• Bestuiving

• Metselbijen: Biologie, teelt

en bestuiving

www.debijen.nl

De Bijen Bestuivingstechniek v.o.f.

Roeland Segers & Martijn Segers

150 bijenvolken Apis mellifera (carnica)

Metselbijen:

Osmia cornuta

Osmia bicornis

Bestuiving aardbeien, courgettes en aubergines.

Kersen en blauwe bessen met metselbijen

Teelt honingbijen en metselbijen

Bestuiving algemeen

Angiospermea (bedektzadigen, bloemplanten) 1/6 van alle levende organismen

Interacties van groot belang voor de meeste ecosystemen

Kringlopen van voedsel en energie

Bloemen zijn bijzondere structuren met vele functies

Productie geslachtscellen – generatieve voortplanting

Bescherming delicaat weefsel

Kruisbestuiving vs zelfbestuiving

Ontvangst en geleiding van binnenkomend stuifmeel

Adverteren van voedselbron

Abiotische en biotische bestuiving – wind en water vs dierlijke bezoekers

Een dierlijke bezoeker wil geen goede bestuiver zijn

<1%

90% van alle bloemplanten wordt door dieren bestoven

Welke dieren bezoeken bloemen (voor voedsel)

130,000 diersoorten, 25,000 bijensoorten wereldwijd

Vogels, vleermuizen, vliegen, kevers, vlinders motten

Bloemeters

Bloemverzamelaars

Waarom bezoeken dieren bloemen?

Voedsel, nectar en stuifmeel

Olien

Hars

Afscheidingen van de stigma

Geuren

Broedlocatie

Bescherming en warmte

Hoe lokken bloemen bezoekers?

Kleur en verandering van kleur, pigmentatie

Geur

Vorm

Wat maakt een bezoeker een goede bestuiver?

Fysieke aspecten

Gedragsaspecten

Keuze plaats en tijd

Werkwijze en werktempo

Beweging tussen planten

Poetsgedrag en eetgedrag

Bloemvastheid

Fysiologische aspecten: endo vs exo, droog vs nat, licht vs donker

Van alle bezoekers zijn bijen bijzonder effectief

Verzamelen alleen op bloemen

Alle levensfasen vergen voeding met stuifmeel en nectar

Vaak een zeer goede fysieke match

Omvang, haar, tong, vermogen om te leren, bloemvastheid, endothermisch vermogen

Bestuiving in de praktijk

De teler

Het gewas

De bijen

Vervoer van bijen

De teler

De behoefte van de teler en het doelgewas staat centraal

Advies

Tijdige levering

Gezonde bijen

Verantwoorde prijs

Gewasbescherming

Bestuiversmix

De verwachting overtreffen

Het gewas

De bijen staan in dienst van het gewas

Insecticiden, fungiciden

Werken in het gewas

Overkapping

Ken je gewas

Overkapping en temperatuur – zoete kers

10 °C 20°C 30°C

aantal gehechte stuifmeelkorrels 320 290 400

aantal ontkiemde stuifmeelkorrels 230 150 100

precentage ontkiemde stuifmeelkorrels 72% 52% 25%

10 °C 20°C 30°C

succes ratio 4,5 11 7

Aantal volgroeide pollenbuizen / aantal ontkiemde stuifmeelkorrels x

1000

De bijen

Ken je bijen

metselbijen

Hommels

Honingbijen

3- gangenmenu

Broedloze kunstzwermen

Geen vegers tijdens bloei

Teelt met drieramers

Kas 7 of 10 raams

Wisselen bijenvolken

Voeren wel of niet

Opruimen

Locatie in de kas

Afsluitbaar

Inkomsten uit honing

Vervoer bijen

Reisramen?

Dubbelasser

Kastsoort

Verstoring tijdens transport

Warm lopen

Lekkende kasten

Vervoer overdag?

