bhikkhunis: a movement process of buddhist nuns on ...mcmac.udru.ac.th/mcmac_files/vol6_1_04.pdf ·...

ปท 6 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2563

117 ภกษณ: กระบวนการเคลอนไหวของผหญง บนพนทพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทย

ภกษณ: กระบวนการเคลอนไหวของผหญง

บนพนทพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทย

Bhikkhunis: A Movement Process of Buddhist Nuns

on Theravada Buddhism in Thailand

Received: 2 กรกฎาคม 2562

Revised: 15 มนาคม 2563

Accepted: 5 เมษายน 2563

ปยลกษณ โพธวรรณ / Piyaluk Potiwan 1

อาภากร ประจนตะเสน / Apagorn Prachantasena 2 ศรพงษ ทองจนทร / Siripong Thongchan 3

1 รองศาสตราจารย ประจ าหลกสตรสาขาวชารฐศาสตร

คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม

[Associate Professor, Department of Political Science,

Faculty of Political Science and Public Administration,

Rajabhat Maha Sarakham University] e-mail: [email protected]

2 นกวชาการศกษาปฏบตการ คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม

[Educator, Practitioner Level, Faculty of Political Science and Public Administration,



118

3 อาจารยประจ าหลกสตรสาขาวชารฐศาสตร คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม

[Lecturer, Department of Political Science,

Faculty of Political Science and Public Administration,




บทคดยอ

บทความฉบบนมวตถประสงคเพอตองการน าเสนอเกยวกบปรากฏ-การณทเกดขนกบนกบวชหญงประเภทภกษณในสงคมไทยและอธบายเหตผลวาท าไมกลมของภกษณจงตกอยในสภาวะของการกลายเปนชายขอบและกลมของภกษณไดมกระบวนการตอบโตหรอตอส อยางไร โดยท าการวเคราะหปรากฏการณภายใตแนวคดกระบวนการกลายเปนชายชอบ และกระบวนการเคลอนไหวทางสงคม เพอสะทอนใหเหนถงกระบวนการทภกษณถกกระท าทงจากกระบวนการทางสงคม การใชชวตประจ าวน การควบคมการกอเกดของภกษณ โดยผานการออกระเบยบตามกฎหมาย การรบรองการกระท า รวมทงการเคลอนไหวของกระบวนการภกษณ ในการสรางตวตน การรบรอง และการแยงชงการสรางความหมายจากสงคมและในกลมของผ หญงดวยกน ซงพบวา กระบวนการกลายเปนชายขอบของภกษณนนไมใชสงทมอยตามธรรมชาตแตทวาเปนผลตทเกดขนจากสงคม ไมวาจะเปนสถานการณรองรบตามกฎหมาย การถกกดกนใหออกไปจากการรบรองของมหาเถรสมาคม และสถานการณทเกดขนกบภกษณมความยอนแยงอกทงยงเกดการไมยอมรบจากกลมของผหญงดวยกน ซงกลมของภกษณไดมการเคลอนไหวทางสงคมผานการประสานความรวมมอกบกลมของผหญงทมการเคลอนไหวเพอใหไดมาซงความเทาเทยมทางสงคม แตถงอยางไรกตามการเรยกรองสทธของภกษณในพนทพระพทธศาสนายงไมประสบความส าเรจ และยงเปนชองวางใหฝายตรงขามออกมาโจมตการมอยของภกษณมากขน

ค าส าคญ: ภกษณ, กระบวนการกลายเปนคนชายขอบ, การเคลอนไหวทางสงคม


120

Abstract

The purposes of this article are: 1) to show a phenomenon that occurred with Buddhist nuns, alias Bhikkhunis, in Thai society, 2) to describe reasons why Bhikkhunis fell into marginalization, and 3) to examine how Bhikkhunis respond to fight or movement. Data analysis under the concept of marginalization and social movement was used to reflect how social processes offended Bhikkhunis through: 1) their daily life, 2) a control of Bhikkhuni initiation toward legislation, 3) their endorsement, 4) their movement to acquire their existence, and 5) their competition among general society and female society to gain their definition.

The findings found that a process of becoming marginalized Bhikkhunis did not occur naturally. Instead, it was a product resulted from society towards legal recognition but exclusion from the recognition of The Sangha Supreme Council of Thailand. What happened to these Bhikkhunis fell into controversy and disapproval from female society. Therefore, the Bhikkunis had social movement through collaboration with a group of social female activists to demand social equality. However, their social equality demand was not yet successful. To make matters worse, it became a loophole for opponents attacking the existence of Bhikkhunis. Keywords: Bhikkhunis, Marginalization, Social Movement



1. บทน า

ตามความเชอและวถในการปฏบตเชอวาหนาทหลกทส าคญของทกศาสนาและแมแตพระพทธศาสนา ไดถกระบวามสวนส าคญในการกลอมเกลาจตใจของมนษย ใหปราศจากการครอบง าดวยอ านาจแหงกเลสทงปวง การกอก าเนดของความแพรหลายของพระพทธศาสนามาพรอมกบการเผยแพรหลกธรรมค าสอนของศาสนา โดยพระพทธเจาทไดตรสรและบอกกลาวตอแกสาธชนเพอใหเกดความกระจางแจงในหลกธรรมค าสอน

พระพทธศาสนาถอวาเปนศาสนาทมอทธพลตอการสรรคสรางสงคมและวฒนธรรมไทยขนมา เพอใหมเอกลกษณ (Identity) เปนของเฉพาะตน พระพทธศาสนานนไดเขามาตงมนในดนแดนสวรรณภมเปนระยะเวลาอนยาวนานนบตงแตสมยของพระโสณะและพระอตตระ ซงเปนพระธรรมฑตสายแรกทไดเดนทางมาเผยแผหลกค าสอนของพระพทธศาสนาใหแกชาวไทย จากนนสงคมไทยจงได รบเอากรอบแนวคดและหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาไประยกตใชในชวตประจ าวน (กาญจนาณฐ ประธาต, 2560) พธกรรมส าคญของการเขาสพนทของพระพทธศาสนาในสงคมไทยนน ในสวนของนกบวชไดกระท าผานพธกรรมของประเพณการบวชทมมาตงแตโบราณ ซงคณะสงฆไทยยคแรกนนรบการอปสมบทจากประเทศศรลงกาทเรยกวา “ลทธลงกาวงศ” แตถงอยางไรกตามเมอ พ.ศ.1570 พระพทธศาสนาในประเทศศรลงกาไดถกท าลายลงตามความเชอและความศรทธาทแปรเปลยนไป จากนนตอมาเมอเจาผ ปกครองประเทศเลงเหนถงหลกค าสอนและความเชอของพระพทธศาสนา จงไดมความพยายามทจะฟนฟพระพทธศาสนาขนใหม จงได


122

สงกลบตรชาวศรลงกามารบการอปสมบทจากคณะภกษสงฆไทย ซงเปนทรจกกนในนามของ “ลทธสยามวงศ” (Kanai Lal Hazra, 2002)

