bao ton khu vuc co 2

7/21/2019 Bao Ton Khu Vuc Co 2

1/16

1

BO TN KHU VC CCA THNH PHDALAT

Nguyn thi HaiVit Nam c 4000 nm vn hin, thnh phSaigon khong hn 300 nm v thnh ph

Dalat chhn 100 nm. Vy th thhi Dalat c g cbo tn? Xa kia chng ta sngng khung trong mt khng gian nhhp, i sng nhn hvi phng tin th s, mi bini ca x hi phi tri qua mt thi gian di c khi cmy trm nm. Ngy nay nhnhngpht minh khoa hc, nhston cu ha, shiu bit ca chng ta nhy bn hn trong mitrng x hi tn tin nn nhiu svic rt chng li thi v thnh cvt rt sm. Bc sYersin khm ph cao nguyn Langbian vo nm 1893, nhng mi n nm 1915-1926 Dalatmi c xem l giai on chun bcho spht trin, nn theo thin , nhng g pht sinh ratrong bui skhai tc l trong thi gian 1920-40 c thxem l cvt ca thnh ph, tng

tnhtrng hp chu Mi vi cc lc a u . Ngoi ra d l mi nhng nu by gichng ta khng ghi nhn, khng xc nh cc svic ny chng sblng qun v chng baogichng ta c cvt c. Thnh phDalat pht trin rt nhanh v c nhng sc thi ringnn hin ang c nhiu quc gia bn gip . Do chng ta li cng cn c khoch tmhiu phn loi v xc nh tnh cht ci nu khng nhng gi trny svnh vin mtht.

Dn nghkhu vc bo tn gm p Xun An v mt phn p Tn Lc vi di tchvn trng rau Dalat u tin lng vo trong mt vn thc vt mi sc thc hin.

A

CC P XUN AN V TN LC

Cn ctheo tt ccc bn quy hoch thnh phDalat ca cc Kin trc sPhp,khu vc pha Bc sui Cam ly dnh cho cdn Vit, v pha Nam dnh cho cdn Php. Do khu Nh Lng l tim hp php u tin ca ngi Vit. Thu dn chng mun dichuyn tni ny qua ni khc u phi i b. phc vcho nhng cshnh chnh vthng mi Php kiu, khong cch phi i bhng ngy tNh Lng qua ni lm vic quxa, nn mt sdn chng cngbt hp php ti khu vc gn hn, nay l cc p Xun Anv Tn Lc.

Theo thin , trong bui skhai ca Dalat ngi Vit tp trung ti 2 tim p NhLng (gia ng Phan nh Phng v Minh Mng) v cc p Xun An v Tn Lc. p NhLng gm a sl dn bun bn, cng chc v cng nhn lm vic cho cc csthuc chnhquyn Vit Nam. Khu ny nay hon ton bin dng theo pht trin ca thnh ph. Haip Xun An v Tn Lc khng pht trin c nhiu v ngoi snm trong khu ca ngiPhp li ba thkht khe v gm cng tchc, cng nhn ngho v kcmt st nhn,lm cho 2 khch sn ln, khu thng mi Poinsard et Vret v cc cquan chnh quyn Php.Ngi Php cng khng th s dng v pht trin g ti y c nn lm ng dnchng tpht. Do theo lch spht trin thnh ph, hai p Xun An v Tn Lc l nhngim rt c bit phn nh ln c s kh khn thng kh, cng sc sng mnh lit ca


2/16

2

ngi dn ng thi, khi thnh phmi thnh hnh (nm 1938 dn sDalat chkhong 9000ngi). Nu chng ti khng lm, thi hin ti Dalat chcn p Xun An v mt phn p TnLc l khu vc ni thduy nht cn gic phn no nt kin trc ca dn ngho. Nhngtic thay bmt ca hai p ny cng v ang dn bin i.

