biuletyn dws-02.pdf

7/27/2019 biuletyn dws-02.pdf

1/37

B

DWS.org.ps p i s t r e c i

Szybko poszo. Animy si obejrzeli, a tu ju drugi

numer naszego Biuletynu.

PT Autorzy dopisali nadzwyczaj, wic numer i r-

norodny, i ciekawy.

Na pocztek debiut, ale jake interesujcy. Tekst

Raaa Biakowskiego o 4-tonowych Vickersach

czogach w sumie mao znanych i nieco zapomnia-

nych. Uzupeniaj go rysunki Krzysztoa Haadaja,

znanego na naszym Forum pod nickiem krzyhal.

Fantastyczne!

Oba lotnicze teksty rwnie zasuguj na uwag

niszowe nie znaczy nudne.

Zgryliwy w tonie (co bywalcw Forum chyba nie

zdziwi) artyku Botrasa na przykadzie urzdze szyb-

kostrzelnych pozwala pozna nieco krte drogi i le-

pe zauki myli technicznej. Od szczegw mona

dozna wprawdzie zawrotu gowy i szumu w uszach,ale jake pouczajca to opowie.

Jan Baryko vel Giovanni z kolei przyblia zagad-

nienie zwykle pomijane przez wielbicieli machin wo-

jennych, szturmw, zestrzele i zatopie. A przecie

zagadnienia suby sanitarnej s niezwykle wane.

Tekst Patryka za solidnie rekapituluje wiedz o Sto-

warzyszeniu Thule i jego zwizkach z nazizmem.

Na koniec recenzja, pira a jake ukasza Pasz-

telaca, oczywicie dla wszystkich zainteresowanych

ruchem oporu w Polsce.Zgodnie z zapowiedziami ten numer jest ju cz-

ciowo ilustrowany. Mam nadziej, e w przyszoci

ta tendencja si rozwinie i utrzyma.

Wreszcie Pojawiy si podkrelone ragmenty

tekstu, a na marginesach znaczki takie jak obok. S

to aktywne cza do stron internetowych wykorzy-

stanych przez autorw.

Raaowi dzikuj za wsparcie i zaangaowanie.

Bez niego byoby trudniej.

Jak zwykle Zapraszam wszystkich do lekturyI do pisania.

Tadeusz Zawadzki (TZaw1)

mr 2 ao 2008

Biuletyn.DWS.org.plnr 2 jesie 2008

Wydawca, redakcja, DTP:

Tadeusz Zawadzki

[email protected]

Projekt grafczny:

Teresa Oleszczuk

Biuletn jest bezpatn. Prawa Autorw s chronione usta-

wami i konwencjami midznarodowmi.

Kopiowanie, przedruk i wkorzstanie ragmentw obszer-niejszch ni przewiduje ustawa tlko za zgod Autorw.

Rafa Biakowski (Zelint)

Eksportowe 4-tonowe czogi Vickersa

Commercial Vickers-Carden-Lod Light Tanks. . . . 2

Krzysztof Haadaj (krzyhal)

4-tonowe czogi Vickersa galeria . . . . . . . . . . . . . . 9

Marcin Strembski (net_sailor)Takie same, ale inne B 109 E w Szwajcarii . . . . 13

Pawe Piwoski (hayabusa)

He-112 w Japonii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Bogusaw Trzaskaa (Botras)

Niedoszli nastpc BAR-a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Jan Baryko (Giovanni)

Niemiecka suba sanitarna

na roncie wschodnim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

Patryk Janiak (patrynius)

Stowarzszenie Thule i pocztki NSDAP . . . . . . . . 31

ukasz Pasztaleniec(Janowiak)

Recenzja: Dioniz Garbacz,Woyniak. Legenda

prawdziwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36


2/37

Biuletyn DWS.org.p2

numer 2 jesie 2008

O ile o eksporcie przez Vickersa tankietek, czogw pwa-

jcch cz czogw lekkich napisano w Polsce do sporo to

o eksporcie czogw 4-tonowch nie wiadomo zbt wiele. B

moe wnika to z aktu, e w adnm kraju czogi te nie stasi podstaw do opracowania produkowanch serjnie wersji

rodzimch, tak jak stao si to z tankietkami (polskie TK-3 i TK-S,

sowiecki T-27, czechosowacki tank vz. 33, woski CL-3), czo-

gami pwajcmi (sowiecki T-38) i czogami lekkimi (polski 7

TP, sowiecki T-26, czechosowacki koda LT-35, woski M11/39).

Historia czogu 4-tonowego zaczna si w roku 1927 kied

to brtjski Sztab Generaln opracowa zaoenia dla dwch

tpw lekkich wozw bojowch jednego dla piechot:

otwartego z gr transportera broni masznowej; drugiego

dla batalionw broni pancernej; wozu bojowego z obrotow

wie. W roku 1929 rma Carden-Lod, ktra rok wczeniej

zostaa przejta przez koncern zbrojeniow Vickersa, opraco-waa komercjn wieow wersj tankietki Carden-Lod Mk VI

oznaczon jako Mk VII1. Rok pniej pojawi si wz Mk VIII,

ktr spenia wmagania brtjskiej armii i zosta przjt do

uzbrojenia, otrzma wojskowe oznaczenie Mk I, ale zosta w-

produkowan tlko w czterech egzemplarzach (traktowanch

jako prototp o numerach A4E2-A4E5). W listopadzie 1930

roku wprodukowano 5 ulepszonch czogw Mk IA (rwnie

potraktowanch jako woz dowiadczalne o numerach A4E6-

A4E10). We wrzeniu 1931 roku pojawi si z kolei dwa proto-

tp czogu pwajcego oznaczone jako A4E11 i A4E12 (albo

L1E1 i L1E2). Czogi te nie wzbudzi zainteresowania armii

brtjskiej i Vickers otrzma zgod na ich eksport.

W 1931 roku pojawi si take czog Mk II, ktr zosta

przjt na wposaenie armii w duszej serii. Najpierw w-

produkowano 16 wozw oznaczonch Mk II (z czego trz to

prototp A4E13 do A4E15), a nastpnie 50 dodatkowch

wozw oznaczonch jako Mk IIA (29 szt. wprodukowanch

przez Roal Ordnance Factor w Woolwich, z czego dwa to

prototp oznaczone A4E16 i A4E18) i IIB (21 szt. wprodu-

kowanch przez macierzste zakad Vickers-Armstrong Ltd,

w tm 1 prototp oznaczon jako A4E17). Nastpnie w latach

19321933 zbudowano 42 ulepszone czogi Mk III. Po nich

w 1933 roku pojawi si dwa prototp o dugich nazwach

Light tank Vickers experimental model 1933, India Pattern

No 1 (A4E19) (L2E1) oraz Light tank Vickers experimentalmodel 1933, India Pattern No 2 (A4E20) (L2E2). Sta si one

1 Wojskowe oznaczenie prototpu A4E1.

Eksportowe 4-tonowe czogi Vickersa

Commercial Vickers-Carden-Loyd Light Tanks

Rafa Biakowski (Zelint)@

Vickers Mk I z pierwszej dowiadczalnej serii

Vickers Mk I podczas przepraw przez rzek(wiea odwrcona do tu)

Vickers Mk IA podczas prb w Indiach (1931)

[za:]Tasc

henbuchderTanks

[za:]TaschenbuchderTanks



3/37

Biuletyn DWS.org.p3

numer 2 jesie 2008

prototpami dla wersji Mk IV wprodukowanej w roku 1934

w 34 egzemplarzach, ktra zamkna produkcj dla Wielkiej

Brtanii czogw dwuosobowch tego rodzaju. Kolejne czogi

Mk V i Mk VI b ju bowiem czogami trzosobowmi i sil-niej uzbrojonmi. cznie z prototpami wprodukowano dla

Wielkiej Brtanii 152 czogi dwuosobowe (i dwa prototp

czogu pwajcego).

Niezalenie od powej opisanej linii rozwojowej Vickers,

ktr jak ju wspomniano, od 1931 roku sprzedawa za gra-

nic czogi pwajce, opracowa ma czog rozpoznawcz

na podwoziu tankietki Carden-Lod Mk VI nazwan czogiem

patrolowm. Ba to jednak zwka tankietka Mk VI z wie, a

nie czog zblion do wozu Mk VII z 1929 roku. Czog patrolo-

w (Patrol tank Mk I i II) to wz przpominajc do zudzenia

pniejsz polski wariant tankietki z wie oznaczon TK-W.

Po jednm egzemplarzu takiego wozu sprzedano podobno

do Portugalii, Finlandii, Szwecji i Danii (podobno, bo znala-zem tlko potwierdzenie zakupu dwch takich czogw przez

Dani o czm niej, a nie znalazem adnego potwierdzenia

b takie czogi znalaz si w Portugalii, Finlandii cz Szwecji,

b moe b to tlko test)2. Konstrukcja tankietki z wie

si jednak nie sprawdzia i nie wzbudzia wikszego zaintere-

sowania zagranicznch odbiorcw wic Vickers postanowi

opracowa wersj eksportow istniejcego ju od kilku lat

wikszego czogu i otrzma na to zgod. Wersja eksportowa

zostaa oparta podobno na czogu Mk IV jednak ze zmodko-

wanm podwoziem i cieszm pancerzem (czogi brtjskie

mia pancerz od 45 do 1214 mm, natomiast wersje eks-

portowe tlko 79 mm). Moim zdaniem (opartm na analiziemateriau zdjciowego) brtjskim pierwowzorem wersji eks-

portowej b czog Mk II.

Jeeli wierz polskim rdom to pierwsza prezentacja

nowego czogu dla odbiorc zagranicznego odba si

w Polsce. Polska inormacje o nowch czogach 4-tonowch

uzskaa do wczenie bo co najmniej w roku 1931. We wrze-

niu 1931 roku po prbach pierwszch 15 nowch tankietek

TK-3 w sprawozdaniu z testw stwierdzono m.in.: Wobec znacz-

nego postpu konstrukcji czogw rozpoznawczych w kierun-

ku zwikszenia ciaru (okoo 4 t.), gruboci pancerza i rodzaju

uzbrojenia czog TK nie jest obecnie sprztem doskonaym3

B moe wiedza ta wnikaa z bliskich kontaktw z abrk,

gdzie w trakcie realizacji bo polskie zamwienie na 38 szt.

czogu Vickers E

Wedug Janusza Magnuskiego w 1932 rozpoczto rozmo-

w z przedstawicielem Vickersa w Warszawie na temat urz-

dzenia pokazu nowego sprztu w Polsce. We wrzeniu 1932 r.

angielski koncern sprowadzi do Polski trz pojazd: czog p-

wajc, 4-tonow czog rozpoznawcz oraz cignik artlerj-

ski na podobnm podwoziu.

Demonstrowano je wbranm przedstawicielom kompe-

tentnch insttucji i wadz wojskowch. Pokaz pokonwania

2 Wg Taschenbuch der Tanks do Szwecji zakupiono 1 egz. dowiadczaln. Co doFinlandii autorz utrzmuj, e czogi te s na uzbrojeniu, ale bez podawaniaszczegw. Taschenbuch der Tanks. Tanki sprawocznik, Moskwa 1936. (przp.red.)3 Mirosaw Zientarzewski, Przeciwpancerne tekaes, [w:] Czog rozpoznawczyTK-S, Militaria i Fakt, nr 2/2006 (33), str. 4.

Czog patrolow Vickers Carden-Lod Mk I

Czog Vickers Model 1933

Czog Vickers Mk IA

Czog Vickers Mk IIA

[za:]Tasche

nbuchderTanks

[za:]T

aschenbuchderTanks

[z

a:]TaschenbuchderTanks



4/37

Biuletyn DWS.org.p4

numer 2 jesie 2008

przeszkd wodnch przez czog pwajc odb si 8 pa-

dziernika 1932 r. w Modlinie, na Wile w pobliu przstani Woj-

skowego Jacht-Klubu. 25 padziernika wszstkie trz pojazd

demonstrowane b w Rembertowie, gdzie szczeglnie wra-enie wwoa czog pwajc (demonstrowano pokonwa-

nie przeszkd ziemnch i wodnch).

W wniku tch pokazw, w maju 1933 sze Departamentu

Zaopatrzenia Innierii, pukownik Tadeusz Kossakowski w-

stpi do Sztabu Gwnego z propozcj zakupienia 5 czogw

4-tonowch oraz 1 czogu pwajcego (przewidwan koszt

zakupu wnosi 16 775 untw, co stanowio rwnowarto

536 160 wczesnch zotch) majcch su do dalszch

szczegowch bada, a take jako ewentualne modele dla

wasnch rozwiza.

Sztab Gwn wrazi zgod na zakup tlko trzech wozw;

do snalizowania tego zamwienia jednak nigd nie doszo

z powodu braku odpowiednich undusz. I na tm historia4-tonowch czogw Vickersa w Polsce si kocz. Polski czog

4 TP b bowiem zupenie odrbn i opracowan od podstaw

konstrukcj (aczkolwiek oglnie na nim wzorowan).

Pewne wtpliwoci wzbudza jednak data pokazu czogu w

Polsce wrzesie 1932 roku. adne inne pastwo poza Angli

tak wczenie ocjalnie czogu 4-tonowego nie widziao Da-

nia w podobnm okresie w sierpniu 1932 roku otrzmaa

od Vickersa na 6-tgodniowe test wspomnian wej czog

patrolow. Prb nie wpad najlepiej, za najbardziej ko-

rzstn element nowego czogu zostaa uznana jego cena,

co spowodowao, e w sierpniu 1933 roku Dania naba tlko

dwa takie czogi.

