F.D.C: B~Z bl

BAZI UY ARICI MADDELERLE KIZILÇAM VE KARAÇAMLARDA

REÇiNE ÜRETiMi

Stimulation of Resin Flow in Calabrian and Scoth Pine with Chemicals

Sema ÖNAL Kimya Mühendisi

ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTiTÜSÜ V AYlNLARI TURKISH FORESTRY RESEARCH INSTITUTE

Teknik Bülten Technical Bulletin No:249

ÖZ

Araştırma; Muğla Orman Bölge Müdürlüğü'nün Köyceğiz, Dalaman ve Ka­vaklıdere Orman Işletme Müdürlüklerindeki dört deneme alanında bulunan 500 adet kızılçam ve 200 adet karaçam ağacında yürütülmüştür. Araştırmada beş adet reçine üretim metodu ve 4 uyarıcı iki yıl süreyle denenmiştir.

Uygulanan beş üretim metodundan elde edilen reçine verimleri saptanarak, metotlar arasındaki verim artış yüzdeleri karşılaştırılmış, göğüs çapı, taç yüzdesi, ağaç boyu ve yara büyüklüğü ile reçine verimleri arasındaki ilişkiler tesbit edil­miştir.Ayrıca; reçine üretim metotlarına göre ağacın göğüs çapı ve yara genişliği kullanılarak çift giriş li reçine verim tabloları oluşturulmuştur.

Kızılçamlarda en yüksek verim; Amerikan kabuk yontma metoduyla kulanılan %50'1ik sülfürik asit çözeltisinden elde edilmiştir. Ancak asit pasta metodu da ağacın gövdesinin uzun yıllar kullanılması, işçiliğinin kolaylığı, zaman ve reçine kalitesinin bozmaması açısından üstün bir metotdur. Karaçamlarda ise asit pasta metotlarından en iyi sonuçlar alınmıştır. Ancak kerestesi çok değerli olan karaçarnların reçine üretiminde kullanılması tartışılır. Karaçarnda reçine üre­timine karar verilmesi için reçine üretiminde ekonomik analizierin yapılması ge­rekmektedir.

ABSTRACT

Objektive of this study were to find out whether the yields of resin from Calabrian (Pinus brutia Ten.) and Scoth (Pinus nigra Arnold) pine could be increased by aplying different stimulations.

500 trees were selected at Köyceğiz, Dalaman and Kavaklıdere. The trees were divided into 5 blocks of 100 trees each in Köyceğiz and Dalaman. The other place, in Kavaklidere vere divided into 5 blocks of 40 trees each (total 200 trees). In addition to 200 trees- scoth pine- were divided in Kavaklıdere (5 blocks of 40 trees).

The study is realized in 5 resin tapping methods and stimulants were us ed.

In the study, gum yield were given belog to months and yield increased percent were compared between tapping methods. In addition to, othertaeters affecting the resin yield were determined. These are: altitute, diameter, crown percent (crown length ratio), height, blaze area (heightxwidth).

3

ÖNSÖZ 1982 yılında, lzmir-Çeşme'de Orman Genel Müdürlüğünün koordinatörlü­

ğünde düzenlenen "ll. Reçine Kongresi"nde (belki de sonuncu reçine kongresi, çünkü artık Orman Genel Müdürlüğü, orman köylüsüne iyi bir gelir kaynağı olan reçine üretiminden çeşitli nedenlerle vazgeçmiştir) alınan kararlar ara­sında, modern reçine üretim metotlarının denemesi de yer almaktaydı. Ayrıca, Orman Genel Müdürlüğü; uygulamaya yönelik bir çalışma olarak, günümüz koşullarında hangi üretim metodunun tavsiye edilebileceği konusunda araş­tırma yapılmasını istemiştir. Bunun üzerine dünyada yaygın olarak uygulanan ve uyarıcı madde kullanan reçine üretim metotlarının ülkemiz koşullarında uy­gulanması ve elde edilen verimlerin saptanması amacıyla bu çalışma ya-pılmıştır. .

Araştırmanın arazi çalışmaları; Muğla Orman Bölge Müdürlüğü'nün Köyceğiz ve Kavakltdere Orman Işletme Müdürlüğü sınırlarında gerçekleştirilmiştir. Arazi çalışmaları sırasında, çalışılan yörenin turistik bir yer olması, çalışmanın yangın mevsimi sırasında yapılması ve uygulama birimlerinde çalışan yöneticilerin araştırma çalışmalarına önem ve değer vermemesi nedeniyle; araba ve işçi bulmakta güçlük çekilen dönemler olmuştur. Bu araştırmayı okuyanlar "böyle ciddi bir teknik bültende bu yakınmalar niye?" diye sorabilirler. Ülkemizin sosyo-kültürel yapısını belirtmek amacıyla bu sorunlara değinmeden ge­çemeyeceğim. Çalışmayı yapan araştırıcının değişik bir meslek grubundan ol­ması ve üstüne üstlük bir de bayan olması değişik bir takım sorunları da be­raberinde getirmiştir. Bu nedenlerle araştırma çalışması zaman zaman darboğazlara girmiştir. Bundan sonra; yöneticilerin kafa yapısının değişip, araş­tırmacıların bu çeşit güçlüklerle karşı karşıya kalmamaları en büyük dileğimdir.

Çalışma önce; "Kabuk Yontma ve Asit Pasta Yöntemiyle Kızılçamlarda Reçine Üretimi" adıyla alınmış, ancak projelendirme safhasında asit pastadan başka uyarıcılar da denemeye sokulmuştur. Araştırmanın arazi çalışmaları sı­rasında, Kavakltdere Orman Işletme Müdürlüğünde karaçarnlar çalışılan de­neme alanlarına yakın olduğu için projenin kapsamına karaçarnlar da alın­mıştır. Bu nedenlerle çalışmanın ismi; "Bazı Uyarıcı Maddelerle Kızılçam ve Karaçamlarda Reçine Üretimi" olarak değiştirilmiştir.

Araştırmanın arazi çalışmaları sırasında yardımlarını esirgemeyen Muğla Orman Bölge Müdürlüğü, Köyceğiz ve Kavakltdere Orman Işletme Mü­dürlüklerine teşekkür ederim.

Ayrıca; çok değerli arkadaşım Sayın Mehmet YAKA ve zamanın Ka­vaklıdere Orman Işletme Müdürü Sayın Metin ŞENOL'a teşekkürlerimi su­narım. Araştırmanın devam ettiği iki yıl süresince görevli olan ve çalışmaları hiç aksatmadan sürdüren Orman Muhafaza Memuru Ramazan GÜZEL, Saha Bekçisi Kemal KA YA, reçine işçileri Çakıroğlu, Ali ve Hüdaverdi'ye teşekkür etmeden geçemeyeceğim. Arazi ,çalışmaları sırasında yardımlarını gördüğün .. \ ""'

Sayın Rasih SüZEN, Nihat BARIŞ ve Enver TOPÇUOGLU'na da ayrı ayrı te-şekkür ederim.

Verilerin değerlendirilmesinde büyük katkılarını gördüğün Sayın Prof.Dr. Osman SUN'a ayrıca teşekkür ederim.

Araştırmanın, reçine üretim çalışmalarına katkıda bulunmasını dilerim. Ankara 1994

Sema ÖNAL

1

iÇiNDEKiLER

SAYFA

ÖZ .............................................................................................................. 3

ABSTRACT ............................................................................................... 3

ÖNSÖZ ...................................................................................................... 5

1 GiRiŞ ......................................................................................................... 9 1.1 Reçinenin kullanıldığı yerler .............................................................. 1 O 1.2 Reçine üretim yöntemleri ve çeşitleri ................................................ 11 1.3 Reçine verimine etki eden faktörler., ................................................ 12 1.4 Reçine üretimi yapılacak ormanların özellikleri. ................................ 13 1.5 Mazek çizgi metoduyla yapılan reçine üretiminde uygulamada

görülen aksaklı klar ............................................................................ 14

2 LiTERATÜR ÖZETi ................................................................................. 15 2.1 Yerli çalışmalar ................................................................................. 15 2.2 Yabancı çalışmalar ........................................................................... 16

3 MATERYAL VE YÖNTEM ....................................................................... 21 3.1 Deneme alanlarının seçimi ve araştırmanın deneme deseni ............ 21 3.2 Araştırmada kullanılan reçine üretim metotları ve

uyarıcı maddeler ............................................................................... 24 3.2.1 Reçine Üretim metotları ve uyarıcı maddeler ......................... 24 3.2.1.1 M az ek çizgi yöntemi ............................................................. 24 3.2.1.2 Amerikan kabuk yontma ve asit pasta uygulaması .............. 24 3.2.1.3 Dar yara metodu ve asit pasta uygulaması ......................... 28 3.2.1.4 Amerikan kabuk yontma ve %50 lik sülfürik asit

uygulaması .......................................................................... 29 3.2.1.5 M az ek çizgi metodu ve maya uygulaması ........................... 31

4 VERiLERiN DEGERLENDiRiLMESi ...................................................... 31 4.1 Kızılçamlarda varyans ve regresyon analizlerinin yorumu ................ 36 4.2 Karaçamlarda varyans ve regresyon analizlerinin yorumu ............... 37 4.3 Zaman analizleri ............................................................................... 38 4.4 Reçine verim tabloları ....................................................................... 39

5 BULGULAR VE TARTIŞMA ................................................................... 44

6 SONUÇ VE ÖNERiLER .......................................................................... 46

ÖZET ....................................................................................................... 49

SUMMARY .............................................................................................. 50

KAYNAKÇA ....................... .-.................................................................... 51

7

1 GiRiŞ

Ülkemizde, dikili çam ağaçlarının gövdelerinde yara açmak suretiyle ya­pılan reçine üretimi, kızılçam ormanlarının tensil sahalarında Mazek'in Oluklu Çizgi metodu ve son yıllarda da asit pastanın dar yara metodu kullanılarak yapılmaktadır. 3 096 064 hektar normal ve bozuk kızılçam ormanlarımızın yaklaşık 1 191 132 hektarlık kısmında reçine üretimi yapılmaktadır (28). Fiilen reçine üretimi yapılan alan ise yaklaşık 100 000 hektardır (OGM Işletme Pa­zarlama Daire Başkanlığının verileri).

Resim 1: Tekniğine uygun olarak açılmış bir M aze k yarası.

Reçine üretimi, Antalya, Ça­nakkale, !zmir ve Muğla Orman Bölge Müdürlüklerinde ya­pılmakta olup, (son yıllarda

Orman Genel Müdürlüğü ta­rafından reçine üretimi ya­pılmamaktadır) üretimin de­netlendiği yıllar içinde olan, 1971 yılında, 6600 tonla en yüksek miktara ulaşmıştır. Ancak bu miktar son yıllarda oldukça düş­müştür. Örneğin üretim mik­tarları; 1987 yılında 1339 ton, 1988 yılında ise 1160 tondur.

A crop set up suitable to the specifications of the M aze k Method.

Resim 2: Hatalı bir Mazek yarası. A crop set up unsuitable to the specifications of the Mazek Method.

Mazek'in Oluklu Çizgi me­todu eski ve bilinen bir metot olduğu için burada metodun ayrıntılarına girilmeden, tekniğine

uygun olarak kullanılmamasının getirdiği so­nuçlara değinilecektir. Ancak karşılaştırma ya­pılabilmesi amacıyla Resim-1 ve Resim-2 ve­rilmiştir. Resim-1'de tekniğine uygun olarak açılmış bir Mazek yarası, Resim 2'de ise hatalı bir Mazek yarası görülmektedir. Reçine üre­timinde amaç; asıl hammadde olan ağaç mal­zemenin teknik özelliklerine zarar vermeden reçinenin elde edilmesidir. Günümüz ko­şullarında bu amaç tabii ki tartışılabilir. Çünkü bugün reçine üretimi yapan ülkelerde o orman, sadece reçine üretimine ayrılmıştır ve başka amaçlarla o ormandan yararlanılmamaktadır. Hatta reçine üretimi yapmak için özel orman yetiştiren ülkeler de vardır.

9

yarası

de l<ısıtlanmaktadır. Bu tomruklar; am­selüloz ve

Yukanda tüm bu sakıncalar göz önüne alınarak, dün-yada uyarıcı maddeler kulianılarak ve ağacın diri odununa zarar vermeden yapıları metodlannın ülkemizde de denenmesi gerekmektedir.

amacı, uyarıcı kullanılarak yapıları reçine üretim metotlannın

eski devirlerden beri bilinen

balarında

o

metotlar ağaç türü ve reçine farkliiıklar

ülkemizde uy .. metodla

bir arada cimarnası verilmesi uygun gö-

retsinanın ya­kalafat1anmasında kui ..

Bugün, reçine türevlerinin kağıt sanayiinde, kimyasal tat ve koku verici maddelerin yapımı na kadar çok çeşitli kullanım yerleri vardır.

Bilindiği gibi reçine ham olarak kullanılmamaktadır. Bu buharı destilasyonu ile terebantin ve kolofan ayrılmakta ve bu iki madde yine bir takım kimyasal presesierden geçirildikten sonra kullanılmaktadır.

Kolofan; kağıt sanayiinde selüloz liflerini yapıştıncı madde ve kağıdın mü­rekkep ve rutubet emmesini engelleyici madde olarak, ayrıca kağıda ağırlık ve parlaklık vermek amacıyla kullanılır. Yine, sabun, sentetik reçine, cila, matbaa mürekebi yapımında, yaylı müzik a!etlerinde, şarapnel yapımında merrnilerin dolgu maddesi olarak, bira fıçılarında sızdırmayı önlemek ve sakız yapımında kullanılmaktadır.

Terebantin ise; boya, vernik, cila, ayakkabı boyası ve cilası, parke cilaları yapımında kullanılmaktadır. Boya sanayiinde eritici olarak kullanılan terebantin hem boyalara yumuşaklık kazandırır, hem de çabuk kurumasını sağlar. Burada özellikle boya sanayiinde kullanılan terebantinin dikili ağaç reçinesinden elde edilen terebantin olduğunu belirtmekte yarar vardır. Bu sanayide sentetik yol­larda elde edilen terebantin tercih edilmemektedir. Veya sentetik te-· rebantinlerin de çıkış maddesini zaten ham reçineden elde edilen terebantin oluşturmaktadır.