Rt nhiu thnh ph ti cc quc gia tn tin ch tm nhiu n sbo tn cc khuvc cva chuyn bin thnh nhng khu du lch, va gp cdn trong khu vc to thmphng tin sinh sng. Vic bo tn cc di tch ny c thc hin di nhiu hnh thc tya hnh, ty sinh hot v cthnht l ty sng kin ca gii hu trch v dn ctng aphng. Chng ti c dp gh Ha Lan, mt quc gia ngi ng t hp v thp nn phip ln bin c thm t. Ti mt khu dn ngho sinh sng lu i di chn tiim khi u ca mt ci ngn bin ln t. Dn chng a phng li dng ci vtrkhi im ca khai thc v chnh trang khu ny thnh mt trung tm du lch kh niting. Du khch khng a thch nhng cn phmi, p nhng qu quen thuc dc theo m bng nhng gian hng nhtrong nhng cn nh cdc theo cc nghm sch sy hoati clv Ha Lan l xca hoa nhDalat vy. Chng ti cng knh phc gii hu trch

thnh phBc Kinh v chnh sch bo tn cc kin trc c qua bao triu i. H vn gic nhng xm ngho nhphcHutong ngay bn cnh TCm Thnh, v tip gip hngngn cao c, khch sn, thng x v chung ctrn 30 tng lu. Mc ch ca phcHutongl gio dc cho thh trbit v gii thiu vi du khch vnhng sinh hot i sng bnhthng v tp qun ca dn ngho Trung Quc khi du khch c ngi trn nhng chic xexch l do quanh nhng ng ngch ca xm lao ng ngho. Ti Sacramento, th California, cc nh , cc ca tim cxa, ci tin n ca i y Sutter vn cn c duy trcho du khch n ving v hc sinh n hc hi, v ngay ti Vit Nam, i hc An Gianghin cng ang c chng trnh su tm nhng nng cm tin nhn dng trn ng bngsng Cu Long.

Gn y Dalat c khoch cho phc hi li mt sbit thvi nt kin trc Php bxung cp nhiu. Chng ti rt au bun khi phi nu ln kin sau mc du bit l c thlm pht lng mt scp lnh o Tnh v Thnh Ph. ng l Dalat p v c sc thiring cng nhmt phn vo nt kin trc Php. Nhng nu chng ta qu ch trng vo imny v bqun ci cknh ngho nn ca khu cdn Vit th c qu vng ngoi khng? KhuNh Lng, p nh Sng cxa mt. Trong tng lai khi i ngha trang cv p a Thinc chnh trang th nhng a danh SBn, SSu, p H ng, p NghTnh shon tonbin dng. Do nu khng bo tn c ci cknh nht, ngho nn nht v cng c bitnht ca khu vc Xun An-Tn Lc, khu duy nht ca ni thDalat cn gili c phn nohnh dng c, thhi ngi dn Vit chng ta cn g ca qu khkh khn, ca lch sphttrin m nng niu, m hnh din khi Dalat thnh mt trng im ca quc gia.

Chng ti ghi li sau y mt chi tit nhnhng nay lm nhiu ngi Vit Namsuy nghvshiu bit vqu khca dn tc ta v khng lu tm n vn ha c. Gny ng Stephen Oppenheimer, bc s ngi Anh, va l nh kho c, chng minh lngi Vit Nam, gc l ngi Bch Vit, xa kia tng sinh sng ti pha Nam sng DngT. Sau ny bngi Hn xua ui nn mt snhdi cvmin Nam lp ra nc Vit Nam,nhng i a s li. Cc thtrn cv ngi Bch Vit khng nhng bHn ha, mt hi hn na l ngi Hn li dng c ch Hn thay i lch s. H ghi chp v


3/16

3

truyn li n by gil ngi Hn dy dn Vit trng la nc v ssch Vit Nam ghi li nhvy, trong khi theo cc kho cu mi, ngnh ny xut pht tM lai truyn lnv ngi Bch Vit dy cho ngi Hn iu ny.

Cc p Tn Lc v nht l Xun An l nhng khu ngi ngho vi nh ca th snh

hp chen chc nhau nm st sau lng cc c s s nguy nga, quan trng hng u cangi Php. Nu chng ta khng bo tn scknh, v mt ci sc thi c bit ca khuvc ny, cc thhchu cht chng ta, cn cvo skhm ph ca Bc sYersin v cc kintrc Php, skhng bit mt cht g vcc kh khn v sc sng ca nhng ngi dn tinphong ny. Ta cng khng nn xem nhv ph bi nt kin trc n scknh chytheo ci ho nhng hin i nht thi. Bt cshin i no ri cng li thi vi thi gian vngc li gi trnhng cxa ngy cng tng gi. Mt th din hnh l ci o trnsng Seine, khu vc gc nguyn thy ca thnh ph Paris, th vng hoe trong khi Thnhng c B, nm st bn, lun lun ng khch. L do vng khch chnh l khu vc nytrc y c chnh trang theo mt ng thi nhng nay th ckhng cn cm tnkhng ra tn.

