bài giảng: vi sinh vật 2016...bài giảng: vi sinh vật 2016 phần ii: vi sinh thú y 2 sinh...

Bài giảng: Vi sinh vật 2016

Phần II: Vi sinh thú y 1

CHƯƠNG 1: VI KHUẨN HỌC THÚ Y

1.1. Staphylococcus aureus

Staphylococcus aureus thuộc giống Tụ cầu khuẩn (Staphylococcus spp).

Tụ cầu khuẩn là một trong những vi khuẩn gây bệnh đƣợc ghi nhận sớm nhất

vào đầu những năm 1880, do Loui Pasteur phân lập đƣợc. Tụ cầu phân bố rộng rãi

trong tự nhiên và thƣờng kí sinh trên da và niêm mạc.

Giống Staphylococcus bao gồm khoảng 13 loài, trong đó có 3 loài quan trọng

trong y học là: S.aureus (tụ cầu vàng), S.epidermidis (tụ cầu da), S.saprophyticus.

* Đặc điểm và hình thái cấu tạo

Tụ cầu là những cầu khuẩn có đƣờng kính là 0.7-1 µm, gồm những cầu khuẩn

dính liền nhau tạo thành hình giống nhƣ chùm nho, bắt màu Gram dƣơng, không có

lông, không nha bào vì vậy không hình thành vỏ nhầy, là vi khuẩn sinh mủ điểm hình.

Hình 1. Hình mô tả hình dạng tụ cầu khuẩn

* Đặc tính nuôi cấy

Tụ cầu vàng thuộc loại dễ nuôi cấy, phát triển đƣợc ở nhiệt độ từ 10-45oC và

nồng độ muối cao tới 10% thích hợp điều kiện hiếu khí hoặc kị khí (hiếu khí tùy tiện).

- Nhiệt độ thích hợp 32-37oC, pH=7.2-7.6

- Trên môi trƣờng nƣớc thịt: sau khi cấy 12-24 giờ, nƣớc thịt đục, có màng.

- Trên môi trƣờng thạch thƣờng: sau 24 giờ tụ cầu khuẩn phát triển thành khuẩn

lạc tròn, dạng S, đục, đƣờng kính 1-2mm, có sinh sắc tố.

Sinh sắc tố màu xanh: Staphylococcus citreus.



Sinh sắc tố vàng cam: Staphylococcus aureus, có độc lực.

Không sinh sắc tố: Staphylococcus albus.

- Trên môi trƣờng thạch máu: Staphylococcus aureus làm dung huyết.

- Huyết tƣơng thỏ: Staphylococcus aureus làm dung huyết.

- Tụ cầu khuẩn sinh catalase, đây là điểm phân biệt chúng với liên cầu khuẩn,

Tụ cầu khuẩn chịu đƣợc điều kiện khô, nóng (500C trong vòng 30 phút vẫn sống).

* Sức đề kháng

Tụ cầu khuẩn có khả năng đề kháng lại nhiệt độ và hóa chất cao hơn các vi

khuẩn không nha bào khác. Ở 80oC tụ cầu khuẩn bị tiêu diệt trong 1 giờ. Đun trong

100oC, tụ cầu khuẩn chết trong 1-2 phút. Tụ cầu khuẩn dễ bị tiêu diệt bởi các loại

thuốc sát trùng thông thƣờng nhƣng đề kháng lại với sự khô và sự đóng băng. Ở nơi

khô ráo, tụ cầu khuẩn sống từ 4-5 tháng. Tụ cầu khuẩn trong mủ có khả năng đề kháng

cao hơn,có thể sống trong mủ nhiều tuần nên cần phái chú ý đối với các vật dụng ở các

bệnh xá.

* Tính gây bệnh

- Trong tự nhiên:

Ngựa dễ mẫn cảm nhất, kế đến là chó và bò.

Gà, vịt có khả năng đề kháng với tụ cầu khuẩn.

Nhiễm khuẩn ngoài da: tụ cầu khuẩn làm nung mủ các vết thƣơng, nơi xây xác

trên da, làm các tổ chức bị sƣng, tạo thành ổ mủ (áp xe).

Nhiễm khuẩn huyết: từ các ổ nhiễm trùng ngoài da, tụ cầu khuẩn xâm nhập vào

máu gây chứng huyết nhiễm mủ và theo máu đến các cơ quan gây nên các ổ áp xe, tụ

cầu khuẩn gây viêm vú ở bò sữa, viêm da có mũ ở chó. Tụ cầu khuẩn là nguyên nhân

gây viêm xoang, viêm amygdale, viêm vú ở ngƣời.

- Trong phòng thí nghiệm:

Thỏ mẫn cảm nhất, tiêm canh trùng tụ cầu khuẩn vào tĩnh mạch thỏ thì thỏ chết

trong vòng từ 1-2 ngày vì chứng xuất huyết nhiễm mủ. Mổ khám thấy có nhiều ổ áp xe

ở tim, thận, xƣơng, bắp thịt…

* Chẩn đoán

Bệnh phẩm: mủ ở vết thƣơng.



- Kiểm tra trên kính hiển vi, nuôi cấy trên môi trƣờng thạch máu, Mannitol salt

agar (môi trƣờng có chứa 7.5% NaCl, đƣờng Mannitol, chất kháng vi khuẩn Gram

âm).

- Phân biệt tụ cầu khuẩn độc bằng cách xác định các đặc tính sau:

+ Sắc tố vàng cam +

+ Dung huyết +

+ Đông huyết tƣơng +

+ Lên men đƣờng Mannitol +

+ Catalase +

Bảng 1. so sánh tính chất của 3 loại tụ cầu khuẩn:

* Phòng bệnh

Phòng bệnh bằng vệ sinh: chủ yếu là giữ vệ sinh chung, trong các thao tác sản

khoa, ngoại khoa phải đảm bảo vô trùng, những vết thƣơng phải điều trị để tránh trở

thành chỗ xâm nhập của vi khuẩn gây nên nhiễm khuẩn nặng.

Dùng vaccine gây miễn dịch chống tụ cầu vàng là biện pháp cần thiết trong

trƣờng hợp sử dụng kháng sinh không hiệu quả. Sử dụng vaccine tụ cầu khuẩn chết

đƣợc điều chế từ chủng tụ cầu vàng đƣợc phân lập từ thú bệnh (autogenous vaccine)

hoặc các chủng tụ cầu tiêu chuẩn là những chủng thƣờng gặp.

* Điều trị

Sự kháng lại kháng sinh của tụ cầu vàng là một đặc điểm đáng lƣu ý. Đa số tụ

cầu kháng lại penicillin G, một số còn kháng với methicillin, do tụ cầu rất kháng thuốc

nên cần thực hiện kháng sinh đồ để tìm loại kháng sinh thích hợp. Chủng tụ cầu khuẩn

kháng Penicillin 80/81 đã phát hiện ở bò và ở chó. Các loại kháng sinh Tetracyclines,

Bacitracin, Erythromycin có hiệu lực cao đối với tụ cầu khuẩn.

Tính chất Cầu khuẩn

hình chùm

nho,

GRAM +

Catalase coagulase Dung

huyết

Lên men

Mannitol

Nhạy cảm

Novocain

S.aureus (+) (+) (+) (+) (+) Kháng

S.epidermidis (+) (+) (-) (-) (-) Nhạy

S.saprophyticus (+) (+) (-) (-) (-) Kháng



1.2. Streptococcus agalactiae

Streptococcus agalactiae thuộc giống Liên cầu khuẩn (Streptococcus spp).

Theo Lancefield, Liên cầu khuẩn đƣợc chia ra làm nhiều nhóm (group). Một số

chủng chủ yếu gây bệnh cho ngƣời và gia súc:

- Group A:

Str. pyogenis: gây bệnh cho ngƣời, có thể gây viêm vú bò. Sự lây lan có thể

truyền từ ngƣời và ngƣợc lại, rất quan trọng đối với sức khỏe cộng đồng.

- Group B:

Str. agalactiae: gây viêm vú cho bò, là tác nhân quan trọng gây nhiễm khuẩn và

viêm màng não ở trẻ sơ sinh. Vi khuẩn thƣờng khu trú ở đƣờng sinh dục phụ nữ.

- Group C:

Str. zooepidermicus: gây nhiễm trùng cho ngƣời và gia súc.

Str. dysagalactiae: gây viêm vú ở bò và viêm da khớp ở cừu.

* Đặc điểm và hình thái cấu tạo

Liên cầu khuẩn gồm nhiều đơn vị xếp thành đôi hoặc chuỗi, Gram + , không di

động, không hình thành nha bào. Liên cầu khuẩn phân bố rộng rãi trong thiên nhiên,

trên cơ thể ngƣời và các loài vật khác, chủ yếu ở niêm mạc đƣờng hô hấp, ống tiêu

hóa, bộ phận sinh dục…Liên cầu xếp thành chuỗi do nó phân chia trong một mặt

phẳng thẳng góc với trục của chuỗi. Chiều dài của chuỗi phụ thuộc vào điều kiện môi

trƣờng.

Hình 2. Hình mô phỏng hình dạng liên cầu khuẩn




Liên cầu khuẩn hiếu khí hoặc vi hiếu khí. Liên cầu khuẩn gây bệnh phát triển

tốt trên môi trƣờng có huyết thanh và máu.

- Môi trƣờng nƣớc thịt: vi khuẩn dễ hình thành chuỗi, dần dần tạo thành những

hạt hoặc sợi bông rồi lắng xuống đáy ống. Do đó sau 24 giờ nuôi cấy, môi trƣờng bên

trên trong suốt, dƣới đáy ống nghiệm có cặn.

- Trên môi trƣờng thạch máu, khuẩn lạc có đƣờng kính 1 mm, tròn, bóng, giống

nhƣ hạt sƣơng. Trên thạch máu, ta có thể quan sát 3 dạng dung huyết (tiêu huyết):

+ Dung huyết α: khuẩn lạc đƣợc bao quanh bằng một vòng xanh nhạc, không

lan rộng (1-2 mm). Đây là hiện tƣợng dung huyết không hoàn toàn, chỉ có một phần

hồng cầu bị dung giải.

+ Dung huyết β: quanh khuẩn lạc là một vòng trong suốt đƣờng kính 2-4 mm.

Đây là hiện tƣợng dung huyết hoàn toàn, không còn hồng cầu quanh khuẩn lạc.

+ Dung huyết γ: không có vòng sáng quanh khuẩn lạc, hồng cầu không tan.


Một số Liên cầu khuẩn sống đƣợc nhiều tuần lễ trong đất, quần áo, chăn màng,

thực phẩm, máy vắt sữa, dụng cụ chứa sữa.

Liên cầu khuẩn đề kháng kém với tác nhân lý hóa. Với nhiệt độ, đa số Liên cầu

khuẩn bị tiêu diệt trong vòng 30-60 phút ở 50oC. Với phƣơng pháp khử trùng Pasteur ở

62oC trong vòng 30 phút giết đƣợc hầu hết các Liên cầu khuẩn trong sữa.

* Tính gây bệnh

Enzym và độc tố của Liên cầu khuẩn:

- Độc tố diệt bạch cầu (leucocidin)

- Độc tố dung huyết (haemolysin) làm tan máu.

- Erythrogenic toxin: gây nốt đỏ trên da.

- Streptokinase = fibrinolysin: chất làm tan tơ huyết, hoạt hóa chung quanh

vùng tổn thƣơng vì thế tạo điều kiện cho liên cầu lan truyền nhanh.

- Streptodornase: deoxyribonuclease, có tác dụng làm tan DNA, làm lỏng mủ.

- Hyaluronidase: nhân tố khuếch tán.

* Chẩn đoán bệnh viêm vú, mất sữa của bò do liên cầu Streptococcus agalactiae

Bệnh phẩm: sữa của bò bị viêm vú.



Ly tâm lấy cặn phết kính, nhuộm Gram, quan sát dƣới kính hiển. Nếu là Liên

cầu khuẩn thì vi khuẩn có hình cầu , bắt màu Gram dƣơng, xếp thành chuỗi.

Nuôi cấy trên môi trƣờng thạch máu để kiểm tra đặc tính dung huyết của liên

cầu khuẩn có độc lực.

Thử nghiệm CAMP (CAMP test) là phản ứng do Cristi, Atkins và Munch-

Peterson, đều ngƣời Áo, đề xuất để phát hiện các chủng Streptococcus có tính dung

huyết ẩn tính (Streptococcus agalactiae). Trên môi trƣờng thạch máu trong đĩa petri ta

cấy chủng Staphylococcus aureus dung huyết beta thành dải dài, sau đó cách đƣờng

cấy này khoảng 2 – 3 mm ta cấy chủng Streptococcus bị kiểm (có thể 3 - 4 chủng mỗi

lần) theo đƣờng vuông góc, ủ ở 37 °C một ngày đêm. Streptococcus agalactiae xuất

hiện vùng dung huyết ở gần đƣờng cấy S. aureus. Thử nghiệm này còn đƣợc áp dụng

rộng hơn trong trƣờng hợp khác.

* Phòng bệnh

Phòng bệnh bằng vaccine vi khuẩn chết (autogenous vaccine), giữ vệ sinh

chung.

* Điều trị

Kháng sinh Penicillin, Erythromycin, Tetracyclines hoặc các Sulphonamid cho

hiệu lực cao. Có thể tiêm trực tiếp vào buồng sữa bị viêm. Ngoài ra, có thể làm kháng

sinh đồ để chọn ra kháng sinh có hiệu quả nhất để điều trị.

1.3. Erysipelothrix insidiosa (Trực khuẩn đóng dấu)

* Đặc điểm tổng quát

Bệnh đóng dấu là một bệnh truyền nhiễm của heo do vi khuẩn E. indisiosa gây

ra, gây xuất huyết, viêm da, ruột, thận và toàn thân bại huyết, lách sƣng.

Bệnh do L.Pasteur và Pilie ngƣời Pháp tìm ra năm 1882. Bệnh có khắp nơi trên

thế giới. Riêng ở Việt Nam, bệnh rãi rác ở nhiều nơi, nhƣng nhiều nhất là ở Bắc Bộ và

Trung Bộ.

* Đặc điểm về hình thái và tính chất nhuộm màu

Trực khuẩn đóng dấu là một trực khuẩn nhỏ, thẳng có khi hơi cong, kích thƣớc

1-1.5 x 0.2-0.4 μm, Gram +, không di động, không có lông, không có vỏ nhầy, không

hình thành nha bào. Trong cơ thể heo bị chết, phết kính phủ tạng (thận, gan, lách) hoặc

máu, thấy vi khuẩn riêng lẻ hoặc từng đôi, có khi nằm trong bạch cầu.


Hiếu khí hoặc vi hiếu khí, pH thích hợp 7.2-7.6, nhiệt độ thích hợp 37oC.



- Môi trƣờng nƣớc thịt: hơi đục, có ít cặn nhầy lắng xuống đáy ống nghiệm.

Môi trƣờng có thêm đƣờng Glucose và huyết thanh (10%) thì vi khuẩn mọc rất tốt.

- Môi trƣờng thạch: sau 24 giờ khuẩn lạc rất nhỏ, bóng láng, bìa gọn, trong nhƣ

hạt sƣơng (dạng S).

- Thạch máu: không gây dung huyết, khuẩn lạc dạng S (khuẩn lạc dạng S là

khuẩn lạc có độc lực).


Trực khuẩn đóng dấu phát triển mạnh nơi ẩm tối. Ở 37oC sống đƣợc một tháng,

ngoài ánh sáng mặt trời sống đƣợc 12 ngày. Trong phủ tạng xác chết thối, Trực khuẩn

đóng dấu sống đƣợc 4 tháng. Cấy vào môi trƣờng nƣớc thịt, nút kín có thể sống đƣợc

17 năm. Rất mẫn cảm với nhiệt độ cao. Canh trùng đun ở 70oC sau 5 phút thì chết

nhƣng thịt dầy trên (10 cm), đun 70oC trong 5 phút thì vi khuẩn không chết. Trực

khuẩn đóng dấu sống lâu trong thịt thƣờng và thịt hun khói. Các hóa chất nhƣ: NaOH

5%, Acid phenic 1%, Clorua voi 1% giết vi khuẩn nhanh chóng.

* Tính gây bệnh


Trực khuẩn đóng dấu đƣợc tìm thấy trên niêm mạc và hạch hạnh nhân của heo

khỏe, trong nhớt của cá nƣớc ngọt và cá biển. Trực khuẩn đóng dấu tồn tại và phát

triển trong môi trƣờng đất kiềm, xâm nhập vào cơ thể gia súc qua đƣờng tiêu hóa do

ăn thức ăn hoặc nƣớc uống nhiễm trùng. Bột cá có thể chứa Trực khuẩn đóng dấu.

Heo mẫn cảm với bệnh. Dê con, gà vịt, bồ câu cũng mắc bệnh này. Ngƣời cũng

có thể nhiễm bệnh.

