Bol predstavlja direktan odgovor na štetnu pojavu koja pratioštećenja tkiva, kao što su povreda, upala ili karcinom.Analgetici su jedinjenja koja u terapijskim dozama snižavaju osećaj za bol a nemaju opšti anestetički efekat.

PODJELA ANALGETIKA:neopioidni analgeticiparacetamolNSAILblagi opioidi kodeintramadoljaki opioidi Paracetamol (PARACETAMOL, LUPOCET, PLICET)

primjenjuje se za liječenje blagih do umjereno jakih bolova (analgetik) i antipiretik (snižava povišenu tjelesnu temperatur), vrlo slabo protivupalno djelovanje učinak se temelji na inhibiciji ciklooksigenaze, nema protuupalno djelovanje ne dovodi do oštećenja sluznice želuca blage nuspojavednevna doza do 4 g (hepatotoksičnost!!!)

NSAIL (NSAR) lijekovi koji djeluju simptomatski na bol i upalu (blaga i srednje jaka bol izazvana upalom, boli muskularnog i vaskularnog porijekla, zubobolja) inhibiraju sintezu prostaglandina (inhibiraju cikooksigenazu)eikosanoidi pripadaju skupini lokalnih hormona koji nastaju u blizini mjesta djelovanja i brzo se razgrađuju (prostaglandini)prostaglandini održavaju integritet gastričke mukoze, reguliraju protok krvi kroz bubreg i reguliraju GFučinkovitost NSAR podjednaka, ali postoje individualne razlike u podnošljivosti i učinkovitosti

NAIL -ACETILSALICILNA KISELINA(ASPIRIN, BOSPIRIN, ANDOL) Derivat salicilne kiselineAnalgetik, antipiretik, antireumatik, antiinflamatorni efekat,smanjujeagregaciju trombocita, utice na izlučivanje mokraćne kiselineINDIKACIJE: artritis, Profilaksa infarkta miokarda, ishemijskog ataka,cerebralne tromboembolije, tromboembolije arterija i vena. analgetik300-500 mg 4 g/24 hAntipiretik 300-500 mg 4 g/24 h

KONTRAINDIKACIJE: GI tegobe (epigastrična bol, mučnina, povraćanje), krvarenje iz GI trakta, ulkus želuca i crijeva, alergije na ASK

Lijek treba uzimat nakon jela ili sa puno vode!!!Ne uzimazi u trećem trimestru trudnoće!!!NUSPOJAVE: angioedem, krvarenje, bronhospazam, GI krvarenje.TOKSIČNA DOZA: između 9 i 10 grama. Najčešće komplikacije su poremećaj tečnosti, elektrolita i acidobaznog statusa koji proističu iz respiratornih metaboličkih efekata (respiratorna alkaloza i metabolička acidoza)Osnovna mera je rehidratacija i korekcija acidobaznog i elektrolitskog disbalansa.

PODJELA NAIL PREMA HEMIJSKOJ STRUKTURI

a) derivati octene kiseline- diklofenak (Difen, Naklofen, Naklofen duo, Voltaren)- indometacin (Indometacin)

b) derivati enolne kiseline- piroksikam (Lubor, Erazon, Luboreta)- tenoksikam (Artrocam)

- meloksikam (Movalis)c) derivati propionske kiseline

ibuprofen (Ibuprofen, Neofen, Dalsy, Brufen, Deep Relief)ketoprofen (Ketobos, Ketonal, Knavon)naproksen (Nalgesin, Naprosyn)

LIJEČENJE GIHTA

Giht je metabolički poremećaj pri kojem se stvara previše purina.Mokraćna kiselina je razgradni proizvod purina, čiji je nivo u krvi blizu granice topivosti, pri čemu se stvaraju kristali mokraćne kiseline (urati) i odlažu u tkiva. Giht nastaje kada se urati počnu odlagati u zglobove otekli zglobovi i bol), a u bubrezima se počnu stvarati kamenci.

PODJELA LIJEKOVA ZA LIJEČENJE GIHTA

Lijekovi za liječenje gihta djeluju na slijedeće načnie:

Pospješuje izlučivanje mokraćne kiseline (probenecid, sulfinpirazon)Smanjuje sintezu mokraćne kiseline (alopirunol)Inhibiraju migraciju i infiltraciju leukocita u zglobove (kolhicin)Pokazuju jaki antiinflamacijski efekat (indometacin)Preporuka je unos velike količine tečnosti (iznad 2 l) da bi se

U sklopu cirkulatornog aparata srce je jedina motorna snagakoja pokreće krv. Za razliku od drugih organa, srce se nalazi uneprestanoj ritmičkoj aktivnosti te izuzevši relativno kratke dijastoličke faze, nema mogućnosti da se odmara.

HIPERTENZIJA

Hipertenzija, povišeni krvni tlak, ili arterijska hipertenzija (ponegdje se naziva i hipertonija), jest hroničnabolest pri kojoj je krvni pritisak u arterijama povišen. Uslijed ovog povišenja, a kako bi se održao normalni protok krvi kroz krvne žile, potreban je snažniji rad srca. Prilikom mjerenja vrijednosti krvnog tlaka, mjeri se sistolički i dijastolički tlak, a koji se razlikuju po tome da li se srčani mišić stišće (kontrahira), što se naziva sistola, ili opušta između dvije kontrakcije, što se naziva dijastola

ANTIHIPERTENZIVI

Hipertenzija (povišen krvi pritisak) danas predstavlja jedan od

osnovnih javnozdravstvenih problema. Primarna (esencijalna) hipertenzija – kada uzrok nastanka nije jasan (liječenje simptomatsko)- Sekundarna hipertenzija – uzrok bolesti jasan (liječenje se provodi djelovanjem na osnovni uzrok)- Povišen krvni pritisak oštećuje krvne sudove bubrega, srca, mrežnjače i mozga, te izaziva zatajenje bubrega, infarkt miokarda, oštećenje vida...S obzirom da se radi o veomačestim i hroničnim oboljenjima (najčešće doživotnim) antihipertenzivi spadaju medju najvažnije i najčešće upotrebljavane lijekove.

ANTIHIPERTENZIVI

Hipertenzija je bolest koja se mora liječiti bez obzira da li kod bolesnika uzorkuje subjektivne poremećaje ili ne, jer veoma često simptomi se javljaju tek kada je neki organ oštećen. To su lijekovi koji se moraju uzimati redovno, a ne samo kada se bolesnik osjeća loše.

ANTIHIPERTENZIVI

Na osnovu farmako-dinamskih osobina mogu se podijelit na:1. Diuretici2. Simpatolitici3. Vazodilatatori

Lijekovi koji blokiraju reninsko-angiotenzinski sistem

DIURETICI

Diuretici su lijekovi koji pospješuju izlučivanje Na+ i vode iz organizma putem bubrega. Posljedica toga je smanjenje volumena krvi i udarnog srčanog volumena. U prva 2-3 dana se volumen vanćelijske tečnosti smanji za 15-20%, ali dolazi do aktivacijereninsko-angiotenzinsko-aldosteronskog sistemakoji sprječava dalji gubitak tečnosti. Nakon nekog vremena udarni volumen se vraća na normalne vrijednosti. Smanjena konc. Na+ i smanjenje krvnog pritiska se može dijelom postići i hranom (smanjen unos soli, smanjen unos zasićenih masnih kiselina...)

DIURETICI Pri blažim hipertenzijama diuretici se koriste samostalno, dok u težim oblicima se koriste u Kombinaciji sa drugi lijekovima. Taizidski diuretici-blagi (hidrohlortiazid i hlortalidon)Diuretici Henleove petlje (furosemid)Nus pojave: hipokaliemija (srčane aritmije, opasna kod bolesnika koji uzimaju digitalis, horične sritmije i infarkt miokarda)Antikaliuretički diuretici (amilorid, spironolakton)ne uzrokuju hipokaliemiju

DIURETICI

Diuretici lijekovi izbora za liječenje izolirane sistolne hipertenzijekod stariji osoba. Hipertenzija nastaje zbog gubitka elastičnosti velikih arterija i liječenje diureticima smanjuje rizik od Kardiovaskularnih komplikacija SIMPATOLITICI Autonomni (periferni) nervni sistem se dijeli na: simpatikusi parasimpatikus (djeluju suprotno).Simpatolitici čine skupinu lijekova koji sprječavaju normalnofunkcionisanje perifernog i/ili centralnog simpatičkog nervnogsistema. Snižavaju krvni pritisak uglavnom smanjenjem perifernog otpora, smanjenjem minutnog volumena, povećanje zadržavanja krvi u venama.

Podjela prema neuroanatomskoj klasifikaciji:

1. Središnji simpatolitici2. Blokatori ganglija3. Blokatori adrenergičkih neurona4. Neselektivni antagonisti β-receptora i α receptora5. Blokatori α recptora6. Blokatori β receptora

Na osnovu podjele i poznavanja funkcija simpatikusa podjela simpatilitika omogućava da se predvide pojedini poželjni, kao ineželjeni efekti lijekova, kontraindikacije i interakcije sa drugim lijekovima.

SIMPATOLITICI

Blokada simpatikusa refleksno uslovljava aktivacijuhumoralnih mehanizama, tj. smanjen protok krvi kroz bubrege aktivira reninsko-angetenzinsko-aldosteronski sistem.Taj učinak će biti smanjen ili odsutan u simpatolitika koji istodobno koče lučenje renina (β-blokatori).Samo rijetki simpatolitici (β-blokatori i središnji simpatolitici) su pogodni za monoterapiju, a drugi se kombinuju sa nekim drugim antihipertenzivima (npr.diureticima)Ako su receptori na nekoj ćeliji premalo stimulirani, npr. zbog djelovanja lijekova kao što su simpatolitici, ćelija ćeubrzati njihovu sintezu i kaže se da su receptori postali hipersenzitivni.

