bhagavad_gita_ak
TRANSCRIPT
s’rI madbhagavadgIta
atha prathamOdhyAyaha
dhRtarAshTra uvAca
dharma kshEtrE kuru kshEtrE samavEtA yuyutsavaH, mAmakAH pANDavAs'caiva kimakurvata sanjaya - 1
sanjaya uvAca
dRshTvA tu pANDavAnIkam vyUDham duryOdhanastadA, AcAryam upasangamya rAjA vacanam abravIt - 2
pas'yaitAm pANDu putrANAm AcArya mahatIm camUm, vyUDhAm drupada putrENa tava s'ishyENa dhImatA - 3
atra s'UrA mahEs'vAsA bhImArjuna samA yudhi, yuyudhAnO virATas'ca drupadas'ca mahArathaH - 4
dhRshTakEtus’cEkitAnaH kAs'irAjas'ca vIryavAn, purujit kuntibhOjas'ca s'aibyas'ca narapungavaH - 5
yudhAmanyus'ca vikrAnta uttamaujAs'ca vIryavAn, saubhadrO draupadEyAs'ca sarva Eva mahArathAH - 6
asmAkam tu vis'ishTA yE tAnnibOdha dvijOttama, nAyakA mama sainyasya sajnArtham tAnbravImi tE - 7
bhavAnbhIshmas'ca karNas'ca kRpas'ca samitinjayaH, as'vatthAmA vikarNas'ca saumadattir jayadrathaH - 8
anyE ca bahavaH s'UrA madarthE tyaktajIvitAH, nAnA s'astra praharaNAH sarvE yuddha vis'AradAH - 9
aparyAptam tadasmAkam balam bhIshmAbhi rakshitam, paryAptam tvidamEtEshAm balam bhImAbhi rakshitam - 10
ayanEshu ca sarvEshu yathA bhAgam avasthitAH, bhIshmam EvAbhi raks’Antu bhavantaH sarva Eva hi - 11
tasya sanjana yanaharsham kuruvRddhaH pitAmahaH, simhanAdam vinadyOccaiH s'ankham dadhmau pratApavAn - 12
tataH s'ankhAs'ca bhEryas'ca paNavAnaka gOmukhAH, sahasaivAbhya hanyanta sa s'abda stumulO.abhavat - 13
tataH s'vEtair hayairyuktE mahati syandanE sthitau, mAdhavaH pANDavas'caiva divyau s'ankhau pradadhmatuH - 14
pAncajanyam hRshIkEs'O dEvadattam dhananjayaH, pauNDram dadhmau mahAs'ankham bhImakarmA vRkOdaraH - 15
ananta vijayam rAjA kuntIputrO yudhishThiraH, nakulaH sahadEvas'ca sughOsha maNi pushpakau - 16
kAs'yas'ca paramEs'vAsaH s'ikhaNDI ca mahArathaH, dhRshTadyumnO virATas'ca sAtyakis'cAparAjitaH - 17
drupadO draupadEyAs'ca sarvas'aH pRthivIpatE, saubhadras'ca mahAbAhuH s'ankhAn dadhmuH pRthak pRthak - 18
sa ghOshO dhArtarAshTrANAm hRdayAni vyadArayat, nabhas'ca pRthivIm caiva tumulO vyanu nAdayan - 19
atha vyavasthitAn dRshTvA dhArtarAshTrAn kapidhvajaH, pravRttE s'astra sampAtE dhanurudyamya pANDavaH - 20
hRshIkEs'am tadA vAkyam idamAha mahIpatE,
arjuna uvAca
sEnayOr ubhayOr madhyE ratham sthApaya mE.acyuta - 21
yAvadEtAn nirIkshE.aham yOddhukAmAn avasthitAn, kairmayA saha yOddhavyam asmin raNa samudyamE - 22
yOtsyamAnAn avEkshE.aham ya EtE.atra samAgatAH, dhArtarAshTrasya durbuddhEr yuddhE priya cikIrshavaH - 23
sanjaya uvAca
EvamuktO hRshIkEs'O guDAkEs'Ena bhArata, sEnayOr ubhayOr madhyE sthApayitvA rathOttamam - 24
bhIshma drONa pramukhataH sarvEshAm ca mahI kshitAm, uvAca pArtha pas'yaitAn samavEtAn kurUniti - 25
tatrA pas'yat sthitAn pArthaH pitR^Inatha pitAmahAn, AcAryAn mAtulAn bhrAtRn putrAn pautrAn sakhIm stathA - 26
s'vas'urAn suhRdas' caiva sEnayOr ubhayOrapi, tAn samIkshya sa kauntEyaH sarvAn bandhUn avasthitAn - 27
kRpayA parayA vis'TO vis'Idann idam abravIt,
arjuna uvAca
dRshTvEmam svajanam kRshNa yuyutsum samupasthitam - 28
sIdanti mama gAtrANi mukham ca pari s'ushyati, vEpathus'ca s'arIrE mE rOma harshas'ca jAyatE - 29
gANDIvam sramsatE hastAt tvakcaiva paridahyatE, na ca s'aknOmi avasthAtum bhramatIva ca mE manaH - 30
nimittAni ca pas'yAmi viparItAni kEs'ava, na ca s'rEyO.anupas'yAmi hatvA svajanam AhavE – 31
na kAnkshE vijayam kRshNa na ca rAjyam sukhAni ca, kim nO rAjyEna gOvinda kim bhOgair jIvitEna vA - 32
yEshAm arthE kAnkshitam nO rAjyam bhOgAH sukhAni ca, ta imE.avasthitA yuddhE prANAm styaktvA dhanAni ca - 33
AcAryAH pitaraH putrA stathaiva ca pitAmahAH, mAtulAH s’vas’urAH pautrAH shyAlAH sambandhinas tathA - 34
EtAnna hantum icchAmi ghnatO.api madhusUdana, api trailOkya rAjyasya hEtOH kim nu mahI kRtE - 35
nihatya dhArtarAshTrAnnaH kA prItiH syAj janArdana, pApamEvAs'rayEd asmAn hatvaitAn AtatAyinaH - 36
tasmAnnArhA vayam hantum dhArtarAshTrAn sva bAndhavAn, svajanam hi katham hatvA sukhinaH syAma mAdhava - 37
yadyapyEtE na pas'yanti lObhOpa hata cEtasaH, kula kshaya kRtam dOsham mitra drOhE ca pAtakam - 38
katham na j~nyEyam asmAbhiH pApAd asmAn nivartitum, kulakshaya kRtam dOsham prapas'yad bhir janArdana - 39
kulakshayE praNas'yanti kula dharmAH sanAtanAH, dharmE nashTE kulam kRtsnam adharmO.abhi bhavatyuta - 40
adharmAbhi bhavAt kRshNa pradushyanti kulastriyaH, strIshu dushTAsu vArshNEya jAyatE varNa sankaraH - 41
sankarO narakAyaiva kulaghnAnAm kulasya ca, patanti pitarO hyEshAm lupta piNDOdaka kriyAH - 42
dOshairEtaiH kulaghnAnAm varNa sankara kArakaiH, utsAdyantE jAti dharmAH kula dharmAs'ca s'As'vatAH - 43
utsanna kula dharmANAm manushyANAm janArdana, narakE niyatam vAsO bhavatItyanushus'ruma - 44
ahO bata mahat pApam kartum vyavasitA vayam, yadrAjya sukha lObhEna hantum svajanam udyatAH - 45
yadi mAma pratIkAram as'astram s'astra pANayaH, dhArtarAshTrA raNE hanyu stanmE kshEmataram bhavEt - 46
sanjaya uvAca
EvamuktvArjunaH sankhyE rathOpastha upAvis'at, visRjya sas'aram cApam s’Oka samvigna mAnasaH - 47
atha dvitIyOdhyAyaha
sanjaya uvAca
tam tathA kRpayAvis'Tam as'rupUrNA kulEkshaNam, vis'Idantam idam vAkyam uvAca madhusUdanaH - 1
s'rIbhagavAnuvAca
kutastvA kas’malam idam vishamE samupasthitam, anAryajushTam asvarjnam akIrtikaram arjuna - 2
klaibyam mA sma gamaH pArtha naitattva yupapadyatE, kshudram hRdaya daurbalyam tyaktvOttishTha parantapa - 3
arjuna uvAca
katham bhIshmam aham sankhyE drONam ca madhusUdana, is'ubhiH pratiyOtsyAmi pUjArhA varisUdana - 4
gurUnahatvA hi mahAnu bhAvAn s'rEyO bhOktum bhaikshyam apIha lOkE,
hatvArtha kAmAmstu gurUnihaiva bhunjIya bhOgAn rudhira pradigdhAn - 5
na caitad vidmaH katarannO garIyO yadvA jayEma yadi vA nO jayEyuH,
yAnEva hatvA na jijIvis'Amas tE.avasthitAH pramukhE dhArtarAshTrAH - 6
kArpaNya dOshOpa hata svabhAvaH pRcchAmi tvAm dharma sammUDha cEtAH,
yacchrEyaH syAnnis'citam brUhi tanmE shishyastE.aham s’Adhi mAm tvAm prapannam - 7
na hi prapas'yAmi mamApanudyAd yacchOkam ucchOshaNam indriyANAm,
avApya bhUmA vasapatna mRddham rAjyam surANAmapi cAdhipatyam - 8
sanjaya uvAca
EvamuktvA hRshIkEs'am guDAkEs'aH parantapaH, na yOtsya iti gOvindam uktvA tUshNIm babhUva ha - 9
tamuvAca hRshIkEs'aH prahasanniva bhArata, sEnayOr ubhayOr madhyE vis'Idantam idam vacaH - 10
s'rIbhagavAnuvAca
ashOcyA nanvas’Ocastvam prajnA vAdAms'ca bhAshasE, gatAsUna gatAsUms'ca nAnus’Ocanti paNDitAH - 11
na tvEvAham jAtu nAsam na tvam nEmE janAdhipAH, na caiva na bhavishyAmaH sarvE vayamataH param - 12
dEhinO.asmin yathA dEhE kaumAram yauvanam jarA, tathA dEhAntara prAptir dhIrastatra na muhyati - 13
mAtrA spars’Astu kauntEya s’ItOshNa sukha duHkhadAH, AgamApAyinO.anityAstAm stitikshasva bhArata - 14
yam hi na vyathayantyEtE purusham purusharshabha, sama duHkha sukham dhIram sO.amRtatvAya kalpatE - 15
nAsatO vidyatE bhAvO nAbhAvO vidyatE sataH, ubhayOrapi dRshTO.antastvanayO stattva dars’ibhiH - 16
avinAshi tu tadviddhi yEna sarvamidam tatam, vinAshamavyayasyAsya na kas’citkartumarhati - 17
antavanta imE dEhA nityasyOktAH s'arIriNaH, anAshinO.apramEyasya tasmAdyudhyasva bhArata - 18
ya Enam vEtti hantAram yas'cainam manyatE hatam, ubhau tau na vijAnItO nAyam hanti na hanyatE - 19
na jAyatE mriyatE vA kadA cin nAyam bhUtvA bhavitA vA na bhUyaH,
ajO nityaH s'As'vatO.ayam purANO na hanyatE hanyamAnE s'arIrE - 20
vEdAvinAshinam nityam ya Enamajamavyayam, katham sa purushaH pArtha kam ghAtayati hanti kam - 21
vAsAmsi jIrNAni yathA vihAya navAni gRhNAti narO.aparANi,
tathA s'arIrANi vihAya jIrNAni anyAni samyAti navAni dEhI - 22
nainam chindanti shastrANi nainam dahati pAvakaH, na cainam klEdayantyApO na shOshayati mArutaH - 23
acchEdyO.ayamadAhyO.ayamaklEdyO.ashOshya Eva ca, nityaH sarvagataH sthANuracalO.ayam sanAtanaH - 24
avyaktO.ayamacintyO.ayamavikAryO.ayamucyatE, tasmAdEvam viditvainam nAnushOcitumarhasi - 25
atha cainam nityajAtam nityam vA manyasE mRtam, tathApi tvam mahAbAhO naivam shOcitumarhasi - 26
jAtasya hi dhruvO mRtyurdhruvam janma mRtasya ca, tasmAdaparihAryE.arthE na tvam shOcitumarhasi - 27
avyaktAdIni bhUtAni vyaktamadhyAni bhArata, avyaktanidhanAnyEva tatra kA paridEvanA - 28
As'caryavatpas'yati kas’cidEnam As'caryavadvadati tathaiva cAnyaH,
As'caryavaccainamanyaH s'RNOti s'rutvApyEnam vEda na caiva kas’cit - 29
dEhI nityam avadhyO.ayam dEhE sarvasya bhArata, tasmAt sarvANi bhUtAni na tvam s’Ocitum arhasi - 30
svadharmam api cAvEkshya na vikampitum arhasi, dharmyArdhi yuddhA cchrEyO.anyat kshatriyasya na vidyatE - 31
yadRcchayA cOpapannam svarga dvAram apAvRtam, sukhinaH kshatriyAH pArtha labhantE yuddham IdRs’am - 32
atha cEttvam imam dharmyam sangrAmam na karishyasi, tataH svadharmam kIrtim ca hitvA pApam avApsyasi - 33
akIrtim cApi bhUtAni kathayishyanti tE.avyayAm, sambhAvitasya cAkIrtir maraNAd atiricyatE - 34
bhayAd raNAd uparatam mamsyantE tvAm mahArathAH, yEshAm ca tvam bahumatO bhUtvA yAsyasi lAghavam - 35
avAcya vAdAms'ca bahUn vadishyanti tavAhitAH, nindanta stava sAmarthyam tatO duHkhataram nu kim - 36
hatO vA prApsyasi svargam jitvA vA bhOkshyasE mahIm, tasmAd uttishTha kauntEya yuddhAya kRta nis'cayaH - 37
sukha duHkhE samE kRtvA lAbhAlAbhau jayAjayau, tatO yuddhAya yujyasva naivam pApam avApsyasi - 38
EshA tE.abhihitA sAnkhyE buddhiryOgE tvimAm s'RNu, buddhyA yuktO yayA pArtha karma bandham prahAsyasi - 39