ตามความเชอเรองการบวชในสงคมไทย เชอวา การบวชเปนการปลกฝง บมเพาะ หลอหลอมคณธรรม การบวชจงไดชอวาเปนการสรางคนดแลวคนคนดนนกลบสสงคม ทงมประโยชนตอสงคมแบบชนบท ทงนเพราะเชอวาพระภกษเปนผน าชมชนสความเจรญ เนองจากความสมพนธระหวางพระกบญาตโยมยงอยในสภาพดการบวชเปนโอกาสไดศกษาหลกธรรม (พระครวฒสาครธรรม และพระปลดปรชา ปยาจาโร (จนดา), 2560) อกทงความเชอเรองการบวชพระนนยงตงอยบนพนฐานทางประเพณและวฒนธรรม รวมทงกระบวนการควบคมทางสงคมผานความเชอเรองของความกตญญกตเวทตาตอบดามารดา พระพทธศาสนาตอง ประกอบดวย พทธบรษท 4 ไดแก (1) ภกข/สามเณร (2) ภกขน/สามเณร/สกขมานา (3) อบาสก/อปาสก(4) อบาสกา/อปาสกาโดยทพระพทธเจาก าหนดไววาตองมพทธบรษท 4 (พทธปรสา 4) แตถงอยางไรกตามในสงคมไทยเปนทรบรกนวาประกอบไปดวยพทธบรษททมเพยง 3 คอ ภกษ อบาสก อบาสกา แตยงขาดภกษณ ซงพบเพยงผหญงทบวชในสถานะของแมชเทานน (แมชกฤษณา รกษาโฉม, 2560) อกทงการรบรองสถานภาพของแมชนนยงมความคลมเครอและไมชดเจน ซงพสจนไดจากการตความโดยกระทรวงมหาดไทย ทระบวาแมชเปนนกบวชจงตดสทธในการเลอกตงทางการเมอง ในขณะทส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ใหความหมายและตความวา แมชถอเพศคฤหสถ แตไมใชนกบวช จงไมไดรบสทธและการคมครองตามกฎหมายทเกยวของตามสมควร จากการใหความหมายโดยสถาบนของรฐสะทอนใหเหนวาแมช ซงเปนนกบวชหญงนนยงขาดอตลกษณทชดเจนในสงคมไทย แมวาปรากฏการณทเกดขนในสงคมไทยและขอถกเถยงของการมอย



ของนกบวชหญงยงเปนประเดนทไดรบความสนใจอยางตอเนอง ดงจะเหนไดจากความพยายามในการกดกนผ หญงใหออกจากพนทพระพทธศาสนา สามารถเหนไดชดเจนจากการบวช กลาวคอ ผหญงในพระพทธศาสนานนมคณคาในมตทางศาสนาทดอยกวาผชาย ทงนเพราะผหญงไมสามารถบวชเปนพระไดในขณะทสงคมไทยยงมงใหความส าคญตอการบวชวา “การบวชเปนพระนนเปนแหลงทมาของบญกศลอนยงใหญ” ดงจะเหนไดจากในสมยพทธกาลมบนทกไววาพระพทธเจาไมทรงเหนชอบทจะอนญาตใหผ หญงบวชในพทธศาสนา พระอานนทตองทลวงวอนถงสามครงพระองคจงทรงอนญาต และพระองคไดตรสแกพระอานนทวา การใหสตรบวชเปนภกษณจะเปนเหตใหพรหมจรรย คอ พระศาสนาหรอสทธรรมตงอยไมไดยงยนและมอายสนเขา และพระพทธองคทรงบญญตครธรรม 8 ประการ เพอก ากบไวกเพอเปนหลกคมกนพระศาสนา และทรงแสดงเหตผลทไมใหภกษไหวภกษณ แตใหภกษณไหวภกษไดฝายเดยว (ศศภา แกวหน, 2560) ซงปรากฏการณเหลานลวนแตสะทอนใหเหนถงสถานภาพของผหญงทดอยกวาผชายในพนทของพระพทธศาสนา 2. กระบวนการกลายเปนชายขอบผหญงในพระพทธศาสนา

บทบาทเรองราวของผ หญงในพระพทธศาสนามขอถกเถยงและมการศกษามาเนนนาน ไมเพยงแตในสงคมไทยเทานน แตหมายรวมถงประเทศทนบถอพระพทธศาสนาในกลมเอเชยตะวนออกเฉยงใต ยกตวอยางเชน งานเขยนของ Chatsumarn Kabilsingh (1991) เ รอง Buddhist Texts from a Feminist Perspective ซงเปนงานเขยนทตองการสะทอนภาพความไมเสมอภาคหรอความไมเทาเทยมระหวางเพศของหญงและชายในพระพทธศาสนา งานเขยนนมง


124

วพากษวจารณอทธพลค าสอนทปรากฏในพระไตรปฎก แตทวาผ มอ านาจในการใหความหมายและการตความของหลกธรรมค าสอนนนเปนความฝายเดยว จากความคดของเพศชาย จากบรบทสงคมชายเปนใหญ (Patriarchy) ทงเปนเพศฆราวาสและจากทเปนนกบวช โดยการตความนฉตรสมาล เชอวาเปน ความพยายามกดกนผหญงจากพนททางศาสนา โดยเฉพาะอยางยงโอกาสในการบวชเปนภกษณ นอกจากนนแลวฉตรสมาล ยงมองวา การกระท าทางพระพทธศาสนาทมตอผหญงนนสามารถแยกออกไดเปน 2 ระดบ โดยระดบแรกเปนระดบของขอปฏบตเพอความพนทกข ซงในสวนนพระพทธศาสนาถอวามความเทาเทยมเพราะไมวาจะชายหรอหญงนนสามารถพนทกขได แตถงอยางไรกตามในทางตรงขามการกระท าระดบทสองเปนค าสอนทเกยวของกบวถการปฏบตตามหนาทของสาวกในพระพทธศาสนา ทมความเหลอมล ากนไปตามโครงสรางและบรบททางสงคม ไมวาจะเปนโอกาสในการบวช การก าหนดบทบาทหนาทในการบ ารงศาสนา ซงความเชอของฉตรสมาลมความคลายคลงกบ ปราน วงษเทศ (2549) ในลกษณะของการใหความหมายทางบทบาทของผหญงในพนทพระพทธศาสนาไววา ในความเปนจรงประเพณในพทธศาสนาเจรญรงเรองและคงอยได เพราะการอทศตนของหญงทเปนผ เตรยมอาหารถวายพระและเปนแรงผลกดนสงเสรมใหผชาย (ลกชาย) ตองบวชเพอทดแทนพระคณ และคาดหวงวาจะเกาะชายผาเหลองขนสวรรค และทส าคญเพอเปนการสบตออายพระศาสนา แตถงอยางไรกตาม เมอพจารณาสถานะของผ หญงในพทธศาสนา ตงแตอดตทผานมา พบวาผ หญงตองตอส กบกระแสวฒนธรรมและกฎหมาย ทไมอนญาตใหบวชภกษณสงฆ ท าใหพนทและบทบาทส าหรบการเปนนกปฏบตธรรมหญงคอการบวชชและรกษาศลแปดเทานน ในขณะทผ ทมความศรทธามาบวชเปนช ถงแมวาจะปฏบตธรรมคลายกบพระสงฆ แตในทศ



ทางตรงขามกลบไมไดรบความยกยองจากชาวบานและไมมคนนยมท าบญ ทงน เพราะความเชอทวาการท าบญกบแมชจะไดบญนอยกวาการท าบญกบพระสงฆ

งานศกษาทสะทอนเรองของความเหลอมล าและความพยายามในการกดกนผหญงใหออกไปจากพนทของพระพทธศาสนาสะทอนในงานศกษาหลายชน เชน การศกษาของ สมคด แสงจนทร (2560) เรองเพศวถ (ทรอการ) ศกษาในพทธศาสนา: ประกายความคดเรองเพศวถในพทธศาสนา กบตวอยางพระอรหนต โดยในงานเขยนนสะทอนใหทราบถงกระบวนความพยายามของนกบวชชายทตองการทาทายตออ านาจของเพศภาพ (gender) ดวยการกาวขามบทบาทหนาททางสงคมทก ากบเพศ (sex) ของตน ซงกลมนกบวชนไดสรางค าเพอใชบญญตเพศสภาพของตนเองขนมาใหมวา ‘สมณะเพศ’ ซงโดยรากศพทเดมนน “สมณะ” (สมณภาโว) ถกก าหนดวาหมายถง ‘คนหวโลน’ ซงอาจจะไมเปนทยอมรบของสงคม และในขณะเดยวกนกลมนกบวชหรอสมณะนนไดนยามการกาวออกมาจากสงคมเดม ผานค าเรยกวาการ “บรรพชา” ทแปลวาการหลกเวน นนหมายถงหลกเวนจากเพศสภาพของการเปนคฤหสถ และสรางบทบาทหนาทตาง ๆ ของตนเองขนมาก ากบเพศสภาพใหมของตน ทงหมดเปนการประกอบสรางเพศภาวะของตนเองขนมาผานการอาศยชองทาง โอกาสและศกยภาพความเปนไปไดตาง ๆ ของตนเอง ดวยการรอรหสเดมและสรางรหสทางสงคมใหมใหกบตนเอง ดวยเหตนการถอสมณะเพศอนไดชอวาบรรพชาจงหมายถงการออกจากเพศคฤหสถ ในงานเขยนของสมคดไดอธบายเพมเตมวาการบญญตค าวาเพศสมณะนนไมไดมมตของการโตแยงกบเพศตามก าเนด (sex) แตโตแยงกบบทบาทของเพศทางสงคม (gender) แตยงไมสามารถกาวพนอ านาจของการจดล าดบสงต าทางเพศก าเนด เพราะนกบวชสวนมากเปนเพศชาย และมกสรางขอจ ากดขนมามากมาย เพอกดกนการเขาถงเพศสภาพใหมน