Terebantin'in H2S04 (sülfürik asit) le muamelesinden elde edilen terpineol sabun ve partümeri yapımında, vernikler için eritici olarak, metalurji sanayiinde de flotasyon yağı olarak kullanılır. Terebantin, tıpta ise oleum terebantina adı ile tanınmaktadır. Bu da idrar yolu hastalıkları, kronik bronşitlerde, safra kesesi taşlarını düşürmede, eczacılıkta terebantina olarak bilinen yakının yapılmasında kullanılmaktadır. Ayrıca insektisitlerin yapımında, sentetik kafuru ve kauçuk ya­

pımında, sentetik pine-oil ve reçinelerin yapımında kullanılmaktadır.

Terebantinin şu anda kullanıldığı en ilginç alan kimyasal tat ve koku verici maddelerin yapımıdır. Limon, nane, mentol gib kokuların sentezi te­rebantinden yapılabilir.

1.2 Reçine Üretim Yöntemleri ve Çeşitleri

Bugün üç kaynaktan üretilen üç çeşit reçine vardır.

1- Akma Reçine: Dikili çam ağaçları ndan üretilen reçinedir. Çam ağacı türlerinin gövdelerine çeşitli yöntemlere yara açılarak ham reçine (akma re­

çine) elde edilir. Bu da işlenerek kolofan ve terebantin üretilir.

ll

2- Reçineli, odunların ekstraksiyonu ile elde edi-len bu reçine, su buhan destiasyonu ile elde edilen reçineler olarak bilinirse de proseste uzun zaman alan bir işlem değildir. Başlıca eks-traksiyon ürünleri: terebentin, pine-oil ve kolofandır. yeşil renk!eki ko-

uygun absorblayıcılaria veya furturolden geçirilerek rengi . Bu işlem sonunda koiofan ve çam katranı elde edilir. Edremit'te bu metotla reçine üreten bir tesis bulunmaktadır. Ancak hammadde veya

nedeniyle zaman zaman tesis

presesinin artık sularından geri kazanılan yan üründür. Çam yongelarını kağıt hamuruna dönüştürmek için yapılan pişirme sırasında, oluşan uçucu gazlar yoğunlaştırılarak sülfat terebarıtini elde edilir. Yine pişirme sırasında oluşan siyah iikörün asitle muamelesinden ham tall-oil elde edilir. Tall-oil'in fraksiyonlu destilasyonu ile de yağ ve reçine asitleri ve kolofan elde edilir. ·ı ton tall-oil'den 272 kg asitleri, 3"18 kolofan ve 328 kg orta ve ağır katran elde edilir. Ülkemizde Dalaman'da SEKA'da son yıllarda bu ilave tesis kurulmuş ve atık sulardan reçine üretmeye başlamıştır.

Reçine verimi, meşçerenin ve ağacın özellikleri ile muhiti koşulları ve özeilikleri reçine verimini et-

kilemektedir.

verimini etkileyen başıca faktörler şöyle sıra!anabilir:

·ı- U\i~l'lihi~l ara-smda havanın sıcaklığı, toprağın sıcaklığı ve ışık sıcak ve rutubetli oluşu verimini arttınr. ve sıcaklığın akışı

üzerine olan olumlu etkilerinden dolayı, güney bakılardaki meşçere!erde re­çine verimi çoktur.

2- Bunlar arasmda

ve aralama müdahaleleri . Reçine verimi ağacm göğüs çapı ile orantılı olarak artar. Üikemizde kızılçam!arda yapılan denemelerde çap artışı ile verimin . Taç yüzdesi ile verim arasında orantı

vardır. formlan iyi olan ağaçlarda da asimilasyon alanının artması ne-deniyle reçine verimi ar!maktadır. Yurt dışında yapılan araştırmalara göre; meşcerede yapıian aralama çalışmaları, meşcereye daha fazla girmesini sağladığı için reçine verimini aralama derecesinde ve silvikültürel konusunda bir

12

. Ancak en iyi

3- Üretim Yöntemi, Uygulama Şekilleri ve Üretim Süresi ile ilgili Fak­törler: Bu faktörler arasında; üretim yöntemi, yara yüzeyi,derinliği, yaralama peryodu, üretim süresi ve yılı, yara sayısı gibi faktörler sayılabilir.

4- Ağaçların Kalıtsal Özellikleri: Reçine verimini etkileyen önemli bir etmen de ağaçların kalıtsal özelliğidir. Aynı koşullarda üretim yapılan ve fiziksel gö­rünüşleri aynı olan ağaçların reçine verimlerinde büyük farklılıklar meydana ge­lebilmektedir. Verimi yüsek olan ağaçların tohumlarından yetiştirilen ağaçların da fazla reçine verdiği gözlenmiştir. Amerika'da yapılan çalışmalarda, ağaçların genetik özelliklerinin %70 oranında reçine verimini etkilediği bulunmuştur.

Ayrıca; yaralama veya kabuk yontma ile açığa çıkarılan reçine kanallarının büyüklüğü ve sayısı, reçinenin akışkanlığı, ağaç içindeki basınç verimi et­kileyen faktörler arasındadır.

Tüm bu faktörlerin dışında, reçine üretim yönteminin tekniğine uygun ola­rak uygulanması, kullanılan alet ve malzemelerin uygunluğu, işçinin deneyimli olup olmaması gibi faktörler de verimi etkilemektedir.

1.4 Reçine Üretimi Yapılacak Ormanların Özellikleri

Reçine üretimi yapılacak ormanların aşağıdaki özelliklere sahip olması ge­rekir:

1- Ormanın bulunduğu yerde sıcaklık ve rutubet fazla olmalı,

2- Rüzgar ve cereyanlara açık bulunmamalı,

3-lşığın girişine ehgel olacak derecede sık olmamalı (0.6-0.7 kapalılık uy­gundur).

4- Reçine üretim bölgesi daha çok güneş gören baktiarda bulunmalı ve meyil sarp orman tipine girmeyecek bir derecede olmalı (reçinecilikte %20'ye kadar olan meyil uygundur).

5- Yüksek rakımiarda sıcaklık farkının çokluğu, reçine verimini azal­tacağından, reçine bölgesi mümkün olduğu kadar alçak rakımiarda olmalıdır. Alçak rakımlar, özellikle denize olan yakınlık sıcaklık ve rutubeti arttırdığından, verim durumu, yüksek rakımiara göre iyi olacaktır.

6- Reçine üretilen ormanın toprağı gevşek, kumlu topraklardan olmalıdır.

7- Meşçerenin IV. ve V. çap sınıflarındaki ağaçları çok sayıda bulunmalı, reçine üretilecek ağaçların en küçük çapı 26 cm olmalı ve bu çaptan küçük ağaçlarda reçine üretimi yapılmamalıdır.

13

be.

diğer ağaca gl­mümkün

üreti!memesi

sahalarına sokulnıaktadır.

bu nederıfe

bu da hern te~

böcek mad~

neden oirnaktachr.

da terebantin

7- En önemli aksaklıklardan bir tanesi de; reçine üretim işlerinden orman işletme şefi sorumludur. Ancak orman işletme şefleri, çok çeşitli olan işlerinin

arasında reçine üretimi ile yeterince ilgilenmemekte ve dolayısıyla yeterince denetim yapılmamaktadır.

8- Orman Genel Müdürlüğü reçine üretimini panlı olarak yapamamaktadır. Örneğin SEKA'ya tahsisli satışla reçine satmaktadır. Ayrıca boya sanayii gibi özel sektör dış piyasada reçine ucuziadığı zaman ithal etmekte, Orman Genel Müdürlüğünün ürettiği reçineler elinde kalmakta ve bu ürün bekledikçe, te­rebantinin uçmasından dolayı kalite ve değer kaybına uğramaktadır. Yani Orman Genel Müdürlüğü zarar etmektedir.

2 LiTERATÜR ÖZETi

Ülkemizde reçine üretimi konusunda yapılan, araştırma çalışmalarının ve

yayınların çok az olduğu göz önüne alınarak, gerek Forestry Abstract'lardan gerekse elimizde bulunan kaynaklardan derlenen özet bilgilerin verilmesinin, ileriki yıllarda yapılacak olan çalışmalara yardımcı olması açısından yararlı olacağı düşünülmüştür. Bu nedenle geniş bir literatür özeti aşağıda ve­rilmiştir.

2.1 Yerli Çalışmalar

HUŞ (1954), iki yıl süren çalışmasında 235 fıstıkçamı üzerinde yaptığı de­nemelerde; açık yara metotlarından Alman Çizgi ve Chorin metotları ve Ame­rikan (Cup and gutter) metodu ve kimyasal maddelerle tahrik metodu; büyük

yara metotlarından Fransız metotları, kapalı yara metodundan Wislicenus burgu metodunu uygulamıştır. Kimyasal madde olarak kullanılan %25'ik HCl'nin kontrol ağaçlarına göre %200 daha fazla verim verdiği saptanmıştır. En uygun sonuçları 9-12 günlük yara tazeleme peryotlarında %50'1ik H2S04 ve %25'1ik HCl vermiştir (13).

GÜRSU (1965) tarafından yapılan araştırma, Fethiye'de iki yükseklikte bu­

lunan Düzçam (140 m) ve Kavaklıhan) (670 m) kızılçam ormanlarında yü­rütülmüştür. Sophika, Mazek Saha, asitli (%25'ik HCl) ve asitsiz Mazek Çizgi metotlarının karşılaştırması yapılmıştır. En yüksek verim asitli Mazek Çizgi

metodundan alınmış olup, bunu sırasıyla Mazek Çizgi, Mazek Saha ve Sop­hico metotları izlemiştir (8).

GÜRSU (1966), Bük Araştırma Ormanında, kızılçamlarda Mazek Çizgi ve Amerikan metotlarıyla açılan yaralarda H2S04 ve HCl'nin değişik kon-

15

yara tazelenıe nemiŞ(if. En yüksek

H2S04 çözeltisi ile iVlazek Çizgi Metodu vermiştir (9).

(1 976),

Esaslan Hakkında

hakkında genel

de-

üretim metotlarını, reçine üretilen ormanlar, üretim ve tüketim miktarlarını ve

ticaretini incelemiştir.Aynca, bu çalışmada

ormanian n

reçine üretilen

(28).

Reçine verimini artırmak <e reçinenin

dünyarım çeşitli ülkelerinde saf şekilde veya halinde uyancı maddeler

Bu uya-ncılar reçine verirrıini <;~·ıo-·ioO arasinda arttırrnaktad!:·.

kullanıian sülfatların

Reçine verirnin i o/o35-1 00 arasinda arttıran sül·fat!::.::nn uyarıcı oi-

once~er aras~nda özeHHde . ~<uHan!iarı mad-

dinHro fe~

6

nolat, sülfit alkol artık likörü, APK (Polikarboksilik asitin amonyum tuzları) regnol (diquat),gramogsan (paraquat), sülfanat gibi maddelerdir. Ligno sül­fanat artık ürünü, PM 11 (PH-asetat + üre), 8-7 Na benzoat, KP03 , %20 lik potasyum raftaksi asetat, %0.05 lik fruitan, 1.1 lik transplanton ve rootan gibi diğer kimyasal maddeler de uyarıcı olarak kullanılmıştır. Ayrıca; mantar, bak­teri ve maya gibi biyouyarıcı maddelerin uyarıcı olarak kullanıldığı araştırmalar

yapılmıştır.

Araştırmalarda,bu kadar çok kimyasal madde kullanılmasına karşın, sa­dece sülfatlar önem kazanmıştır ve 2.4-D, %40-60 lık H2S04 çözeltisi ve pastası ticari derecede kulanılan uyarıcılar olmuştur.

Reçine verimini arttırmak amacıyla dış ülkelerde yapılan bazı çalışmaların geniş özetleri aşağıda verilmiştir.

- Olovenikov (1963); 14 günlük yaralama peryodunda, 1 O cm genişliğindeki yara yüzü 0.5 gr olarak püskürtülen H2S04 'ün sonuçlarını açıklamıştır. H2S04 yaraların üst ve alt kısımlarına olmak üzere iki farklı şekilde püskürtülmüştür. Yaranın alt ve üst kısmına püskürtülen asitin etkisi, gövde üzerinde yaradan çeşitli uzaklıktaki noktalarda elektrik iletkenliği ölçülerek saptanmıştır. Asitin, yaranın üst kısmına püskürtüldüğü metotta yara yüzü ve reçine akıtma olukları temiz kalmış, diğer metotta reçine, bunların üstüne akmıştır. Reçine verimi, yaranın üst kısmına püskürtülen metotta, diğer metoda göre %23 daha düşük olmuştur. Bunun nedeni tesbit edilememiştir (21 ).

- Clements (1964); 2.4 amin tuzunun %2 lik sudaki çözeltisini (ağırlıkça) P. elliottlde denemiştir. Bu herbisit, reçine toplama kabı, akıtma olukları ve elbiseler için korozif değildir ve uyarıcılık derecesi de H2S04'e eşittir. Iki haftalık kabuk yontma peryodunun kullanıldığı Oluste'deki bu çalışmada, P. el/iottlde %50'1ik H2S04 'den elde edilen reçine kadar reçine üretilmiştir. lik yapılan araştırmalarda, bu herbisitin sadece P. elliottlde kulanılması ge­rektiği ve konsantrasyonu fazla olan 2.4-D'nin P. palustri'si öldürebileceği be­lirtilmiştir. 2.4-D ile yapılan denemelerde, bu uyarıcının reçine verimini art­tırmakla birlikte kalitesini yükselttiği görülmüştür. 2.4-D'nin toplam ve yılık

verimi H2S04'den daha fazladır (3).