Bestuiving door solitaire bijen

Japan, Osmia cornifrons, appels

Amerika, Osmia lignaria, amandelen

Canada, Megachile rotundata, alphalpha (luzerne)

Amerika, Nomeria melanderi, alphalpha

Nederland , Osmia cornuta en Osmia bicornis, appels, peren, kersen, blauwe bessen

Osmia cornuta, Gehoornde metselbij en Osmia bicornis, Rosse metselbij

Levencyslus

• Fase 1 uitlopen en paren

• Fase 2 rijpen

• Fase 3 nestbouw

• Fase 4 ontwikkeling

• Fase 5 voorwinter

• Fase 6 winter

Fase 1 uitlopen en paren (vanaf eind februari)

• Bijen overwinteren in cocon als volwassen

individu (vorstresistent)

• Vrouwtjes achterin, mannetjes voorin

• Mannetjes lopen eerder uit

• Cornuta februari/maart

• Bicornis april/mei

• Winterduur en voorjaarstemperatuur

• Paring na het uitlopen

• Een mannetje paart met meerdere vrouwtjes

• Gemiddelde grootte

• Lange vibraties

• Geur en genetische verwantschap

Fase 3 Nestbouw• Zoeken van een nest

• Spoor van vetzuren

• Hout, riet, bamboe, steen,

• Doorsnede 0,6-0,9 cm

• Lengte 5 tot 21 cm

• Plamuren achterkant

• Verzamelen in tandem

• Eerst de nectar mengen dan stuifmeel

deponeren, dan muurtje metselen etc

• Vrouwtjes krijgen meer stuifmeel

• Voor één broedcel gemiddeld 1400

bloembezoeken

• 8 cellen per nest

• 14.000 bloembezoeken vrouwtje

• Actieradius tot 600 meter

• Vrijwel al het stuifmeel verzameld op

doelgewas (cornuta)29-03-2014 06-04-2014 16-04-2014

Fase 4 ontwikkeling

• Pollen/nectarmassa

• Cornuta meer nectar

• Eitjes op de massa geplakt

• Losstoten is verlies

• Eitje en eerste fase larve eten nog niet

• Gevoelig voor aanvallen van mijten

(Chaetodactylus spp)

• Van ei tot vijfde fase die cocon spint duurt

ongeveer 40 dagen

• Stuifmeel wordt helemaal opgegeten

• Larve ontlast zich geregeld

• Rechtsboven geïnfecteerde cel

Fase 4 ontwikkeling

• Bovenste nest vette cornuta larven

• Stuifmeel is op

• Beginnen aan spinnen van cocon

• Onder bicornis, relatief droog stuifmeel

• Loopt maand achter, jongere larven

• Cocon spinnende larven

• Gaan daarna over in prepupa fase

• Zomer diapauze

• Bij hitte wordt de prepupafase verlengd

• Prepupafase 30-90 dagen

• pop (30-40 dagen)

• Eind augustus volwassen bij in Cocon

Nederland , Osmia cornuta en Osmia bicornis,

Nederland , Osmia cornuta en Osmia bicornis,

Bestuiving door metselbijen, voordelen

Ze dragen het stuifmeel op hun buik waardoor er gemakkelijk contact wordt

gemaakt met de stamper van een bloem.

Het stuifmeel wordt droog vervoerd zodat het de kiemkracht behoudt en makkelijk

loskomt van de bij. Honingbijen en hommels mengen het verzamelde stuifmeel

met wat nectar. Hierdoor gaat de kiemkracht verloren.

Ze landen bij het aanvliegen van de fruitbloemen van pruim, kers, peer en appels

direct op de meeldraden van de bloem. Een bloembezoek is dan ook vrijwel direct

een succesvol bestoven bloem.

Ze beginnen vroeger met vliegen en eindigen later op de dag dan honingbijen.

(vooral de Gehoornde metselbij)

Ze vliegen bij bewolkte hemel.

Ze bezoeken meer bloemen per minuut dan honingbijen.

Bestuiversmix

Voorbereiding

Twee weken voor bloei aanbrengen nestgelegenheden

Diverse nestblokken (houtsoort, opstelling, diameter)

Twee weken voor de bloei uitleggen van cocons

Timing is cruciaal

Langere overwintering betekent korter uitlopen

Hogere wintertemperatuur betekent eerder uitlopen

Uitlopen bijen synchroniseren met de primaire bloei!