126

สมณะเพศจงเปนเพศสภาพใหมทยงผลตซ าความดอยกวาทางสงคมของเพศหญง คอการไมอนญาตใหพวกผหญงเขาถงเพศภาพใหมในสงคมนได

จะเหนไดวางานเขยนของสมคดนนมความสอดคลองกบฉตรสมาล ทยงมการตงขอสงเกตเกยวกบการปฏบตทมตอผหญงในพนทพระพทธศาสนา ไมเวนแมแตในยคพทธกาลทภกษณถกปฏเสธจากนกบวชชายทเปนภกษในการกดกนไมใหมโอกาสเขารวมการท าสงคายนาพระไตรปฏก และพยายามปฏเสธเหตการณทพระอานนทพยายามทลออนวอนพระพทธเจาใหทรงอนญาตผหญงใหเขารบการบวชเปนภกษณ ซงเหตการณนสะทอนใหเหนถงการไมเปดใจและเปดโอกาสใหกบผหญงในพนทพระพทธศาสนาทมมาตงแตสมยพทธกาล สงน ท าใหฉตรสมาลเชอวา แทจรงแลวกฎเกณฑอยางเปนทางการในการบวชทไดบญญตไวนนไดถกสรางขนโดยมเปาหมายเพอกดกนการบวชของผหญง ในมตของปฏบตการการกลายเปนชายขอบนนไดถกกระท าผานกระบวนการของการกดกนผ หญงไมใหเขาสพนททางพระพทธศาสนาซงไมเพยงแตเกดขนกบผ หญงทตองการบวชเปนภกษณเทานน แตผ หญงยงถกกระท าจากความเชอเรองของกรรม และบาปบญคณโทษ ตามกรอบของพทธศาสนาทมขอปฏบตตามจารตหรอกฎระเบยบทมการระบถงขอหามทเกยวกบความเปนเพศอยางเครงครด ไมวาจะเปนการรกษาพรหมจรรยของตน ซงเปนการแสดงออกถงความบรสทธของรางกายและจตใจ ซงในเพศหญงนน สงคมโบราณไดมอบคณลกษณะตามธรรมชาตทดจะเกยวพนกบเรองเพศไวอยางสลบซบซอนมากไปกวาผ ชายดวยเงอนไขทางกายภาพ การทเพศหญงม ระด (Period) หรอประจ าเดอน (จกรกฤษ กมทมาศ, 2556) กเปนอกเหตผลหนงของความพยายามเบยดขบใหผ หญงออกจากพนททางกายภาพทเกยวของกบพระพทธศาสนา เชน โบราณสถานหรอสถานทศกดสทธ อาท เจดย อโบสถ บาง



แหงทหามผหญงเขาสบรเวณพนทดานใน หรออนญาตใหผหญงสามารถท าความเคารพหรอบชาไดเฉพาะบรเวณสถานททก าหนดไวใหเทานน นอกจากนนแลวแมแตการปฏบตเพอการหลดพนในสงคมชายเปนใหญสวนมากทนบถอพระพทธศาสนายงมความเชอวาผหญงนนไมสามารถทจะหลดพนเขาสสภาวะแหงพระนพพานไดอยางแทจรง แตถงอยางไรกตามยงพบวาสงคมไทยในอดตยงมความพยายามทจะสรางความเทาเทยมใหกบชายและหญง จากงานการศกษาของ สหะโรจน กตตมหาเจรญ (2553) เปนอกความพยายามทสะทอนอทธพลของความเปนชายทเหนอความเปนหญง โดยสหะโรจนพยายามตรวจสอบอทธพลของตะวนตกทเขาในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4) จนถงชวงสมยพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว (รชกาลท 6) ผานงานเขยนดานงานวรรณกรรมทมการสรางตวละครชายภายใตวธคดเรอง “ความเปนชาย” ทแตกตางกน บทความชนนน าเสนอภาพสงคมไทยยคเปลยนผานทก าลงเผชญอ านาจจากลทธอาณานคมของตะวนตก ซงเปนการตอสแขงขนกนภายใตความคดเรอง “ทนสมย” “ศวไลซ” “ความเจรญ” อนเปนผลมาจากทฤษฎววฒนาการทางสงคมวฒนธรรมทตะวนตกน าไปใชอธบายวาวฒนธรรมของตนเองเหนอกวาหรอเจรญกวาวฒนธรรมอน ๆ ซงบทความนตงขอสงเกตวาเมออทธพลของตะวนตกเรมมมากขนในสยาม ความเจรญจงกลายเปนสงทมความส าคญและเปนเงอนไขตอการเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรมในหลายเรอง แมแตในมตของเพศภาวะ กมความพยายามทจะสงเสรมบทบาทของผหญงใหมศกดศรและความเทาเทยมกบชาย ในรชสมยของรชกาลท 4 ตองการท าลายความหมายของประโยคทวา “ผหญงเปนควาย ผชายเปนคน” โดยการยกเลกการเอารดเอาเปรยบผหญง โดยมความพยายามทจะสรางความทนสมยผานการปฏบตตอผหญงใหดขน เชน การลดทอนความหมาย


128

ทเคยปฏบตและนยามตอผหญงวาเปน “วตถสงของ” ทผชายสามารถจะท าอะไรกได เชน การน าผหญงชาวบานไปถวายตวในวง การขายลกสาวและเมยใหกบนายเงน ซงสงเหลานในสายตาของตะวนตกมองวาเปนความไมทนสมย เพอใหเกดภาพลกษณทดตอสยามในยคนน ชนชนน าจงพยายามทจะสรางความสมพนธในรปแบบใหมเพอใหชายและหญงนนมความเทาเทยมกน แตงานเขยนของสหะโรจนยงเปนเพยงภาพสะทอนทเนนไปทความเปนชายและหญงบนแนวคดของความทนสมยและความศวไลซเทานน แตไมไดกลาวถงความพยายามสรางความเทาเทยมในมตพนททางพระพทธศาสนาแตอยางใด (นฤพนธ ดวงวเศษ, 2558)