- Komissarov ve arkadaşları (1988); uyarıcı olarak sülfit alkol artık likörü, NRV (Petrol ürünü) ve APK (Polikarboksilik asitin amonyum tuzu)yı ka­raçamda iki yıl süreyle denemişlerdir. Ayrıca 5 herbisit bir yıl süreyle de­nenmiştir. Bunlar; sülfamat, region, gramakson,2.4-D bütil ester ve DNIF (2.4-D amonyum dinitro fenolat) dır. Ağaçların gövdesinin iki yüzüne de yara

17

açılmış ve yaranın birinde uyarıcı kullanılmış, diğerinde kullanılmamıştır. Alınan sonuçlar, verimi en çok arttıran ve en etkili olan maddenin sülfit alkol artık likörü

olduğunu göstermiştir. Sülfit alkol artık likörü, NRN ve APK ağacın sağlığı ve odunun kalitesi üzerine olumsuz bir etki yapmamıştır. Region ve gramakson reçine verimini yaklaşık %65 ve %35 oranlarında düşürmüştür. Sülfamat ve 2.4-D bütil ester ise verimi çok az düşürmüştür. DNIF verimi %35 civarında art­tırmakla beraber, tehlikeli olduğundan kullanılması önerilmemiştir (18).

-Sanchez (1969); Ispanya Orman Araştırma Enstitüsünde, P.pinea ve P.pinasterde yapılan 9 yıllık reçine üretiminin sonuçlarını vermiştir. Kullanılan uyarıcılar ve üretim metotları şunlardır: 1- mazek metodu, 2- Mazek metodu + %40 lık H2S04 çözeltisi, 3- Mazek metodu+ %60 lık H2S04 çözeltisi, 4-Hugues metodu. En düşük verimi Mazek Metodu vermiştir. Fakat bu metot P.pinasterde Hugues metodundan daha iyi sonuç vermiştir. Uyarıcı olarak %40 ve% 60 lık H2S04 ün kullanıldığı metotlar Hugues metoduna göre verimi %12 oranında arttırmıştır. P.pinasterde 2, 3 ve 4. metot aynı sonuçları ver­mişir. En uygun metot 2 ve 3. metot gibi görünmekteyse de reçine verimi dü­şüktür (yaklaşık 1 kg/ağaç) ve P.pinea'da uygulamaya yönelik endüstriyel üretim ekonomik olmayabilir (26).

-David (1970); Fransa'da P.pinasterde asit pasta ve H2S04 çözeltisinden elde ettiği verimleri karşilaştırmıştır. Denemenin yapıldığı 42 ağacın 21 ine asit pasta, 21 ine de H2S04 çözeltisi uygulanmıştır. 1967 ve 1968 yılına ait so­nuçlarda asit pasta 1967 yılında yüksek verim vermiştir. Asit pastada verim

2.345 kg, çözeltide ise 1.633 kg dır. Asit pasta metodundan elde edilen toplam sonuçlar, diğer metoddan çok az yüksektir. Fakat iş hacmi belirgin olarak azalmıştır.Asit pasta uygulanan ağaçların diri odununa asit pasta oldukça derin nüfuz etmiştir (7).

Porras (1975); P. douglasiana ve P.ocarpa'da gelenesel Fransız üretim metoduyla, kabuk yontma ve asit pasta metodunu karşılaştırmıştır. Her iki metodda yara genişliği 10 cm olup, yara açma veya kabuk yontma peryodu

Fransız metodunda 8 gün, kabuk yontma ve asit pasta metodunda ise 15 gündür. Önce %30 H2S04 içeren beyaz asit pasta, daha sonra %60 H2S04

içeren siyah asit pasta kulanılmıştır. P. douglasiana'da asit pasta metoduya, Fransız metoduna göre %40 daha fazlareçine elde edilmiş (4.023 kg a karşı

2.880 kg) ve bu üretim faaliyetlerini %43 azaltmıştır (24).

- Kostov (1977); Bulgaristan'da 1975 yılında sarıçamlarda yaptığı ilk de­

nemeleri açıklamıştır. Uyarıcı olarak kullanılan maya ekstraktı Demokratik Alman

18

cumhuriyeti'nden sağlanmıştır. 1976 yılında, denemeler karaçarnda da ya­pılmıştır. Yaralar geleneksel metot kulanılarak açılmış ve ağaçların bir kısmında uyarıcı kullanılmış, bir kısmında da biyouyarıcı (maya ekstraktı) kullanılmıştır. Biyouyarıcının kullanıldığı metot, geleneksel metoda göre verimi sarıçarnda 1976 yılında %42, 1977 yılında %47, karaçarnda ise %26 arttırmıştır (19).

- Sheikh (1983); Pakistan'da 500 adet P.roxburghii ağacında yaptığı araş­tırmada Fransız metoduyla açılan yaralara %10 uk NaCl çözeltisi, Amerikan Kabuk Yontma Metoduyla %60 ve %40 lık H2S04 çözeltisi ve %60 lık sülfirik asit pastası ve kontrol metodu olarak da Fransız metodunu kullanmıştır. En yüksek verimi %40'lik H2S04 çözeltisi vermiştir. 4 yıllık ortalama verim %40 lık

H2S04 çözeltisinde 5.5 kg/ağaç ve kimyasal uyarıcıların uygulanmadığı

kontrol ağaçlarında 2.1 kg/ağaçtır. Ayrıca 225 ağaçta %40 ve %50'lik H2S04 çözeltisi 15 cm genişlik ve 1.90 cm ve 2.45 cm yüksekliğe sahip olan yaralara uygulanmıştır. Kontrol ağaçlarına göre, %40'lik H2S04 çözeltisi verimi %24, %50'lik H2S04 çözeltisi, %93 oranında arttırmıştır (27).

Reçine verimi üzerine yapılan çalışmalardan başka, reçine üretiminin ağa­cın çap, boy ve hacim artımı üzerinde olan etkileri konusunda da çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan dört örnek aşağıda verilmiştir:

- Silvikültürel işlemler yoluyla reçine veriminin arttırılması Rusya'da Orlov (1962) tarafından çalışılmıştır. Araştırmaya göre, reçine miktarı yapılan işe

göre artmakta, kimyasal uyarıcılar kullanılmasına rağmen yara başına art­mamaktadır. Yine Orlov'a göre, üretim miktarı aşağıda belirtildiği gibi art­tırılabilir;

• Düşük reçine verimine sahip olan ağaçların kesilmesiyle, daha önce be­lirlenmiş yüksek verimliliğe sahip olan ağaçların ışık, besin maddesi gibi verimi arttırıcı etkenlerden yararlanmasının sağlanması,

o Üretim metodlarının meşçere yapısına ve tipine uyarlanması,

• Gençlikte, meşçerenin hızlı büyümesine bakılması

" Reçine verimi yüksek olan ağaçların tohumlarından meşçereler ku­rulması.

o Yapraklarda bulunan iz elementler bakımından zengin olan gübrelerin geliştirilmesi.

Avrupa'nın birkaç yerinde, Rusya ve Sibirya'da yapılan denemeler, ağaç­ların ortalama %20-30'unun düşük verime sahip olduğunu ve bunlann da sa-

19

dece 1/4ünün bir kabuk yontmada reçine toplam kabını daldurduğunu gös­termektedir (22).

- Lohani (1970); reçine üretimi için minimum çapın ne olması gerektiğini saptamak amacıyla denemeler yapmıştır. Hindistan'da genç P.roxburghii plantasyonlarında yapılan bu çalışmada; 15-20 cm, 20-25 cm ve 25-30 cm olmak üzere üç çap sınıfı denemeye alınmıştır. Araştırma 3 yıl sürmüş ve kabuk yontma işlemi haftada bir yapılmıştır. Reçine üretimi yapılan ağaçlardan elde edilen veriler, ekonomik minimum meşçere çapının 30 cm den 15 cm e doğru azaldığını göstermiştir. Iki düşük çap grubunda (15-20 cm ve 20-25 cm) ağır ölümlerin olması nedeniyle aralama yapılmaksızın minumum çapın 25 cm den aşağı düşürülmemesi tavsiye edilmektedir. Çapı azaltmanın reçine ve­rimine etkisinin araştırıldığı diğer bir çalışmada minumum üretim çapının 30 cm e düşürülmesiyle ağaca zarar vermeden ve artımına etki yapılmaksızın verimin %25 arttınlabileceği saptanmıştır. Yaranın genişliğinin 7.6 cm, derinliğinin de 1.90 cm olması tavsiye edilmiştir (20).

- Kaludin (1976); Bulgaristan'da uyarıcı maddelerle yapılan reçine üre­timinin karaçamlarda 5-7 yıl süreyle çap, boy ve hacim üzerine olan etkilerini incelemiştir. Uyarıcı madde olarak %50'ik H2S04 çözeltisi, pastası ve sülfit li­körü kullanılmıştır. Yara açma peryodu, 6 ve 12 gündür. Üretimden önce, üretim süresince ve üretimden sonraki artım grafiklerle gösterilmiştir. Reçine üretimi sırasında meydana gelen hacim artı m ında, üretime başlamadan önceki 5 yıllık peryotla karşılaştırıldığında azalma olmuştur ve reçine üretimi sırasında hacim artımı en düşüktür (%50). Hacim artımının en iyi olduğu ağaçlar, 12 günlük yara açma peryodu ile H2S04 çözeltisi ve pastası kullanılan ağaçlardır. (%93.77). Hacim artımı oransal olarak reçine üretiminin yoğunluğuyla azal­maktadır. Aynı şekilde çap ve taç büyüklüğü ile üretim yoğunluğu arasında ters bir orantı vardır. Reçine üretimi bittikten sonraki hacim artımı, üretime baş­lamadan önceki artırndan daha iyidir (16).

- Bulgaristan'da 1964-75 yılları arasında 2100 adet karaçam ağacında ya­pılan bir çalışmada reçine verimiyle karşılaştırılmasında reçine verim katsayısı k(reçine (gr)/göğüs çapı (cm) kulanılmıştır. Ağaçlar taç yüzdelerine göre gruplara ayrılmışlardır. Taç yüzdesi 70-90 ağırlığında olan ağaçlarda k> 1 gr/

cm, 30 olan ağaçlarda ise k< 0.8 - 0.9 gr/cm dir. Taç yüzdesi, reçine üretimi yapılacak ağaçların seçiminde önemli bir faktördür(17).

20

3 MATERYAL VE YÖNTEM

3.1 Deneme Alanlarının Seçimi ve Araştırmanın Deneme Deseni

Araştırmanın projesinde, bu çalışmanın sadece kızılçamlarda yapılması öngörülmüştü. Ancak, Kavaklıdere Orman Işletmesinde çalışılan deneme alanında, yakınlarda da karaçarnlar olduğu için ve bu araştırma karaçamlarda yapılmadığı için, seçilen bir deneme alanında 200 adet karaçarnda da bu üre­tim metotları ve uyarıcılar denenmiştir. Denemeler, kızılçam için; Muğla Orman Bölge Müdürlüğünün Köyceğiz ve Kavaklıdere Orman Işletmelerinde yü­rütülmüştür. Köyceğiz Orman Işletmesinde, reçine üretimine elverişli sahalar gezilerek, 3 deneme sahası seçilmiştir. Bu sahalardan biri Ortaca, ikisi Da­laman Bölgesinde bulunmaktadır. Deneme alanları sırasıyla 110, 380, 560 m yükseltidedir. Bunlara sırasıyla, 1, ll ve lll diye blok numaraları verilmiştir. Her blok, 5 üretim yöntemi deneneceği için 5 parsele ayrılmıştır. Her parselde göğüs çapı 26 cm'den büyük, reçine üretimine uygun 20 ağaç seçilerek işa­retlenmiştir. lşaretleme, ağaç gövdesinin kuzeye bakan yönünde kabuk yon­tularak efrenş boyayla, üretim metotlarına göre A, B, C diye simgeler kul­lanılarak A-1, 2, 3 ... diye ağaçlar numaralanmıştır. Parsellerin bloklara dağılımı, rastlantı ile yapılmıştır. Bir blok 100 ağacı içermektedir. Her üretim yöntemi 3 blokta (toplam 300 ağaçta) 3 yinelemeli olarak uygulanmıştır. Se­çilen deneme ağaçlarının göğüs çapları, boyları ve taç uzunlukları ölçülerek çizelgelere geçirilmiştir.

Kavaklidere Orman Işletmesinde ise; 780 m yükseklikte bir kızılçam sahası, 1100 m yükseklikte bir karaçam sahası alınmıştır. Buradaki her deneme alanı 200'er ağaçtan oluşmuştur. Deneme alanları, Köyceğiz Işletmesinde yapıldığı gibi beş parsele ayrılmış, her üretim yöntemi 40 ağaçta denenmiştir. Ka­vaklıdere Orman Işletmesinde 200 kızılçam, 200 karaçam olmak üzere toplam

400 ağaçta çalışılmıştır. Ağaçların göğüs çapları ölçülerek çizelgelerine ge­çirilmiştir.

Kavaklidere Orman Işletme Müdürlüğünde, karaçam için 1700 m yük­seltide bir deneme alanı daha alınmıştı. Ilk yıl buradaki denemeler sürdürüldü. Fakat elde edilen reçine verimi çok düşük olduğu ve bu deneme alanına ula­şım zor olduğu için, ikinci yıl bu deneme alanı iptal edilmiş ve buradan elde edilen ilkyıl verileri değerlendirmeye sokulmamıştır.

Araştımanın deneme deseni ve yöntemlere göre kullanılan simgeler Çi­zelge 1 de gösterilmiştir.

21

N -N Çizelge 1: Araştırmanın Deneme Deseni ve Reçine U retim Yöntemlerine Göre Kullanılan Simgeler

Table 1: Design of the experiments and symbols used for resin tapping methods.

KÖYCEGiZ ., ..