I. Pierwszm prawdziwm nabwc nowego czogu 4-to-

nowego zostaa Finlandia, ktra 6 lipca 1933 roku kupia w w-

twrni 3 czogi Vickersa tankietk Mk VI (numer serjn pro-

ducenta V.A.E.115), czog lekki Vickers-Armstrongs 6 Ton Tank

Alternative B (nr prod. V.A.E.546) i interesujc nas w tm ar-

tkule czog rozpoznawcz Vickers-Carden-Lod model 1933

(nr prod. V.A.E.503). Firma wsajc gotowe czogi do Finlandii

dodaa jeszcze do transportu czog pwajc modelu 1931,

ktr jednak nie wzbudzi zainteresowania i po testach zosta

zwrcon. Po przeprowadzeniu prb na czog standardow do

wposaenia armii skiej zosta wbran czog lekki Vickers

E. Czog 4-tonow znajdowa si na stanie armii skiej a do

dnia 1 lipca 1942 roku ale nigd nie bra udziau w walce. Czog

ten zachowa si do dzi i znajduje si w skim muzeum broni

pancernej w Parole. Obecnie jest on uzbrojon w armat kali-

bru 37 mm jednake nie wiadomo kied j zaoono

II. Kolejnm nabwc nowch wozw Vickersa ba Szwaj-

caria, ktra w roku 1933 zakupia dwa czogi Model 1933. Oba

czogi rni si od siebie zawieszeniem. Pierwsz z nich na-

zwan tp 33 mia zawieszenie w ktrm wzki none amort-

zowane b peliptcznmi resorami pirowmi (lea springs),

a drugi nazwan tp 34 mia zawieszenie w ktrm wzki no-

ne amortzowane b skonmi sprnami spiralnmi (coil

springs sstem stosowan pniej w wielkiej rodzinie innchbrtjskich pojazdw bojowch tpu Carrier). Oba czogi do-

starczono do Szwajcarii na pocztku 1934 roku i w marcu pod-

dano testom porwnawczm. Na pocztku roku 1935 roku za-

Fiski Vickers-Carden-Lod model 1933 w muzeum w Parola

Szwajcarskie Vickers model 1934 przed wiczeniami w rejonie Aarau

Vickers model 1936 Dutchman w muzeum w Bovington

Ja

rosawChorzpa(Forteca_69)

[za:]Taschenbuch

derTanks

Krzysztof

Bartosik(7TP)

kupiono dodatkowo w Anglii 4 szt. modelu 1934, uzbrojonego

wcznie w 1 karabin masznow. Czogi zosta przekazane

na wposaenie batalionw andarmerii armii szwajcarskiej.

Jeden z czogw szwajcarskich modelu 1934 przetrwa do

dzi i znajduje si w szwajcarskim muzeum broni pancernej

w Thun.

III. Nastpne zamwienie na nowe czogi zoa Litwa,ktra w grudniu 1933 roku zamwia 16 czogw model 1933.

Dostarczono je w dniu 28 listopada 1934 roku. Wesz one na

wposaenie 2 Kompanii Pancernej. Na miejscu otrzma


5/37

Biuletyn DWS.org.p5

numer 2 jesie 2008

one numer rejestracjne (serjne) KAM 5055, 6165 i 7175.

Czogi litewskie b uzbrojone w jeden karabin masznow

wz. 08, a czter z nich b wposaone w radiostacje (czogi

z radiostacjami przdzielono dowdcom 3 plutonw oraz do-wdc kompanii).

Drugie zamwienie na kolejnch 16 czogw tm razem

modelu 1936 Litwini zoli w maju 1936 roku. Czogi do-

starczono w 1937 roku i wesz one na wposaenie nowo

utworzonej 3 Kompanii Pancernej. Otrzma one miejscowe

numer rejestracjne KAM 100105, 111115 i 121125. Po-

dobnie jak wczeniejsze woz uzbrojone b w 1 ckm wz. 08,

a czter z nich b wposaone w radiostacje.

3 Kompania Pancerna 28 padziernika 1939 roku zostaa

przebazowana do Wilna. Umieszczono j w garaach wcze-

niej wkorzstwanch przez polskie samochod pancerne

(prawdopodobnie koszar wdzielonej kompanii 7 Batalionu

Pancernego z Grodna). 7 listopada 1939 roku w koszarach tchwbuch poar w wniku ktrego spalio si cakowicie 7 czo-

gw Model 1936, a 3 nastpne zosta tak uszkodzone, e nie

nadawa si do napraw. Tm samm Litwinom zostao tlko

6 czogw Model 1936 i 16 Model 1933 (wg. innej inormacji

stracono wted tlko 8, a nie 10 wozw).

W roku 1940 ca sprzt armii litewskiej wpad w rce so-

wieckie. Z inormacji znalezionch na orum im.orum24.ru

wnika, e czogi litewskie (oraz otewskie) zosta przekaza-

ne na wposaenie 12 Korpusu Zmechanizowanego. Dalsze

los czogw litewskich s jednak nieznane. Prawdopodobnie

wszstkie zosta utracone podczas dziaa wojennch. Nie-

ktre z czogw litewskich i otewskich (model 1936) wpadjednak w rce niemieckie i b potem uwane przez Wehr-

macht na roncie wschodnim.

IV. Kolejnm i jak si potem okazao najwikszm zagra-

nicznm odbiorc czogw 4-tonowch Vickersa ba Belgia.

Kraj ten pierwsze zamwienie (nr TD. 1186) na 18 szt. czogw

zo w marcu 1934 roku. Vickers wersj belgijsk nazwa mo-

delem ze specjaln wie (with special turret) lub modelem

1935. Drugie zamwienie (nr TD. 2411) dotczo 24 czogw.

Oba zamwienia zrealizowano w czterech partiach:

9 egzemplarz dostarczono 15 lutego 1935 roku (nu-

mer producenta VAE 898906),

9 egzemplarz dostarczono 22 lutego 1935 roku (nu-


20 egzemplarz dostarczono 15 listopada 1935 roku

(numer producenta VAE 10121032),

4 egzemplarze dostarczono 28 grudnia 1935 roku (nu-


Belgijska wersja czogu rnia si od modeli 1933 i 1934

przede wszstkim wsok wie w ksztacie stoka mieszczc

1 nkm kalibru 13,2 mm Hotchkissa oraz mocniejszm silnikiem

EST o pojemnoci 4,43 l. Czogi belgijskie nie b wposaone

w radiostacje. W Belgii czog otrzma oznaczenie auto blind/

Mitrailleuse (a.b./Mi) T.15. Podczas wojn z Niemcami, w maju

1940 roku, 42 belgijskie czogi zosta rozdsponowane nast-

pujco: dwie dwizje kawalerii (1 i 2) otrzma po 16 czogw 2 puki po 6 wozw i 1 puk 4 woz, 1 Dwizja Strzelcw Arde-

skich 9 wozw i 1 czog w orodku szkolnm w Borsbeek (inne

rda podaj, e dwizje kawalerii mia po 18 czogw, a 1 i 2

zazgod:ww

w.antraspasaulinis.net

zaz

god:www.antraspasaulinis.net

zazgod:www.a

ntraspasaulinis.net

Litewski Vickers mod. 1933

Litewskie czogi Vickers-Carden-Lod model 1933 na punkcieprzejciowm linii demarkacjnej, 27 padzernika 1939 roku.

Wojsko Litewske czeka na otwarcie drogi do Wilna.

Litewskie czogi Vickers-Carden-Lod model 1936na ulicach Wilna,
http://imf.forum24.ru/http://imf.forum24.ru/


6/37

Biuletyn DWS.org.p6

numer 2 jesie 2008

Dwizja Strzelcw Ardeskich po 3 czogi). O walkach czogw

z Niemcami brak jest szerszch wzmianek. Wiadomo, e czogi

1 Dwizji Strzelcw Ardeskich wrni si prz zwalczaniu

niemieckich desantw spadochronowch w dniu 10 maja 1940roku. W tm samm dniu pozostae czogi walcz przeciwko

niemieckiej 7 Dwizji Pancernej pod Mont le Ban i Chabrehez.

Cze czogw wpada w rce niemieckie, gdzie przejte

egzemplarze otrzma oznaczenie Panzerspahwagen VCL

701(b).

V. Pitm odbiorc czogw 4-tonowch ba otwa. Praw-

dopodobnie zoono dwa zamwienia. Pierwsze z marca 1935

roku na 12 czogw model 1936 uzbrojonch w 1 ckm do-

starczono je w roku 1936. Drugie zamwienie opiewao na

6 czogw model 1937 uzbrojonch w pojedncz armat 40

mm. To zamwienie zostao zrealizowane w roku 1938.

Czogi otewskie podobnie jak litewskie w 1940 roku wpa-

d w rce sowieckie i zosta przekazane do 12 KorpusuZmechanizowanego (12. M). Jeden z nich (prawdo-

podobnie wczon z korpusu i przeznaczon do celw te-

stowch) przetrwa Wielk Wojn Ojcznian i obecnie jest

eksponowan w Rosjskim Muzeum Broni Pancernej w Kubin-

ce. Publikowane w Internecie zdjcia wskazuj, e niektre

z bch czogw litewskich lub otewskich modelu 1936 wpa-

d podczas dziaa wojennch w rce niemieckie. Czogi te

po przemalowaniu uwane b na roncie wschodnim.

VI. Szstm odbiorc zagranicznm b Chin. Kraj ten

tocz w tm czasie wojn z Japoni i b w stanie wchon

kad ilo uzbrojenia. We wrzeniu 1935 roku Chiczc za-

mwili w Anglii 4 czogi modelu 1936. Czogi wposaone b- w radiostacj, a dostarczono je do listopada 1936 roku.

Czogi po dotarciu do Chin wesz w skad 2 Batalionu Pan-

cernego stacjonujcego w Szanghaju. Na wposaeniu tego

batalionu znajdowao si 17 czogw Vickers E i F, 4 czogi Vic-

kers-Carden-Lod Model 1936, 8 tankietek Carden-Lod Mk. VI

oraz 4 czogi Renault ZB (razem 33 woz bojowe). Czogi 2 Ba-

talionu Pancernego walcz z Japoczkami podczas bitw

o Szanghaj w dniach od 13 sierpnia do 9 listopada 1937 roku.

Oddzia chiskie b sabo wszkolone i ponios dotkliwe

strat podczas walk w miecie. Strat 2 Batalionu Pancernego

szacuje si na 50% stanu wjciowego, jednak nie wiadomo ile

z tego stanowi czogi 4-tonowe Vickersa. Prawdopodobnie

aden z nich nie przetrwa wojn.

VII. Sidmm krajem, ktr zdecdowa si na si zakup

czogw 4-tonowch ba Holandia, a dokadniej Krlewska

Armia Indii Holenderskich (KNIL). 21 grudnia 1936 r. zamwio-

no dwa czogi Model 1936, ktre zosta dostarczone do Indii

Wschodnich 9 listopada 1937 r. (numer serjne producenta

VAE 1139 oraz VAE 1140). Razem z nimi dostarczono dwa czogi

pwajce model 1931. 15 grudnia 1937 roku na wspie Jawa

utworzono specjaln jednostk szkoleniowo-dowiadczaln,

ktra zaja si przeprowadzeniem testw wszstkich czterech

czogw. Intenswne prb prowadzono przez ca rok 1938.

Test terenowo-wtrzmaociowe wkaza, e czogi Model

1936 dobrze radz sobie w trudnm terenie (m.in. tropikalnadungla i pola rowe), chwalono ich zwrotno i szbko.

Z kolei czogi pwajce zosta uznane za nie nadajce si do

sub w tak trudnm terenie mia one problem z pokon-

waniem przeszkd terenowch, a jeden z nich nawet zaton

podczas prb pwalnoci.

12 marca 1939 roku zoono zamwienie na dostaw kolej-

nch 73 czogw model 1936. Czogi te mia b dostarczanepartiami po 4 woz pitnastego kadego miesica poczwsz

od 15 lipca 1939 r. Warto zamwienia wnosia 1 913 330

guldenw (orenw) czli 5 393 590,60 z (100 guldenw

w marcu 1939 roku bo wartch 282 zote), co oznacza, e je-

den czog kosztowa 73 912,20 z.

26 czerwca 1939 roku zoono kolejne zamwienie na 45

czogw w wersji dowodzenia (command tank). B to jed-

nak ju czogi nowej konstrukcji z nowo zaprojektowanm

kadubem i zawieszeniem. Ponadto czogi te mia trzoso-

bowe zaogi, wiee z armat 40 mm i wszstkie wposaone

b w radiostacje. Warto tego zamwienia to 1 819 597,50

guldenw (orenw) czli 5 131 264,95 z, co oznacza, e je-den czog dowodzenia wart b 114 028,11 z. Pierwsz czog

mia b gotow w kwietniu 1940 roku i od tego miesica co

tdzie gotowe mia b 2 czogi.