จากการศกษาของ ลดดาวลย ตะมาฟ (2549) ไดใหขอสงเกตทนาสนใจจากงานศกษาเรอง แมช : โลกของผหญงทถกลม วานกบวชหญงนนสามารถแทรกตวไปมาในสญญากาศแหงอ านาจของชายเปนใหญนนได ดวยการสรางยทธศาสตรหรอกลวธในการตอตาน การหลบเลยง การไมยอมตามในรปแบบตาง ๆ ผานการนยามตวตน และอตลกษณใหม ๆ ขนมา โดยนกบวชหญงทเรยกตวเองวาแมชนน ลดดาวลย ไดอธบายการนยามตนเองและต าแหนงแหงทของแมชผานการแสดงออกในชวตประจ าวน ภายใตความคลมเครอของสถานะความเปนนกบวช เพศคฤหสถ อบาสกาและความเปนภกษณ แตถงอยางกตามกลมของแมชในสงคมไทยนนมความพยายามทจะด ารงอยใหไดภายใตพนทพระพทธศาสนา และไดรวมกลมกนกอตงสถาบนแมชไทยใน พ.ศ. 2512 โดยมวตถประสงคเพอพฒนาการศกษาคณะแมชไทยดานธรรมศกษา อภธรรม บาลศกษา อดมศกษา และอาชพเสรม ซงเจตนารมยของการรวมกลมในการท างานของสถาบนแมชไทย เกดขนจากกลมของแมชรวมกบพระภกษทตองการวางระเบยบแม ช ไทยให เปนแบบแผนเดยวกน มบทบาทท เหมาะสมกบ



พระพทธศาสนาและเพอปองกนการแอบอาง หรอปองกนการเกดขนของสถานการณทไมพงประสงคอนจะสงผลใหภาพลกษณของความเปนแมชมวหมอง (แมชณฐหทย ฉตรทนวฒน และไพเราะ มากเจรญ, 2560)

แมวาการรวมกลมของแมชเพอสรางสถาบนของตนเองขนมานนไมไดเกดมาจากความตองการของผหญงลวน ๆ แตทวามการใหความรวมมอและชวยเหลอจากภกษสงฆ ซงเปนปรากฏการณทสะทอนใหเชอวาถงอยางไรกตาม กระบวนการสรางพนททางสงคมของผ หญงในพระพทธศาสนายงตองอาศยความรวมมอจากชาย และการบวชชเปนภมปญญาของคนไทยสมยโบราณทเปดโอกาสใหแกผหญงไดมโอกาสเขามามสวนรวมในกจกรรมทางศาสนา จากสถานการณทเกดขนจะเหนถงสภาวะของความเปนชายขอบทเกดขนกบผหญงในพนทพระพทธศาสนา ทเปนสวนของผลผลตจากสงคมอนสะทอนความไมเปนธรรมทด ารงอยในสงคม ดงนนการเปนคนชายขอบของผหญงบนพนทพระพทธศาสนาจงไมจ าเปนวาผ หญงจะนยามและยอมจ านนวาตนเองนนดอยและมสถานะทต ากวาชายในมตของพระพทธศาสนา แตความเปนชายขอบนนเกดจากสถานการณและปรากฏการณทเกดขนจรงในชวตประจ าวนทผ หญงสมผส ซงสอดคลองกบแนวคดเ รองกระบวนการกลายเปนคนชายขอบ ซงนกสงคมศาสตรเชอวาปรากฏการณคนชายขอบไมใชปรากฏการณทเกดขนเองตามธรรมชาต และไมใชเปนเรองของกรรมในอดตภพแตเปนกระบวนการสรางทางสงคม โดยใชความแตกตางไปจากบรรทดฐาน มาแบงแยก กดกนและสรางความเปนอนใหกบคนดวยกน (สชาดา ทวสทธ, 2555)

ความเปนชายขอบของผ หญงบนพนทพระพทธศาสนานนมความเกยวของกบแนวคดเรองความรนแรงเชงโครงสราง (Structural Violence) ซงหมายถง ความรนแรงหรอความทกขทเกดจากการกระท าของโครงสรางสงคม


130

หรอสถาบนทผลตความอยตธรรมและความดอยโอกาสใหคนบางกลม (Farmer, 1996; 2005 อางถงใน สชาดา ทวสทธ, 2555) ภกษณในสงคมไทยไดเผชญกบขอจ ากดทท าใหไมสามารถเขาถงทรพยากรทางสงคมทมอย สงผลใหขาดศกยภาพและโอกาสในการพฒนาอยางเตมท ดงจะเหนจาก “ประชมมหาเถรสมาคม เมอวนท 11 ธนวาคม พ.ศ. 2557 ทประชมไดพจารณาเรองการบวชภกษณในประเทศไทย แลวเหนวาประเทศไทยนบถอพระพทธศาสนาสายเถรวาทและปฏบตตามพระธรรมวนยทมมาในพระไตรปฎก พระพทธศาสนาสายเถรวาทนไมอาจบรรพชาสามเณรและอปสมบทสตรเปนภกษณขนไดอก พรอมกบมมตใหเจาคณะพระสงฆาธการทกระดบกวดขนใหมการถอปฏบตตามประกาศพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒนพระสงฆราชเจา เรองหามพระเณรไมใหบวชหญงเปนบรรพชต พ.ศ. 2471 และพระวรธรรมคตของสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก และมตมหาเถรสมาคม พ.ศ. 2545 เรองการบวชภกษณอยางเครงครด และไดขอสรปตอสาธารณชนวาการบวชสามเณรและภกษณในคณะสงฆ สายเถรวาทในประเทศไทยปจจบนนไมอาจท าไดและคณะสงฆไมอาจรบรองการบวชดงกลาว” ปรากฏการณนเปนสวนหนงของนโยบายรฐ และการบงคบใชกฎหมายทไมเปนธรรม รวมทงเกดจากอคต คานยม และวฒนธรรมทครอบง าผานโครงสรางสถาบนทางสงคมทแสดงออกมาซงความรนแรงเชงโครงสราง ซงปแอร บดเยอร มองวามความเชอมโยงกบความรนแรงเชงสญลกษณ (Symbolic Violence) ทถกท าใหเปนความรนแรงแบบปกตทมปรากฏอยในวถชวตประจ าวน เปนธรรมดากระทงสงผลใหคนทวไปไมสามารถตระหนกรและคดไมถงวาสงเหลานคอความรนแรง และอยตธรรมอยางไร (Bourdier et al., 2000)



3. กระบวนการเคลอนไหวของผหญงบนพนทพระพทธศาสนา

แมจะมการเคลอนไหวเพอผลกดนใหบญญตพระพทธศาสนาใหเปนศาสนาประจ าชาต ในทก ๆ ครงทมการยกรางรฐธรรมนญใหม แตในเนอหาของบทบญญตนนยงไมพบวามการกลาวถงผหญงบนพนททางศาสนา หรอการใหโอกาสผหญงเขามาบวชในพระพทธศาสนาดวยเชนกน (ปยลกษณ โพธวรรณ, 2559) ปจจบนประเทศไทยไดยกราง พระราชบญญตอปถมภและค มครองพระพทธศาสนา ซงในวนท 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2561 ทประชมสภานตบญญตแหงชาต (สนช.) ลงมตเปนเอกฉนท 217 เสยง เหนชอบใหแกไขเพมเตมรางพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 โดยไมไดมการตงคณะกรรมาธการวสามญขนมาพจารณาเปนการเฉพาะ แตพจารณา 3 วาระรวด ทงวาระรบหลกการการพจารณาเปนรายมาตรา และใหความเหนชอบในวาระ 3 สาระส าคญของกฎหมาย คอ มาตรา 3 ทบญญตวา เพอใหการอปถมภและคมครองพระพทธศาสนา ตลอดจนการดแลการปกครองคณะสงฆเปนไปเพอสงเสรมการเผยแพรหลกพระพทธศาสนาใหเกดการพฒนาจตใจ และปญญา และมการรกษาพระธรรมวนยของคณะสงฆใหเปนไปอยางถกตอง ดงาม โดยเครงครด เปนทเลอมใสศรทธาแกพทธศาสนกชนทวไป พระมหากษตรยจงทรงไวซงพระราชอ านาจในการแตงตง สถาปนา และถอดถอนสมณศกดของพระภกษในคณะสงฆ และแตงตงกรรมการมหาเถรสมาคม

แตถงอยางไรกตามยงปรากฏขอถกเถยงตามมาจากการผานวาระรางของพระราชบญญต ดงกลาววา การบญญตใหพระมหากษตรยเปนผทรงแตงตงกรรมการมหาเถรสมาคม จะเปนการเพมพระราชภาระแกพระมหากษตรยโดยไมสมควรหรอไม และตองระมดระวงไมใหนกการเมองเขามามอ านาจในการเสนอ