BLOK E c D B ı 20 20 20 20

110 m Çz Çz Çz Çz

ll c B D E 380 m 20 20 20 20

Çz Çz Çz Çz

lll A D c B 560 m 20 20 20 20

Çz Çz Çz Çz

. -

A= %2.5 luk maya çözeltisi - Mazek çizgi metodu 2.5% yeast extract- Mazek method

A 20 Çz

A 20 Çz

E 20 Çz

.. L ....

B= %60 lık H2S04 pasta-Amerikan kabuk yontma metodu

60 % sulphuric acid paste-Amerikan bark chipping method C= % 60 lık H2so4 pasta-Dar yara metodu

60 % sulphuric acid paste-Bark chipping method D= %50 lik H2S04 çözeltisi -Amerikan kabuk yontma metodu

i

50 % sulphuric acit solution-American bark chipping method E= Mazek çizgi metodu-Kontrol

Mazek method -Control

BLOK

IV 780 m

V

1100 m

.

KAVAKLIDERE

E D A

40 40 40

Çz Çz Çz

D A c

40 40 40

Çk Çk Çk

B c

40 40

Çz Çz

E B

40 40

Çk Çk

Çizelge 2: Uyarıcı Maddelerin Uygulama Planı

Table 2: Treatment plan of stimulant

Üretim metodonun

Kodu Code of 1 ~~ Kullanılan Uyarıcılar Yara açma veya kabuk Kabul< yontma veya yara Yara genişliği ve

production Stimulants yontma peryodu açma metodu yüksekliği method Periot of debarking Method of debarking Nidth and height of the blaze

E - 5 gün Mazek Çizgi-kontrol 30x40

B %60 lık asit pasta 12-15gün Amerikan kabuk yontma Göğüs Çapı x4-5

c %60'1ık asit pasta 12-15gün Kabuk yontma 40x(10-12-14)

D %50'Iik H2S04 çözeltisi 10-12gün Amerikan kabuk yontma Göğüs çapı x 4-5 cm

A %2.5'1uk Maya çözeltisi 5 gün Mazekçizgi 30x40 '----~

~··-~---~--··--·--------__:._ _____ _

3.2 Araştırmada Kullanılan Reçine Üretim Metotları ve Uyarıcı Maddeler

Araştırmada, kontrol parseli de dahil olmak üzere, beş üretim metodu ve dört uyarıcı madde denenmiştir. Kullanılan üretim metotları, uyarıcı maddeler, kabuk yontma peryotları ve yara boyutarını içeren uygulama planı Çizelge-2'de verilmiştir.

Aşağıda ayrıntıları verilecek olan metotlarla reçine üretimine başlandıktan sonra, iki yıl süren denemeler süresince, reçine üretim sezonunun baş­

langıcından, bitimine kadar, her ay, her ağaçta ayrı ayrı tartılarak çizelgelerine kaydedilmiştir. Reçine miktarları, 2 kg'a kadar tartım yapabilen 1 gr duyarlıkil teraziler kulanılarak yapılmıştır. Önce reçine ile dolu olan kaplar tartılmış ve reçineler boşaltıldıktan sonra kapların her seferinde darası alınarak reçine miktarları saptanmıştır.

3.2.1 Reçine Üretim Metotları ve Uyarıcı Maddeler

3.2.1.1 Maz:ek Çizgi Yöntemi

Araştırmada bütün metotlardan elde edilen reçine verımın diğer yön­temlerle karşılaştırmak amacıyla, uyarıcı bir madde kullanılmadan, uy­gulamada kullanılan bu yöntem denemeye alınmıştır.

Bu metot ülkemizde yıllarca kullanılan reçine üretim metodu olduğu için ve birçok yayında bulunduğu için burada metodun ayrıntıları verilmemiştir. Ağaç başına elde edilen reçineler her ay tartılarak belirlenmiştir.

3.2.1.2 Amerikan Kabuk Yontma ve Asit Pasta Uygulaması

Kızıllatmalar, yerden itibaren toplama kabının yüksekliği kadar (1 O cm) boş­luk bırakılarak, göğüs çapı genişliğinde ve yaklaşık 45 cm yüksekliğindeki bir alanda yapılmıştır. Yöntemin ABD'de uygulanan şekline göre; kabuk düzeltme veya kızıliatma işlemi sadece akıtma oluklarının takılacağı ve kabuğun yon­tulacağı alanda yapılmaktadır. Diğer ülkelerde de bu uygulama böyledir. Ancak kızılçam, kalın bir kabuk yapısına sahip olup, kabuğun gövde hacmine oranı yaklaşık% 18 gibi yüksek bir miktara ulaşmaktadır. Ağaç gövdesinde çalışmanın daha kolay olması için bir reçine üretim sezonu boyunca çalışılacak alanda kabuk düzeltme işlemi yapılmıştır. Ayrıca kızılçam ağacının yukarıda da be­lirtildiği gibi kabuğu kalın olduğu için gövdenin reçine üretimi yapılacak tarafının ısınarak, reçine toplanmasını sağlamak gerekmektedir. Bunun için yönternin modifiye edilmesi gerekmiştir. Kızıliatma işlemi Resim 4'de görülmektedir.

24

Resim 4: Amerikan Kabuk Yontma ve asit Resim pasta metodunda kızıliatma işlemi Bark chipping in American bark chipping method with 60 percent sulphuric acid paste.

5: Amerikan kabuk yontma ve asit pasta metodunda kabuk yontma işlemi.

Deparking in American bark chipping method with acid paste.

Kızıliatılmış yüzeye, şablona kabuk yontulacak kısım çizilmiş ve kabuk yontma grifi (aleti) ile kabuk yontularak diri odun açığa çıkarılmıştır (Resim 5). Kabuk yontma grifiResim 6'da görülmektedir. Açılan ilk kabuk yontmanın ge­nişliği ağacın göğüs çapı kadar, yüksekliği ise 4 cm'dir. Daha sonra reçine

(C<:._ c_ ~ J J 7 / .-2..J _.? /.//

---=-,v___.;;~

Resim 6: Kabuk yontma aleti (grif) The bark hack.

akıtma olukları, kabukla oluk arasında bir boşluk kalmayacak şekilde ça­kılmıştır (Resim 7). 1.750 kg reçine alabilecek büyüklükteki galvanizli saçtan yaptırılmış reçine topama kapları uygun bir şekilde olukların altına yer­leştirilmiştir (Resim 8).

Uyarıcı olarak kullanılan ve plastik bir şişede bulunan %60'lık sülfürik asit içeren asit pasta kabukla odun arasındaki kısma ince bir tabaka halinde sü­rülmüştür (Resim 9). Bu işlemler bütün parsellerde tekrarlanmıştır. Ilk yıl asit pasta, dar bir ağzı olan plastik şişeler kullanılarak sürülmüş, ikinci yıl ise plastik enjektörler kullanılarak sürülmüştür. 60'cc'lik plastik enjektörün ağzı asit pasta

25

sürmeye çok uygundur ve enjektörün kullanımı çok kolaydır. Asit pastanın for­mülü, bu metodu kullanan bütün üikelere yazılarak sorulmuştur. Birçok ülkeden formül patent altında olduğu için ticari isimlerle gelmiştir. Sadece Pakistan'dan açık bir asit pasta formülü gelmiş olup, bu formül kullanılarak asit pasta la­boratuvarda hazırlanmıştır.

Kabuk yontma peryodu ola­rak ta çeşitli literatürlerde de­ğişik bilgiler yazılmıştır. Ör­neğin ABD'de kabuk yontma peryodu yani ikinci kabuk yontmayı yapmak için geçmesi gereken zaman; nisan, mayıs ayında 28 gün, haziran, tem­muz ve ağustos aylarında 21 gün, eylül, ekim ayında yine 28 gün olarak belirlenmiştir. Yu­nanistan'da bu peryot; dar yara metodunda 14 gün olarak, Fransa'da 12-14 gün olarak

Resim 7: Reçine akıtma oluklarının çakılması

Fixing the approns

verilmiştir. Bu peryot reçine üretiminde kullanılan çam türüne ve yörenin iklim koşullarına bağlı olarak değişmektedir. Muğla'da yapılan denemelerde reçine akışının kesildiği gün gözlenerek peryot ona göre ayarlanmıştır. Bu zaman aralığı nisan, mayıs, eylül, ekim gibi aylarda 14, sıcak aylarda ise 12 gün olarak tesbit edilmiştir. Ama asit pasta ile üretim yapılacak diğer yerlerde yörenin iklim koşullarına göre bu süre değişebilecektir. Bu nedenle reçine üretim iş­çininin olayı gözleyip, reçine akışının kesilmesini tesbit etmesi ve bu süreyi ona göre ayarlaması gerekir.

Resim 10: ikinci kabuk yontma ve asit pastanın uygulanması

26

Second application of bark chiping and acid paste

lik kabuk yontma yapıldıktan 12-14 gün sonra ikinci kabuk yontma yapılmıştır. Yontulan kısmın odunla kabuk arasında kalan. kısma yine ince bir tabaka halinde asit pasta sürülmüştür (Resim 10). Reçine üretim se­zonunun sonuna kadar kabuk yontma işlemleri ve asit pasta sürme devam etmiştir. Üretim sezonunun sonunda 40-45 cm yüksekliğinde bir yara oluş­

muştur (Resim 11 ).

Resim 9: %60'hk sülfürik asit pastanın sürülmesi Application ot 60 percent sulphuric acid paste

Resim 11: Bir üretim sezonu sonundaki asit pastanın görünüşü

Appereance of the acid paste crop at the end of the resin tapping season

Resim 8: Reçine toplama kabının takılması Holding of resin collection cup

Resim 12: Dar yara ve asit pasta metodu Narrow crop with 60 percent sulphuric acid paste method.

27

Ikinci veya müteakip kabuk yontmaların yüksekliğini tesbit etmek için, asitin rengi kullanılır. Sülfürik asitin etkisiyle odun yüzeyinde kırmızı bir renk mey­dana gelir (Resim 11 ve 12). Kabuk yontma, bu kırmızılık gidip beyaz odun açığa çıkana kadar yapılmalıdır. Çünkü kırmızı olan kısımlarda reçine kanalları zaten asitin etkisiyle tahrik edilmiş ve reçine akması sağlanmıştır. Bu kır­

mızılığın kabuk arasından fazla yükseğe gitmemesi gerekmektedir. Çünkü kabuk yontulacak yükseklik artmaktadır ve ağaç gövdesi kısa sürede çabucak kullanılmış olacaktır. Onun için asit pastayı sürerken miktarını çok iyi ayar­lamak gerekmektedir ve gerekenden fazla sürmemek lazımdır. Yani fazla asit sürmek reçine verimini arttırmaz aksine azaltır. Asit pastayı sürerken dikkat edilecek ikinci önemli nokta, yağmurlu havalarda, kabuk yontma peryodu gelmiş bile olsa asit pasta uygulaması yapmamak gerekir. Çünkü suyla sül­fürik asit birleştiği zaman çok yüksek derecede bir sıcaklık açığa çıkmakta ve bu da açığa çıkarılan diri odun kısmını tamamen yakmakta ve reçine akışını durdurmaktadır. Bu konuda da özelikle çok dikkatli olmak gerekmektedir.

Bu metotla bir ağaçta 6 yıl reçine üretimi yapılabilir. Ilk üç yıl bir yüzünde, ikinci üç yıl da diğer yüzünde olmak üzere üretim süresi 6 yıldır. Ancak özel yaptırılmış uzun sapi ı kabuk yontma aletleri kullanılırsa bu süre 1 O yıla da çı­karılabilir. Veya merdiven kullanılarak kabuk yontma yapılabilirse süre yine 1 O

yıla çıkacaktır.

3.2.1.3 Dar Yara Metodu ve Asit Pasta Uygulaması

Yunanistan, Fransa gibi Akdeniz ülkelerinde kullanılan bu metodun Ame­rikan kabuk metodundan farkı; yara boyutlarının farklı oluşudur. Bu metotda yaranın genişliği 8 cm, yüksekliği ise bir üretim sezonu için 40 cm dir. Her kabuk yontmada kullanılan yara yüksekliği ise 3.5-4 cm'dir.

Bu metodda da yine reçine üretimine başlamadan bir ay önce kızıliatma işlemi yapılır. Yukarıda da belirtildiği gibi 8 cm eninde 40 cm yüksekliğinde bir alanın kabuk kalınlığı 4-5 mm kalıncaya kadar yontularak kızıliatma aletiyle kızıllatılır. Alt kısma yine galvanizli saçtan yapılan reçine akıtma oluğu veya akıtma oluğu kendinden olan, galvanizli saçtan reçine toplama kabı takılır.

3.5-5 cm eninde olan ilk kabuk yontma yapılır ve yine odunla kabuk arasında kalan kısma asit pasta ince bir tabaka halinde sürülür. Yörenin iklim ko­şullarına göre 12-14 gün sonra ikinci kabuk yontma ve asit pasta işlemi uy­gulanır. Bu denemede kabuk yontma peryodu olarak genellikle 12 gün kul­lanılmıştır. Bu kabuğu yontulmuş, diri odunu açığa çıkarılmış alana işçiler

pençe veya pencere adını takmışlardır. Ilk pencerede, asit kabuğun altından

28

nüfuz ederek kırmızı bir renk oluşturur. Ikinci kabuk yontma işlemi yapılırken veya pencere açılırken beyaz odunu bulana kadar kabuk yontma işlemi ya­pılmalıdır. Bu işlem yapılırken de pencerenin eni 3-3.5 cm'i geçmemelidir. Bu da asit pastayı gereğinden fazla sürmemekle sağlanır. Resim 12'de dar yara metoduyla yapılan üretim görülmektedir.

Bir reçine üretim sezonunda-Yaklaşık 6 ay - 8 cm eninde ve 40 cm bo­yunda 12-15 pencere açılmış olacaktır. Tekniğine uygun olarak kullanıldığında, bu metotla bir ağaçta 30-40 yıl süreyle reçine üretimi yapmak mümkündür.