Zakad Vickersa w Newcastle mia jednak kopot z ter-

minow realizacja tego zamwienia. Wedug dokumentu spo-

rzdzonego na dzie 15 maja 1940 roku (czli na jeden dzie

przed kapitulacj armii holenderskiej w Metropolii) dostarczo-

no 24 czogi Model 1936, z czego 20 wsano do Indii Wschod-

nich, a 4 prawdopodobnie zosta zdobte przez Niemcw

w magaznach portu Rotterdam, ktr b portem tranzto-

wm do kolonii. 15 maja 1940 roku nie b gotow aden czog

dowodzenia, ale w zakadach w Anglii na transport oczekiwa-

o na odbir 16 czogw model 1936. Holandia jednake tch

czogw nigd nie otrzmaa. Pozostach 49 czogw zostao

przejtch przez Anglikw, ktrz nazwali je czogami Mk III B

(a dodatkowo zaogi czogw nada im przezwisko Vickers

Dutchman). Czogi w subie brtjskiej pocztkowo su

do szkolenia, jednak po agresji Niemiec na Grecj w kwietniu

1941 roku nieokrelona liczba tch czogw zostaa przekaza-

na Grekom. rda podaj rozbiene inormacje na ten temat.

Jedne inormacje mwi o tm, e Grekom miano przekaza

40 czogw z zamwienia holenderskiego ale, e adnego

czogu nie udao si dostarcz na miejsce przed upadkiem

Grecji. Inne podaj, e 25 padziernika 1940 roku Churchil

zgodzi si dostarcz do Grecji 10 lekkich czogw, ktre dotej por uwane b do celw szkoleniowch. Wdaje si,

e jednak co najmniej kilka czogw (34 szt.) zostao dostar-

czonch. Potwierdzaj to bowiem zdjcia czogw, ktre wpa-

[za:]Tasche

nbuchderTanks

Czog 4-tonow Vickers-Carden-Lod model 1937


7/37

Biuletyn DWS.org.p7

numer 2 jesie 2008

d w rce niemieckie (ze zdj publikowanch w Internecie

odczta mona numer serjne T16680, T16689 i prawdo-

podobnie T16703).Co do czogw dowodzenia to ostatecznie

nie zosta zbudowan ani jeden egzemplarz serjn. Istniejcezdjcia tego czogu przedstawiaj jedn jego prototp.

Dostarczonch 20 czogw Model 1936 wraz z czterema

czogami pozskanmi w roku 1937 utworzo Batalion Wo-

zw Bojowch (Bataljon Vechtwagens). Kilkanacie czogw

Model 1936 zostao zniszczonch podczas bitw z Japocz-

kami na przecz Tjiater (Ciater) koo Bandungu w marcu

1942 roku. Japoczc po zajciu wsp Jawa w roku 1942

zdobli w sumie 15 zdatnch do ucia czogw Vickersa (ale

w tm kilka czogw brtjskich). Prznajmniej jeden z nich

po zakoczeniu Drugiej Wojn wiatowej znalaz si w rkach

powstacw indonezjskich i zosta ut w walkach przeciw-

ko kolonizatorom.

Jeden z czogw Model 1936 przetrwa do dzi i znajdujesi w brtjskim muzeum broni pancernej w Bovington.

VIII. Ostatnim zagranicznm nabwc czogw 4-tono-

wch Vickersa ba Argentna. Kraj ten kupi 12 czogw mo-

del 1934 w roku 1937. Czogi zosta dostarczone do Amer-

ki Poudniowej pod koniec roku 1937 lub na pocztku roku

1938. Nosi numer serjne producenta VAE 1991VAE 2002.

Na miejscu oznaczone je jako Tanque Liviano Vickers Modelo

Argentino 1938 i numerami od 1 do 12. Po raz pierwsz zapre-

zentowano je spoeczestwu na deladzie w dniu 9 lipca 1938

roku. W tm samm roku czogi zd wzi jeszcze udzia

w wielkich manewrach z udziaem kawalerii, ktre odb si

w prowincji de Entre Rios. Czogi pocztkowo znajdowa siw dspozcji Comando de Arsenales (dowdztwo skadnic

uzbrojenia?), a nastpnie przdzielono je do Szko Broni Pan-

cernej w Villa Martinelli. Woz te nastpnie przez 8 lat su w

rnch ormacjach wojsk argentskich, jednake nigd nie

bra udziau w walkach. Ze sub wcoano je w roku 1946.

Poza wmienionmi omioma krajami, ktre czogi kupi-

bezporednio u producenta, czogi 4-tonowe Vickersa b

uwane rwnie przez armi brtjsk, greck, radzieck i nie-

mieck. W niektrch rdach podaje si, e czogi takie zaku-

pia rwnie Tajlandia lub, e iloci zakupionch/dostarczonch

czogw b inne jednak po analizie rde uznaem, e przed-

stawiona przeze mnie wersja jest najbardziej prawdopodobna.

PODSUMOWANIELekki czog Vickers-Carden-Lod b tpowm produktem

pocztku lat trzdziestch wozem bojowm sabo uzbrojo-

nm i opancerzonm, z rzadka wposaonm w radiostacj ale

za to charakterzujcm si du szbkoci, a prz okazji wo-

zem tanim i atwm w produkcji. Ba to taka wiksza tankietka

z obrotow wie. Podobnego tpu woz opracowano i w in-

nch krajach (rancuskie Renault AMR-33 i 35, czechosowackie

KD AH-IV cz niemieckie Panzer I). W starciu z czogami silniej

uzbrojonmi i opancerzonmi (chob takimi jak inn brtjskiczog eksportow Vickers E) cz z przgotowanm do walki

przeciwpancernej przeciwnikiem czogi te ponosi jednak do-

tkliwe strat, a ich pancerz b atwo przebijan nie tlko przez

pociski armat przeciwpancernch ale i przez przeciwpancerne

pociski karabinowe. Czogi te najlepiej nadawa si do zada

rozpoznawczch, a potem i do szkolenia wojsk. Na bazie pod-

wozi tch i podobnego tpu czogw opracowano udane ci-gniki oraz niszczciele czogw chob takie jak belgijski T-13.

cznie wtwrnia Vickers-Armstrong miaa wproduko-

wa na eksport 235 czogw 19 modelu 1933 (1 Finlandia, 16

Litwa, 2 Szwajcaria), 16 modelu 1934 (12 Argentna, 4 Szwaj-

caria), 42 modelu 1935 (Belgia), 107 modelu 1936 (16 Litwa,

12 otwa, 4 Chin, 75 Holandia), 6 modelu 1937 (otwa) i 45

w wersji command tank(Holandia). Faktcznie jednak wpro-

dukowano tlko 190 czogw z czego za granic wsano 141

szt.(rnica dotcz Holandii, ktra otrzmaa tlko 26 z 75

zamwionch czogw Model 1936 i ani jednego z zamwio-

nch 45 czogw Model command tank).

Na zakoczenie maa dgresja dotczca Polski. Wielu cz-

telnikw tego tekstu zastanowi si zapewne cz nasza deczjao nie kupowaniu tego tpu czogu ba suszna cz te nie.

Pocztkowo sugerujc si opini Rajmunda Szubaskiego

zawart w Polskiej Broni Pancernej 1939 (aowa natomiast

mona, e na pocztku lat trzydziestych nie zakupiono i nie

wprowadzono do produkcji niewiele bardziej skomplikowanego i

droszego od tankietek lekkiego czogu rozpoznawczego Vicker-

sa-Carden-Loyd z obrotow wiea, uywanego z powodzeniem

przez szereg armii na trzech kontynentach4) uwaaem, e pol-

ska deczja ba bdna. Ale po zastanowieniu doszedem do

wniosku, e jednak dobrze zrobilim (bdem za to bo ci-

gnicie kilka lat pniej projektw PZIn. 130 i 140 ale to jest

ju inna historia). Taki 4-tonow czog nie wpenia zada roz-poznawczch duo lepiej ni tankietka, a b od niej dwa raz

drosz. Podwozie tankietki TK-S mogo su i posuo do

opracowania zarwno dobrego cignika gsienicowego (C2P)

jak i dobrego niszczciela czogw (TK-SD). Wprowadzenie do

produkcji serjnej czogu 4-tonowego spowodowaob za-

pewne opnienia w produkcji innch wozw bojowch (i ni-

sz ich produkcj), tak e mielibm zapewne i mniej tankie-

tek i mniej czogw 7 TP jak i mniej cignikw gsienicowch

opracowanch na bazie tch dwch tpw. Jednm plusem

wprowadzenia nowego wozu do wposaenia polskich wojsk

pancernch bob to, e czog taki lepiej ni tankietka nada-

wa si do sub w wikszch jednostkach pancernch. Ale

po pierwsze wielkie jednostki pancerno-motorowe nie b

tm rodzajem broni, ktr b nam koniecznie niezbdn;

a po drugie czogi te mia bardzo sabe opancerzenie i bar-

dzo atwo bb niszczone przez kadego przeciwnika. Duo

bardziej przdab si niszczciele czogw takie jak TK-SD,

ktrch niestet nie wdroono do produkcji serjnej

DANE TECHNICZNE I OPISKONSTRUKCJI

Model 1933

Opancerzenie kaduba i wie bo wkonane z walcowa-

nch pt pancernch nitowanch lub przkrcanch rubamido ram nonej.

4 Rajmund Szubaski, Polska bro pancerna 1939, wd. 2., Warszawa 1982, s. 45.


8/37

Biuletyn DWS.org.p8

numer 2 jesie 2008

Umieszczon z prawej stron kaduba czogu silnik nap-

dza koa przednie.

Zawieszenie skadao si z 2 dwukoowch wzkw no-

nch amortzowanch peliptcznmi resorami pirowmi.

Z tu kaduba znajdowao si koo napinajce, a grn bieg

gsienic podtrzmwa 2 ogumione rolki.

Zaoga czogu ba dwuosobowa. Kierowca zajmowa miej-

sce w przedniej czci kaduba, natomiast dowdca-strzelec

zajmowa miejsce w wie. Do obserwacji otoczenia su

liczne szczelin obserwacjne. Pojazd z zasad nie b wpo-

saon w radiostacj (aczkolwiek niektre egzemplarze radio-

stacj posiada, co opisano w tekcie gwnm).

RNICE POZOSTAyCH TyPWW STOSUNKU DO MODELU 1933:

Model 1934

Wzki none zawieszenia amortzowane b skonmi

sprnami spiralnmi (coil spring suspension), a nie, pelip-

tcznmi resorami pirowmi, ponadto czog wposaono

w now wdajniejsz silnik w wersji EST.

Model 1935

Wersja belgijska. B to czog Model 1934 wposaon

w wiksz wie w ksztacie stoka uzbrojon w 1 nkm 13,2

mm Hotchkiss Mle. 1930.

Model 1936

W zasadzie b to model 1934, ze zmienion heksagonal-

n wie uzbrojon w 1 lub 2 ckm (tlko wersja holenderska),

oraz inn ulepszon waz kierowc, czogi te jako pierwsze na

wiecie zosta wposaone w sstem komunikacji wewntrz-

nej Vickers Laryngaphone Internal Communications.

Model 1937

Model 1936 we zmienion i powikszon wie mieszcz-

c armat 40 mm Vickersa.

Command tank

Zupenie now projekt nieco wikszego czogu ze zmienio-

nm podwoziem i kadubem.

Jednostk napdow wszstkich wozw b silnik 6 clin-

drow, o zaponie iskrowm, chodzon ciecz, tpu Meadows

o moc 88 KM. Model 1933 wposaon b w wersj EPT, na-

tomiast pozostae czogi w wersj EST, ktra ba wdajniejsza

i miaa pojemno 4,43 litra.

Zbiornik paliwa czogu Model 1935 mieci 180 litrw pa-

liwa co pozwalao osign zasig na drodze 210 km. Model1936 posiada zbiornik paliwa na 104 litr i mg na nim prze-

jecha 180 km. Prdko czogw Model 19331936 wnosia

64 km/h po drodze i 45 km/h w terenie.

Rafa Biakowski

(Zelint)

Bibliografa

Peter Chamberlain, Chriss Ellis, Tanks o the world 1915-1945

Waldemar Rezmer, Litewskie lotnictwo wojskowe 19191940

Rajmund Szubaski, Polska bro pancerna 1939

Mirosaw Zientarzewski, Przeciwpancerne tekaes, [w:] Czog

rozpoznawczy TK-S, Militaria i Fakt, nr 2/2006 (33), str. 4.