Đối với heo con: heo từ 3 tháng đến 1 năm tuối dễ mắc bệnh nhất. Bệnh có tính

chất địa phƣơng, có thể gây thiệt hại đáng kể cho một số nơi. Bệnh thể hiện dƣới ba

thể:

+ Cấp tính hay thể nhiễm trùng máu: tỉ lệ chết cao, có thể nhầm lẩn với bệnh

Dịch tả heo.

+ Thể mãn tính: viêm van tim, viêm khớp thƣờng thấy ở heo lớn.

+ Thể da: có thể kết hợp với bệnh tích bên trong. Trên da có những vết tụ máu

màu đỏ hoặc tím nhạt đƣờng kính vài cm giống nhƣ bị đóng dấu. Những dấu này sau

bị hoại tử, khô nhƣ vảy. Bệnh tích này do sự tắt nghẽn máu ở các mạch máu ngoại

biên.



Đối với gia cầm: gà, gà tây, ngỗng và các loại gia cầm khác đều có khả năng

mẫn cảm. Bệnh gây thiệt hại đáng kể cho gà tây. Triệu chứng mồng tái, suy nhƣợc,

bệnh tích xuất huyết ở niêm mạc và bắp thịt.

Đối với ngƣời: thƣờng là bệnh nghề nghiệp của cán bộ thú y, công nhân giết mỗ

heo, công nhân khuân vác cá. Trực khuẩn đóng dấu theo các vết xây xác trên da, 1-3

ngày nung bệnh, chỗ nhiễm trùng sƣng đỏ, bệnh có thể kéo dài đến ba tuần.

- Trong phòng thí nghiệm

Chuột bạch rất mẫn cảm, tiêm dƣới da canh trùng 24 giờ, sau 2-4 ngày chuột bị

bại huyết chết, có triệu chứng sợ ánh sáng do màng mắt sƣng, phổi sƣng, tụ máu, lách

sƣng, nhũn.

Bồ câu cũng mẫn cảm, tiêm Trực khuẩn đóng dấu dƣới da, có triệu chứng khó

thở, chân bại, chỗ tiêm sƣng, niêm mạc tụ máu, sau 3-4 ngày con vật chết. Pasteur

chứng minh tiêm truyền Trực khuẩn đóng dấu cho bồ câu có thể làm tăng độc lực của

vi khuẩn này đối với heo.

* Chẩn đoán

- Chẩn đoán vi khuẩn học:

Bệnh phẩm: máu tim, lách, thận, gan nếu bệnh ở thể cấp tính, tủy xƣơng sống

trong trƣờng hợp cấp tính nhƣng không chết sau chuyển sang thể mãn tính.

+ Nhuộm, quan sát dƣới kính hiển vi.

+ Nuôi cấy, phân lập trên môi trƣờng, kiểm tra đặc tính sinh hóa.

+ Tiêm truyền cho động vật thí nghiệm.

- Chẩn đoán huyết thanh học:

+ Phản ứng ngƣng kết trong ống nghiệm:

Kháng nguyên: dùng Trực khuẩn đóng dấu loại bóng dạng S, nuôi trong một lít

nƣớc thịt trong 24- 48 giờ, ở 37oC. Ly tâm vận tốc 4 ngàn vòng/1 phút trong 15 phút.

Lấy cặn pha với nƣớc sinh lý có 1% formol thành huyễn dịch trong đó 1 ml có 300

triệu vi khuẩn (dùng phƣơng pháp Mac Farland đo độ đậm đặc của vi khuẩn, tƣơng

đƣơng ống số 1). Nút kín, bảo quản ở tủ lạnh.

Huyết thanh: lấy máu tĩnh mạch tai của heo nghi bệnh khoảng 20 ml. Để ở nhiệt

độ thƣờng từ 3- 4 giờ, để tủ lạnh 1 đêm, chắc huyết thanh, nút kín, bảo quản trong tủ

lạnh.

+ Thực hiện phản ứng ngƣng kết:



Cho kháng nguyên vào ống nghiệm ngƣng kết nhỏ, ống 1 cho 2 ml, từ ống 2-6

mỗi ống một ml. Cho huyết thanh vào, ống 1 cho 0.08 ml→ống 1 có huyết thanh pha

loãng ở nồng độ 1/25. Trộn đều, rồi lấy ra một ml của ống 1 cho sang ống 2 trộn đều

(hiệu giá 1/50), rồi lấy 1 ml cho sang ống 3. Tiếp tục đến ống 5 (hiệu giá 1/400), hút 1

ml bỏ đi.

Ống 6 là đối chứng, cho thêm 1ml nƣớc sinh lý.

Để tủ ấm 24 giờ. Xem kết quả.

Đánh giá kết quả: nếu có ngƣng kết đến ống 3 (1/100) hay ống 4 (1/200) là

phản ứng dƣơng tính.

- Phản ứng ngƣng kết máu nhanh chóng:

+ Kháng nguyên là Trực khuẩn đóng dấu nhuộm màu tím (crystal violet)

+ Kháng thể: là máu heo hoặc huyết thanh của heo nghi bệnh.

+ Thực hiện phản ứng ngƣng kết nhanh trên phiến kính: nhỏ lên lam một giọt

kháng nguyên, bên cạnh là một giọt khác làm đối chứng. Lấy 1 giọt máu hoặc 1 giọt

huyết thanh nhỏ lên giọt kháng nguyên thứ nhất, trộn đều. Nhỏ 1 giọt nƣớc sinh lý lên

giọt kháng nguyên thứ 2 làm đối chứng. Để 1-2 phút, xem kết quả.

Nếu vi khuẩn tập trung thành từng đám lợn cợn quanh giọt, giữa trong thì có

ngƣng kết: phản ứng dƣơng tính (Posistive).

Nếu vi khuẩn phân tán đều, giọt máu đục đều thì không có ngƣng kết: phản ứng

âm tính (Negative).

* Phòng bệnh

- Bằng vaccine: tạo miễn dịch chủ động bằng vaccine sống giảm độc đƣợc sử

dụng rộng rãi. Có thể sử dụng canh trùng Trực khuẩn đóng dấu làm chết bằng formol,

có chất bổ sung keo phèn (còn gọi là autogenous vaccine=bacterin). Tiêm phòng năm

hai lần, tiêm bổ sung khi có dịch, tiêm phòng triệt để bằng Vaccine keo phèn 2-5ml

vào bắp, miễn dịch 6 tháng (tuỳ theo nơi sản xuất mà liều dùng có khác nhau).

- Bằng kháng huyết thanh: kháng huyết thanh đƣợc điều chế bằng cách gây

miễn dịch cho ngựa hoặc bò. Có thể sử dụng điều trị cho heo trong ổ dịch hay heo tiếp

xúc với con bệnh, có hiệu lực trong thời gian ngắn.

- Kết hợp vaccine và kháng huyết thanh cho kết quả cao.

* Điều trị

Penicillin, Streptomycin và các kháng sinh phổ rộng có hiệu quả đối với bệnh.

Sulphonamid không có tác dụng.



Dùng huyết thanh Đóng dấu lợn 1ml/1kgP, một phần tiêm bắp, một phần tiêm

tĩnh mạch. Dùng kháng sinh, Penicilline là loại kháng sinh điều trị bệnh tốt nhất, liều

dùng từ 5000 đến 10.000UI/1kgP, mỗi ngày 2-3 lần, liệu trình 3-5 ngày. Có thể kết

hợp huyết thanh 20-30ml + 30vạn Penicilline. Hoặc dùng Penicilline bột cùng với

Penicilline dầu liều 200.000-300.000UI hoặc 1.000.000UI.

Phƣơng pháp dùng tỏi: lấy 30-40g tỏi, đem giả nhỏ cho vào 100ml nƣớc nóng

450C, nghiền nát rồi lọc qua vải màn. Tiêm vào bắp thịt mông lợn ốm 30-40ml mỗi

ngày, trong 2-3 ngày liền. Chữa đông y bằng mật lợn và tỏi. Nƣớc mật lợn 70%, nƣớc

cốt tỏi 30%. Sắc đặc lại cho uống mỗi lần 200ml. Kết hợp dùng chất tẩy nhẹ, sát trùng

đƣờng ruột, thuốc cƣờng tim, các chất đạm, chất mát... Điều trị Đóng dấu lợn ở ngƣời,

dùng Penicillin, kháng huyết thanh của lợn.

1.4. Pasteurella multocida

Pasteurella multocida thuộc gống Pasteurella. Giống Pasteurella gồm những

cầu trực khuẩn nhỏ, ngắn, có hình trứng hay bầu dục, khi nhuộm thƣờng ăn màu đậm

ở hai đầu nên đƣợc gọi là vi khuẩn lƣỡng cực, không di động, không sinh nha bào,

Gram -.

Căn cứ vào tính chất gây bệnh cho động vật, ngƣời ta chia thành 3 loại chính:

- Loại gây bại huyết, xuất huyết cho gia súc gồm Pasteurella multocida, Pasteurella

haemolytica.

- Loại gây bệnh truyền nhiễm cho loại gậm nhấm, có thể truyền cho ngƣời gồm: P.

tularensis, P. pestis (Yersinia pestis).

- Loại gây bệnh truyền nhiễm mãn tính cho loài gậm nhấm: P. pseudotuberculosis.


Pasteurella multocida gây bệnh bại huyết cho nhiều loài gia súc – gia cầm, gọi

là bệnh Tụ huyết trùng hay bệnh toi (Pasteurellosis, Septicemia hemorrhagica). Bệnh

Tụ huyết trùng là một bệnh truyền nhiễm, gây ra do trực khuẩn Pasteurellosis thể hiện

triệu chứng tụ huyết, xuất huyết ở những vùng đặc biệt trên cơ thể, sau cùng xâm nhập

vào máu, gây bại huyết toàn thân.

Tụ huyết trùng phân bố rộng rãi trong thiên nhiên, trong đất, nƣớc, phân, có thể

ở hạch hạnh nhân, phần trên của đƣờng hô hấp của heo khỏe.

* Điểm hình thái, cấu tạo và đặc tính nhuộm màu

Có đặc điểm thống nhất với giống Pasteurella, là cầu trực khuẩn nhỏ, ngắn,

hình trứng hoặc bầu dục, kích thƣớc 0.25-0.4 x 0.4-1.5 μm, hai đầu tròn, không di



động, không sinh nha bào, Gram -. Khi nhuộm vi khuẩn thƣờng bắt màu xậm ở hai

đầu, ở giữa không bắt màu hoặc bắt màu nhạt hơn do nguyên sinh chất bị dung giải,

nên còn đƣợc gọi là vi khuẩn lƣỡng cực. Hiện tƣợng này chỉ thấy ở các tiêu bản máu,

phủ tạng, bệnh phẩm còn tƣơi. Trên cơ thể gia súc bệnh, một số chủng hình thành vỏ

nhầy.


Hiếu khí hoặc hiếu khí tùy tiện. Có thể phát triển ở nhiệt độ từ 13-38oC nhƣng

tốt nhất là 37oC, pH=7.2-7.4.

- Môi trƣờng nƣớc thịt: sau 24 giờ, canh trùng đục vừa, dần dần đóng cặn ở

đáy, môi trƣờng có mùi tanh của nƣớc dãi.

- Môi trƣờng thạch: vi khuẩn Tụ huyết trùng mọc thành khuẩn lạc nhỏ, trong

suốt, mặt vồng lên, vài ngày sau biến thành màu trắng ngà.

Tụ huyết trùng có thể hình thành 3 dạng khuẩn lạc: S (bóng láng), R (nhám), M

(nhầy). Dạng S có tính kháng nguyên và độc lực cao. Dạng R, M có tính kháng nguyên

và độc lực thấp.

- Thạch máu: môi trƣờng có huyết thanh và máu rất tốt cho vi khuẩn Tụ huyết

trùng phát triển, không dung huyết.


Vi khuẩn Tụ huyết trùng dễ bị tiêu diệt bởi sức nóng (80OC trong 10 phút,

100oC ngay rức khắc). Ánh sáng mặt trời diệt vi khuẩn trong canh trùng trong vòng 1

ngày và các loại thuốc sát trùng thông thƣờng tiêu diệt vi khuẩn dễ dàng (acid fenic

5%, cresyl 3%, nƣớc vôi 1% trong 5 phút). Vi khuẩn tụ huyết trùng bảo tồn khá lâu và

sinh sản trong môi trƣờng đất ẩm có nhiều nitrat và thiếu ánh sáng, trong nƣớc giếng

có nhiều chất hữu cơ, trong chuồng trại, đồng cỏ, đất có thể sống hàng tháng, có khi

hàng năm.

* Tính gây bệnh


Vi khuẩn gây bệnh cho nhiều loài động vật và gia cầm, gây chứng bại huyết

kèm theo tụ huyết và xuất huyết ở các tổ chức, niêm mạc và phủ tạng.

Vi khuẩn sống trong đất ẩm tối, vùng đầm lầy ẩm ƣớt. Vào mùa mƣa hoặc khi

nƣớc dâng cao, vi khuẩn đƣợc nƣớc đƣa lên trên bám vào cỏ, rồi vào cơ thể gia súc

nhất là trâu bò, qua đƣờng tiêu hóa do những vết xây xác trên niêm mạc đƣờng tiêu

hóa. Vi khuẩn vào bộ máy lâm ba, hạch sau hầu, hạch lâm ba đƣờng tiêu hóa rồi

chuyển sang hạch vai, hạch khí quản gây sƣng thủy thủng ở hầu, cổ, vai. Vi khuẩn



cũng thƣờng sống trong đƣờng tiêu hóa và hô hấp của gia súc khỏe, hay súc vật khỏi

bệnh. Khi thời tiết thay đổi bất thƣờng nhƣ lúc giao mùa, sức đề kháng của con vật

giảm, vi khuẩn sẽ phát triển và gây bệnh. Vi khuẩn cũng có thể gây bệnh trong trƣờng

hợp con vật bị nhiễm bệnh truyền nhiễm khác tạo nên bệnh ghép. Bệnh thƣờng xảy ra

ở các nƣớc nhiệt đới và á nhiệt đới.

+ Đối với trâu bò: loại Tụ huyết trùng thích nghi với trâu bò gây bệnh cho trâu

bò với các triệu chứng nhƣ: sốt, lừ đừ, niêm mạc mắt mũi đỏ, chảy nhiều nƣớc mũi,

viêm ruột, viêm phổi, thủy thủng hạch lâm ba, da. Trâu bò bệnh có thể lây cho heo,

cho ngựa. Ở nƣớc ta trâu bệnh nặng hơn bò.

+ Đối với heo: heo từ 3-6 tháng tuổi dễ mắc bệnh. Heo bị viêm hầu có thủy

thủng, viêm màng ngoài tim, phúc mạc có tƣơng dịch, viêm phổi có vùng gan hóa.

+ Đối với gia cầm: gà, gà tây, vịt, ngỗng, bồ câu…đều có thể mắc bệnh. Gà

mắc bệnh Tụ huyết trùng có bệnh tích viêm màng ngoài tim có tƣơng dịch, viêm

cuống phổi và phổi, gan sƣng có nhiều điểm hoại tử vàng.


Thỏ và chuột bạch rất mẫn cảm với các chủng Pasteurella. Tiêm canh trùng

dƣới da, phúc mạc hay tĩnh mạch, con vật chết sau 1-2 ngày.

Các type huyết thanh học

Pasteurella có tính kháng nguyên tƣơng hổ tức là chủng này có tính kháng

nghuyên tƣơng đối với chủng khác, có miễn dịch chéo giữa các chủng.

Trong những công trình nghiên cứu gần đây, các tác giả đã phân loại Tụ huyết

trùng thành các type huyết thanh học dựa trên sự cấu tạo khác nhau của vỏ nhầy vi

khuẩn. Có hai hệ thống phân loại phổ biến là phân loại theo Robert và Carter.

Robert chia Tụ huyết trùng thành 5 type:

- Type I: chủ yếu gây bệnh cho trâu bò.

- Type II: gây bệnh cho gia cầm.

- Type III, type IV: phân lập từ các loài vật khác nhau, gây những triệu chứng

cục bộ nhƣ viêm phổi…

- Type V: gây bệnh cho heo.

Certer chia Tụ huyết trùng ra làm 4 type:

- Type A: gây bệnh Tụ huyết trùng cho gà và nhiều loại động vật khác.



- Type B: gây bệnh Tụ huyết trùng cho heo, trâu bò ở các nƣớc Châu Á, Trung

Đông và Nam Châu Phi.

- Type D: độc lực thấp, phân lập đƣợc trên nhiều cơ thể động vật.

- Type E: gây Tụ huyết trùng cho heo, trâu bò ở Trung Mỹ.

* Chẩn đoán Vi khuẩn học

Kiểm tra trên kính hiển vi

Lấy phổi, lá lách, gan, phết lên phiến kính, nhuộm Gram, Wright thấy vi khuẩn

hình trứng, bắt màu lƣỡng cực. Chất ngoại xuất ở hạch lâm ba, máu ít có vi khuẩn.

Bồi dưỡng phân lập trong các môi trường

Lấy máu tim, hay phủ tạng cấy trên môi trƣờng thạch đĩa và các môi trƣờng

khác để kiểm tra đặc tính sinh hoá (đƣờng Glucose, Saccarose, Manit, Lactose,

Mantose, Indol, H2S âm hoặc dƣơng tính, MR-VP...).