nEhAbhi kramanAshO.asti pratyavAyO na vidyatE, svalpam apyasya dharmasya trAyatE mahatO bhayAt - 40
vyavasAyAtmikA buddhirEkEha kurunandana, bahushAkhA hyanantAs'ca buddhayO.avyavasAyinAm - 41
yAmimAm pushpitAm vAcam pravadantya vipas'citaH, vEda vAdaratAH pArtha nAnyadastIti vAdinaH - 42
kAmAtmAnaH svargaparA janma karma phala pradAm, kriyA vis'Esha bahulAm bhOgaishvarya gatim prati - 43
bhOgais’varya prasaktAnAm tayApahRta cEtasAm, vyavasAyAtmikA buddhiH samAdhau na vidhIyatE - 44
traiguNya vishayA vEdA nistraiguNyO bhavArjuna, nirdvandvO nitya sattvasthO niryOga kshEma AtmavAn - 45
yAvAnartha udapAnE sarvataH samplutOdakE, tAvAn sarvEshu vEdEshu brAhmaNasya vijAnataH - 46
karmaNyE vAdhikArastE mA phalEshu kadA cana, mA karma phalahEtur bhUrmA tE sangO.astva karmaNi - 47
yOgasthaH kuru karmANi sangam tyaktvA dhananjaya, siddhya siddhyOH samO bhUtvA samatvam yOga ucyatE - 48
dUrENa hyavaram karma buddhiyOgAd dhananjaya, buddhau s'araNam anviccha kRpaNAH phala hEtavaH - 49
buddhiyuktO jahAtIha ubhE sukRta dushkRtE, tasmAd yOgAya yujyasva yOgaH karmasu kaushalam - 50
karmajam buddhi yuktA hi phalam tyaktvA manIshiNaH, janma bandha vinirmuktAH padam gacchanty anAmayam - 51
yadA tE mOha kalilam buddhir vyati tarishyati, tadA gantAsi nirvEdam s'rOtavyasya s'rutasya ca - 52
s'ruti vipratipannA tE yadA sthAsyati nis'calA, samAdhAvacalA buddhistadA yOgam avApsyasi - 53
arjuna uvAca
sthita praJNasya kA bhAshA samAdhisthasya kEs'ava, sthitadhIH kim prabhAshEta kimAsIta vrajEta kim - 54
s'rIbhagavAnuvAca
prajahAti yadA kAmAn sarvAn pArtha manO gatAn, AtmanyEvAtmanA tushTaH sthitapraj~na stadOcyatE - 55
duHkhEs'vanu dvigna manAH sukhEshu vigata spRhaH, vIta rAga bhaya krOdhaH sthitadhIr munir ucyatE - 56
yaH sarvatrAn abhisnEha stattat prApya s'ubhAs'ubham, nAbhinandati na dvEshTi tasya prajnA pratishThitA - 57
yadA samharatE cAyam kUrmO.angAnIva sarvas'aH, indriyANIndriyArthEbhya stasya prajnA pratishThitA - 58
vishayA vini vartantE nirAhArasya dEhinaH, rasavarjam rasO.apyasya param dRshTvA nivartatE - 59
yatatO hyapi kauntEya purushasya vipas'citaH, indriyANi pramAthIni haranti prasabham manaH - 60
tAni sarvANi samyamya yukta AsIta matparaH, vashE hi yasyEndriyANi tasya prajnA pratishThitA - 61
dhyAyatO vishayAn pumsaH sangastEshu upajAyatE, sangAt sanjAyatE kAmaH kAmAt krOdhO.abhijAyatE - 62
krOdhAd bhavati sammOhaH sammOhAt smRti vibhramaH, smRti bhrams’Ad buddhi nAs’O buddhi nAs’At praNas’yati - 63
rAgadvEsha viyuktaistu vishayAn indriyais’caran, Atmavas’yair vidhEyAtmA prasAdam adhigacchati - 64
prasAdE sarva duHkhAnAm hAnirasyOpajAyatE, prasanna cEtasO hyAs’u buddhiH paryavatishThatE - 65
nAsti buddhir ayuktasya na cA yuktasya bhAvanA, na cA bhAvayataH s’Antiras’Antasya kutaH sukham - 66
indriyANAm hi caratAm yanmanO.anu vidhIyatE, tadasya harati prajnAm vAyur nAvam ivAmbhasi - 67
tasmAd yasya mahAbAhO nigRhItAni sarvas'aH, indriyANIndriyArthEbhya stasya prajnA pratishThitA - 68
yA nishA sarva bhUtAnAm tasyAm jAgarti samyamI, yasyAm jAgrati bhUtAni sA nishA pas'yatO munEH - 69
ApUrya mANam acalapratishTham samudramApaH pravis'anti yadvat,
tadvatkAmA yam pravis'anti sarvE sa s’AntimApnOti na kAmakAmI - 70
vihAya kAmAnyaH sarvAn pumAm s'carati niHspRhaH, nirmamO nirahankAraH sa s’Antimadhigacchati - 71
EshA brAhmI sthitiH pArtha nainAm prApya vimuhyati, sthitvAsyAmanta kAlE.api brahma nirvana mRcchati - 72
atha tRtIyOdhyAyaha
arjuna uvAca
jyAyasI cEt karmaNastE matA buddhir janArdana, tatkim karmaNi ghOrE mAm niyOjayasi kEs'ava - 1
vyAmi s'rENaiva vAkyEna buddhim mOhayasIva mE, tadEkam vada nis'citya yEna s'rEyO.aham ApnuyAm - 2
s'rIbhagavAnuvAca
lOkE.asmin dvividhA nishThA purA prOktA mayAnagha, jnAna yOgEna sAnkhyAnAm karma yOgEna yOginAm - 3
na karmaNAm anArambhAn naishkarmyam purushO.as’nutE, na ca sanya sanAdEva siddhim samadhi gacchati - 4
na hi kas'cit kshaNamapi jAtu tishThatya karmakRt, kAryatE hyavas'aH karma sarvaH prakRti jairguNaiH - 5
karmEndriyANi samyamya ya AstE manasA smaran, indriyArthAn vimUDhAtmA mithyAcAraH sa ucyatE - 6
yastvindriyANi manasA niyamyArabhatE.arjuna, karmEndriyaiH karmayOgam asaktaH sa vis'ishyatE - 7
niyatam kuru karma tvam karma jyAyO hyakarmaNaH, s'arIrayAtrApi ca tE na prasidhyEda karmaNaH - 8
yajnArthAt karmaNO.anyatra lOkO.ayam karma bandhanaH, tadartham karma kauntEya muktasangaH samAcara - 9
sahayajnAH prajAH sRshTvA purOvAca prajApatiH, anEna prasavis'yadhvam Esha vO.astvis'Ta kAmadhuk - 10
dEvAn bhAvaya tAnEna tE dEvA bhAvayantu vaH, parasparam bhAvayantaH s'rEyaH param avApsyatha - 11
ishTAn bhOgAn hi vO dEvA dAsyantE yaj~na bhAvitAH, tairdattAna pradAyaibhyO yO bhunktE stEna Eva saH - 12
yaj~na s’ishTAs’inaH santO mucyantE sarva kilbishaiH, bhunjatE tE tvagham pApA yE pacantyAtma kAraNAt - 13
annAd bhavanti bhUtAni parjanyAd anna sambhavaH, yajnAd bhavati parjanyO yaj~naH karma samud bhavaH - 14
karma brahmOd bhavam viddhi brahmAkshara samud bhavam,
tasmAt sarvagatam brahma nityam yaj~nE pratishThitam - 15
Evam pravartitam cakram nAnu vartayatIha yaH, aghAyur indriyA rAmO mOgham pArtha sa jIvati - 16
yastvAtmaratirEva syAdAtmatRptas'ca mAnavaH, AtmanyEva ca santushTa stasya kAryam na vidyatE - 17
naiva tasya kRtEnArthO nAkRtEnEha kas’cana, na cAsya sarva bhUtEshu kas'cidartha vyapAs'rayaH - 18
tasmAd asaktaH satatam kAryam karma samAcara, asaktO hyAcaran karma paramApnOti pUrushaH - 19
karmaNaiva hi samsiddhim AsthitA janakAdayaH, lOka sangraham EvApi sampas'yan kartum arhasi - 20
yadyadA carati s'rEshTha stattadEvE tarO janaH, sa yatpramANam kurutE lOka stad anuvartatE - 21
na mE pArthAsti kartavyam trishu lOkEs'u kim cana, nAnavAptam avAptavyam varta Eva ca karmaNi - 22
yadi hyaham na vartEyam jAtu karmaN yatandritaH, mama vartmAnuvartantE manushyAH pArtha sarvas'aH - 23
utsIdE yurimE lOkA na kuryAm karma cEdaham, sankarasya ca kartA syAm upahan yAmimAH prajAH - 24
saktAH karmaNya vidvAmsO yathA kurvanti bhArata, kuryAd vidvAm stathAsakta s'cikIrshur lOka sangraham - 25
na buddhi bhEdam janayEd ajnAnAm karma sanginAm, jOshayEt sarvakarmANi vidvAn yuktaH samAcaran - 26
prakRtEH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvas'aH, ahankAra vimUDhAtmA kartAhamiti manyatE - 27
tattvavittu mahAbAhO guNakarma vibhAgayOH, guNA guNEshu vartanta iti matvA na sajjatE - 28
prakRtEr guNa sammUDhAH sajjantE guNakarmasu, tAna kRtsna vidO mandAn kRtsnavinna vicAlayEt - 29
mayi sarvANi karmANi sanyasyAdhyAtma cEtasA, nirAs'Ir nirmamO bhUtvA yudhyasva vigata jvaraH - 30
yE mE matamidam nityam anutishThanti mAnavAH, s'raddhAvantO.anasUyantO mucyantE tE.api karmabhiH - 31
yE tvEtad abhyasUyantO nAnutishThanti mE matam, sarvajnAna vimUDhAm stAnviddhi nashTAn acEtasaH - 32
sadRs’am cEshTatE svasyAH prakRtEr jnAnavAnapi, prakRtim yAnti bhUtAni nigrahaH kim karishyati - 33
indriyasyEndriya syArthE rAga dvEshau vyavasthitau, tayOrna vas’amAgacchEttau hyasya paripanthinau - 34
s'rEyAn svadharmO viguNaH paradharmAt svanushThitAt, svadharmE nidhanam s'rEyaH paradharmO bhayAvahaH - 35
arjuna uvAca
atha kEna prayuktO.ayam pApam carati purushaH, anicchannapi vArshNEya balAdiva niyOjitaH - 36
s'rIbhagavAnuvAca
kAma Esha krOdha Esha rajO guNa samudbhavaH, mahAs’anO mahApApmA viddhyEnam iha vairiNam - 37
dhUmEnA vriyatE vahnir yathA dars’O malEna ca, yathOlbEnA vRtO garbha stathA tEnEdam AvRtam - 38
AvRtam jnAnamEtEna jnAninO nitya vairiNA, kAma rUpENa kauntEya dush pUrENAn alEna ca - 39
indriyANi manO buddhir asyAdhishThAnam ucyatE, Etair vimOhaya tyEsha jnAnam AvRtya dEhinam - 40
tasmAt tvamindriyANyAdau niyamya bharatarshabha, pApmAnam prajahi hyEnam jnAna vijnAnanAs’anam - 41
indriyANi parANyAhur indriyEbhyaH param manaH, manasastu parA buddhiryO buddhEH paratastu saH - 42
Evam buddhEH param buddhvA samstabhyAtmAnam AtmanA, jahi s’atrum mahAbAhO kAmarUpam durAsadam - 43
atha caturthOdhyAyaha
s'rIbhagavAnuvAca
imam vivasvatE yOgam prOktavAn aham avyayam, vivasvAn manavE prAha manur ikshvAkavE.abravIt - 1
Evam paramparA prAptam imam rAjarshayO viduH, sa kAlEnEha mahatA yOgO nashTaH parantapa - 2
sa EvAyam mayA tE.adya yOgaH prOktaH purAtanaH, bhaktO.asi mE sakhA cEti rahasyam hyEtad uttamam - 3
arjuna uvAca
aparam bhavatO janma param janma vivasvataH, kathamE tadvijAnIyAm tvamAdau prOktavAniti - 4
s'rIbhagavAnuvAca
bahUni mE vyatItAni janmAni tava cArjuna, tAnyaham vEda sarvANi na tvam vEttha parantapa - 5
ajO.api sannavyayAtmA bhUtAnAm Is’varO.api san, prakRtim svAm adhishThAya sambhavAm yAtma mAyayA - 6
yadA yadA hi dharmasya glAnir bhavati bhArata, abhyutthAnam adharmasya tadAtmAnam sRjAmyaham - 7
paritrANAya sAdhUnAm vinAs’Aya ca dushkRtAm, dharma samsthApanArthAya sambhavAmi yugE yugE - 8
janma karma ca mE divyam Evam yO vEtti tattvataH, tyaktvA dEham punarjanma naiti mAm Eti sO.arjuna - 9
vItarAga bhaya krOdhA manmayA mAm upAs'ritAH, bahavO jnAna tapasA pUtA madbhAvam AgatAH - 10
yE yathA mAm prapadyantE tAmstathaiva bhajAmyaham, mama vartmAnu vartantE manushyAH pArtha sarvas'aH - 11
kAnks’AntaH karmaNAm siddhim yajanta iha dEvatAH, kshipram hi mAnushE lOkE siddhir bhavati karmajA - 12
cAturvarNyam mayA sRshTam guNa karma vibhAgas'aH, tasya kartAram api mAm viddhya kartAram avyayam - 13
na mAm karmANi limpanti na mE karma phalE spRhA, iti mAm yO.abhijAnAti karmabhirna sa badhyatE - 14