Yine bu metodda, bir üretim sezonunda ağacın göğüs çapına göre bir ağaçta 2-3 tane reçine üretim yarası açmak mümkündür. Fakat bunun araş­tırmasının da ayrıca yapılması gereklidir.

Asit pasta uygulaması sırasında 3.2.1.2'de belirtilen kurallara bu metotda da dikkat etmek gerekmektedir.

3.2.1.4 Amerikan Kabuk Yontma ve %50'lik Sülfürik Asit Uygulaması

Bu metotta da genişliği ağacın göğüs çapı kadar, yüksekliği de 40 cm olmak üzere kızıliatma yapılmış ve 2 cm enindeki kabuk yonma aleti ile diri odun açığa çıkarıldıktan sonra galvanizli saçtan yapılmış akıtma olukları ça­kılmış ve reçine toplama kabı yerleştirilmiştir.

Resim 13,14: Amerikan kabuk yontma ve %50'Iik sülfürik asit uygulanan metodda kabuk yontma işlemi ve akıtma oluklarının çakılması Bark chipping and fixing the approns in the American bark chipping method with 50 percent sulphuic acid solution.

29

%50'Iik sülfürik asit çözeltisi, yarım litre asit alabilen plastik püskürtücüler kullanılarak püskürtülmüştür. Şişenin 2/3'ü asit çözeltisi ile doldurulmuş ve püskürtücü ağacın eksenine 45° lik bir açı ile tutularak asit püskürtülmüştür (Resim-15). Püskürtme sırasında; şişe ucunun gövdeden uzaklığı 2.5-5 cm, yara kenanndan itibaren aşağı doğru olan mesafesi de yine 2.5-5 cm'dir. Püskürtme süresi yara şeridinin bir ucundan diğer ucuna 2 saniyedir. Rüzgarlı havalarda püskürtme yaparken dikkatli olmalı ve as itin yüze, ellere ve giysilere gelmemesine dikkat etmelidir.

Resim

Resim

30

15: %50'1ik sülfürik asitin püs­kürtülmesi. Spraying of 50% percent sulphuric acid solution.

Resim 16: Bir üretim sezonu sonundaki reçine yarası

Appereance of the crop at the end of the resi n tapping season.

17: Mazek çizgi metoduyla %2.5'luk maya çözeltisinin uygulanması Application of 2.5 percent yeast solution on the Mazek method.

Daha sonra ilk kabuk yont­ma yapılıp asit püs­kürtüldükten 12-14 gün sonra ikinci kabuk yontma işlemi ya­pılıp asit çözeltisi uygulanır ve reçine üretim sezonunun so­nuna kadar bu işlem sür­dürülür (Resim-16).

Bu metotla bir ağaçta

3.2.1.2 bölümünde açıkarnası yapıldığı gibi 6 veya 10 yıl sü­reyle reçine üretimi yapılabilir.

3.2.1.5 Mazek Çizgi Metodu ve Maya Uygulaması

Bu metotta da Mazekin oluklu çizgi metodu kullanilarak reçine yarası açıl­mış ve bu çizgiler üzerine uyarıcı madde olarak %2.5'1uk maya çözeltisi püs­kürtülmüştür. Maya çözeltisi bugün biyouyarıcıiar sınıfına 9irmekte ve Polanya, Rusya gibi soğuk ülkelerde yapılan reçine üretiminde kullanılmaktadır. Ör­neğin Rusya'da karaçamlarda maya çözeltisi kullanılarak reçine üretimi ya­pılmaktadır.

Mazek Çizgi metoduya reçine yarası açılıp, çizgi çekildikten sonra, çizginin üstüne %2.5'1uk maya çözeltisi püskürtülmüştür. Daha sonra 5 günde bir ta­zelenen ve yeni açılan çizgilerin Listüne maya çözeltisi püskürtülmüştür

(Resim-17).

4 VERiLERiN DEGERLENDiRiLMESi

Deneme alanlanndan kızılçam ve karaçam!ardan elde edilen reçine mik­tarları 1984 ve 1985 yılları ortalaması olarak Çizelge 3'de verilmiştir.

Ayrıca 1985 yılında elde edilen verimlerin; kızı!çam ve karaçarn için Mazek çizgi metoduyla (kontrol parseli) karşılaştırılması Çizelge 4'de verilmiştir.

Çizelge-3 incelendiğinde ikinci yılın reçine verimlerinin birinci yıldan düşük olduğu gözlenmektedir. Bunun nedeni bu iki yıl reçine üretimine çeşiti ne­denlerle (araba ve işçi sağlama güçlükleri vb.) aynı tarihlerde başlanamama ve bitirilememesidir.

Ağaçların; göğüs çapı (d1.30), taç yüzdesi, ağaç boyu ve yara büyüklüğü ile reçine verimleri arasındaki ilişkileri tesbit etmek amacıyla çoklu varyans ve çoklu regresyon analizleri yapılmıştır.

Kızılçamlarda yapılan çoklu regresyon analizlerinin sonuçları Çizelge 5'de verilmiştir.

Karaçamlarda da; ağaçların göğüs çapı, yara genişliği ve yara yük­sekliğinin üretim metotları ile beraber reçine verimine olan etkilerini belirtmek için yapılan çoklu regresyon analizlerinin sonuçları Çizelge 6'da verilmiştir.

Ayrıca; kızılçamlarda yükselti ve çeşitli üretim metotlannın reçine verimi üzerindeki etkilerin belirlemek amacıyla yapılan varyasyon analizinin sonuçları Çizelge 7'de verilmiştir. Burada, hangi yükselti ve üretim metotlannın etkili ol­duğunu belirtmek için, çeşitli yükselti ve üretim metotlarına ait ortalamalar karşılaştırılmıştır.

31

Çizelge 3: Kızılçam ve karaçamlarda üretim metotlarına göre üretilen yıllık ortalama reçine miktarları (gr/ağaç)

Table 3: Yearly amount of resin production in calabrian and scotlı pine witlı various metlıods (gr/tree) 1.

İşletmesi ve Blok no. ve Üretim yöntemine göre üretilen reçine miktarı (gr) ağaç türü yükselti Amount of resin according to production method (gr) Forest enterprise Block number and tree species and altitute Mazek kontrol Asit pasta- Asit pasta H2S04 çözeltisi Mazek- Maya

M az ek control Geniş yara Dar yara H2S04 solution Mazek-Yeast Acid paste-American Acid paste-American barkc clıipping bark clıipping

1984 1985 1984 1985 1984 1985 1984 1985 1984 1985

KÖYCEGİZ ı. 3589 1534 451 1261 635 872 2084 1405 1040 1245 Kızılçam 11 o m.

Calabrian pine

ll 3720 1284 191 1179 482 727 1507 1923 1387 1559 380 m.

lll 2814 1190 296 1421 389 840 1348 1443 2423 1581 560 m.

KAVAKLIDERE Kızılçam IV. 1515 1513 681 1403 - 301 1115 1618 1595 17 41

Calabrian pine 780 m.

KAVAKLIDERE V. 971 1393 1775 2182 - 914 1391 1719 1498 1471

Karaçam 11 oo m.

Scotlı pine

çizelge 4: 1985 yılında elde edilen verimlerinMazek metoduyla karşılaştırılması

Table 4: Comparison of resin yields with Mazek method in the 1985.

Üretim Metodu Kızılçam Karaçam Method of production Calabrian pine Scoth pine

Mazek-Kontrol 100 100 Mazek-Control

Asit Pasta - Geniş Yara 95 157 Acid paste-American bark chipping

Asit Pasta- Dar Yara 50 66 Acid paste Bark chipping

H2S04 Çözeltisi 116 123 H2So4 solution

Mazek-Maya 111 106 M aze k-Yeast

33

Çizelge 5: Kızılçamlarda çeşitli üretim metotlarında reçine verimi ile; gogus çapı (d1.30), taç yüzdesi (%T), yara genişliği (YG), ve yara alanı (YA) arasındaki

ilişkilere ait çoklu regresyon analizleri.

Table 5: Multiple regression analysis for the relations between the breast diameter (d1.30), crown percent (T%), blaze witdh (YG), blaze area (YA) and resin yield in

Calabrian pin e by the application of various resin tapping methods.

Regresyon Katsayıları i Coefficient regression

Üretim Model o o Of 'Metodu Model Production method

E Parseli P=f(d1 30) -284.305 57.8901

Mazek Çizgi P=f(d1.30 , YG) -2403.559 32.4856 Metodu P=f(d130 ,YG,YA) -2845.548 21.6268 (Kontrol

P=f(d1.30 . T %) ·675.1931 55.66085 parseli, uyarıcı kul· P=f(d130 , T% YG) ·2495.353 30.15257

lonılmadı P=f(d1.30 ,1"/o,'ıB,YA) -3235.737 11.91638

B Parseli P=f(d1.30) 84.33759 17.20606 Amerikan Ka· P=f(duo. YG) 159.9185 55.88128 bu k yontma ve %60'1tk P=f(d1.30 ,YG,YA) 270.9128 68.60959

asil pasta P=f(d 130 . T %) 270.8492 16.44469

P=f(d 130 . T % YG) 333.6328 54.41807

P=ff.d1.30 ,'f"f,,,!B,YA) 404.5959 66.2186

D Parseli P=f(d1.30) 533.8769 23.79393 Amerikan P=f(d130 , YG) -2072.196 ·11.06988 kabuk yont- P:f(d,30 . YG,YA) 511.8282 63.81995 ma ve %!i0'1iksül·

P=f(d 130 , T %) ·452.4461 19.2354

fürik asit çö- P=f(d130 , T% YG) -2197.839 -9.894543

zeltisi P=f(d1.30 ,1%.!B.YA) 451.5773 62.90407

AParseli P=f(du0) 605.5971 28.43636

Mazek çizgi P=f(d130 , YG) 3243.959 60.23925

metodu P=f(d1.30 ,YG,YA) 2833.396 45.44883

%2.5'luk P=f(d,30 , T %) 1193.302 32.03338

maya çö· P=f(d1.30 , T% YG) 5224.436 77.6776

zeltisi P=f(d1.30 ,1"/o,'ıB,YA) 5251.788 78.40372

(xx) 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli Significant at 0.01 probability level

(x) 0.05 olasılık düzeyinde güvenirli Significant at 0.05 probability level

NS Güven iri i değ il Non significant

34

02 03 "4

97.68195

98.29236 1.77846

8.159801

-4.094866 110.9546

-6.53142 119.7992 2.75935

·42.2349

·46.02726 0.864613

-2.625386

-2.49192 -40.38206

-1.976971 ·44.41607

117.3987

6.68548 ·3.746964

19.43321

6.426815 108.3645

1.107874 6.781632 ·3.6910

·119.2611

·121.1235 2.325832

·11.88638

·21.95057 ·150.7661

·22.05613 ·159.881) ·0.10099

Ilişkinlik Kolsoyısı Correlation Coelficienl

Ü.863XX

0.893""

0.895""

0.869""

0.894XX

0.893XX

0.846XX

0.856XX

0.890""

0.855XX

0.863NS

0.895NS

0.614""

o.sooxx 0.845""

0.679NS

0.805NS

0.845NS

0.543NS

0.617NS

0.624NS

0.566NS

0.676NS

0.676NS

Slondotl Ho lo

Slandard Error Syx

(171.0026) 112

(148.0485) 112

(162.8640) 112

179.8005) 112

(163 .0248) 112

(179.5539) 1l2

(108.700)112

(116.908) 112

(105.885)112

(117.865)112

(129.720) 112

(122.073) 112

(102.6029) 1l2

(666.258)112

(603.631)1''2

(997 .662) 1i2

(745.164)112

(703.714)112

(221.7024) 112

(209.1379) 112

(235.9075) 112

(229.6958) 112

(209.8866)112

(244.8616) 112

Çizelge 6: Karaçamlarda çeşitli üretim metotlarında, reçine verimi ile; göğüs çapı (d1.30), yara genişliği (YG) ve yara alanı (YA.)

arasındaki ilişkilere ait çoklu regresyon analizleri.

Table 6: Multiple regression analysis for the relations between the breats diameter (d1.30),blaze witdh IYG), blaze area (YA), and

resin yield in scotch pine the application of various resi n tapping methods.

Regresyon Katsayıları /Coefficient regression

Üretim Metodu Model

Production method Model

E parseli P=f(d1.30)

Mazel< Çizgi me- P=f(d1.30 , YG) todu (Kontrol par-seli, uyarıcısız) P=f(d1.30 ,YG,YA)

B Parseli P=f(d1.30)

Amerikan Kabuk P=f(d1.30 , YG) yontma ve %60'Iıl< asit pasta P=f(d1.30 ,YG,YA)

O Parseli P=f(d1.30)

Amerikan kabuk P=f(d1.30 , YG) yontma ve %50'1il< sülfürik asit çözeltisi P=f(d1.30 ,YG,YA)

AParseli P=f(d1.30)

Mazek çizgi metodu P=f(d1.30 , YG) ve %2.5 luk maya çözeltisi P=f(d1.30 ,YG,YA)

(xx) 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli Significant at 0.01 probability level

(x) 0.05 olasılık düzeyinde güvenirli Significant at 0.05 probability level

NS Güvenirli değil Non significant

ao

0.269938

-2.767402

-1.204184

0.856244

0.796171

0.980541

-1.045685

-0.189634

-0.149516

-0.349808

-0.473275

-0.209415

a1 a2 a3 ilişkinlik Katsayısı Standart Hata

Correlation coefficient Standard error Syx

0.27012 0.371 NS (0.424) 112

-0.043329 0.176746 0.606 NS (0.355) 112

0.014140 0.185961 -0.008558 0.744 NS (0.292) 112

0.032435 0.634x (0.189) 112

0.027792 0.006300 0.634 NS (0.212) 112

0.045895 0.000996 -0.001077 0.636 NS (0.242) 112

0.073377 o.8o9xx (0.295) 112

0.125489 -0.077914 0.825xx (0.311) 112

0.083457 -0.187234 0.12292 0.856xx (0.303) 112

0.051635 0.936xx (0.024) 112

0.042692 0.013826 0.939xx (0.027) 112

0.043970 0.07910 -0.000269 0.940XX (0.039) 112

Çizelge 7: Kızılçarnda üretim metodu ve yükseltinin reçine verimi üzerindeki etkilerine ilişkin varyans analizi

Table 7: Analyses of variation the effects of production method and altitude on resin yield in calabrian pine.