Tiêm động vật thí nghiệm

Tiêm bệnh phẩm dƣới da, hay phúc mạc cho thỏ, hoặc chuột bạch trong vòng

12-36 giờ thì thỏ, chuột chết. Kiểm tra bệnh phẩm, nếu bệnh phẩm nhiễm tạp khuẩn thì

khía dƣới da bôi vào. Sau một thời gian mổ kiểm tra, thấy xuất hiện bệnh tích viêm

phổi, xuất huyết dài theo khí quản.

* Phòng bệnh và Trị bệnh

Pasteur là ngƣời đầu tiên nghiên cứu vaccine phòng bệnh Tụ huyết trùng gia

cầm từ vi khuẩn giảm độc nhƣng kết quả không cao. Những năm gần đây, vaccine

gồm nhiều chủng vi khuẩn giảm độc, cho uống để phòng bệnh cho gà. Vaccine chết có

formol keo phèn đang đƣợc sử dụng rộng rãi ở nƣớc ta. Tiêm phòng bằng vaccine khi

chƣa có dịch liều lƣợng 2-3ml, tiêm dƣới da, 7-15 ngày có miễn dịch, miễn dịch kéo

dài 6-7 tháng.

Các loại thuốc sau đây đang đƣợc sử dụng trong điều trị: Penicillin,

Streptomycin, Tetracyclines, Sulphonamides gồm Sulfamrazine và Sulfamethazine.

Sulfaquinoxaline rất tốt để trị Tụ huyết trùng cho gia cầm.

Tất cả các loại gia súc và gia cầm khi đã mắc bệnh hoặc phát hiện thấy bệnh thì

phải điều trị ngay. Điều trị sớm mới có kết quả, nếu để quá muộn khó cứu. Có thể

dùng huyết thanh đơn giá hay đa giá: đối với bê, nghé liều tiêm 20-40ml. Trâu, bò 60-

100ml, liều lƣợng không quá 100-120ml, dùng Sulfamethazine tiêm tĩnh mạch dung

dịch 6% với liều 0,13g/l kg trọng lƣợng. Cho uống 0,2g/1kg trọng lƣợng. Liều dùng 3-

5 ngày. Streptomycine 40-60mg/1kg trọng lƣợng.



Trƣờng hợp nặng có thể kết hợp Sulfamethazine + Penicilline (100.000UI/1kg

trọng lƣợng, cứ 3 giờ tiêm 1 lần). Suldadimethoicine 30-50mg/I kg trọng lƣợng.

Sulfamethocipirydazol 30-40mg/1kg trọng lƣợng cho uống 2 ngày liền. Kynamycine

30-50mg/1kg trọng lƣợng. Tất cả các thuốc trên tuỳ theo trƣờng hợp nặng nhẹ mà

dùng chứ không phải dùng một lúc tất cả.

1.5. Brucella spp


Brucella gây bệnh xảy thai truyền nhiễm cho các loài gia súc nhƣ trâu bò, heo,

dê, cừu, chó. Ngƣời cũng có thể nhiễm bệnh. Bệnh thể hiện bằng triệu chứng xảy thai,

đẻ non, đẻ ra chết, viêm tử cung. Có 3 loại Brucella: Brucella melitensis do Bruce phát

hiện năm 1887 ở lách ngƣời và dê bị xảy thai ở đảo Malte, Brucella abortus ở bò do

Bang phát hiện năm 1897 tại Đan Mạch và Brucella suis ở heo do Traum tìm ra năm

1914 ở Mỹ.

Vi khuẩn Brucella là vi khuẩn Gram âm, có sức đề kháng cao với kháng sinh

gấp mƣời lần, nó có nhiều type khác nhau:

Brucella abortus 9 chủng

Brucella melitensis 3 chủng

Brucella suis 4 chủng

Giữa các type đó giống nhau về hình thái, khác nhau về cấu trúc kháng nguyên.

Chủ yếu hiện nay là: các chủng ở trên bò, dê, cừu. Nhiều nhất ở Địa Trung Hải, chủ

yếu là ở trên lợn.

Tất cả các chủng nói chung đều đề kháng yếu. Nhƣng nó lại tồn tại lâu trong

điều kiện lạnh. Mầm bệnh tồn tại trên cơ thể gia súc. Đối với con non nó tồn tại không

lâu. Ở gia súc trƣởng thành cƣ trú ở tuỷ xƣơng, lách, gan, hạch và không gây triệu

chứng gì cả. Đối với những con cái có chửa nó cƣ trú ở lách, gan, khi có chửa nó ra từ

cung và thai. Mầm bệnh luôn luôn đƣợc bài xuất ra ngoài nhất là lúc đẻ. Lúc đó trong

nƣớc ối, trong bào thai, trong nhau và trong sữa đều có vi khuẩn. 15 ngày sau khi đẻ,

hiện tƣợng bài xuất giảm dần. Vi khuẩn thấm trong đất, trong phân, trong chất độn

chuồng. Trong tự nhiên ngƣời ta phát hiện đƣợc 45 loài ve, 42 loài giã thú có xƣơng

sống mang mầm bệnh.

* Đặc điểm hình thái, cấu tạo, đặc tính nhuộm màu

Cả 3 loại Brucella đều có hình thái và đặc tính nuôi cấy gần giống nhau chỉ

khác ở các tính chất gây bệnh cho các loài vật, là trực khuẩn nhỏ, dài 0.5-1.5 μm,

không di động, không hình thành nha bào, không vỏ nhầy, Gram -, tròn, đƣờng kính

0.5 μm.




Hiếu khí, phát triển chậm trên các môi trƣờng thông thƣờng, có khi đến 10-20

ngày. Môi trƣờng có thêm nƣớc gan và glycerin thì mọc tốt. Với B.abortus, môi

trƣờng cần có 5-10% CO2 vi khuẩn mới mọc tốt.

Khuẩn lạc tròn, bóng, trong, đƣờng kính 1-2 mm.


Brucella nhạy cảm với sức nóng và các chất diệt khuẩn. Ở 60oC trong 1 giờ đã

diệt đƣợc vi khuẩn. Tuy vậy khả năng sống trong môi trƣờng nuôi cấy và môi trƣờng

bên ngoài có thể tồn tại trong vài tháng.

Ở nhiệt độ thƣờng vi khuẩn sống vài tuần, trong tủ lạnh 0-4oC sống 8 tháng.

Acid fenic, cresyl, formol 4% diệt vi khuẩn trong 1 giờ, nƣớc vôi tôi 5% diệt trong 2

giờ. Trong phân trâu bò vi khuẩn sống 45 ngày. Trong sữa ở nhiệt độ thƣờng vi khuẩn

sống khoảng 15 ngày. Trên lông dê cừu vi khuẩn sống 2-4 tháng.

* Tính gây bệnh


+ B.abortus bovis gây bệnh đẻ non, sẩy thai hoặc vô sinh ở trâu bò. Đây là một

trong những căn bệnh quan trọng nhất của bò làm giảm hiệu quả kinh tế và có ảnh

hƣởng đến sức khỏe cộng đồng. Vi khuẩn thƣờng theo đƣờng tiêu hóa, niêm mạc, da

vào cơ thể, hoặc theo đƣờng âm đạo khi giao phối. Thông thƣờng thì tháng thứ 6 trở đi

thì xẩy thai. Nếu bò không xẩy thai thì vi khuẩn khu trú ở vú và hạch lâm ba chung

quanh. Vi khuẩn có thể khu trú ở phổi, lách, gan. Bò có thể kéo dài tình trạng bệnh

trong nhiều năm. Ở trâu bò đực, vi khuẩn thƣờng định vị ở dịch hoàn, túi chứa tinh gây

viêm tinh hoàn.

+ B. melitensis gây bệnh cho dê, cừu và ngƣời. Sữa dê, cừu là nguyên nhân

truyền bệnh. Vi khuẩn có thể truyền sang cho trâu, bò rồi truyền cho ngƣời.

+ B. suis heo ở mọi lứa tuổi đều cảm nhiễm. Heo con có thể nhiễm trùng do bú

sữa từ con mẹ bị bị bệnh. Heo lớn bị nhiễm do ăn uống bởi thức ăn, nƣớc uống, đất bị

nhiễm trùng, hay do giao phối với con nọc nhiễm bệnh. Vi khuẩn gây sấy thai, đẻ non,

heo con đẻ ra yếu ớt. Heo có thể bị sấy thai bất kỳ lúc nào trong thời gian mang thai.

Vi khuẩn có thể sống lâu trong buồng sữa heo nái hay bộ máy sinh dục của heo đực.

Heo ít nhiễm Brucella abortus và Brucella melitencis.

+ Ngƣời có thể nhiễm cả 3 loại Brucella và Brucella canis. Ở vùng nuôi heo

nhiều thì nhiễm Brucella suis là phổ biến. Tƣơng tự với Brucella abortus và Brucella

melitencis, vi khuẩn xâm nhập qua vết xây xác ở da hoặc niêm mạc, đƣờng tiêu hóa.

Ngƣời bị lây truyền từ động vật bệnh qua phân, nƣớc tiểu, sữa, nƣớc nhao thai của con



cái bị sẩy thai…. Từ các đƣờng xâm nhập khác nhau, Brucella đi vào hệ thống bạch

huyết rồi vào máu, dẫn đến tình trạng nhiễm khuẩn huyết, nếu điều trị không tốt, sốt có

thể kéo dài từ 2-4 tháng. Thƣờng thì bệnh nhân mắc bệnh mãn tính, sốt nhẹ, kéo dài,

mệt mỏi, đau nhức khớp xƣơng. Bệnh thƣờng gặp ở những ngƣời chăn nuôi, công

nhân lò mổ, nhân viên thú y.


Cả 3 loài đều gây bệnh cho chuột lang bằng cách cho uống hay tiêm dƣới da

bệnh phẩm hoặc canh trùng. Ngày thứ 3, hạch bẹn sƣng, nếu tiêm màng bụng gây

viêm tinh hoàn, tiêm tĩnh mạch có thể giết chết con vật.

* Chẩn đoán

Chẩn đoán vi khuẩn học

Bệnh phẩm là thai bị sẩy: dạ dày, ruột, gan lách, hoặc nhau, màng nhau, dịch

âm đạo của con mẹ.

Nhuộm bằng phƣơng pháp nhuộm Koster với dung dịch Xaframin dùng ngay

khi pha. Dung dịch Xaframin 3% trong nƣớc 3 giọt. KOH 5,6%, 1,5 lít - rửa - tẩy màu

15 giây với dung dịch H2SO

4 0,05% trong nƣớc - rửa. Nhuộm 15 giây ở trong xanh

Metylen 3% để khô, vi khuẩn bắt màu đỏ trên nền xanh (có khi đa hình thái khó nhận).

Chẩn đoán huyết thanh học

+ Phản ứng ngƣng kết trong ống nghiệm

Kháng nguyên: vi khuẩn Brucella trong nƣớc sinh lý có formol (10 tỷ vi khuẩn

/1ml)

Kháng thể: huyết thanh của con vật khi mắc bệnh

Kết quả: ngƣng kết ở hiệu giá (nồng độ huyết thanh) 1/50, nghi ngờ

ngƣng kết ở hiệu giá 1/100: dƣơng tính nhẹ

ngƣng kết ở hiệu giá 1/200 – 1/400: dƣơng tính

ngƣng kết ở hiệu giá 1/800: dƣơng tính mạnh

+ Phản ứng ngƣng kết vòng sữa (milk ring test)

Kháng nguyên là huyễn dịch Brucella abortus đậm đặc nhuộm đỏ bằng

hematoxilin.

Kháng thể trong sữa tƣơi chƣa lấy chất béo của bò nghi mắc bệnh.



Dùng ống nghiệm ngƣng kết nhỏ, cho vào 1ml sữa, xong nhỏ vào 1-2 giọt

kháng nguyên, lắc đều thành hỗn hợp màu hồng nhạt. Để tủ ấm 370C từ 15-40 phút,

hay 6-8 giờ ở nhiệt độ phòng thí nghiệm.

Phản ứng dƣơng tính: trên mặt sữa có 1 vòng màu đỏ, sữa bị mất màu nhạt ở

bên dƣới lớp kem. Hiện tƣợng này do sự ngƣng kết giữa kháng thể trong sữa và kháng

nguyên thành một hỗn hợp màu đỏ bám vào mỡ, đƣợc mỡ đƣa lên mặt sữa tạo thành

lớp kem màu đỏ.

Phản ứng khả nghi: sữa mất màu, lớp kem trên mặt nhạt màu

Phản ứng âm tính: sữa màu hồng, không thay đổi

+ Phản ứng ngƣng kết nhanh trên phiến kính

Kháng nguyên: vi khuẩn Brucella abortus nhuộm đỏ Rose Bengale.

Kháng thế: máu hoặc huyết thanh bò nghi bệnh

Nhỏ một giọt kháng nguyên vào huyết thanh (hoặc máu) lên phiến kính. Để 3-5

phút đọc kết quả.

Dƣơng tính: vi khuẩn ngƣng kết tạo thành những đám lợn cợn màu đỏ.

Bồi dưỡng, tiêm truyền động vật thí nghiệm

Lấy bệnh phẩm sẩy thai truyền nhiễm, cấy vào môi trƣờng nƣớc thịt, gan có 3%

Glycerin và 0,5% Glucose hoặc cấy vào thạch đĩa có gan thêm CO2. Cũng có thể cấy

lên trứng gà ấp (màng thai hoặc lòng đỏ). Tiêm bệnh phẩm cho chuột lang 6 tuần thì

mổ (sau khi tiêm 3-4 tuần, lấy mẫu kiểm tra, hay lấy máu tĩnh mạch cấy vào môi

trƣờng thích hợp).

* Phòng bệnh và trị bệnh

Dùng vaccine sống giảm độc chủng B19 do Buck nghiên cứu thành công năm

1930. Tiêm cho bò 2 tháng trƣớc khi phối giống, không tiêm trong thời kì chữa. Tiêm

cho bê cái 4-8 tháng tuổi thì có sức đề kháng với Brucella (có thể miễn dịch đến lần đẻ

thứ 3).

Việc điều trị cho con mẹ không có kết quả cao. Khi biết gia súc sẩy thai do

Brucella thì nên loại bỏ không nên chữa trị. Việc điều trị chỉ nhằm tránh những biến

chứng ở tử cung sau khi đẻ hoặc sẩy thai.

1.6. Salmonella spp

Vi khuẩn Salmonella hiện diện trong đƣờng ruột ngƣời và nhiều loại động vật.

Hình thái thống nhất với đặc điểm của vi khuẩn đƣờng ruột. Có hơn 2300 type huyết



thanh học đã đƣợc xác định, hầu hết đều có khả năng gây bệnh, gây nhiễm lẻ tẻ hoặc

thành dịch lớn hoặc là bệnh thƣờng xuyên gây chết.

Salmonella đƣợc chia thành hai nhóm căn cứ vào sự thích nghi với kí chủ:

1. Loại thích nghi với kí chủ: chỉ có khoảng 1% serotype Salmonella thích nghi

với kí chủ. Thí dụ S.typhi, S.paratyphi thích nghi với ngƣời (ngƣời mang vi khuẩn

này), S.galinarum pullorum gây bệnh thƣơng hàn gà, không tìm thấy trên ngƣời và các

động vật khác, S.dublin thì thích nghi với bò, S.cholerae suis và S.typhisuis chủ yếu

thích nghi trên heo…

2. Loại không thích nghi với kí chủ: hiện diện trên nhiều loài động vật khác

nhau, chiếm đa số serotype Salmonella.

Một số bệnh quan trọng do các loài Salmonella gây ra:

Group A: S.paratyphi gây sốt thƣơng hàn cho ngƣời.

Group B: S.abortus equi gây sẩy thai cho ngựa. S.typhimurium gây viêm dạ dày

ruột ở ngƣời, là loài gây bệnh thƣờng xuyên nhất cho nhiều loài gia súc.

Group C1: S.cholerae suis gây bệnh thƣơng hàn heo, thƣờng là vi khuẩn kế

phát đối với bệnh dịch tả heo, có thể kết hợp với viêm ruột hoại tử heo. Gây nhiễm cho

ngƣời.

Group C2: S.newport gây nhiễm cho ngƣời, nhiều loài gia súc đặc biệt là bò.

Group D: S.enteritidis gây nhiễm cho nhiều loài gia súc, gây viêm dạ dày ruột

cho ngƣời.

Group E1: S.anatum gây bệnh cho vịt con, gây nhiễm cho ngƣời và các loài gia

súc khác.

Ý nghĩa đối với sức khỏe cộng đồng

Nơi tồn trữ và các nguồn lây nhiễm: động vật mang trùng chủ yếu là gia súc gia

cầm, thú hoang, rùa, thú cảnh cũng bài thải Salmonella. Ngƣời bệnh hoặc vừa khỏi và

những ngƣời nhiễm chƣa thể hiện triệu chứng nhƣng cũng có thể thải vi khuẩn. Các

nguồn khác gồm phân ngƣời và gia súc, trứng đặc biệt là trứng vịt, sản phẩm từ trứng,

thịt gia cầm, thức ăn gia súc có bột xƣơng, bột cá, bột thịt.

Vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể theo đƣờng tiêu hóa do thức ăn nƣớc uống bị

nhiễm bẩn. Trong ống tiêu hóa, vi khuẩn bám vào niêm mạc ruột non, qua niêm mạc

xâm nhập vào hạch màng treo ruột. Vi khuẩn nhân qua hệ thống bạch huyết vào máu,

theo máu đến lách và các cơ quan khác. Vi khuẩn gây bệnh thƣơng hàn bằng nội độc

tố.



Ngƣời có thể ngộ độc do thức ăn nhiễm Salmonella, gây sốt, nôn, tiêu chảy.

Thời gian ủ bệnh từ 10- 48 giờ (khác với ngộ độc do tụ cầu vàng, thời gian ủ bệnh

ngắn, vài giờ).

Cấu trúc kháng nguyên:

Có hơn 60 yếu tố kháng nguyên O khác nhau. Kháng nguyên H có thể có 1

trong 2 phase. Kháng nguyên vi và kháng nguyên nang của Salmonella cấu tạo bởi

acid gaLactosesamimuronic (chỉ có ở S.typhi và S.paratyphi C). Dựa vào O, H và Vi

ngƣời ta phân biệt trên 2300 serotype.

Vi khuẩn Salmonella cholerae suis

* Đặc điểm chung:

Vi khuẩn gây bệnh thƣơng hàn cho heo con. Vi khuẩn theo thức ăn nƣớc uống

bẩn vào đƣờng tiêu hóa gây bệnh cho heo. Đặc tính hình thái nuôi cấy giống các loài

Salmonella khác. Salmonella cholerae suis là vi khuẩn hình gậy ngắn, hai đầu tròn.

Kích thƣớc 0.4- 0.6μm x 3-4μm, không có vỏ nhầy, không sinh nha bào, có lông,

Gram -.

Hình 3. Hình mô phỏng salmonella

* Sức đề kháng:

Vi khuẩn mẫn cảm với nhiệt độ, ở 60oC vi khuẩn bị tiêu diệt trong 1 giờ.

Trong nƣớc có thể tồn tại 1-2 tháng, trong nƣớc đóng băng, vi khuẩn tồn tại từ

2-3 tháng, trong thịt ƣớp muối từ 4-8 tháng.

Ánh sáng mặt trời trực tiếp tiêu diệt vi khuẩn trong nƣớc trong vòng 5-9 giờ.

Các chất sát trùng thông thƣờng tiêu diệt vi khuẩn trong vòng 30 phút.




Vi khuẩn mọc dễ dàng trên các môi trƣờng nuôi cấy vi khuẩn đƣờng ruột.

Thƣờng sử dụng môi trƣờng tăng sinh Muller Kauffmann tetrathionate trƣớc khi nuôi

trên môi trƣờng chọn lọc Mac Conkey, SS agar (Salmonella-Shigella), BGA (Brilliant

Green Agar).

* Tính gây bệnh

Tùy theo độc lực của vi khuẩn và sức đề kháng của cơ thể mà mức độ bệnh

khác nhau. Vi khuẩn tiết ngoại độc tố và chứa nội độc tố trong thân vi khuẩn.

Nếu vi khuẩn có độc lực thấp, sau khi xâm nhập vào cơ thể thì theo đƣờng tiêu

hóa gây viêm dạ dày ruột, hoại tử ruột.

Nếu vi khuẩn có độc lực cao, sau khi vào đƣờng tiêu hóa vi khuẩn tiến đến các

hạch lâm ba, gây viêm hạch, rồi vào máu gây nhiễm trùng huyết, lách sƣng, gan hoại

tử.

Heo từ 1- 4 tháng tuổi dễ mắc bệnh. Thiệt hại từ 25-95%. Bệnh có thể truyền

cho heo lớn nhƣng ít gây thiệt hại.

Bệnh thể hiện bằng triệu chứng sốt, giai đoạn đầu con vật táo bón, phân lẫn

màng nhầy, sau tiêu chảy viêm ruột cấp tính có loét. Trong bệnh dịch tả heo, vi khuẩn

này thƣờng đóng vai trò kế phát. Ngƣời có thể ngộ độc do ăn phải thức ăn nhiễm

trùng.

* Phòng bệnh:

Có thể dùng vaccine vi khuẩn chết hỗn hợp với một số chủng của Salmonella

và Salmonella typhi suis để tiêm phòng cho heo.

Vi khuẩn Salmonella gallinarum pullorum

(Thƣơng hàn gà)

* Đặc điểm tổng quát:

Vi khuẩn Salmonella gallinarum pullorum gây bệnh thƣơng hàn cho gà, bệnh

thƣờng xảy ra cấp tính đối với gà con, thể mãn tính đối với gà lớn. Vi khuẩn gây bệnh

gây viêm hoại tử ở niêm mạc đƣờng tiêu hóa, các cơ quan phủ tạng. Trƣớc đây ngƣời

ta phân biệt hai loại: S.gallinarum gây thƣơng hàn ở gà lớn và S. pullorum gây bệnh

bạch lỵ ở gà con, nhƣng hai mầm bệnh này có những đặc điểm về hình thái và sinh hóa

giống nhau nêu ngƣời ta ghép thành tên S.gallinarum pullorum. Đặc điểm giống các

loại Salmonella khác nhƣng S.gallinarum pullorum không có lông nên không di động.

* Tính gây bệnh:



- Trong tự nhiên

Gà, gà tây rất dễ mẫn cảm với bệnh. Các loại thủy cầm nhƣ vịt, ngỗng có thể

mắc bệnh nhƣng không thành dịch lớn.

Đối với gà con: vi khuẩn truyền từ mẹ sang trứng, gây bệnh cho phôi thai gà

làm gà có thể chết ngay sau khi nở hoặc có những triệu chứng bại huyết cấp tính, đi tả,

phân trắng bạch nhão, gan và mật sƣng, có điểm hoại tử trắng ở tim và phổi, gây thiệt

hại cao (50-90%). Gà trên 1 tháng tuổi mắc bệnh nhẹ hơn. Gà mái đẻ có thƣờng mắc

bệnh ở thể mãn tính, có bệnh tích viêm buồng trứng, trứng mềm màu xám hoặc nâu

nhạt, trứng teo lại, trong buồng trứng tìm thấy nhiều vi khuẩn. Gà trống có thể mang

trùng ở dịch hoàn và làm lây lan bệnh.


Có thể tiêm phúc mạc cho thỏ, chuột lang, chuột bạch canh trùng với liều cao,

động vật có thể chết trong vòng 3-7 ngày.

* Chẩn đoán:

Chẩn đoán vi khuẩn học:

Lấy phân, máu, tim, lách, gan nuôi trong môi trƣờng tăng sinh rối phân lập trên

các môi trƣờng chuyên biệt, S.gallinarum pullorum sinh trƣởng kém trên môi trƣờng

thạch SS (Salmonella-shigella), trái với các loài Salmonella khác.


Dùng phản ứng ngƣng kết để phát hiện gà mắc bệnh hay gà mang vi khuẩn làm

lây lan mầm bệnh. Phản ứng ngƣng kết nhanh chóng trên phiến kính với kháng nguyên

nhuộm màu.

Kháng nguyên: vi khuẩn S.gallinarum pullorum nhuộm màu tím crystal violet.

Nhỏ 1 giọt kháng nguyên nhuộm màu lên phiến kính, sau đó nhỏ 1 giọt máu tĩnh mạch

cánh của gà. Dùng que nhựa hoặc que thủy tinh trộn 2 giọt cho thật đều. Đọc kết quả

trong 1 phút.

- Dƣơng tính: nếu xuất hiện những đốm ngƣng kết lấm tấm hay lợn cợn màu

tím trên phiến kính, do kháng nguyên nhuộm màu ngƣng kết với kháng thể đặc hiệu

trong máu gà.

- Âm tính: không có hiện tƣợng ngƣng kết.

Khánh thể có thể không vận chuyển liên tục trong máu gà nên thƣờng xuyên lặp

lại xét nghiệm 3-4 lần.

* Phòng bệnh:



Dùng vaccine gây miễn dịch chủ động để phòng bệnh cho gà con.

Phòng bệnh bằng cách dùng kháng sinh Tetracyclines hoặc Furazolidon liên tục

4-6 ngày cho gà con.

Chƣa có thuốc đặc trị cho hiệu quả cao nên tốt nhất là làm xét nghiệm ngƣng

kết nhanh để loại thải những gà mái mang mầm bệnh.

1.7. Escherichia coli

Bệnh Colibacillosis trong những ngày đầu, gia súc sơ sinh thƣờng xù lông, ỉa

chảy, phân trắng vàng có mùi hôi thối, gầy yếu nhanh chóng, nằm dài khó đứng dậy,

đuôi dính phân lỏng hoặc mũ. Con vật chết nhanh chóng, nếu không chữa trị thì tỷ lệ

chết rất cao, có thể lên tới 80-90%.

E.coli không phải là căn bệnh độc nhất của bệnh ỉa chảy mà còn tìm thấy vi

khuẩn khác ở ruột nhƣ, vi khuẩn nhóm Klessiella và Aerobacter, Salmonella Cholerae

suis.

Ngƣời ta phân biệt E.coli thành hai loại: loại cơ hội và loại sinh độc tố đƣờng

ruột (enterotoxin). Loại sinh độc tố đƣờng ruột đƣợc phân biệt thành nhiều serotype,

một số serotype thƣờng gây bệnh cho gia súc gia cầm.

Có 3 loại kháng nguyên:

- Kháng nguyên O: kháng nguyên thân, kí hiệu bằng số học. Thí dụ: O133.

- Kháng nguyên H: kháng nguyên lông, ký hiệu bằng số. thí dụ H2.

- Kháng nguyên K: kháng nguyên bề mặt hay vỏ bọc.

E.coli có khoảng 150 yếu tố O, 100 yếu tố K, 50 yếu tố H đƣợc chia thành

nhiều type huyết thanh khác nhau.

* Tính chất nuôi cấy:

Vi khuẩn kỵ khí tùy tiện, có thể phát triển ở nhiệt độ 10- 45oC, thích hợp nhất là

37oC.

Đƣợc xếp vào nhóm Lactosese +, khuẩn lạc điển hình, dễ phân biệt trên các môi

trƣờng chuyên biệt nhƣ Endo Agar, EMB (Eosin Methylen Blue Agar), Mac Conkey

Agar.

* Tính chất gây bệnh:

Bê, nghé: gây tiêu chảy cho bê nghé sơ sinh, thƣờng kèm nhiễm trùng huyết.

Heo: tiêu chảy heo con, viêm dạ dày ruột xuất huyết và bệnh ứ nƣớc.

Chủng K88 gây tiêu chảy cho heo con và K99 gây tiêu chảy cho bê nghé.



Những chủng E.coli liên quan đến tiêu chảy thuộc các nhóm sau:

- EPEC (enteropathogenic E.coli): một số serotype gây bệnh tiêu chảy cho trẻ

dƣới 2 tuổi, cơ chế gây bệnh chƣa rõ.

- ETEC (enterotoxigenic E.coli): các vi khuẩn này gây bệnh bằng cách tiết ra

hai loại độc tố ruột: LT (heat labile toxin = dễ bị nhiệt phá hủy) và ST (heat stable

toxin = bền với nhiệt). LT gây tiêu chảy, mất nƣớc. ST gây tiêu chảy. Con vật bị tiêu

chảy trầm trọng và kéo dài khi nhiễm cả hai loại độc tố.

- EIEC (enteroinvasive E.coli): triệu chứng bệnh giống nhƣ hội chứng lỵ do

Shigella. Vi khuẩn xâm lấn niêm mạc đại tràng, gây tiêu chảy, phân có đàm, máu.

- VTEC (verocytotoxin E.coli): gây tiêu chảy có thể dẫn đến hai biến chứng

nguy hiểm là viêm đại tràng xuất huyết và hội chứng tan máu-ure huyết (E.coli 157

gây độc thực phẩm).

- EHEC (enterohemorrhagic E.coli): E.coli gây tiêu chảy máu đƣờng ruột.

* Chẩn đoán:


Nuôi cấy bệnh phẩm cấy từ những con vật giết khi gần chết hoặc vừa mới chết,

để quan sát sự phát triển của E.coli trong môi trƣờng phân lập vi khuẩn đƣờng ruột.

Giám định bằng ngƣng kết trên phiến kính, hoặc trong ống nghiệm. Phản ứng gián tiếp

hồng cầu gà, phản ứng khuếch tán trên thạch.



* Phòng bệnh

John, Seler và Smith (1962), W.U ittic (1968) phòng lợn con ỉa phân trắng:

bằng vaccine E.Coli, tiêm dƣới da hai lần vào tuần thứ sáu, trƣớc khi đẻ 10 ngày.

Dùng bacterin E.coli gây miễn dịch cho heo mẹ để phòng bệnh cho heo con qua

kháng thể có trong sữa đầu (colostrum).

1.8. Bacillus anthracis

Bệnh Nhiệt thán, hay bệnh than (Febris Carbunculosa) và bệnh truyền nhiễm

thƣờng ở thể cấp tính, chung cho nhiều loại gia súc và ngƣời. Bệnh do trực khuẩn

Bacillus anthracis gây nên, với đặc điểm sốt cao, tổ chức liên kết thƣờng bị thấm máu

và tƣơng dịch, máu đen sẫm, đặc và khó đông, lá lách sƣng to mềm nhũn nhƣ bùn.

Bệnh có khắp nơi trên thế giới, ở những vùng ẩm, trũng hay bị ngập lũ, bệnh có

tính chất địa phƣơng và từng mùa, nóng ẩm mƣa nhiều. Nên ở Châu Âu có vùng Nhiệt

thán và năm Nhiệt thán.

Châu Á, trƣớc đây bệnh phát ra dữ dội, ở Xibia hàng năm diệt hàng nghìn ngựa,

ở Thái Lan, Miến Điện, Ấn Độ, Úc hàng năm làm chết hơn 300.000 cừu. Ngoài ra, còn

Nam Phi, Nam Mỹ.

Trên bán đảo Đông Dƣơng, cả ba nƣớc đều có, riêng ở nƣớc ta thời kỳ Pháp

thuộc, bệnh xẩy ra giữ dội. Ở Thái Nguyên 1900, ở Vĩnh Phú, Sơn La, Hải Phòng

1933, Hà Nam Ninh, Hà Bắc, Hải Hƣng 1937, Hà Bắc, Quảng Ninh 1951 - 1953, khu

tả ngạn Việt Bắc 1954, Hà Sơn Bình 1956 làm chết hàng trăm gia súc và 118 ngƣời bị

bệnh.

Ngoài ra, ở Huế, Nha Trang, Bạc liêu bệnh xẩy ra vào những năm 1973 - 1974.

Ở Tây Bắc, Lạng Sơn, 1978, ở Bắc Cạn, 1983-1984, Thái Nguyên 1990, Hà Tĩnh,

1993 bệnh gây chết hàng trăm gia súc và hàng chục ngƣời.

* Đặc điểm hình thái, cấu tạo, đặc tính nhuộm màu

Bacillus anthracis là trực khuẩn to, có kích thƣớc từ 1-1,5μm x 0,5μm. Là loại

hiếm khí, không di động, Gram +, hình thành nha bào và giáp mô. Trong môi trƣờng

thạch hay trong cơ thể súc vật ốm, trực khuẩn đứng riêng lẻ, hay tập hợp thành chuổi

ngắn, trong môi trƣờng lỏng, tập hợp thành chuổi dài, trực khuẩn hai đầu vuông có

giáp mô bao bọc.

Giáp mô

Giáp mô là lớp vỏ bọc của vi khuẩn, nó đƣợc hình thành trong cơ thể động vật

ốm hay trong môi trƣờng huyết thanh đặc. Giáp mô là yếu tố độc lực của vi khuẩn, nó

ngăn trở khả năng thực bào, do chất đa đƣờng Polysacarit luôn toả ra trong môi

trƣờng, kết hợp với điều li tố che chở cho vi khuẩn khỏi bị thực bào. Giáp mô đề



kháng với Pepsin và Tripsin. Nhờ vậy mà vi khuẩn không bị dung giải khi xâm nhập

vào cơ thể qua đƣờng tiêu hoá. Giáp mô cũng đề kháng mạnh với sự thối rữa. Điều này

quan trọng trong chẩn đoán huyết thanh (Ascoli) kháng nguyên giáp mô tồn tại. Có thể

nhuộm giáp mô bằng phƣơng pháp nhuộm Gram hay nhuộm His.

- Phƣơng pháp nhuộm His: nhỏ lên tiêu bản giọt tím Giemtian formol 10%. Rửa

bằng Sulfate đồng (CuSO4) 10%. Cố định bằng sulfate đồng 20%. kết quả: Giáp mô sẽ

bắt màu xanh nhạt, Vi khuẩn bắt màu tím.