Janes World War II Tanks and ghting vehicles the complete

guide

Lights tanks Marks I-VI, AVF 5 Armour Prole

Carden Loyd Mk VI, Armour in prole 16

Militaria i akt nr 31

Militaria i akt nr 33

Lekskon broni pancernej nr 119, [w:] Militaria i Fakt

Taschenbuch der Tanks. Tanki sprawocznik, Moskwa 1936

Stron internetowe (stan na 7.10.2008 r.):

http://dws.org.pl

http://im.orum24.ruhttp://mailer.su.edu/~akirk/tanks/

http://www.overvalwagen.com/vickerstanks.html

Nazwa Model 1933 Model 1934 Model 1935 Model 1936 Model 1937 Command tank

zaoga 2 2 2 2 2 3

masa 3,8 ton 3,8 ton 4,332 ton 3,8 ton 4 ton 5 ton

uzbrojenie 1 ckm 1 ckm 1 nkm 13,2 mm 1 lub 2 ckm 1 armata 40 mm 1 ckm lub 1 nkmlub 1 armata 40mm

pancerz [mm] 79 79 79 79 49 411

moc silnika [HP] 90 90 90 90 90 90

prdko [km/h(mph)

64 (40 ) 64 (40 ) 64 (40 ) 64 (40 ) 48 (30 ) 50 (31 )

dugo [cm] 362,585 362,585 363,9 362,585* 362,585 416,56

szeroko [cm] 189,23 188,595 184,6 188,595* 188,595 205,74

wsoko [cm] 187,96 193,04 190,0 188,595* 200,66

* Podane na stronie internetowej muzeum w Bovington wmiar czogu: 3,61,91,9 m.
http://dws.org.pl/http://imf.forum24.ru/http://mailer.fsu.edu/~akirk/tanks/http://www.overvalwagen.com/vickerstanks.htmlhttp://www.tankmuseum.org/ixbin/indexplus?_IXSS_=_IXMENU_%3dVehicles%26_IXACTION_%3dSUMMARY%26%253atext%3d%2522Inter%2bWar%2bHall%2522%2bin%2bmus_current_location_Section%2bindex%2bmus_text_location%26_IXMAXHITS_%3d12%26_IXSESSION_%3d0PxzLqHB29y%26%2524%2bwith%2bmus_catalogue%3d%252e%26_IXFPFX_%3dtemplates%252ffull%252ftvod%252ft%26%253amus_administration_name%3dVEH&_IXFIRST_=5&_IXSPFX_=templates/full/tvod/t&_IXMAXHITS_=1&submit-button=summary&_IXSESSION_=0PxzLqHB29y&_IXMENU_=Vehicleshttp://www.tankmuseum.org/ixbin/indexplus?_IXSS_=_IXMENU_%3dVehicles%26_IXACTION_%3dSUMMARY%26%253atext%3d%2522Inter%2bWar%2bHall%2522%2bin%2bmus_current_location_Section%2bindex%2bmus_text_location%26_IXMAXHITS_%3d12%26_IXSESSION_%3d0PxzLqHB29y%26%2524%2bwith%2bmus_catalogue%3d%252e%26_IXFPFX_%3dtemplates%252ffull%252ftvod%252ft%26%253amus_administration_name%3dVEH&_IXFIRST_=5&_IXSPFX_=templates/full/tvod/t&_IXMAXHITS_=1&submit-button=summary&_IXSESSION_=0PxzLqHB29y&_IXMENU_=Vehicleshttp://www.overvalwagen.com/vickerstanks.htmlhttp://mailer.fsu.edu/~akirk/tanks/http://imf.forum24.ru/http://dws.org.pl/


9/37

Biuletyn DWS.org.p9

numer 2 jesie 2008

4-tonowe czogi Vickersa galeria

Krzysztof Haadaj (krzyhal)@

Krzyszto

fHaadaj(krzyhal)

KrzysztofHaada

j(krzyhal)


10/37

Biuletyn DWS.org.p10

numer 2 jesie 2008

Krzysztof

Haadaj(krzyhal)

Krzysztof

Haadaj(krzyhal)


11/37


numer 2 jesie 2008

Krzysztof

Haadaj(krzyhal)

Krzysztof

Haadaj(krzyhal)


12/37


numer 2 jesie 2008

Krzysztof

Haadaj(krzyhal)


13/37


numer 2 jesie 2008

Takie same, ale inne

B 109 E w Szwajcarii

Marcin Strembski (net_sailor)@

Przgoda Szwajcarw z Emilem rozpocza si dos wcze-

nie. Ju w lipcu 1937 na mitngu lotniczm w Zurchu zosta-

zaprezentowane prototp B 109 V13 i V14 wposaone

w najnowsze silniki Daimler-Benz1 i trjopatowe miga VDM. Co

prawda prototp V14 uleg rozbiciu podczas konkurencji Alpen-

rundug (wcig po trjkcie o obwodzie 367 km) jednak oba sa-

molot wzbudzi ogromne zainteresowanie Schweitzer Flieger-

truppe. Poniewa szbka dostawa nie produkowanego wariantu

nie wchodzia w gr, tmczasowo zdecdowano si na zakup 10

egzemplarz serjnej wersji Me 109 D-12. B to maszn z duo

sabszm silnikiem Junkers Jumo 210Da (o moc startowej 680

1 Ocjalnie podano, e oba samolot lata z serjnmi silnikami DB 600A omoc 950 PS. W rzeczwistoci b to motor wcznowe: DB 601 RennmotorII w prototpie V14 i Rennmotor III w V13. Ich moc startow podwszono wstosunku do standardowego DB 601A z 1100 PS do odpowiednio 1565 i 1658PS kosztem trwaoci silnika.2 Mimo wewntrznch oporw przed stosowaniem skrtu Me zamiast Bwjtkowo zdecdowaem si go u w tm artkule z powodu stosowaniatakiej nomenklatur w szwajcarskich dokumentach.

PS) i dwuopatowm migem VDM. Samolot te dostarczono

na przeomie lat 1938/1939. Jednak szwajcarskie wadze nie

ustawa w wsikach celem pozskania znacznie lepszego m-

liwca. Wiosn 1939 r. negocjacje zosta uwieczone sukcesem

w postaci kontraktu na dostaw 30 maszn w eksportowej wersji

Me 109 E-3a w cenie 300 000 rankw szwajcarskich za sztuk.

W lipcu umowa zostaa rozszerzona o kolejne 50 egzemplarz.

Eksportow wariant stodziewitki b wposaon w silnik

DB 601Aa o moc startowej 1175 PS na wsokoci 0 m i trwaej

1000 PS na wsokoci 4500 m. Maszn mia zamontowane

niemieckie celowniki reeksjne Revi 3c. B to przrzd star-

szego tpu, poniewa najnowsz celownik Lutwafe, Revi

C/12 D nie zosta wwczas dopuszczon do eksportu. Samo-

lot dostarczano bez uzbrojenia, czci wposaenia pilota-

owo-nawigacjnego i radia (z wjtkiem kilku egzemplarz).Te element montowano dopiero na miejscu przeznaczenia

tworzc tm samm jedn z najciekawszch odmian Emila,

znacznie rnic si od swch niemieckich odpowiednikw.

za:http:/

/commons.wikimedia.org/wiki

Messerschmitt Me 109 E-3a przechowwan w muzem lotnictwa(Flieger Flab Museum) w Dbendor


14/37


numer 2 jesie 2008

NOWE UZBROJENIE

W Szwajcarii samolot uzbrajano w produkt rodzimego

przemsu zbrojeniowego: dwa dziaka Oerlikon FF (Flgelest)kalibru 20 mm w skrzdach i dwa karabin masznowe Fl. Mg.

29 kalibru 7,5 mm w kadubie3. Dziako oznaczone w szwajcar-

skim lotnictwie jako FF-K Oe 37 strzelao nabojem 20x72RB.

Jego 128-gramow pocisk osiga prdko wlotow rzdu

600 m/s. Zabudowa tej broni w Me 109 E-3a nie nastrczaa

wikszch trudnoci, bowiem dziako bo niemal identcz-

ne z MG FF - produkowan w Niemczech licencjn odmian

Oerlikona na nieco silniejsz nabj 20x80RB.

Sposb zamontowania kadubowch Fl. Mg. 29 rni si

zasadniczo od zabudow MG 17. W samolotach niemieckich

prz asmetrcznm pooeniu broni na kad z km-w prz-

padao indwidualne oe oraz zasobnik amunicjn o pojem-

noci 1000 naboi cignc si przez ca szeroko kaduba.Prz tm praw MG korzsta z zasobnika tlnego a lew

z przedniego. MG 17 pobiera zatamowan amunicj od we-

wntrznej stron kaduba i po jej wstrzeleniu usk wrzuca

doem a pust, nierozspn tam bokiem ku zewntrznej cz-

ci kaduba. Zarwno uski jak i tama wpada do przelotowe-

go kanau (umieszczanego integralnie w zasobniku amunicj-

nm, przez co zasobnik nie b wpenion amunicj na caej

szerokoci), ktr wid do kadubowej komor zbiorczej pod

zasobnikami. Tmczasem w szwajcarskich Messerschmittach

karabin ustawiono smetrcznie, w wniku czego Helweci

pozbawili si okoo poow amunicji, ktra odtd musiaa b

pobierana z pojednczego, przedzielonego ciank zasobni-ka. Zapas amunicji wnosi zatem 480 naboi na lu. Z racji

zamocowania km-w na wsplnm ou zmieni si rwnie

rozstaw broni, ktr wnosi od teraz 300 mm wobec 340 mm

w masznach niemieckich. Usuwanie ubocznch produktw

strzelania take bo realizowanie odmiennie. Poprzez szero-

kie rkaw przechodzce poza pojemnikiem amunicjnm,

uski i ogniwka tam opada do kadubowej komor. Jak

wnika z powszego, przczn zmniejszonej iloci amunicji

dla Fl. Mg. 29 b owe indwidualne rkaw odprowadzajce,

ktre zajmowa przestrze w orginale przeznaczon na tl-

n pojemnik amunicjn (rs. 1).

Zamontowanie szwajcarskich karabinw masznowch

skutkowao nieco innm uksztatowaniem blach oson silni-

ka. W zwizku ze zmniejszeniem rozstawu lu zaprojektowano

cakowicie nowe rnienki wlotowe. W trakcie przebudow

grnej oson silnika zlikwidowano zbdn wpuko, pier-

wotnie osaniajc wstajce element niemieckiego sn-

chronizatora. W pobliu wiatrochronu dodano za to dwa mae

przetoczenia osaniajce element zamka km-w.

Wraz z nowm uzbrojeniem na tablic przrzdw pojawi-

o si gniazdo z kluczem sucm do uzbrajania skrzdowch

Oerlikonw oraz dwa ciga suce do uruchamiania mecha-

3 Eidgenssische Wafenabrik Flieger-Maschinengewehr 1929 kalibru 7,5mm w odmianie Aushrung 2 zasilanej z tam rozspnej i przstosowanej dosnchronizacji. W tzw. literaturze popularnej kaliber Fl. Mg. 29 na og podajesi jako 7,45 mm bez skonkretzowania tpu naboju. Moim zdaniem to bd,bowiem w tm czasie powszechnie uwano zaprojektowanego w Szwajcariinaboju 7,555 mm Swiss oznaczonego jako GP11 (Gewehrpatrone 11) zatemwprowadzanie nowego naboju bob nielogiczne.

nizmu przeadowwania kadubowch km-w. Niemiecki licz-

nik zucia amunicji wmieniono na szwajcarski.

Pierwszm samolotem przekazanm do zakadw Dornier-

Werke4 w celu przetestowania uzbrojenia b J-314, a po jego

katastroe prb kontnuowano na J-315. Podczas testw

konstruktorz musieli si upora z odpowiednim uksztatowa-

niem kanaw amunicjnch, ktre b przczn czstch

zaci karabinw masznowch. Pocztkowo take bdnie

okrelono nastaw broni i zamiast do osi lotu bro zostaa

skalibrowana w odniesieniu do osi podunej samolotu. Pro-

blem te powanie ogranicz gotowo bojow jednostek

wposaonch w Emile praktcznie do koca 1939 r.

Jesieni 1944 r. na ali sukcesw alianckich Jabos w Nor-

mandii, w niektrch egzemplarzach5 zamontowano dwa

elektromagnetczne wrzutniki na bomb maego wagomia-

ru (odamkowe 12 kg i burzce 50 kg) konstrukcji Eidgens-

sische Flugzeugwerk Emmen. W przeciwiestwie do maszn

niemieckich, w ktrch zaczep bombow znalaz si pod ka-

dubem, w samolotach szwajcarskich wrzutniki zamontowa-

4 Zakad Dornier-Werke w Altenrhein (zwane popularnie Doug) b szwaj-carsk li zakadw Dorniera zaoon w 1924 r. w celu ominicia postanowieTraktatu Wersalskiego. Stanowi zarwno orodek modkacjn jak i prowa-dzi remont Messerschmittw. Oprcz tego zajmowa si wtwarzaniemlicencjnch odmian mliwcw Morane-Saulnier (D-3800 i D-3801) oraz szkol-nch Bckerw (B 131 i B 133).5 Do tej por znane s zdjcia pojednczch egzemplarz wposaonch wwrzutniki bombowe. S to samolot o numerach: J-326, J-386, J-389 i J-399.Brak natomiast materiaw potwierdzajcch hipotez jakob w wrzutniki w-posaono ca seri samolotw licencjnch.

Rs. 1 Modu kadubowch karabinw masz nowch Fl. Mg. 29:1) laweta, 2) rkaw amunicjn, 3) pojemnik amunicjn (gra)

i zasobnik na zute uski (d), 7) snchronizator

za:Me109E

Ersatzteil-Liste


15/37


numer 2 jesie 2008

ne b pod skrzdami. Wrzutnik skada si z dwch pko-

listch obejm ustalajcch, przedniej i tlnej, poczonch ze

sob dwiema rurowmi podunicami. Cao ba mocowa-

na w czterech punktach do dwigara i eber skrzdowch

(rs. 2). Wewntrz skrzda pomidz ebrami znajdowa si

mechanizm wrzutow, do ktrego za pomoc pasa troczonobomb. Panel sterujc uzbrojeniem bombowm umieszczo-

n b po prawej stronie kabin pilota, a zrzut adunku bojo-

wego realizowano poprzez nacinicie przcisku na szczcie

sterownic.