! Varyans Kaynağı Serbestiyet Derecesi Kareler Top. Ortalama Kareler Top. F Source of variation Degrees of freedam Sum of squares Sum of mean squares

Tekerrür 19 4090601.00 215294.80 Repetition

Yükselti 3 4224375.00 1408125.00 3.94xx

Altitute

Metod 4 123468200.00 30867050.00 86.43xx Method

ikili Etkileşim interaction

Yükselti x metot 12 18268160.00 1522347.00 Altitutexmethod

Hata 361 128929700.00 357146.000 Error

Toplam 399 278981000.00 Total

(xx) 0.01 olasıiık düzeyinde gi.ivenirli Sx = (357146/20)112 = 133.63 Significant at 0.01 probability level

4.26xx

4.1 Kızılçam!arda Varyans ve Regresyon Analizlerinin Yorumu

Kızılçamlarda çapiara göre yapılan çok faktörlü varyans analizinde; 27-33.99 cm çap gruplarına göre, 39-44.49 cm çap grubu 0.01 olasılık düzeyinde etkili olmuştur. Ancak, 33-39.99 cm, 45-50.99 cm ve 51-56.99 cm çap grup­larının reçine verimi üzerindeki etkileri aynı düzeydedir. Yani aralarında fark bulunamamıştır.

Yukarıda belirtilen bu çap gruplarına göre üretim metotları arasında yapılan çok faktörlü varyans analizinde kontrol parselinin ortalama 2.227 kg'la en iyi sonucu verdiği, bunu 1.848 kg'la sülfürik asit çözeltisi, 1.843kg'la maya çö­zeltisi, 0.985 kg'la Amerikan kabuk yontma asit pasta ve 0.677 kg'la asit pas­tanın dar yara metodu izlediği görülmüştür. Kontrol parselinin reçine verimi açısından en iyi sonucu vermesinin nedeni, asit pastada ilk yıl alınan verimlerin çok düşük olması ve değerlendirmenin iki yılın ortalamalan alınarak ya­pılmasıdır (Çizelge-7).

36

Kullanılan üretim metotlarına göre yapılan çoğul regresyon analizlerinden ağacın göğüs çapı, yara genişliği,yara alanı ve taç yüzdesinin reçine verimine olan etkileri araştırılmıştır. Bu analizler sonucunda elde edilen sonuçlar şun­lardır (Çizelge- 5).

- Kullanılan bütün üretim yöntemlerinde çap ile reçine verimi arasında doğrusal kuvvetli bir ilişki bulunmuştur. Mazek çizgi ve asit pasta metodunda, çap ve yara genişliğinin reçine verimi üzerinde çok kuvvetli etkisi olduğu, sül­fürik asit çözeltisinde de kuvvetli düzeyde etkili olduğu görülmüştür.

- Kontrol parselinde; çap, yara genişliği ve yara aianının üçünün birlikte reçine verimi üzerinde çok kuvvetli etkili olduğu (0.01 olasılık düzeyinde), asit pasta ve sülfürik asit çözeltisinin kullanıldığı metotlarda da etkili olduğu bu­lunmuştur.

- Kontrol parselinde ve asit pasta metodunda çap ve taç yüzdesinin be­raber verim üzerinde kuvvetli etkisi vardır. Ayrıca yine kontrol parselinde; çap, taçyüzdesi (T%), yara genişliği (YG) ve çap, taçyüzdesi (T%), yara alanı (YA), 0.01 olasılık düzeyinde verim üzerinde etkili olmuştur.

Bu ilişkilerin %95'ten daha yukarı ihtimallerde güvenirli oldukları yapılan bu istatistik analizlerle tesbit edilmiştir.

4.2 Karaçamlarda Varyans ve Regresyon Analizlerinin Yorumu

Karaçamlarda; çap gruplarının verim üzerine olan etkisini tesbit etmek için tesadüfi blok deseni varyans analizleri yapılmıştır. Buna göre; 30-39.99 cm çap grubu; 20-29.99 cm çap grubuna göre çok kuvvetli düzeyde etkili olmuş; 40-49.99 cm'lik çap grubu,20-20.29 cm çap grubuna göre kuvvetli olarak re­çine verimi üzerinde etkili olmuştur. 30-39.99 cm ve 40-49.99 cm'lik çap grupları arasındaki fark belirgin bulunamamıştır.

Yine bu ağaç türünde, metotların etkisini bulmak için yapılan varyans ana­lizinde; metotlar içinde, 1 .928 kg'la asit pasta en iyi verimi vermiştir. Ikinci olarak 1.555 kg'la asit çözeltisi, 1.485 kg' la maya çözeltisi, dördüncü olarak ta 1.177 kg' laMazek çizgi metodunun kullanıldığı kontrol parseli ve son olarak ta 0.914 kg'la asit pastanın dar yara metodu gelmektedir.

Ayrıca bu ağaç türünde kullanılan üretim metotlarına göre yapılan çoğul regresyon analizlerinde; çap, yara genişliği ve yara alanının reçine verimine olan etkileri araştırılmıştır. Bu analizler sonucunda elde edilen sonuçlar aşa­ğıda verilmiştir (Çizelge-6).

37

- Amerikan kabuk yontma ve sülfürik asit çözeltisinin kullanıldığı metotla, Mazek çizgi metodu ve %2.5'1uk maya çözeltisinin kullanıldığı metotta, çap ile reçine verimi arasında 0.01 olasılık düzeyinde kuvvetli bir doğrusal ilişki bu­lunmuştur. Amerikan kabuk yontma ve asit pasta metodunda ise bu ilişki 0.05 olasılık düzeyinde bulunmuştur.

- Yine Amerikan kabuk yontma ve asit çözeltisi ve Mazek çizgi metodu ve %2.5 'luk maya çözeltisinde çap ve yara genişliği ile reçine verimi arasında 0.01 olasılık düzeyinde kuvvetli bir ilişki bulunmuştur.

-Amerikan kabuk yontma ve asit çözeltisi ile Mazek çizgi ve %2.5'1uk maya kullanılan metotda; çap, yara genişliği ve yara alanı ile reçine verimi arasında 0.01 olasılık düzeyinde kuvvetli bir ilişki bulunmuştur.

4.3 Zaman Analizleri

Kullanılan reçine üretim metotlarına göre, kızılçamlarda her üretim me­todunda 12'şer ağaçta kronometre ile zaman ölçümleri yapılmıştır. Bulunan sonuçlar Çizelge 8'de verilmiştir. .

Çizel ge

Table

8 Üretim metotlarına göre kızılçamlarda yapılan zaman analizleri

8: Time data for the resi n tapping methods in calabrian pine.

Reçine Üretim metotlarına göre işin yapılma süresi (dak/ağaç) The worktime according to resin production methods

iş Çeşidi Type of work E B c D A

Kızıliatma 5.25 4.23 2.10 3.10 5.25 Chipping

Yara açma, oluk 2.40 7.70 2.22 4.25 2.40 takma uyarıcıların uygulanması

Bark chipping and treatement of stimulants

TOPLAM SÜRE 8.05 12.33 4.32 7.35 8.05 Total time

38

Bu verilere göre bir işçinin günde 8 saat çalıştığı varsayılırsa, bir işçi bir günde Mazek çizgi metodunda (E) 60, Amerikan kabuk yontma ve %60'lık asit pastanın uyarıcı olarak kullanıldığı metotda (B) 39, dar yara metoduyla %60'1ık asit pastanın kullanıldığı metotda (C), 111 ve Amerikan kabuk yontma ve %50'Iik sülfürik asitin kullanıldığı metotda (D) 65 ağaçta çalışabilecektir.

Yara açma, çizgi çekme veya kabuk yontma peryodu Mazek çizgi me­todunda 5 gün, diğer metotlarda ise 12-15 gündür.Buna göre bir işçi, Mazek çizgi metodunda bir günde 300, Amerikan kabuk yontma ve asit pasta me­todunda 468-585, Amerikan kabuk yontma ve sıvı asit metodunda 780-975, dar yara metoduyla kullanılan asit pasta metodunda ise 1332-1665 ağaçta çalışabilecektir.

4.4 Reçine Verim Tabloları

Elimizde yeterli veri olması nedeniyle göğüs çapı (d1.30) ve yara genişliği kullanılarak çift girişli reçine verim tabloları düzenlenmiştir. Üretim metotlarına göre bu çizelgeler Çizelge 9, 1 O, 11 ve 12'de verilmiştir. Çizelgelerin kul­lanılışma bir örnek vermek gerekirse; Amerikan kabuk yontma ve %60'1ık sül­fürik asit pasta kullanılan metotta (Çizelge-10) örneğin 40 cm göğüs çapında ve 30 cm reçine yarası genişliği olan bir ağaçtan 1.168 kg reçine üre­tilebilecektiL Bu rakamlar, yörenin iklim koşullarına, ağacın özelliklerine göre değişebilecek yaklaşık, ve sadece bir fikir verebilecek rakamlardır.

39

Çizelge 9: Reçine verim tablosu T able 9: Resin yield

MODEL: Y = A +B* d1. 30 + C* YG (YARA GENiŞLiGi) KATSAYlLAR

A = -2072 . 196000 B = -11 . 069880 c = 117 . 398700

R = .8oox (0.05) Syx = 258.119700

d1. 30 20 25

20 21 22 23 24 25 .586 26 .575 27 .564 28 .553 29 .542 30 .531 31 .520 32 .509 33 .487 34 .486 35 .475 36 .464 37 .453 38 .442 39 .431 40 .420 41 .400 42 .308 43 .337 44 .376 45 .365 46 .364 47 .342 48 .331 49 .320 50 .309 51 .298 52 .287 53 .276 54 .265 55 .254 56 .243 57 .232 58 .221 59 .210 60 .199

40

y A R A

30

1.118 1.107 1.096 1.084 1.073 1.062 1.051 1.040 1.029 1.018 1.007

.996

.985

.974

.963

.952

.941

.929

.913

.907

.896

.885

.874

.863

.852

.841

.830

.819

.803

.797

.786

Ağaç Türü = KIZILÇAM Tree species = Calabrian pine Üretim Metodu= %50'1ık H2S04 Çözeltisi

Production method= 50% H2So4 solution

Reçine Miktarı = Kg 1 Ağaç Amount of resin = Kg/tree

G E N i ş L i G i (cm)

35 40 45 50 55 60

1.649 1.638 1.627 1.616 1.605 1.594 2.181 1.583 2.170 1.572 2.150 1.561 2.143 1.550 2.137 1.539 2.126 2.713 1.528 2.115 2.702 1.516 2.103 2.690 1.505 2.092 2.679 1.494 2.081 2.668 1.483 2.070 2.657 3.244 1.472 2.059 2.646 3.233 1.461 2.048 2.635 3.222 1.450 2.037 2.624 3.211 1.439 2.026 2.613 3.200 1.428 2.015 2.602 3.189 3.776 1.417 2.004 2.591 3.178 3.765 1.406 1.993 2.580 3.167 3.754 1.395 1.932 2.569 3.156 3.743 1.384 1.971 2.558 3.145 3.732 1.373 1.960 2.547 3.134 3.721 4.308

Çizelge 10: Reçine verim tablosu Table 1 0: Resi n yield

MODEL: Y = A + B * d1 . 30 + C * YG (YARA GENİŞLİGİ) KATSAYlLAR

A = 159.918500 B= 56.881280 c== -42.234900

R = .856xx (0.01) Syx = 1 08. 1 24000

d1 .30 20 25

20 .453 21 .510 22 .567 23 .623 24 .680 25 .737 .526 26 .794 .583 27 .851 .640 28 .908 .697 29 .965 .754 30 1.022 .810 31 1.079 .867 32 1.135 .924 33 1.192 .981 34 1.249 1.038 35 1.306 1.095 36 1.363 1.152 37 1.420 1.209 38 1.477 1.266 39 1.534 1.322 40 1.590 1.379 41 1.647 1.436 42 1.704 1.493 43 1.761 1.550 44 1.818 1.607 45 1.875 1.664 46 1.932 1.721 47 1.989 1.777 48 2.046 1.834 49 2.102 1.891 50 2.159 1.948 51 2.216 2.005 52 2.273 2.062 53 2.330 2.119 54 2.387 2.176 55 2.444 2.233 56 2.501 2.289 57 2.557 2.346 58 2.614 2.403 59 2.671 2.460 60 2.728 2.517

V

Ağaç Türü = KIZILÇAM Tree species = Calabrian pine Üretim Metodu = %60'1ık Asit Pasta Amerikan kabuk yontma Production method= 60 % acid paste American bark chipping Reçine Miktarı = Kg 1 Ağaç Amount of resin = Kg/tree

A R A G E N i ş L i G i (cm)

30 35 40 45 50 55 60

.599

.656

.713

.770

.827

.884 .673

.941 .729

.997 .786 1.054 .843 1.111 .900 1.168 .957 .746 1.225 1.014 .803 1.232 1.071 .860 1.339 1.128 .916 1.396 1.184 .973 1.453 1.241 1.030 .819 1.509 1.298 1.087 .876 1.566 1.355 1.144 .933 1.623 1.412 1.201 .990 1.680 1.469 1.258 1.047 1.737 1.526 1.315 1.103 .892 1.794 1.583 1.371 1.160 .949 1.851 1.640 1.428 1.217 1.006 1.908 1.696 1.485 1.274 1.063 1.964 1.753 1.542 1.331 1.120 2.021 1.810 1.599 1.388 1.177 .965 2.078 1.867 1.656 1.445 1.234 1.022 2.135 1.924 1.713 1.502 1.290 1.079 2.192 1.981 1.770 1.558 1.347 1.136 2.249 2.038 1.827 1.615 1.404 1.193 2.306 2.095 1.883 1.672 1.461 1.250 1.039