Evam jnAtvA kRtam karma pUrvairapi mumukshubhiH, kuru karmaiva tasmAttvam pUrvaiH pUrvataram kRtam - 15
kim karma kimakarmEti kavayO.apyatra mOhitAH, tattE karma pravakshyAmi yajjnAtvA mOkshyasE.as'ubhAt - 16
karmaNO hyapi bOddhavyam bOddhavyam ca vikarmaNaH, akarmaNas'ca bOddhavyam gahanA karmaNO gatiH - 17
karmaNya karma yaH pas'yEda karmaNi ca karma yaH, sa buddhimAn manushyEshu sa yuktaH kRtsna karmakRt - 18
yasya sarvE samA rambhAH kAma sankalpa varjitAH, jnAnAgni dagdha karmANam tamAhuH paNDitam budhAH - 19
tyaktvA karma phalAsangam nityatRptO nirAs'rayaH, karmaNyabhi pravRttO.api naiva kim citkarOti saH - 20
nirAs'Ir yatacittAtmA tyakta sarva parigrahaH, s’ArIram kEvalam karma kurvan nApnOti kilbisham - 21
yadRcchA lAbha santushTO dvandvAtItO vimatsaraH, samaH siddhAva siddhau ca kRtvApi na nibadhyatE - 22
gata sangasya muktasya jnAnAvasthita cEtasaH, yajnAyAcarataH karma samagram pravilIyatE - 23
brahmArpaNam brahma havir brahmAgnau brahmaNA hutam, brahmaiva tEna gantavyam brahma karma samAdhinA - 24
daivamEvA parE yaj~nam yOginaH paryupAsatE, brahmAgnAvaparE yaj~nam yaj~nE naivOpa juhvati - 25
s'rOtrAdIn IndriyANyanyE samyamAgnishu juhvati, s'abdAdIn vis'ayAn anya indriyAgnishu juhvati - 26
sarvANIndriya karmANi prANa karmANi cAparE, Atmasamyama yOgAgnau juhvati jnAna dIpitE - 27
dravya yajnA stapO yajnA yOgayajnA stathAparE, svAdhyAya jnAna yajnAs'ca yatayaH sams’ita vratAH - 28
apAnE juhvati prANam prANE.apAnam tathAparE, prANApAna gatI ruddhvA prANAyAma parAyaNAH - 29
aparE niyatAhArAH prANAn prANEshu juhvati, sarvE.apyEtE yaj~na vidO yaj~na kshapita kalmashAH - 30
yaj~na s’ishTA mRta bhujO yAnti brahma sanAtanam, nAyam lOkO.astya yaj~nasya kutO.anyaH kuru sattama - 31
Evam bahuvidhA yaj~nA vitatA brahmaNO mukhE, karmajAn viddhi tAnsarvAn Evam j~nAtvA vimOkshyasE - 32
s'rEyAn dravya mayAd yaj~nAj jnAna yaj~naH parantapa, sarvam karmAkhilam pArtha jnAnE pari samApyatE - 33
tadviddhi praNipAtEna pari pras’nEna sEvayA, upadEkshyanti tE jnAnam jnAnina stattva dars’inaH - 34
yajjnAtvA na punarmOham Evam yAsyasi pANDava, yEna bhUtAnyashEshENa drakshyasyAtman yathO mayi - 35
api cEdasi pApEbhyaH sarvEbhyaH pApa kRttamaH, sarvam jnAna plavEnaiva vRjinam santarishyasi - 36
yathaidhAmsi samiddhO.agnir bhasmasAt kurutE.arjuna, jnAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAt kurutE tathA - 37
na hi jnAnEna sadRs’am pavitramiha vidyatE, tatsvayam yOgasamsiddhaH kAlEnAtmani vindati - 38
s'raddhAvAn llabhatE jnAnam tatparaH samyatEndriyaH, jnAnam labdhvA parAm s’Antim acirENAdhi gacchati - 39
aj~nas'cA s'radda dhAnas'ca sams'ayAtmA vinas’yati, nAyam lOkO.asti na parO na sukham sams'ayAtmanaH - 40
yOgasanyasta karmANam jnAna sancinna sams'ayam, Atmavantam na karmANi nibadhnanti dhananjaya - 41
tasmAda jnAna sambhUtam hRtstham jnAnAsi nAtmanaH, chittvainam sams'ayam yOgam AtishThOttishTha bhArata - 42
atha pancamOdhyAyaha
arjuna uvAca
sanyAsam karmaNAm kRshNa punaryOgam ca s’amsasi, yacchrEya EtayOrEkam tanmE brUhi sunis'citam - 1
s'rIbhagavAnuvAca
sanyAsaH karmayOgas'ca niH s'rEyasakarAvubhau, tayOstu karma sanyAsAt karmayOgO vis'ishyatE - 2
j~nEyaH sa nityasanyAsI yO na dvEshTi na kAnkshati, nirdvandvO hi mahAbAhO sukham bandhAt pramucyatE - 3
sAnkhya yOgau pRthag bAlAH pravadanti na panDitAH, EkamapyA sthitaH samyag ubhayOr vindatE phalam - 4
yat sAnkhyaiH prApyatE sthAnam tadyOgairapi gamyatE, Ekam sAnkhyam ca yOgam ca yaH pas'yati sa pas'yati - 5
sanyAsastu mahAbAhO duHkham AptumayOgataH, yOga yuktO munir brahma nacirENAdhi gacchati - 6
yOga yuktO vis'uddhAtmA vijitAtmA jitEndriyaH, sarvabhUtAtma bhUtAtmA kurvannapi na lipyatE - 7
naiva kim citkarOmIti yuktO manyEta tattvavit, pas'yan s'RNvan spRs’an jighrann as’nan gacchan svapan s’vasan - 8
pralapan vis’Rjan gRhNann unmishan nimishannapi, indriyANIndriyArthEshu vartanta iti dhArayan - 9
brahmaNyAdhAya karmANi sangam tyaktvA karOti yaH, lipyatE na sa pApEna padmapatram ivAmbhasA - 10
kAyEna manasA buddhyA kEvalair indriyairapi, yOginaH karma kurvanti sangam tyaktvAtma s’uddhayE - 11
yuktaH karmaphalam tyaktvA s’AntimApnOti naishThikIm, ayuktaH kAmakArENa phalE saktO nibadhyatE - 12
sarva karmANi manasA sanyasyAstE sukham vas’I, navadvArE purE dEhI naiva kurvanna kArayan - 13
na kartRtvam na karmANi lOkasya sRjati prabhuH, na karma phala samyOgam svabhAvastu pravartatE - 14
nAdattE kas’yacit pApam na caiva sukRtam vibhuH, ajnAnE nAvRtam jnAnam tEna muhyanti jantavaH - 15
jnAnEna tu tad ajnAnam yEshAm nAs’itamAtmanaH, tEshAmAdityavajjnAnam prakAs'ayati tatparam - 16
tad buddhaya stadAtmAna stannishThA stat parAyaNAH, gacchantya punarAvRttim jnAna nirdhUta kalmashAH - 17
vidyA vinaya sampannE brAhmaNE gavi hastini, s’uni caiva s’vapAkE ca paNDitAH samadars’inaH - 18
ihaiva tairjitaH sargO yEshAm sAmyE sthitam manaH, nirdOsham hi samam brahma tasmAd brahmaNi tE sthitAH - 19
na prahRshyEt priyam prApya nO dvijEt prApya cA priyam, sthira buddhira sammUDhO brahmavid brahmaNi sthitaH - 20
bAhya sparshE s'vasaktAtmA vindatyAtma niyat sukham, sa brahmayOga yuktAtmA sukham akshayam as’nutE - 21
yE hi samspars’ajA bhOgA duHkha yOnaya Eva tE, AdyantavantaH kauntEya na tEshu ramatE budhaH - 22
s'aknOtIha iva yaH sODhum prAk s'arIra vimOkshaNAt, kAma krOdhOd bhavam vEgam sa yuktaH sa sukhI naraH - 23
yO.antaHsukhO.antarArAma stathAntar jyOtirEva yaH, sa yOgI brahma nirvANam brahma bhUtO.adhi gacchati - 24
labhantE brahma nirvANam RshayaH kshINa kalmashAH, chinnadvaidhA yatAtmAnaH sarvabhUta hitE ratAH - 25
kAma krOdha viyuktAnAm yatInAm yatacEtasAm, abhitO brahma nirvANam vartatE viditAtmanAm - 26
spars’An kRtvA bahir bAhyAm s'cakshu s'caivAntarE bhruvOH, prANApAnau samau kRtvA nAsAbhyantara cAriNau - 27
yatEndriya manO buddhir munir mOksha parAyaNaH, vigatEcchA bhaya krOdhO yaH sadA mukta Eva saH - 28
bhOktAram yaj~na tapasAm sarva lOka mahEs'varam, suhRdam sarva bhUtAnAm jnAtvA mAm s’Anti mRcchati - 29
atha shasThOdhyAyaha
s'rIbhagavAnuvAca
anA s'ritaH karma phalam kAryam karma karOti yaH, sa sanyAsI ca yOgI ca na niragnir na cA kriyaH - 1
yam sanyAsam iti prAhur yOgam tam viddhi pANDava, na hyasa nyasta sankalpO yOgI bhavati kas’cana - 2
Aru rukshOr munEr yOgam karma kAraNa mucyatE, yOgArUDhasya tasyaiva s’amaH kAraNamucyatE - 3
yadA hi nEndriyArthEshu na karmasvanushajjatE, sarva sankalpa sanyAsI yOgArUDha stadOcyatE - 4
uddharEd Atman AtmAnam nAtmAnam avasAdayEt, Atmaiva hyAtmanO bandhurAtmaiva ripur AtmanaH - 5
bandhurAtmAt mana stasya yEnAtmaivAtmanA jitaH, anAtmanastu s’atrutvE vartEtAtmaiva s’atruvat - 6
jitAtmanaH pras’Antasya paramAtmA samAhitaH, s’ItOshNa sukhaduHkhEshu tathA mAnApa mAnayOH - 7
jnAna vijnAna tRptAtmA kUTasthO vijitEndriyaH, yukta ityucyatE yOgI sama lOshTAs’ma kAncanaH - 8
suhRn mitrAr yudAsInam adhyasthad vEs’ya bandhushu, sAdhus’vapi ca pApEshu sama buddhir vis'ishyatE - 9
yOgI yunjIta satatam AtmAnam rahasi sthitaH, EkAkI yata cittAtmA nirAs'Ir aparigrahaH - 10
s'ucau dEshE pratishThApya sthiramAsanam AtmanaH, nAtyucchritam nAtinIcam cailAjina kus’Ottaram - 11
tatraikAgram manaH kRtvA yata cittEndriya kriyaH, upavis'yAsanE yunjyAd yOgam Atma vis'uddhayE - 12
samam kAya s’irOgrIvam dhArayann acalam sthiraH, samprEkshya nAsikAgram svam dis’as'cAn avalOkayan - 13
pras’AntAtmA vigatabhIr brahmacAri vratE sthitaH, manaH samyamya maccittO yukta AsIta matparaH - 14
yunjannEvam sadAtmAnam yOgI niyata mAnasaH, s’Antim nirvana paramAm matsamsthAm adhigacchati - 15
nAtyas’natastu yOgO.asti na caikAnta manas’nataH, na cAti svapnas’Ilasya jAgratO naiva cArjuna - 16
yuktA hAra vihArasya yukta cEshTasya karmasu, yukta svapnAva bOdhasya yOgO bhavati duHkhahA - 17
yadA viniyatam cittam AtmanyEvAva tishThatE, niHspRhaH sarva kAmEbhyO yukta ityucyatE tadA - 18
yathA dIpO nivAtasthO nEngatE sOpamA smRtA, yOginO yata cittasya yunjatO yOgam AtmanaH - 19
yatrO paramatE cittam niruddham yOgasEvayA, yatra caivAtmanAtmAnam pas'yan nAtmani tushyati - 20
sukham Atyantikam yattad buddhi grAhya matIndriyam, vEtti yatra na caivAyam sthita s'calati tattvataH - 21
yam labdhvA cAparam lAbham manyatE nAdhikam tataH, yasmin sthitO na duHkhEna guruNApi vicAlyatE - 22
tam vidyAd duHkha samyOga viyOgam yOga sajnitam, sa nis'cayEna yOktavyO yOgO.anirviNNa cEtasA - 23
sankalpa prabhavAn kAmAm styaktvA sarvA nas’EshataH, manasaivEndriya grAmam viniyamya samantataH - 24
s’anaiH s’anair uparamEd buddhyA dhRti gRhItayA, Atmasamstham manaH kRtvA na kincidapi cintayEt - 25
yatO yatO nis'carati mana s'cancalam asthiram, tata statO niyamya itadAtmanyEva vas’am nayEt - 26
pras’Anta manasam hyEnam yOginam sukham uttamam, upaiti s’Anta rajasam brahma bhUtam akalmasham - 27
yunjannEvam sadAtmAnam yOgI vigata kalmas'aH, sukhEna brahma samspars’am atyantam sukham as’nutE - 28
sarvabhUtastham AtmAnam sarvabhUtAni cAtmani, IkshatE yOga yuktAtmA sarvatra samadars’anaH - 29
yO mAm pas'yati sarvatra sarvam ca mayi pas'yati, tasyAham na praNas’yAmi sa ca mE na praNas’yati - 30
sarvabhUta sthitam yO mAm bhajatyEka tvamAsthitaH, sarvathA vartamAnO.api sa yOgI mayi vartatE - 31
AtmaupamyEna sarvatra samam pas'yati yO.arjuna, sukham vA yadi vA duHkham sa yOgI paramO mataH - 32
arjuna uvAca
yO.ayam yOga stvayA prOktaH sAmyEna madhusUdana, EtasyAham na pas'yAmi cancalatvAt sthitim sthirAm - 33