132

ชอ เพอแตงตงหรอถอดถอนกรรมการมหาเถรสมาคม เนองจากนกการเมองอาจใชเปนเครองมอในการแสวงหาผลประโยชนทางการเมอง รวมทงควรค านงถงหลกพระธรรมวนยในการแตงตงพระภกษผ มพรรษานอย หรอล าดบชนของสมณศกดทจะไดรบการแตงตงใหมาท าหนาทในการปกครองดแลคณะสงฆ และตามเนอหาทส าคญของรางพระราชบญญต ยงพบวาเปนเรองทก าหนดใหออกมาในลกษณะของการอปถมภพระพทธศาสนา อยางเตมรปแบบ ดงเชน “ใหรฐอปถมภและคมครองพทธศาสนา” โดยใหมคณะกรรมการอปถมภและคมครองพระพทธศาสนาระดบชาต ทนายกรฐมนตรหรอรฐมนตรเปนประธานกรรมการ และมปลดกระทรวงเปนกรรมการโดยต าแหนง และไดก าหนดใหมคณะกรรมการอปถมภและค มครองพระพทธศาสนาระดบจงหวด ซงมผ วาราชการจงหวดเปนประธานกรรมการ และหวหนาสวนราชการในจงหวดเปนกรรมการโดยต าแหนง ในสวนน สรพศ ทวศกด (2558) สะทอนวาเปนโครงสรางแหง “รฐพทธศาสนา” ทเปนทางการ และสรพศ ยงเชอวาเปนรฐพทธศาสนาทคบแคบทงนเปนเพราะพทธศาสนาทรฐตองใหความอปถมภนนอยภายใตการปกครองในเขตอ านาจของมหาเถรสมาคมเทานน

ปรากฏการณทเกดขนกบพระพทธศาสนาไดถกผกขาดใหอยกบรฐ และอ านาจรฐ ซงอาจจะพดไดวาเปนการสถาปนารฐศาสนาขน ดงนนเมอมอ านาจในทางกฎหมาย การปฏบตการทางสงคมในลกษณะของการก าหนดบทลงโทษคนทคดเปนอน อาท การวพากษวจารณศาสนา การละเมดสทธบคคลอนทไมไดนบถอพระพทธศาสนา การสอนทไมตรงตามพระไตรปฎก หรอความเชอทขดตอหลกพระธรรมทก าหนดไว จงเปนเร องทชอบธรรมและงายดายมากขน นอกจากนแลวยงพบการนยามความหมายของค าวา “คณะสงฆ” ยงมขอบเขต หมายถง “คณะสงฆตามกฎหมายคณะสงฆ” นนคอภกษณกไมใชคณะสงฆ



กจการใด ๆ ทภกษณด าเนนการ อาทการเผยแผ การปฏบตธรรม หรอกจกรรมสงคมสงเคราะหอน ๆ ทเขาขายการไดรบการอปถมภจากรฐแบบเดยวกบคณะสงฆตามกฎหมายคณะสงฆ ภกษณยอมไมไดรบความอปถมภและการยอมรบอยางเปนทางการ (สรพศ ทวศกด, 2558)

การท าความเขาใจถงกระบวนการเคลอนไหวของผ หญงบนพนทพระพทธศาสนาจงจ าเปนตองท าความเขาใจถงกระบวนการใชอ านาจรฐทมตอสถานภาพของผหญง โดยเฉพาะอยางยงในมตของภกษณทถกเบยดขบใหตองออกไปจากพนทพระพทธศาสนา และไมไดรบการยอมรบ อกทงยงถกสรางประวตศาสตรใหสญหายไปจากสงคม และแมวาตามหลกฐานและความเชอพบวาภกษณไดหมดไปแลวจากพระพทธศาสนาฝายเถรวาทในประเทศไทย แตถงอยางไรกตามยงมพทธศาสนกชนบางสวนทตองการรอฟนการบวชภกษณขนเพอเปดโอกาสใหผหญงในสงคมไทยไดมโอกาสครองเพศบรรพชต โดยมความเชอวาจะเปนการเออประโยชนเพอปฏบตธรรม ดงนน จงมการเคลอนไหวเรยกรองการบวชภกษณขน

พฒนาการของการเคลอนไหวของผ หญงในพนทพระพทธศาสนา เกดขนอยางเปนรปธรรม ในป พ.ศ. 2471 จากการเคลอนไหวเรยกรองใหมการบวชภกษณขนครงแรก โดยนายนรนทร ภาษต (นรนทรกลง) ไดสนบสนนบตรสาวทง 2 ของตนเอง คอ นางสาวสาระ และนางสาวจงด ใหบรรพชาเปนสามเณรทวตรนารวงษ โดยใชพนทดานหลงของสถานพทธบรษทของนายนรนทร ทสรางเมอเดอนกนยายน 2471 กรณสามเณรของนายนรนทร กอใหเกดการวพากษวจารณอยางมากมายในสงคม จนในทสดรฐบาลตองบญญตกฎหมายใหมเพอใหฝายอาณาจกรคมครองฝายพทธจกร โดยมการยกรางพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆขนมาใหม ในวนท 12 มนาคม พ.ศ. 2472


134

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชวนจฉยฎกามใจความสรปวาเหนควรใหนายนรนทร ลมเลกความคดและยตความเคลอนไหวในเรองทจะฟนฟภกษณในทสด (ศกดดา ฉตรกล ณ อยธยา, 2536) หลงจากนนตอมาอก 28 ป (พ.ศ. 2499) จงมการกอรปของการเคลอนไหวเพอเรยกรองสทธของผหญงในการบวชภกษณขนอกครงเมอ นางวรมย กบลสงห เกดความเลอมใสในพระพทธศาสนาหลงจากไดเรยนกรรมฐาน จงตดสนใจบวชช โดยรบศล 8 จากพระพรหมมน (ผน สวโจ) รองเจาอาวาสวดบวรนเวศวหาร พระมหาเถระฝายธรรมยต ภายหลงไดรบค าแนะน าจากหลวงพอเยนเกยรต (บวชสายจน) วาในประเทศไตหวนนนมภกษณอยมาก ดวยเหตนแมชวรมย จงตดสนใจเดนทางไปบวชเปนภกษณทประเทศไตหวนในป พ.ศ. 2514 โดยมพระคณทานเตาอน แหงส านกวดเขาตงซาน เปนพระอปชฌาย จากนนจงไดกลบมาสรางวดดวยตนเองทจงหวดนครปฐม (ฉตรสมาลย กบลสงห, 2544)

แตถงอยางไรกตามการเคลอนไหวเพอเรยกรองสทธใหกบผหญงในการบวชภกษณ ทผานมายงไมเปนทรจกหรอประสบความส าเรจ แตทวาเปนเพยงการเคลอนไหวของผ หญงทไปบวชภกษณทไตหวนและด าเนนการเผยแพรความรทางธรรมแบบโพธสตวเทานน จนกระทงเมอป พ.ศ. 2544 เมอรองศาสตราจารย ดร. ฉตรสมาลย กบลสงห นกวชาการทางพระพทธศาสนา ไดเดนทางไปบรรพชาเปนสามเณรทประเทศศรลงกา และไดรบฉายาวา “ธมมนนทาสามเณร” และไดเดนทางกลบมาประเทศไทย พรอมรปแบบ และจรยาวตรคลายพระภกษ (อภญญา ฉตรชอฟา และนนทนา นนทวโรภาส, 2562)

การบวชภกษณสายศรลงกา ไดกลายเปนประเดนถกเถยงอยางมากในสงคมไทย ดงจะเหนไดจากการประโคมขาวของสอ และการศกษาทางวชาการดานพระพทธศาสนา อาท การประชมสานเสวนาทจดขนโดยคณะกรรมาธการ