Nha bào

Nha bào do Cok tìm ra năm 1876, nó đƣợc hình thành trong cơ thể động vật ốm

hay thƣờng thấy trong canh trùng hiếu khí 24 giờ. Điều kiện hình thành nha bào.

Nha bào muốn hình thành đƣợc phải có những điều kiện sau.

-Có oxy tự do.

-Có nhiệt độ thích hợp từ 12-420C, thích hợp nhất là 37

0C.

-Có độ ẩm nhất định, chất dinh dƣỡng thiếu, pH trung tính hoặc kiềm nhẹ.

Đó là những điều kiện cần thiết để vi khuẩn hình thành nha bào.

Hình. Hình mô tả trực khuẩn Bacillus anthracis


Trực khuẩn Nhiệt thán đề kháng yếu với nhiệt. từ 50-550C, bị giết chết sau 15-

40 phút. Ở 750C từ 1-2 phút. Dƣới ánh sáng mặt trời, vi khuẩn Nhiệt thán bị diệt từ 10

đến 16 giờ. Các chất sát trùng thông thƣờng giệt vi khuẩn dễ dàng. Nhƣng khi nó đã

hình thành nha bào thì nó có sức kháng mạnh và nó bị diệt khi đun sôi ở 1000C trong

vòng 10 đến 20 phút. Nếu đem hấp ƣớt 1200C thì trong vòng 20 phút mới tiêu diệt

đƣợc nó. Hấp khô 1400C phải mất 3 giờ mới tiêu diệt đƣợc nó. Với điều kiện hanh

khô, nha bào sống đƣợc 28 năm. Hầm sâu nha bào sống đƣợc 15 năm, trong nƣớc phân



nha bào sống đƣợc 15-17 tháng. Nhƣng phân ủ nóng sau khi nhiệt độ đã lên tới 72 đến

760C nha bào bị diệt chết trong 4 ngày. Các chất sát trùng pha đặc mới có tác dụng tiêu

diệt. Formol 1% phải mất 2 giờ. Biclorua thuỷ ngân 1% mất 2 giờ, Acide fenic 2% mất

2 giờ, vôi đặc mất 48 giờ mới tiêu diệt đƣợc nha bào.

* Đặc tính nuôi cấy:

Bacillus anthracis phát triển tốt trên môi trƣờng thạch thƣờng tạo thành dạng

chuỗi dài gồm nhiều tế bào, ở 35 - 37 °C sau 16 - 24 giờ hình thành khuẩn lạc dạng

nhám (R), màu trắng tro, rìa và bề mặt khuẩn lạc có cấu trúc sợi xoắn nhƣ tóc rối.

Trên môi trƣờng thạch máu, trực khuẩn này có dạng bóng láng hơn nhƣng

không bóng láng hoàn toàn nhƣ khuẩn lạc của các trực khuẩn đƣờng ruột, không dung

huyết.

Trong môi trƣờng lỏng, không làm đục đều môi trƣờng mà tạo thành những sợi

nhƣ sợi bông bám dọc theo thành ống sau chìm xuống đáy tạo thành lớp tủa xốp.


Trong tự nhiên, hầu hết các loại động vật đều mắc bệnh kể cả ngƣời. Chim hầu

nhƣ không mắc. Gà mắc bệnh khi ta gây bệnh ngâm chân vào nƣớc lạnh. Tính cảm thụ

nhiều ít tuỳ theo loài giống và cá thể.

Trong thí nghiệm thƣờng gây bệnh cho thỏ, chuột lang, chuột bạch. Sau khi

tiêm 12 giờ thì con vật sốt và từ 36 đến 50 giờ con vật chết. Khi mổ xác vật thí nghiệm

thấy chỗ tiêm thủy thũng, keo nhầy màu hồng, hạch sƣng đen mềm nát.

* Chẩn đoán:

Chẩn đoán vi khuẩn học, có thể lấy máu hay tổ chức khác để tìm vi khuẩn: Nếu

là máu, tốt nhất là lấy trƣớc lúc vật chết, máu tĩnh mạch tai, tĩnh mạch đuôi, máu chảy

ra ở các lỗ tự nhiên. Lấy xƣơng ống nhỏ, máu tai, khúc đuôi, mãnh da. Khi lấy cần đốt

kỹ chỗ đã cắt. Bệnh phẩm phải bao gói cẩn thận. Không để dây máu ra ngoài. Lấy một

ít phân để tìm nha bào. Khi cần lấy lách, thì sát trùng rồi rạch một đƣờng nhỏ, lấy

xong đốt kỹ. Tuyệt đối không đƣợc mổ xác.

Kiểm tra kính

Dùng máu, lá lách, thể dịch nhuộm Gram thấy giáp mô (nhƣng hay nhầm với

trực khuẩn yếm khí).

Bồi dưỡng phân lập trên các môi trường

Nếu bệnh phẩm còn tƣơi dễ phân lập. Nếu bệnh đã thối, hay chết đã lâu thì khó

phân lập, vì vi khuẩn ít, lẫn nhiều tạp khuẩn. Vì vậy, phải đun 650C trong vòng 30 phút

để diệt tạp khuẩn, cấy vào đĩa thạch máu, nƣớc thịt..



Tiêm truyền động vật thí nghiệm

Nếu bệnh phẩm còn tốt, hoặc canh khuẩn, thì khía da đùi chuột lang, chuột

bạch. Nếu bệnh phẩm đã thối cần khía da lƣng dễ bôi. Nếu bệnh phẩm là da lông thì

nghiền với nƣớc sinh lý, đun 560C trong vòng 30 phút rồi tiêm dƣới da. Chuột lang sẽ

chết trong vòng 2 đến 3 ngày, chỗ tiêm sƣng, thủy thũng, có chất keo màu hồng giống

lòng trắng trứng.


Làm phản ứng kết tủa Ascoli. Kháng thể là một huyết thanh chế sẵn (huyết

thanh ngựa). Kháng nguyên nƣớc lọc tổ chức cần chẩn đoán (lách, gan, da), chế kháng

nguyên. Nghiền nát bệnh phẩm với nƣớc sinh lý, đun cách thủy 45 phút, lọc kỹ. Cho

vào ống nghiệm với lƣợng kháng nguyên và kháng thể bằng nhau. Mỗi thứ từ 0,25ml

đến 0,5ml. Kháng nguyên trƣớc, kháng thể sau. Nhỏ sát ống nghiệm để kháng nguyên

đẩy lên. Đọc kết quả sau 1 đến 15 phút ở nhiệt độ trong phòng. Phản ứng dƣơng tính,

khi thấy giữa hai lớp kháng nguyên và kháng thể xuất hiện một vòng kết tủa trắng rõ.

- Chú ý: Da, lông, cỏ khô và thể ngoài da của lợn có khi không cho kết quả, vì

kết tủa tố nguyên ít, hay cơ năng bảo vệ cơ thể có sức đề kháng cao.

* Phòng bệnh:

Vaccine phòng bệnh Nhiệt thán có rất nhiều loại, nhƣng thông dụng là Vaccine

nha bào Nhiệt thán hay Vaccine STI (Sanytary Tochnical Institule) tiêm 1ml cho gia

súc lớn 0,5ml cho gia súc nhỏ, tiêm dƣới da.

* Điều trị

Tốt nhất là dùng kháng huyết thanh và Penicillin, ngoài ra có thể dùng các hoá

chất khác.

Kháng huyết thanh

Kháng huyết thanh chế từ ngựa hay bò đƣợc tối miễn dịch, kháng huyết thanh

phải dùng sớm mới có hiệu lực. Nếu đã phù hay chảy máu ở các lỗ tự nhiên thì không

nên dùng nữa. Để phòng bệnh, tiêm dƣới da 10ml đến 40ml cho gia súc lớn, 10ml đến

20ml cho gia súc nhỏ. Để điều trị, dùng 50ml đến 100ml cho gia súc nhỏ. Gia súc lớn

từ 100ml đến 200ml, tiêm chậm và tiêm nhiều chỗ. Trƣờng hợp cấp cứu có thể tiêm

tĩnh mạch, nhƣng rất ít khi dùng. Sau khi can thiệp 6 giờ đến 12 giờ chƣa có kết quả

thì tiêm thêm lần nữa, dùng huyết thanh sớm chữa khỏi 80-90%.

Penicilline

Nếu bệnh nhẹ có thể tiêm bắp Penicilline, cách nhau 4 đến 6 giờ một lần, ngày

2 đến 3 lần, mỗi lần 1 đến 2 triệu đơn vị, nếu nặng tiêm liều cao hơn. Có thể tiêm thêm



Streptomycine để diệt vi khuẩn kế phát. Kết hợp hộ lý chăm sóc nuôi dƣỡng tốt, cần

tiêm hỗ trợ các loại thuốc trợ lực bằng: Cafeinbenzoat, nƣớc sinh lý, sinh lý ngọt, các

loại Vitamin, Novasenonbenzol, Sunfamide, Crezin.

1.9. Clostridium tetani

Clostridium tetani gây bệnh uốn ván cho ngƣời và gia súc.

Bệnh Uốn ván là một bệnh nhiễm trùng vết thƣơng, tiến triển rất nhanh và nguy

hiểm gia súc và con ngƣời. Đặc điểm bệnh là gia súc bị kích thích phản xạ mạnh, co

cứng cơ vân, do ảnh hƣởng của ngoại độc tố. Bệnh Uốn ván có từ thời thƣợng cổ trƣớc

công nguyên. Nhƣng đến năm 1884, Nicolai mới nghiên cứu kỹ về trực khuẩn Uốn

ván.

Nhƣng mãi đến năm 1924, Ramon đã tạo ra đƣợc giải độc tố, để phòng bệnh

Uốn ván. Bằng cách vô hoạt độc tố Uốn ván bằng Formalin. Bệnh Uốn ván có khắp

nơi trên thế giới. Nhƣng ở nƣớc ta, là vùng nhiệt đới nên bệnh Uốn ván phát triển

nhiều hơn. Bệnh thƣờng xẩy ra ở những vùng nhất định, có tính chất lẻ tẻ gọi là (vùng

Uốn ván). Trên thế giới, bệnh đã đƣợc khống chế nhiều. Nhƣng ở nƣớc ta, do khí hậu

nóng ẩm, mƣa nhiều, điều kiện canh tác còn thô sơ nên bệnh còn gây nhiều thiệt hại

cho ngƣời, gia súc. Bệnh phát triển nhiều nhất là ở những vùng đồng bằng, vùng trũng,

lầy lội.

Clostridium tetani thuộc giống Clostridium.

Giống Clostridium gồm những vi khuẩn kích thƣớc lớn, hình que, Gram +, kỵ

khí, không vỏ nhầy, không sinh nha bào, phần lớn có tính di động (trừ Clostridium

perfringens). Vi khuẩn đƣợc tìm thấy trong đất, nƣớc, một số loài thƣờng hiện diện

trong ruột ngƣời và nhiều loài động vật. Nha bào rất đề kháng với các tác nhân lý hoá,

đun sôi 30 phút, 121oC trong 20 phút mới diệt đƣợc nha bào.

Clostridium gây bệnh do sản xuất nhiều loại độc tố. Vì sự có mặt phổ biến của

chúng nên chuẩn đoán xác định phải chứng sự hiện diện của độc tố gây bệnh.

Phân biệt các nhóm Clostridium gây bệnh dựa theo triệu chứng do tác động của

độc tố:

- Nhóm gây nhiễm độc hệ thần kinh: Clostridium tetani gây bệnh uốn ván,

Clostridium botilimum gây bệnh độc thịt.

- Nhóm gây hoại thƣ sinh hơi: Clostridium chauvoei gây bệnh ung khí thán,

Clostridium septicum gây bệnh thuỷ thủng ác tính, Clostridium perfringens gây viêm

ruột hoại tử




Clostridium tetani thuộc hệ vi sinh vật trong đất, còn phân lập trong ruột ngƣời

và gia súc. Clostridium tetani là trực khuẩn to, ngắn, thẳng hoặc hơi cong, hai đầu

trong, kích thƣớc 0,5-0,8 x 3-4 µm. Vi khuẩn kỵ khí triệt để, quanh thân có nhiều lông,

di động mạnh, nha bào hình tròn hoặc hình trứng có một đầu của vi khuẩn làm thành

hình đinh ghim hay dùi trống. Nha bào có sức đề kháng cao, ở nơi khô ráo, nha bào

tồn tại trên 10 năm. Trực khuẩn không có giáp mô.

* Đặc điểm nuôi cấy:

Clostridium tetani, nhiệt độ37oC, pH = 7,2-7,4

Nuôi cấy Clostridium tetani trên các môi trƣờng yếm khí nhƣ Môi trƣờng thạch

Wilson-Blair, môi trƣờng Brewer, môi trƣờng Toroshi…

Môi trường thạch Wilson-Blair là môi trƣờng sulfite sắt dùng để nuôi cấy vi

khuẩn yếm khí. Môi trƣờng này đƣợc chế bằng cách thêm 10 ml dung dịch sulfite natri

mới pha đã khử trùng bằng cách hấp 1 giờ trong hơi nƣớc và 1 ml chloride sắt II đƣợc

pha trong nƣớc vô trùng vào 10 ml môi trƣờng thạch thƣờng đã hấp cao áp tiệt trùng

đang đƣợc bảo ôn ở 80 °C. Rót ra đĩa Petri, để ở tủ ấm 37 °C 1 ngày đêm để kiểm tra

vô trùng. Nuôi cấy vi khuẩn bằng cách đâm xuyên que cấy qua cột thạch hoặc làm tan

chảy môi trƣờng rồi cấy khi môi trƣờng nguội.

Môi trường Brewer: trong đó có các chất khử oxy nhƣ natri thioglycilat hoặc

glutathion.

Môi trường thạch máu Glucosese: vi khuẩn làm dung huyết, có khuẩn lạc

nhám, hình sợi tơ dài bắt chéo nhau nhƣ tóc rối, khuẩn lạc có loại hình con nhện nhỏ,

có thể tròn, nhẵn bóng.

Môi trường thạch đứng VF (Viande Foie): đun cách thủy cho chảy môi

trƣờng, để nguội xuống 400C rồi cấy vi khuẩn. Khi mọc khuẩn lạc hình thành nhƣ vẩy

bông màu trắng đục, di vi khuẩn sinh hơi nên môi trƣờng có thể bị nứt, vỡ và nút bông

có thể bi đẩy lên.


Trực khuẩn có sức đề kháng yếu ở 1000C sống đƣợc 5 phút. Nhƣng khi đã hình

thành nha bào nó có sức đề kháng mạnh. Nhiệt độ 1500C phải mất 3 giờ mới tiêu diệt

đƣợc nó. Nha bào sống hơn 10 năm ở chỗ tối. Ánh sáng chiếu trực tiếp 1 tháng mới có

thể điệt đƣợc nha bào. Các chất sát trùng muốn diệt nó phải pha đặc nhƣ: Acide phenic

15% phải mất 15 giờ, Formol 3% phải mất 24 giờ mới tiêu diệt đƣợc nó. Nhƣng khi đã

sinh ra ngoại độc tố thì nó có sức đề kháng kém. Dễ bị hoá chất và nhiệt độ tác động, ở

600C độc tố bị phá hủy trong vòng 5-20 phút.





Tất cả các loài vật có vú đều mắc bệnh này, nhƣng ở mức độ cảm nhiễm có

khác nhau. Mẫn cảm nhất là ngựa, cừu, trâu, bò, lợn. Chó, mèo ít mắc, loài chim hầu

nhƣ không mắc, trừ khi ta gây bệnh thực nghiệm vào não nó.

Đất bùn nhiễm phân ngƣời và gia súc là nguồn gây bệnh chủ yếu. Vi khuẩn

hoặc nha bào xâm nhập vào cơ thể động vật qua vết thƣơng kín, vết thiến, nhiễm trùng

cuống rốn, cắt sừng…Trong thực tế, một số điều kiện ngoại cảnh nhƣ: khí hậu nóng

nực, cảm lạnh, cơ thể yếu, sau ki đẻ, sau khi thiến, sau khi cắt rốn, tiêm, chích, vô

trùng không cẩn thận là điều kiện cho mầm bệnh phát triển và gây bệnh.

Bệnh thể hiện bằng sự co giật bắp thịt, co cứng cơ vân.

Trực khuẩn uốn ván sinh ngoại độc tố:

- Độc tố dung huyết.

- Độc tố gây chết (Độc tố thần kinh): độc tố có độc tính làm co quắp cơ vân.

Tính mẫn cảm với độc tố này thay đổi theo loài động vật. Ngƣời và ngựa mẫn cảm

nhất, mèo đề kháng nhất. Độc tố đƣợc hình thành tại nơi nhiễm trùng, từ đó đến hạch

bạch huyết, vào máu rồi đến thần kinh vận động.


Trong thí nghiệm ngƣời ta dùng chuột lang, chuột bạch, thỏ để gây bệnh thực

nghiệm.