- Ukoliko se lijekovi naglo prestanu uzimati može se desiti da polazni fiziološki podražaj na prilagođenim receptorima može biti previše jak i moguće sunuspojave.Središnji simpatolitici: stimulraju α2 i blokiraju imidazolske receptore blokirajući simpatički tonus u krvnim žilama što uzrokuje širenje krvnih žila i pad pritiska (klonidin, metildopa, gvanabenz)

Ganglioplegici: blokiraju nikotinske receptora u ganglijamasprječavanjem prijenosa podražaja sa preganglijskih na postganglijski neuron pri postgsangliski simpatički, ali i parasimpatički neuroni ostaju bez podražaja (trimetafan)Neželjeni efekti: zbog kočenja parasimpatikusa nastaje tahikardija,midrijaza, konstipacija ... Blokatori adrenergičkih neurona: (veoma snažni antihipertenzivi) onemugućavaju funkcija perifernog simpatikusa (gvanetidin, rezerpin)Danas se rijetko koriste u terapiji hipertenzijeBlokatori adrenergičkih α-receptora (α1 i α2 receptori)selektivni α1 blokatori (prazosin, doksazosin, terazosin) njihovom blokadom opuštaju se zidovi krvnih sudova i posljedično krvni pritisak pada neselektivni blokatori α receptora (fentolamin, fenoksibenzamin) koriste se u stanjima povećanog lučenja kateholamina

-blokatori β adrenergičkih receptora: (najčešće upotrebljavani hipertenzivi)Efekti β blokatora: sprječavaju vazodilatacijski efekat kateholamina samo u nekim organima, smanjuju srčani udarni volumen i dolazi do bradikardije (smanjanje broja otkucaja srca odraslog čovjeka na manje od 60 otkucaja u minuti), smanjuju lučenje renina i stvaranje angiotenzina, smanjuju lučenje noradrenalina (većina) Nuspojave: bradikardija, poremećaji provodjenja u srcu, bronhokonstrikcija, zamaranje, nesanice.. Propranolol: (najpoznatiji β blokator)

Podliježe metabolizmu provg prolaza, pa je nakon oralne upotrebe biološka raspoloživost mala (povećanje doze smanjuje razgradivost), hrana povećava biodostupnost,(alprenolol, nadolol, penbutol, timolol) Selektivni blokatori β1 adrenergičkih receptora: razvijeni da se spriječe negativni efekti neselektivnih blokatora, prije svega bronhokonstriktorno (grčenje mišića koji okružuju diasajne puteve) djelovanjeSelektivnost ovisi o dozi (ne znači da se neće vezati za β2receptore, nego samo ima veći afinitete za β1 receptore), pa se bronhokonstrikcija može javiti (iako rjedje)(acebutol, atenolol, metoprolol)

VAZODILATATORI

Vazodilatatori djeluju na slijedeći način:

1. pojačavaju lokalnu tkivnu cirkulaciju2. Smanjuju arterijski pritisak3. Smanjuju centralni venski pritisak

S obzirom na način davanja mogu se podijeliti na: peroralne: upotrebljavaju se kod hroničnih hipertenzija, u pravilu, u kombinaciji sa drugim antihipertenzivima(hidralazin i minoksidil)parenteralne: urgentna stanja kad povišeni krvni pritisak ugrožava bolesnikov život (natrij nitroprusid, diazoksid)

Djelujulu direktno na kardiovaskularne glatke mišiće i ne

inhibiraju refleksne kompenzatorne neuronalne, ni humoralne

mehanizme.

Prilikom upotrebe ovih lijekova može doći do ubrzanja srčanog ritma i refleksne vazokonstrikcije što kod nekih bolesnika izaziva anginozne napade, pojačano lučenje renina, zadržavanje tečnosti itd. Koriste se u kombinaciji sa lijekovima koji koče neuronalne(β-blokatori) i humoralne kompenzacijeske mehanizme(diuretici) čimese pojačava antihipertenzivni efekat, uzponištavanje farmakodinamskih nus pojava. Dijele se na:

1. Blokatori Ca++ kanala2. Liberatori NO (nitrogen 2-oksid)3. Sa nedovoljno poznatim mehanizmom djelovanja

Blokatori Ca++ kanala: (antagonisti kalcijuma) izazivaju arterijsku vazodilataciju, a jačina zavisi od od regionalne vaskulature (dihidropiridini-nifedipin djeluje na vaskularniglatki mišić, verapamil djeluje na srce)Didhidropiridini sa brzim djelovanjem mogu dovesti dorefleksne tahikardijazbog toga što snižavaju krvni pritisak, dok verapamil i diltiazem bez obzira što snižavaju pritisak ne izazivaju tahikardiju

Hidralazin: (nepoznat mehanizam djelovanja) jače snižava dijastolni, nego sistolni pritisak-u terapiji se ne koristi sam, već se kombinuje sa drugim antihipertenzivima (kombinacija sa diureticima smanjuje stvaranje edema, kombinacija sa simpatoliticima sprečava prejak podražaj simpatikusaČesto se koristi za liječenje hipertenzije kod trudnica, kao i za liječenje eklampsije (može izazvati imunološke poremećaje)Daje se oralnoNuspojave:glavobolja, mučnina, anoreksija,Slični lijekovi: dihidralazin, kadralazin .

Minoksidil: (aktivator kalijskih kanala) vazodilatator dugog djelovanja, koji se koristi kao lijek krajnjeg izbora u terapiji hipertenzije kada drugi lijekovi ne djeluju.Njegovi metaboliti se koriste za utrljavanje u terapiji ćelavosti. Izaziva zadržavanje tečnosti pa se koristi uz DiuretikEtanol: širi krvne sudove kože, izazivajući crvenilo lica kod pijanaca.

Natrijnitroprusid: snažan vazodilatator koji djeluje izvan vaskularnog sistema. Djeluje jednako na arterijske i venske glatke mišiće Upotrebljava se i.v. svježe pripremljena otopina od suhog praha i zaštićeno od svjetlosti (u rastvoru, posebno na svjetlosti hidrolizira u Cijanid –trovanje uzrokuje metaboličke acidoze, aritmije, hipotenziju, pa i smrt)Koristi se u intenzivnoj njezi kod hipertenzivnih kriza, da bi se izazvala kontrolisana hipotenzija tokom operacija

LIJEKOVI S DJELOVANJEM NA RENINSKO-ANGIOTENZINSKI SISTEM

Mogućnost farmakološke manipulacije reninsko-angiotenzinskim sistemom uključuje slijedeće:Blokiranje lučenja renina (β-blokatori, metildopa i klonidin)Blokiranje učinka renina na angiotenzin (polipeptidi)Blokiranje nastanka aktivnog angiotenzina II (inhibicijom konvertirajućeg enzima ACE inhibitori – kaptopril, lizinopril, ramipril, enalapril, perindopril) Blokiranje djelovanja angiotenzina na njegovim receptorima AT1 i AT2 receptori (losartan

Losartan: selektivni ACE inhibitor (inhibitor Angiotenzinskih receptora – AT1 receptori)Daje se peroralno, max. efekat nakon nekoliko dana liječenjaNeželjeni efekti: hipotenzija, hiperkalijemija, smanjenjebubrežne funkcijeNe smije se upotrebljavati u trudnoći i dojenjuKaptopril (inhibitor enzima konverzije angiotenzina Ako ne postoje posebne kontraindikacije ACE inhibitoretreba davati svim bolesnicima sa oštećenjem sistolne funkcije lijeve KomoreACE inhibitori smanjuju smrtnost kod bolesnika sa srčanim Infarktom, upotrebljavaju se kod bolesnika sa dijabetičnom nefropatijom, bez iobzira da li imaju hipertenziju

Kaptopril se brzo apsorbira nakon oralne primjene , hrana smanjuje biološku biodostupnost, pa se uzima izmedju obroka.Nuspojave: malobrojne, ali mogu biti ozbiljne (proteinurija i supresija koštane srži)U početku liječenja se prati krvna slikaNajčešća nuspojava ACE inhibitora je suhi kašalj (zbog nakupljanja u plućima bradikinina i/ili prostaglandina)(enalapril, lizinopril, ramipril, cilazapril) KLASIFIKACIJA PSIHOTROPNIH LIJEKOVA Lijekovi koji utiču na raspoloženje i ponašanje. Anksiolitici (sedativi - hipnotici)Antipsihotici (neuroleptici)AntidepresiviAntiepileptici

NEUROTRANSMITERI

Neurotransmiteri su hemijske tvari u ulozi komunikacijskih sredstavameđu neuronima. Sinapsa je mjesto komunikacije između dva neurona. To je mjesto na kojem se signal prenosi s jednog neurona na drugi.

ACETILHOLIN- DOPAMIN- NORADRENALIN- SEROTONIN (5-hidroksitriptamin)- GAMA – AMINOMASLAČNA KISELINA (GABA)- GLICIN

KRVNO-MOŽDANE BARIJFENOMEN ERE

-Veoma važan fenomen u farmakologiji CNS-a je fenomen krvno-moždane barijere. -Lijekovi s visokom liposolubilnošću (veliki koeficijent raspodjele) lakše i brže ulaze u mozak (nikotin, etanol i kofein)-Particijski koeficijent (koeficijent raspodjele) lijeka izmedju ulja i vode. Što je koeficijent raspodjele veći lijek brže prolazi iz krvi u mozak. -Izmedju cerebrospinalnog likvora i CNS-a nema barijere pa se lijek koji teško prolazi krvno-moždanu barijeru može aplicirati u likvor (antibiotici, antineoplastična sredstva) ANKSIOLITICI (HIPNOTICI – SEDATIVI

Lijekovi koji uklanjaju psihičku napetost, osjećaj tjeskobe i straha. SEDATIVI – HIPNOTICI: U prošlosti su korišteni barbiturati za smirenje (sedacija) i uspavljivanje (hipnoza) ANKSIOLITICI: u novije vrijeme se koriste benzodiazepini uklanjaju psihičku napetost, osjećaj tjeskobe i straha (anksioznost) Benzodiazepini potisnuli upotrebu barbiturata!!!

PODJELA ANKSIOLITIKA

Benzodiazepini Buspiron β-adrenergički antagonistiBarbituratiDrugi lijekovi (meprobamat, hlor hidrat, metakvalon)

BENZODIAZEPININajznačajnija grupa u liječenju anksioznih stanja i nesanica.Djeluju selektivno na hloridni kanal na kojem se nalazi receptor za gama-aminobuternu kiselinu (GABA). (diazepam, bromazepam, klonazepam, lorazepam, oksazepam, nitrazepam - farmakološki djeluju veoma slično, razlika u dužini i potentnosti)OSNOVNI EFEKTI BENZODIAZEPINA SU: Smanjivanje anksioznosti i agresije sedacija i indukcija spavanja smanjivanje mišićnog tonusa i koordinacije antikonvulzivni efekat anterogradna amnezija

BENZODIAZEPINI- NEŽELJENA DEJSTVAToksični efekti koji nastaju zbog prekomjerne upotrebeNeželjeni efekti koji se pojavljuju tokom normalne terapijske upotrebeTolerancija i ovisnost BARBITURATIBarbiton, fenobarbiton, pentobarbiton, amobarbiton...Uglavnom se koriste u anesteziji i liječenju epilepsije,upotreba kao sedativa i hipnotika nije preporučljiva Tolerancija i ovisnost .

ANTIPSIHOTICI (NEUROLEPTICI)

Lijekovi za liječenje duševnih bolesti (psihoza), prije svega šizofrenije i manije- Antipsihotici su antagonisti dopaminskih receptora, ali mnogi blokiraju i druge receptore.- Daju se peroralno ili parentera lno (doze kod parenteralne primjene 2-3 puta manje)Nus pojave i toksični efekti: nevoljni pokreti, tremor, porast tjelesne težine, depresija respiracije, hipotenzija Lijekovi kontraindicirani kod Parkinsonove bolesti

KLASIFIKACIJA ANTIPSIHOTIKA FENOTIAZINI (klorpromazin, promazin, tioridazin)TIOKSANTENI (klorprotiksen)BUTIROFENONI (haloperidol i droperidol)OSTALI ANTIPSIHOTICI (klozapin i sulpirid, molidndon, kvetiapin...)

Antipsihotici se koriste u početku liječenja manije da bi se bolesnik što prije smirio, a liječenje se nastavlja litijevim solima (litijev karbonat)Manija je bolest koja se očituje euforijom, grandioznim idejama, smanjenom potrebom za spavanjem...U liječenju manije se koriste: karbamazepin, valproat, valpromid, klonazepam .