cancalam hi manaH kRshNa pramAthi balavad dRDham, tasyAham nigraham manyE vAyOriva sudushkaram - 34
s'rIbhagavAnuvAca
asams'ayam mahAbAhO manO durNigraham calam, abhyAsEna tu kauntEya vairAjnENa ca gRhyatE - 35
asamyat AtmanA yOgO dushprApa iti mE matiH, vas’yAt manA tu yatatA s'akyO.avAptum upAyataH - 36
arjuna uvAca
ayatiH s'raddha yOpEtO yOgAccalita mAnasaH, aprApya yOga samsiddhim kAm gatim kRshNa gacchati - 37
kaccinnO bhayavibhrashTa s'chinnAbhram iva nas’yati, apratishThO mahAbAhO vimUDhO brahmaNaH pathi - 38
EtanmE sams'ayam kRshNa chEttumarhasya s’EshataH, tvadanyaH sams'ayasyAsya chEttA na hyupapadyatE - 39
s'rIbhagavAnuvAca
pArtha naivEha nAmutra vinAs’astasya vidyatE, na hi kalyANa kRt kas'cid durgatim tAta gacchati - 40
prApya puNyakRtAm lOkAn ushitvA s'As'vatIH samAH, s'ucInAm s'rImatAm gEhE yOgabhrashTO.abhijAyatE - 41
atha vA yOginAmEva kulE bhavati dhImatAm, Etaddhi durlabha taram lOkE janma yad IdRs’am - 42
tatra tam buddhi samyOgam labhatE paurva dEhikam, yatatE ca tatO bhUyaH samsiddhau kurunandana - 43
pUrvAbhyAsEna tEnaiva hriyatE hyavashO.api saH, jijnAsurapi yOgasya s'abda brahmAti vartatE - 44
prayatnAd yatamAnastu yOgI sams’uddha kilbis'aH, anEka janma samsiddha statO yAti parAm gatim - 45
tapasvibhyO.adhikO yOgI jnAnibhyO.api matO.adhikaH, karmibhyas'cAdhikO yOgI tasmAdyOgI bhavArjuna - 46
yOginAmapi sarvEshAm madgatE nAntarAtmanA, s'raddhAvAn bhajatE yO mAm sa mE yukta tamO mataH – 47
atha saptamOdhyAyaha
s'rIbhagavAnuvAca
mayyAsakta manAH pArtha yOgam yunjan madAs'rayaH, asams'ayam samagram mAm yathA jnAsyasi tacchRNu - 1
jnAnam tE.aham savijnAnam idam vakshyAm yas’EshataH, yajjnA tvA nEha bhUyO.anyaj jnAtavyam avas’ishyatE - 2
manushyANAm sahasrEshu kas’cid yatati siddhayE, yatatAmapi siddhAnAm kas'cinmAm vEtti tattvataH - 3
bhUmirApO.analO vAyuH kham manO buddhirEva ca, ahankAra itIyam mE bhinnA prakRtirashTadhA - 4
aparEyam itastvanyAm prakRtim viddhi mE parAm, jIva bhUtAm mahAbAhO yayEdam dhAryatE jagat - 5
Etad yOnIni bhUtAni sarvANIt yupadhAraya, aham kRtsnasya jagataH prabhavaH pralaya stathA - 6
mattaH parataram nAnyat kimcid asti dhananjaya, mayi sarvam idam prOtam sUtrE maNigaNA iva - 7
rasO.aham apsu kauntEya prabhAsmi s'as'I sUryayOH, praNavaH sarva vEdEshu s'abdaH khE paurusham nRshu - 8
puNyO gandhaH pRthivyAm ca tEjas'cAsmi vibhAvasau, jIvanam sarvabhUtEshu tapas'cAsmi tapasvishu - 9
bIjam mAm sarva bhUtAnAm viddhi pArtha sanAtanam, buddhir buddhi matAm asmi tEjas tEjasvi nAm aham - 10
balam balavatAm cAham kAmarAga vivarjitam, dharmA viruddhO bhUtEshu kAmO.asmi bharatarshabha - 11
yE caiva sAttvikA bhAvA rAjasA stAmasAs’ca yE, matta EvEti tAn viddhi na tvaham tEshu tE mayi - 12
tribhir guNam ayairbhAvair EbhiH sarvam idam jagat, mOhitam nAbhi jAnAti mAmEbhyaH param avyayam - 13
daivI hyEshA guNamayI mama mAyA duratyayA, mAmEva yE prapadyantE mAyAm EtAm taranti tE - 14
na mAm dushkRtinO mUDhAH prapadyantE narAdhamAH, mAyayApa hRtajnAnA Asuram bhAvam As'ritAH - 15
caturvidhA bhajantE mAm janAH sukRtinO.arjuna, ArtO jijnAsur arthArthI jnAnI ca bharatarshabha - 16
tEshAm jnAnI nityayukta Ekabhaktir vis'ishyatE, priyO hi jnAninO.atyartham aham sa ca mama priyaH - 17
udArAH sarva EvaitE jnAnI tvAtmaiva mE matam, AsthitaH sa hi yuktAtmA mAmEvAn uttamAm gatim - 18
bahUnAm janma nAmantE jnAnavAn mAm prapadyatE, vAsudEvaH sarvamiti sa mahAtmA sudurlabhaH - 19
kAmai stai stair hRtajnAnAH prapadyantE.anyadEvatAH, tam tam niyamam AsthAya prakRtyA niyatAH svayA - 20
yO yO yAm yAm tanum bhaktaH s'raddha yArcitum icchati, tasya tasyAcalAm s'raddhAm tAmEva vidadhAmyaham - 21
sa tayA s'raddhayA yuktastasyA rAdhanam IhatE, labhatE ca tataH kAmAn mayaiva vihitAn hitAn - 22
antavattu phalam tEshAm tad bhavaty alpa mEdhasAm, dEvAndEva yajO yAnti madbhaktA yAnti mAm api - 23
avyaktam vyaktimApannam manyantE mAma buddhayaH, param bhAvamajAnantO mamA vyayam anuttamam - 24
nAham prakAs'aH sarvasya yOga mAyA samAvRtaH, mUDhO.ayam nAbhijAnAti lOkO mAm ajam avyayam - 25
vEdAham samatItAni vartamAnAni cArjuna, bhavishyANi ca bhUtAni mAm tu vEda na kas’cana - 26
icchAd vEsha samutthEna dvandva mOhEna bhArata, sarva bhUtAni sammOham sargE yAnti parantapa - 27
yEshAm tvanta gatam pApam janAnAm puNya karmaNAm, tE dvandva mOha nirmuktA bhajantE mAm dRDha vratAH - 28
jarA maraNa mOkshAya mAm As'ritya yatanti yE, tE brahma tad viduH kRtsnam adhyAtmam karma cAkhilam - 29
sAdhi bhUtAdhi daivam mAm sAdhi yajnam ca yE viduH, prayANa kAlE.api ca mAm tE vidur yukta cEtasaH - 30
atha ashTamOdhyAyaha
arjuna uvAca
kim tad brahma kim adhyAtmam kim karma purushOttama, adhi bhUtam ca kim prOktam adhi daivam kim ucyatE - 1
adhi yajnaH katham kO.atra dEhE.asmin madhusUdana, prayANa kAlE ca katham jnEyO.asi niyatAtmabhiH - 2
s'rIbhagavAnuvAca
aksharam brahma paramam svabhAvO.adhyAtma mucyatE, bhUta bhAvOd bhavakarO visargaH karma sajnitaH - 3
adhi bhUtam ksharO bhAvaH purusha s'cAdhi daivatam, adhiyajnO.ahamEvAtra dEhE dEha bhRtAm vara - 4
anta kAlE ca mAmEva smaran muktvA kalEvaram, yaH prayAti sa madbhAvam yAti nAstyatra sams'ayaH - 5
yam yam vApi smaran bhAvam tyajatyantE kalEvaram, tam tamEvaiti kauntEya sadA tad bhAva bhAvitaH - 6
tasmAt sarvEshu kAlEshu mAm anusmara yudhya ca, mayyarpita manO buddhir mAmE vais'yasya sams'ayaH - 7
abhyAsayOgayuktEna cEtasA nAnyagAminA, paramam purusham divyam yAti pArthAnucintayan - 8
kavim purANa manushAsitAram aNOraNIyAm samanu smarEdyaH,
sarvasya dhAtAram acintya rUpam Aditya varNam tamasaH parastAt - 9
prayANa kAlE manasA calEna bhaktyA yuktO yOga balEna caiva,
bhruvOr madhyE prANam AvEs’ya samyak sa tam param purusham upaiti divyam - 10
yadaksharam vEda vidO vadanti vis'anti yadya tayO vItarAgAH,
yad icchantO brahmacaryam caranti tattE padam sangrahENa pravakshyE - 11
sarva dvArANi samyamya manO hRdi nirudhya ca, mUrdhnyAdh AyAtmanaH prANam AsthitO yOga dhAraNAm - 12
OmityEkAksharam brahma vyAharan mAm anusmaran, yaH prayAti tyajan dEham sa yAti paramAm gatim - 13
ananya cEtAH satatam yO mAm smarati nityas'aH, tasyAham sulabhaH pArtha nitya yuktasya yOginaH - 14
mAm upEtya punar janma duHkhAlayam as'As'vatam, nApnuvanti mahAtmAnaH samsiddhim paramAm gatAH - 15
A brahma bhuvanA llOkAH punar AvartinO.arjuna, mAm upEtya tu kauntEya punar janma na vidyatE - 16
sahasra yuga paryantam aharyad brahmaNO viduH, rAtrim yuga sahasrAntAm tE.ahO rAtra vidO janAH - 17
avyaktAd vyaktayaH sarvAH prabhavantyaha rAgamE, rAtryAgamE pralIyantE tatraivA vyakta sajnakE - 18
bhUta grAmaH sa EvAyam bhUtvA bhUtvA pralIyatE, rAtryAgamE.avas'aH pArtha prabhavatya harAgamE - 19
paras tasmAttu bhAvO.anyO.avyaktO.avyaktAt sanAtanaH, yaH sa sarvEshu bhUtEshu nas’yatsu na vinas’yati - 20
avyaktO.akshara ityukta stamAhuH paramAm gatim, yam prApya na nivartantE taddhAma paramam mama - 21
purushaH sa paraH pArtha bhaktyA labhya stvananyayA, yasyAntaHsthAni bhUtAni yEna sarvam idam tatam - 22
yatra kAlE tvanAvRttim AvRttim caiva yOginaH, prayAtA yAnti tam kAlam vakshyAmi bharatarshabha - 23
agnirjyOtir ahaH s’uklaH shaNmAsA uttarAyaNam, tatra prayAtA gacchanti brahma brahmavidO janAH - 24
dhUmO rAtri stathA kRshNaH shaNmAsA dakshiNAyanam, tatra cAndramasam jyOtir yOgI prApya nivartatE - 25
s’uklakRshNE gatI hyEtE jagataH s'As'vatE matE, EkayA yAtyanAvRtti manyayAvartatE punaH - 26
naitE s’RtI pArtha jAnan yOgI muhyati kas’cana, tasmAt sarvEshu kAlEshu yOga yuktO bhavArjuna - 27
vEdEshu yajnEshu tapaHsu caiva dAnEshu yat puNya phalam pradishTam,
atyEti tatsarvamidam viditvA yOgI param sthAnamupaiti cAdyam - 28
atha navamOdhyAyaha
s'rIbhagavAnuvAca
idam tu tE guhya tamam pravakshyAm yanasUyavE, jnAnam vijnAna sahitam yajjnAtvA mOkshyasE.as'ubhAt - 1
rAja vidyA rAja guhyam pavitram idam uttamam, pratyakshAvagamam dharmyam susukham kartum avyayam - 2
as'radda dhAnAH purushA dharmasyAsya parantapa, aprApya mAm nivartantE mRtyu samsAra vartmani - 3
mayA tatam idam sarvam jagad avyakta mUrtinA, matsthAni sarva bhUtAni na cAham tE s'vavasthitaH - 4
na ca matsthAni bhUtAni pas'ya mE yOgam aishvaram, bhUta bhRnna ca bhUtasthO mamAtmA bhUta bhAvanaH - 5
yathAkAs'a sthitO nityam vAyuH sarvatra gO mahAn, tathA sarvANi bhUtAni matsthAnIt yupadhAraya - 6
sarva bhUtAni kauntEya prakRtim yAnti mAmikAm, kalpa kshayE punastAni kalpAdau visRjAmyaham - 7
prakRtim svAm avashTabhya visRjAmi punaH punaH, bhUta grAmam imam kRtsnam avas’am prakRtEr vas’At - 8
na ca mAm tAni karmANi nibadhnanti dhananjaya, udAsIn avadAsInam asaktam tEshu karmasu – 9
mayAdhyakshENa prakRtiH sUyatE sacarAcaram, hEtunAnEna kauntEya jagadvi parivartatE - 10
avajAnanti mAm mUDhA mAnushIm tanum As'ritam, param bhAvam ajAnantO mama bhUta mahEs'varam - 11
mOghAs’A mOgha karmANO mOgha jnAnA vicEtasaH, rAkshasIm AsurIm caiva prakRtim mOhinIm s'ritAH - 12
mahAtmAnastu mAm pArtha daivIm prakRtim As'ritAH, bhajantyan anya manasO jnAtvA bhUtAdim avyayam - 13
satatam kIrtayantO mAm yatantas'ca dRDha vratAH, namasyantas'ca mAm bhaktyA nityayuktA upAsatE - 14
jnAna yaJNEna cApyanyE yajantO mAm upAsatE, EkatvEna pRthaktvEna bahudhA vis'vatO mukham - 15
aham kratur aham yaJNaH svadhAham aham aushadham, mantrO.aham ahamEvAjyam aham agnir aham hutam - 16
pitAhamasya jagatO mAtA dhAtA pitAmahaH, vEdyam pavitram OnkAra RksAma yajurEva ca - 17
