -

mieszkania prywatne; centrale bsuguj telefnistki, bierane przez GPU ibce na subie GPU);

i wreszcie czwarty - tzw. krciek. Jest t telefon automatyczny z niewielk liczb abnentw

(pcztkw 60, pniej 80, ptem wicej). Zainstalwan g na plecenie Lenina, ktry uwaa, e

prowadzenie poufnych i barz wanych rzmw pprzez central jest niebezpieczne ze wzglu na

mliwd psuchiwania ich przez telefnistki. Zan wic specjaln central autmatyczn, bez

telefonistek; przeznaczn wycznie rzmw mizy cznkami rzu. W ten spsb

zagwarantowano tajnd wanych rzmw. Nawiasem mwic, w krcieksta si znak

przynalenci najwyszych krgw wazy. Przydzielano go wycznie cznkm KC, ministrm(komisarzom ludowym), ich zastpcm iczywicie wszystkim cznkm izastpcm cznkw Biura

Plityczneg. Cznkwie Biura Plityczneg mieli takie telefny nie tylko w gabinetach subwych,

lecz rwnie w mieszkaniach prywatnych.

Stalin nie rzmawia zatem przez aen ztych telefnw. P chwili rientuj si, e wbiurku ma jak

centralk, ziki ktrej me wczad si ipsuchiwad ka rzmw prwazn za

prenictwem krcikw. Rzmawiajcy przez te telefny cznkwie rzu s przeknani, e

psuchad ich nie spsb - pczenia s przecie autmatyczne. lateg te rzmawiaj twarcie,

c aje mliwd pznania wszystkich ich tajemnic.


35/182

Stalin unsi gw i patrzy mi prosto w czy cikim, uwanym spjrzeniem. Czy zaj sbie spraw,

c kryem? czywicie, e tak, i Stalin t wizi. Wchzc jenak nieg wielkrtnie wcigu

nia bez zapwiaania si itak przej czy pniej musiabym t kryd, nie mg byd inaczej.

Wzrk Stalina pyta, czy rzumiem, jakie knsekwencje wynikaj zteg la mnie sbicie.

czywicie, rzumiem. W walce Stalina waz jest t jeen znajwaniejszych sekretw - ma

mnd psuchiwania rzmw mizy tymi wszystkimi trockimi, kamieniewami i zinowiewami,

wie, c myl ijakie maj zamiary. Jest t ptna bro. Tylko Stalin widzi wszystko, pozostali to

lepcy. Nie pejrzewaj ijeszcze ugie lata nie b pejrzewad, ze zna ich myli, wszystkie plany

i machinacje, wie te, co o nim myl, c knuj przeciw niemu. Ta wieza me mu ad zwycistw

w walce o waz. Rzecz jasna, e za jen zbne sw na temat teg, c wiziaem, Stalin

zlikwiduje mnie w jednej chwili.

Ja take patrz Stalinwi prst w oczy. Nic nie mwimy, lecz itak wszystk jest jasne. Uaj, e nie

mam zamiaru zawracad mu gwy przyniesinymi kumentami, iwychz. Stalin zapewne uwaa,

e chwam tajemnicy.

Przemylawszy wszystk, chz wnisku, e jeszcze c najmniej jeen czwiek, Mechlis, nie

me tym nie wiezied - n tak e wchzi o gabinetu Stalina bez melwania si. Wybrawszy

pwieni mment mwi mu, e pbnie jak n ja take znam t tajemnic, ale rzecz jasna,

znamy j tylk my waj. Mechlis czywicie spziewa si, e przej czy pniej wiem si tym,

uwiaamia mnie jenak, i prcz nas wtajemniczny jest kt jeszcze - ten, kt ca spraw

zrganizwa strny technicznej, czyli Grisza Kanner. Teraz ju we trjk mwimy tym bez

skrpwania, jak o naszym wsplnym sekrecie. Ciekawi mnie, jak Kanner t wszystko zrganizwa. Z

pcztku kryguje si iwymiguje, pniej jenak prnd bierze gr i zaczyna pwiaad. Pwli

pznaj wszystkie szczegy.

Gy Lenin zaprpnwa zaenie autmatycznej sieci krcikw, Stalin zabra si realizacji teg

pmysu. Pniewa najwicej krcikw trzeba by zayd w budynku KC (trzej sekretarze KC,

sekretarze Biura Politycznego i Biura rganizacyjneg, gwni pmcnicy sekretarzy KC raz

kierwnicy najwaniejszych wyziaw KC), gwn central zainstalwan wanie tu, i to na 4

pitrze, nie pal gabinetu Stalina, gy z technicznego punktu widzenia najbardziej celowe jest

umieszczenie centralnego punktu sieci tam, gdzie zgrupowana jest najwiksza liczba abnentw (a na

4 pitrze jest ich a siemiu - trzej sekretarze KC, sekretarze Bir Plityczneg i Biura

Organizacyjnego, Nazaretian i Wasilewski).