ANTIDEPRESIVI

Koriste se u liječenju depresija.Dva tipa depresivnog sindroma: unipolarna depresija (promjene raspoloženja kreće se u istom smjeru) i bipolarna depresija (depresija se smjenjuje manijom)Tipovi antidepresiva: Triciklički antidepresivi (amitriptilin) Ciklički antidepresivi (maprotilin) Inhibitori monoaminooksidaze (moklobemid)Selektivni inhibitori preuzimanja serotonina (fluoksetin)

Triciklični antidepresivi: inhibiraju unos serotonina i noradrenalina iz sinapse u presinaptički završetak(amitriptilin, dezipramin, imipramin, klomipramin)Kod zdravih osoba izazivaju sedaciju,konfuziju i poremećaj motorne koordinacije. Isti simptomi se javljaju tokom prvih dana liječenja bolesnika i kasnije nestaju.Neželjeni efekti: suha usta, hipotenzija, zamućen vid)Interakcije sa aspirinom i fenilbutazonom akutna toksičnost: kod samoubistava (u Velikoj Britaniji godišnje 400 slučajeva)Ciklični antidepresivi: maprotilin, trazodon, bupropion

Inhibitori monoaminooksidaze (MAO): inhibiraju enzim MAO uCNS i u drugim dijelovima tijelaToksičniji od tricikličnih antidepresiva (koriste se kada zakažudrugi načini liječenja)(fenelzin, izokarboksazid, tranilcipromin)Neželjena dejstva: hipotenzija, dobijanje na težini, nesanica)Interakcije sa mnogim lijekovima i hranomInhibitori unosa serotonina: inhibiraju unos serotonina iz sinaptičkepukotine u presinaptičke nervne završetke.Manja akutna toksičnost u odnosu na triciklične antidepresive Neželjena dejstva: glavobolja, mučnina, gubitak apetita(fluoksetin, paroksetin, sertralin)

ANTIPARKINSONICI Parkinsonova bolest (neurodegenerativna bolest)- tremor,rigidnost mišića, bradikinezija (otežanii usporeni pokreti), poremećaj stajanja i hodanja Bolest uzrokuje nedostatak dopamina! LIJEČENJE PARKINSONOVE BOLESTI

1.Lijekovi koji povisuju razinu dopamina - LEVODOPA2. Dopaminergički agonisti - BROMOKRIPTIN3. Lijekovi koji oslobađaju dopamin - AMANTADIN4. Antagonisti acetilholina - muskarinski blokatori

ANTIEPILEPTICI EPILEPSIJA je posljedica naglog stvaranja akcijskih potencijala u skupini neurona.Klinička slika – stereotipne paroksizmalne promjene ponašanjaAntiepileptici povisuju prag podražaja zdravih neurona i tako sprečavaju napadaje. Potenciraju učinak GABA-e

ANTIEPILEPTICI Fenitoin- Fenobarbiton- Valproična kiselina- Karbamazepin- Lamotrigin .

Prema porijeklu aktivnog principa lijek može biti:humanog porijekla (krv, derivati krvi i proizvodi od krvi);životinjskog porijekla (životinje, dijelovi organa, ćelije, sekreti, otrovi, ekstrakti, krv i proizvodi od krvi);biljnog porijekla (biljke, dijelovi biljaka, sekreti, ekstrakti);mikrobiološkog porijekla (mikroorganizmi i genetski modifikovani organizmi)

hemijskog porijekla (elementi, hemijske supstance koje se u prirodi nalaze u datom obliku, hemijski proizvodi dobijeni hemijskim procesima). Generički lijekovi su lijekovi koji sadrže istu aktivnu supstancu kao i originalan lijek i ekvivalentni su originalnom lijeku u pogledu kvaliteta, sigurnosti i efikasnosti. Originalni (brend) lijekovi su patentno zaštićeni i vlasništvo kompanije koja je nosilac patenta.

INOVATIVNI LIJEKOVI novi pojam koji označava nove lijekove uglavnom dobijene biotehnološkim postupkom, novi drug delivery system (terapijski sistemi) sa poznatim INN.

KLASIFIKACIJA LIJEKOVA PREMA MJESTU PROIZVODNJE/IZRADE

Gotovi lijekovi - se proizvode u fabrici - industrijska proizvodnjaNa tržištu su pod posebnim trgovačkim imenom koje je odredio proizvođač, označava se, izdaje, odnosno prodaje kao lijek sa zaštićenim imenom.

Magistralni lijekovi lijekovi koji se izrađuju u apoteci na osnovu recepta (formule) za određenog pacijenta - korisnika

Galenski lijekovi lijekovi izrađeni u galenskoj laboratoriji apoteke u skladu sa važećim farmakopejama ili važećim magistralnim formulama i namijenjeni su za izdavanje ili prodaju pacijentima - korisnicima te apoteke.

KLASIFIKACIJA LIJEKOVA – PREMA REŽIMU IZDAVANJA

Lijek se može izdavati samo uz ljekarski recept (Rp) – RLijek se može izdavati i bez recepta - BR - ovi lijekovi se često nazivaju i OTC lijekovi Lijek se može upotrebljavati u zdravstvenoj ustanovi - Z Lijek se može upotrebljavati samo u stacionarnoj zdravstvenoj ustanovi – SZLijek se može upotrebljavati u zdravstvenoj ustanovi, izuzetno lijek se može izdati i uz Rp, u cilju nastavka terapije kod kuće, što mora biti naznačeno i ovjereno na poleđini Rp - ZR

KLASIFIKACIJA LIJEKOVA – PREMA REŽIMU IZDAVANJA Lijek se može upotrebljavati u stacionarnoj zdravstvenoj ustanovi; izuzetno, lijek se može izdavati i uz Rp, u cilju nastavka terapije kod kuće, što mora biti naznačeno i ovjereno na poleđini Rp – SZRLijekovi kod kojih je moguć uticaj na psihofizičke sposobnosti - označavaju se znakom „Δ“ (crveni trougao-prazan)Lijekovi kod kojih je moguć snažan uticaj na psihofizičke sposobnosti; za vrijeme upotrebe lijeka nije dozvoljeno upravljanje motornim vozilima ni rad sa mašinama - označavaju se znakom „▲“ (crveni trougao-pun)Opojne droge –(obavezno propisivanje recepta u duplikatu, vođenje evidencije o propisivanju i izdavanju; duplikat Rp mora biti označen sa „kopija“) - označavaju se znakom „§“ (paragraf)

ATC klasifikacija Anatomsko - terapijsko – kemijska klasifikacijaPreporuka SZOKoncept ATC klasifikacije zasniva se na šifri od 7 kombinovano slovno-brojčanih znakova koji označava INN naziv lijeka, odnosno kombinaciju lijeka ATC KLASIFIKACIJA 7 znakova daju 5 nivoa klasifikacije:prvi nivo je anatomski (latinično slovo)

HEMATOPOETSKI SISTEM Osnovne anatomske komponente od kojih se sastoji hematopoetski sistem su: krv, koštana srž, limfni čvorovi i timus, sa slezenom i jetrom kao važnim pripadajućim organima.Krv se sastoji iz čvrstih elemenata (crvena i bijela krvna zrnca i trombociti) i tekuće plazme.

Uloge krvi su brojne: Krv služi u funkciji disanja tj. za prijenos kisika i ugljen dioksida, zatim za prijenos prehrambenih tvari, otpadnih tvari, hormona, enzima, vitamina itd. Uloga joj je i regulaciju volumena tjelesnih tekućina, regulacija acido-bazne ravnoteže, te regulacija tjelesne temperature, a također ima i veliku zaštitnu ulogu.

ANEMIJA

Anemija se definiše kao smanjena koncentacija hemoglobina u krvi. Na osnovu veličine i izgleda eritocita, sadržaja hemoglobina i mikroskopske evaluacije razmaza krvi dijeli se na:Hipohromna (mikrocitna) anemija - mali eritrociti sa malim sadržajem hemoglobina; uzrokovana nedostatkom željezaMakrocitna anemija - veliki eritrociti, malo ih je na brojuNormocitna (normohromna) - anemija manje eritrocita koji sunormalne veličine, svaki sa normalnim sadržajem hemoglobinaAnemije sa mješovitim karakteristikama

ANEMIJA

Podjela anemija prema uzrocima nastanka:Izazvane deficitom nutritijenata neophodnih u hematopoezi(željezo, folna kiselina, vitamin B12, piridoksin i vitamin C) Anemije izazvane depresijom koštane srži uzrokovane:otrovima (npr. lijekovi koji se koriste u hemoterapiji), radijacijskom terapijom, bolestima koštane srži nepoznatog uzroka (idiopatska aplastična anemija, leukemija) Smanjeno stvaranje eritropoetina ili smanjen odgovor na eritropoetin (hronična bubrežna insuficijencija, reumatoidniartritis)Anemije uzrokovane intenzivnim raspadanjem eritrocita (hemolitička anemija)Antianemijski lijekovi se veoma često koriste kao dopunska terapija za liječenje osnovnog oboljenja

ANTIANEMIJSKI LIJEKOVI Željezo: normalni i neophodni sastojak u organizmu - Najveći dio željeza u organizmu je u sastavu hemoglobinaili je predodredjen da to bude, najznačajniji klinički rezultatnjegovog deficita je anemija.Fiziološke potrebe odrasle osobe za željezom su 5 mg,dok su ove potrebe uvećane kod djece i žena u tokumenstruacije i iznose oko 15 mg. Potrebe kod trudnica suveće za oko 2-10 puta. Željezo u hrani obično se nalazi u obliku hema ili kompleksaželjeza u različitim organskim spojevima.-Hrana bogata željezom: pivski kvasac, žitne klice,žumanjak jajeta-Hrana srednje bogata željezom: meso, ribe, većina zelenogpovrća, i većina žitaricaHrana siromašna željezom: mlijeko i mliječni proizvodi, povrće koje nije zeleno

Fero soli (Fe++) se bolje resorbuje od feri (Fe+++) soli, tako daželjezo iz hrane, koje nije u sastavu hema, da bi se resorbovalomora da se prevede u fero oblik. Resorpcija podrazumijeva aktivan transport unutar ćelijasluzokože crijeva u jejunumu i gornjem dijelu ileuma, odaklese ono transportuje u plazmu i/ili deponuje intracelularno kaoferitin.Količina željeza u organizmu se kontroliše isključivoresorpcijom; u deficitu se više željezo transportuje u plazmunego što deponuje u obliku feritinaGubitak željeza iz organizma dešava se zahvaljujućideskvamaciji (ljuštenje) ćelija mukoze bogatih feritinom, željezo se ne izlučuje urinom

Oralni preparati željeza: ispravljaju deficit veoma brzo i potpuno ukoliko je njegova apsorpcija iz GITnormalna.Osnovni preparat željez a: (fero-sulfat, fero-glukonat, fero-fumarat, fero-glicin sulfat)Liječenje traje 3-6 mjeseci i neće samo anemija biti korigirana,nego će se ponovo napuniti skladišta željezom.Izostanak odgovora na oralnu terapiju može biti zbog pogrešnedijagnoze (anemija drugog uzroka), nastavljenog gubitka željeza, hronične upale ili ostalih bolesti koje suprimiraju funkciju koštane srži ili bolesnikova nesposobnost da uzima ili apsorbira oralno željezo.Nuspojave: mučnina, epigastrična bol, abdominalni grčevi, konstipacija ili dijarejaBolesnici koje uzimaju oralno željezo imaju crnu stolicu .