gatir bhartA prabhuH sAkshI nivAsaH s'araNam suhRt, prabhavaH pralayaH sthAnam nidhAnam bIjam avyayam - 18
tapAmyaham aham varsham nigRhNAmyut sRjAmi ca, amRtam caiva mRtyus'ca sadasac cAham arjuna - 19
traividyA mAm sOmapAH pUta pApA yaJNair ishTvA svargatim prArthayantE,
tE puNyamAsAdya surEndra lOkam ashnanti divyAn divi dEva bhOgAn - 20
tE tam bhuktvA svarga lOkam vis'Alam kshINE puNyE martya lOkam vis'anti,
Evam trayI dharmam anu prapannA gatAgatam kAmakAmA labhantE - 21
ananyA s'cintayantO mAm yE janAH paryupAsatE, tEshAm nityAbhi yuktAnAm yOga kshEmam vahAmyaham - 22
yE.apyanya dEvatA bhaktA yajantE s'raddhayAnvitAH, tE.api mAmEva kauntEya yajantya vidhi pUrvakam - 23
aham hi sarva yajnAnAm bhOktA ca prabhurEva ca, na tu mAm abhijAnanti tattvEnAta s’cyavanti tE - 24
yAnti dEvavratA dEvAn pitRn yAnti pitRvratAH, bhUtAni yAnti bhUtEjyA yAnti madyAjinO.api mAm - 25
patram pushpam phalam tOyam yO mE bhaktyA prayacchati, tadaham bhaktyupahRtam as’nAmi prayatAtmanaH - 26
yatkarOshi yadas’nAsi yajjuhOshi dadAsi yat, yat tapasyasi kauntEya tat kurushva mad arpaNam - 27
s'ubhA s'ubha phalairEvam mOkshyasE karma bandhanaiH, sanyAsa yOga yuktAtmA vimuktO mAm upais’yasi - 28
samO.aham sarva bhUtEshu na mE dvEshyO.asti na priyaH, yE bhajanti tu mAm bhaktyA mayi tE tEshu cApyaham - 29
api cEt sudurAcArO bhajatE mAm ananyabhAk, sAdhurEva sa mantavyaH samyag vyavasitO hi saH - 30
kshipram bhavati dharmAtmA s’as'vacchAntim nigacchati, kauntEya pratijAnIhi na mE bhaktaH praNas’yati - 31
mAm hi pArtha vyapAs'ritya yE.api syuH pApa yOnayaH, striyO vais'yA stathA s’UdrAstE.api yAnti parAm gatim - 32
kim punar brAhmaNAH puNyA bhaktA rAjarshaya stathA, anityam asukham lOkam imam prApya bhajasva mAm - 33
manmanA bhava madbhaktO madyAjI mAm namaskuru, mAmEvais'yasi yuktvaivam AtmAnam mat parAyaNaH - 34
atha das'amOdhyAyaha
s'rIbhagavAnuvAca
bhUya Eva mahAbAhO s'RNu mE paramam vacaH, yattE.aham prIyamANAya vakshyAmi hita kAmyayA - 1
na mE viduH suragaNAH prabhavam na maharshayaH, aham Adir hi dEvAnAm maharshINAm ca sarvas'aH - 2
yO mAm ajam anAdim ca vEtti lOka mahEs'varam, asammUDhaH sa martyEshu sarva pApaiH pramucyatE - 3
buddhir jnAnam asammOhaH kshamA satyam damaH s’amaH,
sukham duHkham bhavO.abhAvO bhayam cA bhayamEva ca - 4
ahimsA samatA tushTi stapO dAnam yashO.ayas'aH, bhavanti bhAvA bhUtAnAm matta Eva pRthagvidhAH - 5
maharshayaH sapta pUrvE catvArO manavastathA, madbhAvA mAnasA jAtA yEshAm lOka imAH prajAH - 6
EtAm vibhUtim yOgam ca mama yO vEtti tattvataH, sO.avikampEna yOgEna yujyatE nAtra sams'ayaH - 7
aham sarvasya prabhavO mattaH sarvam pravartatE, iti matvA bhajantE mAm budhA bhAva samanvitAH - 8
maccittA madgata prANA bOdha yantaH parasparam, kathayantas'ca mAm nityam tushyanti ca ramanti ca - 9
tEshAm satata yuktAnAm bhajatAm prIti pUrvakam, dadAmi buddhi yOgam tam yEna mAm upayAnti tE - 10
tEshAm EvAnukam pArtha maham ajnAnajam tamaH, nAs’ayAm yAtmabhAvasthO jnAna dIpEna bhAsvatA - 11
arjuna uvAca
param brahma param dhAma pavitram paramam bhavAn, purusham s'As'vatam divyam AdidEvam ajam vibhum - 12
AhustvAm RshayaH sarvE dEvarshir nArada stathA, asitO dEvalO vyAsaH svayam caiva bravIshi mE - 13
sarvam Etad Rtam manyE yanmAm vadasi kEs'ava, na hi tE bhagavan vyaktim vidurdEvA na dAnavAH - 14
svayamEvAtmanAtmAnam vEttha tvam purushOttama, bhUtabhAvana bhUtEsha dEvadEva jagatpatE - 15
vaktumarhasyashEshENa divyA hyAtmavibhUtayaH, yAbhirvibhUtibhirlOkA nimAmstvam vyApya tishThasi - 16
katham vidyAmaham yOgimstvAm sadA paricintayan, kEs'u kEs'u ca bhAvEshu cintyO.asi bhagavanmayA - 17
vistarENAtmanO yOgam vibhUtim ca janArdana, bhUyaH kathaya tRptirhi s'RNvatO nAsti mE.amRtam - 18
s'rIbhagavAnuvAca
hanta tE kathayishyAmi divyA hyAtma vibhUtayaH, prAdhAnyataH kurus'rEshTha nAstyantO vistarasya mE - 19
aham AtmA guDAkEs'a sarva bhUtAs’aya sthitaH, aham Adis'ca madhyam ca bhUtAnAm anta Eva ca - 20
AdityAnAm aham vishNur jyOtishAm ravir ams’umAn, marIcir marutAm asmi nakshatrANAm aham s’as’I - 21
vEdAnAm sAmavEdO.asmi dEvAnAm asmi vAsavaH, indriyANAm manas'cAsmi bhUtAnAm asmi cEtanA - 22
rudrANAm s'ankaras'cAsmi vittEs’O yaksha rakshasAm, vasUnAm pAvakas'cAsmi mEruH s'ikhariNAm aham - 23
purOdhasAm ca mukhyam mAm viddhi pArtha bRhaspatim, sEnAnInAm aham skandaH sarasAm asmi sAgaraH - 24
maharshINAm bhRgur aham girAmasmyEkam aksharam, yajnAnAm japayajnO.asmi sthAvarANAm himAlayaH - 25
as'vatthaH sarva vRkshANAm dEvarshINAm ca nAradaH, gandharvANAm citrarathaH siddhAnAm kapilO muniH - 26
uccaiHs'ravasam as'vAnAm viddhi mAm amRtOdbhavam, airAvatam gajEndrANAm narANAm ca narAdhipam - 27
AyudhAnAm aham vajram dhEnUnAm asmi kAmadhuk, prajanas'cAsmi kandarpaH sarpANAm asmi vAsukiH - 28
ananta s'cAsmi nAgAnAm varuNO yAdasAm aham, pitRNAm aryamA cAsmi yamaH samyamatAm aham - 29
prahlAdas'cAsmi daityAnAm kAlaH kalayatAm aham, mRgANAm ca mRgEndrO.aham vainatEyas'ca pakshiNAm - 30
pavanaH pavatAmasmi rAmaH s'astra bhRtAm aham, jhashANAm makaras'cAsmi srOtasAm asmi jAhnavI - 31
sargANAm Adirantas'ca madhyam caivAham arjuna, adhyAtma vidyA vidyAnAm vAdaH pravadatAm aham - 32
aksharANAm akArO.asmi dvandvaH sAmAsikasya ca, ahamEvA kshayaH kAlO dhAtAham vis'vatO mukhaH - 33
mRtyuH sarva haras'cAham udbhavas'ca bhavishyatAm, kIrtiH s'rIrvAk ca nArINAm smRtir mEdhA dhRtiH kshamA - 34
bRhat sAma tathA sAmnAm gAyatrI chandasAm aham, mAsAnAm mArga s'IrshO.aham RtUnAm kusumAkaraH - 35
dyUtam chalayatAm asmi tEjas tEjasvinAm aham, jayO.asmi vyavasAyO.asmi sattvam sattvavatAm aham - 36
vRshNInAm vAsudEvO.asmi pANDavAnAm dhananjayaH, munInAmapyaham vyAsaH kavInAm us'anA kaviH - 37
daNDO damayatAm asmi nItirasmi jigIshatAm, maunam caivAsmi guhyAnAm jnAnam jnAnavatAm aham - 38
yaccApi sarva bhUtAnAm bIjam tadaham arjuna, na tadasti vinA yatsyAn mayA bhUtam carAcaram - 39
nAntO.asti mama divyAnAm vibhUtInAm parantapa, Esha tUddE s'ataH prOktO vibhUtEr vistarO mayA - 40
yad yad vibhUtim atsattvam s'rImad UrjitamEva vA, tat tad EvAvagaccha tvam mama tEjO.ams'a sambhavam - 41
atha vA bahunaitEna kim jnAtEna tavArjuna, vis'TabhyAham idam kRtsnam EkAms'Ena sthitO jagat - 42
atha EkAdas'OdhyAyaha
arjuna uvAca
mad anugrahAya paramam guhyam adhyAtma sajnitam, yat tvayOktam vacastEna mOhO.ayam vigatO mama - 1
bhavApyayau hi bhUtAnAm s'rutau vistaras'O mayA, tvattaH kamala patrAksha mAhAtmyam api cAvyayam - 2
EvamEtad yathAttha tvam AtmAnam paramEs'vara, drashTum icchAmi tE rUpam ais'varam purushOttama - 3
manyasE yadi tacchakyam mayA drashTumiti prabhO, yOgEs'vara tatO mE tvam dars'ayAtmAnam avyayam - 4
s'rIbhagavAnuvAca
pas'ya mE pArtha rUpANi shatashO.atha sahasras'aH, nAnA vidhAni divyAni nAnA varNAkRtIni ca - 5
pas'yAdityAn vasUn rudrAn as'vinau maruta stathA, bahUnyadRshTa pUrvANi pas'yAs'caryANi bhArata - 6
ihaikastham jagat kRtsnam pas'yAdya sa carAcaram, mama dEhE guDAkEs'a yaccAn yad drashTum icchasi - 7
na tu mAm s'akyasE drashTum anEnaiva sva cakshushA, divyam dadAmi tE cakshuH pas'ya mE yOgam ais’varam - 8
sanjaya uvAca
EvamuktvA tatO rAjan mahA yOgEs'varO hariH, dars’ayAmAsa pArthAya paramam rUpam ais’varam - 9
anEka vaktra nayanam anEkAdbhuta dars’anam, anEka divyAbharaNam divyAnEkOdyat Ayudham - 10
divya mAlyAmbara dharam divya gandhAnu lEpanam, sarvAs'carya mayam dEvam anantam vis'vatO mukham - 11
divi sUrya sahasrasya bhavEd yuga pad utthitA, yadi bhAH sadRshI sA syAd bhAsastasya mahAtmanaH - 12
tatraikastham jagatkRtsnam pravibhaktam anEkadhA, apas'yad dEvadEvasya s'arIrE pANDava stadA - 13
tataH sa vismayA vishTO hRshTa rOmA dhananjayaH, praNamya s’irasA dEvam kRtAnjalir abhAshata - 14
arjuna uvAca
pas'yAmi dEvAm stava dEva dEhE sarvAm stathA bhUta vis'Esha sanghAn,
brahmANamIs’am kamalAsanastham RshIms'ca sarvAn uragAms'ca divyAn - 15
anEkabAhUdara vaktra nEtram pas'yAmi tvA sarvatO.ananta rUpam,
nAntam na madhyam na punastavAdim pas'yAmi vis'vEs'vara vis'varUpa - 16
kirITinam gadinam cakriNam ca tEjOrAs’im sarvatO dIptimantam,
pas'yAmi tvAm dur nirIkshyam samantAd dIptAn alArka dyutim apramEyam - 17
tvam aksharam paramam vEdit avyam tvamasya vis'vasya param nidhAnam,
tvamavyayaH s'As'vata dharma gOptA sanAtana stvam purushO matO mE - 18
anAdi madhyAntam anantavIryam anantabAhum s'as'isUryanEtram,
pas'yAmi tvAm dIptahutAs’a vaktram svatEjasA vis'vamidam tapantam - 19
dyAvApRthivyOr idam antaram hi vyAptam tvayaikEna dis’as'ca sarvAH,
dRshTvAdbhutam rUpam idam tavOgram lOkatrayam pravyathitam mahAtman - 20
amI hi tvA surasanghA vis'anti kE cidbhItAH prAnjalayO gRNanti,
svastItyuktvA maharshi siddha sanghAH stuvanti tvAm stutibhiH pushkalAbhiH - 21
rudrAdityA vasavO yE ca sAdhyA vis'vE.as'vinau marutas'cOshmapAs’ca,
gandharva yakshA sura siddha sanghA vIkshAntE tvAm vismitAs’ caiva sarvE - 22
rUpam mahattE bahu vaktra nEtram mahAbAhO bahu bAhUru pAdam,
bahUdaram bahu damshTrA karAlam dRshTvA lOkAH pravyathitA stathAham - 23
nabhaH spRs’am dIptam anEkavarNam vyAttAnanam dIpta vis'AlanEtram,
dRshTvA hi tvAm pravyathitAntarAtmA dhRtim na vindAmi s’amam ca vishNO - 24
damshTrA karAlAni ca tE mukhAni dRshTvaiva kAlAnala sanibhAni,
dis’O na jAnE na labhE ca s'arma prasIda dEvEs’a jagannivAsa - 25
amI ca tvAm dhRtarAshTrasya putrAH sarvE sahaivAva nipAla sanghaiH,
bhIshmO drONaH sUtaputra stathAsau sahAsmadIyairapi yOdha mukhyaiH - 26
vaktrANi tE tvaramANA vis'anti damshTrA karAlAni bhayAnakAni,