Ca instalacj mntwa czechswacki kmunista - specjalista autmatycznej czncitelefonicznej. Kanner pleci mu te wyknanie, prcz instalacji przeww iaparatw, pulpitu

kontrolnego, by wrazie awarii czy waliweg funkcjnwania sieci mna by skntrlwad linie

i wykryd uszkzenie. Taki wanie pulpit kntrlny, za pmc ktreg mna wczadsi wwln

lini isuchad kaej rzmwy, zstaje wyknany. Nie wiem, kt umieci g w biurko Stalina, sam

Kanner czy te w czeski kmunista. W kaym razie, gy praca zstaa zakoczna, aurzzenie

zacz funkcjnwad, Kanner zazwni GPU i w imienin Stalina wiaczy Jagzie, i Biuro

Plityczne trzyma czechswackiej partii kmunistycznej kane ane czeskim techniku

i wy wiaczce tym, e jest n szpiegiem, ichcia pzwln mu koczyd prac na

instalacj centrali,teraz jenak naley g bez zwki aresztwad irzstrzelad; GPU otrzyma

w uzupenieniu odpowiednie dokumenty.


36/182

W wym czasie GPU rzstrzeliwa szpiegw bez najmniejszych skrupuw. Jag zaniepki

jenak fakt, i sprawa tyczy kmunisty - oby tylko pniej nie by jakich nieprzyjemnci. Na

wszelki wypaek zazwni Stalina. Stalin ptwierzi plecenie. Czeskieg kmunist natychmiast

rzstrzelan. Jaga nie trzyma anych kumentw i po kilku niach zazwni w tej sprawie do

Kannera. Ten pwiezia, e sprawa nie jest jeszcze zakoczna - szpiedzy i wrogowie przeniknli

waz czeskiej partii kmunistycznej, materiays z tego powodu wci jeszcze cile tajne inie mg

wyjd pza archiwm Biura Plityczneg.

Wyjanienie t zawli Jag. Nie musz czywicie awad, e skarenia byy cakwicie

zmylne i e warchiwm Biura Plityczneg nie by anych kumentw tyczcych tej sprawy.

Staj, prze prblemem - c pwinienem zrbid? Jestem cznkiem partii. Wiem, e jeen zcznkw

Biura Politycznego dysponuje mliwci szpiegwania innych cznkw tg Biura. Czy

powinienem ich o tym uprzezid?

Nie mam najmniejszych wtpliwci, jakie byyby la mnie nastpstwa takieg krku. Mezginbym jak fiara nieszczliweg wypaku, me GPU na uytek Stalina zmntwaby

przeciwk mnie jak spraw - mgbym zstad dywersantem i agentem angielskiego imperializmu.

Tak czy wak, Stalin rzprawiby si ze mn. la wielkiej sprawy mna wfierze zyd ycie. Ale czy

wanie ta sprawa jest teg warta? By przeszkzid jenemu cznkwi Biura Plityczneg

w psuchiwaniu pzstaych? chz wnisku, e nie naley si zbytni ztym spieszyd.

Tajemnic Stalina znam;jeli kae si t wane, zawsze z j ujawnid. Na razie nie wyaje mi si

nazbyt isttna. P prcznej pracy w Biurze rganizacyjnym straciem wiele zuzeo; doskonale

wiz, e tczy si walka waz, it walka bezwzglna. Nie czuwam specjalnej sympatii wbec

aneg zjej uczestnikw. A pza tym byd me, e jeli Stalin psuchuje Zinwiewa, t Zinwiew

te wjaki spsb psuchuje Stalina. Kt ich tam wie. C, pczekam izbacz.

W pierwszym okresie pracy w charakterze sekretarza Biura Plityczneg jestem barz zajty

rerganizacj meg sekretariatu. Przy przkwaniu rzmaitych kumentw Biura Plityczneg

mimchem natrafiam na lay niezwykle ciekawych, nawet zumiewajcych spraw.

t la przykau raprty GPU ug prwaznych, ale bezskutecznych poszukiwaniach. Nie bez

trudu docieram do sedna sprawy. Jak si kazuje, p zakoczeniu wjny mwej Biur Plityczne

stwierzi, e ecyujc rl egraa w niej konnica i lateg te naley zwrcid uwag na jej

usknalenie. Jenake hwla kni w Rsji Razieckiej zstaa cakwicie zniszczna - cae

pgwie stanin, wtym take inajlepsze repruktry, ulegy rekwizycji przez ziay wjskwei w rezultacie knie pay wtrakcie ziaao wjennych. Aby zreknstruwad ziay knnicy, trzeba

by rzpczd zbycia raswych gierw i odtworzenia hodowli. W tym jednak okresie - a by t

koniec 1920 r. i pcztek 1921 - ane paostw nie uznawa wazy razieckiej, nie istniaa w gle

normalna wymiana handlowa z zagrani

borys bażanow - byłem sekretarzem stalina – 1985 (zorg)

Documents