Parenteralna terapija: rezervisana za bolesnike sa dokazanim deficitom željeza, koji ne podnose ili ne mogu apsorbiratioralno željezoStabilni kompleks feri-hidroksida i niskomolekularnog dekstrana (50 mg željeza na 1 ml otopine): duboka i.m. injekcija ili i.v. infuzijaNuspojave: lokalna bol i smedje obojeno tkivo oko mjesta injiciranja, glavobolja, mučnina crvenilo, bronhospazam, rijetko anafilaksija i smrt- i.v. injekcija eliminira bol i bojenje tkiva

Askorbinska kiselina stimulira apsorpciju željeza.

- Tetraciklin formira sa željezom nerastvorljivi željezo helat, štoza posljedicu ima smanjenje oba lijekaAkutno trovanje: kod male djece koja greškom progutaju tabletuželjezaSimptomi: nekrotizirajući gastritis praćen povraćanjem, krvarenjemi prolivom, poslije čega dolazi do cirkulatornog trovanjaTerapija: ispiranje željeza fosfatnim ili karbonatnim otopinamakoji sa željezom stvaraju netopive soli.Hronično trovanje: nastaje kada se velike količine željeza deponujuu srcu, jetri, gušterači i u drugim organimaJavlja se kod bolesnika sa nasljednim poremećajem prekomjerne apsorpcije željeza ili kod onih koji su primili mnogo transfuzija

Folna kiselina i vitamin B12 (hidroksikobalamin):

neophodni u ishrani, prije svega zbog njihove važnosti zasintezu DNK, pa stoga i proliferaciju ćelijaNjihovi biohemijski efekti medjusobno su vezani, pa će primjena folne kiseline u terapiji promjena nastalihdeficitom vitamina B12, otkloniti neke, ali ne sve pojave kojega prate.Deficit bilo kojeg od ova dva faktora dovodi do pojave megaloblastne anemije. Ovakvu anemiju prate blagaleukopenija i trombocitopenija.-Klinička primjena folne kiseline: terapija megaloblastne anemije,Terapija ili prevencija toksičnosti metotreksata, kod trudnicai dojilja, hemoglobinopatije Deficit folne kiseline uglavnom je posljedica smanjenog unosahrane i dešava se uglavnom u stanjima kada je povećanapotreba organizma za folnom kiselinom (trudnoća, hroničnahemoliza ko d pacijenata sa hemoglobinopatijama)Klinička primjena vitamina B12: u terapiji perniciozneanemije, profilaktički poslije operacija u kojima je otklonjenomjesto stvaranja unutrašnjeg faktora (želudac)- Deficit vitamina B12 je posljedica smanjene resorpcije(uzrokavana nedostatkom unutrašnjeg faktora-glikoprotein kojise luči u želucu, poremećajem resorpcije u terminalnom ileumu.

Vitamin C (askorbinska kiselina): nedostatak vodi do skorbuta, kod kojeg se javlja i anemijaEritropoetin (hematopoetski faktor rasta) stimulira stvaranjeeritrocita- Na tržištu postoje dvije forme humanog rekombinantnogeritropoetina: epoetin alfa i epoetin beta) Klinička upotreba: anemija kod hornične bubrežne insuficijencije,anemija u toku hemoterapije malignih tumora, prevencija anemijakod nedonoščadi, anemija kod AIDS-a, anemija kodreumatoidnog artritisa.

Faktori stimulacije kolonija (CSF): stimuliraju stvaranje kolonija lukocita Faktori stimulacije kolonija granulocita (G-CSF): stimuliraprogenitore neutrofilaFaktori stimulacije kolonija granulocita-makrofaga (GM-CSF):stimuliše razvoj više tipova progenitorskih ćelija .

ANTIKOAGULANSI Krvarenja i tromboza su stanja suprotna od hemostaze (zaustavljanje krvarenja)Hemostaza nastaje pomoću nekoliko mehanizama: spazam krvnih sudova, stvaranje trombocitnog čepa, zgrušavanje krvi i urastanje vezivnog tkiva u ugrušak. Proces koagulacije krvi počinje adhezijom i agregacijom trombocita, a završava stvaranjem fibrina. Na površini trombocita se nalaze gotovo svi faktori koagulacije krvi: fibrinogen, protrombin, faktori V, VI, VII, VIII, IX, X i XI.Adhezija trombocita na ozlijedjeni ili patološki promijenjen krvni sud se zbiva nekoliko sekundi nakon ozljede, a nastavlja se proces agregacije trombocita i zatvara ozlijedjeni krvi sud. Antikoagulansi i inhibitori agregacije trombocita prekidaju proces koagulacije krvi, pa se zato i upotrebljavaju u liječenju tromboembolijskih bolesti (sprečavanje stvaranja ugrušaka i posljedične embolije, u prevenciji tromboembolijskih komplikacija nakon hirurških zahvata)

PARENTERALNI ANTIKOAGULANSI

Heparin i niskomolekularni heparini:Heparin nije jedinstvena supstance, već je riječ o grupiMukopolisaharida Komercijalni preparati sadrže heparin dobijen iz pluća goveda ilicrijeva svinjeAntikoagulantna aktivnost ovisi o inhibitarnoj proteazi u plazmi–antitrombinu III – kofaktoru heparina. Antitrombini su najvažnijiinhibitori koagulacije krvi, a klinički je važan samo antitrombinIII.Heparin se koristi za kratkotrajnu primjenu (i.v. injekcije ilitrajne intravenske infuzije), a posjeduje antitromboplastično iantitrombinsko djelovanje. Koči stvaranje tromboplastina uplazmi i uzrokuje razgradnju već stvorenog tromboplastina.

Osim djelovanja na koagulaciju krvi, heparin u malimdozama aktivira lipopreteinsku lipazu, te razbistrava lipemičnuplazmu, primjenjuje se kod primarnog i sekundarnoghiperaldosteronizma, jer koči sekreciju aldosteronaKontraindikacije kod bolesnika sa hipertenzivnim reagiranjima na lijek, koji krvare ili hemofilije, trombocitopeniju, intravaskularno krvarenje, hipertenzijuKod trudnica se upotrebljava samo kod jasnih indikacija uprkos nemogućnosti prolaska kroz placentarnu barijeruPri manjim nuspojavama dovoljno je prekinuti liječenje, a ako je krvarenje vrlo jako treba davati antagoniste heparina:toluidinsko plavilo, protaminski sulfat, heksadimetrin bromid Enoksaparin pokazuje istu ili veću aktivnost, a manju učestalost krvarenja, povećanu biodosupnost nakon supkutaneinjekcije, manje frekventno doziranje

PERORALNI ANTIKOAGULANSI Smanjuju u krvi faktore koagulacije, čija sinteza ovisi ovitaminu K.Liječenje krvarenja koje može nastati kao posljedicapredoziranja peroralnih antikoagulanasa provodi se davanjemvitamina K, koji je kompetetivni antagonsit peroralnim antikoagulansima, transfuzijom krvi ili primjenom samih faktora zgrušavanjaNuspojave: mučnina, povraćanje, anoreksija, dijareja, katkadispadanje kose .Varfarin: primjenjuje se kao Na soli sa 100% biodosupnostiKontraindikacije: peptični ulkusrazličite krvne bolesti, cerebralne hemoragije, jetrene bolesti, bakterijski endokarditis.Derivati kumarina i indandiona: teratogeni

Faktori koji potenciraju dejstvo oralnih antikoagulansa:

- bolest (oboljenje jetre može da poremeti sintezu faktora koagulacije), - lijekovi (agensi koji inhibiraju metabolizam lijekova ujetri –cimetidin, imipramin, kotrimaksozol, metronidazol,amjodaron, lijekovi koji inhibiraju funkciju trombocita – NSAIL ineki antibiotici: meksolaktam, kerbenicilin, - lijekovi koji istiskuju varfarin sa mjestavezivanja za albumine plazme ( NSAIL ili hloral hidrat),- lijekovi koji inhibiraju redukciju vitamina K(cefalosporini), lijekovi koji smanjuju iskoristljivost vitamina K(antibiotici)

Faktori koji smanjuju dejstvo oralnih antikoagulansa:fiziloško stanje/bolest (trudnoća), lijekovi (u tim slučajevima treba povećati dozuantikoagulansa), vitamin K, lijekovi koji indukuju hepatične P450 enzime (karbamazepin, rifampicin, barbiturati), lijekovi koji smanjuju resorpciju (holestiramin) .

Farmakologija – nauka o lijekovima, bavi semeđudjelovanjem lijeka i organizmagrč. Pharmakon=lijek, otrov i logos= naukaRazlika između lijeka i otrova je DOZALIJEK je svaka hemijska tvar koja unesena u organizammijenja njegove funkcije i koja može bolest spriječiti/izliječiti ili unaprijediti zdravlje

ALTERNATIVNI TERAPIJSKI PRINCIPI Prije razvoja farmakologije kao nauke u terapiji su postojali sistemiliječenja koji su se temeljili na različitim principima.ALOPATIJA - suprotno se liječi suprotnimGiegoriy (1735-1821)· puštanje krvi· emetici· purgativiHOMEOPATIJA - slično se liječi sličnimHahnemann (1755-1843)Učinak lijekova povećava se njihovim razrijeđenjem. HISTORIJA MODERNE FARMAKOLOGIJE• HIPOKRAT (460-355. B. C.) - PRIMUM NON NOCERE - Ponekad je dobar lijek kad se ne uzme ništa!• PARACELSUS (1493-1541) - Sve je otrov i ništa nije bezazleno, samo o doziranju ovisi da li je nešto otrovno ili nije! • OSLER (1865) - Čovjek ima urođenu težnju za uzimanjem lijekova. To je jedno od obilježja koje čovjeka razlikuje od životinje.PRVI FARMAKOLOŠKI LABORATORIJ osnovan je 1846. godine u Dorpatu (Estonija). Rudolf Buckheim ustanovljuje farmakologiju kao eksperimentalnu struku, nasuprot dotadašnjoj praksi prenošenja iskustva.

Farmakologija se može podijeliti na dva osnovna područja: FARMAKOKINETIKAproučava kako se lijek ponaša u organizmu od mjesta primjene do izlučivanja (ulazak u organizam, raspodjela, biotransformacija i napuštanje organizma)FARMAKODINAMIKA proučava mehanizam djelovanja lijekova, tj. kakve promjene u organizmu izaziva Farmakokinetika se dijeli na 4 osnovna parametra:Apsorpcija (aplikacija)Distribucija (raspodjela)Biotransformacija (metabolizam)Eliminacija (izlučivanje)

APSORPCIJA LIJEKOVA

Prelazak lijeka sa mjesta primjene u plazmu (bitna za svenačine primjene os im intravenskog)- Glavni putevi primjene lijeka su:- Per os (oralno)

- Sublingvalni- Rektalni- Topikalna (na kožu i sluznicu: roznjača, vagina i nazalna sluznica ) – samo liposolubilni lijekovi- Inhalacije- Injekcije (subkutani, intramuskularni, intravenski, intratekalni – spinalni kanal/koštani kanal koji čine kralješci i u kojem se nalazi kičmena moždina uz pomoć igle za lumbalnu funkciju)

PROLAZ LIJEKOVA KROZ ĆELIJSKE MEMBRANELijek primjenjen na različita mjesta se apsorbira u krvotok, krvlju se rasporedjuje u sva tkiva i na kraju se izlučuje iz organizma. Da bi se lijek apsorbirao, distribuirao i eliminirao mora proći kroz ćelijske membrane. Ćelijske se membrane sastoje od lipida i proteina.Membrana selektivno propusna! Prolazak lijeka kroz membranu zavisi od njegovih osobina kao i od građe same membrane.