ศกษา ตรวจสอบเรองการทจรตและเสรมสรางธรรมาภบาล โดยคณะ อนกรรมาธการ กฎหมายปองกนการทจรต และเสรมสรางความเปนธรรมในสงคม รวมกบ มลนธอพเอธรรมศาสตร จดเวทเสวนาเรอง “ภกษณ: จดเปลยนพทธศกราช 2541 กบหลกนตธรรมตามรฐธรรมนญมาตรา 37” เพอน าขอสรปทไดยนตอรฐสภาและหวงใหกระบวนการรฐชวยผลกดนการบวชภกษณสายเถรวาทในประเทศไทยใหเปนทยอมรบ และถกตองตามกฎหมาย"1 โดยในการเสวนาครงนเปนการถกเถยงปญหาทเกดขนในพนทพระพทธศาสนาทมตอผหญง ซงไดมขอมลและรายละเอยดเกยวกบการบวชภกษณ และอคตในสงคมไทย ซงเนอหาของการเสวนา เปนดงน

“ภกษณธมมนนทา เจาอาวาสวตรทรงธรรมกลยาณ จ.นครปฐม เลาถงการอปสมบทภกษณสายเถรวาทวา หลงจากป พ.ศ. 2541 ทมการอปสมบทภกษณสายเถรวาททประเทศศรลงกาเปนการอปสมบททไดรบการยอมรบมากทสด คอ เมอป พ.ศ. 2544 ดร.ฉตรสมาลย กบลสงห ไดรบการบรรพชาเปนสามเณรในประเทศศรลงกา “ตอมาในป พ.ศ. 2546 ดร.ฉตรสมาลย ไดอปสมบทเปนภกษณในประเทศศรลงกา การอปสมบทครงนเปนปรากฏการณครงแรกของการอปสมบทภกษณชาวไทยในฝายเถรวาท ซงยงไมเปนทยอมรบจากมหาเถรสมาคมของประเทศไทย เพราะไดรบการสบสานการอปสมบทภกษณมาจากมหายาน และตอมามผหญงไทยหลายคนเดนทางไปประเทศศรลงกาเพอเขาการอปสมบทและเพอสบสานพระธรรมวนยของภกษณ”

1 ดใน “ภกษณ” พลกรฐธรรมนญ ผาทางตนหญงขอ “บวช” โดย ศวพร อองศร หนงสอพมพมตชน ฉบบวนท 4 ธนวาคม 2555


136

ภกษณธมมนนทายงบอกอกวา “ปจจบนมภกษณเถรวาทสายศรลงกาในประเทศไทยแลวไมต ากวา 20 รป และสามเณรเถรวาทสายศรลงกาไมต ากวา 30 รปทบวชจากศรลงกาและไดกลบมาปฏบตธรรมอยทประเทศไทย อกทงเมอปลายเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2555 ทผานมาทประเทศเวยดนาม ไดมการบวชภกษณสายเถรวาทนานาชาตเปนครงแรกทสมบรณพรอมโดยท าตามทกขนตอนตามขนบธรรมเนยมประเพณ จากนาคนไดบรรพชาเปนสามเณรและบวชเปนภกษณในทสด จงเกดค าถามวาผานมาแลว 10 กวาป ประเทศไทยในฐานะทนบถอพทธสายเถรวาทเชนกน กลบไมมความเคลอนไหวในเรองน และมองวาถงเวลาแลวทผหญงจะมสทธใฝรพระธรรมไดเทาเทยมกบผชาย”

ในขณะท รศ.มาล พฤกษพงศาวล รองศาสตราจารยประจ าคณะนตศาสตร และโครงการสตรและเยาวชนศกษา จากมหาวทยาลยธรรมศาสตร บอกวา การทผหญงอยากบวชเปนภกษณนน เปนสทธขนพนฐานของความเปนมนษย และการด ารงอยในรปของนกบวชนนเปนการเออตอการปฏบตธรรมใหสามารถท าไดอยางเขมขน เพยงแตทประเทศไทยยงท าไมไดเพราะมความขดแยงดานกฎหมายทางโลกอย “ไมวากฎหมายฉบบอน ๆ จะระบไวอยางไร แตรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2550 มความชดเจนในเรองการยอมรบศกดศรความเปนมนษยอยางเทาเทยม โดยมมาตราพเศษใหหญงมสทธเทาเทยมกบชายหลายประการดวยกน จดนจงอยากใหรฐเขามาดแลใหขอก าหนดทเขยนเปนกฎขนมาเพอใหเกดเปนผลอยางแทจรง ดวยการออกเปนกฎหมายบญญต มการรบรองโดยรฐ และจดสรรทรพยากรทจ าเปนเหมอนกบฝายภกษ ไมเชนนนสงคมไทยคงเปนสงคมทแปลก เพราะมอบโอกาสใหแคผชายแตผหญงกลบถกกดกน”



สวนทางดานพระภกษสงฆ พระดษฎ เมธงกโร เจาอาวาสวดทงไผ จ.ชมพร บอกถงหนทางทประเทศไทยจะมภกษณวา จะตองตงใหเปนคณะสงฆอนตามมาตรา 5 ของ พ.ร.บ.สงฆ หรออาจจะยกเลก พ.ร.บ.สงฆ ฉบบปจจบน แลวจงตง พ.ร.บ.ขนมาใหม โดยแบงเปน พ.ร.บ.ฝายสงฆชายและสงฆหญง ทพรอมดวยบทบญญตและเงนสวสดการอยางเทาเทยมจากรฐ “อาตมาไมแนใจวาทหลายฝายมอคตกบการน าภกษณกลบมาสประเทศไทยนน เปนเพราะผลประโยชนและความอยากมอ านาจ รวมถงเมดเงนทส านกพทธศาสนาแหงชาตไดรบจากรฐทเพมจาก 2,000 ลานบาทตอป เปน 4,000 ลานบาทตอป หรอไม ตรงนอยากใหส านกพทธศาสนาแหงชาตไดชแจงและเปดใจมากขน”

ในขณะท ดร.สธาดา เมฆรงเรองกล ผประสานงานเครอขายผหญงพลกโฉมแหงประเทศไทย บอกวา “การไมยอมรบภกษณสายเถรวาทในประเทศไทย ไมไดเกดมาจากพระสงฆราชไมเหนดวย เพราะไมมขอความพระบญชาใดระบวาพระชนผใหญคดคานในเรองน แตเปนเพราะอคตทอยในใจ และไมจ าเปนตองแกกฎหมายฉบบใด เนองจากรฐธรรมนญเปดโอกาสไวใหแลว สวนตวคดวาแกความคดทกรมศาสนากนาจะจบได ซงทางกรมศาสนากควรจะชแจงใหไดดวย มอะไรปกปดซอนเรนหรอไม จนท าใหภกษณถกเอาเปรยบอยอยางน”

จะเหนไดวาปรากฏการณทเกดขนกบภกษณนน เกดขนทามกลางการไมยอมรบของคณะสงฆไทย และการถกเถยงถงความชอบธรรมในสถานภาพภกษณในพทธศาสนาเถรวาทของไทย ซงทงหมดนนลวนแตเปนเงอนไขส าคญทน ามาสความพยายามเคลอนไหว ตอรอง กระบวนการตอส ทส าคญของกระบวนการภกษณนนไดถกท าใหเปนวาทกรรมเชงสถาบน โดยทภกษณเองนน