Tijdens de vlucht

Bicornis wil graag zon

Cornuta is weerbarstiger

Zorgdragen voor voldoende geschikte specie

Stuifmeel voor en na de bloei hoofdgewas

Bescherming nestgelegenheden met gaas – vogels

Vliegende parasieten metselbijvliegje en muurrouwzwever

Bij milde temp en vocht: mijten! (C. Osmiae)

Stuifmeel van doelgewas, beperkte actieradius

Na de vlucht

Nesten laten staan of binnenhalen

Waar wegzetten?

Moment van oogsten bepalen

Oogsten van cocons

Moment van koelen bepalen

Koelen en bewaren van cocons

Bestuiving door metselbijen alleen

Stel dat u een perenboomgaard heeft van 5 hectare. Per hectare staan er 2400 bomen met ongeveer 1500 bloemen per boom. Dat zijn 3,6 miljoen bloemen. De bloemen worden twee keer bezocht. Dat betekent 7,2 miljoen bloembezoeken in totaal. Een vrouwtje van de Gehoornde metselbij bezoekt in haar leven, ervan uitgaande dat ze 8 broedcellen produceert en dat voor één broedcel gemiddeld 1400 bloembezoeken nodig zijn, 11200 bloemen. Dat komt neer op 642 nestelende vrouwtjes per hectare. Stel dat de aan te kopen populatie een sex ratio heeft van 1:1.5 dan heeft u dus 1605 cocons nodig. Er is echter nog een factor waar rekening mee moet worden gehouden, namelijk het vervliegen van vrouwtjes, veroorzaakt door vrouwtjes die geen nest beginnen in de aangeboden nestgelegenheden. Deze vervlieging kan hoog oplopen, tot meer dan 60%. Om hiervoor te compenseren gaan wij uit van een vervlieging van gemiddeld 30%, dat betekent dat u dus nog een derde meer cocons nodig heeft om het benodigde aantal nestelende vrouwtjes te verkrijgen. Nog 535 cocons extra, samen 2140 cocons voor één hectare. Voor vijf hectare heeft u dan 10.700 cocons nodig. U koopt dan zoveel cocons dat u bij goed onderhoud van de populatie metselbijen nooit meer hommels of honingbijen nodig heeft. U kunt deze populatie ook in enkele jaren opbouwen zodat de investering niet direct hoog is. U heeft tot de tijd dat de populatie Gehoornde metselbijen groot genoeg is nog honingbijen nodig.

Bestuiving door Osmia cornuta

Pruim - bloeitijd: begin april - één nestelend vrouwtje per twee bomen

Kers - bloeitijd: begin april - één nestelend vrouwtje per boom

Peer - Bloeitijd: midden april - één nestelend vrouwtje per drie bomen

Appel - Bloeitijd midden april - één nestelend vrouwtje per drie bomen

Bessen (Ribes) - bloeitijd eind april - alleen als onderdeel van een bestuiversmix

met hommels of honingbijen - 100 tot 300 nestelende vrouwtjes per hectare

Blauwe bessen - Bloeitijd eind april/mei - alleen als onderdeel van een

bestuiversmix met honingbijen en hommels - 100 tot 300 nestelende vrouwtjes per

hectare

Bestuiving door Osmia bicornis

Appels - bij vroege bloei en als onderdeel van een bestuiversmix met Gehoornde metselbijen en/of honingbijen - 100 tot 300 nestelende vrouwtjes per hectare

Appels - alleen Rosse metselbijen: één nestelend vrouwtje per drie bomen (let op de bloeitijd)

Bessen (Ribes) - bloeitijd eind april - alleen als onderdeel van een bestuiversmix met hommels - 100 tot 300 nestelende vrouwtjes per hectare

Blauwe bessen - bloeitijd eind april/mei/juni alleen als onderdeel van een bestuiversmixmet honingbijen en hommels - 100 tot 300 nestelende vrouwtjes per hectare

Aardbeien - 100 tot 300 nestelende vrouwtjes per hectare

Bramen - bloeitijd mei/juni - als onderdeel van een bestuiversmix met honingbijen en hommels - 100 tot 300 nestelende vrouwtjes per hectare

Frambozen - bloeitijd mei/juni - als onderdeel van een bestuiversmix met honingbijen en hommels - 100 tot 300 nestelende vrouwtjes per hectare

• Dank U

• Vragen?