beroepsvoorligting met behulp van narratiewe : kliënte se
TRANSCRIPT
BEROEPSVOORLIGTING MET BEHULP VAN NARRATIEWE: KLIeNTE SE BELEWINGE
deur
Lizl Jeanne Lamprecht
SKRIPSIE
voorgele ter gedeeltelike vervulling van die vereistes vir die graad
MAGISTER EDUCATIONIS
in
OPVOEDKUNDIGE SIELKUNDE
in die
FAKULTEIT OPVOEDKUNDE EN VERPLEEGKUNDE
aan die
RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT
Studieleier: Dr. A.W. Beekman Mede-studieleier: Prof. J. Byrne
Oktober 2003
DANKBETUIGINGS
Ek wil graag die volgende persone, wat elk op hul unieke manier 'n bydrae tot
hierdie studie gelewer het, bedank:
My studieleiers, Dr. A. W. Beekman en Prof. J. Byrne, vir hul toewyding,
aansporing, geduld en tyd.
My ouers, Coley en Elize Lamprecht, en sussies, Grethe en Marike, vir
hulle deurlopende ondersteuning en positiewe motivering.
Schalk, vir sy volgehoue ondersteuning, verdraagsaamheid, liefde en hope
geduld.
My vriende wat op verskeie wyses betrokke en behulpsaam was. My
M-kollegas en veral Andri wat deurlopend in my geglo het.
Die respondente tot hierdie studie waarsonder ek dit nie sou kon gedoen
het nie.
Marga Jordaan, vir haar professionele taalversorging en vriendelike
ondersteuning.
ABSTRAK
Ons lewe in 'n dinamiese wereld wat deur deurlopende veranderinge gekenmerk
word. Hierdie veranderinge vind op 'n paradigmatiese, sowel as praktiese vlak
plaas en gaan gepaard met veranderende behoeftes en verwagtinge in die
individu. Hierdie veranderinge het ook 'n invloed op die wereld van werk, sowel
as op die individu in sy of haar verskillende lewensrolle. Veranderinge in die
wereld van werk en die individu se behoeftes en verwagtinge daag die
beroepsvoorligter uit om ingrypings so aan te pas dat dit in die beroepsverwante
en persoonlike behoeftes en verwagtinge van kliente voorsien. Een van die
ingrypings wat die behoeftes van postmoderne beroepsvoorligting aanspreek, is
die gebruik van 'n beroepsvoorligtingsproses met narratiewe. Hierdie studie het
eerstens ten doel om kliente se belewinge van 'n konstruktivisties-gebaseerde
beroepsvoorligtingsproses, wat van narratiewe gebruik maak, te ondersoek en
om tweedens, op grond van die bevindinge, aanbevelings ten opsigte van die
proses en opleiding te maak.
Die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses sluit drie narratiewe in. Die eerste
narratief behels 'n lewenstorie wat deur die klient geskryf is. Die tweede narratief
word ook deur die klient geskryf maar is toekomstig van aard en sluit
verwagtinge, behoeftes en drome in. Die derde narratief dien as die eindproduk
vir die proses. Dit word deur die beroepsvoorligter geskryf en dien as 'n
opsomming van die aktiwiteite waaraan die klient deelgeneem het, sowel as
gesprekke wat met die klient gevoer is. Afgesien van die narratiewe, sluit ander
aktiwiteite wat in hierdie beroepsvoorligtingsproses gebruik word om inligting in
te samel, 'n Myers-Briggs-persoonlikheidsprofiel, twee collages, onvoltooide sinne
en kontrolelyste in.
Hierdie studie is uit 'n konstruktivistiese raamwerk beplan en uitgevoer. 'n
Generiese kwalitatiewe navorsingstrategie is nagevolg. Drie deelnemers wat die
bestudeerde beroepsvoorligtingsproses reeds beleef het, is doelbewus vir die
gevallestudies gekies. Ongestruktureerde onderhoude is met die drie
deelnemers gevoer, data is in kategoriee met temas en subtemas ingesamel en
met behulp van 'n Konstante Vergelykende metode geanaliseer.
Uit die data is daar bevind dat die deelnemers die bestudeerde
beroepsvoorligtingsproses as positief en waardevol beleef het. Hulle het
spesifiek na hul belewinge van die terapeut, die spesifieke aktiwiteite, die
beroepsvoorligtingsessies, die eindproduk-narratief, sowel as hul veranderde
vakkeuses, verwys. Die data toon ook dat kliente spesifieke behoeftes ten
opsigte van beroep, beroepsvoorligting in die algemeen, asook voortspruitende
behoeftes uit die bestudeerde proses beleef. Uit die gevolgtrekkings blyk dit
dat die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses van toepassing is op die
veranderende behoeftes en verwagtinge van beroepsvoorligtingskliente.
Opleiding van Opvoedkundige Sielkundiges in die funderende teorie en die
gebruik van 'n konstruktivisties-gebaseerde beroepsvoorligtingsproses wat van
narratiewe gebruik maak, is aanbeveel.
ABSTRACT
We live in a dynamic world characterised by constant change. These changes
occur on a paradigmatic as well as practical level and the result is that the needs
and expectations of individuals are also changing. These changes have an
influence on the world of work as well as on the individual in all his or her
different roles. Changes in the world of work and in the individual's needs and
expectations, challenge career counselling practitioners to adapt their
interventions to satisfy career-related, as well as personal needs and
expectations of clients. One of the intervention strategies that addresses the
needs of post-modern career counselling is the use of a career guidance process
with narratives. This study investigates a career guidance process that makes
use of narratives. The aim is two-fold — firstly investigating the experiences of
clients in a constructivist-based approach to career counselling, using narratives,
and secondly, making recommendations based on the findings, regarding the
process and training.
The researched career guidance process includes three narratives. The first
narrative is written by the client and deals with his or her life story. The second
narrative is also written by the client but is futuristic and includes expectations,
needs and dreams for the future. The third narrative is the end product of the
process. It is written by the career guidance practitioner and serves as a
summary of information gained from the activities and discussions with the
client. Activities, other than the narratives, used in this process include a Myers-
Briggs personality type profile, two collages, incomplete sentences and
checklists.
This study was researched from a constructivist framework. A generic qualitative
research strategy was used. Three participants that have already undergone the
studied career guidance process was selected for case studies. Each of the
particpants was interviewed by means of unstructured interviews and the data
was analysed according to categories and themes, using a Constant Comparative
method.
From the findings it was found that the participants experienced the career
guidance process studied in this research as positive and valuable. They
specifically referred to their experiences of the therapist, the specific activities,
the career guidance sessions, the final product narrative, as well as their
changed subject choices. The data also showed that clients have specific needs
regarding careers, career guidance in general, as well as developed needs from
the studied process. These findings also confirm that the career guidance
process as studied in this research is relevant to the changing needs and
expectations of clients. Training of Educational Psychologists in the underlying
theory and the use of constructivist-based career guidance, using narratives, are
recommended.
INHOUDSOPGAWE
DANKBETUIGINGS
ABSTRAK/ ABSTRACT
HOOFSTUK EEN
1
KONTEKS VAN DIE STUDIE, PROBLEEMSTELLING,
DOEL EN METODOLOGIE VAN DIE NAVORSING EN
TOEPASLIKE KERNBEGRIPPE
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
INLEIDING
KONTEKS
PROBLEEMSTELLING
DIE DOEL VAN DIE STUDIE
NAVORSINGSTRATEGIE
1.5.1 Navorsingstrategie
1.5.2 Navorsingsontwerp
1.5.3 Steekproefbepaling en Navorsingskonteks
1.5.4 Data-insameling
1.5.4.1 Individuele Onderhoude
1.5.4.2 Argiefrekords
1.5.5 Data-analise en bevindinge
ETIESE MAATREELS
1.6.1 Outonomie van die deelnemers
1.6.2 Privaatheid van die deelnemer
1.6.3 Voordele van die navorsing vir die gemeenskap
1.6.4 Gehalte
3
7
7
7
8
8
9
10
10
10
11
12
12
13
13
14
1.7 KERNBEGRIPPE 15
1.8 PROGRAM VAN ONDERSOEK 16
1.9 SAM EVATTING 17
HOOFSTUK TWEE
18
VERKLARENDE LITERATUURSTUDIE TOT DIE
BEROEPSVOORLIGTINGSPROSES
2.1 INLEIDING 18
2.2 DIE BREE VELD VAN BEROEPE EN 18
BEROEPSVOORLIGTING
2.3 KONSTRUKTIVISME AS POSTMODERNE BENADERING 20
2.3.1 Oorsig van Postmodernisme 20
2.3.2 Konstruktivisme 22
2.4 BEROEPSVOORLIGTING VANUIT IN 23
KONSTRUKTIVISTIESE RAAMWERK
2.5 PROSES VAN BEROEPSVOORLIGTING OP HIERDIE 27
STUDIE VAN TOEPASSING
2.6 SAM EVATTING 31
HOOFSTUK DRIE 33
NAVORSINGSMETODOLOGIE EN -ONTWERP
3.1 INLEIDING 33
3.2 NAVORSINGSTRATEGIE 33
3.3 NAVORSINGSONTWERP 36
3.4 STEEKPROEFBEPALING 37
3.5 DATA-INSAMELING 38
3.5.1 Onderhoude 39
3.5.2 Dokumentanalise van argiefrekords 40
3.6 DATA-ANALISE 41
3.7 GELDIGHEID EN BETROUBAARHEID VAN NAVORSING 43
3.7.1 Geldigheid van die studie 44
3.7.2 Betroubaarheid van die studie 45
3.8 METODOLOGIESE BEPERKINGE 46
3.9 SAM EVATTIN G 46
HOOFSTUK VIER 47
DATA-ANALISE EN LITERATUURKONTROLE
4.1 INLEIDING 47
4.2 KONTEKSTE VAN DIE INDIVIDUELE DEELNEMERS 48
4.2.1 Verkorte narratief van Deelnemer A: Adam 49
4.2.2 Verkorte narratief van Deelnemer B: Bea 50
4.2.3 Verkorte narratief van Deelnemer C: Chris 51
4.3 BESPREKING VAN RESULTATE BEKOM UIT DIE 52
ONDERHOUDE EN REKONTEKSTUALISERING IN DIE
LITERATUUR
4.3.1 Kategorie 1: Belewing van die 54
beroepsvoorligtingsproses
4.3.1.1 Belewing van die terapeut 55
4.3.1.2 Belewing van aktiwiteite 57
4.3.1.3 Belewing van die narratief 59
4.3.1.4 Belewing van die sessies 60
4.3.1.5 Belewing van vakkeuses 61
4.3.2 Kategorie 2: Integrasie van Sielkunde en 61
Beroepsvoorligting
4.3.2.1 Holistiese belewing 62
4.3.2.2 Persoonlike belewing 63
Seltbewuswording 63
Selfaanvaarding 65
Ontwikkeling van selfvertroue 66
4.3.3 Kategorie 3: Belewing van behoeftes in 67
beroepsvoorligting
4.3.3.1 Behoefte aan 'n genotvolle beroep 67
4.3.3.2 Behoefte aan vroegtydige ingyping 68
4.3.3.3 Behoefte aan bevestiging van self en 69
besluite
4.3.3.4 Behoefte aan nasorg na afloop van die 70
beroepsvoorligtingsproses
4.4 SAMEVATTING
70
HOOFSTUK VYF
71
BEVINDINGS EN AANBEVELINGS
5.1 SAMEVATTING VAN BEVINDINGS 71
5.1.1 Kategorie 1: Belewing van die 71
beroepsvoorligtingsproses
5.1.2 Kategorie 2: Persoonlike belewing 72
5.1.3 Kategorie 3: Belewing van behoeftes in 72
beroepsvoorligting
5.2 AANBEVELINGS 73
5.3 AANBEVELINGS VIR VERDERE NAVORSING 74
5.4 TEKORTKOMINGE VAN DIE STUDIE 75
5.5 SAMEVATTING 76
5.6 SLOTOPMERKING 76
BIBLIOGRAFIE 78
ADDENDUMS 85
A VOORBEELD VAN GETRANSKRIBEERDE ONDERHOUD 86
(ekstrak)
B VOORBEELD VAN DENDROGRAMME GEBRUIK IN 90
TEMATIESE ANALISE
C AANHALINGS UIT ONDERHOUDE VOLGENS TEMAS EN 94
KATEGORIEE
OPGAWE VAN GRAFIESE VOORSTELLINGS
Figuur 1.1
Figuur 2.1
Figuur 3.1
Figuur 3.2
Figuur 3.3
Figuur 4.1
Figuur 4.2
Uiteensetting van navorsing 16
Grafiese voorstelling van die beroepsvoorligtingsproses 31
relevant tot hierdie studie
Grafiese voorstelling van die navorsingsmodel en 35
daaropvolgende navorsingsproses
Grafiese voorstelling van die tematiese analise van 42
getranskribeerde onderhoude
Grafiese voorstelling van die kategorisering van temas 43
uit die tematiese analise van die getranskribeerde
onderhoude verkry
Grafiese voorstelling van kategoriee, temas en 53
subtemas uit die onderhoude geidentifiseer
Grafiese voorstelling van aktiwiteite in die bestudeerde 54
beroepsvoorligtingsproses
Figuur 4.3 Voorbeeld van tabel met aanhalings 55
HOOFSTUK EEN
KONTEKS VAN DIE STUDIE, PROBLEEMSTELLING, DOEL EN
METODOLOGIE VAN DIE NAVORSING EN RELEVANTE
KERNSEGRIPPE
1.1 INLEIDING
Gedurende die afgelope dekades het groot veranderinge in die wereld
gemanifesteer — vanaf tegnologiese, ekonomiese en politieke veranderinge tot
die veranderinge in die funksionering van die mens binne die meegaande
verskuiwing van denke, waardes en prioriteite. Die fokus op professionele
ontwikkeling het dus na 'n meer holistiese siening van die mens, as individu met
'n behoefte en verantwoordelikheid tot persoonlike- en professionele groei,
verskuif. Hierdie fokusverskuiwing is grootliks deur die verandering in die
arbeidsmark beinvloed (Maree & Ebersohn 2002:142).
Met 'n wereldneiging na meer individualistiese en postmoderne denke, is dit
nodig dat die mensgerigte beroepe dieselfde paradigmaskuif maak (Shari 2002:
269) na 'n behoeftebevredigende en kreatiewe praktyk wat die mens as sy eie
outeur sien, eerder as 'n onbetrokke volwassene wat uit 'n onbenullige kind
sonder vaardighede ontwikkel het. Die paradigmaskuif is vir die beroepsvoorligter
van besonderse belang omdat die veranderende wereld nie net 'n invloed op die
keuse van beroep het nie, maar ook op die rol en mate van
verantwoordelikheidaanvaarding en beheer van die klient in die proses. Kliente
word deur hul sosiale en ekonomiese kontekste beinvloed en voorligting moet
aangepas word om met die veranderende kontekste van die kliente tred te hou
(Van Niekerk & Prins 2001:2). Ten einde hierdie veranderende paradigmaskuif
te verstaan, is dit nodig om die meegaande veranderende dinamika in die
beroepswereld te ondersoek en te verstaan, asook die veranderende behoeftes
van kliente in 'n beroepsvoorligtingsproses.
Met inagname van die veranderende dinamika in die beroepswereld, sowel as in
die praktyk van die beroepsvoorligter, word daar deesdae ook van meer
konstruktivisties-gebaseerde voorligtingsprosesse, veral in die veld van
beroepsvoorligting gebruik gemaak (Sharf 2002:280). Een van die
konstruktivistiese metodes wat veral aangewend word, is die gebruik van
narratiewe waarin die klient self die outeur van sy verlede, hede en toekoms is
(Sharf 2002:291). Die narratief fokus op die klient se siening van homself en sy
wereld. Hierdie selfkennis is noodsaaklik vir die verdere fasilitering van sy
besluite ten opsigte van verdere beroepskeuses en opleiding, indien nodig
(Greenhaus, Callanan & Godschalk 2000:144). Die proses, sowel as die belewing
van die proses self en nie net die eindproduk nie, is vir die klient van belang. Die
navorsing met betrekking tot hierdie studie het ten doel om 'n spesifieke
terapeutiese proses, wat van narratiewe in beroepsvoorligting gebruik maak, te
evalueer ten einde die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses te kan verbeter
om toekomstige kliente in die praktyk te baat en die terapeut se insig te
verbreed.
In hierdie hoofstuk sal die konteks van die paradigmaskuif in die beroepsw8reld
en beroepsvoorligting bespreek word as rasionaal vir die klem wat in hierdie
navorsingstudie op die beroepsvoorligtingsproses geplaas word. 'n Uiteensetting
van die probleemstelling en doelwitte van die studie sal verskaf word, asook die
navorsingstrategie met inagname en bespreking van die etiese nnaatreels
onderliggend tot die studie. Daarna sal 'n kort uiteensetting van enkele
kernbegrippe gegee word, asook 'n uiteensetting van die verloop van die
dokumentasie van die studie sons in verdere hoofstukke voorkom.
2
1.2 KONTEKS
Vanaf die 18de eeu het daar beduidende veranderinge in die opvatting van werk
en die werker ingetree. Gedurende die pre-industriele era is sterk klem gelid op
die ontwikkeling van onafhanklikheid, effektiwiteit as mens, selfdissipline en 'n
passie vir die werk (Savickas 1993:205). Werksmoontlikhede is meestal deur
die familiebesigheid en die behoeftes van daardie besigheid voorgeskryf ten
einde 'n rol vir die werker te identifiseer.
Met die verbetering van tegnologie en die ingebruikneming van meer masjinerie
in die Industriele era, het die klem egter verskuif na 'n produktiewe
werksgemeenskap wat vinniger, groter en meer produkte kon vervaardig.
Familie-werkswaardes is deur kapitalistiese waardes vervang, wat die
versameling van rykdom en kwantiteit, eerder as kwaliteit, hoog ag (Lamprecht
& Prinsloo 2001:2). Werkers is deur masjinerie vervang en klein ondernemings
is oorskadu deur groot outoritere besighede wat onder streng gesentraliseerde
beheer gefunksioneer het. Standaardisasie van die produk was prioriteit.
Werkers se rolle het ook na meer gespesialiseerde rolle verskuif met standaard
take wat binne spesifieke werksure, op 'n spesifieke manier uitgevoer moes
word, ten einde standaardisasie van die produk te verseker (Bridges 1995:35) .
Hierdie era, met sy meegaande sienings en waardes, word teoreties in die 20ste
en vroee 21ste eeu geplaas. Dit het egter steeds 'n nasleep, veral in
derdewereldse lande waar die veranderinge van 'n meer postmoderne
samelewing, as gevolg van die beperkte hulpbronne wat vir alledaagse oorlewing
beskikbaar is as bedreigend ervaar kan word (Van Niekerk et al. 2001:3).
Waarde word dus in hierdie lande aan kwantiteit-produksie en ekonomiese groei
geheg eerder as aan persoonlike selfaktualisering. Ten spyte hiervan is die
hedendaagse globale neiging meer ten gunste van 'n post-industriele beweging
ten opsigte van die sienings van die werksomgewing, werksdoelwitte en die
werker self (Bridges 1995:38).
3
Verskeie faktore het tot die verandering van ons sosiale, kulturele en politieke
strukture en opvattings bygedra. Met die ontwikkeling en groei van
wetenskaplike kennis en hoevlak-tegnologie raak bestaande kennis op 'n
daaglikse basis element& en verouderd. Outokratiese massaproduksie- en
masjineriegedrewe instellings sukkel om tred te hou met 'n wereldmark, wat al
hoe meer elektronies en datagedrewe raak (Savickas 1993:206). Werkers kan
ook nie meer op 'n verworwe kwalifikasie staatmaak nie. Daar word van hulle
verwag om lewenslange leerders te word deur hul kennis voortdurend uit te brei
en te vernuwe ten einde aan die veranderende mark en die behoeftes van hul
werkgewers en werksbeskrywings te voldoen (Watts 1998:2).
Globalisasie is nog 'n beduidende invloed. Tesame met die ontwikkeling van
tegnologie word die wereld kleiner, terwyl geleenthede uitbrei. Instellings en
individue vorm persoonlike en professionele verhoudings oor lands- en selfs
kontinentale grense. Mededinging is nie net tot 'n geografiese area beperk nie,
maar kom ook globaal voor. Instellings en individue kry meer geleenthede, maar
ervaar ook meer druk vir produkte, dienste en kwalifikasies van beter gehalte
(Greenhaus et al. 2000:4).
Laastens het die groeiende liberalisering van die georganiseerde en kapitalistiese
gemeenskap 'n groot impak op die hedendaagse siening van werk (Prinsloo
1999:66). Liberalisering is die proses wat groter vryheid ten opsigte van politiek,
ekonomie, godsdiens en kultuur, veral op individuele vlak, ten doel het. Werkers
is meer krities oor hul werkgewers en die outokratiese beheer van organisasies.
Lojaliteit speel ook tweede viool, na selfaktualisering en individuele sukses.
Werkers wil hul eie keuses maak ten einde hul groei op professionele, sowel as
persoonlike vlak te optimaliseer. In 'n meer liberale werksgemeenskap word die
tradisionele onderskeid ten opsigte van ekonomiese stand, geslagsbepaalde
werkstoedeling en piramidepromosie-geleenthede bevraagteken en teengewerk
(Greenhaus, Callanan & Godschalk 1994:14). In Suid-Afrika is hierdie invloed
4
veral sterk vanwee die politieke geskiedenis en die daaropvolgende regstellende
sienings en aksies (Walters 1997:543).
Vir beroepsvoorligtingkliente en jong toetreders tot die arbeidsmag oor die
algemeen, is hierdie paradigmaskuif van die uiterste belang. Nie net het dit 'n
invloed op hul beroepskeuses nie, maar ook op hul verwagtinge van die
beroepsmark en dus ook hul behoeftes in die proses van beroepsvoorligting.
Anders as hul voorouers, betree hulle 'n meer onbestendige, maar dinamiese
mark. Hulle stel nie net professionele sukses ten doel nie, maar ook persoonlike
groei binne en buite hul werksomgewing. Die arbeidsmark self begin ook meer
waarde sien in die werker as mens en nie net as salarisnommer nie. Die meeste
mense in die huidige arbeidsmark sal 'n paar keer van werksplek en selfs van
beroep verander (Savickas 1993:206). Beroepsvoorligting moet dus nie net 'n
antwoord verskaf nie, maar ook 'n roete of plan tot ontwikkeling van die individu,
ten einde horn of haar in staat te stel om verdere geleenthede te kan benut
(Lamprecht et al. 2001:1).
Volgens 'n studie deur Kotze (2002:68,69) het kliente spesifieke emosionele
belewenisse en behoeftes tydens die beroepsvoorligtingsproses wat in ag
geneem moet word. Hierdie behoeftes het saam met die gemeenskaps-
paradigma en opvattings oor werk verander (Savickas 1993:205). Kotze
(2002:39) se navorsing het getoon dat kliente teleurstelling, frustrasie,
vertwyfeling en negatiwiteit in 'n tradisionele trek-en-faktor-benadering tot
beroepsvoorligting ervaar. Daar is nie aan hul verwagtinge voldoen nie en hulle
het selfs die proses van vraelyste en gestandaardiseerde psigometriese toetse
frustrerend gevind. Die outeur het ook bevind dat kliente die proses negatief
benader het en dat dit moontlik 'n beduidende invloed op die uitkoms van die
beroepsvoorligtingsproses kon he. Volgens die deelnemers in die studie het hulle
'n behoefte aan meer persoonlike kontak in 'n vertrouensverhouding met 'n
voorligter gehad. Verder het hulle ook 'n behoefte getoon aan meer inligting
5
ten opsigte van die psigometriese toetse en die interpretasie daarvan, asook
verdere inligting oor die arbeidsmark en opleidingsinstellings (Kotze 2002:66).