138

จะตองท าหนาทในการรอสรางและสออตลกษณของภกษณใหกบสงคม แมวาการสอสารของภกษณนนมหลายระดบและมความแตกตางกนไปในแตละส านก โดยเฉพาะอยางยงการตความของพระธรรมวนย แตในสงทเหมอนกนของภกษณทกส านกจะเนนไปทการปฏบตธรรมเพอการพนทกข ซงกมรปแบบทแตกตางกน ดวยเหตนจงยงไมสามารถท าใหอดมการณของภกษณนนมความเหมอนกน จนกระทงสามารถน าไปสการรวมกลมเพอเคลอนไหวทางสงคมได แตถงอยางไรกตามกระบวนการตอส ของภกษณยงพบวา ภกษณมการรวมกลมเพอสอสาร และแลกเปลยนขอธรรมและชวยเหลอกนในการสรางสงฆะ โดยการสรางเครอขายในลกษณะนไมไดจ ากดอยเพยงกลมภกษณในประเทศไทย เทานน แตมการรวมมอกนของภกษณระหวางประเทศ โดยภกษณแตละส านกตางไดรบความอปถมภชวยเหลอจากพระภกษไทยมากนอยแตกตางกน โดยสวนมากการใหความชวยเหลอจะเนนไปทการปฏบตศาสนกจ และภกษณนนมรปแบบของการสอสารอตลกษณตอภกษ โดยแสดงออกถงความออนนอมถอมตนตอ และถอเสมอนพระภกษคอพชาย และพระภกษณคอนองสาว แตยงมทาทความระแวดระวง ในการปฏบตตน ไมใหเหนวามการประพฤตปฏบตทมชอบหรอผดพระธรรมวนย ในขณะเดยวกนก ไมไดแสดงตนวาอยภายใตการปกครองของพระภกษเสมอไป

ในสวนของการตอรองกบภาครฐนน ภกษณเนนหนกไปทความยนยนในความชอบธรรมและความถกตองของสถานภาพการเปนนกบวชของตนเอง และมความพยายามทจะตอรองกบกฎเกณฑของภาครฐเพอยนยนในอตลกษณของตนเองดวยเชนกน โดยกลยทธของการตอสกบรฐเปนไปในลกษณะของการใชสทธของประชาชนคนไทยภายใตความคมครองของรฐธรรมนญมากกวาทจะเปนการเรยกรองหรอยนยนสทธความเปน ภกษณในสงฆมณฑลของไทย



ในขณะเดยวกนภกษณไดใชกระบวนการแทรกซมเขาสการยอมรบผานการเปนตวแทนของการเผยแผพระธรรมค าสอนใหแกขาราชการ และพนกงานของรฐ รวมทงชาวบานและชมชนทวไปเพอสรางการยอมรบในฐานะบรรพชตในพระพทธศาสนา ทงทปฏบตผานกจวตรประจ าวน การประกอบศาสนพธ การจดสอนธรรมมะ การจดคายกจกรรมธรรมมะ ทงทปรากฏบนพนทจรงและพนทเสมอนจรง

กระบวนการเคลอนไหวของภกษณเปนความพยายามในการท าความเขาใจและสอสารถงความชอบธรรมในสถานภาพภกษณในพระพทธศาสนา โดยมงเนนในการปฏบตตามแนวทางของพระพทธองคอยางเครงครด การพยายามสอใหเหนถงไดรบการยอมรบจากทกภาคสวนของสงคมทงจากชมชนสงคม ภาครฐ จากคณะสงฆทงในและตางประเทศ การตอส เปนความพยายามทภกษณสรางขนเพอกลมของตนเองและเปนอกหนงตวอยางของกระบวนการตอสของผหญง ทมจดมงหมายเพอตอสกบการจ ากดภาพตวแทนของผหญงในจารตเดม โดยกระบวนการตอสของภกษณนนสามารถท าความเขาใจไดภายใตแนวคดของขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหม (New Social Movement) ทมสาระส าคญและมงด าเนนการเพอเปนการตอบโตกบปญหาและความขดแยงเพยงเพอตองการการยอมรบและการมคณภาพชวตทดขน โดยการเคลอนไหวน ไมไดมจดประสงคเพอเปลยนแปลงการปกครองและไมไดสนใจวาจะอยภายใตรฐบาลแบบใด หรออาจกลาวไดวาเปนรปแบบหนงของการสราง “ประชาสงคม” (civil society) มเปาหมายของการเคลอนไหวเรยกรองกมใชเพอตองการชวงชงอ านาจรฐ สอดคลองกบท Jurgen Habermas เรยกวา “กตกาหรอกฎเกณฑชดใหมในการด ารงชวต” หรอท Ernesto Laclau และ Chantal Mouffe เรยกวาการชวงชงการน าในการสรางค านยามหรอความหมายชดใหมใหกบสงทตอส


140

เรยกรอง หรอท Michel Foucault เรยกวาการสรางวาทกรรม (Discourse) (ประภาส ปนตบแตง, 2552) ซงกระบวนการถกท าใหเปนชายขอบของภกษณ การถกกระท าผานระบบความเชอทสรางสมมาในสงคม การไมยอมรบถงการมอยของนกบวชเพศหญง ความพยายามจ ากดภาพตวแทนของผหญงในจารตแบบเดม ซงทงหมดนลวนแตเปนปรากฏการณและแรงผลกดนให เกดการเคลอนไหวทางสงคมของภกษณ ซงเปาหมายหลกของขบวนการภกษณนนนอกจากทมวตถประสงคส าคญเพอตองการทจะสบทอดพทธศาสนาแลว ยงเปนความพยายามของการเปดพนทใหการบวชภกษณในประเทศไทยเปนทยอมรบและถกตองตามกฎหมาย รวมไปถงการเรยกรองใหอ านาจรฐใหการสนบสนน และเปดโอกาสใหผหญงไดบวชเปนภกษณอยางถกตอง บนพนฐานของความเทาเทยมตามรฐธรรมนญทบญญตใหมสทธเสรภาพในการนบถอศาสนา และใหหญงชายตางมสทธเสมอภาคเทาเทยมกน 4. สรป

ปรากฏการณแมช และภกษณ ไดกอใหเกดความยอนแยงทางความคด ความเชอ และความตองการ แมวาทงสองกลมจะเปนผ หญงในสงคมไทยเชนเดยวกน แตทวาความแตกตางทางความคดไดน าไปสการเคลอนไหวเพอเรยกรองสทธของผ หญงในพนทพระพทธศาสนาไมประสบความส าเรจ เชนเดยวกนกบความพยายามของภกษณในการสอสารอตลกษณและ สรางประโยชนใหกบสงคมภาพรวมเชนการปฏบตธรรมเพอการหลดพน ซงเปนแนวทางปฏบตตามแบบของพทธเถรวาทไทยเชนเดยวกนกบการศกษาของ ภทรพร สรกาญจน (2557) ทเชอวาพระพทธศาสนาแบบพฒนาสงคมจะให



ความส าคญกบความเชอมโยงระหวางพระพทธศาสนากบการด ารงอยของสงคม พระธรรมค าสอนถกน ามาประยกตเพอใหเกดการปฏบต ทเปนประโยชนตอสงคมและพทธศาสนาทแทจรงจะมงเนนทจะลดละกเลส นอกจากนนแลวในประเดนของการตอสของผหญงบนพนทพระพทธศาสนา ไดน าแนวคดของการกลายเปนชายขอบมาเพออธบายความสมพนธระหวางชายหญงทเกยวของกบการจดสรร พนทและบทบาททางสงคมของแตละเพศทไมเทาเทยมกน ซงมผลตอความสามารถในการเขาถงสงท สงคมก าหนดวามคณคาไดไมเทากน และการไดรบความยนยอมจากสงคมไดไมเทาเทยมกน เชนเดยวกบ ชลดาภรณ สงสมพนธ (2550) ทเชอวาในสภาพทวไปของสงคมบทบาทสถานภาพทเหมาะสมของผหญงถกมองจากฐาน ความไมเทาเทยมระหวางชายหญง เปนการอธบายสถานะความเปนรองของผ หญงซงสงผลใหเกดการเรยกรองการเคลอนไหวทางสงคมเพอใหไดมาซงการเปลยนแปลง สสถานภาพทดขน ไมเวนแตขบวนการเคลอนไหวทางสงคมของภกษณเชนเดยวกน แมวาในการเคลอนไหวทางสงคม การตอส ตอรอง และการสรางพนททางสงคมของภกษณ จะเปนอกหนงวธของประเดนการเรยกรองของผหญงใหมพนททางพระพทธศาสนาเชนเดยวกบชาย แตความพยายามของภกษณตงแตอดตมาจนถงปจจบน ยงคงมรปแบบของการตอส ตอรอง บนเงอนไขและวธการแบบเดม เชนเดยวกบการศกษาของพงษพนธ กรตวศน และพนม คลฉายา (2562) ทเชอวาปรากฏการณการเกดขนของภกษณในสงคมไทยเปนเพยงภาพสะทอนของความศรทธาของพทธศาสนกชนทมตอสถาบนสงฆหลก ดวยจ านวนของ สามเณรและภกษณทเพมมากขน และแมวาเงอนไขการเขารบการอปสมบทเปนเพศบรรพชตทถกสรางขนมาจะสงผลใหมความยากล าบากตอผ หญงทตองการจะบวช และจ าเปนทจะตองใชปจจยสนบสนนจ านวนมาก