kE cidvilagnA das’anAntarEshu sandRs’yantE cUrNitair uttamAngaiH - 27
yathA nadInAm bahavO.ambuvEgAH samudram EvAbhimukhA dravanti,
tathA tavAmI naralOka vIrA vis'anti vaktrANyabhi vijvalanti - 28
yathA pradIptam jvalanam patangA vis'anti nAs’Aya samRddha vEgAH,
tathaiva nAs’Aya vis'anti lOkA stavApi vaktrANi samRddha vEgAH - 29
lElihyasE grasamAnaH samantAl lOkAnsamagrAn vadanair jvaladbhiH,
tEjObhir ApUrya jagat samagram bhAsa stavOgrAH pratapanti vishNO - 30
AkhyAhi mE kO bhavAn ugrarUpO namO.astu tE dEva vara prasIda,
vijnAtum icchAmi bhavan tamAdyam na hi prajAnAmi tava pravRttim - 31
s'rIbhagavAnuvAca
kAlO.asmi lOka kshaya kRt pravRddhO lOkAn samAhartum iha pravRttaH,
RtE.api tvA na bhavishyanti sarvE yE.avasthitAH pratyanIkEshu yOdhAH - 32
tasmAt tvam uttishTha yas’O labhasva jitvA s’atrun bhunkshva rAjyam samRddham,
mayaiva itE nihatAH pUrvamEva nimittamAtram bhava savyasAcin - 33
drONam ca bhIshmam ca jayadratham ca karNam tathAnyAnapi yOdhavIrAn,
mayA hatAm stvam jahi mA vyathishThA yudhyasva jEtAsi raNE sapatnAn - 34
sanjaya uvAca
EtacchrutvA vacanam kEs'avasya kRtAnjalir vEpamAnaH kirITI,
nama skRtvA bhUya EvAha kRshNam sagad gadam bhIta bhItaH praNamya - 35
arjuna uvAca
sthAnE hRshIkEs'a tava prakIrtyA jagat prahRshyatyanurajyatE ca,
rakshAmsi bhItAni dis’O dravanti sarvE namasyanti ca siddhasanghAH - 36
kasmAcca tE na namEran mahAtman garIyasE brahmaNO.apyAdi kartrE,
ananta dEvEs’a jagannivAsa tvamaksharam sadasattatparam yat - 37
tvamAdidEvaH purushaH purANas tvamasya vis'vasya param nidhAnam,
vEttAsi vEdyam ca param ca dhAma tvayA tatam vis'vam ananta rUpa - 38
vAyur yamO.agnir varuNaH s’as’AnkaH prajApatistvam prapitAmahas’ca,
namO namastE.astu sahasra kRtvaH punas'ca bhUyO.api namO namastE - 39
namaH purastAd atha pRshThatastE namO.astu tE sarvata Eva sarva,
anantavIryA mita vikramastvam sarvam samApnOs’i tatO.asi sarvaH - 40
sakhEti matvA prasabham yaduktam hE kRshNa hE yAdava hE sakhEti,
ajAnatA mahimAnam tavEdam mayA pramAdAt praNayEna vApi - 41
yaccAvahA sArtha masatkRtO.asi vihAra s’ayyAsana bhOjanEshu,
EkO.atha vApyacyuta tat samaksham tat kshAmayE tvAm ahama pramEyam - 42
pitAsi lOkasya carAcarasya tvamasya pUjyas'ca gurur garIyAn,
na tvatsamO.astyabhyadhikaH kutO.anyO lOkatrayE.apya pratima prabhAva - 43
tasmAt praNamya praNidhAya kAyam prasAdayE tvAm ahamIs’am IDyam,
pitEva putrasya sakhEva sakhyuH priyaH priyA yArhasi dEva sODhum - 44
adRshTapUrvam hRshitO.asmi dRshTvA bhayEna ca pravyathitam manO mE,
tadEva mE dars’aya dEva rUpam prasIda dEvEsha jagannivAsa - 45
kirITinam gadinam cakra hastam icchAmi tvAm drashTum aham tathaiva,
tEnaiva rUpENa caturbhujEna sahasrabAhO bhava vis'vamUrtE - 46
s'rIbhagavAnuvAca
mayA prasannEna tavArjunEdam rUpam param dars’itam AtmayOgAt,
tEjOmayam vis'vam anantam Adyam yanmE tvadanyEna na dRshTa pUrvam - 47
na vEda yajnAdhyayanair nadAnair na ca kriyAbhir na tapObhir ugraiH,
EvamrUpaH s'akya aham nRlOkE drashTum tvadanyEna kuru pravIra - 48
mA tE vyathA mA ca vimUDha bhAvO dRshTvA rUpam ghOram IdRn mamEdam,
vyapEtabhIH prItam anAH punastvam tadEva mE rUpamidam prapas'ya - 49
sanjaya uvAca
ityarjunam vAsudEva stathOktvA svakam rUpam dars’ayAmAsa bhUyaH,
As’vAsayAmAsa ca bhItam Enam bhUtvA punaH saumya vapor mahAtmA - 50
arjuna uvAca
dRshTvEdam mAnusham rUpam tava saumyam janArdana, idAnIm asmi samvRttaH sacEtAH prakRtim gataH - 51
s'rIbhagavAnuvAca
su durdars’am idam rUpam dRshTavAn asi yan mama, dEvA apyasya rUpasya nityam dars’ana kAnkshiNaH - 52
nAham vEdairna tapasA na dAnEna na cEjyayA, s'akya Evam vidhO drashTum dRshTavAn asi mAm yathA - 53
bhaktyA tvananyayA s'akya aham Evam vidhO.arjuna, jnAtum drashTum ca tattvEna pravEshTum ca parantapa - 54
mat karma kRn mat paramO mad bhaktaH sangha varjitaH, nirvairaH sarva bhUtEshu yaH sa mAmEti pANDava - 55
atha dvAs'adOdhyAyaha
arjuna uvAca
Evam satata yuktA yE bhaktA stvAm paryupAsatE, yE cApyaksharam avyaktam tEshAm kE yOgavittamAH - 1
s'rIbhagavAnuvAca
mayyAvEs’ya manO yE mAm nityayuktA upAsatE, s'raddhayA parayOpEtA stE mE yukta tamA matAH - 2
yE tvaksharam anirdEs’yam avyaktam paryupAsatE, sarvatra gama cintyam ca kUTastham acalam dhruvam - 3
saniyam yEndriya grAmam sarvatra sama buddhayaH, tE prApnuvanti mAmEva sarvabhUta hitE ratAH - 4
klEshO.adhika tara stEshAm avyaktAsakta cEtasAm, avyaktA hi gatir duHkham dEhavadbhir avApyatE - 5
yE tu sarvANi karmANi mayi sanyasya matparAH, ananyEnaiva yOgEna mAm dhyAyanta upAsatE - 6
tEshAm aham samuddhartA mRtyu samsAra sAgarAt, bhavAmi nacirAt pArtha mayyA vEs’ita cEtasAm - 7
mayyEva mana Adhatsva mayi buddhim nivEs’aya, nivasishyasi mayyEva ata Urdhvam na sams'ayaH - 8
atha cittam samAdhAtum na s'aknOs’i mayi sthiram, abhyAsa yOgEna tatO mAm icchAptum dhananjaya - 9
abhyAsE.apya samarthO.asi mat karma paramO bhava, mad artham api karmANi kurvan siddhim avApsyasi - 10
athaitad apyas'aktO.asi kartum mad yOgamAs'ritaH, sarva karma phala tyAgam tataH kuru yatAtmavAn - 11
s'rEyO hi jnAnam abhyAsAj jnAnAd dhyAnam vis'ishyatE, dhyAnAt karma phala tyAga styAgA cchAntir anantaram - 12
advEshTA sarvabhUtAnAm maitraH karuNa Eva ca, nirmamO nirahankAraH sama duHkha sukhaH kshamI - 13
santushTaH satatam yOgI yatAtmA dRDhanis'cayaH, mayyarpita manO buddhir yO mad bhaktaH sa mE priyaH - 14
yasmAn nO dvijatE lOkO lOkAn nO dvijatE ca yaH, harshAmarsha bhayOd vEgair muktO yaH sa ca mE priyaH - 15
anapEkshaH s'ucirdaksha udAsInO gatavyathaH, sarvArambha parityAgI yO madbhaktaH sa mE priyaH - 16
yO na hRshyati na dvEshTi na s’Ocati na kAnkshati, s'ubhAs'ubha parityAgI bhaktimAn yaH sa mE priyaH - 17
samaH s’atrau ca mitrE ca tathA mAnApamAnayOH, s’ItOshNa sukhaduHkhEshu samaH sanga vivarjitaH - 18
tulya nindA stutir maunI santushTO yEna kEna cit, anikEtaH sthiramatir bhaktimAnmE priyO naraH - 19
yE tu dharmyA mRtam idam yathOktam paryupAsatE, s'radda dhAnA matparamA bhaktAstE.atIva mE priyAH - 20
atha trayOdas'OdhyAyaha
s'rIbhagavAnuvAca
idam s'arIram kauntEya kshEtram ityabhidhIyatE, EtadyO vEtti tam prAhuH kshEtraJNa iti tadvidaH - 1
kshEtraJNam cApi mAm viddhi sarva kshEtrEshu bhArata, kshEtra kshEtraJNayOr jnAnam yattajjnAnam matam mama - 2
tatkshEtram yacca yAdRkca yadvikAri yatas’ca yat, sa ca yO yatprabhAvas'ca tatsamAsEna mE s'RNu - 3
Rshibhir bahudhA gItam chandObhir vividhaiH pRthak, brahma sUtra padais'caiva hEtumadbhir vinis'citaiH - 4
mahA bhUtAnyahankArO buddhir avyaktam Eva ca, indriyANi dashaikam ca panca cEndriya gOcarAH - 5
icchA dvEs'aH sukham duHkham sanghAta s'cEtanA dhRtiH, Etat kshEtram samAsEna savikAra mudAhRtam - 6
amAnitvam adambhitvam ahimsA kshAntirArjavam, AcAryOpAsanam s'aucam sthairyam Atma vinigrahaH - 7
indriyArthEshu vairAgyam anahankAra Eva ca, janmamRtyu jarA vyAdhi duHkha dOshAnu dars’anam - 8
asaktir anabhishvangaH putra dAra gRhAdishu, nityam ca sama cittatvam ishTAnishTOpa pattishu - 9
mayi cAnanya yOgEna bhaktir avyabhicAriNI, vivikta dEs’asEvitvam aratir jana samsadi - 10
adhyAtmajnAna nityatvam tattvajnAnArtha dars’anam, EtajjnAnamiti prOktam ajnAnam yadatO.anyathA - 11
jnEyam yattatpravakshyAmi yajjnAtvAm Rtam as’nutE, anAdimat param brahma na sattannAsaducyatE - 12
sarvataH pANipAdam tatsarvatO.akshi s’irO mukham, sarvataH s'rutimallOkE sarvamAvRtya tishThati - 13
sarvEndriya guNA bhAsam sarvEndriya vivarjitam, asaktam sarvabhRccaiva nirguNam guNa bhOktR ca - 14
bahir antas'ca bhUtAnAm acaram caramEva ca, sUkshma tvAttad avijnEyam dUrastham cAntikE ca tat - 15
avibhaktam ca bhUtEshu vibhaktam iva ca sthitam, bhUta bhartRca tajjnEyam grasishNu prabha vishNu ca - 16
jyOtishAm api tajjyOti stamasaH param ucyatE, jnAnam jnEyam jnAnagamyam hRdi sarvasya vis'Thitam - 17
iti kshEtram tathA jnAnam jnEyam cOktam samAsataH, madbhakta EtadvijnAya madbhAvA yOpapadyatE - 18
prakRtim purusham caiva viddhyanAdI ubhAvapi, vikArAms'ca guNAms'caiva viddhi prakRti sambhavAn - 19
kArya kAraNa kartRtvE hEtuH prakRtir ucyatE, purushaH sukha duHkhAnAm bhOktRtvE hEtur ucyatE - 20
purushaH prakRtisthO hi bhunktE prakRtijAn guNAn, kAraNam guNasangO.asya sadasad yOni janmasu - 21
upadrashTAnumantA ca bhartA bhOktA mahEs'varaH, paramAtmEti cApyuktO dEhE.asmin purushaH paraH - 22
ya Evam vEtti purusham prakRtim ca guNaiH saha, sarvathA vartamAnO.api na sa bhUyO.abhijAyatE - 23
dhyAnEnAtmani pas'yanti kEcid AtmAnam AtmanA, anyE sAnkhyEna yOgEna karma yOgEna cAparE - 24
anyE tvEvam ajAnantaH s'rutvAnyEbhya upAsatE, tE.api cAtitarantyEva mRtyum s'rutiparAyaNAH - 25
yAvat sanjAyatE kim citsattvam sthAvara jangamam, kshEtra kshEtrajna samyOgAt tadviddhi bharatarshabha - 26
samam sarvEshu bhUtEshu tishThantam paramEs'varam, vinas'yatsva vinas'yantam yaH pas'yati sa pas'yati - 27
samam pas'yanhi sarvatra samavasthitam Is’varam, na hinastyAtmanAtmAnam tatO yAti parAm gatim - 28
prakRtyaiva ca karmANi kriyamANAni sarvas'aH, yaH pas'yati tathAtmAnam akartAram sa pas'yati - 29
yadA bhUta pRthag bhAvam Ekastham anupas'yati, tata Eva ca vistAram brahma sampadyatE tadA - 30
anAditvAn nirguNa tvAtparam AtmAyam avyayaH, s'arIrasthO.api kauntEya na karOti na lipyatE - 31
yathA sarvagatam saukshmyAd AkAs'am nOpa lipyatE, sarvatrAvasthitO dEhE tathAtmA nOpalipyatE - 32
yathA prakAs'ayaty EkaH kRtsnam lOkam imam raviH, kshEtram kshEtrI tathA kRtsnam prakAs'ayati bhArata - 33