Kotze (2002:68-69) beveel op grond hiervan aan dat verdere navorsing ten
opsigte van die belewing van kliente in 'n beroepsvoorligtingsproses gedoen
moet word. Hierdie studie poog om tot die bestaande navorsing by te dra, maar
het spesifiek op 'n meer postmodernistiese benadering gefokus deur die gebruik
van narratiewe. Dit sluit ook aan by Kotze (2002:69) en Savickas (1993:207) se
verdere aanbevelings dat meer kwalitatiewe metodes gebruik word, wat dus
meer op selfontwikkeling, en nie net op 'n soeke na 'n kundige opinie en
antwoord nie, gerig sal wees.
In hierdie studie is daar spesifiek op 'n beroepsvoorligtingsproses gefokus wat
gebruik maak van narratiewe as 'n kwalitatiewe en inherent konstruktivistiese
metode. In hierdie beroepsvoorligtingsproses word kliente letterlik en figuurlik
die outeurs van hul eie lewenstories. Narratiewe word deur Maree et al.
(2002:125) as lewensopstelle beskryf wat deur die klient en die terapeut saam
geanaliseer en tematies bespreek word. Dit is tegelykertyd 'n simplistiese en
komplekse vorm van terapie deurdat stories 'n inherente deel van die mens se
opvoeding vorm, maar tog binne die terapeutiese milieu gefundeer word deur die
aannames van aanpasbaarheid en herfrasering wat meer komplekse reflektiewe
prosesse behels (Maree et at 2002:132). In die terapeutiese proses
eksternaliseer kliente hulle lewenstories en kry hulle die geleentheid om meer
objektief daaroor te reflekteer en beheer oor hulle situasie, omgewing en
sienings te neem. Dit lei tot beter selfkennis en die effektiewe implementering
daarvan in verdere besluitneming. Die proses sowel as die eindproduk is vir die
klient van belang. 'n Bewustheid van die belewing van die klient is van uiterste
belang ten einde die beroepsvoorligter en die klient se insig in die proses sowel
as die terapeutiese inhoud te verbeter.
6
1.3 PROBLEEMSTELLING
Die probleem wat in hierdie studie nagevors is, kan teen die konteks van die
veranderende wereld en die postmodernistiese beroepsvoorligtingsparadigma
sons volg geformuleer word:
Hoe beleef 'n klient 'n konstruktivistiese beroepsvoorligtingsproses wat op die
gebruikmaking van narratiewe gebaseer is?
1.4 DIE DOEL VAN DIE STUDIE
Die doel van die studie is om te bepaal hoe die klient 'n konstruktivistiese
beroepsvoorligtingsproses, wat op narratiewe gebaseer is, beleef ten einde die
toepassing van hierdie proses in die beroepsvoorligtingspraktyk te begryp en te
optimaliseer. Dit is aan die hand van die volgende subdoelstellings gedoen:
'n Teoretiese verkenning van die onderliggende postmodernistiese teorie, met
spesifieke verwysing na Konstruktivisme.
'n Teoretiese verkenning van die gebruik en waarde van narratiewe met
betrekking tot beroepsvoorligting.
'n Ondersoek na die belewing van kliente van 'n konstruktivistiese
beroepsvoorligtingsproses waar van narratiewe gebruik gemaak is.
Aanbevelings vir die Opvoedkundige Sielkundige met betrekking tot die
toepassing en optimalisering van die beroepsvoorligtingsproses.
1.5 NAVORSINGSTRATEGIE
Hierdie navorsing is as 'n kwalitatiewe studie vanuit 'n Opvoedkundige
Sielkundige teoretiese raamwerk beplan, uitgevoer en geinterpreteer.
7
1.5.1 Navorsingstrategie
Kwalitatiewe navorsing fokus op die direkte ervaring soos wat dit deur die
deelnemers beleef of gevoel word (Sherman & Webb soos in Merriam 1998:6).
Volgens Merriam (1998:5) is die filosofiese aanname agter hierdie tipe
navorsingstrategie dat realiteit deur die individu se interaksie met sy omgewing
gekonstrueer word. Deur hierdie realiteit binne hierdie induktiewe strategie te
bestudeer kan nuwe konsepte, hipoteses en teoriee geformuleer word (Merriam
1998: 7, 45). Volgens Myers (htto://www2.auckland.ac.nz/ msis/isworld) is die
fokus op die kompleksiteit van betekenismaking van die persoon ten opsigte van
'n spesifieke gebeurtenis. Hierdie interpretasie van die gebeurtenis moet binne
die konteks van die fenomeen self en die deelnemer se voorafgaande ontologie
en epistomologie, gesien word (Holliday 2002:4).
1.5.2 Navorsingsontwerp
Vir die doel van hierdie studie is 'n generiese kwalitatiewe navorsingsmodel
gevolg met die spesifieke gebruik van 'n evaluerende gevallestudie-
navorsingsontwerp. Die fokus is op die ontdekking en begrip van 'n spesifieke
fenomeen deur die gebruik van onderhoude (Merriam 1998:11). 'n Konstante
Vergelykende metode is in die identifisering van patrone en temas uit die
onderhoude, vir die doeleindes van data-analise gebruik.
Merriam (1998:19, 28) beskryf gevallestudies as 'n navorsingsontwerp wat
daarop gerig is om 'n deeglike begrip van 'n situasie en die betekenis wat die
betrokkenes daaraan heg, te verkry ten einde eerder uit te vind en te
interpreteer as om bestaande hipoteses te toets. Daar word spesifiek op die
proses en die konteks gefokus. Gevallestudies is spesifiek van waarde by
studies waar die gebeurtenis nie werklik van die konteks geskei kan word nie
(Yin soos in Merriam 1998:29).
8
In hierdie studie is spesifiek van drie evaluerende gevallestudies gebruik gemaak.
Die fokus in die drie gevallestudies is spesifiek die beskrywing, verduideliking en
evaluering (Merriam 1998:39) van die kliente se belewing van 'n
konstruktivistiese beroepsvoorligtingsproses wat op die gebruik van narratiewe
gebaseer is.
1.5.3 Steekproefbepaling en Navorsingskonteks
Kwalitatiewe navorsing voorsien die geleentheid om doelbewuste gekose en klein
steekproewe te gebruik (Miles & Huberman 1994:27). Doelbewuste
steekproefbepaling is gebaseer op die aanname dat die navorser ten doel het om
'n spesifieke ervaring te ontdek, te verstaan en verdere begrip voor te ontwikkel.
Die steekproef word dus so gekies dat dit maksimaal tot die begrip van die fokus
van die studie sal bydra (Merriam 1998:61).
In hierdie studie is 'n tipiese steekproef, bestaande uit drie gevallestudies,
gekies. Merriam (1998:62) definieer 'n tipiese steekproef as 'n steekproef
bestaande uit gemiddelde persone wat die gemiddelde populasie wat die
ervaring beleef, verteenwoordig. Vir die doeleindes van hierdie studie bestaan
die steekproef uit drie gevalle wat die gemiddelde populasie van kliente wat
reeds die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses beleef het, verteenwoordig.
Die deelnemers wat in die tipiese steekproef ingesluit is, is uit die kliente-
portefeulje van 'n geregistreerde Opvoedkundige Sielkundige in 'n
gespesialiseerde praktyk, wat spesifiek konstruktivistiese, narratief-begeleide
beroepsvoorligting doen, gekies.
Die navorser het egter nie haar eie kliente gebruik nie, ten einde subjektiwiteit
van beide die navorser en die deelnemer te beperk. McLeod (1999:31) bevestig
hierdie besluit deur te noem dat deelnemers dit moeiliker mag vind om kritiek uit
9
te spreek teenoor hul voormalige terapeut. Daar was ook die risiko dat die
dinamika van die verhouding mag terugskuif na 'n terapeutiese proses wat die
navorsingsproses moontlik kon benadeel.
1.5.4 Data - insameling
Die data in hierdie studie is primer ingesamel deur van individuele onderhoude
gebruik te maak. Die deelnemers se dokumentasie, soos gedurende die
bestudeerde beroepsvoorligtingsproses gebruik, is egter ook bestudeer en is as
argiefrekords erken.
1.5.41 Individuele Onderhoude
Data is ingesamel deur ongestruktureerde onderhoude met deelnemers. 'n
Verklarende literatuurstudie is ingesluit om die teorie waarop die bestudeerde
beroepsvoorligtingsproses gegrond is, te verduidelik, ten einde die bevindinge en
daaropvolgende aanbevelings vir die leser van toepassing te maak. Die
literatuurstudie dien egter nie as 'n verkennende fundering vir die beplanning en
implementering van die data-insameling en -analise nie, omdat die navorsing
fundamenteel op die temas gegrond is. Hierdie temas is vanuit die onderhoude
met deelnemers•geklentifiseer teen die agtergrond van hul kontekste wat vanuit
die argiefrekords verkry is.
1.5.4.2 Argiefrekords
In 'n kwalitatiewe gevallestudie-navorsingsontwerp is dit noodsaaklik om die
konteks van die deelnemers in ag te neem (Holliday 2002:45). Die konteks het
nie net die fundering van die deelnemers se gekonstrueerde belewinge in die
beroepsvoorligtingsproses gevorm nie, maar is ook 'n integrale deel van die
narratiewe wat in die proses gebruik is. Die navorser in hierdie studie het die
1 0
waarde van die deelnemers se kontekste tot die studie erken deur die
bestudering van hul narratiewe en ander aktiwiteite wat hulle in die
beroepsvoorligtingsproses voltooi het. Dit het die navorser in staat gestel om
meer diepgaande begrip vir die deelnemers se individuele perspektiewe te
verkry.
1.5.5 Data -analise en bevindinge
Die studie kan as verkennend en beskrywend van aard beskryf word, omdat daar
op die belewing van kliente in die beroepsvoorligtingsproses gefokus is. Die
doelstelling was om begrip te verkry vir hul perspektiewe.
Data is, soos reeds genoem, verkry uit onderhoude en die bestudering van
argiefrekords. Vir hierdie doel is drie gevallestudies gebruik. Onderhoude is
gebruik om hul belewinge te ondersoek, terwyl dokumentanalise gebruik is om
konteks te skep en sodoende verbeterde begrip vir die deelnemers se persepsies
van die prosesaktiwiteite en narratiewe te verkry, sowel as om geldigheid en
betroubaarheid van die studie te verseker.
'n Konstante Vergelykende metode, soos deur Merriam (1998:159) beskryf, is
gebruik om data te analiseer. Die analise het tematies in die individuele
onderhoude geskied, sowel as tussen onderhoude. Herhalende temas is in
kategoriee verdeel en deur die gebruik van aanhalings en toepaslike bestaande
literatuur bevestig.
Die gevolgtrekkings oor die navorsingsbevindinge is aan die einde van die studie
gebied, waarna aanbevelings gemaak word.
1 1
1.6 ETIESE MAATREeLS
Etiek word deur die Mediese Navorsingsraad (www.mrc.ac.za ) beskryf as die
wetenskap van kriteria, norme en waardes vir menslike aksie en gedrag. Hulle
beskryf etiek verder ten opsigte van gesondheidsnavorsing as die praktyk
waarvolgens vasgestelde norme en waardes die sistematiese refleksie en
wetenskaplike evaluasie van enige eksperiment of navorsing lei, met die hoofdoel
om gesondheidsorg te verbeter en kliente tot voordeel te strek. Omdat daar in
hierdie studie vanuit 'n Opvoedkundige Sielkundige raamwerk gewerk is, en dit
as 'n gesondheidsorgdissipline geklassifiseer word, is die etiese maatreels, sons
deur die Mediese Navorsingsraad vereis, in ag geneem.
1.6.1 Outonomie van die deelnemers
Odendal (1991:812) verwys na outonomie as selfbestuur, selfregering,
selfstandigheid en 'n onafhanklikheid van gees. Die outonomiteit van
deelnemers tot hierdie navorsingstudie verwys dus na die erkenning van hul
individualiteit en hul vermoe om selfstandig besluite te neem ten opsigte van hul
deelname.
Volgens die riglyne van die Mediese Navorsingsraad, sons bo vermeld, is die
deelnemers as kliente met outonomiteit en individualiteit gerespekteer. Dit
gaan egter nog verder deurdat die deelnemer se outonomiteit ook erken moet
word as by of sy tydens die navorsing besluit om te onttrek (Glesne 1999:115).
Die deelnemers in hierdie studie het vrywillig deelgeneem sonder dat daar enige
flnansiele of ander ekstrinsieke voordele aan hulle voorgehou is. Ouers en
kinders is volledig ingelig ten opsigte van die fokus van die studie en die gebruik
van die inligting uit die onderhoude en argiefrekords voordat die
12
toestemmingsbriewe onderteken is. Die ouers van die minderjarige deelnemers
het toestemming verskaf dat hul kinders aan die navorsing mag deelneem.
Dit was verder van etiese belang dat hulle ingelig was oor die proses van die
navorsing, asook oor die moontlike uitkomste. McLeod (1999:15) brei hierop uit
deur te noem dat dit veral in die evaluering van die effektiwiteit van 'n ingryping
van uiterste belang is dat die gevolge vir die verskillende rolspelers vooraf
geidentifiseer en geantisipeer moet word. In hierdie navorsing het die
deelnemers reeds deur die terapeutiese proses gegaan en is die onderhoude dus
fundamenteel reflektief.
1.6.2 Privaatheid van die deelnemer
Glesne (1999:122) noem dat elke deelnemer die reg het om te verwag dat sy
anonimiteit gerespekteer sal word en dat alle inligting vertroulik gehou sal word.
Die vertroulikheid van die deelnemers is gerespekteer en alle inligting was
anoniem gehanteer, ten einde nie net hul vertroulikheid ten opsigte van die
navorsing te beskerm nie, maar ook ten opsigte van die inligting wat uit die
argiefrekords verkry is. Dit het ook hul aktiwiteite en narratiewe uit die
oorspronklike beroepsvoorligting ingesluit.
1.6.3 Voordele van die navorsing vir die gemeenskap
Een van die beginsels van etiese navorsing is die balans tussen die voordele en
die uitkomstes op individuele en gemeenskapsvlak. Binne die Suid-Afrikaanse
paradigma is dit belangrik om die individu nie net as individu te erken nie, maar
ook as `n lid van 'n stelsel en gemeenskap. Die navorsing het ten doel om
kliente se belewinge van 'n spesifieke terapeutiese proses te evalueer om
sodoende die proses te verbeter om toekomstige kliente tot voordeel te strek en
die terapeut se insig te verbreed, soos in punt 2.3 bespreek word. Die gehalte
13
van die navorsing is deur die verkryging van meer begrip en betekenismaking
van die proses, tans en toekonnstig, verhoog (McLeod 1999:133).
1.6.4 Gehalte
Ten einde waardevolle bydrae tot hedendaagse navorsing te maak, is dit
belangrik dat die navorsing van 'n hoe gehalte is. McLeod (1999:133) stel voor
dat die gehalte van kwalitatiewe navorsing gemeet word aan die erkenning van
'n persoonlike faktor, die dialogiese kennis en die verbetering van begrip van die
spesifieke navorsingsobjek of -fenomeen. In hierdie navorsing is die persoonlike
rol wat die navorser met haar waardes en kennis in die navorsing gespeel het
erken, sowel as die kennis en begrip wat deur die medewerkende konstruksie
daarvan tussen die navorser en die deelnemers verkry is. Laastens sal die
navorsing geslaagd wees indien dit vir die navorser en die leser 'n beter begrip
gee van die proses en die belewinge van voormalige kliente in die proses, ten
einde dit vir toekomstige gebruik aan te pas en te verbeter.
Soos deur Yin in Tellis (1997:9) voorgestel, is die gehalte van die studie verder
verseker deur die insluiting van alle toepaslike inligting, ondersteunende data
sowel as kritiek, tot die proses. Die fokus is op die belewing van die kliente
gehou en die navorser se teoretiese voorkennis het tot die verdieping van die
analise bygedra.
'n Duidelike strategie en ontwerp, soos in hierdie hoofstuk uiteengesit, is gebruik
om die navorsing te lei en struktuur aan die proses te verskaf en sodoende
navorsing van gehalte te !ewer.
14
1.7 KERNBEGRIPVERHELDERING
Vir die doel van hierdie studie is die volgende terme as volg gedefinieer:
Beroepsvoorligting Beroepsvoorligting verwys na die sistematiese proses
waardeur inligting ten opsigte van die persoonlike
kenmerke van 'n individu ontdek en ontgin word (Maree
et al. 2002:120) ten einde beroepsverwante besluite te
maak.
Konstruktivisme Konstruktivisme is 'n terapeutiese, teoretiese raamwerk
wat die klient se realiteit identifiseer, erken en
respekteer. Binne die raamwerk word metodes soos
narratiewe en oplossinggefokusde metodes en strategies
aangewend ten einde die klient tot verdere
selfbewuswording, selfaanvaarding en individuele
probleemoplossing te lei (Chen 1997:314).
Postmodernisme Postmodernisme is 'n filosofiese paradigma en era wat
die modernistiese era opvolg. In postmodernisme word
die unieke realiteit van 'n individu erken en word daar na
'n vervullende persoonlike realiteitservaring gestreef
(Severy 2001:9). Konstruktivisme en die Ekosistemiese
teorie is teoretiese raamwerke wat uit Post-modernisme
spruit (Sharf 2002:279).
Proses "Proses" verwys na 'n sistematiese en dinamies
gefasiliteerde ontwikkeling ten einde 'n doel te bereik.
15
-ontwerp
Hoofstuk
Na vorsingsmetodologie
Data-anal/se bteratuurkontrole
Bevindings Aanbevelings
Verklarende kterattithstudie tot die bestbdeerde beroepsvoorlytingsproses
Hoofstuk
Hoofstuk
Terapeut
Alhoewel beroepsvoorligting tradisioneel deur 'n
voorligter gedoen word, word daar in hierdie studie egter
na terapeute verwys, synde die proses nie 'n suiwer
voorligtingsproses is nie, maar eerder bestaan uit drie tot
vier beroepsgefokusde terapeutiese sessies.
1.8 PROGRAM VAN ONDERSOEK
Die uiteensetting van die navorsingstudie word in figuur 1.1 grafies voorgestel:
KonteA-s- Van die-studierRrobleenstl/ingrDoeten.fifetodologie:ivairdie"cnavoi-stag' -; .
an rele'valiteTeth6eoh5pa .
Figuur 1.1: Uiteensetting van navorsing
16
1.9 SAM EVATTING
In hierdie hoofstuk is 'n bree oorsig gegee oor die studie as sulks en die proses
wat gevolg word. Daar is op die noodsaaklikheid van en motivering vir die
studie, sowel as op die probleemstelling en doel gefokus. Die navorsingstrategie
is kortliks bespreek ter inleiding tot die verdere verloop. Laastens is enkele
kernbegrippe binne die konteks van die studie, sowel as die teoretiese paradigma
van die navorser, gedefinieer. Die teoretiese konteks van die toepaslike
beroepsvoorligtingsproses word in die volgende hoofstuk bespreek. Daar word
spesifiek verwys na konstruktivisme as postmoderne teorie, sowel as na die
ontwikkelende veld van konstruktivisties-gebaseerde beroepsvoorligting met die
gebruik van narratiewe.
17
HOOFSTUK TWEE
VERKLARENDE LITERATUURSTUDIE TOT DIE
BEROEPSVOORLIGTINGSPROSES
2.1 INLEIDING
Hierdie hoofstuk dien as 'n verklarende literatuurstudie tot die beroeps-
voorligtingsproses soos in hierdie studie nagevors. Alhoewel die literatuurstudie
nie vir die verdere proses van navorsing van belang is nie, en nie 'n invloed op
die praktyk van die verdere data-insameling en -analise het nie, word hierdie
verklarende literatuurstudie wel ingesluit ten einde die leser 'n beter begrip van
die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses en die teoretiese fundering daarvan
te gee. Aangesien die navorser se eie bestaande kennis binne die raamwerk van
kwalitatiewe navorsing erken word, en dit 'n beduidende invloed op die
bevindinge en aanbevelings soos in hoofstukke vier en vyf bespreek het, is dit in
belang van die leser om dieselfde agtergrond tot die onderwerp te verkry.
In hierdie hoofstuk word daar ter inleiding kortliks na die bre& veld van beroepe
en beroepsvoorligting verwys. Daarna volg 'n teoretiese bespreking van
konstruktivisme as postmodernistiese teorie en die toepassing hiervan in die
praktyk van konstruktivistiese beroepsvoorligting. Ten laaste word 'n kort
uiteensetting van die beroepsvoorligtingsproses wat in hierdie studie bestudeer is
gegee.
2.2 DIE BREE VELD VAN BEROEPE EN BEROEPSVOORLIGTING
Beroepsvoorligting as komponent van die algemene voorligtings- en sielkundige
praktyk is 'n bree veld met verskeie spesialiste op verskeie vlakke van
18
kwalifikasies, kundighede en denkrigtings. Die praktyk van beroepsvoorligting is
nie tot die sielkundige praktyk beperk nie, maar ook tot ander professies
waarvan die mees algemene die voorligting- of lewensvaardighede-opvoeder in
skole is (Watts 1998:1). Begrip van beroepe en beroepsvoorligting is dus 'n
wydverspreide en relatief diverse behoefte, veral in 'n land soos Suid-Afrika. Die
behoeftes van die nasionale arbeidsmark, sowel as die meer globale behoeftes, is
reeds in hoofstuk een bespreek, maar dit bly van belang om op die toepaslikheid
en omvang van die praktyk binne die Suid-Afrikaanse beroepsmark te let.
Beroepe word deur Watts (1998:3) as 'n versamelnaam vir alle tipes werk
gedefinieer — van persone wat in diens geneem is tot mense wat vir hulself werk
skep tot onbetaalde werk soos in die huis of gemeenskap onderneem word.
Volgens hierdie definisie dek die term "beroep" dus alle vorme van werk, van
byvoorbeeld prokureurs tot die tuisteskepper. Hy noem verder ook dat dit deur
'n lewenslange belangstelling en ontwikkeling in leer en werk gekenmerk word.
Greenhaus et al. (2000:8) definieer die term verder deur dit te beskryf as 'n
professie, 'n okkupasie of organisasie, asook die "eiendom" van die individu. Die
beroep word volgens die definisie dus as deel van die individu erken en nie as 'n
losstaande taak wat net deur die individu verrig word sonder enige integrasie
nie. Hul verdere verduideliking is egter meer konserwatief, en moontlik nader
aan die algemene erkenning wat daagliks aan 'n beroep gekoppel word, deurdat
hulle daarna verwys as 'n vorm van stabiliteit binne 'n spesifieke veld.