* Chẩn đoán

Nếu biết chỗ vết thƣơng bệnh xâm nhập (vết thiến, vết phẩu thuật) thì có thể lấy

mũ, hay tổ chức hoại tử, nhuộm Gram để tìm vi khuẩn. Hoặc lấy các tổ chức đó, cấy

vào môi trƣờng nƣớc thịt có gan yếm khí hoặc tiêm dƣới da lƣng, hay đùi chuột nhắt

trắng. Bệnh xuất hiện nhanh, có triệu chứng rõ.

* Phòng bệnh:

Phòng bệnh bằng vaccine giải độc tố (Anatoxin). Giải độc tố là độc tố uốn ván

đƣợc giải độc bằng formol 0.4% trong một tháng (độc tố uốn ván bị formol và Iod làm

mất độc tính nhƣng vẫn giữ đƣợc tính kháng nguyên).

Có thể sử dụng kháng độc tố antitoxin.

* Điều trị:

Xử lý vết thƣơng làm hiếu khí bằng cách: sát trùng Iode làm sạch vết thƣơng.

Mở rộng vết thƣơng rắc Sulfamit. Tiêm kháng sinh xung quanh vết thƣơng. Dùng cồn

5%, thuốc tím Acide fenic 3-5%, bôi Ichiol, theo dõi và phát hiện lỗ dò.



Tiêm kháng huyết thanh và giải độc tố Uốn ván, cần can thiệp sớm. Khi tiêm

dƣới da, một phần ở cạnh vết thƣơng với liều: 80.000UI cho gia súc lớn, 40.000UI cho

gia súc bé. Nếu tiêm cấp cứu 15.000 - 20.000UI vào rãnh lƣng. Cũng có thể tiêm huyết

thanh và giải độc tố nhƣng ở hai vị trí khác nhau. Tiêm 1ml giải độc dƣới da, 15 phút

sau tiêm 80.000ml huyết thanh. Sau đó, tiêm 3 lần giải độc tố nữa, một tuần sau có thể

tiêm 80.000UI, 6 tháng sau tiêm lần cuối giải độc tố.

Tiêm Magnesium sulfate 10%, Glucosenate magnesium 15% 1 lít vào tĩnh

mạch. Sau đó dùng nƣớc đƣờng cho uống. Tiêm 1-1,5 lít nƣớc sinh lý mặn hoặc ngọt

vào tĩnh mạch. Ngoài ra, có thể tiêm Acide fenic 3% 50-70ml, Adrenalin hoặc Efedrin

làm giãn phế nang cho con vật dễ thở.

1.10. Mycobacterium tuberculosis

Mycobacterium tuberculosis gây bệnh Lao cho nhiều loại động vật và ngƣời.

Bệnh Lao là bệnh truyền nhiễm mãn tính, có đặc điểm gây ra trong phủ tạng những hạt

viêm đặc biệt gọi là hạt Lao.

Trên thế giới Lao có nhiều ở gia súc, nhƣng ở vùng ôn đối nhiều hơn. Về

phƣơng thức chăn thả làm cho bệnh có giảm đi. Trong tự nhiên mẫn cảm nhất là ở

ngƣời. Sau đó đến bò, gà, lợn. Loại bò mẫn cảm với type bò, type ngƣời, type gà. Nếu

không đƣợc nhiễm tiếp tục thì bệnh đẩy ra. Gà mẫn cảm với type gà, type bò, type

ngƣời, lợn cả ba type nhƣng mẫn cảm nhất là type ngƣời. Bệnh Lao không di truyền,

trừ trƣờng hợp lao đƣờng sinh dục.

* Đặc điểm về hình thái và cấu tạo:

Trực khuẩn lao hình gậy nhỏ thẳng, kích thƣớc 0.2-0.5 m x 1.5-5 m, hai đầu

tròn, không di động, không vỏ nhầy, không hình thành nha bào. Trong canh trùng non,

vi khuẩn xếp thành chuỗi dài. Trong canh trùng già vi khuẩn hình thành sợi có nhánh.

Trực khuẩn lao có vỏ sáp bao bọc nên khó nhuộm bằng các phƣơng pháp nhuộm thông

thƣờng, mà phải nhuộm bằng phƣơng pháp kháng toan, kháng cồn (Acid fast). Khi đã

bắt màu khó bị tẩy màu bằng hổn hợp acid cồn, do đó còn đƣợc gọi là vi khuẩn kháng

toan và kháng cồn.


Hiếu khí tuyệt đối, pH=7-7.6, nhiệt độ 37-38oC.

Vi khuẩn phát triển chậm trên các môi trƣờng (1-2 tuần)

- Trong môi trƣờng nƣớc thịt-Glycerin: sau 1-2 tuần, trên mặt môi trƣờng có

màng mỏng, nƣớc thịt trong suốt, khi lắc lên thấy có những mãnh nhỏ chìm xuống đáy

ống nghiệm.



- Môi trƣờng thạch-Glycerin: sau 8-10 ngày, vi khuẩn phát triển thành những

khuẩn lạc nhỏ, hay những vẩy khô màu trắng xám, rồi phát triển dần thành hình giống

nhƣ cục bƣớu gắn chặt vào mặt thạch.

- Môi trƣờng khoai tây-Glycerin: sau 1 thuần vi khuẩn hình thành những khuẩn

lạc khô, nhám, sần sùi.

- Môi trƣờng trứng Lowenstein- Jensen (gồm trứng, bột khoai tây, Glycerol): vi

khuẩn phát triển tốt.


Vi khuẩn sống lâu nơi tối. Trong đất, nƣớc, bụi có thể tồn tại trong nhiều tháng

(2-7 tháng). Ánh sáng mặt trời diệt vi khuẩn trong vòng 30 phút đến 2 giờ. Vi khuẩn

mẫn cảm với nhiệt độ, ở 70-80oC chết trong vòng 5-10 phút. Đun ở 100

oC vi khuẩn

chết tức khắc. Tiệt trùng sữa ở nhiệt độ 60-65oC trong 30 phút.


- Trong tự nhiên

Động vật máu lạnh hoặc máu nóng đều cảm nhiễm với bệnh. Vi khuẩn xâm

nhập chủ yếu qua đƣờng tiêu hoá, hô hấp. Dựa vào đối tƣợng gây bệnh ta chia vi

khuẩn làm 4 nhóm:

- Mycobacterium tuberculosis humanus: gây bệnh cho ngƣời, cũng tìm thấy trên

chó, mèo.

- Mycobacterium tuberculosis bovinus: gây bệnh cho bò, ngƣời.

- Mycobacterium tuberculosis gallinaceus: gây bệnh cho gia cầm, tìm thấy trên

heo, bò, ngựa.

- Mycobacterium tuberculosis poikilothermes: gây bệnh cho động vật máu lạnh

nhƣ: cá, ếch, rùa, rắn…không cảm nhiễm với động vật máu nóng.

Vi khuẩn lao chủ yếu xâm nhập vào cơ thể qua hô hấp và tiêu hoá.

- Đƣờng hô hấp là đƣờng lây nhiễm thƣờng xuyên và quan trọng nhất. Vi khuẩn

theo bụi trong không khí vào mũi, những hạt bụi có kích thƣớc 1-5nm mang vi khuẩn

đƣợc hít vào tận phế nang và bám vào bề mặt niêm mạc phế nang. Các mô phế nang bị

vi khuẩn xâm nhập, tạo ra ổ vi khuẩn đầu tiên. Từ đây các vi khuẩn đến các hạc lâm ba

chung quanh rồi đến các mô khác.

- Đƣờng tiêu hoá: thƣờng do hậu quả của việc ăn uống thực phẩm nhiễm khuẩn.

Vi khuẩn lao theo máu hay đƣờng bạch huyết đi khắp cơ thể, có thể gây biểu

hiện lao ngoài phổi nhƣ lao dạ dày-ruột, lao xƣơng, lao xƣơng, lao màng não, lao hạch.



- Ở bê thƣờng do bú sũa mẹ bị lây bệnh, ngoài ra bệnh còn có thể lây qua núm

nhau qua đƣờng sinh dục do mầm bệnh ở tử cung hoặc ở dọc đƣờng ống dẫn tinh vào.


Tiêm vi khuẩn lao bò hoặc lao gia cầm cho thỏ thì thỏ sẽ chết trong vòng từ 3-

10 tuần, nếu tiêm vi khuẩn lao ngƣời thì thỏ không chết. Mổ khám thấy hạch sƣng, có

mủ, đàm vàng, gan sƣng tụ máu.

* Chẩn đoán:


Bệnh phẩm: đàm của con vật mắc bệnh ( thƣờng lẫn tạp khuẩn tụ cầu, liên

cầu...).

Chẩn đoán dị ứng bằng Tuberculin: đây là phản ứng quá mẫn muộn.

Năm 1980 Rober Koch đã tìm thấy nƣớc lọc canh khuẩn nuôi cấy lao, một chất

gọi là Tuberculin, thành phần hoá học của Tuberculin gồm: Anbumin, nucleoprotein,

lipit, polyozit.

Có hai loại Tuberculin:

- Tuberculin thô (Old Tuberculin)

Nuôi vi khuẩn lao trên môi trƣờng nƣớc thịt có 4% glycerin từ 6-8 tuần, rồi lấy

nƣớc lọc của môi trƣờng này đem đun 100oC trong 1 giờ, cô đặc ở nhiệt độ 80

oC chỉ

còn 1/100 thể tích lúc ban đầu, chất thu đƣợc là Tuberculin thô, chất này có nhiều tạp

chất nên khi làm phản ứng dễ gây hiện tƣợng dƣơng tính giả.

- Tuberculin tinh chế (Purified Protein Derivative):

Từ Tuberculin thô tiến hành loại bỏ hết tạp chất chỉ còn lại phần protein và một

ít polysaccarit, do đó làm phản ứng đạt hiệu quả cao.

Để phát hiện lao ở gia súc, ngƣời ta thƣờng dùng Tuberculin tinh chế ở type lao

bò và type lao gia cầm đó là hai loại:

+ TbPPDM (Tuberculin Protein Purified Derivative Mamifera)

+ TbPPDA (Tuberculin Protein Purified Derivative Avian)

Để phát hiện lao ngƣời thì ngƣời ta dùng Tuberculin tinh chế từ type lao ngƣời.

Chẩn đoán dị ứng bằng cách: tiêm 0.2 ml Tuberculin vào trong da: bò (da cổ,

mặt dƣới gốc đuôi), heo (sau tai), gà (mồng, dái tai).

Đọc kết quả sau 1-2 ngày, nếu nơi sƣng đỏ dƣơng tính.



Kết quả dƣơng tính cho thấy con vật đã miễn dịch với vi khuẩn lao.

* Phòng bệnh:

Đối với gia súc, việc phòng bệnh và thánh toán bệnh Lao rất công phu, lâu dài.

Tuỳ thuộc vào điều kiện tự nhiên, khả năng kinh tế và chính sách chăn nuôi ở mỗi

nƣớc, mỗi vùng, mà mức độ phòng bệnh có khác nhau:

Phòng bằng vệ sinh và phát hiện bệnh Lao

Trong công tác phòng chống Lao, ở các nông trƣờng, trạm, trại, những nơi nuôi

bò nhiều, đối với bò cái, bò đực thƣờng xuyên kiểm tra bệnh mỗi năm hai lần, các loại

khác mỗi năm một lần. Tất cả những con dƣơng tính phải loại thải. Nếu phát hiện

nhiều thì tiêu diệt cả đàn. Những con nghi ngờ 45 - 60 ngày sau kiểm tra lại. Gia súc

mới nhập, nhốt riêng 1 tháng theo dõi kiểm tra bệnh. Nếu mẹ có Lao thì chỉ cho bú sữa

đầu 1 ngày, sau đó tách nuôi bộ. Gia súc nhập nội, phải có giấy chứng nhận không có

bệnh Lao. Sau khi nhập về phải kiểm tra lại, sữa phải tiệt trùng bằng Pasteur. Kiểm tra

để phát hiện Lao ở những động vật khác. Thƣờng xuyên kiểm tra Lao cho công nhân.

Tổng tẩy uế vệ sinh chuồng trại nhƣ vôi bột 15%, Crêzin 5%, chăm sóc bồi dƣỡng gia

súc.

Bằng Vaccine

Dùng Vaccine BCG (Bacterium Calmelte Guerin 1924), chế bằng trực khuẩn

Lao bò, trong môi trƣờng khoai tây, thêm Glicerin, cho giảm độc qua mật bò trong 198

đời, Vi khuẩn mất khả năng gây bệnh trở thành Vaccine. Liều dùng 40ml -100ml, tiêm

dƣới yếm da bê 15 ngày, hiệu lực 1 đến 1,5 năm. Nhƣng hiện nay ngƣời ta ít dùng, vì

nó trở ngại cho công tác chẩn đoán bệnh.

Để điều trị có thể sử dụng thuốc đặc trị lao ngƣời nhƣ: Isoniazis, Streptomycin,

Rinifon…, nhƣng điều trị thú y không cho phép chữa bệnh lao cho bò vì sẽ kéo dài

thời gian bò thải trực tiếp trực khuẩn lao làm lây lan bệnh.

Dùng Streptomycin: Trâu, bò, ngựa 5-10-20mg/kgP/ngày chia 2-3 lần.

Chó, mèo 20-40-50mg/kgP/ ngày chia 2-3 lần

Gà 30-40mg/kgP chia 2 lần tiêm 4-6 ngày liên tục

1.11. Leptospira spp

Leptospira spp gây bệnh bệnh truyền nhiễm (bệnh lepto) cho ngƣời và động

vật. Đặc điểm sốt, vàng da, đái ra máu, viêm gan, thận, rối loạn tiêu hoá và sẩy thai.

Ngƣời ta tính ra sẩy thai vì Leptospira spp cao hơn ở Brucella spp nhiều.

Trong thiên nhiên, các loài gậm nhấm hoang và các loài gậm nhấm nhà là động

vật mang xoắn khuẩn. Xoắn khuẩn phá vỡ hồng cầu, phóng thích huyết sắc tố; da,



niêm mạc, phủ tạng đều có màu vàng, nƣớc tiểu màu hồng. Gia súc mang thai bị

nhiễm bệnh có thể bị sẩy thai.

Bệnh Lepto có tính chất dịch thiên nhiên, nó có thể sống lâu ngày trong con vật

gây bệnh. Nó cƣ trú trong bể thận của loài chuột 100 ngày, hoặc suốt đời. Ngoài ra, nó

có thể tồn tại trong giã thú, trong ve. Nên việc thanh toán Lepto rất khó khăn.

* Đặc điểm về hình thái:

Hiện nay ngƣời ta phát hiện hơn 200 chủng Leptospira. Các xoắn khuẩn này có

hình thái tƣơng tự nhau. Xoắn khuẩn có cấu tạo gồm nhiều vòng xoắn sát vào nhau,

kích thƣớc 0.25m x 7-15m , hai đầu gập lại (nên còn gọi là xoắn khuẩn móc câu), di

động mạnh do có thể xoay dọc, xoay ngang và xoay tròn.

Hiện tƣợng di động toàn thân với kích thƣớc hẹp bề ngang, hình dạng đặc biệt

và sự mềm dẻo cho phép xoắn khuẩn chui qua màng lọc lỗ nhỏ 0.1-0.45m và di trú

trong môi trƣờng bán lỏng có 1% thạch.

Nhuộm bằng thuốc nhuộm Giemsa hoặc nhuộm thấm bạc Fontana-Tribondo.

Hình 4. Hình thể vi khuẩn L. ictero hemorhagie dƣới kính hiển vi quang học nền đen


Hiếu khí, nhiệt độ 29-30oC, pH từ 7.2-7.4.

Xoắn khuẩn phát triển chậm. Môi trƣờng thích hợp để nuôi xoắn khuẩn là môi

trƣờng pepton hay cao thịt bò có thêm 10% huyết thanh thỏ (Môi trƣờng Flecher). Từ

ngày thứ 4 xoắn khuẩn bắt đầu mọc đến ngày thứ 15 phát triển mạnh.


Sống 4-5 tháng trong môi trƣờng hay trong thể dịch. Xoắn khuẩn này kháng

kém với các tác nhân lý hoá. Sự sấy khô, ánh sáng mặt trời giết xoắn khuẩn nhanh



chóng. Xoắn khuẩn mẫn cảm với nhiệt, bị diệt ở 60oC trong 5 phút nhƣng chịu đƣợc

nhiệt độ thấp -30oC. Các thuốc sát trùng thông thƣờng diệt xoắn khuẩn nhanh chóng

(acid fenic 5%, cresyl 3%, nƣớc vôi 1% trong 5 phút). Xoắn khuẩn mẫn cảm với nƣớc

muối, dung dịch muối 2.8% diệt xoắn khuẩn trong 15 phút.


Những chủng Lepto chủ yếu gây bệnh cho gia súc:

- Leptospira ictero haemorrhagiae: gây bệnh cho chó, bò, heo. Trong tự nhiên,

chuột cống là con vật mang trùng.

- Leptospira canicola: gây bệnh cho chó, bò, heo và các động vật ăn thịt. Chó là

con vật mang trùng.