kshEtra kshEtrajnayOr Evam antaram jnAna cakshushA, bhUta prakRti mOksham ca yE vidur yAnti tE param - 34
atha caturdas'OdhyAyaha
s'rIbhagavAnuvAca
param bhUyaH pravakshyAmi jnAnAnAm jnAnamuttamam, yajjnAtvA munayaH sarvE parAm siddhimitO gatAH - 1
idam jnAnam upAs'ritya mama sAdharmyam AgatAH, sargE.api nOpajAyantE pralayE na vyathanti ca - 2
mama yOnir mahad brahma tasmin garbham dadhAmyaham, sambhavaH sarva bhUtAnAm tatO bhavati bhArata - 3
sarvayOnishu kauntEya mUrtayaH sambhavanti yAH, tAsAm brahma mahadyOnir aham bIja pradaH pitA - 4
sattvam rajastama iti guNAH prakRti sambhavAH, nibadhnanti mahAbAhO dEhE dEhinam avyayam - 5
tatra sattvam nirmalatvAt prakAs'akam anAmayam, sukha sangEna badhnAti jnAna sangEna cAnagha - 6
rajO rAgAtmakam viddhi tRshNA sanga samudbhavam, tanni badhnAti kauntEya karma sangEna dEhinam - 7
tama stvajnAnajam viddhi mOhanam sarva dEhinAm, pramAdAlasya nidrAbhi stannibadhnAti bhArata - 8
sattvam sukhE sanjayati rajaH karmaNi bhArata, jnAnam AvRtya tu tamaH pramAdE sanjayatyuta - 9
rajastamas'cAbhi bhUya sattvam bhavati bhArata, rajaH sattvam tamas'caiva tamaH sattvam rajastathA - 10
sarva dvArEshu dEhE.asmin prakAs'a upajAyatE, jnAnam yadA tadA vidyAd vivRddham sattvam ityuta - 11
lObhaH pravRttir ArambhaH karmaNAma s’amaH spRhA, rajasyEtAni jAyantE vivRddhE bharatarshabha - 12
aprakAs'O.apravRttis'ca pramAdO mOha Eva ca, tamasyEtAni jAyantE vivRddhE kurunandana - 13
yadA sattvE pravRddhE tu pralayam yAti dEhabhRt, tadOttama vidAm lOkAnamalAn pratipadyatE - 14
rajasi pralayam gatvA karmasangishu jAyatE, tathA pralIna stamasi mUDha yOnishu jAyatE - 15
karmaNaH sukRtasyAhuH sAttvikam nirmalam phalam, rajasastu phalam duHkham ajnAnam tamasaH phalam - 16
sattvAt sanjAyatE jnAnam rajasO lObha Eva ca, pramAda mOhau tamasO bhavatO.ajnAnamEva ca - 17
Urdhvam gacchanti sattvasthA madhyE tishThanti rAjasAH, jaghanya guNavRttasthA adhO gacchanti tAmasAH - 18
nAnyam guNEbhyaH kartAram yadA drashTAnupas'yati, guNEbhyas'ca param vEtti madbhAvam sO.adhigacchati - 19
guNAnEtAn atItya trIn dEhI dEha samudbhavAn, janma mRtyu jarA duHkhair vimuktO.amRtamas’nutE - 20
arjuna uvAca
kairlingai strIn guNAn EtAn atItO bhavati prabhO, kimAcAraH katham caitAm strIn guNAn ativartatE - 21
s'rIbhagavAnuvAca
prakAs'am ca pravRttim ca mOhamEva ca pANDava, na dvEshTi sampravRttAni na nivRttAni kAnkshati - 22
udAsInavadAsInO guNairyO na vicAlyatE, guNA vartanta ityEva yO.avatishThati nEngatE - 23
sama duHkha sukhaH svasthaH samalOshTAs’ma kAncanaH, tulya priyA priyO dhIra stulya nindAtma samstutiH - 24
mAnApa mAnayO stulya stulyO mitrAri pakshayOH, sarvArambha parityAgI guNAtItaH sa ucyatE - 25
mAm ca yO.avyabhicArENa bhakti yOgEna sEvatE, sa guNAn samatItyaitAn brahma bhUyAya kalpatE - 26
brahmaNO hi pratishThAham amRtasyAvyayasya ca, s'As'vatasya ca dharmasya sukhasyaikAntikasya ca - 27
atha pancadas'OdhyAyaha
s'rIbhagavAnuvAca
UrdhvamUlam adhaH s’Akham as'vattham prAhur avyayam, chandAmsi yasya parNAni yastam vEda sa vEdavit - 1
adhas'cOrdhvam prasRtA stasya s’AkhA guNa pravRddhA vishaya pravAlAH,
adhas'ca mUlAn yanu santatAni karmAnu bandhIni manushyalOkE - 2
na rUpamasyEha tathOpa labhyatE nAntO na cAdirna ca sam pratishThA,
as'vattham Enam suvirUDha mUlam asanga s’astrENa dRDhEna chittvA - 3
tataH padam tatparimArgi tavyam yasmingatA na nivartanti bhUyaH,
tamEva cAdyam purusham prapadyE yataH pravRttiH prasRtA purANI - 4
nirmAna mOhA jita sanga dOshA adhyAtma nityA vinivRtta kAmAH,
dvandvair vimuktAH sukhaduHkha sajnair gacchantya mUDhAH padam avyayam tat - 5
na tad bhAsayatE sUryO na s’as’AnkO na pAvakaH, yadgatvA na nivartantE taddhAma paramam mama - 6
mamaivAms’O jIvalOkE jIvabhUtaH sanAtanaH, manaH s’ashThAnIndriyANi prakRtisthAni karshati - 7
s'arIram yadavApnOti yaccAp yutkrAmat Is’varaH, gRhItvaitAni samyAti vAyur gandhA nivAs’ayAt - 8
s'rOtram cakshuH spars’anam ca rasanam ghrANamEva ca, adhishThAya manas'cAyam vishayAnupasEvatE - 9
utkrAmantam sthitam vApi bhunjAnam vA guNAnvitam, vimUDhA nAnupas'yanti pas'yanti jnAnacakshushaH - 10
yatantO yOgina s'cainam pas'yantyAtman yavasthitam, yatantO.apyakRt AtmAnO nainam pas'yantya cEtasaH - 11
yad Aditya gatam tEjO jagad bhAsayatE.akhilam, yaccandram asi yaccAgnau tat tEjO viddhi mAmakam - 12
gAmA vishya ca bhUtAni dhArayAmyaham OjasA, pushNAmi caushadhIH sarvAH sOmO bhUtvA rasAtmakaH - 13
aham vais'vAnarO bhUtvA prANinAm dEhamAs'ritaH, prANApAna samAyuktaH pacAmyannam caturvidham - 14
sarvasya cAham hRdi sanivishTO mattaH smRtir jnAnam apOhanam ca,
vEdais’ca sarvair ahamEva vEdyO vEdAntakRd vEdavidEva cAham - 15
dvAvimau purushau lOkE ksharas'cAkshara Eva ca, ksharaH sarvANi bhUtAni kUTasthO.akshara ucyatE - 16
uttamaH purusha stvanyaH paramAtmEt yudAhRtaH, yO lOka trayam Avishya bibhart yavyaya Is’varaH - 17
yasmAt ksharam atItO.aham aksharAdapi cOttamaH, atO.asmi lOkE vEdE ca prathitaH purushOttamaH - 18
yO mAmEvamasammUDhO jAnAti purushOttamam, sa sarvavidbhajati mAm sarvabhAvEna bhArata - 19
iti guhya tamam s’Astram idam uktam mayAnagha, Etad buddhvA buddhimAn syAtkRta kRtyas'ca bhArata - 20
atha shODas'OdhyAyaha
s'rIbhagavAnuvAca
abhayam sattva sams’uddhir jnAnayOga vyavasthitiH, dAnam damas'ca yajnas'ca svAdhyAya stapa Arjavam - 1
ahimsA satyam akrOdha styAgaH s’Antir apaishunam, dayA bhUtEs'va lOluptvam mArdavam hrIr acApalam - 2
tEjaH kshamA dhRtiH s'aucam adrOhO nAtimAnitA, bhavanti sampadam daivIm abhijAtasya bhArata - 3
dambhO darpO.atimAnas'ca krOdhaH pArushyamEva ca, ajnAnam cAbhi jAtasya pArtha sampadamAsurIm - 4
daivI sampadvimOkshAya nibandhAyAsurI matA, mA s'ucaH sampadam daivIm abhijAtO.asi pANDava - 5
dvau bhUta sargau lOkE.asmin daiva Asura Eva ca, daivO vistaras'aH prOkta Asuram pArtha mE s'RNu - 6
pravRttim ca nivRttim ca janA na vidurAsurAH, na s'aucam nApi cAcArO na satyam tEshu vidyatE - 7
asatyam apratishTham tE jagad Ahuran Is’varam, aparaspara sambhUtam kimanyat kAma haitukam - 8
EtAm dRshTim avashTabhya nashTAtmAnO.alpa buddhayaH, prabhavant yugrakarmANaH kshayAya jagatO.ahitAH - 9
kAmam As'ritya dushpUram dambhamAna madAnvitAH, mOhAd gRhItvA sadgrAhAn pravartantE.as'ucivratAH - 10
cintAma parimEyAm ca pralayAn tAm upAs'ritAH, kAmOpabhOga paramA EtAvaditi nis'citAH - 11
As’A pAs’a s’atair baddhAH kAma krOdha parAyaNAH, IhantE kAmabhOgArtham anyAyEnArtha sancayAn - 12
idam adya mayA labdham idam prApsyE manOratham, idam astIdamapi mE bhavis'yati punardhanam - 13
asau mayA hataH s’atrur hanishyE cAparAnapi, Is’varO.aham aham bhOgI siddhO.aham balavAn sukhI - 14
ADhyO.abhi janavAn asmi kO.anyO.asti sadRs’O mayA, yakshyE dAsyAmi mOdishya ityajnAnavimOhitAH - 15
anEka citta vibhrAntA mOha jAla samAvRtAH, prasaktAH kAma bhOgEshu patanti narakE.as'ucau - 16
Atma sambhAvitAH stabdhA dhana mAna madAnvitAH, yajantE nAma yajnaistE dambhEnA vidhi pUrvakam - 17
ahankAram balam darpam kAmam krOdham ca sams'ritAH, mAmAtma para dEhEshu pradvis'antO.abhyasUyakAH - 18
tAnaham dvis'ataH krUrAnsamsArEshu narAdhamAn, kshipAm yajasram as'ubhAn AsurIs’vEva yOnishu - 19
AsurIm yOnim ApannA mUDhA janmani janmani, mAma prApyaiva kauntEya tatO yAntyadhamAm gatim - 20
trividham narakasyEdam dvAram nAs’anam AtmanaH, kAmaH krOdha stathA lObha stasmAd Etat trayam tyajEt - 21
Etair vimuktaH kauntEya tamO dvArai stribhir naraH, AcaratyAtmanaH s'rEya statO yAti parAm gatim - 22
yaH s’Astra vidhim utsRjya vartatE kAma kArataH, na sa siddhim avApnOti na sukham na parAm gatim - 23
tasmA cchAstram pramANam tE kAryAkArya vyavasthitau, jnAtvA s’Astra vidhAnOktam karma kartum ihArhasi - 24
atha saptadas'OdhyAyaha
arjuna uvAca
yE s’Astra vidhim utsRjya yajantE s'raddhayAn vitAH, tEshAm nishThA tu kA kRshNa sattvamAhO rajastamaH - 1
s'rIbhagavAnuvAca
trividhA bhavati s'raddhA dEhinAm sA svabhAvajA, sAttvikI rAjasI caiva tAmasI cEti tAm s'RNu - 2
sattvAnurUpA sarvasya s'raddhA bhavati bhArata, s'raddhAmayO.ayam purushO yO yacchraddhaH sa Eva saH - 3
yajantE sAttvikA dEvAn yaksha rakshAmsi rAjasAH, prEtAn bhUta gaNAm s'cAnyE yajantE tAmasA janAH - 4
as’Astra vihitam ghOram tapyantE yE tapO janAH, dambhA hankAra samyuktAH kAma rAga balAnvitAH - 5
karshayantaH s'arIrastham bhUta grAmam acEtasaH, mAm caivAntaH s'arIrastham tAnviddhyA suranis'cayAn - 6
AhArastvapi sarvasya trividhO bhavati priyaH, yaJNa stapas tathA dAnam tEshAm bhEdamimam s'RNu - 7
AyuH sattva balArOgya sukha prIti vivardhanAH, rasyAH snigdhAH sthirA hRdyA AhArAH sAttvika priyAH - 8
kaTvam la lavaNAt yushNa tIkshNa rUksha vidAhinaH, AhArA rAjasa syEshTA duHkha s’OkA maya pradAH - 9
yAtayAmam gata rasam pUti paryushitam ca yat, ucchishTamapi cAmEdhyam bhOjanam tAmasa priyam - 10
aphalA kAnkshibhir yaJNO vidhi dRshTO ya ijyatE, yashTavyam EvEti manaH samAdhAya sa sAttvikaH - 11
abhi sandhAya tu phalam dambhArtham api caiva yat, ijyatE bharata s'rEshTha tam yaJNam viddhi rAjasam - 12
vidhi hInam asRshTAnnam mantra hInam adakshiNam, s'raddhA virahitam yaJNam tAmasam paricakshatE - 13
dEva dvija guruprAjna pUjanam s'aucamArjavam, brahmacaryam ahimsA ca s’ArIram tapa ucyatE - 14
anudvEgakaram vAkyam satyam priyahitam ca yat, svAdhyAyAbhyasanam caiva vAn mayam tapa ucyatE - 15
manaH prasAdaH saumyatvam maunam Atma vinigrahaH, bhAva sams’uddhir ityEtat tapO mAnasam ucyatE - 16