Die definisie en begrip van beroepe en beroepsvoorligting is, soos in die
definisies geillustreer, 'n relatief omstrede en dinamiese konsep. Net soos in
enige ander veld van die menslike wetenskappe, word die praktyk deur
dinamiese en veranderende teoriee en paradigmas van die praktisyns beInvloed.
Vir die afgelope paar dekades is die praktyk van beroepsvoorligting sterk deur
die werk van onder andere Holland, Crites en Super om net 'n paar
toonaangewende teoretici te noem, beInvloed (Maree et al. 2002:15,16). Vir die
19
doeleinde van hierdie studie gaan daar nie verder teoreties hierop uitgebrei word
nie, maar die invloed van teoriee op die praktyk word erken. In die meeste
beroepsvoorligtingspraktyke word psigometriese toetse, soos die 16 Persoonlik-
heid-faktor analise, Selfondersoek Vraelys en MB10 daagliks in die toetsing en
voorligting vir vakkeuses en beroepe gebruik. Daar is nie gepoog om in hierdie
studie vergelykend te wees tot hierdie aanvaarde praktyk nie, maar slegs om 'n
relatief nuwe en dinamiese alternatief te bied. Ten einde die alternatiewe vorm
te verstaan en die paradigmaskuif te kan maak, is dit egter noodsaaklik om die
teoretiese fundering daarvan in die postmodernistiese teoriee, en meer spesifiek
die konstruktivisme, te verstaan.
2.3 KONSTRUKTIVISME AS POSTMODERNE BENADERING
Konstruktivisme is volgens Sharf (2002:279) 'n teorie wat vanuit postmodernisme
spruit. Dit word vervolgens bespreek.
2.3.1 Oorsig van postmodernisme
Postmodernisme is 'n reaksie op modernisme wat 'n era van rasionaliteit
ondersteun het. In die modernistiese era is klem geplaas op, en waarde geheg
aan, wetenskaplike metodes en bewyse soos in die ontwikkelinge op die
wetenskaplike en tegnologiese gebiede weerspieel word (Shari 2002:279). Watts
(1998:1) noem dat ons tans in 'n wonderlike era leef waar ons nie net die ingang
van die millennium beleef nie, maar onsself ook in 'n historiese transformasie tot
'n nuwe era bevind. Hy haal ook vir Robert Reich aan wat na hierdie
transformasie as "The second great crossing" verwys en dit in waarde met die
industriele skuif van landerye na fabrieke vergelyk. Selfs Savickas (1993:208)
verwys na hierdie transformasie en noem dit die Nuwe Inligtingsera.
20
Postmodernistiese teoriee erken en weerspieel 'n multikulturele, diverse \Nereid
en erken dat individue hul eie sienings sal he en hul werelde daarvolgens sal
konstrueer (Shari 2002:279). Postmodernisme is egter nie tot teoriee beperk
nie, en moet as 'n natuurlike verloop van denke, gebore uit die ontwikkeling van
die mens en sy meegaande verandering in behoeftes, gesien word. Terwyl die
modernistiese era die objektiwiteit en wetenskaplike bewyse voorsien het wat
nodig was om in 'n gendustrialiseerde wereld te oorleef, het postmodernisme as
'n nuwe denkrigting ontwikkel om in nuut ontwikkelde behoeftes te voorsien. In
teenstelling met die sterk behoefte aan objektiwiteit, bied die postmodernistiese
teoriee en praktyk 'n fokus op die siening van die individu (Severy 2001:9), binne
die konteks of situasie waarin die ervaring plaasgevind het of die kennis
gekonstrueer is (Savickas 1993:210). Hierdie soeke na individuele betekenis,
eerder as universele waarheid (Severy 2001:9), vind veral in die veld van die
menslike wetenskappe, en dus ook in die terapeutiese en beroepsvoorligtings-
praktyke van die beroepsvoorligter, aanklank.
Volgens postmoderne beginsels word meervoudige realiteite erken en word taal
as die instrument tot betekenismaking gesien (Savickas 1993:208,209). Taal is
nie meer slegs 'n weerspieeling van realiteit nie, maar is instrumenteel in die
skepping daarvan. Postmoderne terapeutiese praktyke is op die erkenning van
kultuur en diverse en individualistiese realiteite gerig en die terapeutiese
tegnieke is sterk op die gebruik van en betekenismaking deur taal gefokus.
Maree et al. (2002:26) lys vyf kenmerke van die postmodernistiese praktyk.
Eerstens behels dit die verandering in die rol van die terapeut. Die terapeut is
nie meer die kenner nie. Kliente word as die medeterapeute erken en klem word
op die verhouding en kommunikasie tussen terapeute en medeterapeute gel&
Tweedens is die doel van die terapie om kliente toe te rus om hul eie probleme
te hanteer, eerder as om dit met 'n generiese oplossing vir hulle te probeer
oplos. Terapeute gaan van die standpunt uit dat kliente met behulp van sosiale
21
netwerke self oplossings kan genereer en fokus dus eerder op die fasilitering van
hierdie proses (Maree et al. 2002:131) ten einde kliente as individue te
bemagtig. Derdens word die verskillende lewensrolle van kliente, sowel as hul
unieke lewenstories, erken. In terme van beroepsvoorligting word daar vierdens
erken dat die beroepskeuse persoonlik is. Individue word binne die
postmodernistiese beroepsvoorligtingspraktyk nie gesoleerd van hul lewensrolle
gesien nie en erkenning vir die integrasie van hul rolle as werkers tot as persone
word gegee. Laastens het die paradigmaskuif na 'n meer postmodernistiese
praktyk 'n praktiese invloed op die metodes van beroepsvoorligting en terapie.
Terwyl daar in die modernistiese era, en steeds nog, baie waarde aan
psigometriese toetse geheg word, fokus postmodernistiese terapeute op kliente
se holistiese realiteite in plaas van slegs van toetsings gebruik te maak. Die
lewenstories van die individue word dus vir data-insameling gebruik, eerder as
die resultate van psigometriese toetse.
2.3.2 Konstruktivisme
Konstruktivisme, as postmoderne benadering, is veral vir hierdie studie van
belang omdat die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses daarop gebaseer is.
Konstruktivisme het deur die jare, en in verskeie dissiplines, tot 'n filosofie en
opvoedkundige beweging ontwikkel. In die veld van Opvoedkundige Sielkunde
het dit veral as 'n leerteorie steun verwerf. Dit benadruk die belangrikheid van
kennis, waardes en vaardighede (Southwest Educational Development
Laboratory 1993:1). Op 'n filosofiese vlak verwys dit na die konstruksie van
persoonlike sienings en kennis. Filosowe redeneer dat realiteit persoonlik is en
dat, as gevolg van die uniekheid van persoonlike interpretasies en begrip, geen
idee suiwer waar of suiwer vals kan wees nie (Colburn 2000:1). Konstruktivisme
neem oor die algemeen aan dat leer 'n proses is waarin nuwe kennis by reeds
bestaande kennis geassimileer word en dat begrip daarvolgens aangepas word.
In die proses verkry idees meer diepte en kompleksiteit en ontwikkel die individu
22
'n kritiese insig in hoe hy dink en wat hy met betrekking tot die wereld verstaan
(Strommen & Lincoln 1992:2). Dit erken dus die belangrike en noodsaaklike rol
wat bestaande skemas in persoonlike en kognitiewe groei speel (Brooks & Brooks
1999:18).
In die konstruktivistiese praktyk word diverse realiteite erken. Die aanname
word gemaak dat daar nie net een enkele waarheid is nie, maar dat die waarheid
vir elke spesifieke individu van sy sienings van sy eie realiteit afhang. Neimeyer
en Steward (soos in Sharf 2002:279) argumenteer dat die individu vir die
konstruksie van sy eie realiteit, deur sy sienings van dit wat met horn en om horn
gebeur, verantwoordelik is. Vanuit 'n konstruktivistiese benadering verskuif die
fokus in terapie na 'n soeke na betekenis. Hierdie betekenis word deur die
persoon se eksterne en interne dialoog verkry. Die konstruktivistiese terapeut
glo dat betekenisvolle leer slegs kan geskied wanneer individue na hulself en na
mekaar luister, selfondersoek instel en alleen, sowel as saam met ander, die
"leer" skep (Clarke, Power & Hine 2002:1). Die terapeut vorm 'n deel van die
individu se sosiale konteks, en is nie meer die kenner wat oplossings gee nie.
Die doelwit is eerder om die klient te bemagtig om probleme tot meer
waardevolle en hanteerbare opsies te herdefinieer. Kliente word in 'n
fasiliterende omgewing bygestaan om self oplossings uit hul eie realiteit en
individuele kontekste te genereer. Die terapeut word die mede-outeur van die
klient se lewenstorie en ondersteun die klient in die proses om van rasionele
verduidelikings te beweeg tot dieper houdings, waardes en aannames (Severy
2001: 12 & 15).
2.4 BEROEPSVOORLIGTING VANUIT 'N KONSTRUKTIVISTIESE
RAAMWERK
Soos reeds genoem is die wereld tans in die oorgangsfase na 'n nuwe era. Die
menslike wetenskappe en — van spesifieke belang vir hierdie studie — die
23
terapeutiese en beroepsvoorligtingspraktyk, moet by die behoeftes van die
mense wat in die nuwe era moet funksioneer aanpas. Chen (1997:316) beaam
hierdie idee deur te noem dat mense sosiale tendense ten opsigte van lewens-
en beroepsbesluite navolg om binne 'n veranderende en ontwikkelende sosiale
konteks te oorleef. Saam met hierdie veranderende sosiale tendense blyk dit dat
beroepsvoorligting ook besig is om tot 'n meer fasiliterende en gesamentlik-
interpreterende dissipline te ontwikkel waarin die praktisyns individue bystaan in
die proses om samehang te vind tussen hulle soeke na betekenis en die
verdeling van werk in hul gemeenskap (Savickas (1993:205). In die lig hiervan
redeneer Chen (1997:314) dat, alhoewel die erkende raamwerk vir
beroepsvoorligting steeds tersaaklik en nuttig sal bly, dit moontlik nie voldoende
sal wees om die missie en rol van die self in beroepskepping gedurende hierdie
era te fasiliteer nie.
'n Verdere implikasie van die paradigmaskuif op die praktyk is die erkenning van
'n verdere behoefte aan beroepsontwikkeling en die meegaande selfontwikkeling.
Savickas (1993:209) noem dat die werksetiek van die postmodernistiese era as
die era en etiek van selfontwikkeling opgesom kan word. Chen (1997:311) vra
wat die individu kan doen om honnself beter voor te berei om in 'n vinnig
veranderende gemeenskap die regte beroepskeuses te maak en Greenhaus et al.
(2000:12) antwoord hierdie vraag deur stappe te gee vir die
beroepsbestuursproses waarvoor konstruktivistiese beroepsvoorligters hul kliente
bemagtig. Volgens hierdie outeurs is selfkennis van uiterste belang ten einde
individuele kenmerke te kan identifiseer, realistiese beroepsdoelwitte te stel,
strategies in did verband te beplan en te implementeer en vir die "self" terugvoer
te gee ten opsigte van die effektiwiteit van die beroepsbesluit.
In die praktyk van beroepsvoorligting het al hierdie gemeenskapsveranderinge 'n
duidelike invloed op die beroepsvoorligtingsproses self, sowel as die rolle wat
aan die terapeut en die klient toegeken is. Savickas (1993:210-213) stel die
24
volgende kenmerke van die konstruktivisties-gefundeerde beroepsvoorligtings-
praktyk voor:
Eerstens is daar geen kenners meer in die proses nie. Die terapeut word die
mede-outeur van die klient se lewenstorie en die klient word mede-terapeut
in die proses. Die verhouding is dus gelykwaardig en nuwe leer word uit die
kennis van die terapeut ten opsigte van beroepe en die terapeutiese praktyk
en die kennis van die klient oor homself gekonstrueer. Chen (1997:311) is
spesifiek positief oor die veranderende rolle en noem dat daar in die
terapeutiese praktyk in geheel meer aandag aan die individu as aktiewe
agent in die proses geskenk moet word. Getrou aan die basiese beginsels
van postmodernisme, word erken dat mense die beste leer indien hulle self
aktief betrokke is in die skeppingsproses met die vaardighede of kennis wat
hulle verwerf het (Slavin 1994:48).
Tweedens is die fokus eerder om die klient te bemagtig, as om horn in 'n
spesifieke beroep of werksomgewing te laat inpas. Die klient word as
selfverkennende individu met diverse belangstellings, aanlegte en
persoonlikheidskenmerke erken en sodoende kan hy, met die hulp van die
terapeut, self besluite neem en daarvoor verantwoordelikheid aanvaar. Die
sentrale fokus van die voorligting en die aktiwiteite wat gebruik is, het ten
doel om die klient 'n meervoudige perspektief te gee en om individuele en
intrapersoonlike begrip te verbeter (Chen 1997:314).
Derdens word die oorkoepelende narratief oorgeskryf. In konstruktivisme
word die aanname gemaak dat elke persoon sy eie unieke lewenstorie het
wat 'n invloed op die persepsies van sy realiteit uitoefen. Mense interpreteer
hul huidige rolle en situasies binne hul huidige sosiale konteks en gebruik dit
om hul huidige narratiewe sowel as toekomsgerigte "storielyne" te konstrueer
(Chen 1997:316). Die praktyk is daarop gefokus om hierdie lewenstorie te
25
herskryf en sodoende oppervlakkige of destruktiewe opvattings te verander
deur positiewe rekonstruksies in 'n vloeiende en ontwikkelende narratief te
skep.
Vierdens word beroepe erken as persoonlik. Die beroep van 'n persoon word
erken as 'n lewensfaset wat interaktief en interafhanklik met ander
lewensfasette van die individu funksioneer. Die persoon as
beroepsbeoefenaar en die persoon as mens word nie meer geskei nie.
Krumboltz (soos in Maree et al. 2002:9) stem hiermee saam deur te noem
dat beroepsvoorligting en persoonlike voorligting nie meer as twee aparte
tipes ingrypings gesien kan word nie, maar eerder erken moet word as
interaktiewe prosesse. Savickas (1993:209) ondersteun hierdie punt verder
deur uit te lig dat die ontwikkeling van persoonlike vaardighede soos
selferkenning en besluitneming integraal is tot die prosesse van
beroepsvoorligting, beroepsontwikkeling en beroepsbestuur. Die individu wat
homself verstaan, sal dit moontlik makliker vind om sukses en tevredenheid
in sy werk te behaal in die veranderende w8reld van werk, soos in hoofstuk
een bespreek (Greenhaus et al. 2000:13).
Laastens word daar van alternatiewe tegnieke soos stories gebruik gemaak,
eerder as om net op toetsresultate te vertrou. Vanuit 'n taalperspektief, waar
betekenis deur kommunikasie verkry word, is die gebruik van taalaktiwiteite,
soos narratiewe, gewild as konstruktivistiese tegniek Savickas (1993:210).
Simpson & Weiner (1989) definieer 'n narratief as 'n verhaal, stone of voordrag
van feite. Die gebruik van stories in die leerproses is nie nuut nie. Dit is trouens
'n metode wat al vir eeue gebruik word. Narratiewe word oral gevind — in fabels,
mites, kortverhale, geskiedenis, tragedies, komedies, sprokies en selfs
kunsvorme soos skilderye en danse (Rodriguez 2002:1). As mense skep ons ons
begrip van ons wereld deur van stories gebruik te maak (Maree et al. 2002:131).
26
Narratiewe is dinamies en veranderend en ons is as mense deurlopend besig om
ons eie narratiewe te herskryf (Clarke et al. 2002:1). Daaglikse en uitsonderlike
gebeure het beide 'n invloed op die storielyn van ons narratiewe, en selfs op ons
opvattings van die voorafgaande verhaal. Dit is 'n lens waardeur elke individu sy
realiteit en gemeenskap sien en beoordeel. Rodriguez (2002:1) noem verder dat
narratiewe die doelwitte en intensies van menslike akteurs toon in die verhale
waarin hulle poog om hul kulture en gemeenskappe verstaanbaar te maak.
In terapie word die narratiefaktiwiteite en narratiewe self gebruik om die individu
se lewenstorie te ontgin, negatiewe en/of irrasionele gedagtes te herkonstrueer
en 'n toekomsvisie saam met die klient te skep. Deur met die klient se unieke
stale te werk, word die geleentheid gebied om rasionele en irrasionele gedagtes
te herkonstrueer ten einde toekomsvisie en probleemoplossing te fasiliteer (Chen
1997:315). Dit bied ook die geleentheid vir refleksie en laat die klient toe om as
outeur van sy eie lewenstorie veranderings aan te bring en sy lewenstorie in 'n
konstruktiewe leerproses van die self te herskryf (Maree et al. 2002:135). Vanuit
'n konstruktivistiese benadering is die leerproses van uitsonderlike belang vir
effektiewe beroepsvoorligting. Volgens Chen (1997:316) toon studies dat
mense se subjektiewe ervarings in die proses van ontdekking deur hul
lewenstories, en die begrip van die betekenis wat hulle daaruit verkry,
noodsaaklik is vir beroepsbesluite en verdere beroepsontwikkeling.
2.5 PROSES VAN BEROEPSVOORLIGTING OP HIERDIE STUDIE VAN
TOEPASSING
Deelnemers* betrokke by hierdie studie het reeds voor aanvang van die
navorsing 'n beroepsvoorligtingsproses deurloop wat van narratiewe gebruik
gemaak het. Ten einde hul ervarings binne hul eie sosiale kontekste, sowel as
• Vir die doel van hierdie proses sal daar na die respondente as kliente verwys word.
27
die terapeutiese konteks waarin die beroepsvoorligting plaasgevind het te kon
verstaan, is dit nodig om die proses uit te le.
Die kliente is eerstens gevra om 'n Myers-Briggs-persoonlikheidstipe-vraelys te
voltooi. Hulle is ook versoek om verskeie aktiwiteite uit te voer, byvoorbeeld die
maak van collages, voltooiing van sinne en kontrolelyste vir belangstellings,
talente, persoonlikheidskenmerke en waardes. Kliente is ook gevra om twee
narratiewe te skryf. Die gebruik van narratiewe is 'n doelbewuste poging om die
klient te help om sy of haar lewenstorie uit te brei (McQuade soos in Maree et al.
2002:137). Volgens Polkinghorne (soos in Clarke et al. 2002:2) kan narratiewe
gedefinieer word as die fundamentele skema waarvolgens individuele aksies en
gebeure binne 'n verstaanbare geheel gebind word. As 'n konstruktivistiese
metode fokus narratiewe daarop om individue as outeurs van hul eie
lewenstories te bemagtig (Watts 1998:5).
Die eerste narratief in hierdie spesifieke proses het die skryf van kliente se eie,
algemene lewenstories behels. Deur 'n lewenstorie te skryf word die geleentheid
vir die klient geskep om ervarings kronologies, volgens belangrikheid, of ordeloos
uiteen te sit, soos dit vir hulle sin maak. Interpretasie van die lewenstorie stel ten
doel om 'n aktiewe, reflektiewe denkproses te fasiliteer (Chen 1997:315). Die
refleksie en bewuswording van hul eie lewenstories is die eerste stap in 'n
noodsaaklike proses van selfontdekking. Narratiewe bemagtig die "outeur" van
die narratief om ervarings binne 'n meer betekenisvolle lewenskonteks te herleef
en te akkommodeer (Clarke et al. 2002:1). Dit gee aan die skrywer die
geleentheid om indien nodig aksies te herdink en lewensrigting te identifiseer en
te verander (Rodriguez 2002:1).
Die tweede narratief is 'n toekomstige narratief waarin kliente gevra is om die
storie van hul toekomstige drome en vrese vir die volgende vyf jaar te skryf.
Hierdie narratiewe kan besonder ryk aan inligting ten opsigte van waardes en
28
toekomsorientasie wees (Chen 1997:315). Verder rapporteer Chen (1997:316)
dat beroepsprojeksie soos in die bogenoemde narratief, ten doel het om 'n beter
persoon-in-wereld toekoms to konstrueer.
Binne die konstruktivistiese beroepsvoorligtingsproses word die terapeut en die
klient as medehelpers of vennote gesien, omdat die konstruktivistiese terapeut
die klient as 'n selfinterpreterende individu erken, wat self betekenis van sy of
haar lewe kan onderhandel en konstrueer (Mosham & Peavy soos in Chen
1997:314). Die proses word dus deur albei partye op verskillende stadiums
beheer en geInterpreteer. Die fokus is op gesamentlike ontdekking en leer, deur
die narratiewe van die klient en die fasilitering van die terapeut. Die sukses van
die proses is uiters afhanklik van die verhouding tussen die twee partye, omdat
dit op die aanname van 'n potensieel sterk vertrouensverhouding en
onvoorwaardelike aanvaarding en begrip berus. In 'n konstruktivistiese proses is
die erkenning en aanvaarding van die individu se realiteit van fundamentele
belang.
In die terminasiefase van die proses is die klient se narratief deur die terapeut
herskryf met inagneming van die inligting wat uit die oorspronklike narratiewe,
aktiwiteite, terapeutiese gesprekke en die resultate van die Myers-Briggs-
persoonlikheidstipe-vraelys verkry is. Met taal as medium van betekenis word
die narratief as 'n lens gebruik waardeur waargeneem en betekenis verkry kan
word (De Pablo Urban 1997:7). Die kliente het beheer oor die narratief behou
deur 'n basiese terapeutiese "outeursreg" waardeur hulle die narratief volgens
hul eie dinamies veranderende opvattings kon verander voordat dit met hul
ondersteuningstelsels, soos byvoorbeeld hul ouers, gedeel is. Hierdie narratief
word as 'n geherformuleerde weergawe van die oorspronklike narratief binne die
bree sosiale konteks en persepsies van die klient gesien. Dit is egter nie 'n
eindproduk nie omdat individuele narratiewe lewenslank geformuleer en
29
geherformuleer word ten einde betekenis uit lewenservaring te konstrueer (Chen
1997:316).
In die laaste sessie is al die ondersteuningstelsels, byvoorbeeld ouers en vriende,
wat deur die klient geldentifiseer is, uitgenooi om die narratief te deel, ten einde
'n beter begrip van die klient se sienings van sy of haar wereld te verkry. Die
aanname dat die ondersteuningstelsels met beter begrip van die klient meer
effektiewe steun kon bled in daaglikse funksionering en die neem van beroeps-
en ander toepaslike besluite, is gemaak.
Dit is egter belangrik dat daar op hierdie stadium 'n onderskeid getref word
tussen die proses wat in die voorafgaande paragrawe bespreek is en die proses
vir gedokumenteerde narratiewe beroepsvoorligting. Anders as in narratiewe
beroepsvoorligting het die voorafgaande beroepsvoorligtingsproses slegs van
narratiewe as 'n vorm van data-insameling gebruik gemaak en nie as 'n
terapeutiese tegniek vir eksternalisering en terapeutiese fokus van 'n eksterne
probleem wat eers hanteer moet word soos in Maree et al. (2002:132) beskryf
nie.
Die beroepsvoorligtingsproses wat in hierdie studie gebruik en bestudeer is en
wat in die voorafgaande bespreek is, word vervolgens grafies voorgestel.
30
F7GUUR 2.1: Grafrese voorstelling van die beweitowligtingsproses relevant lot hierdie studie
Die bostaande grafiese voorstelling illustreer die proses van die algemene
narratief met insluiting van aktiwiteite tot die skryf van die toekomstige narratief.