ERGONOMIASzwajcarz bli inspiratorami kilku interesujcch uspraw-

nie uatwiajcch pilotowanie samolotu. Podczas negocjacji

specjalnie nalegali na zamontowanie kolumn sterowniczej

KG 11 z ptlowm chwtem zamiast drka KG 12A bdcego

standardowm wposaeniem niemieckich Me 109 E. Wcze-

niejsze dowiadczenia z Me 109 D-1 wkaza, e o wiele w-

godniej jest posugiwa si KG 11 podczas startw i ldowa,

gd istnieje wted moliwo pewnego chwtu oburcz

w celu przeoenia sterownic z prawej do lewej rki. Uwol-

nion w ten sposb praw rk pilot mg sign do znajdu-

jcego si po prawej stronie kabin przecznika wcigania/

wpuszczania podwozia. Inn przczn ba powszechnie

znana tendencja do twardnienia sterw podczas w nurko-

wania z du prdkoci, skutkiem czego potrzeba bo u

duej si do wprowadzenia samolotu z nurkowania. Manewr

ten wgodniej bo wkona trzmajc sterownic oburcz.

Zmian w kabinie obj take uchwt dwigni sterowania

silnikiem, ktr odtd posiada wbudowan dwigienk me-chanizmu sterowania skokiem miga. Ab zapobiec przpad-

kowemu przeczeniu skoku miga dwigienk odsonito

specjalnm kabkiem. Tm sposobem pilot mg przestawi

Rs. 2. Umieszczenie wrzutnika bombowego i panelu sterowania

Rs. 3. Wrzutnik ar w kadubie: 1) wrzutnik na odchlanmpanelu 5) okablowanie sterujce

za:Bedienvo

rschriftfrBombenanlageMe109E

za:Me109EErsa

tzteil-Liste

skok miga jednm ruchem kciuka, bez potrzeb odrwania

rk od przepustnic6.

6 We wczesnch masznach niemieckich dwigienka sterowania skokiem mi-ga zamontowana ba porodku tablic przrzdw i ab do niej sign na-leao puci dwigni sterowania silnikiem. Trudno w tej chwili rozstrzgn,kto b aktcznm autorem pomsu bdcego prekursorem lozoi HOTAS(Hands On Throttle And Stick). Warto jednak wskaza na swego rodzaju pr-


16/37


numer 2 jesie 2008

Coraz czstsze prb naruszania szwajcarskiej przestrzeni

powietrznej wmusi kolejn modkacj. Poniewa z na-

ruszcielami rzadko mona bo nawiza czno radiow

uciekano si do niewerbalnej orm komunikacji w postaci w-strzeliwania kolorowch ar (zazwczaj w kolorze zielonm).

Naleao prz tm pilnie obserwowa kad ruch intruza, bo-

wiem w trakcie powietrznej konrontacji przbsze mogli za-

chowwa si nieprzewidwalnie. Szukano wic sposobu na

weliminowanie koniecznoci posugiwania si niewgodn

rakietnic, ktr niejednokrotnie trzeba bo przeadowwa

w trakcie lotu. Caa ta procedura niepotrzebnie komplikowaa

prowadzenie samolotu i absorbowaa uwag pilota. Rozwi-

zaniem bo zamontowanie na dolnej czci kaduba (w lewej

powce sekcji nr 6) automatcznego wrzutnika na trz ar

(rs 3), ktre b odpalane na sgna z kokpitu. Panel sterowa-

nia wrzutnikiem ar znajdowa si na dodatkowej listwie za-

montowanej pod tablic przrzdw, po lewej stronie (rs. 4).Pomimo bolesnch dowiadcze niektrch pilotw7, do

koca sub Emile nie doczeka si zamontowania opan-

cerzenia. Z pewnoci zdawano sobie spraw z jego prz-

datnoci poniewa na tertorium Szwajcarii czsto ldowa

uszkodzone samolot innch pastw. Wrd nich b masz-

n ciko postrzelane cho z relatwnie niewielkimi stratami

wrd zag. Nie mona wic bo niedocenia skutecznoci

tego tpu oson. Rwnie ogldzin internowanego Friedri-

cha cz zakup Gustaww z zamontowanm opancerzeniem

kabin pilota (take w wariancie Gallandpanzer) nie skoni

szwajcarskich decdentw do zastosowania podobnch roz-

wiza w Emilu.

ERSATZW Szwajcarii zawczasu zadbano o zakup wikszej iloci

duch podzespow jak: skrzda, kadub i silniki. Jednak

najwikszm problemem mog okaza si drobne element

wposaenia, ktrch awarie b zmor codziennej eksplo-

atacji. Brak tch czci mgb szbko uziemi ot Emili. Na

szczcie posiadajc dobrze rozwinit przems preczjn

Helweci mogli sobie pozwoli na znaczn nacjonalizacj za-

kupionch Messerschmittw.

Dlatego te od pocztku zdecdowano si na przgotowa-

nie wasnego zestawu przrzdw pilotaowo-nawigacjnch

w tm: wsokociomierza, zegara pokadowego (oba rm

Thommen z Waldenburga), busoli tpu UK-2 (produkowana

mitwizm rozwizania szwajcarskiego. Chwt dwigni sterowania silnikiemzachowa prostoktn przekrj zblion wmiarami do gniazda dwigienkiumieszczonej w tablic przrzdw. W egzemplarzach niemieckich zaadopto-wano rozwizanie podobne do szwajcarskiego jednak chwt b bardziej do-pracowan, o przekroju okrgm. Pierwsza znana mi wzmianka o alternatw-nm umieszczeniu przecznika skoku miga pochodzi z niemieckiej instrukcjiL. Dv.556/3 z grudnia 1939 r.7 4 czerwca 1940 r. Me 109 E , ktrm lecia Lt. Erwin Aschwanden z Fl. Kp. 15zosta traon ogniem obronnm atakowanego B 110. Seria pociskw smugo-wch przesza kokpit wwoujc niewielki poar, ktr spowodowa u Achwan-dena oparzenia lewej doni. Po wldowaniu ran okaza si b na szczcieniegrone, ale bardzo obiecujc atak musia zosta przerwan. Kilka dni p-niej brak opancerzenia bardziej odczu inn pilot z tej samej jednostki. Podczaswalki 8 czerwca Oblt. Homberger lecc samolotem nr J-328 zosta zaatakowa-n od tu przez niemieckie B 110 i ciko rann w plec. Pprztomn pilotz przestrzelon miednic i pucem ldowa w przgodnm terenie.

przez rm A.Utz z Berna), wskanika temperatur glikolu

(rm Trb,Tuber z Zurchu), a take hdraulicznego prze-cznika wcigania i wpuszczania podwozia (wojenna kopia

przecznika niemieckiego).

Wobec topniejcego zapasu orginalnch migie tpu

VDM 9-11081A w miar wczenie zaczto szuka dla nich miej-

scowego zamiennika. Wbr pad na migo tpu EW-V6 pro-

dukcji zakadw Escher-Wss. Prz okazji obstalowano now

kopak, nieco dusz i o zamknitm prolu. Podczas testw

prowadzonch w listopadzie 1941 r. na egzemplarzu nr J-347

okazao si, e tak wposaon Emil w niczm nie ustpo-

wa masznom ze migami VDM, a na wsokociach powej

5500 m przewsza je prdkoci maksmaln. miga EW-V6

zamontowano w co najmniej 12 Messerschmittach: czterechdostarczonch przez Niemcw (o numerach J-319, J-346, J-347

i 363) oraz omiu licencjnch (numer od J-392 do J-399).

W trakcie eksploatacji zrezgnowano z mechanizmu wci-

gania kka ogonowego. Kko zostao zablokowane w pozcji

wsunitej a jego wnk przkrto arkuszem blach. Wpw

wstajcego kka na parametr lotne b minimaln nato-

miast uprocio to obsug naziemn.

Przez dugi czas borkano si z problemem wposaenia

radiowego do Messerschmittw. Tlko trz zakupione Emi-

le mia zainstalowane orginalne niemieckie radiostacje

FuG VIIa rm Teleunken. W latach 1939-40 b to jedne

szwajcarskie mliwce wposaone w urzdzenia do cznoci

onicznej! Zazwczaj przdzielano je pilotowi prowadzce-

mu ormacj, a skrzdowi bli zmuszeni do automatczne-

go powtarzania jego manewrw. Wmagao to zachowania

ogromnej dscplin w powietrzu. Dopiero od 1941 r. zaczto

montowa szwajcarskie radiostacje FG IX produkowane przez

Eidgenssische Flugzeugwerk Emmen i Eidgenssische Kon-

struktions-Werksttten Thun. Charakterstczn cech wpo-

saonch we samolotw b otwr dla przewodu czcego

radio z anten linkow, ktr umieszczono w czwartej sekcji

kaduba, a nie w pitej jak samolotach niemieckich. Niestet

niezawodno nowego radia pozostawiaa wiele do czenia,

a jako cznoci gosowej ba bardzo kiepska. Z powodu sa-

bej rozrnialnoci niektrch sw o podobnm brzmieniu,a uwanch w tpowch zwrotach korespondencji radiowej,

wmlono nawet specjaln szr tzw. Bambini-Code. Sko-

rzstano prz tm z wielojzcznoci Szwajcarw uwzgldnia-

za:Me109E

Ersatzteil-Liste

Rs. 4. Panel sterowania wrzutnikiem ar. Powej paneluwidoczne gniazdo z kluczem sucm do uzbrajania

skrzdowch dziaek


17/37


numer 2 jesie 2008

jc w nim wraz niemieckie, rancuskie i woskie. Pozwolio

na weliminowanie podobnch sw zastpujc jedno z nich

odmiennie brzmicm odpowiednikiem w innm jzku. Ab

zachowa moliwo nadania cztelnego przekazu radiowe-go na dalsze odlegoci szwajcarskie Emile wposaone b

w klucz telegraczn8. Prz tm sposobie komunikacji zasig

radiostacji wzrasta niemal dwukrotnie w stosunku do meto-

d gosowej. Klucz zosta podwieszon na peczce pod praw

czci tablic przrzdw.

Od jesieni 1942 r. do jednostek zaczto dostarcza pa-

liwo zastpcze produkowane midz innmi przez zakad

Holzverzuckerungs AG z siedzib w Domat/Ems. Ocjalnie

benzn t nazwano K-Kratstof (od Kriegkratstof) jed-

nak wrd personelu niszego szczebla szbko przeja si

pogardliwa nazwa Emser Wasser9. Powodem niechci me-

chanikw i pilotw ba marna jako tego paliwa z blisko

40% domieszk etanolu produkowanego z drewna. Zasilannim silnik dawa odczuwalnie mniejsz moc a zucie pali-

wa wzroso o 25%. Poza tm po procznej eksploatacji w

silnikach zaczto znajdowa lad korozji. Niestet skromne

zapas benzn lotniczej zmusi Szwajcarw do dalszego

tankowania mliwcw paliwem zastpczm10. Benzna

o duej zawartoci alkoholu miaa te inn nieprzjemn

waciwo - niekorzstnie wpwaa na gumowe element

ukadu paliwowego. Dlatego rma Meier-Keller z Lucern

podja si wmian gumowch przewodw paliwowch na

metalowe, a zakad Dtwler z Altdoru opracowa rodzaj

sntetcznej gum do wkonania elementw, ktre musia

pozosta elastczne. Samolot z przebudowan instalacjpaliwow mona pozna po oprolowanm otworze zawo-

ru odpowietrzajcego, ktr znajdowa si na grzbiecie ka-

duba, tu za masztem antenowm.

Warto zauwa, e szwajcarskie Emile na przestrzeni lat

prezentowa bardzo niejednolit standard wposaenia. Na

zachowanch do naszch czasw zdjciach wida, e cz sa-

molotw zachowaa starsz tp przecznika skoku miga, ktr

b zlokalizowan na tablic przrzdw, a wrzutniki bombowe

i miga Escher-Wss stanowi raczej rzadko ni regu.

EMIL NA CO DZIEMimo generalnie dobrej opinii jak ciesz siEmil w szwaj-

carskim lotnictwie, jego bieca eksploatacja nie przebiegaa

bezproblemowo. Jedn z plag trapicch te maszn b po-

jawiajce si deormacje patw. Ju w trakcie przejmowania

transz pierwszch 30 maszn, na drugi dzie po dostawie w

egzemplarzu J-311 wkrto uszkodzenie struktur skrzda.

Samolot musia przej remont, a pozostae Messerschmitt

8 Z powodu braku radiostacji z prawdziwego zdarzenia nadawane alabetemMorsea depesze b zasadniczm sposobem cznoci radiowej we Flieger-truppe. Zarwno radiostacje FG II montowane na samolotach CV-E, D.27 i Me109 D jak i FG IV z C-35 w ogle nie mia moliwoci transmitowania komunika-tw gosowch. Natomiast Morane D-3800 i D-380 1 b wposaone w iden-tczne radia jak na Emilach.9 Woda emska, stosowana w leczeniu nietw drg oddechowch i astm(przp. red.).10 W chwil rozpoczcia walk w Europie w Szwajcarii znajdowao si okoo 18 000ton wsokooktanowej benzn lotniczej OZ 87 i 93 (OZ skrt od Oktanzahl). Napocztku 1944 roku ilo t szacowano na zaledwie 4 000 ton tj. 20 dni walki.

mia b dostarczane od producenta ze stosownmi wzmoc-

nieniami. Niestet powzite rodki zaradcze na niewiele si

zda, bowiem w trakcie sub liniowej podobne uszkodzenia

wkrto w co najmniej dziesiciu dalszch samolotach

11

. Prze-wanie uszkodzenia polega na odksztaceniach eber prz

poczeniu kadub-skrzdo i zniszczonch nitach mocujcch

pokrcie skrzde. Zdiagnozowano rwnie przpadek uszko-

dzenia sworznia mocujcego skrzdo do kaduba. Zazwczaj

remont sprowadza si do wmian uszkodzonch elemen-

tw pata, rzadziej koczo si na wmian cach skrzde.