MEHANIZMI PROLAZA LIJEKOVA KROZ MEMBRANU Difuzija• Liposolubilnost• Ionizacija• Aktivni transport• Olakšana difuzija• Pinocitoza FARMAKOKINETIKA 1. Difuzija: lijekovi prolaze sa jedne na drugu stranumembrane , ovisno o razlici (gradijentu) koncentracije. Štoje gradijent veći difuzija je brža.2. Liposolubilnost lijekova: topivost lijeka u membranskimlipidima je važna za distribuciju lijeka. Koeficijent distribucije lijeka (relativna liposubilnost lijeka):Lijek se izmućka u smjesi ulja i vode i odredi se koliko selijeka otopilo u ulju, a koliko u vodi (konc.u ulju/konc. uvodi)

FARMAKOKINETIKA

3. Ioniziranost lijeka: tvari koje se ioniziraju (disociraju)topive su u vodi i ne prolaze kroz ćelijsku membranu, a onekod tvari koje nisu ionizirane prolaz kroz membranu ovisiod liposolubilnosti. Mjera disociranje je konstanta ionizacije,koja se izražava kao pKa (negativan logaritam konstantedisocijacije).4. Aktivni transport: može se odvijati i uz koncentracijskigradijent (sa mjesta manje na mjesto veće konc).Lijek se veže za protein prijenosnik na jednoj straniMembrane, prenosi ga i otpušta na drugoj strani pri čemu setroši energija koja nastaje razgradnjom ATP-a. Može seinhibirati sa tvarima koje se vežu na isto mjesto naprijenosnik. FARMAKOKINETIKA 5. Olakšana difuzija: kombinacija pasivne difuzije i aktivnogtransporta (odvija se niz konc. Gradijent, a može se kočititvarima koje se vežu na isto mjesto na proteinu. 6. Pinocitoza: lijek se prenosi u vezikuli (mjehuriću) sa jednestrane membrane na drugu .

BIOLOŠKA RASPOLOŽIVOST

nakon peroralne primjene označava postotak lijeka koji dospije u opću cirkulaciju i raspoloživ je za farmakološko djelovanje.

ŠTA ODREĐUJE BIOLOŠKU RASP OLOŽIVOST? Fizička svojstva lijeka (hidrofobnost, pKa, topljivost) Formulacija lijeka (trenutno otpuštanje, produženo oslobađanje itd.) Ako se lijek primjenjuje u fed ili natašte stanju Želučano pražnjenje Interakcije s drugim lijekovima Starosna dob Dijeta Spol Stanje bolesti APSORPCIJA LIJEKOVA - SPORA Oralna primjena (gutanje) Kroz mukozne membrane Oralna mukoza (sublingvalne tablete) Nazalna mukozaTopikalna/Transdermalna (kroz kožu)Rektalna (supozitorije)

BRŽA APSORPCIJA Parenteralna (injekcija) Intravenska(IV) Intramuskularna (IM)Subkutana (SC) Intraperitonealna (IP) Inhalacija (putem pluća) NAJBRŽA APSORPCIJA Direktno u mozak Intracerebralno (u moždana tkiva) Intracerebroventrikularno (u moždane vijuge)

DISTRIBUCIJA LIJEKOVA Nakon apsorpcije lijek se krvotokom rasporedjuje u sveorgane. Kada lijek dospije u krv, krvlju se prenosi uslobodnom i vezanom obliku. Samo slobodni dio lije ka odlazi u tkiva (djeluje) ili seizlučuje (npr. putem bubrega). Postoji ravnoteža izmeđuslobodnog i vezanog dijela lijeka (slobodni dio lijeka napušta cirkulaciju, a vezani dio se oslobadja od proteina).Ukoliko se dva lijeka vežu za isto mjesto na proteinu jedanmože istisnuti drugi i povećati njegovo djelovanje(interakcije lijekova)

DISTRIBUCIJA LIJEKOVA Najviše su prokrvljeni – SRCE, MOZAK, BUBREZI, JETRA, a najmanje masno i vezivno tkivo. Krvno-moždana barijeraPlacentarna barijera

BIOTRANSFORMACIJA LIJEKOVA - METABOLZAM Enzimatske promjene lijeka u organizmu obično poništavaju njegovu aktivnost. Faze biotransformacije:1. FAZA- Oksidacija- Redukcija- Hidroliza- Dezaminacija- Promjene na prstenu2. FAZA Konjugacija s- Glukuronskom kiselinom- Sumpornom kiselinom- Aminokiselinama- Glutationom

BIOTRANSFORMACIJA LIJEKOVA - METABOLIZAM Reakcije I faze: nastaju metaboliti koji su uglavnom višereaktivni i više toksični od samog lijeka.Biotransformacija smanjuje lipofilnost lijeka i oni postaju prikladniji za izlučivanje putem bubrega.Biotransformacija se odvija uglavnom u jetri (enzimi Citohrom P-450), mada se neki lijekovi metaboliziraju uplazmi, plućima ili crijevu.

Metabolizam prvog prolaza (first pass metabolism)- jetrametabolizora neke lijekove toliko efikasno da je količina kojastiže u sistemsku cirkulaciju značajno manja od količine kojaje resorbovana (per os primjena lijekova)(aspirin, levodopa, lidokain, metoprolol, morfin...)

ELIMINACIJA LIJEKOVA Eliminacija lijeka je odstranjivanje ili nestajanje lijeka iz krvi i organizma. Lijek je za organizam također strana tvar, stoga ga organizam nastoji odstraniti. Njegovim odstranjenjem iz tijela prestaje njegovo djelovanje u tijelu Lijek se može iz organizma izlučiti na tri načina: 1. nepromijenjen 2. promijenjen (metabolit) 3. vezan za kosti – lijek se odstranjuje iz krvi i ostaje vezan u kostima Tri osnovna mehanizma vezana za bubrežnu eliminaciju:- glomerularna filtracija- aktivna tubularna sekrecija- pasivna difuzija kroz tubularni epitelGlavni putevi kojima lijek i njegovi metaboliti napuštaju organizam: bubrezi, hepatobilijarni sistem i pluća (isparljivi/gasoviti anestetici) U jetri mnogi lijekovi budu djelovanjem jetrenih enzima promijenjeni u metabolite onda se putem žuči izlučuju u crijevaLijekovi koji se uzimaju udisanjem izlučuju se izdisanjem preko plućaPreko probavnog sustava lijekovi se mogu izlučivati preko žlijezda slinovnica, žlijezda u želucu, tankom i debelom crijevu

FARMAKOKINETSKI POJMOVI T 1/2 poluvrijeme eliminacije, vrijeme potrebno da se koncentracija lijeka spusti na polovicuC max maksimalna koncentracija lijeka u krvi T max vrijeme potrebno za postizanje maksimalne koncentracije lijeka u krvi AUC površina ispod krivulje eliminacije lijeka (sluzi za odredjivanje biodosupnosti lijeka)-CL (renalni klirens) Mjera za sposobnost organizma da odstrani lijek. Volumen krvi koji se u jedinici vremena očisti od lijeka.

FARMAKODINAMIKA(mehanizam djelovanja lijeka u organizmu)

Receptori: ćelijska makromolekula koja je izravno i specifično odgovorna za primanje hemijskih signala između ćelija ili unutar ćelija. Vezanje lijeka, neurotransmitera, hormona sa receptorom pokreće promjene u funkcioniranju ćelije.- Lokalizirano dejstvo lijekova – djelovanje ograničeno na pojedine organe, tkiva ili ćelije Specifično mjesto djelovanja lijeka (protein u ćeliji ili na njezinoj membrani) Vežu se na principu ključ à ključanica

Lijekovi koji potiču receptor, a time i određeni organ na kojem se nalaze na povećanu aktivnost – SINERGISTILijekovi koji blokiraju određeni receptor i time smanjuju aktivnost organa – ANTAGONISTIKada uzmemo više vrsta lijekova i kada se oni u svojem djelovanju pojačavaju (a mogu se i smanjiti djelovanja, mogu se ne podnositi) to se naziva SINERGIZAM, a takvi lijekovi SINERGISTILijekovi koji zajedno imaju oslabljeno djelovanje – ANTAGONISTI, ANTAGONIZAMNepodudarnost ili inkompatibilnost lijekova je INTERAKCIJA to su neželjene reakcije između dva lijeka pri zajedničkoj primjeni

Faktori koji modificiraju djelovanje lijekova

Doze lijekovaDob i spol bolesnikaVrste lijekovaStanje bolesnikaBiološka varijabilnostNasljedna reaktivnost na lijekoveTolerancijaTahifilaksijaSomatska, fizička ili metabolička ovisnostAlergija na lijekove

PORIJEKLO LIJEKOVA Mineralno - jod, talk,…Životinjsko - inzulin, antitoksin,…Biljno - brokula,…Kemijska sinteza – acetilsalicilna kiselina, vitamin C,…Semisintetski lijekovi – prirodne ljekovite tvari koje se dodatno prerađuju

DOZIRANJE LIJEKOVA DOZA je količina lijeka koju unosimo u organizamMINIMALNA DOZA je najmanja doza lijeka koja ima ljekovit učinak.MAKSIMALNA DOZA je najveća doza lijeka koja korisna, a nije štetna.TOKSIČNA DOZA je doza koja je veća od maksimalne i izaziva otrovanje.LETALNA DOZA je doza lijeka koja će prouzročiti smrt.OPTIMALNA DOZA je doza lijeka koja je najbolja – doza između najmanje i najvećePOJEDINAČNA DOZA je doza koja se daje odjednom, a DNEVNA DOZA je doza koju bolesnik dobije u 24 sata.Dozu treba smanjiti kod djece i staracaKod djece organi za razgradnju još nisu razvijeni, a kod starijih je funkcija tih organa oslabljena

FARMAKOLOŠKI PROFIL

Pretklinička istraživanja sudbina u organizmufarmakodinamikafarmakokinetikaToksikologijaKlinička ispitivanjazdravi dobrovoljcikontrolirani klinički pokusiPraćenje lijekova u kliničkoj praksikontrolirani usporedni pokusifarmakoekonomske studijepraćenje nuspojava.