Die inligting is deur die terapeut en klient geinterpreteer waama die terapeut die
geintegreerde narratief geskryf het en die klient dit geredigeer het.
2.6 SAMEVATTING
In hierdie hoofstuk is 'n kort oorsig verskaf oor die veld van beroepsvoorligting,
postmodemisme en die postmodeme teorie van konstruktivisme. Aandag is
gegee aan die paradigmaskuif na meer konstruktivistiese beroepsvoorligting en
die toepassing daarvan, met spesifieke verwysing na die gebruik van narratiewe.
31
Laastens is die beroepsvoorligtingsproses wat op hierdie studie van toepassing
is, beskryf en grafies voorgestel.
In die volgende hoofstuk word die proses van navorsing vir hierdie studie,
waaronder die navorsingstrategie, tegnieke vir data-insameling en data-analise,
asook ander relevante metodologiese aspekte, verder verklaar.
32
HOOFSTUK DRIE
NAVORSINGSMETODOLOGIE EN -ONTWERP
3.1 INLEIDING
Die navorser stel dit ten doel om die onderliggende teoretiese
navorsingsmetodologie, die spesifieke navorsingsontwerp van die studie en die
metodes wat vir data-insameling en -analise gebruik is, verder te verklaar, asook
die keuses van bogenoemde te motiveer. Eerstens word daar op die bre&
paradigma van kwalitatiewe navorsing gefokus, waarna aandag gegee word aan
data-insamelingstegnieke en 'n beskrywing van die steekproef ten opsigte van
keuse, doel en metode. Hierna word daar op die tematiese inhoudsanalise
gefokus en word die gebruik van 'n Konstante Vergelykende metode geIllustreer.
Laastens sal die navorser konsepte met betrekking tot die studie se geldigheid en
betroubaarheid bespreek.
3.2 NAVORSINGSTRATEGIE
Hierdie studie is as 'n kwalitatiewe studie uitgevoer. Soos in hoofstuk een
gedefinieer, fokus kwalitatiewe navorsing op die verkenning van 'n individu se
sienings van sy wereld en sy interaksie en belewing daarvan (Merriam 1998:5).
Die doel van kwalitatiewe navorsing is om deelnemers se uitgangspunte ten op
sigte van 'n fenomeen beter te verstaan vanuit hul kontekste (Myers 1997: 2).
Gergen (soos in McLeod 1999:27) definieer kwalitatiewe navorsing verder as 'n
navorsingsparadigma, gebore uit 'n sosiale konstruktivistiese perspektief,
waarvolgens ons ervaringe deur die aksies, geloof en kulturele geskiedenis van
die groep mense waarbinne ons funksioneer, gevorm word. Kwalitatiewe
33
navorsing word deur induktiewe, heuristiese, reflektiewe en holistiese metodes,
houdinge en fokus gekenmerk (McLeod 1999:27).
Hierdie studie fokus vanuit 'n kwalitatiewe benadering op drie
beroepsvoorligtings-kliente se belewing van die beroepsvoorligtingsproses, soos
in hoofstuk twee beskryf, teen die agtergrond van hul individuele kontekste. Die
erkenning van hul kontekste is deur Holliday (2002:5) ondersteun, waar by stel
dat die kliente se spesifieke kontekste in ag geneem moet word, ten einde hul
sienings van die realiteit waarin hul leef en hul belewing en interpretasie van die
beroepsvoorligtingsproses, korrek weer te gee.
Navorsing vanuit 'n kwalitatiewe navorsingsparadigma, word deur 'n persepsie
van openheid ten opsigte van ontdekking gekenmerk (Holliday 2002:5). Ruimte
word geskep en die navorsing word so ontwerp dat dit spesifiek tot onvoorsiene
areas van ontdekking kan lei. Hierdie studie is deur openheid in die verloop van
die navorsingsgebeure gekenmerk, deurdat die onderhoude met die deelnemers
die leiding bied het ten opsigte van die tematiese ontleding en die stawing
daarvan op teoretiese viak. Dit is in teenstelling met die meer bevestigende
ontwerp waar die onderhoude gebruik kan word om die bestaande literatuur te
staaf. Die studie beoog nie om teorie te genereer nie, maar slegs om ontdekkend
en beskrywend te wees ten opsigte van die belewing van kliente in die
bestudeerde beroepsvoorligtingsproses, ten einde kennis te verwerf om
toekomstige terapeutiese praktyke, waar moontlik, te verbeter. Die gebruik van
kwalitatiewe navorsing bied volgens McLeod (1999:27) die geleentheid aan die
navorser en die leser om 'n sensitiewe begrip vir die nuanses van 'n spesifieke
terapeutiese proses te verkry. Hy noem verder dat dit vir die navorser van
spesifieke waarde is omdat die navorsingsondervinding self tot groei as 'n
praktisyn bydra. As kwalitatiewe studie stel die navorsing dit dus ten doel om,
soos deur McLeod (1999:15) beskryf, die gebruikers van die spesifieke proses in
34
die praktyk te bemagtig. Holliday (2002:5) bled 'n rasionaal vir die gebruik van
'n kwalitatiewe navorsingsmodel, deur te noem dat kwalitatiewe navorsing vir
beide ekstrinsieke en intrinsieke redes gebruik kan word. Albei redes het in
hierdie studie aanklank gevind waar dit vanuit 'n ekstrinsieke oogpunt gebruik is
ten einde 'n akademiese kwalifikasie te behaal. Dit is ook intrinsiek vir die
navorser as terapeut van waarde om eie ondervinding en praktyk in die daaglikse
professionele praktyk te verbeter.
Vir die doel van hierdie studie is 'n generiese, kwalitatiewe navorsingsmodel
gebruik. Data is vanuit gekose steekproef, bestaande uit drie evaluerende
gevallestudies, deur middel van ongestruktureerde onderhoude en die
bestudering van argiefrekords ingesamel. Data-analise het tematies geskied
deur gebruik te maak van 'n Konstante Vergelykende metode. Die
navorsingsmodel en -proses word vervolgens in figuur 3.1 geillustreer.
Kwalitatiewe Navorsingsmodel
111229114MagEaffla Malta& aalecatiellat WIREIREIMILYAM MEM
Die keuse an respondente Orcestnittureerde Tennis Anoka Kerearn
- yearnings) Idiarde onderhoude Vowtykende Means Intervene, an !drifting
gespestfiseerde (1) ideplinwing von Ss In benne de
beroepsvooriganparoses Gedokumenteerda Wks Inaidusle ondschouS konstrublindese
(dgistrekords) Idenlinsing von manned van de
Dot:beau:de ibis kayo** nil beroepsvoodatings-
deekprodeepaing ennallount
(3) SasinIng van tens In
dh ondwhouds M Uwfln.
proses sowel as de
navonsingsparadapna van
IcwaRatleval navoran).
FIGUUR 3.1: Grafiese vwistel/ing van die navvrsingsmode1 en daanvvolgencle navorsingsproses
35
Die voorafgaande figuur illustreer die proses wat in hierdie studie gevolg is,
vanuit die navorsingsparadigma van kwalitatiewe navorsing. Soos geillustreer,
maak die studie gebruik van deelnemers wat uit 'n tipiese steekproef gekies is.
Daaropvolgend is inligting ingesamel deur middel van onderhoude wat
geinterpreteer was met die inagname van die deelnemers se individuele
kontekste volgens hul argiefrekords. Hierdie inligting is met die hulp van 'n
Konstante Vergelykende metode tematies geanaliseer. Laastens is hierdie temas
en kategoriee genterpreteer en bevindinge verkry.
3.3 NAVORSINGSONTWERP
Hierdie studie maak gebruik van 'n gevallestudie-navorsingsontwerp.
Gevallestudies word deur Bromley (soos in Zucker 2001:1) beskryf as 'n
sistematiese ondersoek van 'n ervaring of 'n stel verwante ervarings met die doel
om die fenomeen te verduidelik of te beskryf. Yin (soos in Myers 1997:6)
beskryf dit verder as 'n ondersoek wat 'n kontemporere fenomeen binne 'n
warelewe-konteks ondersoek, veral in die geval waar die grense tussen die
fenomeen en die konteks nie duidelik onderskeibaar is nie. Hierdie stelling was
op die studie van toepassing omdat die proses wat bestudeer is spesifiek op die
ervarings en belewinge van die kliente in hul egte beroepsvoorligtings-prosesse
gebaseer is. Weereens was die belangrikheid van die inagneming van die
deelnemers se kontekste, soos benadruk deur Zucker (2001:4), erken. Deur
van gevallestudies in hierdie navorsing gebruik te maak, is nie net die klient se
konteks erken nie, maar is sy of haar perspektief sentraal tot die proses geplaas
(Zucker 2001:1).
Tellis (1997:18) erken gevallestudies as 'n waardevolle navorsingsontwerp. Hy
bevestig die stelling verder deur te noem dat dit die drie kenmerke van
kwalitatiewe navorsing fundeer, naamlik beskrywing, begrip en verduideliking.
Die navorser het dit ten doel gestel om 'n fenomeen te beskryf, begrip te
36
verhoog en 'n verduideliking te bled tot 'n komplekse navorsingsvraag deur
gebruik te gemaak het van meervoudige gevallestudies (www.gslis.utexas.
edu/evssov/usesusers/1391d1b.html).
In hierdie studie is spesifiek van instrumentele gevallestudies gebruik gemaak.
Laasgenoemde word deur. Remley (2002:8) gedefinieer as gevallestudies waar
die gevolgtrekkings verder as die individuele gevallestudie gebruik kan word. Die
geval self word ook belangriker geag as slegs 'n metode tot die verwesenliking
van 'n doel, maar as 'n instrumentele faktor in die begrip van die fenomeen.
Ten einde beter insig in die fenomeen te kon verkry, is daar van meervoudige
instrumentele gevallestudies gebruik gemaak. Remley (n.d.:8) bevestig hierdie
besluit deur te noem dat uitslae makliker en meer betroubaar veralgemeen kan
word deur van meervoudige studies gebruik te maak in plaas van slegs een
gevallestudie. Inligting verkry uit die individuele gevallestudies het tot die
algehele studie bygedra, maar gevalle is egter steeds as individueel erken.
Alhoewel die steekproefgrootte van gevallestudies gewoonlik die fokus van
kritiek tot die metode is www.gslis.utexas.edui—ssoy/usesusers/1391d1b.html),
is dit 'n ideale metode vir hierdie studie, as gevolg van die ondersoekende en
beskrywende aard van die navorsing.
Die gebruik van drie gevallestudies was as genoegsaam gesien om die
versadiging van inligting, ten opsigte van hul belewinge, te verseker.
3.4 STEEKPROEFBEPALING
In hierdie studie is daar van drie gevallestudies uit 'n tipiese steekproef gebruik
gemaak ten einde inligting te verkry oor die belewing van kliente van 'n
beroepsvoorligtingsproses wat van narratiewe gebruik maak. Volgens Miles et al.
(1994:27) maak kwalitatiewe navorsers meestal van klein steekproewe gebruik
37
wat doelbewus gekies word om die optimale kwaliteit inligting te verskaf.
Doelbewuste steekproefbepaling is gebaseer op die aanname dat die navorser
ten doel het om 'n spesifieke ervaring te ontdek, te verstaan en verdere begrip
daarvoor te ontwikkel. Die steekproef kan dus so gekies word dat dit maksimaal
tot die begrip van die fokus van die studie sal bydra (Merriam 1998:61).
Vir die doeleindes van hierdie studie is die gevallestudies deur die oorspronklike
beroepsvoorligtingsterapeut ten opsigte van gemaklikheid om te praat en
reflektiewe vermoe geklentifiseer. Hierdie informele kriteria is gebruik om
optimale inligting uit die ongestruktureerde onderhoude te verkry. Soos reeds in
hoofstuk een genoem is daar nie van die navorser se eie kliente gebruik gemaak
nie ten einde subjektiwiteit te verminder.
In hierdie studie is 'n tipiese steekproef gekies bestaande uit drie deelnemers
wat vir gevallestudies gebruik sal word. Merriam (1998:62) definieer 'n tipiese
steekproef as 'n steekproef bestaande uit gemiddelde persone wat die
gemiddelde populasie wat die ervaring beleef, verteenwoordig. Die drie
deelnemers vir die gevallestudies is dus as tipiese kliente in die proses erken en
het nie in so mate van ander kliente in die proses verskil dat dit 'n invloed op die
studie sou kon he nie. Al drie gevallestudies het die proses in hul Graad elf jaar,
wat die gemiddelde ouderdom vir beroepsvoorligtingkliente in die algemene
praktyk is, deurloop. Die deelnemers se kontekste word meer breedvoerig in
hoofstuk vier bespreek.
3.5 DATA-INSAMELING
Volgens Myers (1997:2) en McLeod (1999:27) kan daar binne 'n kwalitatiewe
navorsingsstrategie van vraelyste, onderhoude, dokumente en die analise van
teks gebruik gemaak word. Stake en Yin (soos in Tellis 1997:7) verfyn hierdie
lys verder deur spesifiek na die gebruik van dokumente, onderhoude en
38
argiefrekords te verwys. Onderhoude is primer gebruik om inligting ten opsigte
van die deelnemers se belewinge van die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses
te verkry. In hierdie studie is van ongestruktureerde onderhoude gebruik gemaak
ten einde openheid en objektiwiteit ten opsigte van toepaslike temas te kon
verhoog. Argiefrekords, wat narratiewe, onvoltooide sinne, kontrolelyste en
collages insluit, is bestudeer om die spesifieke kontekste van die individuele
gevalle te begryp. Dit het die navorser in staat gestel om interpretasies ten
opsigte van die deelnemers se onderhoude oor hul belewinge met diepgaande
insig te maak.
3.5.1 Onderhoude
Onderhoude word deur Miller & Dingwall (1997:59) gedefinieer as 'n doelbewus
geskepte geleentheid om oor 'n onderwerp, soos voorgestel deur die
onderhoudvoerder te praat. Kvale (1996:183) brei verder op hierdie definisie uit
deur onderhoude te definieer as 'n intersubjektiewe proses waarin twee mense 'n
gesprek oor 'n gemeenskaplike tema van belangstelling voer. In 'n kwalitatiewe
paradigma word die deelnemer as mede-informant en die navorser as 'n faktor
en invloed in die proses erken (McLeod 1999:27). Die onderhoudvoerder se
belangstelling skryf dus die algemene onderwerp en die rigting van die gesprek
voor (Glesne 1999:58). Die onderhoud word egter deur die onderhoudvoerder
en die deelnemer se kontekste beInvioed (Glesne 1999:68). Die navorser het as
onderhoudvoerder vrae uit haar konteks as terapeut en beroepsvoorligter gevra,
terwyl die deelnemers uit hul kontekste as kliente in die gespesifiseerde proses
geantwoord het. Dit was belangrik om te leer luister na die deelnemers se
antwoorde en daarvolgens te reageer ten einde temas in die onderhoud verder
en in meer diepte te kon verken (Glesne 1999:69).
In hierdie studie is luistertegnieke van die uiterste belang omdat daar van
ongestruktureerde onderhoude gebruik gemaak is. Ongestruktureerde
39
onderhoude word deur Tellis (1997:8) gedefinieer as oop vrae waar deelnemers
gevra word om kommentaar te !ewer oor spesifieke gebeure of ervaringe. Dit
word gedoen ten einde insig in die gebeurtenis of ervaring te verkry, sowel as
om die deelnemers se oplossings tot wanbalanse of probleme wat ondervind is,
te ontgin. Ten einde toepaslike temas te verkry en inligting te ontgin, is dit van
noodsaaklike belang dat die onderhoudvoerder op verbale en nie-verbale tekens
van die deelnemer let. Dit is gedoen deur aandagtig te luister en aandag te
skenk met in agname van die deelnemers se kontekste soos uit die argiefrekords
verstaan.
Die gebruik van onderhoude in hierdie studie is verder gemotiveer deur die
beperkinge van 'n teks-analise binne 'n oop, kwalitatiewe studie waar die siening
van die individu en die persoonlike belewing nie noodwendig in die argiefrekords
op papier vasgele is nie. Die gebruik van individuele onderhoude het vir die
navorser die geleentheid geskep om meer te leer oor aspekte wat nie
noodwendig sigbaar was nie (Glesne 1999:69). Dit bled ook verdere geleentheid
vir die ontginning van alternatiewe verduidelikings oor aspekte wat ondersoek
word. Die deelnemer word hierdeur as deelnemer in die navorsing, en nie net as
onderwerp nie, erken (Holliday 2002:4). Die konteks van die deelnemer word
erken en sodoende word die subjektiwiteit van die navorser in hierdie proses
verminder.
3.5.2 Dokumentanalise van argiefrekords
Dokumente wat gedurende die spesifieke deelnemers se beroepsvoorligtings-
prosesse gebruik is, is deur die oorspronklike beroepsvoorligtingsterapeut
verskaf. Hierdie dokumente het al drie die narratiewe, soos in hoofstuk twee
bespreek en gelllustreer ingesluit, asook kontrolelyste en collages. Hierdie
argiefrekords is bestudeer ten einde die kontekste van die deelnemers beter te
verstaan. 'n Beter begrip van die kontekste van die deelnemers het die navorser
40
gehelp om die data uit die onderhoude meer korrek binne die raamwerk van die
deelnemers se sienings van hul realiteite te analiseer.
3.6 DATA-ANALISE
Data-analise het deur middel van 'n tematiese analise geskied. Temas is nie
voorafgespesifiseer nie, maar is eerder uit die onderhoude en transkripsies
daarvan geIdentifiseer. Literatuur is gebruik om temas te staaf, eerder as om die
geldigheid van die keuse van temas te ondersteun.
Volgens Aronson (1994:1) fokus tematiese analise op die identifisering van
temas en patrone. Temas word geklentiflseer uit patrone wat uit
gesprekstemas, woordeskat, herhalende betekenisse, gevoelens en segoed
verkry word. Die temas word deur die samevoeging van komponente of
fragmente van idees, wat op hul eie betekenloos kan wees, geklentifiseer (Le
Compte 2000:149). Holliday (2002:99) beskryf temas verder as die basis
waarop argumente en uittreksels vanuit data georganiseer word, ten einde
opskrifte te verskaf aan besprekings en argumente. Om die tematiese analise te
fasiliteer is 'n Konstante Vergelykende metode, soos deur Merriam (1998:159)
beskryf, gebruik. Die gebruik van die metode het die vergelyking van insidente
binne onderhoude, sowel as tussen verskillende stelle data, behels. In hierdie
studie is herhalende temas binne individuele onderhoude eerstens geklentiflseer,
waarna patrone en ervarings vanuit die getranskribeerde gesprekke volgens
gemeenskaplike of algemene idees van al drie deelnemers gereduseer en gelys
is. Die redusering het met die gebruik van direkte aanhalings en die
parafrasering van gemeenskaplike idees geskied, soos deur Aronson (1994:1)
voorgestel. 'n Voorbeeld van die proses word as volg in figure 3.2 en 3.3
geillustreer:
41
Temas uit 'n uittreicsel van die onderhoude
C: Dis ook belangrik dat iemand se "Relax - dis Behoefte aan bevestiging van self en besluite
piekfvn. iv is darem nog OK",-en-al-difffflie goed. Belewing van terapeut
Net om bietjie te praat met iemand-en-rneer te r ;
van jouself en daardie goed. Ek bedoel - dis half sollbew ording
mal - maar dit kan werk. Ek het nou darem twikkeling van
"confidence" genoeg om myself te "OK, ek setNertroue
gelukkig met hierdie ding nie. Ek gaan in elk geval
niks daarmee doen nie - Kom ek gaan maar vir die wing van seti-
ander een". Ek se mos Ek ; beviuswcirding
weet nou wie ek is. Ek's
Party dae dan sal jy sien is ek weer bietjie Selfaanvaarding
dan is dit weer daardie dae wat ek diep dink en so !
aan en ek is gemaklik om myself
•
FIGUUR 3.2: Grafiese voorstelling van die tematiese analise van getranskribeerde onderhoude
Die tematiese analise, soos reeds vermeld, word in die bostaande dendrogram
geillustreer. Bachor (2000:7) definieer In dendogram as 'n grafiese, kwalitatiewe
data-analise-prosedure wat vir die leser 'n visuele opsomming verskaf van die
inligting wat verkry is. In hierdie studie is dendogramme (Sien Addendum B)
gebruik om temas vanuit die getranskribeerde onderhoude te identifiseer en
daama te kategoriseer, soos in die opvolgende figuur geillustreer is.
42
Kategorisering van temas
(Ingesluit in hierdie illustrasie is temas uit die uittreksel in figuur 3.2, sowel as uit ander transkripsies.)
Die Persoonlike belewing
Behoefte aan bevestiging van self en besluite
Belewing van terapeut
Belewing van terapeut
Ontwikkeling van selNertroue
Selfbewuswording
Belewing van selfbewuswording
Selfaanvaarding
Behoefte aan bevestiging
Belewing van terapeut
Persoonlike belewing
Belewing van beroepsverwante behoeftes
Belewing van eroepsvoodigtingsproses
Belewing van integrasie van eroepsvoorligting en
Sielkunde
FIGUUR 3.3: Grafiese voorstelling van die kategorisering van temas verkry alt die tematiese
analise van die getranskribeerde onderhoude
Bostaande twee figure dien as illustrasie tot die proses van data-analise deur
middel van 'n Konstante Vergelykende metode wat op hierdie studie van
toepassing is. Bogenoemde kategorisering van temas het die basis vir die maak
van gevolgtrekkings gevorm.
3.7 GELDIGHEID EN BETROUBAARHEID VAN NAVORSING
Die geldigheid en betroubaarheid van navorsing is volgens Glesne (1999:32) van
uiterste belang en moet deurgaans in die navorsingsproses in ag geneem word.
Hieropvolgend word die geldigheid en betroubaarheid van hierdie studie
bespreek.
43
3.7.1 Geldigheid van die studie
Volgens Kirk en Miller (soos in Flick 1998: 225) kan geldigheid beskryf word as
die vraag of die navorser sien wat sy dink sy sien. Dit fokus dus op die navorser
se interpretasie van die data, soos uit die onderhoude verkry. Merriam (2002:25)
noem dat hierdie interpretasies deur die navorser se interpretasie en begrip van
die deelnemers se sienings van hul realiteite beinvloed word. Vir die
interpretasie van data uit die onderhoude vir hierdie studie is dit nodig dat die
terapeut die deelnemers se kontekste verstaan om geldigheid tydens die
vraagstelling en reflektering in die onderhoude te verhoog. Vir hierdie rede is
argiefrekords bestudeer. Dit het die navorser se begrip vir die deelnemers se
realiteite, wat hul lewensperspektiewe, waardes en behoeftes ingesluit het,
verhoog en haar in staat gestel om vrae en refleksies so geldig moontlik te
formuleer.
Die gebruik van meervoudige data om die geldigheid van ander data te
ondersteun, word deur Yin (soos in Tellis 1997:6) erken. Die geldigheid van die
argiefrekords is erken deurdat aanvaar is dat daar geen subjektiwiteit tot die
navorsing met die konstruksie van die dokumente was nie, omdat dit
argiefrekords is en daar, op daardie stadium, geen voorkennis van die bestaan
van die navorsing was nie.