s'raddhayA parayA taptam tapastat trividham naraiH, aphalA kAnkshibhir yuktaiH sAttvikam paricakshatE - 17
satkAramAna pUjArtham tapO dambhEna caiva yat, kriyatE tadiha prOktam rAjasam calam adhruvam - 18
mUDha grAhENAtmanO yatpIDayA kriyatE tapaH, parasyOt sAdanArtham vA tat tAmasa mudAhRtam - 19
dAtavyam iti yaddAnam dIyatE.anupakAriNE, dEs’E kAlE ca pAtrE ca taddAnam sAttvikam smRtam - 20
yattu pratyupakArArtham phalamuddis’ya vA punaH, dIyatE ca pariklishTam taddAnam rAjasam smRtam - 21
adEs'akAlE yaddAnam apAtrEbhyas'ca dIyatE, asatkRtam avajnAtam tattAmasam udAhRtam - 22
Om tatsaditi nirdEs’O brahmaNa strividhaH smRtaH, brAhmaNAstEna vEdAs'ca yajnAs'ca vihitAH purA - 23
tasmAdOm ityudAhRtya yajna dAna tapaH kriyAH, pravartantE vidhAnOktAH satatam brahma vAdinAm - 24
tadityan abhisandhAya phalam yaJNa tapaH kriyAH, dAna kriyAs'ca vividhAH kriyantE mOksha kAnkshibhiH - 25
sadbhAvE sAdhubhAvE ca sadityE tat prayujyatE, pras’astE karmaNi tathA sacchabdaH pArtha yujyatE - 26
yaJNE tapasi dAnE ca sthitiH saditi cOcyatE, karma caiva tadarthIyam sadityEvAbhi dhIyatE - 27
as'raddhayA hutam dattam tapa staptam kRtam ca yat, asadit yucyatE pArtha na ca tatprEtya nO iha – 28
atha ashTAdas'OdhyAyaha
arjuna uvAca
sanyAsasya mahAbAhO tattvam icchAmi vEditum, tyAgasya ca hRshIkEs'a pRthak kEs'i nishUdana - 1
s'rIbhagavAnuvAca
kAmyAnAm karmaNAm nyAsam sanyAsam kavayO viduH, sarva karma phala tyAgam prAhustyAgam vicakshaNAH - 2
tyAjyam dOsha vadityEkE karma prAhur manIshiNaH, yajna dAna tapaH karma na tyAjyamiti cAparE - 3
nis'cayam s'RNu mE tatra tyAgE bharata sattama, tyAgO hi purusha vyAghra trividhaH samprakIrtitaH - 4
yaJNa dAna tapaH karma na tyAjyam kAryamEva tat, yaJNO dAnam tapas'caiva pAvanAni manIshiNAm - 5
EtAnyapi tu karmANi sangam tyaktvA phalAni ca, kartavyAnIti mE pArtha nis'citam matam uttamam - 6
niyatasya tu sanyAsaH karmaNO nOpapadyatE, mOhAttasya pari tyAga stAmasaH pari kIrtitaH - 7
duHkha mityEva yatkarma kAya klEs'a bhayAt tyajEt, sa kRtvA rAjasam tyAgam naiva tyAgaphalam labhEt - 8
kAryam ityEva yatkarma niyatam kriyatE.arjuna, sangam tyaktvA phalam caiva sa tyAgaH sAttvikO mataH - 9
na dvEshTya kus’alam karma kus’alE nAnushajjatE, tyAgI sattva samA vishTO mEdhAvI chinna sams'ayaH - 10
na hi dEhabhRtA s'akyam tyaktum karmANyas’EshataH, yastu karma phala tyAgI sa tyAgI tyabhi dhIyatE - 11
anishTam ishTam mis'ram ca trividham karmaNaH phalam, bhavatya tyAginAm prEtya na tu sanyAsinAm kva cit - 12
pancaitAni mahAbAhO kAraNAni nibOdha mE, sAnkhyE kRtAntE prOktAni siddhayE sarva karmaNAm - 13
adhishThAnam tathA kartA karaNam ca pRthag vidham, vividhAs'ca pRthak cEshTA daivam caivAtra pancamam - 14
s'arIravAnmanObhiryat karma prA rabhatE naraH, nyAyyam vA viparItam vA pancaitE tasya hEtavaH - 15
tatraivam sati kartAram AtmAnam kEvalam tu yaH, pas'yatya kRta buddhi tvAnna sa pas'yati durmatiH - 16
yasya nAhan kRtO bhAvO buddhir yasya na lipyatE, hatvApi sa imA.N llOkAnna hanti na nibadhyatE - 17
jnAnam jnEyam parijnAtA trividhA karmacOdanA, karaNam karma kartEti trividhaH karma sangrahaH - 18
jnAnam karma ca kartA ca tridhaiva guNa bhEdataH, prOcyatE guNa sankhyAnE yathAvacchRNu tAnyapi - 19
sarva bhUtEshu yEnaikam bhAvam avyayam IkshatE, avibhaktam vibhaktEshu tajjnAnam viddhi sAttvikam - 20
pRthaktvEna tu yajjnAnam nAnA bhAvAn pRthag vidhAn, vEtti sarvEshu bhUtEshu tajjnAnam viddhi rAjasam - 21
yattu kRtsnavad Ekasmin kAryE saktam ahaitukam, atattvArthavad alpam ca tattAmasa mudAhRtam - 22
niyatam sangarahitam arAgadvEshataH kRtam, aphala prEpsunA karma yattat sAttvikam ucyatE - 23
yattu kAmEpsunA karma sAhankArENa vA punaH, kriyatE bahulAyAsam tad rAjasam udAhRtam - 24
anubandham kshayam himsA manapEkshya ca paurusham, mOhAdA rabhyatE karma yattat tAmasa mucyatE - 25
muktasangO.anahamvAdI dhRtyut sAhasam anvitaH, siddhya siddhyOr nirvikAraH kartA sAttvika ucyatE - 26
rAgI karma phala prEpsur lubdhO himsAtmakO.as'uciH, harsha s’OkAnvitaH kartA rAjasaH pari kIrtitaH - 27
ayuktaH prAkRtaH stabdhaH s’aThO naikRtikO.alasaH, vishAdI dIrghasUtrI ca kartA tAmasa ucyatE - 28
buddhEr bhEdam dhRtEs'caiva guNata strividham s'RNu, prOcyamAnam as’EshENa pRthaktvEna dhananjaya - 29
pravRttim ca nivRttim ca kAryAkAryE bhayAbhayE, bandham mOksham ca yA vEtti buddhiH sA pArtha sAttvikI - 30
yayA dharmam adharmam ca kAryam cAkAryamEva ca, ayathAvat prajAnAti buddhiH sA pArtha rAjasI - 31
adharmam dharmamiti yA manyatE tamasAvRtA, sarvArthAn viparItAms'ca buddhiH sA pArtha tAmasI - 32
dhRtyA yayA dhArayatE manaH prANEndriya kriyAH, yOgEnA vyabhicAriNyA dhRtiH sA pArtha sAttvikI - 33
yayA tu dharma kAmArthAn dhRtyA dhArayatE.arjuna, prasangEna phalAkAnkshI dhRtiH sA pArtha rAjasI - 34
yayA svapnam bhayam s’Okam vishAdam madamEva ca, na vimuncati durmEdhA dhRtiH sA pArtha tAmasI - 35
sukham tvidAnIm trividham s'RNu mE bharatarshabha, abhyAsAd ramatE yatra duHkhAntam ca nigacchati - 36
yattadagrE vishamiva pariNAmE.amRtOpamam, tat sukham sAttvikam prOktam Atma buddhi prasAdajam - 37
vishayEndriya samyOgAd yattadagrE.amRtOpamam, pariNAmE vishamiva tatsukham rAjasam smRtam - 38
yadagrE cAnubandhE ca sukham mOhanam AtmanaH, nidrAlasya pramAdOttham tattAmasam udAhRtam - 39
na tadasti pRthivyAm vA divi dEvEshu vA punaH, sattvam prakRtijair muktam yadEbhiH syAt tribhirguNaiH - 40
brAhmaNa kshatriya vis'Am s’UdrANAm ca parantapa, karmANi pravi bhaktAni svabhAva prabhavair guNaiH - 41
s’amO dama stapaH s'aucam kshAntir ArjavamEva ca, jnAnam vijnAnam Astikyam brahmakarma svabhAvajam - 42
s’auryam tEjO dhRtir dAkshyam yuddhE cApya palAyanam, dAnam Is’vara bhAvas'ca kshAtram karma svabhAvajam - 43
kRshi gOrakshya vANijyam vais'ya karma svabhAvajam, paricaryAtmakam karma s’UdrasyApi svabhAvajam - 44
svE svE karmaNyabhirataH samsiddhim labhatE naraH, svakarma nirataH siddhim yathA vindati tacchRNu - 45
yataH pravRttir bhUtAnAm yEna sarvamidam tatam, svakarmaNA tamabhyarcya siddhim vindati mAnavaH - 46
s'rEyAn svadharmO viguNaH paradharmAt svanushThitAt, svabhAva niyatam karma kurvan nApnOti kilbisham - 47
sahajam karma kauntEya sadOshamapi na tyajEt, sarvArambhA hi dOshENa dhUmEnAgnir ivAvRtAH - 48
asakta buddhiH sarvatra jitAtmA vigata spRhaH, naishkarmya siddhim paramAm sanyAsEnAdhi gacchati - 49
siddhim prAptO yathA brahma tathApnOti nibOdha mE, samAsEnaiva kauntEya nishThA jnAnasya yA parA - 50
buddhyA vis'uddhayA yuktO dhRtyAtmAnam niyamya ca, s'abdAdIn vishayAm styaktvA rAgadvEshau vyudasya ca - 51
viviktasEvI laghvAshI yatavAk kAya mAnasaH, dhyAna yOga parO nityam vairAgyam samupAs'ritaH - 52
ahankAram balam darpam kAmam krOdham parigraham, vimucya nirmamaH s’AntO brahma bhUyAya kalpatE - 53
brahma bhUtaH prasannAtmA na s’Ocati na kAnkshati, samaH sarvEshu bhUtEshu madbhaktim labhatE parAm - 54
bhaktyA mAmabhi jAnAti yAvAnya s'cAsmi tattvataH, tatO mAm tattvatO jnAtvA vis'atE tadanantaram - 55
sarvakarmANyapi sadA kurvANO madvyapAs'rayaH, matprasAdAd avApnOti s'As'vatam padamavyayam - 56
cEtasA sarvakarmANi mayi sanyasya matparaH, buddhi yOgam upAs'ritya maccittaH satatam bhava - 57
maccittaH sarva durgANi mat prasAdAt tarishyasi, atha cEttvamahankArAn na s'rOshyasi vinankshyasi - 58
yad ahankAram As'ritya na yOtsya iti manyasE, mithyaisha vyavasAyastE prakRtistvAm niyOkshyati - 59
svabhAvajEna kauntEya nibaddhaH svEna karmaNA, kartum nEcchasi yanmOhAt karishyasya vas’O.api tat - 60
Is’varaH sarvabhUtAnAm hRddEs’E.arjuna tishThati, bhrAmayan sarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA - 61
tamEva s'araNam gaccha sarvabhAvEna bhArata, tat prasAdAt parAm s’Antim sthAnam prApsyasi s'As'vatam - 62
iti tE jnAnam AkhyAtam guhyAd guhyataram mayA, vimRs’yai tad as’EshENa yathEcchasi tathA kuru - 63
sarva guhya tamam bhUyaH s'RNu mE paramam vacaH, ishTO.asi mE dRDhamiti tatO vakshyAmi tE hitam - 64
manmanA bhava madbhaktO madyAjI mAm namaskuru, mAmE vais'yasi satyam tE pratijAnE priyO.asi mE - 65
sarva dharmAn parityajya mAmEkam s'araNam vraja, aham tvA sarva pApEbhyO mOkshay ishyAmi mA s'ucaH - 66
idam tE nA tapaskAya nAbhaktAya kadA cana, na cAshu s'rUshavE vAcyam na ca mAm yO.abhya sUyati - 67
ya idam paramam guhyam madbhaktE s'vabhidhAsyati, bhaktim mayi parAm kRtvA mAmE vais'yatya sams'ayaH - 68
na ca tasmAn manushyEshu kas'cinmE priya kRttamaH, bhavitA na ca mE tasmAdanyaH priyatarO bhuvi - 69
adhyEshyatE ca ya imam dharmyam sam vAdamAvayOH, jnAnayajnEna tEnAham ishTaH syAmiti mE matiH - 70
s'raddhAvAn anasUyas'ca s'RNuyAdapi yO naraH, sO.api muktaH s'ubhA.NllOkAnprApnuyAt puNyakarmaNAm - 71
kaccidEtacchrutam pArtha tvayaikAgrENa cEtasA, kaccidajnAna sammOhaH pranashTastE dhananjaya - 72
arjuna uvAca
nashTO mOhaH smRtir labdhA tvat prasAdAn mayAcyuta, sthitO.asmi gata sandEhaH karishyE vacanam tava - 73
sanjaya uvAca
ityaham vAsudEvasya pArthasya ca mahAtmanaH, samvAdam imam as'rausham adbhutam rOma harshaNam - 74
vyAsa prasAdA cchrutavAn Etad guhyam aham param, yOgam yOgEs'varAt kRshNAt sAkshAt kathayataH svayam - 75
rAjan samsmRtya samsmRtya samvAdamimam adbhutam, kEs'avArjunayOH puNyam hRshyAmi ca muhurmuhuH - 76
tacca samsmRtya samsmRtya rUpamatyadbhutam harEH, vismayO mE mahAnrAjan hRshyAmi ca punaH punaH - 77
yatra yOgEs'varaH kRshNO yatra pArthO dhanurdharaH, tatra s'rIrvijayO bhUtir dhruvA nItir matir mama - 78