OPĆI ANESTETICI Opći anestetici se koriste kao dodatak hirurškim postupcimada bi se bolesnik uveo u besvjesno stanje i izgubio osjetljivostna bol. Primjenjuju se sistemski i efekat postižu djelovanjemna CNS.Predstavljaju najopasnije lijekove dopuštene za kliničku upotrebu(pogrešna doza može dovesti do smrti zbog gubitka kardiovaskularnihrefleksa i paralize disanja)Podjela prema načinu primjene:Opći inhalacioni anesteticiOpći intravenski anestetici Farmakološko djelovanje ovisi o fizičko-hemijskim osobinama lijeka (liposolubilnost) a ne o hemijskoj strukturi lijeka.Za nastanak anestezije bitno je:vrijeme indukcije (koliko dugo treba da nastupi anestezija) potentnost (potrebna količina anestetika)Diobni koeficijent krv:gas određuje brzinu indukcije i oporavka (manji koeficijent – brža indukcija i oporavak)Diobni koeficijent ulje:gas (mjera rastvorljivosti u mastima) određuje jačinu anestetika – velika liposolubilnost usporava oporavak od djelovanja anestetika

Minimalna alveolarna koncentracija (MAK) – postotak anestetika u ukupnom volumenu udahnute smjese gasova (mjera potentnosti anestetika) Glavni put eliminacije je respiratorni sistem.Krvno-moždana barijera potpuno propusna za anestetike.

POJEDINI INHALACIONI ANESTETICI Halotan: djelotvoran, neeksplozivan, neiritantan, izaziva hipotenziju, srčane aritmije,Zbog velike liposolubilnosti pospanost dugo trajePonovljena upotreba izaziva rizik od oštećenja jetre, maligna hipertermija (intenzivno stvaranje toplote u skeletnim mišićima).- Azotni oksidul: slabo djelotvoran pa se kombinuje sa drugim lijekovimaBrza indukcija i oporavak od anestezijeDugotrajna upotreba izaziva depresiju koštane srži.

Enfluran: sličan halotanu, halogenovani anestetik Brža indukcija i oporavak od halotanaMože izazvati konvulzije kod uvođenja u anesteziju ili oporavka od anestezijeMože izazvati epileptične napadeIzofluran: sličan enfluranu , ali bez izazivanja epileptičnih napadaNadražajno djelovanje na respiratorni traktEter : koristi se u državama gdje nisu dostupni moderniji lijekoviSpor uvod i oporavak od anestezije, zapaljiv, analgetičke i miorelaksantne osobine INTRAVENSKI ANESTETICI oriste se za uvod u opću anesteziju. Bolesnika uvode u anesteziju za 20 sec nakon i.v. primjeneNajčešće korišteni lijekovi:Tiopenton (barbiturat): djeluje brzo i kratko zbog redistribucijeMala razlika između doze koja izaziva anesteziju i doze koja izaziva depresiju kardiovaskularnog sistemaEtomidat: sličan tiopentonu , ali se brže metabolizira, manji rizik od kardiovaskularnih komplikacijaPropofol: brzo se metabolizira, brz oporavak od anestezijeKoristan za kratkotrajne intervencije Ketamin: inhibira glutaminske receptore u CNS-u.Disocijativna anestezija – bolesnik svjestan, ali sa amnezijom i ne reaguje na bol.Prilikom buđenja izaziva ružne snove i halucinacije

PREANESTETIČKA MEDI KACIJA U svrhu smanjenja straha od operacije prije uvođenja u anesteziju se daju slijede će skupine lijekova:Barbiturati (sedacija i početno uspavljivanje)Benzodiazepini (sedacija i amnezija)Opioidni analgetici (ublažavanje boli)Antiholinergički lijekovi (smanjenje salivacije i bronhalne hiper sekrecije). LOKALNI ANESTETICI Reverzibilno prekidaju prijenos podražaja u perifernimnervima na mjestu primjene izazivajući analgezijuodređenog područja.Prvi otkriven lokalni anesteik – kokain (izoliran iz lista koke) koristio se u hirurgiji oka , stomatologiji i općoj hirurgijiZbog toksičnosti pokrenuta potraga za drugim anestticima.

LOKALNI ANESTETICI

Prema hemijskoj strukturi se dijele na:Etserska skupina: kokain i benzokain (esteri benzojevekiseline); prokain i tetrakain (esteri parabenzojevekiseline)Amidska skupina:ksilokain, bupivakain, etidokainNakon resorpcije izrazito toksični i resorpciju treba usporiti (dodavanje vazokonstriktornih tvariadrenalina). Kokain sužava krvne sudove.

LOKALNI ANESTETICI Prema hemijskoj strukturi se dijele na:Etserska skupina: kokain i benzokain (esteri benzojevekiseline); prokain i tetrakain (esteri parabenzojevekiseline)Amidska skupina:ksilokain, bupivakain, etidokainNakon resorpcije izrazito toksični i resorpciju treba usporiti (dodavanje vazokonstriktornih tvariadrenalina). Kokain sužava krvne sudove.

LOKALNI ANESTETICI Prema načinu primjene razlikujemo više vrsta anestezije:površinska anestezija (anestetik se stavlja na površinusluznice ili rane)Infiltracijska anestezija ( anestetik se injicira u tkivo) Provodna anestezija (anestetik se injicira u blizinuvećeg nerva – nastaje anestezija onog područja kojeopskrbljuje nerv. LOKALNI ANESTETICI Kokain: najstariji anestetik, površinska anestezijasluznica, euforik, izaziva halucinacije i ovisnostProkain: djeluje kratko, upotrebljava se uzvazokonstriktor, Lidokain: najviše korišten anestetik, aktivniji odProkainaUpotrebljava se u kombinaciji sa adrenalinom (djelujeduže, toksičnost manja)Benzokain: uzrokuje dugotrajnu anesteziju, relativnoNetoksičan .

LOKALNI ANESTETICI Cinkokain: najdjelotvorniji i najtoksičniji lokalniAnestetikToksične reakcije na lokalne anestetike:Reduciraju električnu podražljivost , provodljivost ikontraktilnost srčanog mišića Djelovanje na CNS: faza stimulacije i faza depresijeAlergijske reakcije.

KARDIOVASKULARNI SISTEM U sklopu cirkulatornog aparata srce je jedina motorna snaga koja pokrećekrv. Za razliku od drugih organa, srce se nalazi u neprestanoj ritmičkoj aktivnosti te izuzevši relativno kratke dijastoličke faze, nema mogućnosti da se odmara. KARDIOVASKULARNI SISTEM Električni impulsi koji tjeraju srce na kontrakciju se stvaraju u samom

srcu i provode se kroz njega različitom brzinom. Sve srčane mišićne ćelije Imaju sposobnost stvaranja impulsa, ali srce vodi ćelija ili skupina ćelija koja ima najveću frekvenciju stvaranja ovih impulsa. Najveću frekvenciju stvaranja impulsa imaju ćelije sinus atrijalnog (SA) čvora (70 puta u min.). u donjem dijelu desnog atrija se nalazi AV čvor, čije ćelije imaju slabiju frekevenciju stvaranja impulsa od ćelija SA čvora. AV čvor je jedinaelektrična veza izmedju atrija (predkomora) i ventrikula (komora).- U srcu nema nerava koji provode impulse, nego prijenos iz jednog dijela u drugi vrši se putem specijalizovanih mišića. Impuls koji nastaje se širi krozsrčani mišić zahvaljujući njegovoj sposobnosti provodljivosti .

PODJELA LIJEKOVA 1. Antiaritmici 2. Lijekovi kiji se koriste kod zatajenja srca3. Lijekovi koji se koriste za ličenje angine pectoris

ANTIARITMICI Poremećaji srčanog ritma su jedan od najvažnijih problema u kardiologiji. Variraju od asiptomatskih nalaza u zdravih ljudi, do teških po život opasnih poremećaja ritma povezanih sa različitim kardiovaskularnim bolestima ili primjenom različitih lijekova. Svrha liječenja je zaustavljanje ili prevencija nastajanja, odnosno ponovne pojave. Puls predstavlja srčani ritam. Srce svakim svojim otkucajem pumpa krv prema svim delovima našeg tela, omogućavajući normalan rad organizma. Puls se prilagođava svakoj našoj aktivnosti, bilo fizičkoj ili psihičkoj.

AKCIONI POTENCIJAL

Srce se kontrahuje oko 70 puta u minuti. Svaka ćelija se odredjeni broj putadepolarizira i repolarizira tvoreći akcioni potencijal. Trajanje i oblik akcionog potencijala zavisi od aktivnosti ionskih ka nala na membrani ćelije. 0-brza depolarizacija1-delimična repolaricaija2-plato3-repolarizacija4-pejsmejkerski potencijal

ANTIARITMICI Poremećaji srčanog ritma se dijele prema: Mjestu porijekla: pretkomorski, na nivou AV čvora ili komorskiPrema tome da li je srčani ritam ubrzan (tahikardija

100/min) ili usporen (bradikardija <60/min)

Hitno liječenje teških aritmija se vrši fizičkimsredstvima prije nego lijekovima (primjena direktnogstrujnog šoka ili implantiranog uređaja).

ANTIARITMICI Prema mehanizmu delovanja, odnosno vrsti poremećaja ritma, antiaritmijski lekovi treba da: povećaju ili smanje srčanu frekvenciju;potisnu stvaranje ektopičkih impulsa i/ilipovećaju ili smanje brzinu provođenja.

MEHANIZMI DJELOVANJA I KLASIFIKACIJA ANTIARITMITIKA

Na bazi njihovog efekta na akcioni potencijal normalnihćelija miokarda, svi antiaritmijski lekovi se mogu podelitiu 4 kategorije:

1. Blokatori Na+ kanala2. Blokatori beta-adrenergičkih receptora3. Lijekovi koji produžavaju akcioni potencijal4. Blokatori Ca++ kanala

BLOKATORI Na+ KANALA Vežu se za Na+ kanale različitim afinitetom i inhibiraju njihovo provodjene. Ovisno o stanju u kojem se kanali nalaze i o fizičko-hemijskim osobinama lijeka.Za kanale se uglavnom vežu kada su u otvorenom stadiju ili u stadiju inaktivacije,a otpuštaju se od kanala u fazi mirovanja. Znači da će se lijekovi vezati na Na+ kanale u svakom akcionom potencijalu, a odvezati u toku dijastole.Na osnovu brzine odvezivanja (disocijacije) lijeka od ionskih kanala se dije u tri podskupine:Ia- umjerena brzina disocijacije izmedju grupe Ib i IcIb- brza disocijacijaIc- spora disocijacijaBlokatori Na+ kanala različito djeluju na trajanje akcionog potencijala: slika

BLOKATORI Na+ KANALALijekovi skupine Ia- izazivaju produženje akcionog potencijalaKlinička primjena: ventrikularne artimije, prevencija Rekurentnih atrijalnih fibrilacija.(kinidin, prokainamid, dizopiramid)Uglavnom su napušteni i imaju istorijski značaj BLOKATORI Na+ KANALA Skupina Ib-izaziva skraćenje akcionog potencijalaKlinička primjena: prevencija i liječenje ventrikularne tahikardije i fibrilacije tokom i neposredno poslije infarkta miokarda.lidokain – i.v. (ne može se davati oralno – izraženmetabolizam prvog prolaza) lokalni anestetik koji se koristi u liječenju ventrikularnih aritmijaneželjeni efekti: pospanost, dezorijentiranost, konvulzijeFenitoin – antikonvulziv koji ima antiaritmijsko djelovanjeKoristi se u stanjima ventrikularnih aritmija, naročito kod trovanja digitalisom

BLOKATORI Na + KANALA Skupina Ic – trajanje akcionog potencijala nepromijenjenKlinička primjena: Prevencija paroksizmalne atrijalne fibrilacije, rekurentne tahiaritmijeFlekainid i enkainid: dugotrajno dejstvo - suprimiraju ventrikularne ekstrasistole. Povećavaju smrtnost zbog ventrikularne fibrilacije nakon infarkta miokarda.