Deormacje skrzde nastpowa podczas lotu i kilka z nich

miao do gwatown przebieg zmuszajc pilotw do prze-

rwania zada bojowch. W jednm przpadku zniszczenie

struktur skrzda bo przczn katastro J-334 i mierci Lt.

F. Brenzikoera z Fl. Kp. 9. Z biegiem czasu problem nasili si,

w kocu jesieni 1943 r. po wkrciu w przedziale miesica

dwch kolejnch uszkodze pata wdano zalecenie ograni-czajce wkonwanie orsownch manewrw.

Na pocztkowm etapie eksploatacji natraono rwnie

na problem z nisk wotnoci silnikw. Niektre jednostki

napdowe trzeba bo wmienia z powodu zatarcia ju po

kilku, kilkunastu godzinach prac. Trudnoci sprawia gw-

nie niesprawnoci ukadu olejowego i chodniczego wstpu-

jce w bardzo szerokim zakresie: od eksplozji zbiornika oleju w

trakcie lotu (taki przpadek mia miejsce na J-321) po drobne

wcieki pnw. Gwoli sprawiedliwoci trzeba doda, e nie-

sprawnoci zaworw oraz awarie sprarki take przsparza

niemao problemw. Ab doceni wsiek Szwajcarw woo-

n w podtrzmanie sprawnoci sporej liczb samolotw nale- uwzgldni akt, e przez wikszo czasu bli oni pozba-

wieni jakiegokolwiek wsparcia ze stron producenta silnikw.

Cz procedur obsugowch wpracowano po prostu uczc

si na wasnch bdach.

Pomimo poztwnego przejcia przez test take uzbroje-

nie strzeleckie sprawiao przejciowe kopot. Wiosn 1940 r.

w okresie kilku tgodni zanotowano dwa przpadki eksplozji

amunicji do Oerlikonw. Na szczcie oba zdarzenia nie poci-

gn za sob gronch skutkw i skoczo si tlko na wmia-

nie skrzde w pechowch samolotach (J-343 i J-377). Zacicia

broni take nie b rzadkoci np. dniu 8 czerwca 1940 w trzech

z czterech startujcch tego dnia masznach Cp. dav. 612 w

decdujcm momencie zawiod dziaka lub kaem.

Jednak Emil oprcz wad mia take niezaprzeczalne za-

let. Szwajcarz szczeglnie docenili jego atwo napraw.

Przwracano do lotw nawet bardzo ciko uszkodzone

maszn. Jedn z nich b J-340, ktr 4 marca 1944 ldowa

przed pasem startowm w przeszo pmetrowej zaspie nie-

gu. Chocia po wpadku stwierdzono bardzo powane uszko-

dzenia (szacowane na 80%) samolot zosta wremontowan.

Niekied dokonwano do skomplikowanch operacji, jak

w przpadku J-391. Maszn t zbudowano w kwietniu 1944 r.

11 Prz czm na J-318 napraw pata przeprowadzano dwukrotnie: w 1942 i 1944r. Za pierwszm razem naprawiono prawe a za drugim razem lewe skrzdo.12 W szwajcarskim lotnictwie uwano dwujzcznej terminologii std, eska-dr zwane b z niemiecka Fliegerkompanie, a jednostki zoone z lotnikwrancuskojzcznch zwano Compagnie daviation. Rwnie napis eksploata-cjne na samolotach b umieszczane w obu najpopularniejszch jzkach.


18/37


numer 2 jesie 2008

w Buochs z uciem elementw rozbitego dwa lata wczeniej

Me 109 D-1 nr J-306 ( W. Nr. 2301). Dor (a waciwie Davida,

jak okrelono wariant D-1 w Szwajcarii) szbko naprawiono

poprzez wmian uszkodzonego kaduba na zapasow. Tm-czasem uszkodzon kadub poddano rekonstrukcji niejako

prz okazji wkaczajc go w standardzie umoliwiajcm

monta silnika DB 601 i skrzde wposaonch w chodnice

glikolu. W ten sposb uzskano dodatkow egzemplarz Emi-

la, ktr na dodatek nosi ten sam numer serjn co dawca

kaduba.

Ab podtrzma gotowo bojow maszn i ludzi w wa-

runkach niskich temperatur imano si rnch sposobw.

W listopadzie 1942 r. na samolocie J-358 przeprowadzono

test zaponu w temperaturze 44C. W rezultacie zosta opra-

cowan pokrowiec okrwajc silnik, do ktrego bo toczo-

ne gorce powietrze z zewntrznej nagrzewnic. Opracowa-

no rwnie nowe zimowe pn: chodnicz i hdrauliczn.

Przjmujc do uzbrojenia nowoczesn mliwiec osigajc

relatwnie du puap (w porwnaniu z poprzednio uwa-

nmi tpami) Szwajcarz musieli wposa jego pilota w no-

w model kombinezonu, rkawic, hemoonu ze suchawkami

a nawet swetra!

W warunkach napdzajcej postp techniczn wojn

Emil do szbko sta si samolotem przestarzam. Niestet

przez dugi czas Fliegertruppe nie moga wej w posiadanie

niczego lepszego. Dopiero przbcie kilkunastu Me 109 G-6

zdeklasowao Emile. Jednak to wanie Gustaw wojennej

produkcji jako pierwsze posz na zom, tmczasem Emilomcie dopisao dalsz histori. Po zakoczeniu walk w Europie

zakad w Altenrhein podj licencjn produkcj Emili, kt-

re w wikszej czci skada si z zapasowch podzespow

oraz elementw wtworzonch na miejscu, na podstawie do-

starczonej przez producenta dokumentacji. Pomidz lipcem

1945 r. a marcem 1946 r. zmontowano w sumie osiem Me 109

E-3a bez numerw serjnch. Samolot te otrzma kod odJ-392 do J-399. Jesieni 1946 r. rozpoczto proces stopniowe-

go wcowania najbardziej zutch Emili z liniowej sub.

Ostatnie samolot zdjto ze stanu 28 grudnia 1949 r. Niemal

wszstkie maszn zosta zomowane. Niektre wiksze ele-

ment odkupi zakad Oerlikon, gdzie posu jako cele

do testw skutecznoci nowej broni i amunicji. Z pogromu

ocala tlko jeden egzemplarz Me 109 E-3a nr J-355 (W. Nr.

2422), ktr mona dzisiaj oglda we Flieger Flab Museum

w Dbendor.

Marcin Strembski

(net_sailor)

Bibliogafa:

Anthon G. Williams, Emmanuel Gustin, Flying Guns World

War II: Development o Aircrat Guns, Ammunition and Installa-

tions 1933-45, Crowood Press 2003

Ino-Bulletin Nr.1/07, Schweizer Armeemuseum, 2007

Philippe Osch, Les Messerschmitt 109 Suisses. The Messers-

chmitt B 109 in Swiss Service, [w:] Avions Hors Srie No 4, Lela

Presse, 1996

Lnn Ritger, The Messerschmitt Me 109 Part 1: Prototype To E

Variants, Modellers Datale No. 09, SAM Publications 2005

Bedienvorschrit r Bombenanlage Me 109 E, Sept. 1944 Bl/h.

Me 109 E Ersatzteil-Liste

Hans Giger, Beitrag zur Geschichte der schweizerischen Flieger-

truppen: Die materielle Entwicklung aus der Sicht der Unterhalts-organisation, Buochs 2008

Fiona Lombardi, The Swiss Air Power: Whererom? Whereto?, vd

Hochschulverlag AG 2007

Inne ujcie Messerschmitta Me 109 E-3a z Dbendor

za:http://c

ommons.wikimedia.org/wiki


19/37


numer 2 jesie 2008

He-112 w Japonii

Pawe Piwoski (hayabusa)@

Historia samolotw He-112 w Japonii to z racji rozbie-

noci pomidz opiniami publikowanmi w rnch materia-

ach rdowch sprawa nie do koca rozwizana. Ten ma

artku jest prb przblienia i uporzdkowania dotchczasopublikowanch inormacji w tm temacie.

Z powodu utrat zamwienia na samolot po przegranm

konkursie Ernst Heinkel zabiega w RLM o zgod na produk-

cj eksportow oraz sprzeda licencji. Ernst Udet zgod takiej

udzieli. Natchmiast rozpoczto du kampani reklamow

w Europie i na Dalekim Wschodzie.

Japonia ba pierwszm klientem zakadw Heinkla na-

bwc He-112 B-0. Pierwsze czter egzemplarze zosta w-

sane z Niemiec ju w grudniu 1937 roku. Zamwienie opie-

wao na 30 sztuk z moliwoci rozszerzenia na dalsze 100.

Jednake japoskie materia potwierdzaj odbir tlko 12

egzemplarz z zamwienia, a rda publikowane w Europiemwi o odbiorze penego zamwienia w liczbie 30 egzem-

plarz. Samolot te mia mie moliwoci nawizania rw-

norzdnej walki z nowmi samolotami ZSRR wprowadzonmi

na ront w Chinach, Lotnictwo Cesarskiej Marnarki Wojennej

chciao za u ich do ochron swch lotnisk polowch.

Pierwszm odebranm przez delegacj japosk egzem-

plarzem b prototp He-112 V5 (W.Nr. 1951, nr.rej. D-IIZO).

Jego budow zakoczono 7 lipca 1936 roku. Uzbrojenie po-

cztkowo planowane na dwa 20 mm dziaka zamontowane

w skrzdach i dwa kaem kal. 7,92 mm MG17 zamontowa-

ne w kadubie zredukowano do kadubowch karabinw

masznowch (zamontowano je w Rostocku 15 marca 1936

roku). Silnik b taki sam jak w prototpie V4 Jumo 210 Da.

Jedn rnic bo ucie metalowego dwuopatowego mi-

ga rm Schwarz.

B to pierwsz samolot zaprezentowan w Berlinie. Pilot

Wilhelm Leo Conrad wkona na nim w dniach 67 padzier-

nika 1936 roku przelot TravemndeRechlinBerlin-Staaken.

Cel przelotu nieznan. Maszn planowano u do prac do-

wiadczalnch w orodku badawczm w Peenemnde. Osta-

tecznie w marcu 1937 roku sprzedano j Japoskiej Cesarskiej

Marnarce Wojennej jako samolot oertow do zamwienia

30 samolotw w wersji He-112 B-0. W orodku badawczm

w yokosuka Kokutai poddano j testom porwnawczm. W-

niki wpad poniej oczekiwa. Ocenie poddano waciwocilotno-pilotaowe (w szczeglnoci zwrotno) oraz stopie

skomplikowania konstrukcji. Test porwnawcze b prowa-

dzone z samolotem A5M2 Claude.

PawePi

woski

Model He 112 w barwach japoskich

O ile doceniono wiksz prdko poziom, to zwrotno

samolotu nie ba zadowalajca. Zbt skomplikowana za bu-

dowa silnika rzdowego chodzonego ciecz w porwnaniu

do silnika gwiazdowego konkurenta w zasadzie zadecdowa-

a o odrzuceniu kanddatur Heinkla do roli podstawowego

samolotu Lotnictwa Cesarskiej Marnark i Wojennej. W eekcie

zrezgnowano z rozszerzenia zamwienia o nastpne 100 ma-

szn.Po testach uwano go jako pomoc naukow. Samolot

ten lata pod oznaczeniem ]AH-1. Samolot mia czerwon sta-

tecznik pionow, naniesione na kadub i skrzda Hinomaru.


20/37


numer 2 jesie 2008

Najprawdopodobniej b pomalowan na kolor podstawow

RLM02. Wedugg innch rde pozostawiono go w natural-

nm kolorze metalowego poszcia.

Prototp He-112 V9 b prezentowan jednie jako de-monstrator marketingow wersji B-1, m.in. przedstawicielom

Japonii. Wiadomo te, e lot na tm samolocie odbwali

piloci japosc. Porednim dowodem mog b dwie znane

retuszowane otograe samolotu (w locie i podczas postoju),

z ktrch jedn znaleziono w albumie ambasadora Japonii

w USA.

Do Japonii dostarczono rwnie dwa zakupione samolot

tzw. Null-Serie He-112 A-05 ( W.Nr. 1959) i A-06 (W.Nr. 1960). Zo-

sta one wprodukowane w marcu 1937 roku i oblatane jesz-

cze w tm samm miesicu. B wposaone w silniki Jumo

210C (tak samo jak samolot serii B-0). Moliwe e dostarczono

je w tm samm terminie co pierwsze samolot serii B-0.

W zwizku z tm e test oceniajce przdatno wpadsabo, wszstkie zakupione samolot przeznaczono do celw

ddaktcznch i treningowch. Wiadomo te, e jeden egzem-

plarz z odebranej partii maszn zosta pniej zakupion na po-

trzeb II Wdziau Politechnicznego Uniwerstetu Tokijskiego.