Chng ti mong cc ban lnh o tnh Lm ng v thnh phDalat nn xem xt liva cgi, va chnh trang, phc hi li nt kin trc v sinh hot cknh, v khuynkhch dn chng trong p khuch trng cc ngnh tiu th cng nghc bit ca Dalat,khuyn khch cc nghsvhi ha, iu khc vy sinh sng v thnh lp nhng Cu lcbc thphc vdu khch nhngi Php thc hin i Montmartre, Paris.

vic bo tn khu vc ny c hon chnh hn v pht huy thm dch vdu lchny, chng ti xin nghmt dn gm hai giai on v c thngn sch hin hnh cngp kh khn:

1) Giai on 1: cn cng bchnh sch bo tn v phc hi nt kin trc v sinh hotcxa, v su tm ti liu vshnh thnh v pht trin hai p ny. Chng ta cn pht ngphong tro dn ctrong p nht l cc cvit hoc kli tt cnhng g cc ccn nhvhon cnh xa. Cng vic bo tn khu vc ny khng thlm ngay c nhng vic thu thptliu cn thc hin gp v tinh trng sc khe v tri nhca cc cnhchmnh treo trcgi v rt cn lm sao dn chng an tm khng ngi slm kh dca chnh quyn. ikhi nhng iu cn thu thp nhvtr v chnhn nhng cn nh u tin, spht trin rasao, lm bng vt liu g, cc qun, cc tri mc, cc tim may, ht tc v..v.., nhng giai thoibun vui bi ai hng trng, nhng gia nh vi sinh hot o le v v.. nht l nhng cs, nghnghip, sinh hot nay khng cn na nhng con chu nhng gia nh ny cn nhm chngta nu khng thy th khng thno hnh dung c, nhl bn b c vi cc dng cthsv cn nhiu nc nn l phi t su gn dui sui v hng ngy phi cc khgnh bnleo dc Xun An cung cp bn cho nhng con bun ti chHa Bnh. y l mt ngmn dc cao trn trt, li lm khp khing do bnc ma xi mn t v lm trrngora. Cc nhn vt c bit xa xa m chng ta cha su tm c chc cng kh nhiu, chngti ngng mb Phin, mt ga ph, ngoi vic tn to nui su con hon tt chngtrnh i hc trong c mt bc sv cn tip tthc phm v thuc ty cho cc tiu thotng khng chin chng Php; Tn Lc, cn c bit hn, ng Trng Ni, ngi qut ch,


4/16

4

trong cnh g trng nui con, nui hai con n hc m mt ngi thnh mt gio strit niting mt thi ca trng Trn hng o.

Hin ti cng vic su tm ny kh dkhi chng ta gii thch r rng mc ch ca sbo tn nt c knh ca p Xun An v gi tr ca cc t liu ny. Nu, by gi chng ta

khng lm khi cc c, m a sdu thuc thhthhai ca thnh phn dn nh cp ny,mt dn tr nhhoc qua i th chng ta vnh vin mt ht. Chng ti nghcno cng cthngi ksvic v con chu cho thu m vo cc bng cassette nhchkhng phi vitlch g c. Phng scho tp trung v lu trcc tliu ny, stm hiu squa nhng tliucn cvo m gi thm, nhc nhthm v c nhiu vic cc ckhng nhnhng khic nhc mt vic khc cc cnh thm nhiu iu khc. Vic phi kim v khai thc slm sau. Chng ta khng c hnh nh chp cc cnh cnhng cc ha s, vn nghsscncvo cc tliu ni trn ha li thnh nhng hnh nh xa, hoc sng tc cc thi ca phnnh np sinh hot cv..v.. Trn y chl mt sgi trong mun vn cch c nhng tiliu cn thit.