ANTAGONISTI β ADRENERGIČKIH RECEPTORA

Efekat ovih lijekova zasniva se na više mehanizama:Usporavaju srčanu frekvenciju produžavajući fazu 4 (pejsmejkerski potencijal) akcionog potencijala, inhibiraju nastanak ranih i kasnih naknadnih depolarizacija u nekim patofiziološkim stanjima, smanjuju unutarćelijsko nakupljanje kalcija. klinička primejna: u postinfarktih bolesnika smanjuje smtrnost , koristi se za prevenciju rekurentnih tahiaritmija izazvanih simpatičkom aktivnošću.

ANTAGONISTI β ADRENERGIČKIH RECEPTORA

Upotreba β blokatora se ne smije naglo prekinuti, jermože doći do tzv. odskočnog odgovora uz hipertenziju, anginu pektoris i srčane aritmije.Sotalol – produžava trajanje akcionog potencijala,blokirajući K+ kanale (kombinacija dejstva i neželjene efekte klase III i klase II. U praksi se korist racemična smjesa L i D izomera.Upotreba: atrijske i ventrikularne aritmijePropranolol – detaljno opisan u hipertenziji

LIJEKOVI KOJI PRODUŽAVAJU SRČANI AKCIONI POTENCIJAL Produžavaju trajanje akcionog potencijala blokirajući prije svega kalijumove (K+), a zatim i druge kanale.Amjodaron: Klinička primjena: tahikardija udružena sa Wolf-Parkinson-White sindromom (anatomski poremećaj puteva provođenja nadražaja).Zbog teških neželjenih efekata namijenjen pacijentima kod kojih su drugi lijekovi neefikasni ili kontraindicirani.

BLOKATORI Ca++ KANALA

Kako ioni Ca++ imaju vrlo važnu ulogu u organizmu, tako ilijekovi koji blokiraju ulazak Ca++ u ćeliju imaju veoma široku primjenu. Ioni kalcija u ćeliju ulaze vezani za kalcijeve kanale , blokatori Ca++ se vežu za kalcijeve kanale i time onemogućuju ulaz kalcija u ćelije. Koncentracija kalcija je veća izvan ćelija nego unutar ćelije, te ioni teže da udju u ćeliju. Porast konc. kalcija u ćeliji pokreće kontrakciju glatkih i poprečno prugastih i srčanih mišića, u glatkim mišićima i u srcu učestvuju u stvaranju akcionog potencijala.

Verapamil: glavni lijek ove skupine (derivat papaverin)(antiaritmik, koronarni vazodilatator i antihipertenziv)Klinička primjena: prevencija ponovnog pojavljivanja paroksizmalne supraventrikularne tahikardije, smanjenje brzine kontrakcija komora kod pacijenata sa atrijalnom fibrilacijom, ukoliko nemaju Wolff-Parkinson-White sindrom (kontraindikacija kod pacijenata sa W-P-W sindromom) Lijek se daje oralno (i.v. preparati dostupni, ali zbog opasnosti od upotrebe na ovaj način gotovo nikad se ne koristi) .

Dilitazem: sličan verapamilu, ali ima relativno jače relaksantno djelovanje na glatke mišiće i u manjoj mjeri izaziva bradikardiju. (antiaritmik, antihipertenziv, liječenje angine pektoris)Nakon oralne primjene podliježe metabolizmu provg prolaska, pa je biološka raspoloživost mala.Prednost u odnosu na druge antagoniste kalcija: rjedje uzrokuje nuspojave.Nuspojave: hipotenzija

LIJEKOVI KOJI SE KORISTE KOD ZATAJENJA SRCA

Dekompenzacija ili kongestivno zatajenje srca nastaje kada srce nije u mogućnosti osigurati minutni volumen potreban za perfuziju tkiva. Zatajenje srca se dijeli na sistolno i dijastolno.Sistola je naziv za kontrakciju srčanih komora i pretkomora pomoću koje se potiskuje krv u krvne sudove. Sistolno zatajenje: kontraktilnost miokarda nedovoljnaDijastola je naziv za stanje kada se srčane komore, odnosno pretkomore opuštaju nakon sistole. Tokom sistole komora dolazi do dijastole pretkomora. Tada se pretkomore pune pasivno krvlju iz dolaznih vena. Dijastolno zatajenje: kada je punjenje srca u dijastoli nedovoljno.Punjenje srca u dijastoli pasivan proces, relaksacija miokarda nije

Srčana dekompenzacija se liječi djelujući na jedan ili više faktora srčane funkcije. Različite skupine lijekova se koriste u liječenju srčanog zatajenja:Inotropni lijekovi -kardiotonični glikozidi (pojačavaju srčanu kontraktilnost)Diuretici (uzrokuju nastanak edema, smanjenje količine tekućine u cirkulaciji i smanjenje opterećenja srca)Inhibitori enzima konverzije angiotenzina (olakšavaju tegobe bolesnika i produžavaju njihv život – antihipertenzivi) KARDIOTONIČNI GLIKOZIDI Dobijaju se iz biljaka roda DigitalisDjeluje na srce, ali neki od neželjenih efekata su ekstrakardijalni:mučnina, povraćanje, dijareja i konfuzija.Osnovni nedostatak: uska terapijska širina (mala razlika izmedju efikasnosti i toksičnosti)Mehanizam djelovanja: pojačana vagusna aktivnost i inhibicija Na+/K+ pumpe

Klinička primjena uključuje liječenje: Sistolnog zatajenja srcaSupraventrikularnih tahikardijaUndulacija i fibrilacija atrija (brz, nepravilan ritam atrija ) Digoksin i medigoksin: (najvažiji kardiotonici) Aplikacija: oralno i i.v. (hitni sličajevi), injekcije su bolne i mogu uzrokovati nekrozu tkiva.Lijekovi sa malom terapijskom širinom: važno je za svakog bolesnika naći način doziranja kako će najbolje djelovati, a izazvati najmanje toksičnih efekata.Ostali kardiotonici: amrinon, dopamin, dobutamin Toksičnost i nus pojave: Kardijalne nus posjave (poremećaji srčanog ritma različitog stepena i oblika) Ekstrakardijalne nus pojave (djelovanje na CNS, slabost, anoreksija, vrtoglavica...- Liječenje nus pojava: smanjenje doze lijeka, davanje kalijumovih soli, antiartimici...Interakcije: veoma česte (zbog male terapijske širine mora se vodoti računa o primjeni lijekova koji pojačavajudjelovanje glikozida, npr., lijekovi koji usporavajupokretljivost crijeva (spazmolitici), lijekovi koji se vežu za

proteine plazme i povećavaju konc. slobodnih glikozida, diuretici koji uzrokuju hipokaliemiju...

LIJEKOVI PROTIV ANGINE PEKTORIS

Angina pektoris (stenokardija): je srčano oboljenje koje se karakteriše bolom u prsima zbog prolazne ishemije miokarda (nedostatak kiseonika i krvi). To je stanje neravnoteže između koronarne cirkulacije i potrebe miokarda za kisikom. Liječenje se vrši lijekovima koji poboljšavaju protok krvi kroz miokard ili smanjuju njegov zahtjev.Za liječenje se koriste:Organski nitrati Antagonisti kalcijaAntagonisti β adrenergičikh receptora

ORGANSKI NITRATI

Primjenjuju se sublingvalno ili se udišu njihove pare, jer se nakon oralne primjene razgrađuju u jetri (mala biološka dostupnost)Djelovanje: Smanjenje potrošnje kiseonikaRedistribucija koronarnog protoka u smjeru ishemičnih oblastiSmanivanje koronarnog spazma

Gliceril trinitrat (nitroglicerol): sublingvalno (efekatnastupa nakon 1-2 minuta i traje 20 min), u oblike flastera, nakon oralne primjenje nije djelotvoran (fenomen prvog prolaza)Izosorbid mononitrat: djeluje duže od gliceril trinitrata, farmakološko dejstvo sličnoNeželjena dejstva: posturalna hipotenzija (nagli pad pritiska nakon zauzimanja stojećeg položaja) i glavobolja Antagonisti kalcijevih kanala: opisani u antiartmicimaBlokatori β adrenergičkih receptora: opisani u antiaritmicima i antihipertezivima BOL Analgetici su jedinjenja koja u terapijskim dozama snižavaju osećaj za bol a nemaju opšti anestetički efekat. Bol predstavlja direktan odgovor na štetnu pojavu koja pratioštećenja tkiva, kao što su povreda, upala ili karcinom. U odnosu na stepen aktivnosti, mehanizam delovanja i neželjene efekte, izdvajaju se dve grupe analgetika:narkotici (jaki analgetici, opijati i opioidi)ne narkotični analgetici (slabi analgetici)Opioid - bilo koja supstanca, endogena ili sintetska, koja proizvodi efekte slične morfinupri čemu te efekte blokiraju antagonisti.Opijat – termin ograničen na sintetske lijekove slične morfinu koji nemaju peptidnu strukturu.

LIJEKOVI U PRIMJENI1. Analozi morfina (strukturno slični morfinu i često se sintetišu iz njega) agonisti (morfin i diamorfin - heroin i kodein) parcijalni agonisti (nalorfin i levalorfan) antagonisti (nalokson)2. Sintetske zamjene za morfin (strukturno se razlikuju od morfina) fenilpiperidinski derivati (petidin i fentanil) derivati metadona (metadon i dekstropropoksifen)derivati benzomorfana (pentazocin i ciklazocin)polusintetski derivati tebaina (etorfin i burprenorfin)Farmakološki efekti opijata se odigravaju preko tri vrste receptora:mi receptori, delta receptori i kapa receptori . FARMAKOLOŠKO DEJSTVOMorfin- tipični opioidni analgetik i predtsvalja referencuNajvažniji efekti morfina ostvaruju se na CNS i gastrointestinalni trakt.Dejstvo na CNS: analgezija (Upotrebljava se u terminalnoj fazi bolesti -uglavnom malignih, infarktnom bolu, akutnom plućnom edemu i spinalnoj anesteziji) euforija (osjećaj zadovoljstav i olakšanja može izostati kod pacijanata sa hroničnom boli)depresija disanja (smanjenje osjetljivosti respiratornog centra na parcijalni pritisak CO2) depresija refleksa kašlja (mehanizam na receptorskom nivou nije razjašnjen -kodein i folkodin) mučnina i povraćanje (nakon injekcije morfina prolazne ) suženje zjenica .

FARMAKOLOŠKO DEJSTVODejstvo na gastrointestinalni trakt (GIT):Opstipacija (pojačava tonus i smanjuje pokretljivost GITOstala dejstva opioida:Oslobađanje histamina (nastaje bronhokonstrikcija i hipotenzija)Metadon je uglavnom uključen kao lek za liječenje ovisnosti od heroina i obično se akutna trovanja ovim lijekom viđaju u toj kategoriji bolesnika , najčešće kao rezultat predoziranja .