W Cesarskiej Marnarce Wojennej w ocjalnch dokumen-

tach samolot okrelano jako mliwiec bazow Heinkel model

112 (A7He1).

rda europejskie mwi o sprowadzeniu szeciu samolo-

tw wersji E/B-0 (W.Nr.1969, W.Nr.20012005), co prz trzech

wczeniejszch masznach daje nam cznie dziewi egzem-

plarz. Samolot te wprodukowane w kwietniu i maju 1937

roku nie mia abrcznie malowanch oznacze niemieckich.Maszna z numerem W.Nr.1969 ba uwana w testach od

marca 1937 roku. Prawdopodobnie wszstkie te maszn te b-

malowane w caoci na kolor jasnoszar RLM 63. W dokumen-

tacji niemieckiej guruj one pod oznaczeniem He-112 E/B-0.

Wspomina si rwnie o dwudziestu jeden samolotach

wersji He-112 E/B-1. Nie uznaje si za eksportow egzemplarz

samolotu He-112 V5. Jako e strona japoska mwi o potwier-

dzeniu odbioru dwunastu maszn (w tm prawdopodobnie

V5 i V11), to pozostaj jeszcze dwie maszn (lub trz jeli nie

uwzgldni si V5) w wersji B-1 (z silnikiem Jumo 210Ea), ktre

mog dotrze do Japonii.

Samolot serii He-112 E/B wsane w drugiej transz do Ja-

ponii b wg literatur polskiej wcielone tmczasowo w lipcu

1938 roku do JG IV/132. Po zakoczeniu krzsu sudeckiego

mia one wrci do zakadw Heinkla, skd pod koniec 1938

roku wsano je do pierwotnego odbiorc czli Japonii.

Prawdopodobnie ostatni odebran maszn b prototp

He-112 V11 (W.Nr. 2254, nr rej. D-IRXS) wposaon w silnik

DB600Aa zamwion przez stron japosk. W rdach ja-

poskich jest on opiswan jako zamwion prototp V12.

Pocztkowo mia zamontowan silnik Jumo 211A, dopiero

pniej otrzma DB600Aa. Pierwsz lot wkona 27 kwietnia

1938 roku w Marienehe. Pierwotnie planowan jako wzorcow

samolot pokadow serii He-112C-0 mia b pniej sprzeda-

n do Wgier. Jednake w maju 1938 roku tra do Japonii i btam uwan tam do celw testowch.

Po wojnie znaleziono w Japonii jeden egzemplarz samolo-

tu He-112 ze zdemontowanmi skrzdami. Tabliczka znamio-

nowa tego samolotu nosia nastpujc opis : Ernst Heinkel

Flugzeugwerke G.m.b.H. Rostock. Tp: He 112, Fabr.Nr.: FL.EX.2,

Baujahr: KM.2.38 H26. Na podstawie dat produkcji oraz ozna-

czenia EX w numerze abrcznm mona wnioskowa e mgto b jeden z egzemplarz He-112 E/B-1. Jednake odczuwa

si brak w opublikowanch materiaach dokumentacji oto-

gracznej jakiejkolwiek maszn w wersji He-112 E/B w bar-

wach japoskich. Jedn sotograowan maszn w barwach

japoskich jest prototp He-112 V5.

Pawe Piwoski

(hayabusa)

Bibliografa

Handbook o Japanese Aircrat 19101945, Model Art. 327

Bernard Denes, Heinkel He 112 In Action, No.159, Squadron/

Signal Publications

Sewern Fleisher, Heinkel 112, Nr 164, Wdawnictwo Militaria,Warszawa 2002

Tadeusz Januszewski, Krzszto Zalewski, Japoskie samoloty

marynarki 19121945, cz. I, Wdawnictwo Lampart, Warszawa

2000


21/37


numer 2 jesie 2008

Niedoszli nastpcy BAR-a

Bogusaw Trzaskaa (Botras)@

Jak wiadomo amerkaska piechota walcza w DWS ma-

jc trz zasadnicze wzor broni masznowej na nabj karabi-

now: na szczeblu batalionu wstpowa ckm M1917 z lu

chodzon wod, a na szczeblu kompanii M1919 odrniajcsi od niego gwnie lu chodzon powietrzem oraz znacz-

nie lejszm i prostszm trjnogiem, pod koniec wojn zast-

powan przez lkm M1919A6, a rol rkm peni M1918, gwnie

w wersji A2. BAR powsta w 1917 z ml o wposaeniu w nie-

go wszstkich onierz w tralierze nacierajcej przez pierw-

szowojenn no-mans land, tak b mogli swobodnie strzela w

ruchu w kierunku wrogiej pozcji, zrazu ogniem pojednczm,

a podczas ostatniej az szturmu ogniem serjnm. Bro ta,

powstaa jako karabin automatczn w ujciu technicznm,

a karabin szturmowy, gd chodzi o taktk, zostaa przsto-

sowana do penienia roli rkm waciwie tlko przez dodanie

dwjnogu i opor naramiennej. Niewmienna i niezbt ci-ka lua, zasilanie z magaznka o maej pojemnoci w dodatku

dostawianego od dou i wreszcie brak zatrzmwania zespou

ruchomego w tlnm pooeniu po wstrzeleniu ostatniego

naboju sprawia, e szbkostrzelno praktczna BAR-a ba

znacznie mniejsza, ni broni zaprojektowanch od pocztku

jako rkm, gdzie od pocztku zasadniczm celem ba wanie

wsoka wdajno ogniowa. Wrazem niezadowolenia z w-

dajnoci BAR-a w tej roli b podejmowane podczas DWS

prb wprowadzenia do uzbrojenia nowego rkm, skokowo

bardziej wdajnego. W istocie omwione niej prototpowe

wzor mogb zastpi nie tlko M1918A2, ale te ckm.

GUN, MACHINE, CALIBER .30, T23Historia pierwszego niedoszego amerkaskiego rkm

zasilanego z tam zacza si dugo przed DWS. W stczniu

1933 Marriner Browning, sn Matthew, brata wielkiego Johna

Mosesa Browninga (wszsc oczwicie konstruktorz broni,

jak ja bm si da adoptowa!), przedstawi rmie Colt proto-

tp opracowanego przez siebie i Edmunda Browninga (brat

Johna Mosesa) zasilanego z tam karabinu masznowego,

o cikiej, chodzonej powietrzem lue. Konstrukcja broni ba

amalgamatem cech BAR-a i M1917. Z pierwszego pochodzia

zasada dziaania i konstrukcja zespou ruchomego, w szcze-

glnoci rglowanie wahliwm rglem, czcm zamek i su-wado. Z drugiego wzito konstrukcj ukadu dwustopnio-

wego zasilania z tam parcianej, gdzie nabj b wcigan

z tam zamocowanm w zamku wahliwm wcigiem, z tm,

e ukad b odwrcon do gr nogami. W dalszm ruchu

zamka w t, wcig obraca si ku grze dziki wspprac

z krzwk w cianie komor zamkowej i wprowadza wtok u-

ski w znajdujce si w czole zamka pionowe wcicie w o pro-lu T-ksztatnm (T-slot) i podnosi nabj na wsoko osi lu.

W M1917 (i wwodzcch si z niego M1919 i wkm M2), tama

ba wprowadzana do broni znad lu, a w broni konstrukcji

Edmunda i Marrinera Browningw spod niej, std odwrce-

nie ukadu o 180 stopni. Bro ba skongurowana, jak ckm,

majc grub i cik, niewmienn lu, mocowanie do trj-

nogu, szpadlowe chwt i obsugiwan kciukami przcisk spu-

stow midz nimi. Wposaono j ponadto w mechanizm

pozwalajc wbiera jedn z dwu szbkostrzelnoci.

W lutm 1933 bro zostaa zaprezentowana wojsku i dzia-

aa na tle dobrze, b skoni do zamwienia poprawionej

wersji. Bro otrzmaa oznaczenie T10 i rnia si od wcze-niejszego modelu szbkowmienn lu, umieszczeniem

sprn powrotnej z tu komor zamkowej i innmi jeszcze

pomniejszmi zmianami. T10 b badan w Aberdeen w roku

1934 i na tm si skoczo.

T10 powrci waciwie natchmiast popobudce 7 grudnia

1941. W dniu 10.12.1941 zlecono Arsenaowi Springeld, b

zaj si T10 i wprowadzi nastpujce zmian: odchudzi lu

z 5 do 2 kg, doda chwt pistoletow, kolb, pokrw wszelkich

otworw w komorze zamkowej dla ochron przed brudem,

dwjng i uchwt uatwiajc szbk wmian lu. Wszst-

ko to prz zmieszczeniu si w limicie 10 kg mas i najchtniej

w 965 mm dugoci. Przekongurowanie broni postaci ckm

do rkm potrwao do stcznia 1942, kied oznaczon teraz

T10E1 przebadano j w Aberdeen. Oceniono j jako bardzo

obiecujc, cho jak to bwa z prototpami, wsunito szereg

zastrzee, z ktrch najpowaniejsze dotczo wraliwoci

na zanieczszczenia, wnikajcej z tego, e w powrocie, cz-

li w ruchu zespou ruchomego do przodu, mia on zbt ma

energi.

Zaproponowane modkacje, jak poprawione pooenie

chwtu pistoletowego, kolb i celownika, zosta wkona-

ne w Springeld do pocztku marca 1942. Bro oznaczono

T10E2 i przebadano ponownie w Aberdeen. W standardowm

tecie 10 ts. strzaw kaem zaci si 129 raz. Dalsze prace

nad T10E2 zosta jednak wstrzmane. Arsena Springeld bzajt produkcj M1 Garanda, jej uatwieniem i przspiesza-

niem, i po prostu nie bo komu i kied zajmowa si rozwo-

jem skomplikowanej broni, jak b T10.


22/37


numer 2 jesie 2008

W tej stuacji wojsko postanowio spraw przekaza do sek-

tora prwatnego. T10 bka si po nim przez ponad rok. Jako

pierwsza, w czerwcu 1942, kontrakt otrzmaa Auto-Ordnance

Compan, producent pistoletw masznowch znanch po-wszechnie jako Thompsony. Umowa przewidwaa, e do sierp-

nia tego roku rma dostarcz zestaw rsunkw produkcjnch

oraz prototp, ktr miab wkorzstwa tle elementw

T10, ile zostanie uznane za praktczne. Wglda na to, e Auto-

Ordnance uznaa, e liczba tch elementw wnosi zero. Jesz-

cze w czerwcu 1942 zaprezentowano Armii nieznacznie popra-

wion wasn prototp broni proponowanej ju jesieni 1940.

Wnik b aosn, a poniewa rma nie robia nic prz T10E2, to

sama w sierpniu 1942 poprosia o anulowanie kontraktu.

Wojsko zwrcio si nastpnie do Remington Arms, lecz

rma odmwia. Z kolei High Standard Manuacturing Com-

pan zgodzia si podj prace nad T10 i zobowizaa si do

grudnia 1942 dostarcz pierwsz egzemplarz zmodkowa-nego T10E3. Zobowizania w zasadzie dotrzmaa i bro ba

testowana w Aberdeen w stczniu 1943. Okazao si, e liczne

problem sprawiao prowadzenie naboju w T-slocie w czole

zamka, zwaszcza, prz strzelaniu z wsz szbkostrzelnoci

teoretczn T10E2, podobnie jak M1918A2 mia urzdzenie

redukujce kadencj. Innm problemem ba trudno wj-

cia rozgrzanej lu z komor zamkowej. Kolejne dwa egzem-

plarze zosta zmodkowane pojawi si now reduktor

szbkostrzelnoci, nowe mocowanie lu, zabezpieczenie od

strzau przedwczesnego i inne drobne zmian. Niestet po-

nownie uznano, e T10E3 nie nadaje si do wprowadzenia

do uzbrojenia z nastpujcch powodw: marnego dziaaniareduktora szbkostrzelnoci, niepewnego mocowania lu,

moliwoci oddania strzau, gd lua ba woona do komor

zamkowej, lecz nie ba zarglowana w swoim gniedzie oraz

nadal trudnego jej wjmowania, gd ba gorca.

POWRT DO SPRINGFIELDTmczasem zanim jeszcze High Standard zabra si za two-

rzenie poprawionch T10E3, ponownie zlecono Arsenaowi

Springeld zajcie si broni, skoro teraz tamtejsza proto-

tpownia miaa wolne moce. Postp tam pocznion b tak

znaczn, e kontrakt z High Standard anulowano w czerwcu

1943. Zatem program amerkaskiego rkm zasilanego z ta-

m zatocz koo, z tm e amerkaska wojna trwaa ju

ptora roku

Now pocztek uwietnia zmiana oznaczenia na T23.

Pierwsz egzemplarz tak oznaczonej broni zaczto bada

w Aberdeen w czerwcu 1943, prz czm prb zosta prze-

rwane, a km zosta zabran do Ballistic Research Laborator,

gdzie dziaanie mechanizmu bo analizowane metod szb-

kiej otograi. Wstrzelono z T23 ponad 10 ts. nabojw nie

stwierdzajc adnch pkni czci, lecz nadal zdarza si

nieudane dosania prz strzelaniu z wiksz szbkostrzel-

noci. Spord zalecanch modkacji najwaniejsze b:

wprowadzenie zabezpieczenia uniemoliwiajcego odpale-nie, gd lua nie ba zablokowana w komorze zamkowej, oraz

przekonstruowanie iglic i bijnika tak, b nie mona bo zo-

broni nieprawidowo.