2) Giai on 2: nghin cu v thit lp mt khu bun bn nhti trung tm p XunAn, vi mt ng i xuyn qua khu bun bn v ni vi ng hm chnh gn qun bPhin c, v mt ng xe hi ni khu bun bn vi ng H huy Tp rng vnchuyn hng ha v cc xe cu ha cu thng c th vo khu bun bn. Con ng votrung tm ni trn cn phi khang trang sch s pht xut t mt a im gn khch snPalace, hoc nu vtr ng mn cdn chng dng i ln khch sn thch hp cho vicny li cng c ngha hn. Qun b Phin, mt tim tp ha ln ca chai p Xun An vTn Lc m hu nhmi gia nh u c t chn vo, nn c ci bin va lm bo tngvin va lu trnhng cvt, tranh nh, sn phm iu khc phn nh thi xa, hoc lmmt cscng cng phn nh sinh hot ca mt trng im ca p thu ht du khch nxem ri mua bn dc con ng huyt mch mt thi ca p Xun An. Nhvy du khch thm ving y p ny.

p Xun An c nhiu li thca mt trung tm du lch v nm cch trc llu thng chnhv cc khch sn ln chvi trm thc. Du khch ngoi quc vn rt ham mnhng kvttiu thcng nghti nhng quc gia ang pht trin. Hc dth givo xem v muahng ti khu ny. Vi thi gian, khi cc mt hng c phong ph hn, ngh thut sc sohn khu vc bun bn spht trin ta rng thm dc theo cc ng hm min l cc hmc gign sch s. Chng ta cng nn thit lp mt khu nh sn ca ngi dn tc vi ccsinh hat nhdt thcm, lm cc trang sc, trnh din cc nhc cnhso bu kawao4l, khn bu komboatvi 6 ng, n dy rdinglm bng tre, x gc v..v.. gp phn gign, pht huy, nng cao v ha hp gi trvn ha ca ng bo dn tc thiu s. Ni chungv cc kvt thng rt nhnn ta vn c th trng by ddng trong nhng cn nh nhhin ti.

Ci c bit ca p Xun An l khu gia cca ngi ngho, ci qu ca p Tn Lc lci vn trng rau Dalat u tin ca ng Nguyn thi Hin. Ngoi ra nhng cy hoa MaiAnh o, c sn ca Dalat, cng c ng Hin ly tkhun vin vn ny em trng trongthnh ph gi nhc cho bi ht bt hAi ln xhoa o ca nhc sHong Nguyn.Chng ti lng ci vn trng rau Dalat u tin ny vo trong ci vn thc vt l va


5/16

5

bo tn c mt du tch xa va pht huy mt lnh vc miph hp vi hng phttrin Dalat tng lai thnh mt thnh phxanh ti p, sch s, vn minh, hiu khch. Hinnay, ti nhiu thnh phln trn thgii m chng ti c dp ving thm, chng ti thy mini u c mt hoc nhiu vn thc vt thu thp trng trt chng ngn hng vn loi cy tnhiu quc gia trn thgii.

Khng phi l mt nh thc vt nn nhng g chng ti nghsau y chl nhng uhc hi c trong nhng dp thm ving mt svn thc vt, mt ngnh cn xa lvi aschng ta.

B

VN THC VT TI THNH PHDALAT

Dalat ang vn mnh thnh mt thnh phc bit qua nhng dn ngn v di hn vis tham gia v h trca nhiu quc gia bn. Nm 2004, nhn chuyn v thm Vit Nam,chng ti thy Thnh phang mrng nhng vn hoa hin hu v thc hin thm mt s

vn hoa mi. Theo thin , vic m thm mt svn hoa mi ny l mt iu rt thchng, ph hp vi spht trin ca thnh ph. Tuy nhin, nu mun cnh tr thnh phcphong ph, p , ton vn hn, hp dn ngi xem hn, chng ta cn phi c thm mtvn thc vt. Dalat vi vn thc vt cng nhSaigon c vn bch tho. Ngoi ra vi khhu, cao v vthca thnh phDalat i vi vng cao nguyn Trung phn sthit lpvn thc vt ti y li cng cn thit hn.

Chc nng v li ch cn bn ca mt vn thc vt1) Vphng din khoa hc cng ngh: nghin cu ci thin nn cng nghip a phng

v cton vng cao nguyn min Nam.o su tm nhng loi ging c, cy, hoa, qu nguyn sinh bn a hay ci tin ca

nhiu quc gia khc vtrng trong vn, v cc ging cy him ca rng lan hoc gntuyt chng nhvi loi thng Dalat tm cch bo vv phc hi.

o thun ha, lai ging nhng loi thc vt sdng trong mi trng, thnhng cata.

o tm hiu nguyn nhn gy cc bnh tt cc cy cv cch cha tr, hng dn stngquan gia cc cht bdng, cc loi t ct v cy ci bo vmi trng. Cy treem qua HUy Di bin thnh cy rng di, rau mung n Florida, Hu K, thnhloi cdi, xm chim nn thc vt a phng .