Die geldigheid van die inligting uit die onderhoude verkry is verder verhoog
deurdat die navorser nie die oorspronklike beroepsvoorligtingsterapeut was nie.
Dit het aan die deelnemers die geleentheid gebied om eerlike kritiek oor hul
ervaringsuit te spreek, sonder enige voorbehoud oor die praktiese implikasies of
die persoonlike verhouding met hul voormalige terapeut.
Flick (1998:228) stel verder voor dat geldigheid verhoog kan word indien die
navorser nie kommentaar lewer oor die fenomeen self nie en eerder slegs luister,
44
sowel as deur die verbale data so korrek as moontlik weer te gee. In hierdie
studie is die riglyne gevolg deur gebruik te maak van ongestruktureerde
onderhoude waarin slegs gereflekteer is op wat die deelnemers gese het. Die
navorser het gepoog om vrae en refleksies op so 'n manier te stel wat dit vir
verskeie moontlike reaksies oopgelaat het, sonder om moontlike data te
manipuleer en te beInvloed ten einde spesifieke temas en kategoriee te lewer.
Onderhoude was woordeliks getranskribeer sonder enige weglatings of
veranderinge ten opsigte van inhoud en/of taalgebruik.
3.7.2 Betroubaarheid van die studie
Merriam (2002:27) beskryf betroubaarheid as die konsekwentheid van die
resultate tot die data wat ingesamel is. In praktyk kom dit neer op die vraag of
dieselfde resultate en gevolgtrekkings uit die data gemaak sou kon word indien
die navorsing deur 'n ander navorser gedoen of genterpreteer is, of deur 'n
ander navorser gevolg is. Deur die insluiting van 'n volledige beskrywing van die
proses van data-insameling en -analise, het die navorser gepoog om hierdie
navorsingsproses so oop en deursigtig moontlik weer te gee ten einde die leser
toe te rus met al die toepaslike inligting wat nodig is om self gevolgtrekkings te
maak uit die data wat bekom is. Die betroubaarheid van die onderhoude is
verhoog deur 'n verbatim transkribering van al drie onderhoude, ten einde dit so
korrek moontlik weer te gee, sonder dat dit enigsins deur die navorser se
interpretasies van die inligting wat verkry is beInvloed is. Laastens is die
geldigheid, sowel as die betroubaarheid, bevestig deurdat die inligting, sons
verkry, met die studieleier en medestudieleier, as kenners op die gebied, gedeel
is en oopgestel is vir kritiek ten opsigte van die proses, sowel as die inligting.
Die rol van die studieleiers as konsultante tot die onverwerkte data is aan alle
deelnemers en hul ouers verduidelik en op skrif gestel, ten einde aan die etiese
maatreels wat op hierdie studie van toepassing is, te voldoen.
45
3.8 METODOLOGIESE BEPERKINGE TOT DIE STUDIE
Die metodologiese beperkinge tot die studie wat aan die begin van die
navorsingsproses erken is, word in hierdie hoofstuk ingesluit, maar sal verder in
hoofstuk vyf bespreek word met inagname van beperkinge soos gedurende die
proses geldentifiseer. Die erkende metodologiese beperkinge sluit die relatief
klein steekproef in. Alhoewel 'n tipiese steekproef gebruik is, is die gevalle slegs
tipies tot die kliente wat tot dusver hierdie proses ervaar het en nie
verteenwoordigend van 'n breer kronologiese populasie of die algemene
populasie van beroepsvoorligtingskliente nie. Dit kan eerstens aan die aard van
die navorsing as 'n ondersoekende studie tot die belewing van kliente van die
beroepsvoorligtingsproses toegeskryf word. Tweedens is die proses tans 'n
nuwe rigting in Suid-Afrika en die gebruik van hierdie proses en/of soortgelyke
prosesse in die praktyk is relatief beperk. Die onderhoude is egter eers gestaak
na die versadiging van kategoriee. Ten spyte van die bogenoemde beperkinge
kan die bevindinge egter steeds van waarde wees in die toepassing en praktyk
van hierdie beroepsvoorligtingsproses soos deur hierdie studie ten doel gestel is.
Die bevindinge kan ook aangewend word om die proses in sy groeifases in die
praktyk to lei tot 'n algemeen erkende en toegepaste praktyk.
3.9 SAMEVATTING
In hierdie hoofstuk is die beroepsvoorligtingsproses, soos op hierdie studie van
toepassing, verduidelik. Die keuse en gebruik van 'n kwalitatiewe
navorsingstrategie is bespreek en die navorsingsontwerp geillustreer. Aandag is
aan die steekproefbepaling en gebruik van gevallestudies gegee. Daaropvolgend
is aandag aan die metodes van data-insameling en -analise geskenk. Ten laaste
is daar gefokus op die geldigheid, betroubaarheid en toepaslike etiese maatreels
soos op hierdie studie van toepassing is. Die uiteensetting en beskrywing van
die navorsingsproses is 'n kwaliteitsmaatreel soos in die etiese kode vereis.
46
HOOFSTUK VIER
DATA-ANALISE EN LITERATUURKONTROLE
4.1 INLEIDING
In die vorige hoofstukke is 'n verklarende studie tot die bestudeerde
beroepsvoorligtingsproses verskaf. Die navorsingstrategie en ontwerp is in
hoofstuk drie bespreek. Die doel van die studie is om die belewinge van kliente
in die gespesifiseerde beroepsvoorligtingsproses, wat van narratiewe gebruik
maak, te ondersoek. Die data is ingesamel deur middel van onderhoude met
drie gekose deelnemers en geinterpreteer met inagname van hul kontekste.
Data is in temas geanaliseer met behulp van 'n Konstante Vergelykende metode,
ten einde nie net temas te identifiseer wat binne en tussen onderhoude
voorgekom het nie, maar ook om oorkoepelende betekenisvolle kategoriee te
identifiseer.
In hierdie hoofstuk word die kategoriee in verhouding tot relevante literatuur ten
opsigte van die proses, die onderliggende teorie van konstruktivisme en die
belewing van kliente in die terapeutiese beroepsvoorligtingspraktyk bespreek.
Eerstens word erkenning gegee aan die individuele kontekste van elk van die
deelnemers in narratiewe vorm, sons deur die navorser opgesom. Tweedens
word data, wat uit die onderhoude verkry is, onder die volgende kategoriee
bespreek: respondente se belewinge van die proses, die integrasie van sielkunde
en beroepsvoorligting en beroepsvoorligting en beroepsvoorligtingsbehoeftes.
47
4.2. KONTEKSTE VAN DIE INDIVIDUELE DEELNEMEFtS*
In hierdie navorsingstudie word erkenning gegee aan die individuele kontekste
van die drie deelnemers soos verkry uit die argiefrekords wat deur hul
voormalige terapeut verskaf is. Hierdie erkenning word gegee ten einde aan die
geldigheid en betroubaarheid van die studie, soos in hoofstukke een en drie
uiteengesit, te voldoen, asook om ooreen te stem met die navorser se
persoonlike terapeutiese en navorsingsraamwerk en die daaruitvloeiende morele
maatstawwe. As konstruktivistiese terapeut en navorser was dit vir die navorser
van morele belang om die individuele kontekste, en daardeur die individuele
realiteite van die drie deelnemers, te erken om te verseker dat interpretasie van
data geldig was.
Al drie deelnemers is uit nniddelklas-gesinne, bestaande uit twee biologiese ouers
en broers en/of susters. Al drie het ook al voorheen beroepsvoorligting gehad
deur middel van tradisionele psigometriese toetse, en het dit onvervullend en
negatief beleef ten opsigte van groei en leer. Soos reeds genoem, het al drie
deelnemers die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses in graad 11 deurloop.
Bea en Chris is tans sewentien, en Adam is agtien jaar oud.
Om die deelnemers in hierdie studie bekend te stel is die gedokumenteerde teks
vanuit die argiefrekords geneem en 'n verkorte narratief is deur die navorser oor
elke deelnemer geskryf. Dit is gedoen om elke deelnemer in konteks te plaas
ten einde aan te sluit by die konstruktivistiese uitgangspunt van die
beroepsvoorligtingsproses sowel as kwalitatiewe navorsing.
Vir die doeleindes van hierdie studie is pseudonieme aan die respondente toegeken ten einde (1) hul pdvaatheid te respekteer en (2) die lees en begrip van die studie te vergemaklik.
48
mense presies
wees. gte2 beleef Gotfigtig recielike Daarom meg cher) persoon gebeure
situasies
wagwoorci
Alhoewel
ander
partykeer
cging @gift% go
Ges a.g verander mense El@ naby
wees. getrou
individualisties
beslutte
MK) ''oo
uitdagings
optree
afdruk.
nodig bletjie ligsinnigheid
cf? sternpel aktiwiteite omgewing,
0212 EV QUO adrenalien-iiio
CCU up going2
Entoestasme
Solank
hierdie
Mt WV
goed aanwend
vriendskappe.
korn,
verwag
GiaK beste
FQ atmosfeer
nodig Doga Rea
4.2.1. Verkorte narratief vir DeeWeiner A: Adam
Pl?, Adam Oh En 01112
Rife
fl Oig. Et hag
Ea WIN
Gft tiff@ WM@ WO EV
MIN% mil* Nig
hierdie stone Golo verstaan naam
massiewe privaat tand beskerm.
daarvan Ica Quo nor clui
ander
Miliilsta offe go gRo cew=d Ng to persoonlike
hand
ca mense gentet gesels. Nag Gragicigaw Glav go gs yang gereeld
natuurlik
Geg antler
Go02 aria
probeer ontleed Werl cg met deur
klomp goete vriende, maar
go to
COQ leterseienskappe goeie
humorstn
gag Dug gga tab
Car Ca
flu. eta
idia0iggsagwe28
funskioneer
9'130 Dinamiese
omgewings
sommer
mond; vcg
vvoema
algemeen
ekstra
49
ng dame, intere-ssente
Ile 9m rebel glad ° Oti@lt
Agfa CUM Ca t iftffi VW/
wonder ttO2 ZeR CR@ g OEM
* (12 dag
9305 btomme,
spree natuur
t@ mens graag ander toeganklike
grog) . rutmte besonder persoonitke
bate waarde
Go C3 Cw kreatief projek aanpak. e oorsp orthlik entoesiasme
naam
individualistiese
probeer
snaakse
M
haarself
cleurmekaar
teenoor
hare,
wees.
opines
Bea Go gft g
gaiG4t. i in
Goo do
iemand met
veral
mense-mens I at dyt ccft ondersteuning noclig
redelik sostaal Alhoewel groepie
nattes mense na by privaatheid COT
g‘,0551Agoo
GIN og
naweekvriende.
t@ arg. M g
kreattwitett unstigheid. eget
ER hnl neutedop ti4 d )5i) (GliteSme MOM Wit Mg CU) waardeer 4117
dia ttreg obEll cill go OM@ kta raak GUT 1:32 e-stette-se GITh taatUll
atmosfeerR t: In CV situaste
Party mense
nogal Wega
mense. waarin 13 Otai skynheilige grootgeword orngewing
summer mense ontmoet hterclie a rtykeer toetrek
konflik woede. onfronkasies GR
War maklik situasie vrede c12 moot 113t inspiraste terug. dinge
kft ; totl
ouvt4
eV Gut * gu*
Gx3 c Otifg
te hag igk ni;
Ea %Ohl
aaG dinamika eerlikhed
gedagte-s Grit dt3 sees plekke Ka roo.
4.2.2. Verkorte narratief vir Deelnemer B: Bea
50
4.2.3. Verkorte nanatief vir Deeinemer C: Chris
My naam is Chris en ek is 'n ou met sy voete stewig op die aarde, maar my
kop is in die woke. Etc het bate ambisie en hopeloos te veal energie vir die
omgewings waarin ek veronderstel is om te funksioneer. Ek is ook bale
onafhanklik en uniek en hou daarvan om dinge op my eie manlier aan te pat
Ek is al van Ideins of bale innoverend en het lankal geleer om my eie
geleenthede to skep as hulle nie vanself te voorskyn kom nie. In die proses
kan ek redelik maniputerend wees en dis nou werldik 'n kuns waarvan ek die
meester-kunstenaar is.
Ek Mink dalk grootbek, maar eintiik is ek maar onseker ou wat bale
positiewe terugvoer nodig ha Hoe sneer onseker ek mak, hoe simmer raak
Sc en hopelik ook snaakser. Noem my maar 'n sicerpsinnige usoftie".
Ek het laasjaar skate verander na rampspoedige twee jaar in 'n skool waar
ek net nie ingepas het nie. My nuwe skool Is, saver skole gaan, bale Mkker
en etc voel ek kan my ware self wees. Hierdie ware ek is 'n sterk ekstrovert
wat bale ingestel is op mense. Ek moet ook bieg dat ek redelik tot erg
ernosioneel is en makMc wys hoe ek voel of wat ek dink.
So dis nou ek — die regte ek 'n Onseker ou wat stoic voel oor sy
pi* in die wereld — 'n vae p4* tans, maar ten minste my unleke
Pitt
51
4.3. BESPREKING VAN RESULTATE BEKOM UIT DIE ONDERHOUDE EN
REKONTEKSTUALISERING IN DIE LITERATUUR
Die resultate is, soos in hoofstuk drie bespreek en geillustreer, tematies
geanaliseer en in kategoriee saamgegroepeer om struktuur vir die bespreking
van resultate in hierdie hoofstuk to verskaf. Die navorser het bevind dat
geidentifiseerde eenhede van betekenis in die onderhoude met mekaar
geintegreer het. Verskillende temas en kategoriee moet dus nie gesoleerd
bestudeer word nie, maar eerder as eenhede en deel van 'n geheel erken word.
Deelnemers se belewinge is in kategoriee, temas en subtemas, wat vanuit die
onderhoude geIdentifiseer is, weergegee soos in figuur 4.1 gelllustreer.
Daaropvolgend word 'n bespreking gebied van die verskillende kategoriee en
temas soos in figuur 4.1 uiteengesit. Direkte aanhalings uit die onderhoude
(Sien Addendum C) word as illustrasie gebruik en verwysings uit die literatuur
word ingesluit ter bevestiging van kategoriee en temas.
52
Die voorafgaande figuur dien as illustrasie vir die kategoriee, temas en
subtemas, soos uit die getranskribeerde onderhoude met die deelnemers
geidentifiseer. Dit dien ook as 'n riglyn vir die bespreking van die inligting wat
voig.
4.3.1. Kategorie 1: Belewing van die beroepsvoorligtingsproses
Die beroepsvoorligtingsproses wat in hierdie studie bestudeer word, is 'n
aktiewe, sowel as interaktiewe proses, waarin die kliente aktiwiteite het wat hulle
moet voltooi, waama dit deur beide die terapeut en die klient vender geanaliseer
word. Hierdie aktiwiteite en verloop van die beroepsvooriigtingsproses is in
hoofstuk twee bespreek en geillustreer. Dit word vervolgens net weer
opsommend weergegee, ten einde die fundering to verskaf vir die bespreking
van die belewinge van die deelnemers ten opsigte van die
beroepsvoorligtingsproses.
Figuur 4.2 Grafiese voorstelling van aktiwiteite in die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses
54
1.Bemepsvoorligtingsproses
....'
---- - r ..
--- /
---a-- / Terapeut ri
I I /
Aktiwiteite
Valdceuse
Narratief
/
1 I
Verifilosie
Gertotvolle i
beroep
Seffewuswording t Vroegtydige
ingryping Selfaanvaarding
Figuur 4.1 Grafiese voorstelling van lcategoriee, temas en subtemas uit die ondertioude
geidentifiseer.
53
Chris
"Ek het dit bale geniet daarso om
iemand te heeltyd,ek bedoel,
attendon' te he."
Ek was gemaklik om met hom te
praat,...hy is soos my 'grootmens-
mend:"
Die voorafgaande figuur dien as grafiese voorstelling van die aktiwiteite wat in
die deelnemers se beroepsvoorligtingsprosesse gebruik is, en waarop hulle in die
onderhoude kommentaar gelewer het. Data wat uit die onderhoude verkry is,
toon dat die deelnemers spesifieke belewinge ten opsigte van die proses gehad
het. Hieropvolgend word die temas oor hierdie belewinge betreffende die
terapeut, aktiwiteite, die narratief en die bygewoonde sessies, bespreek:
4.3.1.1. Belewing van die terapeut
Die drie deelnemers in hierdie navorsing het al drie klem gels op hul belewing
van die terapeut as iemand wat werklik luister. Dit blyk ook dat hulle 'n behoefte
gehad het om met iemand te praat wat in hul idees en opinies belangstel. In 'n
konstruktivistiese proses word daar van die terapeut in die bestudeerde
beroepsvoorligtingsproses verwag om aktief na die individu se persoonlike
narratief te luister en dit verder te ondersoek, te verstaan en te respekteer
(Geldard & Geldard 2001:63). Die volgende tabel illustreer die aanhalings van
die deelnemers rakende die tema en dien as voorbeeld vir die tabelle soos in
Addendum C ingesluit.
KATEGORIE 1: BELEWINGE VAN BEROEPSVOORLIGTINGSPROSES Adam
"Dit was net vir my
lekker om te gesels
oor al die goed met
iemand wat 'genuine'
belangstel in jou."
Bea
"Jy kry min tyd om oor
jouself te praat - dat
iemand reglig na jou
luister."
: e e
win
• va
n • 1
,.
0 0.
s-
Figuur 9.3 voorbeeld van tabel met aanhalings
55
Die voorafgaande tabel illustreer die tematiese aanhalings van die deelnemers.
Vervolgens word dit bespreek.
Adam het bevestig dat hy die terapeut as positief beleef het en het dit
gespesifiseer deur te se: "dit was net lekker om te gesels oor al die goed met
iemand wat 'genuine' belangstel in jolt. Bea het daarmee saamgestem en haar
belewing is in haar aanmerking: "Jy kry te min lyd om oor jouself te praat — dat
iemand regtig na jou /uister."weerspieel. Van al drie die deelnemers was dit
opvallend dat Chris die terapeut en sy verhouding met horn die intenste beleef
en geniet het. "Ek was gemaklik om met horn te praat.."; "hy is soos my
grootmens-yriend."
Die deelnemers se belewinge van die rol van die terapeut in die
beroepsvoorligtingsproses, soos bo gefilustreer, word in bestaande literatuur
bevestig. Corey (1996:15) definieer terapie oor die algemeen as 'n intieme
formaat waarin leer plaasvind. Ten einde hierdie intimiteit en leer te fasiliteer, is
dit noodsaaklik dat die terapeut as 'n opregte persoon 'n verhouding met die
klient bou, eerder as om agter 'n stereotipe of professionele rol te skuil.
Alhoewel daar tradisioneel, as gevolg van die fasiliterende aard van
beroepsvoorliging, na 'n voorligter verwys word, blyk dit uit die deelnemers se
stellings dat hulle die terapeut se bemoeienis eerder as terapeuties ervaar het,
soos in die bostaande definisie deur Corey. Hierdie definisie van die rol van die
beroepsvoorligter as terapeut is ook reeds in hoofstuk een van hierdie studie
beskryf in punt 1.8 se kernbegrippe tot die navorsing. Orton (1997:136) brei
verder uit op die definisie en waarde van die gekose rol deur te noem dat dit in
die fasiliteringsproses van die klient se gevoelens en denke belangrik is om 'n
verhouding en omgewing te skep waarbinne die klient en sy
ondersteuningstelsels veilig en welkom voel. Uit die deelnemers se onderhoude
blyk dit dat dit wel hul belewing was. Hulle het spesifiek waarde gevind in die
verhouding met die terapeut in sy rol as 'n belangstellende en opregte "vennoot"
56
in die proses, soos daarna in Orton (1997:139) verwys word. Die verhouding is
gekenmerk deur warmte en 'n opregte aanvaarding van die kliente as persone in
eie reg, wat vanuit die kontekste van die drie deelnemers duidelik die waardes
en behoeftes van hulle as kliente aangespreek het.
In die konstruktivistiese teorie waaruit die bestudeerde beroepsvoorligtings-
proses spruit, sluit die rol van die terapeut ook die rol van mediator in, ten einde
ontwikkelingspotensiaal van individuele kliente te ontgin. Donald, Lazarus &
Lolwana (2002:71) definieer hierdie mediasie as die doelgerigte ingryping in die
proses, sonder om dit te lei. Die doel is om die klient te ondersteun om 'n
verdere en dieper vlak van begrip vir 'n sekere fokus van die ingryping te verkry,
wat in hierdie beroepsvoorligtingsproses verwys na 'n diepgaande kennis van die
"self" en die maak van beroepsbesluite teen die agtergrond van die uitgebreide
kennis.
4.3.1.2. Belewing van aktiwiteite
In hierdie studie het die belewing van die terapeut as 'n persoon wat
belangstellend luister, ook 'n bydrae gelewer tot die deelnemers se belewinge
ten opsigte van die aktiwiteite, omdat die aktiwiteite deur die terapeut en die
klient bespreek is. Al drie die deelnemers het, soos reeds uit die vorige
aanhalings blyk, die geleentheid om met die terapeut te gesels, geniet. Chris het
hierop uitgebrei deur te noem dat hulle "interessante gesprekke sommer oor
alles gehad"het. Die aktiwiteite het ten doel om vir die terapeut en die klient 'n
aanvangspunt te verskaf tot gesprekke oor die aktiwiteite, die inhoud van hul
antwoorde en dieper waardes, rasionale en idees daaragter. Adam het hierop
uitgebrei deur te noem dat die aktiwiteite gebalanseerd was om verskillende
persoonlikheidstyle te akkomodeer. Terwyl hy die gesprekke geniet het, voel hy
dat persone wat meer tot introversie geneigd is dieselfde waarde uit die proses
kan put deur die geskrewe aktiwiteite vir die doel aan te wend. "Ek dink mense
57
wat introvette is, sal eerder skryf en dit beter kan doen of meer waardeer. "Chris
het hiermee saamgestem en genoem dat hy die storie wat hy oor homself moes
skryf besonder baie geniet het, soos dit uit die volgende aanhaling blyk: "Ek het
nogal gehou van die storie van myself skryf Ek weet mense skryf
outobiografied, maar ek dink min mense sal regtig bietjie sit en dink: 'o A wat
het nou weer met my gebeur, en hoe is my lewe. Dit was die eerste keer wat
ek my eie heifte outobiografie kon skryt:"
Beide Bea en Adam het ook die collage-aktiwiteite geniet. Bea het dit beskryf as
`n aktiwiteit waaroor sy "mar was terwyl dit vir Adam "no myself laat kyk"het.
Dit was volgens die twee deelnemers 'n geleentheid om kreatief te wees. Chris
het hierdie aktiwiteit moeilik gevind omdat hy nie prente en woorde kon vind wat
by gevoel het horn genoegsaam beskryf nie. Tog het by die aktiwiteit as
leersaam gevind. Dit blyk uit die volgende aanhaling uit sy onderhoud: "Die
collages — ek kan sien hoe mens daaruit kan leer — maar ek weet nie of hy [die
terapeut] weet hoe moeillk dit deesdae is om in woord te kry vir 'n plakkaat wat
sin maak met mens se persoonlikheid nie."