41

Çizel ge 11: Reçine verim tablosu Tab le 11 : Resi n yield

MODEL:· Y = A +B* d1. 30 + C* YG (YARA GENiŞLiGi) KATSAYlLAR

A = 3243.959000 B= 60.239250 C= -119.261100

R = .617x (0.05) Syx = 457. 315000

d1. 30 20 25

20 2.064 21 2.124 22 2.184 23 2.244 24 2.304 25 2.365 1.768 26 2.425 1.829 27 2.485 1.889 28 2.545 1.949 29 2.606 2.009 30 2.656 2.070 31 2.726 2.130 32 2.786 2.190 33 2.847 2.250 34 2.907 2.311 35 2.967 2.371 36 3.027 2.431 37 3.088 2.491 38 3.148 2.552 39 3.208 2.612 40 3.268 2.672 41 3.320 2.732 42 3.389 2.792 43 3.449 2.853 44 3.509 2.913 45 3.570 2.973 46 3.630 3.033 47 3.690 3.094 48 3.750 3.154 49 3.810 3.214 50 3.871 3.274 51 3.931 3.335 52 3.991 3.395 53 4.051 3.455 54 4.112 3.515 55 4.172 3.576 56 4.232 3.636 57 4.292 3.696 58 4.353 3.756 59 4.413 3.817 60 4.473 3.877

42

y

Ağaç Türü= KIZILÇAM Tree species = Calabrian pin e Üretim Metodu =Mazek Çizgi - Maya Production method= Mazek- Yeast Reçine Miktarı = Kg 1 Ağaç Amount of resi n = Kg/tree

A R A G E N i ş L i G

30 35 40 45

1.473 1.534 1.594 1.654 1.714 1.774 1.178 1.835 1.238 1.895 1.299 1.955 1.359 2.015 1.419 2.076 1.479 .883 2.136 1.540 .943 2.196 1.600 1.004 2.256 1.660 1.064 2.317 1.720 1.124 2.377 1.731 1.184 .538 2.437 1.841 1.245 .648 2.497 1.901 1.305 .708 2.558 1.961 1.365 .769 2.618 2.022 1.425 .829 2.678 2.082 1.485 .839 2.738 2.142 1.546 .949 2.799 2.202 1.606 1.010 2.859 2.263 1.666 1.070 2.919 2.323 1.726 1.130 2.979 2.383 1.787 1.190 3.040 2.443 1.847 1.251 3.100 2.503 1.907 1.311 3.160 2;564 1.967 1.371 3.220 2.624 2.028 1.431 3.280 2.684 2.088 1.492

i (cm)

50 55 60

.293

.353

.413

.474

.534

.594 654

.715

.775

.835

.895

Çizelge 12: Reçine verim tablosu Tabi e 12: Resin yield

MODEL: Y = A +B* d1. 30 + C* YG {YARA GENiŞLiGi) KATSAYlLAR

A =-2403.559000 B = 32.485600 c= 97.681950

R = .893xx (0.01) Syx = 384.770700

d1. 30 20 25

20 .200 21 .232 22 .265 23 .297 24 .330 25 .362 .851 26 .395 .883 27 .427 .9"16 28 .460 .948 29 .492 .981 30 .525 1.013 31 .557 1.046 32 .590 1.078 33 .622 1.111 34 .655 1.143

y

35 .687 1.175 . 36 .720 1.208 37 .752 1.240 38 .785 1.273 39 .817 1.305 40 .850 1.338 41 .882 1.370 42 .944 1.403 43 .947 1.435 44 .979 1.468 45 1.012 1.500 46 1.044 1.533 47 1.077 1.565 48 1.109 1.598 49 1.142 1.630 50 1.174 1.663 51 1.207 1.695 52 1.239 1.728 53 1.272 1.760 54 1.304 1.793 55 1.337 1.825 56 1.369 1.858 57 1.402 1.890 58 1.434 1.923 59 1.467 1.955 60 1.499 1.988

Ağaç Türü= KIZILÇAM Tree species = Calabrian pin e Üretim Metodu =Mazek Çizgi - Kontrol Production method = Mazek - Control Reçine Miktarı = Kg 1 Ağaç Amount of resi n = Kg/tree

A R A G E N i ş L i G 30 35 40 45

1.501 1.534 1.566 1.599 1.631 1.664 2.152 1.696 2.185 1.729 2.217 1.761 2.250 1.794 2.282 1.826 2.315 2.803 1.859 2.317 2.836 1.891 2.380 2.863 1.924 2.412 2.901 1.956 2.445 2.933 1.989 2.477 2.966 3.454 2.021 2.510 2.998 3.486 2.054 2.542 3.031 3.519 2.086 2.575 3.063 3.551 2.119 2.607 3.096 3.584 2.151 2.640 3.128 3.616 2.184 2.672 3.160 3.649 2.216 2.705 3.193 3.681 2.249 2.737 3.225 3.714 2.281 2.770 3.258 3.746 2.314 2.802 3.290 3.779 2.346 2.835 3.323 3.811 2.379 2.867 3.355 3.844 2.411 2.899 3.388 3.876 2.444 2.932 3.420 3.909 2.476 2.964 3.453 3.941

i (cm)

50 55 60

4.105 4.137 4.170 4.202 4.235 4.267 4.756 4.300 4.788 4.332 4.821 4.365 4.853 4.397 4.886 4.430 4.918 5.406

43

5 BULGULAR VE TARTIŞMA

Çizelge 3'de görüldüğü gibi, kızılçamlarda en fazla reçine, 1984 yılında Mazek Çizgi metodu ndan, 1985 yılında ise Amerikan kabuk yontma ve %50'1ik sülfürik asit çözeltisi uygulanan metotdan alınmıştır. Bu rakamları, 1985 yılı baz olarak alanırsa; Mazek-maya, Amerikan kabuk yontma ve asit pasta, ve dar yara metoduyla asit pastanın uygulandığı metot izlemektedir.

Üretim metotlarını değerlendirirken, sadece reçine miktarlarını gözönüne alarak değerlendirme yapmamak gerekir. Üretim metodunu seçerken; me­todun ağaca ve oduna verdiği zarar, uygulama ve işçinin çalışma kolaylığı gibi faktörlerin de gözönüne alınması gerekir. Ayrıca asit pastanın uygulandığı metotlarda, özellikle dar yara metodunda, ilk yıl reçine verimin çok düşük ola­cağı ve izleyen üretim yıllarında verimin katlanarak artacağı literatürde be­lirtilmiştir. Nitekim, daha sonraki yıllarda ülkemizde yapılan ve bu metodun kullanıldığı üretim çalışmalarında verimin bir sonraki üretim yılında aynı üretim sahasında ve aynı ağaçta çalışmak koşuluyla arttığı görülmüştür.

Asit pasta metodu, son yıllarda, dünyada reçine üreten ülkelerde kullanılan en son ve modern metot olarak belirtilmektedir. Ayrıca bu metotla ağaca ve oduna verilen zarar en az düzeye indirilmiştir. Uygulamasının kolay olması ve diğer metotlara göre işçinin daha fazla ağaçta çalışabilmesi, metodun getirdiği diğer üstünlükler arasındadır. 4.3 bölümünde anlatıldığı Çizelge 8'de gö­rüldüğü gibi, yapılan zaman analizinde, asit pastanın darVara metodunda işçi en fazla ağaçta çalışabilmektedir.

Yine yapılan çoğul varyans ve regresyon analizlerinde (Çizelge-5.6 ve 7) göğüs çapı, taç yüzdesi, yara genişliği ve yara alanının reçine verimini et­kileyen faktörler olduğu görülmektedir. Reçine üretimi yapılacak sahalar ve ağaçlar seçilirken özellikle taç yüzdesi fazla olan ağaçları seçmek ge­rekmektedir.

Karaçamlarda yapılan denemelerde ise; reçine verimi açısınan ilk sırayı %60'1ık asit pastanın kullanıldığı Amerikan kabuk yontma metodu almıştır. Bunu %50'lik sıvı asitin kulanıldığı Amerikan kabuk yontma metodu, Mazek maya ve dar yara metoduyla uygulanan asit pasta metodu izlemektedir. Ka­raçamlarda asit pasta metotlarının başarı! olma nedeni olarak, karaçam odu­nunda birim alana düşen reçine kanallarının, kızılçam odunundan fazla oluşu ve karaçarnların yetişme muhitinde rutubetin fazla oluşu söylenebilir. Çünkü asit pastanın uygulandığı metotlar; sıcakla birlikte rutubetin olduğu ortamlarda iyi sonuç vermektedir. Kuru sıcaklarda sonuç olumsuz olmaktadır. Ancak

44

odunu çok değerli olan karaçam ağaçlarında reçine üretimi yapılıp ya­pılmaması da ayrıca tartışma konusudur.

Bu bölümde bir konuyu tartışmaktayarar vardır. Araştırmanın kapsamı dı­şında olan bu konu her yıl ülkemizde gündeme gelip tartışmaya açıldığı için

burada tartışılmasında yarar görülmüştür. Ülkemizde 1982 yılından beri asit pastanın dar yara metoduyla reçine üretimi özel sektör trafından yapılmaktadır. Her yıl sürekli üretim yapılmasa bile özel sektör bazı yıllar bakım sahalarını da reçine üretimine açmaları için Orman Teşkilatma baskı yapmaktadır. Asit pastanın dar yara metoduyla birikte uygulandığı ve reçine üretimi yapılan tüm sahaların incelenmesi sonucu, konunun uzmanı kişilerden oluşturulan he­

yetlerin hazırladıkları ve hepsi de olumsuz görüşler bildiren raporlar zaman zaman Orman Genel Müdürlüğüne sunulmuştur. Son rapor, Haziran 1990 ta­rihinde hazırlanmıştır. Özel sektörün yaptığı üretim çalışmalarında metodun

tekniğine uygun olarak kullanılmadığı, ağaca ve ormana zarar verildiği gö­rülmektedir. Görülen en belirgin hatalardan biri, daha üretim sezonunun ba­şında- haziran ayında- bile yara uzunluğunun 1-1.5 m'yi bulmasıdır. Halbuki bir üretim sezonunda olması gereken boy 40 cm'dir. Fazla reçine üretmek amacıyla 12-15 gün olması gereken kabuk yontma peryodu düşürülerek ne­redeyse 5-6 günde bir kabuk yontması yapılarak ağacın gövdesi hızla har­canmış ve o ağaçta uzun yıllar reçine üretimi yapılmasına olanak bı­

rakılmamıştır. Halbuki metot tekniğine uygun kullanıldığı takdirde bir ağaçta 30-40 yıl üretim yapılabilmektedir. Yapılan diğer bir hata, ağaçların gövdesinde gereğinden fazla kızıliatma yapılmasıdır. Bu da aynı şekilde ağaçların göv­desini uzun yıllar kullanmayı engelleyen bir hatadır. Kızıliatılan bu alan bir sonraki yıl kuruyacağından kabuk yontma yapılamamaktadır.

Asit pasta uygulamasının yalnışlığından doğan hatalar da mevcuttur. Yağ­murlu havalarda asit pastanın sürülmesi sakıncalıdır. Daha önceki bölümlerde

de belirtildiği gibi, sülfürik asit suyla reaksiyona girdiğinde yüksek bir sıcaklık meydana gelmekte ve bu sıcaklık ağacı yakarak dokuları öldürmektedir. Bu da bir sonraki kabuk yontmada canlı diri odunu bulmak için yaranın boyunun art­

masına neden olmaktadır. Yağmurlu havalarda asit pastanın uygulandığı

gözlenmiştir. Asit pastanın gerekenden çok sürülmesi de 3-3.5 cm olması ge­reken pencere boyunun 7-8 cm'e çıkması sonucunu getirmiştir.

Az verim alınan sahalarda üretime devam edilmeyerek bu sahalar ter­kedilmiştir. Asit pasta metodunda üretimin ilk aylarında ve ilk yılında verim

düşük olmakta daha sonraki yıllar katlanarak verim artmaktadır. Bazı sa-

45

halarda göğüs çapı 26 cm'den küçük ağaçlarda, bazı sahalarda ise elit ağaç­larda üretime girilmiştir. Bu da meşçereye büyük zararlar vermektedir.

Kısaca özel sektörün üretim yaptığı metot tekniğine uygun olarak kul­lanılmamış, bu sahalarda Orman Teşkilatı tarafından yeterli denetim ve kont­roller yapılmamıştır. Bu konuda alınması gereken önlemler izleye~ bölümde aniatı lacaktır.

6 SONUÇ VE ÖNERiLER

Çizelge-4'de metodlar arasındaki verim artış yüzdelerine bakıldığında, en yüksek reçine veriminin Amerikan kabuk yontma metoduyla kullanılan %50'1ik sülfürik asit çözeltisine ait olduğu görülecektir. Ancak asit pasta metotlarında, verimin ilerleyen üretim yıllarında giderek arttığı ve ağacın göğüs çapına göre, bir ağaçta aynı üretim sezonunda 2-4 reçine yarası açılabileceği bilinmektedir. Ayrıca asit pasta metodunda uyarıcı olarak kullanılan asit pastanın sıvı asit çözeltisine göre bir takım üstünlükleri bulunmaktadır. Şöyle ki:

- Sıvı asit ağaca püskürtüldüğünde, reçine akıtma oluklarında korozyona neden olmakta, reçine toplama kabına da akarak üretilen reçinenin kalitesini düşürmektedir.

- Kullanım sırasında işçinin dikkatli davranmaması halinde eline veya el­biselerine bulaşarak zarara neden olmaktadır.

- Miktarı iyi ayarianmadığı takdirde, ağacı yakarak reçine akışını dur­durmaktadır.

Yani asit pastanın kullanımı, sıvı asite göre çok daha kolaydır.

Buniıda; asit pasta kulanımında dikkat edilmesi gereken konuları be­lirtmekte yarar vardır.