2) Vphng din thng tin vn ha: Vn ny l cquan cn thito thng nht ha v gio dc qun chng v du khch mt cch rng ri cc tn, ngun

gc cc ging thc vt v hin nay ta c kh nhiu loi hoa vi nhng tn khc nhau vnhiu l do

o

hc sinh, sinh vin c ni thc tp mn sinh vt mt cch hu hiu.o lin lc vi cc cquan bn trao i kinh nghim; phbin qua bo ch v cc c

san nhng thnh qumi cc hip hi nng dn, cc knghgia bit v p dng vosinh hot ca h.

3)

Vphng din nghdng.


6/16

6

o l ni thgin hng ngy hoc hng tun. Khng g tt hn khi va ln bc quanh cclung hoa mun mu, mun dng, va ngm nhn ong ht mt, chim bm ln quanhsau mt ngy lm vic cng thng hoc sau bui i bthdc.

o l ni cho cc chim mung, cc nhi, cn trng lm tsinh sng bo tn ni gingv hon chnh mi trng a cu

4)

Vphng din du lch.o bn thn vn thc vt l mt thng cnh p, mt thvin sng, mt vin bo chngoi tri. Nu c kt hp vi mt du tch lch sca thnh phth li hp dn dukhch hn. Tin v vo ca l mt ngun li cn thit iu hnh v duy tr vn.

o nng cao kin thc qun chng mt cch hu hiu.

Dalat c kh hu mt lnh quanh nm, c nhiu thng cnh, li vng c nhng sinhhot n o no nhit, nn Dalat chc thpht trin theo chiu hng mt trung tm nghdng, du lch, vn ha v khoa hc. y l li ng Nguyn c Thn, mt cng chc lothnh, ti cao c trng ca Dalat c kt trong tp Ghi nhanh vi nt vDalat. Chng timun dng cu kt ny thuyt phc nhng ai cn do dvbn tnh cht ca dn vn

thc vt. Chng ti cng mun ghi thm hai im son ca vn thc vt l sbo tn ca im pht sinh ngnh trng rau, ngun kinh tmnh ca vng, v m thm ghi nhcnglao ca ng Nguyn thi Hin, ngi cng chc nh.

Trn y chl nhng li ch thng thng ca mt vn skhai. Nhiu vn thc vtdanh ting trn thgii cn c thm nhng chng trnh nghin cu chuyn hng ngtheo pht trin ca khoa hc v sinh hot ca thgii.

a im vn thc vtVn thc vt c thc thit lp nhiu vtr trong a bn tnh, nhng chng ti

c bit mun dng vn thc vt bao trm lun ci vn trng rau Dalat u tin ca minNam Vit Nam theo tinh thn ca li pht biu ca ng Chtch UBND Thnh phtrong dpknim Dalat 110 nm ghi nhcng lao ca nhiu thhtin nhn ca mi min t nc khai ph, hnh thnh, xy dng v pht trin thnh phtrong hn mt thkquaTrongtinh thn nu trn chng ti mo mui sphc mt vn thc vt ti ci thung lng di cci trng Adran, i bn xe v i Ngc Hong. a im ny l shi tca 3 lng ivi mt thung lng hnh chT. Nh mi i l mt hay hai trng im bt hn dukhch txa v thc dc hti xem cho tha tr.

1) a im nm ngay trung tm thnh ph rt thun li cho s thc tp ca cc sinhvin i hc Dalat v cc bui i thm thc a ca hc sinh trong thnh ph, nhng bui ibthgin cho dn chng v du khch.

2) Theo quy hoch ca thnh ph, Quc L20 to Prenn vo ni thl ca ng chnhvo thnh ph, l mt khu vc sang v p vi i Ngc Hong, cc cng thkiu Php, vcc bit thkhang trang. Hin nay Thnh phquy hoch khu vc dkin lm vn thc vtthnh mt khu gia cph hp vi cnh quan chung srt tn km v kh thc hin v ahnh qu him hc. Do d v vtr gn trung tm thnh ph, thung lng ny ang v stpht thnh khu gia chn tp ca mt sgia nh c li tc thp hoc tng i km, vicc ng hm nhthiu cng rnh, thiu tin nghi. Trong tng lai khi thnh ph phttrin, nhng gia nh sung tc sdn i ni khc, khu vc ny c thtrthnh ni tp trung


7/16

7

ca thnh phn bt ho, khuy ph an ninh trong vng. S thit lp vn thc vt ti yva lm tng cnh quan va gii quyt c mt nht kia.