Uit die bostaande stellings as illustrasies van inligting verkry uit die onderhoude
met die drie deelnemers blyk dit dat hulle die proses as kreatief, uitdagend en
leersaam ervaar het. Neethling en Rutherford (1996:28) deflnieer kreatiwiteit as
`n onbegrensde term wat breedweg na 'n belewing en houding teenoor take, die
lewe en die wereld oor die algemeen verwys. As 'n algemene term, en komende
uit 'n konstruktivistiese paradigma, kan die afleiding dus gemaak word dat
kreatiwiteit dinamies is en perseptueel persoonlik is. Die deelnemers het die
aktiwiteite dus uit hul eie sienings ervaar en die aktiwiteite geniet wat ingeskakel
het by hul kreatiewe belewinge en houdinge. Sodoende het elkeen se proses
uniek verloop. Hierdie stelling is in hul onderhoude bevestig.
58
4.3.1.3 Belewing van die narratief
Die narratief aan die einde van die beroepsvoorligtingsproses is, soos in hoofstuk
twee bespreek en gellustreer, deur die terapeut geskryf en met die klient en die
gekose ondersteuningstelsels in die laaste sessie gedeel.
Adam en Bea was albei duidelik oor die leersaamheid van die narratief en die
waarde wat hulle steeds daaraan heg, selfs nadat hul beroepsvoorligtings-
prosesse afgehandel was. Bea het die narratief as "baie goed" beskryf en noem
verder "dit het ook bale gehelp — ek het bale geleer daaruit." Sy het dit vir
geselekteerde mense gegee om te lees, soos uit haar stelling: "Nog net my ouers
en my beste vriend wat my goed ken het dit gelees. Nee, ek sal nie eintlik vir
iemand dit gee nie — dis baie persoonlike ding. Baie van jouself op papier"
blyk. Adam het ook sy narratief met mense naby aan hom gedeel. "Ek het dit
vir my een vriendin gegee wat bale, bale naby is aan my — vir wie ek ailes kan
vert-el." Hy blyk self baie waarde daaraan te heg en het "daardie stone hoeka
hierdie week gelees". Op navraag oor hoekom by dit gelees het, het Adam die
volgende stellings gemaak: "Dit was nogal lekker om dit weer te lees. Om weer
goeters agter te kom wat ek partykeer vergeet."; "Toe lees ek dit weer om te
clink — party van die goed is soos 'sub-concious' dat jy nie altyd agterkom hoe fit
is nie, en as jy dit weer lees dan dink jy 'haai weetk ek is eintlik so. Ek 'dig' dit
nogal." Chris het nie 'n opinie gelewer ten opsigte van die narratief nie.
Die narratiewe in hierdie beroepsvoorligtingsproses is, soos dit in hoofstuk twee
bespreek is, gebruik om eerstens inligting te verkry en tweedens die inligting te
fasiliteer ten einde tot selfbewuswording by te dra. Hierdie is 'n refleksie van
egte lewensgebeurtenisse, leer en perseptuele prosesse ten opsigte van realiteit.
Elke narratief is uniek, persoonlik en subjektief (Prochaska & Norcross
1999:447). Polkinghorne (soos in Clarke et al. 2002:2) noem dat ons as mense
narratiewe beskrywings vir onsself en vir ander skep ten opsigte van ons
59
belewinge asook ons belewinge van ons eie en ander se gedrag. Maree et al.
(2002:135) bevestig die keuse van die gebruik van narratiewe in 'n ingryping,
byvoorbeeld die beroepsvoorligtingsproses, deur te noem dat dit spesifieke
voordele inhou. Eerstens is die skryf en ontwikkeling van narratiewe 'n relatief
langer proses wat dus vir die klient meer tyd gun om te reflekteer. Hierdie
refleksie is noodsaaklik vir ontwikkeling van selfkennis en selfbegrip. Tweedens
laat dit die kli@nt toe om veranderinge te maak en die narratief te herskyf en so
sluiting te verkry oor insidente of irrasionele gedagtes, asook om idees in 'n
positiewe vorm te herrasionaliseer. Derdens, en die mees pertinente voordeel vir
die deelnemers soos bo geillustreer, kan die klient weer enige tyd na die
narratief terugverwys om sodoende ontwikkeling en leer selfs na beeindiging van
die proses te ervaar.
4.3.1.4. Belewing van sessies
Al drie die deelnemers was uitgesproke oor hul positiewe ervaring van die
beroepsvoorligtingsessies, sowel as die waarde daarvan ten opsigte van
beroepsverwante besluite. Adam het genoem dat dit "ongelooflik gewerk"het
en dat by "bale daarby gebaat" het. Hy dink verder dat dit tot "ongelootlike
groel' bygedra het. Bea het dit beaam en genoem dat sy dit "bale, bale, bale
geniet" het. Chris was uitgesproke oor die genotvolle sessies en het dit so
beskryf: "Aan die begin is ek so moeg en na die tyd so opge'charge' en skoon
lewendig, en dan gaan ons huis toe — groot frustrasie".
Chris het ook verder uitgebrei oor die waarde van die beroepsvoorligtingsproses
as 'n fasilitering "met besluite oor wat ek met my lewe wil maak." Adam het
hiermee saamgestem en dit gesien as "my proses en my unieke stale aan die
einde". Bea het veral die afronding van die sessies en die deurlopende groei,
beklemtoon soos uit die volgende aanhaling afgelei kan word: "dit het so
opeengevolg — dit was glad nie onafgerond teen die vierde een [sessie] nie. Dit
60
was perfek...ek het ontsettende sekerheid van wat ek nou gaan swot, wat ek nie
gehad het voor ek gegaan het nie. "Chris se belewing was anders as Adam en
Bea se belewinge, aangesien hy nie 'n beroep geIdentifiseer het nie. Tog blyk dit
dat by die sessies nog steeds as afgerond en waardevol beleef het omdat hy
meer bewus is van persoonlike faktore wat sy beroepsbesluit beInvloed en by dit
van daar of dus self kan ondersoek — "die proses was bale nodig om my darem
17 'guideline' te gee waarvolgens ek kan werk.."
4.3.1.5. Belewing van vakkeuses
Vir al drie deelnemers het die deurloop van die spesifieke
beroepsvoorligtingsproses implikasies ten opsigte van hul vakkeuses ingehou. Al
drie het vakke verander ten einde vakke te neem wat hulle geniet eerder as wat
tradisioneel die korrekte pakket is. Adam het Natuur-en-Skeikunde gelos om
eerder Reis-en-Toerisme te neem. Hy het sy besluit as volg verduidelik: "Jy vat
Natskei en Wiskunde en Biologie en dan kan jy en/ge rigting doen, maar dit is nie
meer so nie. En ek nie goed daanh nie, ek hou nie daarvan nie en ek kan dit
nie gebruik nie, so hoekom moet ek dit he." Bea het dieselfde ervaring gehad
en noem dat "My vakke het hy my ook laat s/en as bale deurmekaar. My
vakkeuse was glad nie reg nie vir die beroep wat ek gaan doen. Vir Chris
was die vakkeuse-verandering 'n uitdaging en hy het daarby baat gevind. "Ek het
nou '17 vak gelos en '17 wildvreemde vak begin waarmee ek geen agtergrond het
nie, in die midde/ van standerd nege, maar ek geniet dit en leer bale vinniger as
die ander vak."
4.3.2. Kategorie 2: Integrasie van Sielkunde en Beroepsvoorligting
Volgens Maree et al. (2002) het beroepsbesluit en -ontwikkeling 'n invloed op die
ontwikkeling van selfidentiteit. Dit is dus vir die beroepsvoorligter belangrik om
ook aan die emosionele faktore en aspekte wat met 'n beroepsbesluit gepaard
61
gaan aandag te skenk. Die deelnemers in hierdie studie het ook op hierdie
gentegreerde aard van die ingryping gefokus, soos wat uit Bea se beskrywing
van die proses blyk: "Dit was half soos '11 beroeps- en sielkundige ding in een."
4.3.2.1. Hollstiese belewing
Vanuit 'n konstruktivistiese oogpunt word 'n persoon se beroep as een van 'n
menigte rolle in sy of haar se lewe aanvaar. Al drie deelnemers het die
integrasie van die verskillende lewensrolle in die beroepsvoorligtingsproses
ervaar. Die waarde van 'n holistiese fokus word letterlik in die gebruik van die
konstruk "voorligting" in hierdie beroepsvoorligtingsproses, eerder as
beroepsassesseringsproses, uitgedruk. As 'n voorligtingsproses kan dit
gedefinieer word as 'n proses waardeur die individu gehelp word om
struikelblokke in persoonlike groei te oorkom ten einde optimale ontwikkeling in
alle areas te fasiliteer (Thompson & Rudolph 2000:18).
Vir at drie die deelnemers in hierdie studie was die integrasie van 'n beroep en
beroepsbesluit met hul persoonlike ontwikkeling belangrik. Adam se "Wat vir my
die beste was, was dat by so belangstel in elke faset van jou /ewe en dit alles
saambring. Dit was vir my /ekker dat by alles gebruik het, met ander woorde hoe
jy lewe en alles wat jy doen." Bea brei hierop uit deur te verduidelik dat
"Hierdie het gehelp want by het 'actually' moeite gedoen om te sien wie jy
persoonlik, en dan stuur by jou half in 'n ngting in." Van at drie, het dit uit die
onderhoude geblyk dat Chris die holistiese fokus van die proses die meeste
ervaar en waardeer het. Hy som sy belewing daarvan as volg op: "Ek sien hom
nie net in terme van beroepsvoorligting nie. Dis '17 'quest' van 'discoverjousell
Ek dink jy meet juis in dit gaan om jou liefde te ontdek." Uit die bogenoemde
aanhalings is dit duidelik dat die deelnemers 'n holistiese belewing gehad het
soos gesien kan word uit die bogenoemde. Hulle het dit as persoonlik beleef en
62
veral uitgebrei op die temas van selfbewuswording, selfaanvaarding en
selfvertroue.
4.3.2.2. Persoonlike belewing
Die deelnemers het die proses as baie persoonlik ervaar. Chris was gemaklik
daarmee en het dit spesifiek geniet om persoonlike inligting en idees te deel soos
uit sy volgende aanhalings blyk: "Hy't met my gewerk as mens. Hy't my as
mens leer ontdek en dan het ons sommer oor alles gepraat" Alhoewel Bea en
Adam ook persoonlike belewinge getoon het, het hulle dit moeiliker gevind soos
uit die volgende aanhalings afgelei kan word: "Ek's nie oop vir mense nie. Ek wil
alles weet van ander, maar hulle mag niks van my weet nie. "(Adam) en "vir my
is dit baie moelik om oor myself to praat. "(Bea)
Tog het hulle saamgestem dat dit nodig was. Adam het spesifiek genoem dat "Ek
is b/y ek het oopgemaak, maar ek sal dit nie weer doen nie — nie met iemand
anders nie. Ek dink dit was nou be/angrik, maar nie weer nie." Bea het hierdie
stelling beaam en op navraag verder verduidelik deur na haar verwagtinge van
die proses te verwys: "Hy't baie diaper gekyk as net die oppervlakkige. Ek het nie
gedink dit gaan so diep gaan nie."
Uit die data is hul persoonlike belewing onderverdeel in drie subtemas ten
opsigte van hul eie selfbewuswording, die daaropvolgende selfaanvaarding en
die ontwikkeling van hul selfvertroue as 'n gevolg daarvan.
a. Se/fbewuswording
Uit die onderhoude het dit geblyk dat die beroepsvoorligtingsproses vir al drie
deelnemers In proses was waarin hulle baie selfontdekkings gemaak het en meer
bewus geraak het van hulself as unieke individue. Die twee seuns het veral
63
hierby baat gevind. Adam noem dat hy goed weer herontdek het wat hy eintlik
in sy onderbewussyn geweet het, maar nie elke dag van bewus was nie. "Dat ek
self agterkom — half 'sub-conscious' goed wat jy nie altyd besef nie. So ek dink
dit was interessant gewees om daardie goed vir myself uit te klaar ook." Chris
het baie oor hierdie onderwerp uitgebrei en na die proses verwys as 'n
noodsaaklike selfontdekkingsreis wat "ek dink elke liewe mens moet boor van
hulleself en '11 ja - selfontdekkingsreis.". Hy stem saam met Adam dat daar
goed in jou onderbewussyn is wat jy weet, maar dat dit so deel is van jou dat jy
nie regtig daaroor dink nie, behalwe in 'n proses soos hierdie. "...omdat dit deel
van jou persoonlikheid word, dan — jy kom dit nie sommer agter nie. ...mens
dink nie regtig daaroor nie en dan na die tyd as jy dit nou op swart en wit voor
jou sien, dan dink ek, beset jy nou bieyie 'o, dis ek daardie'..." Ek het nou nooit
regtig self agtergekom nie, want ek bedoel, ek leef dit natuurlik uit" Bea het
aangesluit by Adam en Chris en bevestig dat sy dit as "... bale persoonlik. Bale,
bale selfontdekkings weer gemaak." beleef het
Hierdie selfontdekkings wat Adam, Bea en Chris gemaak het, is volgens
Thompson et al. (2000:17) noodsaaklik vir die ontwikkeling van 'n selfbeeld
waarvolgens hulle weet wie hulle is, wat hul rolle is en hoe dit in hul toekoms
inpas. Mwamwenda (1996:73) brei verder hierop uit deur te noem dat die soeke
na 'n eie identiteit nodig is om te weet wat mens kan bereik, wat jy wil doen en
volgens water waardes jy wil leef. Teoreties sluit hierdie bewuswording van die
self ook aan by bestaande en erkende teoriee, onder andere Maslow se
behoefte-hierargie en die funderende konstruktivistiese teorie van die
bestudeerde beroepsvoorligtingsproses. Volgens Maslow se behoefte-hierargie
(Donald et al. 2002:79) streef die mens na selfaktualisering. Hierdie self-
aktualisering verwys na die proses waardeur die individu tot 'n vlak van
identifisering, erkenning en voldoening aan inherente potensiaal beweeg
(Thompson et al. 2000:10). Vanuit 'n konstruktivistiese oogpunt word dit ook
erken as nie net behoeftebevredigend nie, maar ook as 'n leerproses waarin die
64
individu 'n kritiese begrip ontwikkel van sy eie denke en die wereld oor die
algemeen (Strommen te al. 1992:2). Hierdie verbeterde begrip van hulself
behoort dus die kliente, en in hierdie studie die deelnemers, in verbeterde
probleemoplossing en dus ook meer effektiewe besluitneming in algemene en
beroepsverwante besluite te ondersteun.
b. Selfaanvaarding
Voortvloeiend uit die subtema van selfbewuswording het Bea en Chris
selfaanvaarding spesifiek as 'n gevolg van hul verbeterde begrip van hulself en
hul funksionering beleef. Adam het dit nie pertinent bespreek nie. Tog blyk dit
uit die argiefrekords dat al drie die deelnemers hulleself as uniek en anders
beleef en in 'n fase van identiteitsvorming is. Volgens die inligting uit die
transkripsies van hul onderhoude het hulle, en veral Bea en Chris, erkenning
gegee aan fasette van hul persoonlikhede wat hulle aanvaar het en in hul
woorde mee "vrede" gemaak het. Bea noem dat "... wat die meeste gest; was in
ons sessies was dis 'OK om anders te wees. So persoonlik het dit my gerusgestel
van wie ek is en wat ek is en wat ek doen. Dat ek nie mal is nie — net bietjie
sneaks. "Dear was, soos uit Bea se aanhaling gesien kan word, 'n sterk mate van
normalisering deurdat die terapeut vir hulle erkenning gegee het vir hul
individualiteit en bevestiging verskaf het vir die waarde daarvan. Hierdie
normalisering word deur Geldard et al. (2001:99) as 'n noodsaaklike mikro-
vaardigheid in die voorligting van adolessente beskryf. Volgens die skrywers
lewe die hedendaagse adolessent in 'n veranderende wereld waarin by of sy met
kommerwekkende emosies, gevolge en gedrag gekonfronteer word. Hulle mag
dalk selfs, soos in Bea se geval, voel dat hulle "mal" word as gevolg van die vlak
van emosionele belewenisse, en normalisering help adolessente om hul
persepsies van hulself en hul fisiese en emosionele funksionering te rasionaliseer.
Wat Bea se funksionering na die proses betref, noem sy dat "Ek het vrede
gemaak dat ek nie hierdie verskriklike skedule het nie. Ek sou voorheen '17 'pose'
65
opgesit het" Chris het die belangrikheid van selfkennis en selfaanvaarding as
volg opgesom: "Hoe vroeer mens kan agterkom wie jy is, hoe vroeer is jy
gemaklik daarmee... en ja, reg vir die were/d." Hy het op hierdie ervaring van
selfkennis en die meegaande selfaanvaarding uitgebrei deur te noem "Dig 'self-
discovery. Ek weet nou wie ek is — ek's gemaklik met wie ek is."
Donald et al. (2002:79) le klem op die belangrikheid van selfaanvaarding en sien
die aanvaarding van wie hy is en waarheen hy op pad is as die sentrale uitdaging
vir die adolessent. Johnstone (1999:12) verwys verder na die proses van self-
aanvaarding as "tweede denke", waar die individu besef dat hy 'n "Square peg in
a round hole" is en besluit om iets positiefs daaraan te doen. Hierdie aktiewe
benadering word verder deur Orton (1996:175) ondersteun. Volgens die skrywer
moet kliente toegelaat word om in selfkennis en selfbegrip te groei en bewus
word van sterkpunte, sowel as potensiele areas van verdere ontwikkeling sodat
hulle meer realisties kan selfevalueer, gesonde verhoudings kan bou en
onafhanklik besluite kan neem, waarvoor hulle dan ook die verantwoordelikheid
aanvaar. Kliente wat hierdie lewensvaardighede geleer het, kan beter en meer
onafhanklike en bemagtigde besluite neem, ook ten opsigte van hul
beroepsbesluite.
c. Ontwikkeling van selfvertroue
Die data uit die onderhoude het 'n verbetering in selfvertroue in die kliente
getoon. Dit blyk dat die drie deelnemers vanuif die proses van selfaanvaarding
met meer selfvertroue uit die proses getree het. Weer eens kan 'n teoretiese
fundering vir hul belewing en behoefte aan selfvertroue in die werk van Maslow
verkry word, waar hy selfbeeld en die meegaande selfvertroue as 'n integrale
behoefte tot menslike aktualisering identifiseer. Volgens Thompson et al.
(2000:10) is dit vir kinders en adolessente die moeilikste behoefte om aan te
66
voldoen. Hul verbeterde selfvertroue het volgens die deelnemers tot hul groei as
individue bygedra en het meer selfversekerdheid meegebring ten opsigte van
hulself, hul optrede en hul denke en waardes, sons in die volgende stellings uit
die onderhoud met Chris weerspieel word: "Ek was gewoond daaraan om
onseker te wees. Ek het nou darem 'confidence' genoeg om myself te se: 'OK,
ek is nie gelukkig met hierdie ding nie'." Bea bevestig dat "Persoonlik het dit my
bale Iselfconfidence' gegee.", wat Adam dan ook beaam in sy onderhoud: "Jy
voel ook meer selfversekerd." Hierdie onsekerheid wat die deelnemers
voorheen gevoel het en in die bogenoemde aanhalings beskryf, is volgens
Neethling et al. (1996:8) as gevolg van 'n gebrek aan spesifieke kundigheid of
ervaring wat beleef word. Uit hierdie teoretiese stelling en die aanhalings van
die drie deelnemers in die voorafgaande drie subtemas, word die interaktiewe
proses en verloop van selfbewuswording, na selfaanvaarding, na verbeterde
selfvertroue, erken.
4.3.3. Kategorie 3: Belewing van behoeftes in beroepsvoorligting
Uit die onderhoude het dit geblyk dat die deelnemers die proses met spesifieke
behoeftes oor beroepsvoorligting en beroepe, sowel as behoeftes wat hulle ten
opsigte van die beroepsvoorligtingsproses self ontwikkel het, betree het.
4.3.3.1. Behoelte aan in genotvolle beroep
Vir al drie deelnemers was dit belangrik dat hulle nie net beroepe identifiseer
waarvoor hulle aangele is nie, maar eerder fokus op beroepe wat hulle kan doen
en wat hulle sal geniet. Bea het dit beskryf deur te noem dat "Jy moet op die
einde lets gaan swot wat jou passie is en wat jy geniet" Chris het dit beaam
deur in die algemeen te noem dat "Hens se werksomgewing is belangrik, want
hoe gelukkiger jy is, hoe beter werk jy. " Hy het hierdie stelling verder
verpersoonlik deur uit te brei dat "Ek clink nie ek persoon wat sander bale
67
motivasie kan werk nie, so ek moet of gelukkig wees of ek gaan nie 'n bale goeie
werker wees nie." Adam het hierdie gemeenskaplike behoefte opgesom as 'n
balans tussen "...nie net beroep waarin jy goed sal wees nie, maar lets wat jy
ook sal geniet"
Die deelnemers se belewing word ook in die literatuur gereflekteer. Geldard et
at (2001:97) redeneer dat dit belangrik is om die motivering agter 'n genotvolle
aktiwiteit te verstaan en dit na die werkplek oor te dra ten einde in die beroep
gelukkig te wees. Die regte beroep is dus beroep wat daardie spesifieke
faktor insluit wat die persoon normaalweg in alledaagse aktiwiteite geniet. Ural,
Ratele & Honck (1996:16) stem hiermee saam en brei daarop uit deur te noem
dat die keuse van beroep op sekere waardes en norme gebaseer moet word,
onder andere die perseptuele verskil dat 'n beroep eerder 'n missie of roeping is
as net 'n werk wat afgehandel moet word.
4.3.3.2. Behoefte aan vroegtydige ingryping
Soos reeds genoem het die deelnemers in hierdie studie die bestudeerde
beroepsvoorligtingsproses gedurende hul Graad elf jaar deurloop. Behalwe vir
Bea wat beplan om oor 'n jaar 'n opvolg-besoek te maak, het hulle gevind dat
hulle moontlik op 'n vroeer stadium meer daarby sou gebaat het. Adam en Chris
sou albei verkies het om die proses reeds in Graad nege te doen, ten einde
praktiese veranderinge soos vakkeuses te kon vermy. Chris noem spesifiek dat
"Ek dink ek sou meer gebaat het want dan sou ek 'n klomp van die goed soos
wat ek verkeerd gedoen het, sou ek darem andeis daaroor kon gedink het As
ek hierdie vroeer geweet het, het ek bale dinge anderste aangepak." Alhoewel
die praktiese implikasies vir Adam, in vergelyking met Chris, minder sou gewees
het, beaam by Chris se behoefte aan 'n vroeer ingryping: "Skis eintlik jammer ek
het dit nie al vroeer gedoen nie, want toe ek hier klaar was het ek Natskel gelos
en Toerisme gevat en dis ongelooflik lekker."