- Leptospira pomona: gây bệnh cho heo, bò, dê, ngựa. Heo là con vật mang

trùng.

- Leptospira grippotiphosa: gây bệnh cho bò, dê, ngựa. Chuột đồng là con vật

mang trùng.

Cả bốn chủng trên đều gây bệnh cho ngƣời.

Nguồn gây bệnh là các súc vật mang Leptospira và nƣớc tiểu của chúng. Ổ

chứa thƣờng xuyên là loài gặm nhắm, chúng luôn bài thải Leptospira.

Xoắn khuẩn xâm nhập vào cơ thể gia súc chủ yếu qua đƣờng tiêu hoá và qua

niêm mạc, da bị xay sát. Những con vật mang trùng bài thải xoắn khuẩn qua nƣớc tiểu

làm ô nhiễm thức ăn nƣớc uống, nƣớc ao, đầm lầy.... Từ đó xoắn khuẩn xâm nhập vào

cơ thể gia súc, theo máu đến các tổ chức. Các xoắn khuẩn phá huỷ các tế bào nội mạch

của mạch máu nhỏ làm chảy máu, xâm nhập mô tạo tổn thƣơng do gây thiếu máu ở

các cơ quan nhƣ gân, thận, thƣợng thận... sự hoại tử ống thận dẫn tới hiện tƣợng tăng

ure máu. Các tế bào hoại tử đƣa đến rối loạn chức năng gan và vàng da. Bệnh có thể

tiến triển nhanh hay chậm mà không biểu hiện triệu chứng lâm sàng. Triệu chứng

thƣờng thấy là sốt, lờ đờ, bỏ ăn, viêm kết mạc, thiếu máu, tiêu chảy, tiểu ra huyết sắc

tố, vàng da, viêm não, màng não, và chết do suy gan. Động vật sống sót sau khi bệnh

trở thành vật mang trùng trong thận tiếp tục thải vi khuẩn ra nƣớc tiểu trong thời kì hồi

phục. Ở động vật mang thai, thai có thể nhiễm khuẩn. Ở heo Leptospira gây sẩy thai

vào giai đoạn sau của chu kì mang thai.

Ngƣời thƣờng tiếp xúc trực tiếp với gia súc bệnh nhƣ nhân viên thú y, công

nhân chăn nuôi, công nhân lò mổ... có thể nhiễm khuẩn gián tiếp qua nƣớc, đất bị

nhiễm Leptospira.

* Chẩn đoán



Chẩn đoán vi khuẩn học

Bệnh phẩm: máu nƣớc tiểu, thận.

1. Kiểm tra trên kính hiển vi:

Xem tƣơi: sử dụng kính hiển vi quang học nền đen để soi tƣơi tiêu bản máu,

nƣớc tiểu...

+ Máu: lấy 2-3 ml máu tĩnh mạch tai của gia súc nghi mắc bệnh những ngày

đầu con vật sốt, trộn đều với 4-6ml dung dịch citrat natri 1.5% để chống đông máu, để

30 phút. Dùng ống hút, hút lớp dịch trên nhỏ lên phiến kính, đem quan sát dƣới kính

hiển vi tụ quang nền đen tìm xoắn khuẩn. Phƣơng pháp này cho kết quả nhanh nhƣng

nếu gia súc bị bệnh lâu thì không tìm thấy xoắn khuẩn trong máu.

+ Nƣớc tiểu: lấy từ ngày thứ 3-5 sau khi gia súc mắc bệnh, ly tâm với vận tốc

3000-6000 vòng/phút trong 1 giờ. Hút bỏ lớp nƣớc trong bên trên, lấy cặn phết lên trên

phiến kính và quan sát dƣới kính hiển vi tụ quang nền đen tìm xoắn khuẩn.

Dƣới kính hiển vi, thấy xoắn khuẩn hai đầu gập lại, có khi thấy nhƣ hình chữ C,

X, S.

Dƣới kính hiển vi điện tử, cấu tạo của xoắn khuẩn gồm nhiều vòng xoắn ốc

nằm trên 1 trục.

Nhuộm xoắn khuẩn: phết bệnh phẩm lên phiến kính, nhuộm Giemsa. Quan sát

dƣới kính hiển vi thƣờng.

2. Nuôi cấy- Phân lập:

Sử dụng môi trƣờng huyết thanh thỏ. Xoắn khuẩn phát triển chậm.

3. Tiêm cho động vật thí nghiệm

Chủng L.ictero haemorrhagiae có độc lực cao đói với chuột lang, thỏ con, chó

con, tiêm vào xoang bụng, tĩnh mạch dễ gây bệnh. Sau khi tiêm 2-3 ngày, con vật sốt

kéo dài khoảng 3 ngày, con vật gầy ốm, niêm mạc mắt, da bị vàng. 6-12 ngày sau, con

vật chết, phủ tạng vàng, gan thận sƣng, kiểm tra thấy xoắn khuẩn trong gan, thận, dịch

xoang bụng.

Chẩn đoán huyết thanh học:

Leptospira là những kháng nguyên hoàn hảo. Kháng thể ngƣng kết, kết hợp bổ

thể, miễn dịch huỳnh quang đƣợc sản xuất với hiệu giá cao trong cơ thể cho phép chẩn

đoán hồi cứu. Leptospira có rất nhiều nhóm huyết thanh khác nhau. Do khác biệt cấu

tạo kháng nguyên, mỗi nhóm huyết thanh lại có nhiều biến chủng huyết thanh gọi là

serovar. Đến nay thì có khoảng 18 nhóm huyết thanh và khoảng 200 serpvar đƣợc đặt



tên và xếp vào bảng phân loại. Có những serovar chỉ hịên diện ở những địa phƣơng

nhất định trên thế giới. Ở Việt Nam serovar thƣờng gặp là bataviae, australis và ictero-

hemorrhagiae.

Phản ứng cho kết quả nhanh chóng và xác định đƣợc chủng xoắn khuẩn gây

bệnh. Phản ứng vi ngƣng kết (MAT= Micro aggulutination test) với kháng nguyên

sống đƣợc sử dụng phổ biến nhất.

Kháng nguyên: là canh trùng sống các chủng Leptospira sếp thep thứ tự a, b,

c...(hiện nay viện pasteur có bộ kháng nguyên 22 chủng). Các chủng xoắn khuẩn này

đƣợc đảm bảo tiêu chuẩn nhƣ hình thái rõ ràng, di động mạnh, mật độ 200-300 xoắn

khuẩn trên một vi trƣờng.

Kháng thể: lấy huyết thanh của gia súc mắc bệnh từ ngày thứ 5 trở đi.

Tiến hành phản ứng:

- Pha huyết thanh với nƣớc sinh lý 0.9% để có hiệu giá 1/50.

- Dùng đĩa nhựa 96 ô, nhỏ 0.1 ml huyết thanh vào 22 ô. Nhỏ kháng nguyên lần

lƣợt vào 22 ô theo thứ tự các chủng xoắn khuẩn. Lắc đều, để tủ ấm 1 giờ hay nhiệt độ

phòng trong 2 giờ. Nhỏ 1 giọt kháng nguyên- kháng thể lên phiến kính, quan sát dƣới

kính tụ quang nền đen X10, X40. Đọc kết quả:

Hiện tƣợng ngƣng kết: kháng nguyên, kháng thể kết hợp thành từng đám to

hoặc mạng nhện hoặc hình tròn di động có lông tỏ ra xung quanh.

Đánh giá kết quả theo mức độ sau đây:

4+: ngƣng kết mạnh, tất cả xoắn khuẩn trên vi trƣờng chồng chất lên nhau tạo

thành những đám sao to.

3+: ngƣng kết vừa, có nhiều đám ngƣng kết lớn, có ít xoắn khuẩn tự do.

2+: ngƣng kết yếu, có đám ngƣng kết nhỏ, khoảng ½ xoắn khuẩn tự do.

1+: ngƣng kết yếu, vài đám ngƣng kết, nhiều xoắn khuẩn tự do.

Âm tính: không có ngƣng kết, xoắn khuẩn tự do.

Đối với gia súc chƣa tiêm phòng: ngƣng kết 2+ ở hiệu giá 1/100 là nghi ngờ,

hiệu giá >1/200 là dƣơng tính.

Đối với gia súc có tiêm phòng: ngƣng kết 2+ ở hiệu giá >1/1000 là dƣơng tính.

* Phòng bệnh:



Gia súc khỏi bệnh đƣợc miễn dịch lâu dài nhƣng chỉ đối với chủng xoắn khuẩn

đã gây nhiễm trƣớc đó. Hiện nay ta sử dụng vaccine hỗn hợp từ các chủng Leptospira

phổ biến.

Để điều trị có hiệu quả sử dụng Penicillin kết hợp với Streptomycin. Có thể trộn

thức ăn với Tetracycline.

1.12. Mycoplasma gallisepricum


Mycoplasma gallisepticum gây bệnh viêm hô hấp mãn tính (CRD= Chronic

respiratory disease) cho các loại gia cầm chủ yếu là gà, gà tây. Bệnh thể hiện: chảy

nƣớc mũi, lúc đầu trong sau nhớt hoặc trắng nhƣ mủ, sƣng dƣới xoang mũi, sƣng đầu.

Viêm niêm mạc mũi, phế quản có bọt trắng, viêm phổi, thở khó.

Mycoplasma gallisepticum là vi khuẩn duy nhất qua lọc, kích thƣớc nhỏ

125m-250m. Hình thái thay đổi trong quá trình phát triển: hình hạt nhỏ, xoắn, hình

sao, hình nhẫn…không nhuộm đƣợc bằng phƣơng pháp thông thƣờng, nhuộm bằng

thuốc nhuộm Giemsa.

Mycoplasma gallisepticum cần có môi trƣờng giàu chất dinh dƣỡng để phát

triển. Trên môi trƣờng thạch thì có huyết thanh thì vi khuẩn phát triển tốt, khuẩn lạc

tròn, bóng láng, ở giữa có núm.

Mycoplasma gallisepticum có thể phát triển trong lòng đỏ phôi gà ấp 7 ngày,

gây bệnh tích đƣờng hô hấp cho phôi, gây chết phôi sau 4-8 ngày.

Trong bệnh phẩm của gia cầm mắc bệnh còn có các loại Mycoplasma

gallinarum và Mycoplasma iners. Các type này có trong đƣờng hô hấp của gà, không

gây bệnh hoặc gây bệnh lẻ tẻ cho phôi.

Mycoplasma gallisepticum có đặc tính ngƣng kết hồng cầu gà và làm tan hồng

cầu ngựa trong môi trƣờng đặc. Ngoài môi trƣờng tự nhiên, Mycoplasma gallisepticum

chết nhanh và dễ bị tiêu diệt bằng các loại thuốc sát trùng thông thƣờng.

* Chẩn đoán vi khuẩn học:

Trong trƣờng hợp cần thiết, có thể nuôi cấy và phân lập vi khuẩn. Tuy nhiên

CRD là bệnh kế phát cho nên phân lập đƣợc mầm bệnh chƣa phải là đạt kết quả cuối

cùng.

Bệnh phẩm: chất nhầy ở hốc mũi, xoang mũi, niêm mạc khí quản, vùng viêm ở

phổi. Nhuộm Giemsa, quan sát bằng kính hiển vi.



Nuôi cấy trên môi trƣờng thạch huyết thanh. Mycoplasma gallinarum mọc

nhanh, 1 ngày sau khi cấy, Mycoplasma gallisepticum mọc chậm hơn, 2 ngày sau khi

cấy.

Có thể phân lập qua phôi gà: tiêm bệnh phẩm vào túi lòng đỏ của phôi gà 7

ngày tuổi, phôi gà sẽ chết sau 4-8 ngày với bệnh tích phôi tu máu, khớp xƣơng chân bị

sƣng, bên trong có mủ.

* Chẩn đoán huyết thanh học:

Ngƣời ta thƣờng dùng phản ứng huyết thanh học phát hiện gà mắc bệnh để loại

trừ sự lây truyền mầm bệnh qua trứng.

1. Phản ứng ngƣng kết nhanh với máu trên phiến kính với kháng nguyên nhuộm

màu

Kháng nguyên: là vi khuẩn Mycoplasma gallisepticum nhuộm màu.

Kháng thể: máu hoặc huyết thanh của gà bệnh.

Nhỏ 1 giọt kháng nguyên lên phiến kính, rồi nhỏ 1 giọt máu tĩnh mạch cánh của

gà, trộn đều, sau 1-3 phút đọc kết quả.

Dƣơng tính: vi khuẩn ngƣng kết thành đám nhỏ lợn cợn.

2. Phản ứng kết tủa khuếch tán trên thạch

Kháng nguyên: vi khuẩn Mycoplasma gallisepticum.

Kháng thể: huyết thanh gà bệnh.

Tiến hành phản ứng trên đĩa thạch mềm, có đục lỗ.

3. Phản ứng ngƣng kết hồng cầu gà (HA=Heamagglitination) và ngăn trở ngƣng

kết hồng cầu gà (HI=Heamagglitination Inhibition)

* Phòng bệnh:

Chọn gà mái không có dấu hiệu bệnh, nuôi cách ly, có khẩu phần ăn và chế độ

chăm sóc đặc biệt, trong thời gian đẻ trứng cho ăn thức ăn trộn kháng sinh để phòng

bệnh.

Trƣớc khi ấp phải lau bằng dung dịch sát trùng (chlorine), sát trùng máy ấp. Gà

con nở ra phải nuôi cách ly với gà lớn 1-2 tuần.

* Điều trị:

Penicillin không có tác dụng với Mycoplasma, Dùng Tylan (Tylosine),

Erythromycin, Tiamutin.



Trong trƣờng hợp bệnh kèm E.coli thì nên dùng thêm kháng sinh Tetracycline,

Streptomycin vì Tylan, Erythromycin, Tiamutin không có tác dụng vơi E.coli.



CHƯƠNG 2

VIRUS HỌC THÚ Y

2.1. Virus dịch tả heo

Virus dịch tả heo gây bệnh dịch tả heo. Bệnh Dịch tả heo là một bệnh truyền

nhiễm của loài lợn, lây lan rất nhanh giết hại rất nhiều lợn (từ 60-90%), thƣờng ghép

với Phó thƣơng hàn, Tụ huyết trùng. Xuất hiện triệu chứng bại huyết, tụ máu, xuất

huyết, hoại tử, loét nhiều bộ máy. Căn bệnh là một virus. Bệnh có từ năm 1833 ở Mỹ,

bệnh xuất hiện nhiều trên thế giới. Ở nƣớc ta, bệnh thƣờng phát ra hàng năm, làm chết

nhiều lợn, gây thiệt hại kinh tế khá lớn.


Virus dịch tả lợn thuộc họ Togavirideae, giống Pestisvirus.

Kích thƣớt 40-50nm, hấp thụ dễ dàng kaolin, keo phèn, hồng cầu.

Virus có tính kháng nguyên đồng nhất, nhƣng độc lực thay đổi tuỳ theo chủng.

Có thể nuôi cấy trên tổ chức sống của heo con, phôi thai heo. Các dịch bài tiết

nhƣ nƣớc dãi, nƣớc tiểu, nƣớc mũi, phân, nƣớc mắt, các tổ chức phủ tạng, hạch lâm

ba, lách chứa nhiều virus có độc lực. Máu chứa virus rất sớm sau khi con vật bị nhiễm

bệnh 24 giờ thì có khả năng làm lây lan bệnh.

Virus sấy khô hay ở nơi khô ráo có thể sống 1-3 năm.

Trong cỏ khô sống từ 5-20 ngày, ở phủ tạng thối virus bị diệt sau 3-4 ngày. Ánh

sáng mặt trời tiêu diệt virus trong vòng 10 giờ. Sức lạnh bảo tồn virus lâu, dƣới 0oC từ

3-6 tháng.

Virus đề kháng với nhiệt độ mạnh hơn các loại virus khác, đun nóng 70-75oC

trong 1 giờ, 100oC trong 5 phút mới tiêu diệt đƣợc virus. Các chất hoá học nhƣ NaOH

2% diệt virus ở nƣớc tiểu trong 15 phút. Vôi tôi, nƣớc vôi 10% giết virus từ 15 phút

đến 1 giờ. Acid phenic 5% diệt virus trong 15 phút. Glycerin bảo tồn độc lực virus.

Trong thiên nhiên virus chỉ gây bệnh cho heo và heo rừng. Heo mọi lứa tuổi

đều mắc bệnh, heo con theo mẹ hay mới cai sữa mắc bệnh nhiều và chết nhiều. Heo

sốt cao đến 40-41oC kéo dài 4-5 ngày, có chấm xuất huyết, nốt tím bầm ở bốn chân,

đùi, bụng, viêm kết mạc bụng, mắt có ghèn, mủ. Heo tiêu chảy có khi lẫn máu tƣơi, có

triệu chứng hô hấp nhƣ ho, khó thở, tê liệt hai chân sau hay toàn thân, co giật cơ thể.