-Pencere veya pençe açma zamanı gelmiş olsa bile, yağmurlu havalarda asit pastayı kullanmaktan kesinlikle kaçınmak gerekir.Yağmurun suyuyla bir­leşen sülfürik asit aşırı miktarda ısınarak, ağacı yakacak ve reçine akışını dur­duracaktır.

- Odunla kabuğun birleştiği yere asit pasta çok ince bir tabaka halinde sü­rülmelidir. Çok miktarda sürüldüğü takdirde, yine reçine akışını durduracak, kabuk arasından gövdenin yukarısına doğru ilerleyerek 2. pencere veya pen­çenin boyunun artmasına neden olacaktır. Dolayısıyla ağacın gövdesi çabuk kullanılmış olacaktır. Halbuki bu metodla bir ağaçta 30-40 yıl reçine üretmek mümkündür.

46

- Mazek metoduna ve diğer metotlara göre asit pasta metodunun bir üs­tünlüğü de, bir işçinin daha fazla ağaçta çalışma imkanını yaratmasıdır. Kul­lanılan üretim metotlarına göre, 12'şer ağaçta zaman analizleri yapılmış ve bu analizierin sonuçlarına göre (Çizelge-8); bir işçinin günde 8 saat çalıştığı var­sayılarak; bir günde bir işçi Mazek çizgi metodunda 60, asit pastanın geniş yara metodunda 39, sıvı asit kullanımında 65 ve asit pasta ve dar yara me­todunda 111 ağaçta çalışabilmektedir. Ayrıca yara açma veya kabuk yontma peryodu, Mazek çizgi metodunda 5 gün, diğer metotlarda ise 12-15 gün­dür.Buna göre bir işçi Mazek çizgi metodunda 300, asit pasta da 468-585, asit pasta dar yara metodunda 1332-1665,sıvı asit kulanılan metotta ise, 780-975 ağaçta çalışabilir. Görüldüğü gibi işçilik açısından asit pastanın dar yara me­todu en verimli olan metoddur. Bunu uyarıcı olarak sülfürik asit çözeltisi ve Amerikan kabuk yontma metodu ve Amerikan kabuk yontma metodu-asit pasta izlemektedir. Bu metodlarda ayrıca işçinin deneyimli olması şart değildir ve kolayca öğrenebileceği metotlardır.

Çizelge 3 ve 4'de görüldüğü gibi karaçamlarda asit pasta metotları olumlu sonuç vermiştir. Ama kerestesi kızılçama göre çok değerli olan karaçarnların reçine üretiminde kullanılması tartışılır. Çok zorunlu olmadıktan sonra ka­raçamlarda reçine üretimine girilmemesi gerekmektedir. Ayrıca reçine üre­timinin hem kızılçamlarda hem de karaçamlarda ekonomik analizlerinin ya-

. pılması gerekmektedir. Özelikle bizim gibi ülkelerde piyasası belli olmayan arz talep dengesi özellikle talep dengesi her yıl değişen ve hiçbir koşula bağlı olamayan reçine gibi ürünlerde üretime çok dikkatli karar verilmeli ve ormanlar ve ağaçlar boş yere heba edilmemelidir.

Diğer yönden bakım sahalarında reçine üretimi yapılsın diye zaman zaman ortaya fikirler atılmaktadır. Bakım sahalarında reçine üretimine karar verilip verilmemesi; o ormanın hangi işletme amacıyla işletileceğine bağlıdır. Eğer ormandan ana ürün olarak odundan faydalanılacaksa reçine üretimi sakıncalı olacaktır. Ama o orman sadece reçine üretimine ayrılmış ise ve uzun yılar bu üretim sürecekse reçine sahalarını yaymamak değiştirmernek kaydıyla düşük bonitetli bakım sahalarında üretim yapılabilir. Ülkemiz koşullarında bakım sa­halarında reçine üretimi yapmak; ağacın gelişimi, artımı ve sağlığı açısından sakıncalıdır.

Reçine üretiminde en moden metodlar uygulansa bile metodun tekniğine uygun olarak kullanılması, ağaca verilen zararı en aza indirecektir. Fakat ül­kemizde şimdiye kadar yapılan üretim çalışmalarında; ilgisizlik, kontrol ek­sikliği ve bilgi noksanlığı gibi nedenlerle gerek Mazek, gerekse asit pasta

47

metodu tekniğine uygun olarak kullanılmamıştır. Bundan dolayı elde edilmesi gereken verim alınamamış ve ağaçlara zarar verilmiştir.

Bakım sahalarında kızılçamlarda reçine üretimine geçilmesi durumunda, aşağıdaki koşulların mutlaka gerçekleştirilmesi gereklidir:

- Reçine üretimine açılacak bakım sahalarının düşük bonitetli olması,

- Üretim yapılanormanın sadece reçine üretimi amacıyla işletilmesi,

- Üretimin sürekliliğinin sağlanması (30-40 yıl) ve sahaların üretim sü-resince kesinlikle değiştirilmemesi,

- Üretim için belli yerler ve sahalar ayrılarak, reçine üretiminin tüm kı­zılçam ormanlarında yaygınlaştırılmaması,

- Üretimin tekniğine uygun olarak yapılmasının sağlanması, bunun için iyi bir denetim mekanizmasının kurulması, teknik elemanların ve işçilerin üretim sezonundan önce eğitilmesi,

- Üretimin sürekliliğinin sağlanması için, ülkemiz reçine ihtiyacının uzun dönemler için -örneğin 10 yıl-belirlenmesi ve reçine üretim politikasının oluş­turulması.

Bu koşullar sağlanmadığı takdirde, değil bakım sahalarında, tensil sa­halarında bile üretimi yaygınlaştırmak sakıncalı olacaktır.

Mutlaka bakım sahalarında reçine üretimi yapmak zorunluluğu var ise, daha önceki yıllarda üretime açılan sahalarda -ki bu sahaların çoğunda 2-3 yıl veya yarım sezon çalışılıp üretim yarıda bırakılmıştır- reçine üretiminin devam ettirilmesi ve yeni sahaların üretime açılmaması önerilir.

48

ÖZET

Bu çalışma, Muğla Orman Bölge Müdürlüğü Köyceğiz, Dalaman ve Kavaklidere Orman Işletme Müdürlüklerinde 4 deneme alanında bulunan 500 kızılçam 200 karaçam ağacında gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, 5 reçine üretim metodu 2 yıl süreyle denenmiştir. Köyceğiz ve Dalaman da toplam 500 ağaç (3 blok, 5 parsel), Kavaklıdere'de ise toplam 200 kızılçam, 200 karaçam ağacı (1 blok, 5 parsel) denemeye sokulmuştur.

Kullanılan üretim metotları ve uyarıcı maddeler şunlardır:

1- Amerikan kabuk yontma ve asit pasta metodu: Uyarıcı olarak %60'1ık sülfürik asit içeren asit pasta kullanılmıştır.

2- Amerikan kabuk yontma ve asit metodu: Uyarıcı madde olarak %50'1ik sülfürik asit kullanılmıştır.

3- Kabuk yontma ve asit pasta metodu: Değişik yara boyutlarında (8x3 cm) cm %60 sülfürik asit içeren asit pasta kullanılmıştır.

4- Mayalı Mazek Metodu: Uyarıcı olarak %2.5'1uk maya çözeltisi kullanılmıştır.

5- Mazek Çizgi metodu: Kontrol parsellerinde uyarıcı madde kullanılmamıştır.

Araştırmada,yukarıda belirtilen metotlar kullanılarak elde edilen 2 yıllık

reçine miktarları verilmiş ve metotlar arasındaki verim artış yüzdeleri karşılaştırılmıştır. Ayrıca göğüs çapı, taç yüzdesi, ağaç boyu ve yara büyüklüğü ile reçine verimleri arasındaki ilişkiler tesbit edilmiştir.

49

SUMMARY

Objectives of this study were to find out whether the yields of resin from Calabrian (Pinus brutia Ten.) and scoth (Pinus nigra Arnold.) pine could be increased by applying different stimulations.

500 trees were selected at Köyceğiz, Dalaman and Kavaklıdere. The trees w ere divided int o 5 blocks of 1 00 tre es each in Köyceğiz and Dalaman. The other place (in Kavaklıdere) were divided into 5 blocks of 40 trees each (200 calabrian, 200 scoth pine).

The study is realized in 5 resin tapping methods during 2 years. The following 5 resin tapping methods and stimulants were used:

1- American bark chipping method with 60 % sulphuric acid paste,

2- American bark chipping method with 50 % sulphuric acid solution,

3- Bark chipping method with 60 % sulphuric acid paste,

4-Mazek method with yeast-extract containing 50-55 % solids diluted with water (25 g of extract per litre of water),

5- Mazek method without stimulant (control blocks).

In the study, gum yield were given belong to yield increased percent were compared between tapping methods. In addition to, other factors affecting the resin yield were determined. These are: altitude, diameter, crown percent (crown length ratio), height, blaze area (height x width).

50

KAYNAKÇA

1- BERKEL, A. 1957. Ekonomik bir faktör olarak reçine istihsali. lü Orm. Fak. Der. Seri: B, Cilt: VII, Sayı:2.

2- BERKEL, A. 1962. Reçine istihsalinin ağacm teknik nitelikleri üzerine te­sirleri ve memleketimiz reçineciliği bakimmdan baz1 esaslar. iü Orm.Fak. Der. Seri: B, Sayı:1.

3- CLEMENTS, R, W. 1964. Non-corrosive chemical produces good yield in Slash Pine. Naval Stores Rev. 7 4(8).

4- CLEMENTS, R, W. 197 4. Modern gum naval stores methods. USDA Forest Service. General Technical Report. SE-7.

5- CLEMENTS, R, W. 1977. A motorized rotary chipping tool for the gum naval store industry. USDA Forest Service Research Note SE-202 February.

6- CLEMENTS, R, W. 1974. lmproved acid paste applicator nozzle has sta­inless steel tip. USDA Forest Service Research Note SE-202. August.

7- DAVID, R, B. 1970. The use of sulphuric acid paste to stimulate resin flow in P. pinaster; a comparison with acid solution method during three consective years. Cr. Acad. Seo. Paris.

8- GÜRSU- i. 1965. KIZIIçamlanmJzda rasyonel reçine istihsal metodu üzerine araşttrmalar. Orm. Araşt. Enst. Yay. Teknik Bülten Serisi No:16.

9- GÜRSU, i. 1966. Bük. Araştirma ormanmda asit/i reçine istihsal metotlan ile kiZIIçamlarda yapilan reçine istihsal araştirma/an. O rm. Araş. En st. Yay. Teknik Bülten Serisi No:17.

10- HARRiNGTON, T, A. 1967. Errors in acid paste, suggested remedies. Naval Stores Rev. 77 (1)

11- HARRINGTON, T, A. 1967. How to use acid paste. Naval Stores Rev. 76 (12).

12- HUŞ, S. 1947. Reçine ve sJğla yaği elde etme metot/an. Tarım Bakanlığı, OGM Yayınları Özel Sayı: 36lstanbul.

13- HUŞ, S. 1954. FJstJkçammdan terebantin elde etme metotlan ve ftstJkçamt terebantininin baZI önemli kimyasal özellikleri üzerine yapilan araş­tirmalar. Orm. Umum Müd. Yayınlarından No:104/9, Istanbul.

14- HUŞ, S. 1984. Ormanlanmiz ve reçine. Abajoli Matbaası. !zmir.

15- Ikinci Reçine Toplantisi. 1982. Çeşme- !zmir.

51

16- KALUDiN, K. 1976. Effect of modern methdos of pro!onged resin tapping on the current inerement of Scots Pine. Gorkostoponska Nauka. 13 (5-6).

17- KOEV, D., SOKOLOVA, K. 1979. The tree crown asa taetar in resin for­mation and resin exudation. Gorsko stopanstvo. 55(8).

18- KOMiSSAROV, D.A., FROLOV, Ju, A. and EGORAVA, E.A. 1968. !nf­!uence of chemica! substances on resin exudation in resin tapping. Gidrol Resakim prom. 21 (5) (21).

19- KOSTOV, P. 1977. Resin tapping with a yeast extract bio-stimulant. Gorstoponska Nauka. 33(8).

20- LOHANi, D.N., 1970. !nvestigation on the minimum size of the trees which can be tapped economica!ly in ehir pine. Van Viggan (8) 1.

21- OLOVENiKOV, G.B. 1963. Tapping by the deseanding method, applying H2.S04 to the uper surface of the freshening. Gidrol Lesohim. Prom. 16 (6).

22- ORLOV, 1, 1. 1962. Si!vicultural way of increasing production in resin tap­ping. Lesn. Z. Arkangol. SK 5(4).

23- OSTROM, E. C., TRUE, R.P., SCHOPMEYER, C.S. 1958. Role of che­mical treatment in stimulating resin flow. Forest Science. 4(4).

24- PORRAS, M, J. 1 975. Does the method of tapping with stimu/ants real/y increase the yield of resin? Bulletin Tecnio Institute, National de ln­vestigation Forestale Mexica, No:45.

25- REYNOLDS, R.D. 1977. Development of gum naval stores in the United States of America. (Yayımlanmamış-yazarın notu).

26- SANCHEZ, S. 1969. Resin tapping of P. pinea by the herringbone system using the Mazek too!. Montes, Madrid, 25 (147).

27- SHEiKH, M. 1. 1983. Stimulation of resin f/ow in Chir Pine with chemicals. Pakistan Forest lnst. Peshawar.

28- ŞAD, H.C. 1976. TOrkiye'de reçine üretimi yaptlan ormanlarm amenajman esaslan hakkmda araşttrmalar. lü Orm. Fak. Yay. No:214.

29- TOPÇUOGLU, A. 1976. Reçine Üretim tekniği not/an. Ankara.

30- TSOUMiS, G., VOULGARiDiS, E. 1980. Experimental harvesting Aleppo pine resin in Haktctkt Greece. No:6. Scientific Annals of the School of Agriculture and Forestry.

52