142

ไมวาจะเปนการทจะตองเดนทางไปรบการอปสมบททตางประเทศ หรอเปนการนมนตพระอปชฌายเขามาบวชใหในไทย และแมวาภกษณหลายรป หลายส านกจะสามารถกระท าไดตามเงอนไขของการอปสมบท แตกเปนเพยงการสนบสนนใหความชวยเหลอจากฝงของฆราวาสเทานน และไมพบวามการใหความชวยเหลอจากหนวยงานภาครฐทเกยวของ หรอแมแตหนวยงานดาน พระพทธศาสนา ซงทงหมดนอาจเปนปจจยส าคญของความพยายามทจะเบยดขบผหญงไมใหสามารถเขาสพนททางพระพทธศาสนาไดอยางเตมรปแบบแลว ความยากล าบากในการจะเปนเพศบรรพชตทมผหญงเพยงบางสวนทสามารถท าไดตามเงอนไขทก าหนดกเปนมตซอนทบของการเบยดขบระหวางเพศหญงดวยกน



เอกสารอางอง กาญจนาณฐ ประธาต. (2560). พระพทธศาสนากบสงคมไทย: การยนหยดและ

ทาทายในรอบทศวรรษ (พ.ศ. 2548 - 2558). วารสารศลปะการจดการ, 1(2), 103-118.

จกรกฤษ กมทมาศ. (2556). การบ าเพญตบะของสตรเพศ หนทางสความสมบรณแหงตวตน. วารสารวชาการ Veridian E-Journal, 6(3), 248-262.

ฉตรสมาลย กบลสงห. (2544). คยกบพระผหญง. กรงเทพฯ: พระอาทตย. ชลดาภรณ สงสมพนธ. (2550). เมอผหญงคดจะมหนวด: การตอส “ความ

จรง” ของเรองเพศในสภาผแทนราษฎร. กรงเทพฯ: คบไฟ. นฤพนธ ดวงวเศษ. (2558). รอสรางมายาคต “ความเปนชาย” ในสงคมไทย.

สบคนเมอวนท 25 สงหาคม 2562, จาก https://www.sac.or.th/data bases/anthropology-concepts/articles/3

ประภาส ปนตบแตง. (2552). กรอบการวเคราะหการเมองแบบทฤษฎขบวนการทางสงคม. กรงเทพฯ: มลนธไฮนรค เบลล ส านกงานภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต.

ปราน วงษเทศ. (2549). เพศสภาวะในสวรรณภม (อษาคเนย). กรงเทพฯ: มตชน. ปยลกษณ โพธวรรณ. (2559). ผหญง: บทบาทและความเปนเพศทามกลาง

กระแสการเปลยนแปลงในสงคมไทย. มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม.

พงษพนธ กรตวศน และพนม คลฉายา. (2562). ปฐมบทแหงวาทกรรมภกษณเถรวาทไทย. วารสารศาสตร, 12(3),142-180.


144

พระครวฒสาครธรรม และพระปลดปรชา ปยาจาโร (จนดา). (2560). ความเชอเกยวกบการบวชในพระพทธศาสนาเถรวาท: ศกษาเฉพาะกรณจงหวดพทลง. วารสารมหาจฬานาครทรรศน, 4(2), 31-48.

ภทรพร สรกาญจน. (2557). พระพทธศาสนาในประเทศไทย: เอกภาพในความหลากหลาย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

แมชกฤษณา รกษาโฉม. (2560). บทวจารณหนงสอเรอง “การตอสของภกษณสงฆเถรวาท:จากศรลงกาสไทย. วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน, 13(3), 188-194.

แมชณฐหทย ฉตรทนวฒน และไพเราะ มากเจรญ. (2560). แนวทางการพฒนาการศกษา สถานภาพ และบทบาทของแมชไทย. วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน, 13(ฉบบพเศษเลม 2), 347-356.

ลดดาวลย ตะมาฟ. (2549). แมช: โลกของผหญงทถกลม. วารสารสงคมศาสตร, 18(2), 104-131.

ศศภา แกวหน. (2560). วาทกรรมความเปนอนของภกษณไทยในสงคมไทย. วารสารรงสตบณฑตศกษาในกลมธรกจและสงคมศาสตร, 2(2), 60-74.

ศกดดา ฉตรกล ณ อยธยา. (2536). ชวต แนวคด และการตอสของ “นรนทรกลง” หรอนรนทรภาษต คนขวางโลก. กรงเทพฯ: มตชน.

สมคด แสงจนทร. (2560). เพศวถ (ทรอ) ศกษาในพทธศาสนา: ประกายความคดเรองเพศวถ ในพทธศาสนากบตวอยางพระอรหนตเพศวถ. ใน คนคดคนเขยน เวบไซต TCIJ. สบคนเมอวนท 1 กนยายน 2561, จาก https: //www.tcijthai.com/news/2017/11/article/7544



สหะโรจน กตตมหาเจรญ. (2553). ความเปนชายทเปลยนไป สงคมไทยทเปลยนแปลง. เอกสารเผยแพรใน การประชมวชาการนานาชาต วรรณคดเปรยบเทยบ ครงท 2. จฬาลงกรณมหาวทยาลย วนท 18-19 สงหาคม 2553.

สชาดา ทวสทธ. (2555). เสยงจาก “ชายขอบ”: การเคลอนไหวสทธมนษยชน เพอคนใชยาเสพตดในประเทศไทย. ใน กลภา วจนสาระ และกฤตยา อาชวนจกล (บรรณาธการ). ประชากรและสงคม 2555 ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย. หนา 225-246. นครปฐม: สถาบน วจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

สรพศ ทวศกด. (2558). กฎหมายอปถมภพทธศาสนาท าใหชาวพทธนอกอ านาจมหาเถรเปน ‘พลเมองชนสอง’. สบคนเมอวนท 18 สงหาคม 2559, จาก http://prachatai.com/journal/2015/04/58709

อภญญา ฉตรชอฟา และนนทนา นนทวโรภาส. (2562). การสอสารทางการเมองเพอสถานะภกษณในประเทศไทย:ศกษากรณภกษณธมมนนทา. วารสาร มจร. สงคมศาสตรปรทรรศน, 8(1), 214-225.

Bourdieu, Pierre, et al. (2000). Weight of the World: Social Suffering in Contemporary Society. California: Standford University Press.

Chatsumarn Kabilsingh. (1991). Buddhist Texts from a Feminist Perspective (An article in her book, Thai Women in Buddhism). The United States of America: Parallax Press.

Farmer, Paul. (1996). On Suffering and Structural Violence: A View from Below. Social Suffering, 125(1)(Winter), 261-283.


146

_______. (2005). Pathologies of Power. Berkeley: University of California Press.

Kanai Lal Hazra. (2002). History of Theravada Buddhism in South-East Asia. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers.

bhikkhunis: a movement process of buddhist nuns on ...mcmac.udru.ac.th/mcmac_files/vol6_1_04.pdf ·...

Documents