Bệnh tích tụ huyết, xuất huyết đƣờng tiêu hoá, hạch lâm ba, lách nhồi huyết, thận có

chấm xuất huyết, bàng quang xuất huyết.



Trong phòng thí nghiệm có thể truyền bệnh cho heo con rất dễ nhiễm. Tiêm

virus qua thỏ qua nhiều đời (150 đời) thì virus hoàn toàn không độc đối với heo nữa

nhƣng vẫn còn giữ tính kháng nguyên, đó là virus nhƣợc độc qua thỏ dùng để điều chế

vaccine.

* Chẩn đoán virus học:

Tiêm cho động vật thí nghiệm

Bệnh phẩm là máu, lách, tuỷ xƣơng, tiêm cho heo con 3 tháng tuổi khoẻ mạnh.

Tiêm 1 ml máu hoặc huyễn dịch từ 1 g lách heo bệnh. 3 ngày sau heo biểu hiện

bệnh. Quan sát triệu chứng và mổ khám xem bệnh tích.

* Chẩn đoán huyết thanh học:

1. Phản ứng kết tủa khuếch tán trên thạch: dùng 1ml kháng huyết thanh dƣơng

tính cho vào giữa kháng nguyên lấy từ huyễn dịch của lách, hạch lợn bệnh. Nếu giữa

kháng nguyên và kháng thể có kết tủa rõ, dƣơng tính. Nếu ở giữa kháng nguyên và

kháng thể có kết tủa mờ, âm tính (không có bệnh).

2. Phản ứng ngƣng kết gián tiếp hồng cầu: xử lý hồng cầu bằng acid tanic 1%

để làm dính Virus và hồng cầu. Virus là hạch lách nghi có bệnh Dịch tả lợn. Sau đó

cho kháng thể vào, nếu có dƣơng tính thì nó tạo thành chuổi ngƣng kết.

3. Kháng thể huỳnh quang: phản ứng huỳnh quang là phản ứng chính xác nhất.

Bệnh phẩm là lách, hạch. Kháng nguyên Virus, kháng thể huỳnh quang, nếu có Virus

Dịch tả lợn thì có phát quang màu xanh lục.

* Phòng bệnh:

Phòng bệnh bằng vaccine nhƣợc độc miễn dịch đƣợc 1 năm.

* Điều trị:

Vaccine tiêm với kháng huyết thanh để điều trị 2-4ml/1kg trọng lƣợng. Nhƣng

chỉ dùng cho gia súc quá quý hiếm mới điều trị, bởi vì bệnh Dịch tả lợn điều trị khỏi

nó vẫn còn mang mầm bệnh và mầm bệnh đó luôn thải vào môi trƣờng gây nên sự lây

lan truyền nhiễm.

2.2. Virus Lỡ mồm long móng

Virus Lỡ mồm long móng gây bệnh Lỡ mồm long móng cho nhiều loài vật,

nhƣng chủ yếu là loài nhai lại, vật nuôi ở nhà và vật ở rừng. Bệnh có thể lây cho lợn và

ngƣời. Bệnh Lỡ mồm long móng (foot and mouth disease), là một bệnh truyền nhiễm

cấp tính, lây lan rất nhanh, rất mạnh và rất rộng. Bệnh có từ lâu trên thế giới, ở Việt



Nam phát hiện năm 1898 ở Nha Trang và sau đó xuất hiện ở các tỉnh khác trong cả

nƣớc.


Virus LMLM thuộc họ Picornavirideae, kích thƣớc từ 10-20nm. Virus LMLM

có 7 typ: Typ A; O; C; Asia 1; SAT1; SAT2; SAT3. Các type virus gây ra những triệu

chứng lâm sàng giống nhau nhƣng không gây miễn dịch chéo cho nhau.


Virus có hƣớng thƣợng bì, thuỷ hóa các tế bào thƣợng bì, làm hình thành những

mụn nƣớc ở miệng, da, móng, gây tổn thất khá lớn về kinh tế.

Có thể nuôi cấy virus Lỡ mồm long móng trên tổ chức da, trên màng nhung

niệu, trên thƣợng bì lƣỡi bò.


Virus có sức đề kháng tƣơng đối yếu đun sôi 60-700C trong 15 phút. 100

0C chết

ngay. Trong tủ lạnh với nhiệt độ dƣới O0C thì nó sống đƣợc 425 ngày. Trong cỏ khô

sống đƣợc 8-15 tuần, phân ủ sâu 15cm giệt nó trong 7 ngày, sâu 50 cm diệt nó trong 9

giờ. Trong đất ẩm ƣớt virus sống hàng năm, trong tuỷ xƣơng, trong phủ tạng nó sống

đƣợc 40 ngày. Muốn giệt nó phải dùng các chất sát trùng mạnh, thịt ngâm muối 35-40

ngày, Glycerin 50% bảo tồn rất lâu.


Trâu, bò mắc Lỡ mồm long móng nhiều, sau đó đến dê, cừu, lợn, hƣơu, nai,

nhím, voi, lạc đà. Nhím mắc bệnh tự nhiên vừa chứa virus qua ngủ đông, ngựa, gia

cầm, chim không mắc.

Trong phòng thí nghiệm dùng bê, chuột lang để gây bệnh.

* Chẩn đoán:

Chẩn đoán phòng thí nghiệm

Tiêm truyền virus Lỡ mồm long móng trên lƣỡi bò 2 giờ, mụn mọc lên. Khía da

chuột lang bôi vào, 12 giờ mụn mọc, có thủy thũng, đau ở chỗ khía.

Chẩn đoán huyết thanh học: dùng phản ứng kết hợp bổ thể.

Kháng huyết thanh đã biết hoặc kháng thể trong vật ốm. Kháng huyết thanh chế

từ chuột lang, kháng thể xuất hiện ở ngày thứ 7, hàm lƣợng đạt tối đa 2-3 tuần, sau

giảm.



Kháng nguyên là mụn bọc. Kháng huyết thanh chế từ chuột lang, kháng thể

xuất hiện ở ngày thứ 7, hàm lƣợng đạt tối đa 2-3 tuần, sau giảm.

* Phòng bệnh:

Dùng Vaccine tiêm thẳng vào ổ dịch, tiêm bao vây xung quanh bằng các loại

Vaccine Formol keo phèn. Vaccine đơn giá tiêm 2 lần mỗi lần 20ml, cách nhau 10

ngày. Dùng huyết thanh miễn dịch 20ml/100kg P.

2.3. Virus dại

* Đặc Điểm

Bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm cấp tính của động vật máu nóng, chung cho

nhiều loài gia súc: chó mèo, trâu bò, dê cừu và ngƣời. Thể hiện về mặt lâm sàng bằng

những triệu chứng khích thích điên cuồng, cào xé và tê liệt do virus tác động vào hệ

thống thần kinh, thƣờng truyền từ nƣớc dãi súc vật bệnh qua vết thƣơng, vết cắn trên

da.

Virus dại có tính chất định hƣớng thần kinh rõ ràng, có nhiều trong hệ thống

thần kinh trung ƣơng của động vật chết vì bệnh dại. Virus có nhiều trong nƣớc dãi của

chó bệnh do virus thông qua đƣờng thần kinh và tuyến nƣớc bọt, từ 8 – 13 ngày trƣớc

khi xuất hiện triệu chứng lâm sàng virus có trong nƣớc dãi, máu ít thấy có virus.

* Hình thái

Virus thuộc họ Paramixovirus (còn có tên là Rhanovirus), có kích thƣớc 100-

150nm. Virus có thời gian nung bệnh ở thỏ 17 ngày, ở ngƣời 40 ngày. Ngoài ra, ở các

nƣớc nhiệt đới hầu nhƣ có chủng tăng độc lực, ở thỏ 8-9 ngày, ở ngƣời 26 ngày.

Hình 5. Virus dại chụp dƣới kính hiển vi điện tử



* Nuôi cấy

Có thể nuôi cấy virus trong phôi thai gà ấp đƣợc 10 – 15 ngày bằng cách tiêm

vào màng nhung nệu, phôi thai chết sau 4 ngày, trong óc tìm thấy tiểu thể negri.


Virus dại đề kháng kém với nhiệt độ. Đun 600C trong dòng vài phút. Ở nhiệt độ

dƣới 5oC hay trạng thái đóng băng, virus sống trên 1 năm. Glycerin 50% bảo tồn virus

đƣợc 8 tháng. Sự sấy khô làm giảm độ lực của virus. Formol 5% diệt virus trong 5

phút, acid phenic 5% trong 30 phút.

* Tính gây bệnh.

Tất cả động vật máu nóng đề cảm nhiễm bệnh dại, chó và chó sói là nguyên

nhân chủ yếu truyền bệnh cho động vật khác qua vết thƣơng do chúng cắn. Chỗ bị cắn

có nhiều dây thần kinh thì càng nguy hiểm. Virus theo vết thƣơng vào cơ thể, theo các

dây thần kinh tới trung tâm thần kinh, sinh sản chậm, do đó nƣớc dãi đã độc trƣớc khi

có triệu chứng thần kinh do tế bào dƣới lƣỡi bị sây sát virus phóng thích khỏi tế bào

nhiễm vào nƣớc dãi. Thời kì nung bệnh dài hay ngắn tuỳ vào giống virus, loài vật, vết

thƣơng xa hay gần hệ thần kinh trung ƣơng.

* Chẩn đoán.

Chẩn đoán virus học

Tìm thể Negri trong máu chó bằng cách nhuộm Gemsa, Mann, Seller nhƣng kết

quả không cao. Vì vậy, phải tiêm truyền cho chuột, thỏ. Nếu đúng bệnh Dại, chuột, thỏ

sẽ phát cơn điên, giết chúng để tìm thể Negri trong não (tiêm vào óc, thời gian nung

bệnh 15 – 20 ngày)


Có thể làm phản ứng miễn dịch huỳnh quang trực tiếp, giữa kháng thể chuẩn

nhuộm huỳnh quang với kháng nguyên nghi bệnh. Lấy nƣớc bọt cho lên phiến kính cố

định 15 giây trên ngọn lửa đèn cồn, nhỏ lên vài giọt Isthoxiamat gama globulin

antirabic, giữ trong đĩa petri, nhuộm 1 giờ, rửa hai lần bằng dung dịch đêm phốt phát

có pH = 7,2 đến 7,4, tráng bằng nƣớc cất, hong khô, xem dƣới kính hiển vi huỳnh

quang.

* Phòng bệnh

Vaccine Flury dùng phòng bệnh cho chó, thỏ và cho ngƣời. Dùng huyết thanh

bệnh Dại thì tốt nhất, nhƣng phải tiêm sớm không quá 72 giờ, liều tiêm 0,5 đến 1ml

trọng lƣợng. Vaccine chế qua thai gà 136 đời dùng cho chó 3-5ml tiêm dƣới da hay

bắp, tốt nhất tiêm hai lần cách nhau 7 ngày.



* Điều trị

Đối với gia súc bị bệnh không chữa trị.

Đối với ngƣời, tìm cánh diệt virus ở vết cắn ngay bằng cách trích máu thật

nhiều, rửa bằng thuốc sát trùng: xà phòng, thuốc tím 1%, dung dịch iod 2%, đốt cháy

vết thƣơng bằng que sắt nung đỏ, chất ăn da nhƣ ammoniac, nitrat bạc, can thiệp

nhanh chóng sau khi bị chó cắn, rồi điều trị bằng cách tiêm phòng vaccine có thể kết

hợp với huyết thanh miễn dịch.



CHƯƠNG 3

NẤM HỌC THÚ Y

Aspergillus fumigatus

Aspergillus thuộc lớp nấm Ascomycetes, những nấm của lớp này thƣờng phân

bố trên thực vật, cây cối mục thối, trong đất.

Aspergillus fumigatus phân bố rộng rã trong thiên nhiên là nấm gây bệnh rộng

rãi nhất cho động vật, nhất là gia cầm (nấm phổi) gây sẩy thai cho bò và gây bệnh cho

ngƣời (bệnh nấm đƣờng hô hấp hay tác động toàn thân).

Trong thiên nhiên loài gia cầm, nhất là gia cầm non hay mắc bệnh, tỉ lệ chết có

thể trên 50%.

* Hình thái

Trên môi trƣờng, khuẩn lạc có trạng thái mịn nhƣ lụa và trạng thái bông, bề mặt

lúc đầu trắng rồi dần dần trở nên sẫm khi đính bào tử thành thục, có thể có màu nâu

sẫm hoặc đen nhạt. Mặt sau của khuẩn lạc không màu, hoặc màu vàng lục.

Trong kính hiển vi, cuống dính bào tử nhẵn, tiểu bào là cuống dính bào tử phình

to ra, trên có tiểu bính. Đỉnh bào tử tròn đƣờng kính 2m, liền nhau thành chuỗi dài

gắn trên tiểu bính, xoè ra giống hoa cúc nên gọi là cúc khuẩn.

Trong bệnh tích chỉ có thể tìm thấy cuống dính bào tử ở những phần khí sinh

nhƣ khí quản, phế quản, túi khí.

Hình 6. mô phỏng hình dạng nấm Aspergillus spp


Aspergillus fumigatus phân bố rộng rãi trong tự nhiên và sống hoại sinh trên các

cơ chất thực vật. Hiếu khí, rất ƣa oxy, chịu nhiệt, phát triển ở nhiệt độ 25oC đến 50

oC.



Ở nhiệt độ thích hợp 38oC, nấm mọc trong 48 giờ. Hai tính chất này làm cho nó phát

triển dễ dàng trong bộ máy hô hấp của gia cầm.

* Tính gây bệnh

Tất cả các loài gia cầm có thể cảm nhiễm nấm nhƣng gà và gà tây mắc bệnh

nhiều nhất. Bệnh truyền nhiễm chủ yếu qua đƣờng hô hấp do gia cầm hít phải bụi chứa

bào tử. Bệnh có thể nhiễm qua đƣờng tiêu hoá nhƣng ít hơn. Gà mắc bệnh ở thể cấp

tính, nhất là gà con, có triệu chứng sốt 43-43.5oC, rối loại hô hấp, khó thở tiêu chảy,

triệu chứng thần kinh hƣớng màng não, não tƣơng tự nhƣ bệnh Newcastle, co giật.

Con vật chết trong vòng 24-48 giờ. Gà 3-4 tuần tuổi thƣờng mắc bệnh ở thể mãn tính,

có triệu chứng hô hấp, ngáp, thở khó, con vật suy nhƣợc chết sau vài tuần lễ.

Bệnh tích cục bộ chủ yếu ở phổi. Có những u hạt đƣờng kính 1-3mm trắng

nhạt, đục cứng, là những khuẩn ty và cuống đính bào tử. Thành túi hơi dày lên, chứa

sợi nấm.

* Chẩn đoán

1. Phƣơng pháp trực tiếp

Soi dƣới kính hiển vi bệnh phẩm (đòm, nƣớc mũi, u hạt, màng giả) tìm cuống

đính bào tử, bào tử.

2. Nuôi cấy phân lập: dùng môi trƣờng nuôi cấy nấm thạch Sabouraud, hay

Czapek.

* Phòng bệnh

Giữ chuồng trại thoáng, vệ sinh dụng cụ chăn nuôi bằng dung dịch Sulfat đồng

0.5%. Khí có dịch, cách ly con bệnh, quét dọn ổ lót, tiêu độc chuồng bằng formol (13g

formol + 7g thuốc tím cho 1 m3 trong 30 phút).

Ấp trứng phải đảm bảo vệ sinh máy ấp, dụng cụ.

* Điều trị

Không có thuốc điều trị đặc hiệu. Có thể dùng thuốc kháng nấm nhƣ:

Amphotericin B (0.02g/1 lít nƣớc uống) hay phun Nystatin. Trên thực tế đối với gia

cầm, nên giết con bệnh và thực hiện biện pháp vệ sinh để ngăn ngừa bệnh lan tràn.



TÀI LIỆU THAM KHẢO

1/ Trần Thị Phận, 2004. Giáo trình Vi sinh vật học thú y. Đại học Cần Thơ.

2/ Nguyễn Nhƣ Thanh, Nguyễn Bá Hiển và Trần Thị Lan Hƣơng, 1997. Vi sinh

vật thú y. NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 3/ Bộ môn Vi sinh vật, 2003. Vi sinh y học. Đại học y Hà Nội. Hà Nội: Nhà xuất bản

y học, Đại học y Hà Nội.



MỤC LỤC

PHẦN 1: ĐẠI CƯƠNG VI SINH

CHƢƠNG 1: MỞ ĐẦU ...................................................................................... 1

CHƢƠNG 2: HÌNH THÁI HỌC VI KHUẨN .................................................. 11

PHẦN 2: VI SINH THÚ Y

CHƢƠNG 1: VI KHUẨN HỌC THÚ Y ............................................................ 1

CHƢƠNG 2: VIRUS HỌC THÚ Y .................................................................. 42

CHƢƠNG 3: NẤM HỌC THÚ Y ..................................................................... 48

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 50

bài giảng: vi sinh vật 2016...bài giảng: vi sinh vật 2016 phần ii: vi sinh thú y 2 sinh...

Documents