TOLERANCIJA I OVISNOST Tolerancija (povećanje doze neophodne da se proizvede određenifarmakološki efekat) na opioide se razvija veoma brzo. Tolerancijaobuhvata gotovo sve farmakološke efekte.Ovisnost se dijeli na fizičku i psihičkuFizička ovisnost (fiziološki sindrom odvikavanja – apstinencijalnisindrom)Fizički simptomi su max izraženi nakon 2-3 dana, a uglavnom se gubenakon 8-10 dana.Psihička ovisnost (ispoljava se kao želja za lijekom)Psihički simptomi mogu trajati mjesecima i godinama.Metadon je uglavnom uključen kao lek za liječenje ovisnosti.

FARMAKOKINETIKA OPIOIDNIH ANALGETIKA

Morfin se primjenjuje uglavnom intravenski i intramuskularno (terapije teških bolova) i oralno se primjenuje u terapiji hroničnih bolova u obliku preparata sa produženim djelovanjem (apsorpcija varira)Većina opioidnih analgetika podliježe metabolizmu prvog prolaska kroz jetru i daju se u vidu injekcija .

NEŽELJENA DEJSTVA Morfin: sedacija, depresija disanja, opstipacija, mučnina i povraćanje, svrab (oslobađanje histamina), tolerancija i ovisnost.Akutno predoziranje – koma i respiratorna depresija. Liječenje intravenska primjena naloksona.Kodein ne izaziva euforiju i veoma rijetko se javlja ovisnost

Recept (lat. receptum) je pismena odredba ljekara, stomatologa ili veterinara farmaceutu za sastav, izradu i izdavanje lijeka..

Recept se može izdati samo za jednu osobu Za ispravnost recepta odgovara ljekar, a za tehničku izradu odgovornost snosi farmaceut .Piše se olovkom koja se ne može brisati, čitko i bez ispravki Recepti se pišu latinskim jezikom

DIJELOVI RECEPTA 1. INSCRIPTIO 2. INVOCATIO 3. ORDINATIO 4. SUBSCRIPTIO 5. SIGNATURA6. ADSCRIPTIO 7. NOMEN MEDICI

2 - Rp./3 - Glavni dio recepta u kome se propisuje lijek; piše se na 3 načina, u zavisnosti koja se formula koristi4 - Uputstvo kako da se lijek napravi, u čemu da se izda, i koliko takvih doza da se izda; piše se na 3 načina5 - Uputstvo pacijentu za upotrebu lijeka – piše se na narodnom jeziku, ili ako lijek upotrebljava ljekar, piše se na latinskom

Postoje 3 osnovne forme pisanja recepta:Formula magistralis (FM)Formula za generičko propisivanje lijekova (Formula officinalis – FO)Formula za gotov lijek (FG)

FORMULA MAGISTRALIS(FORMULAE MAGISTRALES)

Rp./ORDINACIJAimena ljekovitih supstanci na LATINSKOM u GENITIVU, velikim početnim slovom Remedium cardinale (Basis) Remedium adiuvansRemedium corrigensRemedium constituens (vechiculum)

SUBSKRIPCIJAMisce fiat ... (pulvis, solutio, unguentum,...)Pomiješaj da bude ... (prašak, rastvor, mast, ...)Za NEPODIJELJENE oblike lijekova (I):Da ad ... (sacculum, scatulam, vitrum, ollam,...)Daj u ... (kesici, kutiji, bočici, teglici,...)ILI za PODIJELJENE oblike lijekova:IIa - Da tales doses No .n. – Daj takvih doza br. .IIb - Divide in doses aequales No .n. – Podeli na .n. jednakih doza. SIGNATURASigna. .... piše se na NARODNOM jeziku!NAPOMENE Kada je lijek za spoljašnju upotrebu: Signa. Spolja, ... Kada je lijek suspenzija ili emulzija, te ga je potrebno promućkati prije upotrebe: Signa. Prije upotrebe promućkati, ...

SIGNATURA Kada ljekar/zdravstveno osoblje primjenjuje propisani lijek signatura se piše na LATINSKOM:Signa suo nomine. – Označi ga imenom.Signa cum formula. – Ispiši sastav (formulu) lijeka.

FORMULA MAGISTRALIS

NEPODIJELJENI OBLIK LIJEKACINK OKSID (Zinci oxydum) u obliku PRAŠKA za posipanje (CONSPERGENTIA) se primjenjuje u dermatologiji kao antiseptik, adstrigens, adsorbens, u srednjoj koncentraciji (SK) 10-30%. To je lijek za spoljašnju primjenu koji se izdaje u kutiji (scatula) koja može imati perforiran poklopac, ili se nanosi pamučnom vatom. Propisati 50 g 10% praška (pulvis) cink oksida, pri čemu je remedium constituens talk (Talcum).genitiv od oxydum je oxydi (um à i)

Primjer 1

Rp./Zinci oxydi5.0Talci 45.0 ili ad 50.0 Misce fiat pulvis.Da ad scatulam.Signa. Spolja, posuti oboljelo mjesto.

GENERIČKA FORMULA (FORMULA OFFICINALIS) Rp./ORDINACIJAIME i OBLIK lijeka na LATINSKOM u GENITIVU SUPSKRIPCIJA

IDa ad ...IIaDa tales doses No .n.IIbDivide in dosed aequales No .n.SIGNATURASigna. ... napomena! Signa suo nomine.

IZDAVANJE LIJEKOVA Oficinalni i magistralni pripravci se izdaju u odgovarajućoj opremi sa etiketom (signatura) Lijek za unutrašnju upotrebu bijela signatura Lijek za vanjsku upotrebu crvena signatura sa naznakom Spolja, a kada sadrži supstance jakog djelovanja i može izazvati trovanje ako se popije stavlja sa oznaka Otrov.

IZDAVANJE LIJEKOVA Apotekar na signaturi piše uputstvo za upotrebu, datum izdavanja i stavlja svoj paraf. Gotovi lijekovi se izdaju: u originalnom pakovanju iz pojedinačnog originalnog pakovanja farmaceutskog oblika (blister) iz većeg bolničkog pakovanja ,

Ako na receptu nije naznačeno ili je nejasno oblik, jačina lijeka ili veličina pakovanja- izdaje lijek najpogodnijeg oblika prema napisanoj uputi za upotrebu, lijek najmanje jačine, te najmanje pakovanje. Ako nema propisanog lijeka, može se uz pristanak pacijenta izdati lijek istog sastava drugog proizvođača (lijek sličnog sastava ne smije).

IZDAVANJE OPOJNIH DROGA Opojna droga je supstanca čijom upotrebom se mogu stvoriti stanja zavisnosti, što može ugroziti zdravlje ili na drugi način ugroziti ljudski integritet u fizičkom, psihičkom ili socijalnom smislu.

Zakon o opojnim drogama

Knjiga evidencije prometa opojnih droga (ovjerava nadležni organi kantona i čuva se 3 godine od dana upisa posljednjeg izdatog lijeka): Knjiga narkotika u apoteci Knjiga evidencije recepat izdatih za paragrafike

IZDAVANJE OPOJNIH DROGA

Propisivanje paragrafika je na recept u duplikatu, sa oznakom kopija na drugom primjerku, te naznačenim rednim brojem knjige evidencije o izdatim receptima sa druge strane recepta.

IZDAVANJE OPOJNIH DROGA TrigonikObaveza upozorenja pacijenta o uticaju lijeka na psihofizičke sposobnosti, osobito u kombiniranju sa alkoholom i depresorima CNS. U njihovoj deklaraciji, na vanjskom i unutarnjem pakovanju stoji znak:   ▲ - snažan uticaj na psihofizičke osobine i zabrana upravljanja motornim vozilom ili strojevima najmanje 12 sati nakon uzimanja lijeka (opojne droge, mnogi trankvilizeri, sedativi, antidepresivi, fenotijazinski antihistaminici, antiepileptici)∆ - uticaj na psihofizičke osobine potencijalan i upozorenje za aktivne učesnike u saobraćaju i lica koja upravljaju strojevima (neki sedativi i anksiolitici, analgetici koje sadrže barbiturate, lijekovi protiv migrene, kinetoza, angine pektoris, te hipertenzije i dijabetesa) IZDAVANJE OPOJNIH DROGA Ograničeno je propisivanje po jednom receptu: za kodein fosfat do 300 mg, metadon hlorid do 200 mg, morfin hlorid do 200 mg, petidin hlorid do 100 mg. Opojnim drogama se ne smatraju lijekovi koji sadrže do 100 mg

folkodina u pd, 30 mg kodeina u pd, te 50 mg fenobarbitona u pd ili kombinaciji. Čuvanje- posebne prostorije (izuzetno u apoteci i ZU u željeznim ormarima pod ključem)

DOZIRANJE LIJEKOVA ZA DJECU

Pri doziranju za djecu, potrebno je vršiti prilagođavanje (zbog nerazvijenosti organskih i enzimskih sistema) Posebna osjetljivost dječije populacije prema streptomicinu, antipireticima, kokainu, itd.. Djeca bolje podnose razmjerno veće doze nekih drugih lijekova (barbiturati, adrenalin, sulfonamidi, itd...) .

DOZA PREMA GODINAMA DJETETA(DILLING-MARTINET-ovo PRAVILO) Najjednostavniji način određivanja doza Dječja doza = godine djeteta x doza odraslog 20

2. DOZA PREMA TJELESNOJ TEŽINI (THIEMICH – FEER-OVO PRAVILO) Dječija doza = masa djeteta x doza odraslog 70

3. AUGSBERGEROVE FORMULE Približno odgovaraju dozi izračunatoj prema površini tijela djeteta. Odnose se na godine, odnosno na težinu djeteta.Dječja doza prema godinama djeteta = 4 x godine djeteta + 20 (%)(npr. 3 - godišnje dijete dobiva 32 % doze odraslog) .

Dječja doza prema tjelesnoj masi djeteta = 1.5 x tjelesna masa djeteta + 10 (%)

5. DOZIRANJE PREMA POVRŠINI TIJELA DJETETA 6. Najviše se preporučuje7. Sastoji se u određivanju površine tijela djeteta pomoću nomograma8. Nomogramom se određuje površina tijela na osnovu njegove visine i mase

Dječja doza = površina djeteta x doza odraslog površina odraslog

4. YOUNGOVA FORMULA 5.6. Za dob između 3. i 12. godine života

Dječja doza = godine djeteta x doza odr. godine djeteta + 12 npr. dijete od 12 godine = ½ doze odraslog

7. BOLOGNINIJEVA FORMULA 8. Primjenjuje se kod djece mlađe od 1 godine9. Dječja doza = 1 x doza odraslog10. 20 – m 11. m - starost djeteta u mjesecima 12. npr. djetetu od 10 mjeseci se smije dati najviše 1/10 dize za odraslog čovjeka

NAPOMENE Kod dojenčadi u prva tri mjeseca treba izbjegavati davanje lijekovaTreba se primjenjivati individualno doziranje s obzirom na razvoj i stanje djeteta Lijekovi se propisuju djeci po mogućnosti u tečnom obliku

Lijekovi neugodnog ukusa se ne smiju miješati sa hranom Tablete se prije upotrebe smrve i daju rastopljene u tečnosti Mnoga ljekovita sredstva se mogu davati rektalnim putem