68
4.3.3.3. Behoelte aan bevestiging van self en besluite
'n Sterk behoefte aan bevestiging van hulself as unieke individue, sowel as van
hul besluite, het primer uit al drie onderhoude gemanifesteer. Uit die literatuur
blyk dit dat dit 'n ouderdomstoepaslike behoefte is, met inagname van sekere
faktore soos sosio-ekonomiese toestande en die voorwaarde dat laervlak-
behoeftes, soos deur byvoorbeeld Maslow geIdentiflseer, reeds aan voldoen is
(Thompson et al 2000:10). Inligting uit die onderhoude het getoon dat die
deelnemers nie net 'n behoefte aan bevestiging van moontlike beroepe en hul
geskiktheid vir sodanige beroepe beleef nie, maar ook 'n behoefte aan
bevestiging van hulself, hul persoonlikhede en hul besluite ten opsigte van
beroepsverwante areas, byvoorbeeld vakke en die besluit tussen universiteite,
technikons en skole. Die voorafgaande afleidings kan uit die volgende
aanhalings gemaak word. Adam noem dat "Ek dink as iemand anders vir jou kan
se dis jou sterkpunte en dis jou swakpunte of dit is waarin jy goed is en dit is
waarin jy nie sleg is nie, dan is dit mos half finaal." Bea het hierdie behoefte ook
bevestig in "Ek het nodig om te weet ek is reg daarvoor — ek kan dit gaan doen."
Van al drie die deelnemers het Chris die grootste behoefte getoon aan hierdie
bevestiging van homself en spesifiek sy besluit, soos blyk uit sy opiolgende
aanhalings: "Ek dink die keuses was voor die tyd gemaak, en by het net gehelp
om dit beter te verstaan en so aan..."; "Ek het die heeltyd gesit en twyfel en alles
en toe ek aan die einde sien — ja ek het nou 'n grootmens wat my 'back'— 'go for
it: "; "iemand wat net vir jou se 'Dis OK, jy mag dit gaan doen:"; "Olt was net
lekker om bieyie myself te ontdek, en bie07e steun te Ivy in die rigtings waarin
ek wil gaan, en goed wat ek wil doen."; "Dis ook be/angrik dat iemand se 'Relax,
dis piekfyn --jy is darem nog OK:" Hierdie belewinge van die deelnemers toon
dat die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses aan Geldard et al. (2001:98) se
stelling dat bevestiging van die individu en sy gedagtes, optrede en besluite 'n
pro-aktiewe en noodsaaklike mikrovaardigheid is in die voorligting van
adolessente is, voldoen.
69
4.3.3.4. Behoefte aan nasorg na afloop van die beroepsvoorligtings-proses
Laastens het twee van die drie deelnemers 'n behoefte uitgespreek aan nasorg
na afloop van die proses. Alhoewel hulle die proses as afgerond beleef het ten
opsigte van beroepskeuse, soos blyk uit die besprekings van hul aanhalings in
punt 4.3.1.4., het hulle 'n behoefte openbaar om op 'n persoonlike vlak meer
nasorg te kry. Albei hierdie deelnemers het gemeld dat hulle van groepsessies
saam met ander persone met dieselfde persoonlikheidsprofiele sou hou. Dit sou
hulle die geleentheid gee om belewinge te deel en idees, houdings en gedrag te
toets in 'n groep wat begrip het vir hul persoonlikhede en voorkeure. Bea het
dit as volg opgesom: Ek clink miskien wat mens kan doen is om kry 'n groep —
dieselfde tipe mense, bymekaar kom.". Chris het die idee verder uitgebrei deur
dit te definieer as "miskien soos groepsterapie — 'n klomp kinders wat praat — as
jy met ander mense gese/s en hulle 'discover' en jouself 'discover:"
4.4 SAM EVATTING
In hierdie hoofstuk is die kategoriee bespreek met inagname van toepaslike
literatuur. Eerstens is erkenning gegee aan die individuele kontekste van die drie
deelnemers, waarna die kategoriee ten opsigte van die deelnemers se belewinge
van die beroepsvoorligtingsproses, die integrasie van beroepsvoorligting en
sielkunde en beroepsvoorligtingsbehoeftes aan die hand van aanhalings en
literatuurbevestiging bespreek is. Hierdie hoofstuk dien as fundering vir die
bespreking van die bevindinge en die voortspruitende aanbevelings in hoofstuk
vyf.
70
HOOFSTUK VYF
BEVINDINGS EN AANBEVELINGS
5.1 SAMEVATTING VAN BEVINDINGS
Die doel van hierdie studie is om die belewinge van voormalige kliente in 'n
beroepsvoorligtingsproses wat van narratiewe gebruik maak, te bestudeer. Die
inligting wat uit die onderhoude verkry is, in die kategoriee, temas en subtemas
uiteengesit is en in hoofstuk vier bespreek is, reflekteer die belewinge van drie
respondente wat as gevallestudies vir hierdie navorsing gebruik is. Die volgende
bevindings kan uit die data-analise gemaak word:
5.1.1 Kategorie 1: Belewing van die beroepsvoorligtingsproses
Deelnemers het die terapeut as belangstellend beleef wat in hul behoefte, om
met iemand te praat wat werklik na hulle luister, voldoen het.
Deelnemers het die prosesaktiwiteite geniet, alhoewel hulle individuele
verskille getoon het ten opsigte van aktiwiteite wat vir hulle genotvol was, en
aktiwiteite wat moeiliker was om te voltooi.
Deelnemers het getoon dat hulle waarde heg aan die geIntegreerde narratief
wat hulle aan die einde van die proses ontvang het en dat hulle steeds
daarna terugverwys.
Deelnemers het die sessies as genotvol en afgerond ten opsigte van hul
behoeftes aan beroepsverwante inligting beleef.
Deelnemers het na afloop van die beroepsvoorligtingsproses vakke verander
ten einde meer gepaste vakke te kies vir die beroepe wat hulle moontlik wil
volg.
71
5.1.2 Kategorie 2: Integrasie van Sielkunde en Beroepsvoorligting
Deelnemers het oor die integrasie van beroepsvoorligting met die meer
tradisionele sielkundige praktyk gereflekteer deurdat daar meer op hulle
persoonlik gefokus is en daar erkenning gegee is aan hulle as unieke
individue. Dit het geblyk dat dit vir hulle uit die aard van hul
ontwikkelingstadiums, sowel as hul identiteite as unieke individue, belangrik
was dat hulle hierdie erkenning geniet het.
Die erkenning en aanvaarding wat deelnemers ten opsigte van hul
individualiteit beleef het, soos gesien uit hul aanhalings, het tot groter
selfbewuswording bygedra, wat weer tot selfaanvaarding bygedra het.
Die proses van selfaanvaarding het uiteindelik 'n positiewe en opbouende
invloed op hul selfvertroue gehad. Hierdie proses van selfbewuswording na
selfaanvaarding na verhoogde selfvertroue het hand-aan-hand met hul
behoefte aan bevestiging van hulself as persone geloop, soos in die derde
kategorie bespreek.
5.1.3 Kategorie 3: Belewing van behoeftes in beroepsvoorligting
Deelnemers het 'n duidelike behoefte getoon aan die identifisering van 'n
beroep waarvoor hulle nie net aangele is nie, maar wat hulle ook sal geniet.
Deelnemers het 'n behoefte getoon aan 'n ingryping op 'n vroeer stadium, ten
einde veranderings in vakkeuse, soos wat met al drie nodig was, to vermy.
Deelnemers het 'n spesifieke behoefte tot die proses ontwikkel ten opsigte
van die instandhouding van hul selfontdekking.
72
Samevattend was dit duidelik uit die bevindinge dat die deelnemers die proses as
leersaam en van waarde in praktykstoepassing beleef het.
5.2 AANBEVELINGS
Vanuit die data wat in hierdie studie ingesamel is kan die volgende aanbevelings
gemaak word ten opsigte van beroepsvoorligting oor die algemeen, sowel as met
betrekking tot die beroepsvoorligtingsproses wat bestudeer is.
Beroepsvoorligting moet relevant bly tot die veranderende wereld van werk,
sowel as die veranderende sienings van die samelewing ten opsigte van
werkswaardes, werksetiek en werksbehoeftes, soon in hoofstuk een bespreek.
Die terapeut moet 'n fasiliterende rol speel waarbinne by of sy as
belangstellende luisteraar In terapeutiese verhouding met die klient stig.
a Aktiwiteite in die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses kan uitgebrei word,
sodat 'n keuse aan individue verskaf word ten opsigte van water aktiwiteite
hulle verkies om te doen.
Die geitegreerde narratief is 'n waardevolle verwysingsdokument en behoort
aan kliente beskikbaar gestel te word vir toekomstige gebruik.
Die sessies binne die beroepsvoorligtingsproses moet so beplan en
gefasiliteer word dat die klient dit as afgerond beleef wat betref
beroepsverwante inligting.
Beroepsvoorligting moet die klient in staat stel om beroepskeuse-besluite,
sons byvoorbeeld vakkeuses en beroepskeuses, te neem.
73
Beroepsvoorligting moet beide beroepsverwante sowel as persoonlike
ontwikkeling ondersteun, ten einde aan die postmoderne siening van
holistiese ontwikkeling te voldoen.
Die beroepsvoorligter moet van die ontwikkelingstadiums van die adolessent
en die meegaande persepsies en behoeftes, beide beroepsverwant en
persoonlik bewus wees, ten einde die individu optimaal in sy beroeps- en
persoonlike ontwikkeling te ondersteun.
Die beroepsvoorligter moet deurentyd erkenning gee aan die individualisering
ten einde selfbewuswording en selfaanvaarding te bevorder wat 'n
voorvereiste is vir die maak van beroepskeuses.
Begeleiding tot beroepskeuse moet holisties wees en kongruensie toon met
realisiese beroepskeuse volgens aanleg en vermoens, maar ook volgens
belangstelling en waardebeoordeling van die gekose beroep.
Die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses blyk effektief te wees op 'n Graad
elf vlak, maar ingryping voor Graad elf, byvoorbeeld in Graad nege, mag
meer waardevol wees omdat dit vakkeuseprobleme vroegtydig kan voorkom.
Nieverpligte groepsessies na die proses kan verdere instandhouding verskaf,
en ook ondersteunend wees in die kliente se verdere selfontdekking en
selfontwikkeling.
5.3 AANBEVELINGS VIR VERDERE NAVORSING
Die bevindinge van hierdie studie, sowel as die klaarblyklike gaping in Suid-
Afrikaanse literatuur ten opsigte van aspekte van die navorsing, toon dat daar 'n
behoefte is aan verdere navorsing betreffende konstruktivisties-gebaseerde
beroepsvoorligting, asook aan die belewing van kliente in beroepsvoorligting.
Met die veranderende fokus na 'n meer postmoderne paradigma is die erkenning
74
en bestudering van kliente se belewinge van ingrypings noodsaaklik, ten einde
die ingrypings by die behoeftes en sienings van die kliente aan te pas om dit
meer effektief en waardevol te maak. Die gebruik van metodes en tegnieke
vanuit 'n postmoderne paradigma, byvoorbeeld konstruktivisties-gefundeerde
beroeps-voorligting is nog relatief nuut in Suid-Afrika. 'n Groter kwantiteit en
verskeidenheid van literatuur vir beide opleiding en gebruik in die
Opvoedkundige Sielkundige praktyk blyk 'n groot behoefte te wees.
Die volgende areas kan 'n fokus wees vir toekomstige navorsing:
Die geldigheid en toepaslikheid van die gebruik van konstruktivisties-
gefundeerde Opvoedkundige Sielkundige ingrypings in Suid-Afrika.
Die behoefte aan integrasie ten opsigte van beroepsverwante ontwikkeling
en persoonlike ontwikkeling.
Die effektiwiteit van die bestudeerde beroepsvoorligtingsproses in Graad
nege in teenstelling met die effektiwiteit van die ingryping in Graad elf.
5.4 TEKORTKOMINGE VAN DIE STUDIE
Die metodologiese beperkinge van die relatief klein steekproef is reeds in
hoofstuk drie aangespreek. Dit word hier weer eens erken as 'n
metodologiese beperking, alhoewel dit vir die doel en omvang van die studie
genoegsame inligting verskaf het om die kategoriee en temas te versadig.
'n Verdere tekortkoming is moontlik die subjektiwiteit van die navorser as
gevolg van haar blootstelling aan die ontwikkeling, opleiding in en
75
implementering van die bestudeerde proses. Hierdie subjektiwiteit in die
interpretasie van inligting is erken en teengewerk deur die kontekste van die
deelnemers te erken en te gebruik as agtergrond vir data-analise uit die
onderhoude. Die subjektiewe betrokkenheid van die navorser is ook erken in
die doelstelling van die studie, wat gemik is op die optimalisering van die
praktyktoepassingswaarde, soos deur die navorser as terapeut gebruik.
5.5 SAMEVATTING
In hierdie hoofstuk is die bevindinge vanuit die data-analise, soos in hoofstuk
vier bespreek, uiteengesit. Aanbevelings vir die beroepsvoorligtingspraktyk is
vanuit hierdie bevindinge afgelei, asook aanbevelings ten opsigte van
toekomstige navorsing. Laastens het die navorser gereflekteer oor die
tekortkominge van die studie.
5.6 SLOTOPMERKING
Hierdie studie het op die belewinge van voormalige kliente in 'n
beroepsvoorligtingsproses wat van narratiewe gebruik maak gefokus. Dit
het gepoog om die leser bekend te stel aan die bestudeerde
beroepsvoorligtingsproses en om die belewing van kliente van hierdie proses
te bestudeer, ten einde die sterk punte van die proses bloot te le, sowel as
areas te identifiseer waar dit nog verder kan ontwikkel. Kennis in hierdie
verband kan effektief aangewend word om die huidige
beroepsvoorligtingsproses te verbeter en te optimaliseer.
76
Opvoedkundige Sielkundiges beoefen die ingrypings van assessering, terapie
en beroepsvoorligting in 'n dinamies veranderende %Nereid. Die veranderinge
en meegaande veranderende sienings in die %Nereid beinvloed nie net die
Opvoedkundige Sielkundige praktyk nie, maar ook die behoeftes en
verwagtinge van kliente. Vanuit 'n konstruktivistiese oogpunt, soos in
hoofstuk twee bespreek, is dit veral vir die studieveld van beroepsvoorligting
van uiterste belang dat die ingrypings wat gebruik word die kliente bemagtig
en toerus om nie net in die korttermyn nie, maar ook in toekomstige
beroepsbesluite toegerus te wees om hul loopbane te bestuur. Vanuit 'n
postmoderne paradigma, en soos in die onderhoude bevestig, laat
konstruktivisties-gefundeerde beroepsvoorligtingsprosesse, soos die proses
wat in hierdie studie bestudeer is, die klient toe om meer holisties te
ontwikkel betreffende sefbewuswording, selfaanvaarding en die meegaande
selfvertroue en om beroepsbesluite te kan maak. Hierdie belewing van die
proses is gereflekteer in 'n aanhaling uit Chris se onderhoud waar by noem:
..dis 'n selfontdekkingsrels...'n ondervinding watfr nie moet misloop nie."
77
BIBLIOGRAFIE
Aronson, 3. (1994). A pragmatic view of thematic analysis. The Qualitative
Report, Spring 1994: Volume 2 - Number 1. Available from
www.nova.edu/ssss/OR/Backissues/QR21/aronson.html(Accessed 8 June
2003).
Bachor, D. (2000). Running head: Case Study Reports. Paper presented at
the Australian Association for Research in Education. Sydney. Available from
www.aare.edu.au/00pap/bac00287.html(Accessed 20 September 2003).
Bridges, W. (1995). Jobshift: How to prosper in a workplace without jobs
London: Nicholas Brealy Publishing Limited.
Brooks, M.G. & Brooks, J.G. (1999). The Courage to be Constructivist.
Educational Leadership. November 1999.
Chen, C.P. (1997). Career Projection: Narrative in Context. Journal of
Vocational Education and Training_Volume 49 - Number 2.
Clarke, M., Power, A. & Hine, A. (2002). Mentoring conversations and
narratives from the tertiary experience. Paper presented at HERDSA
Conference 2002: Australia. Available from
www.edu.edu.au/conferences/herdsa/main/papers/nonref/dclf/MaddieClarke.p
df. (Accessed 21 May 2003).
Colburn, A. (2000). Constructivism: Science Education's grand unifying
theory. Clearing House. September/October 2000: Volume 74 — Issue 1.
78
Corey, G. (1996). Theory and Practice of Counselling and Psychotherapy. 5 th
edition. California: Brooks-Cole Publishing Company.
DePablo Urban, J.M. (1997). Development of personal traits for employment
methodology for change with groups of unemployed people. Psychology in
Spain, 1997: Volume 1 - Number 1. Available from
www.psvchologvinspain.com (Accessed 18 March 2003).
Donald, D., Lazarus, S. & Lolwana, P. (2002). Educational Psychology in
Social context. rd Edition. Oxford: Oxford University Press.
Flick, U. (1998). An Introduction to Qualitative Research. London: SAGE
Publications Limited.
Geldard, K. & Geldard, D. (2001). Counselling Adolescents. London: SAGE
Publications Limited.
Glesne,C. (1999). Becoming Qualitative Researchers. An introduction. rd
edition. USA: Addison Wesley Longman.
Greenhaus, ].H., Callanan, G.A. & Godshalk, V.M. (1994). Career
Management 2 nd edition. Orlando: Harcourt College Publishers.
Greenhaus, Callanan, G.A. & Godshalk, V.M. (2000). Career
Management 3 rd edition. Orlando: Harcourt College Publishers.
Holliday, A. (2002). Doing and Writing Qualitative Research. London: SAGE
Publications.
79
Johnstone, J. (1999). Planning a New Career. 3rd edition. Oxford: How to
Books Ltd.
Kotze, I. (2002). Die Evaluering van die Trek-en-Faktor-benadering in
Mtervensie by hoerskool leerders. Meestersgraadskripsie. Johannesburg:
Randse Afrikaanse Universiteit.
Kvale, S. (1996). Interviews: An introduction to Qualitative Research
interviewing. London: SAGE Publications Incorporated.
Lamprecht, J.C. & Prinsloo, T. (2001). The workplace of Yesterday, Today
and Tomorrow: Implications for Career Counselling. Unpublished manuscript.
LeCompte, M.D. (2000). Analyzing Qualitative Data. Theory into Practice.
Summer 2000: Volume 39 — Number 3.
Maree, K. & Ebersohn, L. (Editors). (2002). Lifeskills and career Counselling.
Cape Town: Heinemann Publishers (Pty) Ltd.
McLeod, J. (1999). Practitioner Research in Counselling. London: SAGE
Publications Incorporated.
Medical research Council.(n.d.) Guidelines on Ethics for medical research:
Book 1: General Principles, Fourth Edition. MRC: Tygerberg. Also Available
from www.mrc.ac.za (Accessed 16 September 2003).
Merriam, S.B. (1998). Qualitative Research and Case Study applications in
Education. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
80
Miles, M.B. & Huberman, A.M. (1994). An Expanded Sourcebook. Qualitative
Data-analysis. California: Sage Publications Incorporated.
Miller, G. & Dingwall, R. (Editors). (1997). Context and Method in qualitative
Research. London: Sage Publications Incorporated.
Mwamwenda, T.S. (1996). Educational Psychology. An African Perspective.
2nd edition. Isando: Heinemann Publishers (Pty.) Ltd.
Myers, M.D. (1997). Qualitative research in Information systems. Available
from htto://www2.auckland.ac.nz/msis/isworld (Accessed 21 August 2001).
Neethling, K. & Rutherford. R. (1996). Is ek slim of is ek dom. Clubview:
Makro boeke (Edms.) Bpk.
Odendal, F. & Gouws, R.H. (Editors) (1991). Verklarende Handwoordeboek
van die Afrikaanse taal. Pretoria: Perskor
Orton, G.L. (1997). Strategies for Counselling with Children and Their
Parents. California: Brooks-Cole Publishing Company.
Prinsloo, T. (1999). Loopbaanfasilitering in die veranderende werkskonteks: 'n
Opvoedkundig- Sielkundige benadering. Meestersgraadskripsie.
Johannesburg: Randse Afrikaanse Univeristeit.
Prochaska, J.O. & Norcross, J.C. (1999). Systems of Psychotherapy. 4 th
edition. California: Brooks-Cole Publishing Company.
81
Remley, C. n.d. A brief discussion about qualitative research. Available from
www.personal.osu.edu/users/c/m/c/cmr226/Research/Oualitative discussion.
html (Accessed 1 May 2003).
Rodriguez, A. (2002). Redefining our Understanding of Narrative. The
Qualitative Report. March 2002: Volume 7 - Number 1. Available from
www.novasedu/ssss/QR/QR7-1/rodriguez.html (Accessed 8 June 2003).
Savickas, M.L. (1993). Career Counseling in the Postmodern Era. Journal of
Cognitive Psychotherapy: An International Quarterly. Volume 7 - Number 3.
Severy, L. (2001). What's your story? Exploring Post-Modernism & Narrative
in Career Counseling. Available from
www.crc.ufl.edu/dornain/CRC/acpa2001?What'sYour (Accessed 15 March
2003).
Sharf, R.S. (2002). Applying Career development Theory to Counseling.
California: Brooks/Cole Publishing Company.
Sharrat, P. (1995). Is Educational Psychology alive and well in the new South
Africa? South African Journal of Psychology. 25(4).
a Simpson, J.A. & Weiner, E.S.C. (Editors) (1989). Oxford English Dictionary.
2nd edition. Oxford: Oxford University Press.
Slavin, R.E. (1994). Educational Psychology. Theory and Practice. 4th edition.
Massachusetts: Allyn and Bacon Paramount Publishing.
82
Southwest Educational Development Laboratory. (1993). Building an
understanding of Constructivism. Available from http://www.sedl.orci.html
(Accessed 18 March 2001).
Strommen, E.F. & Lincoln, B. (1992). Constructivism, Technology and the
future of Classroom learning. Available from
http://www.ilt.colombia.edu/k12/livetext/docs/construct.html (Accessed 12
Ferbruary 2001).
Tellis, W. (1997). Introduction to Case Study. The Qualitative Report. July
1997: Volume 3 — Number 2. Available from
http://www.nova.edu/ssss/QR/QR3-2/tellis.html (Accessed 8 June 2003).
Thompson, C.L. & Rudolph L.B. (2000). Counselling Children. 5 th edition.
California: Brooks/Cole Publishing Company.
Ural, I., Ratele, K. & Honck, B.H. (1996). Successful Community and Career
Counselling. Pretoria: Kagiso Publishers.
Van Niekerk, E. & Prins, A. (2001). Counselling in Southern Africa: A Youth
Perspective. Sandown: HeinemannPublishers (Pty) Ltd.
Walters, I.E. (1997). Self-knowledge for career management: an educational
psychological perspective. Doktorale tesis. Johannesburg: Randse Afrikaanse
Universiteit.
Watts, A.G. (1998). Reshaping Career development for the 2e Century.
Inaugural professorial lecture presented at the Centre for Guidance Studies:
University of Derby.
83
. Zucker, D.M. (2001). Using Case Study Methodology in Nursing Research.
The Qualitative Report. June 2001: Volume 6 - Number 2. Available from
www.nova.edu/ssss/OR/OR7-1/rodriguez.html (Accessed 8 June 2003).
84
ADDENDUM.