Zbudowano czter sztuki poprawionch T23E1 i wsano

je na badania, lecz duo powaniejsze, ni zwczajne test

w Aberdeen Proving Ground. Bro traa bowiem na prb

organizowane przez Inantr Board oraz Cavalr Board, czlina szerokie i wyczerpujce, zwaszcza dla broni, badania tak-

tczno-techniczne. Dokument sporzdzon przez Rad Pie-

chot po ich zakoczeniu jest szczeglnie interesujc, poka-

zuje bowiem, czego w istocie US Arm oczekiwaa od T23E1

jesieni 1943. Oto porwnwano now bro z M1918A2, ale

te M1919A6 oraz M1919A4, a jednm z zarzutw wobec niej

b brak punktw mocowania na trjnogu. Sugeruje to, e m-

lano o zastpieniu wszstkich wej wmienionch wzorw

karabinw masznowch. Konkluzja po tch badaniach ba

taka jak zwkle: w danm momencie T23E1 nie moe zastpi

M1918A2 i M1919 w wersjach A4 i A6, lecz jest wzorem obiecu-

jcm i powinien b dalej rozwijan. Rada Kawalerii ba nieco

bardziej optmistczna, ale za to mniej rozumiaa zagadnienie.Jej podsumowanie bada T23E1 nazwao go najlepszm rkm,

jaki dotd testowaa, lecz wrd modkacji do rozwaenia su-

gerowaa wprowadzenie strzelania z zamknitego zamka.

T23E1 zosta zmodkowan po raz kolejn, midz inn-

mi zmieniono gniazdo lu i jej zatrzask oraz dodano punkt

mocowania do trjnogu, prz czm co charakterstczne

stosown dokument wmienienia nie tlko lekki trjng M2

od M1919A41, lecz rwnie ciki trjng od M1917A1. Popra-

wion bro oznaczono T23E2 i badano w Aberdeen w marcu

1944. Bro strzelaa nierwno prz niskiej szbkostrzelnoci,

a prz wsokiej, na 700 oddanch strzaw zacia si 3 raz

prz wrzucaniu uski (ailure to eject, FTE), 9 raz prz dosa-niu (ailure to eed, FTF) i raz pka uska. W tecie 4050 strzaw

zdarzo si 5 ailures to eed, tlko prz niskiej szbkostrzelno-

ci i dwa niewpa z win luzu na osi wcigu. Bro dziaaa

bardzo le w niskiej temperaturze, za co obwiniono nazbt

ciasne tolerancje midz elementami mechanizmu.

Nakazano dalsze modkowanie T23E2, w tm usuni-

cie reduktora szbkostrzelnoci i dodanie tumika pomienia

wlotowego. Tak poprawione kaem w iloci 4 sztuk tra

ponownie na prb Rad Piechot w Fort Benning. Podob-

no Arsena Springeld nie zdawa sobie spraw, e te T23E2

jad tam na pene prb taktczno-techniczne i wotnoci

i dlatego tra tam stare egzemplarze, po wielu modka-

cjach i dziesitkach tsic wstrzelonch nabojw. Rezultat

b opakan. Prb b przerwane nie tlko licznmi zaci-

ciami, lecz rwnie uszkodzeniami i pkniciami krtcznch

czci. Rada Piechot zdecdowaa ostatecznie o niewprowa-

dzaniu T23 do uzbrojenia.

Nie tlko z przebieg ostatniej prb mia wpw na tak

deczj. T10/T23 b broni przestarza ju w 1941, a par

lat jego rozwijania w toku II w.. tlko ten stan pogbio. Nie

dotcz to idei jako takiej, wszak zasilan z tam karabin ma-

sznow o masie ok.10 kg, posiadajc szbkowmienn lu-

, ktr mona bo zamontowa na trjnogu, b uwa go

w roli ckm to ba wczenie koncepcja nowoczesna. Problem

lea w konstrukcji T23. Bro ta, wprawdzie o bardzo nowocze-

1 Jego nieznacznie zmodkowana wersja su do dzi pod oznaczeniemM122.


23/37


numer 2 jesie 2008

snm wgldzie, konstrukcjnie naleaa do epoki sprzed I w..

Anachronizmem bo w szczeglnoci ucie tam parcianej,

wmuszajce zasilanie dwustopniowe. Mimo wczesnego

zdiagnozowania zbt mach tolerancji miedz elementamimechanizmu, nie usunito tej wad a do T23E2. Przpusz-

cza wolno, e przczn ba skala zadania polegajcego na

zapewnieniu prawidowego wspdziaania wszstkich czci

po zmianie wmiarw niektrch z nich, gd bo ich wszst-

kich razem okoo 1702. Wiele problemw sprawio urzdzenie

zmniejszajce szbkostrzelno teoretczn odziedziczone po

orginalnm T10. Najwraniej kto w Zarzdzie Uzbrojenia US

Arm mia ide x dotczc tego rodzaju dodatku wtpliwej

przdatnoci. Jego wprowadzenie w M1918A2 jako tako si

udao (cho i tu bo odpowiedzialne za znaczn cz awarii

w polu), lecz w przpadku T10/T23 tlko wduo znacznie

czas opracowwania. Oglnie rzecz biorc, prociej poszo b

opracowanie nowego karabinu masznowego od podstaw,lecz to w popiechu po Pearl Harbour wdawao si zapewne

znacznie mniej racjonalne, ni tylko przstosowanie T10.

LIGHT MACHINE GUN, CAL. 30, T24Historia tej broni wraniej nawet ni historia T23 pokazuje,

jak cienko przdArsena Demokracjipod wzgldem potencja-

u konstruktorskiego. Nie eb go nie bo wcale, ale bo go

za mao, eb proesjonalici mogli si zaj kadm progra-

mem broni strzeleckiej, jaki US Arm Ordnance, czli Zarzd

Uzbrojenia, mia za celowe rozpocz.

Historia T24 zaczna si od zdobcia w Arce pnocnejpewnej liczb egzemplarz MG 42. Bliskie badanie ujawni-

o, e jest to bro wielce interesujca przede wszstkim ze

wzgldu na niezwk technologiczno, zwaszcza komor

zamkowej wkonanej szbko i tanio, bo jako wtoczka z ble

jakiej stali. Zainteresowanie to sigao a idei wprowadzenia

do sub wasnej wersji MG 42, oczwicie na amerkaski

nabj. Nie bo co si oszukiwa: dotd posiadane karabin

masznowe nalea do innej epoki. Cho b niezawodne

i trwae, to konstrukcjnie i technologicznie pasowa do po-

przedniej wojn wiatowej.

Poniewa nikt w rzdowch Arsenaach nie mia czasu zaj-

mowa si projektem T24, jak go oznaczono, kontrakt na stwo-

rzenie amerkaskiego klona MG 42 na amunicj 7,62 mm 63

tra do General Motors, a cilej do Saginaw Steering Gear

Divison, rm zalenej GM. Przed wojn produkowano tam

podzespo samochodowe, a teraz M1919A4. Co gorsza przed

zleceniem opracowania T24, Saginaw dosta jeszcze kontrakt

na wprodukowanie elementw 365 000 karabinkw M1. Te-

raz nawet tam nie bo do mocy przerobowych dla nowego

karabinu masznowego. W tej stuacji Saginaw zleci wkona-

nie stosownch rsunkw oraz czci zewntrznm podwko-

nawcom. Okazao si, e tak znaczne oddalenie od US Arm

Ordnance miao ataln wpw na jako konwersji.

Dokumentacja ba gotowa latem 1943, a dwa protot-

p T24 ukoczono w padzierniku 1943. Prbowano z niego

2 Pomle, e M1909, znan szerzej jako Hotchkiss Portative mia ich mniej,ni 30!

strzela w Saginaw, ale nie dao si. Oba T24 tra do Aber-

deen Proving Ground. Wstpne ogldzin ujawni, e prawa

szna zamka ba zdeormowana, to samo dotczo prowad-

nic napinacza. Zatrzask pokrw komor zamkowej trzebabo potraktowa motkiem, eb pewnie si zamkn

To jednak ba niestet tlko przgrwka do deektu, kt-

r dowodnie wiadcz o tm, e T24 zrobili ludzie nie majc

pojcia o broni strzeleckiej. Parametr dla niej krtczn to od-

lego zapor, czli w przpadku uski bez krz i o ksztacie

butelkowm odlego midz miejscem w komorze nabojo-

wej, o ktre opiera si przewenie uski tu przed szjk, kt-

ra trzma pocisk, a opor rglow. Jeli odlego zapor (ang.

headspace) jest za maa, to zamek moe si nie zamkn, bo

dno uski bdzie za daleko wstawa z lu. Jeli jest za dua,

to wstpuje prawdopodobiestwo, e prz strzelaniu uska

pknie lub nawet zostanie rozerwana na dwie czci, dajc

trudne do usunicia zacicie. W przpadku prototpowegoT24 odlego zapor ba zbt wielka b j zmierz, w-

noszc ponad 1,955 cala, b zactowa raport z prb. Gdb

bro t robi kto zajmujc si na co dzie broni strzeleck,

co podobnego nie miaob prawa si zdarz, a jeli nawet,

to wszob to prz pierwszej kontroli jakoci. Udao si jed-

nak doprowadzi T24 do stanu umoliwiajcego bezpieczne

strzelanie i badano je do lutego 1944, a szo to atalnie. Bro

dziaaa jako tako, kied strzelano 2-, 3-strzaowe serie, ale

prz duszch raz za razem zdarza si niezwkle czsto ai-

lures to eject, znacz bro zacinaa si prz wrzucaniu uski.

Kaem mia b dalej zmodkowan dla usunicia wad, ale

T24 zosta ostatecznie zarzucon.

Budowa

T24 skada si z orginalnego tj. niemieckiej nie tlko

konstrukcji, ale te produkcji zespou komor zamkowej/

oson lu, w ktrm pracowa amerkaska lua oraz zesp

ruchom skadajc si z zamka i suwada, zmienione te b

inne, pomniejsze element. Pomijajc drobiazgi jak krtsza

ni orginalna kolba blaszana, celownik, muszka i dwjng

z BAR-a oraz punkt mocowania do amerkaskiego trjno-

gu, T24 rni si od MG 42 suwadem. W orginale bo ono

chude i lekkie, a w amerkaskim klonie miao pene ksztat

i znacznie wiksz mas. Amerkanie zrobili suwado bardzo

cikie w relacji do orginau, eb zmniejsz szbkostrzel-

no teoretczn udao im si zej do 600 strz/min, gd or-

gina strzela co najmniej dwa raz szbciej.

To w nowm suwadle nale szuka przczn kopotu

z wrzucaniem usek, z pewnoci nie leaa ona w rozmiarach

okna wrzutowego. uska orginalnego naboju ba krtsza

o circa 6 mm, ale przecie okno bo wstarczajco due, eb

komor zamkow mg opuci niewpa, czli kompletn na-

bj 7,92 mm 57 Mauser, a w mia ponad 80 mm dugoci,

prz 63 mm dugoci uski naboju amerkaskiego. Niestet

kto, kto projektowa amerkaskie suwado nie wzi pod

uwag dnamiki dziaania broni i nada mu tak sam dugo,

jak mia niemiecki orgina. MG 42 wrzuca uski w nastpu-jc sposb: z tu suwada wstawa popchacz wrzutnika.

Pod koniec odrzutu, czli ruchu zespou ruchomego w t,

popchacz uderza w zderzak w komorze zamkowej. Od tego


24/37


numer 2 jesie 2008

uderzenia przesuwa si w przd i popcha wrzutnik znajdu-

jc si w zamku. Wrzutnik pcha teraz usk, a ta obracaa si

w d, trzmana nadal na pocztku tego ruchu za wtok przez

wcig, a wpadaa z komor zamkowej przez ono w jej dol-nej ciance. Nie ma dwch idealnie identcznch nabojw, nie

ma zatem idealnie identcznch ckli prac automatki broni.

Czasem uska opuszczaa komor zamkow T24 jak powinna,

ale czasem, stanowczo za czsto, uderzaa o przedni krawd

okna wrzutowego tak, e wracaa i blokowaa mechanizm.

A wstarczo zrobi suwado nieco krtsze, eb czoo zamka

bo o kilka milimetrw bardziej z tu, kied uska trzmana

przez wcig, a pchana przez wrzutnik zacznaa wahadow

ruch w d. Problem nie b w istocie natur mechanicznej,

bo remedium bo banalnie proste, lecz lea w atalnm za-

rzdzaniu programem. Sprowadzao si to do tego, e zawo-

dowc od budow broni mieli kontakt z T24 za pno, dopiero

na etapie testowania, a za stworzenie go bli odpowiedzialniinnierowie zapewne kompetentni w zakresie samochodo-

wch ukadw kierowniczch, cz pralek, ale nie majc bla-

dego pojcia o automatcznej broni strzeleckiej.

Historia amerkaskiej broni z okresu DWS zna wicej

przkadw zawalenia programw zdawaob si skazanch

na sukces przez powierzenie ich niewaciwm ludziom. Jak

uj to kto: Zarzd Uzbrojenia odkr, e nie potra skopio-

wa nawet dobrego pomsu.

Bogusaw Trzaskaa (Botras)


25/37


numer 2 jesie 2008

Niemiecka suba sanitarna na roncie wschodnim

Jan Baryko (Giovanni)@

Zanim zajmiem si speck rontu wsc

biuletyn dws-02.pdf

Documents