A VOORBEELD VAN GETRANSKRIBEERDE ONDERHOUD (ekstrak)
B VOORBEELD VAN DENDROGRAMME GEBRUIK IN TEMATIESE ANALISE
C AANHALINGS UIT ONDERHOUDE VOLGENS KATEGORIEe EN TEMAS
85
ADDENDUM A:
VOORBEELD VAN GETRANSKRIBEERDE ONDERHOUD
1 Onderhoud X: Individuele onderhoud: *
2 2003-07-29 by die deelnemer se huis (moocx):
3 17:30-18:15
4
5 N: Navorser
6 B: Deelnemer (Voormalige klient in die
7 bestudeerde beroepsvoorligtingsproses)
84 Die volgende keer toe het ek nou die collage en die
85 goeters maak te voel ek mens verstaan mekaar, hy
86 verstaan my beter, en ...ummm...toe het ek, toe het
87 ek al besef meer en meer wat ek dink ek wil gaan
88 doen. Hy het met my gepraat oor my persoonlikheid
89 en alles, en wat hy dink ek nie moet gaan doen nie.
90 Oor die collage van ...ummm... wat jy nie van hou
91 nie, wat natuurlik myne alles vol sport en alles was,
92 ummm. So, toe — ek het vir vier klasse gegaan. By
93 die derde een was jy meer — het ek definitief
94 geweet- definitief, definitief, definitief wat ek wil
95 gaan doen en by die vierde het ek en my ouers
96 gepraat. En die storie, die storie wat hy geskryf het
97 was bale goed gewees — baie, bale goed — dit het
98 ook baie gehelp — ek het baie geleer daaruit ook —
99 baie, baie.
Hierdie is slegs 'n uittreksel uit een van die onderhoude. Voile transkripsies kan nie verskaf word nie om konfidensialiteit van respondente te beskerm.
86
100
101 N: OK, kan jy my theyie meer daaryan vertel.
102
103 B: Ummm, soos byvoorbeeld — jy moet mos nou
104 skryf oor jou lewe en hoe jy jou sien en alles, en,
105 daar was een ding van as jy 'n gebou wil wees, toe
106 se ek, wel myne was nou 'n kerk gewees om baie
107 snaakse redes — om nou nie op gaan ingaan nie,
108 maar ummm... wat ek vir horn gese het hy moet
109 vervang met 'n blom. Ek dink net nie dit gaan soveel
110 beter wees nie- water blom jy wil wees — ek dink
111 mens kan mense so goed sien as blomme, verstaan.
112 Ek meen soos, ek weet nie, dit klink baie mal maar
113 ek sien iennand as 'n Protea of lets, ek weet, dis soos
114 by.. soos ummm. Wat is hierdie blom wat lyk soos
115 papiere? Dit lyk soos sakdoeke? Ek haat daai
116 blomme. Dis vir my sulke skynheilige blomme. Ek
117 hou niks... Magnolia is vir my die beste blom. So ek
118 dink, hy moet eerder die gebou vervang met 'n blom.
119
120 N: Dit sou vir jou makliker gewees het.
121
122 B: Ja, ja — so maar in die storie wat jy nou geskryf
123 het oor jou familie, en jou alles en jou agtergrond,
124 jou vakke en alles — my vakke het hy my asook laat
125 sien as baie deurmekaar, My vakkeuse was glad nie
126 reg nie...vir die beroep wat ek wil gaan den. Kyk ek
127 kon nie kuns geneem het by die skool nie alhoewel
128 ek wou, maar dan het ek nie universiteitsvrystelling
87
129 nie. So dan moet ek eerder probeer Kuns vat en dan
130 technikon toe gaan met wat ek wil gaan swot, so..
131 dis 'n opsie waaraan ek nie eers gedink het nie. So,
132 dit het my ook baie gehelp.
133
134 N: So daar is een of twee goedfies wat jy sou
135 verander het in die proses. Walter goed het jy
136 spesifiek bale van gehou — watter aktiwiteite of tyd ?
137
138 B: Ek was mal oor die collage maak en oor die stone
139 skryf — ek's mal oor skryf. En ummm... ek het baie
140 gehou van die praatsessies — want jy kry min tyd om
141 oor jouself to praat — dat iemand regtig na jou luister
142 — verstaan, mense sal, maar dis ook goed dat hulle
143 nie net "actually" se watse beroep jy moet neem nie
144 maar "actually" luister hoekom jy dit wil doen, en of
145 dit nou gaan werk en al daardie goed. Dis vir my
146 definitief die lekkerste. Die hele proses was vir my
147 baie lekker.
148
149 N: Jy se jy hou van skin':
150
151 B: Ja, mal oor skryf.
152
153 N: Sou jy graag jou eie storie aan die einde wou
154 skryf, in plaas van dat by dit geskryf het?
155
156 B: Kyk ek het gevoel, ek het dit geskryf aan die
157 begin.. so, nee, nee — ek dink dit was baie goed dat
88
158 by dit oor geskryf het, in sy manier in hoe by dit sien.
159 Dit laat my ook weet by weet hoe dit is — so definitief
160 ja. Nee, ek het genoeg skryfwerk gekry daarso.
161
162 N: Dit was geba/anseerd klink dit vir my. VroeEr toe
163 ek vir jou gevra het om my deur die proses to vat het
164 jy vir my gese "wat — wat jy gedoen het of hoe jy
165 gevoel het deur die proses". Hoe het jy gevoel deur
166 die proses?
167
168 B: Ummm... die eerste een, sessie, was baie
169 "obviously" bale skrikkerig en so aan, maar jy is
170 ongelooflik gemaklik en ek het gevoel ek weet — jy
171 weet jy voel heeltyd as jy daar weggaan, jy weet ten
172 minste waar jy staan — jy weet ten minste, jy het
173 vordering. So, deur die hele proses deur, toe ons by
174 die vierde sessie kom toe weet ek , jy weet, dit het
175 so opeengevolg — dit was glad nie onafgerond teen
176 die vierdie een nie. Dit was perfek. Dit was perfek
177 uitgewerk vir my. Ek weet nie van ander nie...
89
ADDENDUM Bz
VOORBEELD VAN 'N DENDROGRAM GEBRUIK IN TEMAITESE ANALISE
Tra
nskr
ipsi
e va
n o
nder
hou
d T
em
a K
ateq
orie
N: H
et d
it no
u no
g o
invl
oed
geha
d op
pra
ktie
se g
oed
?
C: J
a, d
it het
nou
nog
, ek be
doel
, ek
het
n ou
'n v
ak
geg
issaw
ac
eem
aeS
sja
ggil
l waa
rmee
ek
agte
rgro
nd
het n
ie,
in d
ie m
idde
l va
n d
ie s
tand
erd Be
lew
Ing
van
vakk
euse
----
NB
elew
ing
van
neg
e, m
aar
ek
is n
ou t
wee
wek
e da
ar e
n e
k g
enie
t di
t b
ero
epsv
oorl
igti
ng
spro
ses
en e
k le
er b
aie
vin
nige
r as
die
an
der
vak,
wan
t ..
. ja,
by
het
net
vir
my
ges
e "J
ou a
and
ag i
s n
ie d
aar
nie
", e
n e
k
bedo
el, e
n to
e he
t ek
maa
r net
ges
e- e
k he
t die
hee
ltyd
gesi
t en
twyf
el e
n a
lles
en
toe
ek
aan
die
ein
de s
ien
—
ja, e
k ne
t no
u 'n
gro
otm
ens
wat
my
"bac
k" —
"ao
for
it"
.
N: H
et f
y n
odig
geh
ad da
t re
man
d d
it n
et O
r jo
u Be
hoef
te a
an b
eves
tigin
g le
win
g va
n b
ehoe
ftes
In
verif
ieer
? va
n se
lf en
bes
lulte
b
eroe
psv
oorl
igti
ng
C:
Ja, ek
dink
, ek
dink
, in
eest
e m
ense
het
soo
n,
het
nodi
g da
t so
os 'n
gro
otm
ens
vir
jou
sons
, ia.
vir
jou
st
"Dis
OK
. iv m
ad d
it a
aan
do
en"
of w
atoo
kal,
wa
nt e
k
wee
t n
ie o
f en
ige-
iem
and
se o
uer
s v
ir jo
u sa
l se "H
oor
was
hie
rdle
logi
ka n
ou d
aara
an o
m i
ets
te l
os e
n di
t nou
wee
r te
beg
in", o
f w
a too
kal.
, ja.
So j
a, d
is g
oed
om
0 01
a
rn
cu
2 0.
C Di as
q j ... a) q),
= t i_ 41)
c13 ...
et CI) > rti -L. p tb
-0 C 2t 2 y:1
,.... g. lo. o C q, ,...
.. t v a 8 --, s„ th n, .,.-
6 I"'
it b4- •Cccu
(-6 CO 43 1/4. S CS ql
.c -1-• 01 ._S. cu O o .1--
cu tu w c 4e .1... cu -.o
a . ,. . 6. --, .... .0 s ... ...., _v ›.. - • . .1.,
cu E 2 4o 4.o
bieU
ie lui
ster e
n ge
inte
resse
erd is?
met
jo
u o
uer
s to
ni
e le
kker
om
kan
jy p
art
y g
oete
rs,
c 8 al se o .,
? _ 0 _ 1 t
$11 0 V Z E iti s
a/ --1- ...-
t .a g .c E
co t c co a; .....
a .9 la = s_ .c a, _ i / .w a c im E C.) •-• a
its al 0 C 01 i i do co E co -o T._ ., co to co t t c
~ a ti
a a) a Cla)
c o 3 a .71 ° c c)
a) to tn IR 8' :a >
a ...,e ‘e ... Cl
w E C E to 0 /0 M _c 0 C
•
M La 0 13 -C
5 I Z' 0) C 01 al ra
En d
an,
op d
ie e
inde
sa
l ek
bes
luit
uitw
erk
nie
, dan
wee
t e
k w
at i
s di
e a
nder
waa
rvoo
r e
k
oor
hulle
uitv
ind.
wat
ter e
en, o
f so
ie
ts.
En a
s ee
n v
an
$
sal g
aan,
of w
atoo
kal,
so..
.
f§ -2 te la @ /4
RI
43 -0 T - -0 c 92 8 isn c c , .... ,2 a; ti , he ca qi M
Z t
C al- ,.. E c 6 laa = 4.1 a) co .'- P d I i I. to .§ 0
to
t
•1/4.
.;." ("1 t
CU 42.1
1/4. Iti It 4,
CU ell E to
3 w
'0
os
4/ M
g .-0) — 'C al
23 -,413
.c 2
c c
g tu
a
›. 0, -0
SO C w ..le
to > q; C 4/
4/ — c
-it "0
— ..... § '0
S.'
J t,
0 n5
0.1
0. at
F 1 11) W3 a
E Qt. P g Q.) t 4.) — cu tn a) 131 Ai clia U9 ...a Fe a ..,z ---, x -e o. le s la -6- to a) 3 ta .s. ..., •■ z c ..v c
..... -c c ai all c -(4) Ci In :6 c a 8
0
"Ek h
et d
it ba
le g
arne
t da
arso
om
iem
and
te
neel
tYd,
ek be
doel
, 'at
tent
ion
' te
he."
Ek w
as g
emak
lik o
m m
et ho
rn te
pra
at- b
y is
"Ons
het
bal
e in
tere
ssan
te g
espr
ekke
som
mer
"Ek he
t no
gal g
ehou
van
die
sto
ne v
an m
ysel
f
slay
t E
k w
eet m
ense
sla
yf o
utob
iogr
alie
e, m
aar
ek di
nk m
in m
ense
sal
reg
tig b
ieUi
e si
t en
dink
:
ja, w
et he
t nou
wee
r met
my
gebe
ur, e
n ho
e
is m
y le
we
: Dit
was
die
eer
ste
keer
we
t ek
my
eie
helft
e ou
tobl
ogra
fie k
on A
ryl.
"
"Die
col
lage
s -
ek ka
n si
en h
oe m
ens
daar
uit
moe
ilik d it d
eesd
ae is
om
'n w
oord
te la
y vi
r 'n
plak
kaat
wet
sin
mas
k m
et m
ens
se
"Ek h
et b
ale
geho
u va
n di
e pr
aat-
pra
at -
dat ie
man
d re
gUg
na jo
u
ify k
ry m
in t
yd o
m o
orjo
use
lf te
tV)
"Dit
was
net
vir m
y le
kker
om
te g
esel
s oo
r al d
ie g
oed
met
rem
and
wet 'g
enui
ne' b
elan
gstel
"Dit
was
lekk
er o
m d
ie 'c
olla
ges'
te g
emaa
k he
t. Dit he
t my
na
mys
elf l
aat
kyk.
"
"Ek
dink
men
se w
et in
trove
rte
is s
al e
erde
r sk
ryf e
n dit be
ter
kan
doen
of m
eet
waa
rdee
r."
lnadetai all)
uen 6u!maiag
alpi!m!PINI ueA 6uvnala9
oor
a lle
s ge
had.
#
pers
oonl
ikhe
id m
e."
ADDENDUM C:
AANHALINGS U.17 ONDERHOUDE VOLGENS KA7EGORIEe EN TEMAS
rn
"Ek
net d
aard
ie s
tone
hoek
a
-a
part
ykee
r ve
rgee
t"
hier
die
wee
k ge
lees
."
dit w
eer
te le
es.
Om
wee
r di
e
dit
wee le
es d
an d
ink
jy W
aal
"Ek het di
t vi
r m
y ee
n vr
iend
in
"Toe
lees
ek di
t wee
r om
te d
ink
wee
t jy
ek is
ein
dik Ek
dig
'
"Olt
was
vir m
y no
gal l
ekke
r om
..... .) 1- c
_c -la
k■ C k .0 -Si
4. tu,
q., .— 4C b q.) _s... az.
0 10cij
ti, .9_,
.94 (2
k p
01 11--) C c3- :ei 8, CU CI.
E -1/4A-
"En
die
ston
e, d
ie s
tone
wat
by
gele
er d
aaru
it"
'3
rk 1:1 Z i
m., .14,
tu -E SI ......
t
.) ft
wi 10 2( t t co -..... um)
-i—u E 23
amagenew ugh 6lmala9
co rn
"Ek het d
it ba
le g
eniet Ek
het di
t
bale
, ba
le,
bare
gen
iet
"
I
O
"Aan
die
beg
in i
s e
k so
moe
g e
n na
die
tyd
so
ons
hu
ffs t
oe
- g
rou
t fr
ustr
asie
."
"Ily
tt m
y ge
help
met be
slui
te o
or
wat
ek
met
"Die
pro
ses
was
bal
e no
dig
om m
y da
rem
'gui
delin
e' t
e ge
e w
aarv
olge
ns e
k ka
n w
erk
of
"Ek he
t nou
'n v
ak g
elos
en
'n w
ildvr
eem
de
dit
en le
er b
ale
vinn
iger
as
die
ande
r va
k."
"Dit h
et o
ngel
ootli
k ge
wer
k.
Ong
eloo
flik
bare
daar
by g
ebaa
t"
"Ek di
nk di
t was
ong
eloo
flik
e
gro
ei e
n on
gelo
oflik
gen
iet
"
"Jy
vat N
atsk
ei e
n W
isku
nde
en
Bio
log
ie e
n da
n ka
n jy
eni
ge
rigti
ng d
oen,
maa
r dit
is n
ie m
eer
so n
ie.
En e
k is
nie
goe
d da
arin
nie,
ek
hou
nie
daa
rva
n n
ie e
n e
k
kan
dit
nie
geb
ruik
nie
, so
hoek
om m
oet
ek
dit h
e."
sa!ssas uen faumaiag
asnamen
uen 6u!nnatas3
bale
deu
rmek
aar.
My v
akke
use
was
"My
vakk
e het by
my
ook la
at s
ien
as
ek w
il ga
an d
oen.
"
gla
d n
ie r
eg n
ie- v
ir d
ie b
eroe
p w
at
my
lew
e m
aak
."
it iI
....
-I .....
-
m
1
I
'disc
over
101
15C
11.
CA
LIM
A Jr nn
.
in L
on.
gaan
om
jou
liefd
e te
ont
dek.
"
...I
..
I
1
41
e
it
m
'Hie
rdie
het
geh
eip
want b
y he
t 'ac
tual
ly'
moe
ite g
edoe
n om
te s
ien
wie
jy is
,
pers
oonl
ik, e
n da
n st
uur
by jo
u ha
lf in
'n
rigtin
g in
."
Tit w
as h
alf s
oos
'11 be
roep
s- e
n si
elku
ndig
e
ding
in e
en."
1
C ..... ro a to) IQ 3
VI cO 3 CU
Iii
QJ 1:3-"" s. E A..
4., n3
S 53 -■ t ro s. .... CU (0) 23 z -SZ
qj
---
Cn
(13 a j
4za
ci
6) • 4% t ...; rt
4 n3 MI 2:3 c qj
QJ tu
S.
Al 'IS
-Ca ..1/4
-4.... t
QJ t) L
t ql
.ti
to) CI)
0:3 n ,
.1/4 "-#
-% z f°
4... n)
CU QJ th
Cn -C et
%-- SC ca,
lij :):) CS
6 o
.- oi tn ___
- 9-3 ...t4 ,T, a ga a
:1-- t
2. c).. c)
, --- 3 -)c LJ
.nj C lb u) C ql Z i.... S o.
8 9.1 t ,tn
e4 _
Cn ctl E
-94 --S k -t Ai iii- el3 4' Z b 1-.. k ti
Q3 c It
T ' ..... .. % --- c 3
kg __. ro
4e Ili a, in k .... CU et
.ti (11 E k *- RI C Z .9.4 ztel L.. ,_ %
--c . c - fb ' c s c0 ,Cli .cji
.e. ili 4c C tb C 114 L... CS . M 8 b .93 z 4.) 1.- QJ % L-: 4/
cu 4z: --Nc 3 b 1:3,
z CU .8 rti ,13
a• 'a 1-J -C) :4-4 C azt tol -(3 - it - --- E 8 -lc en , 14.1 tn --
buyvtalaq
asagslicovi F-rn 6upvtaiaq aviuoovad
nt o
m jo
usei
f to
ontd
ek."
wor
d, d
an -
jy k
om d
it n
ie s
omm
er a
gter
"...m
ens
dink
nie
regl
ig d
aaro
or n
ie e
n da
n
"Ek he
t no
u no
oit
regt
/g s
elf a
gter
geko
m
me,
wan
t ek
bed
oel,
ek le
ef dit n
atuu
rlik
uit
"
"Ek di
nk e
lke
liew
e m
ens
moe
t bo
or v
an
hulle
self
en 'n
ja -
sel
font
dekk
ings
reis.
"
"Om
dit
to k
an b
eskr
yf -
sae
s 'n
dis
ek da
ardl
eft."
nie.
So
ek
dink
dit w
as in
tere
ssan
t
CO MgpamistbmacolaS
"Hoe
vro
eer m
ens
ken
agte
rkom
wie
jy is
,
hoe v
rcee
r is
jy g
emak
lik da
arm
ee...
en
ja,
reg
vir
die
wer
eld.
"
"Dis
'sel
f-di
scov
ery: E
k w
eet n
ou w
ie ek is
-
ek's
gem
aklik
met
wie
ek is
"
"Ek
was
gew
oond
daar
aan
om o
nsek
er te
wee
s. E
k he
t nou
dar
em 'c
onfid
ence
'
gen
oeg
om m
ysel
f te
se:
'O
K, e
k is
nie
gel
ukki
g m
et h
ierd
ie d
ing
Me
:"
"Ek he
t vre
de g
emaa
k da
t ek
nie
hier
die
vers
krik
like
sked
ule
het n
ie. E
k so
u
voor
heen
'n
'pos
e' o
pges
it h
et."
"Per
soon
lik w
e t d
ie m
eest
e ge
se w
as in
ons
sess
ies
was
dis
'OK
om a
ndel
s te
wee
s: S
o
per
soon
lik h
et d
it m
y ge
rusg
este
l van
wie
ek
is e
n w
at e
k is
en
wat
ek do
en.
Dat
ek
nie
mal
is n
ie- n
et b
ieO'
ie s
neak
s"
"Per
soon
lik het dit
my
bale
Sel
fcon
fiden
ce:
gege
e."
Adam
het
gee
n In
ligdn
g te
n op
sigt
e
van
hier
die
tem
a w
eerg
egee
nie
.
"Jy
voel
ook
mee
r se
lfver
seke
rd."
thgpmeAueemas ano.qsamas
ues 6u!ImPlimlu0
CD 0,
"Men
s se
wer
isom
gew
ing
is b
ela
ngnk
wa
nt
hoe
ge/
ukki
gerjy is
, ho
e be
ter
wer
k jy
."
n w
et e
nd
er
bale
"Ek di
nk n
ie e
k is
in
pe
motiv
asie
kan
wer
k n
ie s
o ek
mee
t of
"As
ek
hle
rdie
vro
eer
gew
eet h
et,
het e
k ba
ie
dirg
e a
nder
ste
aang
epa
k."
"Ek
din
k ek SO
U m
eer
geba
at he
t w
ant d
an
sou
ek 'n
klo
mp
van
die
goe
d so
os w
et ek
verk
eerd
ged
oen
het s
ou e
k da
rem
an
ders
daar
oor
kon
ged
ink
het
"
Bea
het
geen
infig
ting
ten
op s
igte
van
hler
die
tem
a w
eerg
egee
nie
.
sal w
ees
nie,
maa
r ie
ts w
at
jy o
ok s
al
"Ek
is e
intli
k ja
mm
er
ek he
t di
t nie
al
vro
eer
gedo
en n
ie, w
ant t
oe
ek hi
er
klaa
r w
as h
et ek N
atsk
ei g
elo
s en
Toe
rism
e g
evat
en
dis
onge
loot
lik
cu Y
01
a!suanialw
dawaq anomoua6 afuggelawn
u, uee auacniag uee auaoyag
wer
ker
wee
s ni
e."
pass
ie is
en
wat
jy g
eniet "
0 0
"Dit
was
net
lekk
er o
m b
ietji
e m
ysel
f to
lem
and
wat
net
vir
jou
silP
'Dis
OK,
jy m
ag d
it w w or o
; .1 >e m ,
.a.-: 4-to a.) - a) ct k irs 76 0 3 4a)
o) -o
t• 00 0
0 cm E
w E q> C 0) C 01 '-
a) CD 0 0 113. 13
'CO 03 -0
CO -0 .14
b CD :: '4.-3) 0:0 0) I b S C c CI -y -C.2 ,L C 0 a) -* a) c a m
:P...
,;-1
0 0 0 0
c , 0
"Ek d
ink di
e ke
use
s w
as v
oor
die
tyd
CO
0
0 CO -0 C CO
-1:1 0 CO
E -9. co CO
b.' ..
IP
C -'
03
C
0 0. -,.. 0 .... co
_0 03
44)
m
b C OD
0 .....
---. --. .0 cp C 0 c0 CO Co
.._ S 0 .cp_ C ...- ›.. :It ta
.-_,
.0 CO
C S
C.
03 J
0 co CL '- --x :4- ao -6 3 C Co 0
a%semmian uee auaotiag
is d
it m
os h
alf f
inaa
l."
cl. ai E 0 0,.. E rI.J
rO _.0
-E3 kJ 0 0
Ir"-.
.5.4 0 r0 0 QJ 11
E 0
\ ... k na 0 0 4. La, c) -,--: t...) 0 izy • II-1 .crl O.
0 rO rol --E1 0 4.) 'I AO o) 4 a) 0 ---- ...,
6 r,O) no
lei kr) .,, )3.) ft %) k kr,
t „ku :Sen 45 ..— E Ili th
-4c .....
"Ek di
nk m
iskie
n wa
t man
s ka
n do
en is
om
fuoseu
uee auaouag
0