3) i Ngc Hong, i cao nht thnh ph, vi bn cp treo trn nh i ang cquy hoch thnh mt khu vc p, m du khch c thngm nhn txa tnhiu vtr ca

thnh ph. Vn thc vt, vi cy ci xanh ti nm di thung lng, tng trng choDalat bui skhai. Sn i vi mt dc u n kh cao biu tng cho sc sng camgo y khc nghit ca dn c. Nhng ngi nh cca thp nin 30-40 xen kvi nhngnh gch, bit thi mi ni ln spht trin u n ca thnh phv duy tr c sha hp tinh thn ca hai nn vn ha Php Vit.

L trnh thc hinvn thc vt.

Hon chnh mt vn thcvt i hi mt thi gian kh

di, nht l i vi chng tav ngnh ny hi xa l, tngi quan tm v quantrng nht l thnh phanggp kh khn v kinh phthc hin v gii phng mtbng. Nhng khng phil l do m ta bqua vn .Tri li chnh v vy mchng ta cn nghin cungay skhthi vn thc vtv quy hoch trc t dnhcho vn ny. Nu chng tikhng lm th trc y ccKin trc sPhp cng dnh t i C cho tnglai khi h cha c nhu cu.Nh m sau h thchin i C v 40 nm sauchng ta li chnh trang iC thnh mt sn golf hini hp thi trang. Chng tithy khu t pha trn vnrau ca ng Nguyn thiHin va c php chia lbn t xy bit th nn rtlo ngi cho gi trv nghaca vn thc vt ngh.Gi tr lch sv quan trngnht ca vn rau u tin l


8/16

8

nhng bng t hp bngang, ni y l ni c khai ph u tin, vi bao kh khn vinhng nng cth s, chcch khu bit thni trn bi con ng T hin Thnh. Nu chvmt sli nhun cp thi phn t nhny cng c phn l bn nhtrn th di tch ny svnh vin mt.

Chng ti mn php v khn thit ngha) Cho quy hoch khoanh vng dtr cho vn ny v khng cho sang nhng t ai,nh ca bt cdi hnh thc no trong khu vc c quy hachb) Thng bo cho cc cdn ang sdng t thuc hai vn rau ca cc ng Nguynthi Hin v Nguyn thi Bin khng c ttin thay i a hnh t trong vng dtr. Vv tnh hc thph hy nhng du tch cca cc vun rau Dalat nguyn thy th vn mtht ngha.c) tm kim v giao trch nhim cho ngi Gim c vn tng lai nghin cu skhthi vn, cng quy hoch chi tit vn thc vt ti a im dtrd) Khi cng thc hin phn cn bn khi tm iu kin. Kinh ph sc cp dn

thnh nhiu t ty theo tin trin ca vn.

Phm vi vn thc vt

Chng ti nghphm vi vn c gii hn bi mt phn cc dng T hin Thnh, nga, H huy Tp, sn i SGio Dc (trng Adran c), thung lng ng 3 thng 2 vsn i bn xe v ch rau, vi mt ci p gia i Ngc Hong v i trng Adran c.Cng chnh vo vn trn lng i Cng ty cphn vn ti t gn giao im ng Thin Thnh v ng vng quanh chrau. Vn phng ban lnh o v kho xng di sni Cng ty Cphn vn ti t. Khu m cy, phn ti ng H huy Tp, p Xun An.Ranh gii ny sc iu chnh theo snghin cu khthi vn thc vt v khi dc thnhphduyt dn.

Nhvy nu chng ta bo tn ckhu vc p Tn Lc, xt vphngdin kinh tv du lch, cng vi pXun An, xt v phng din lchs, s l mt khu vc nh c knhca mt Dalat tng lai rng ln,hin i nh dkin.

Ngoi ra bo v mitrng v pht trin thnh ph, mts din tch trng rau trong khu nithsc chuyn qua trng hoa vngnh trng rau, ngnh kinh t chlc ca Thnh ph, c thphi di dira cc vng ph cn. Cc a danhquen thuc vi ngnh trng rau nhcc p H ng, NghTnh, a Thin, nh sng v.. v.. cng sbqun lng v thnh ph

Nh thHnguyn Thi hin hu


9/16

9

Dalat smt danh ngha ngun gc trng rau. Thnh phcng pht trin shin din ca khuvc cknh ny cng trnn qu gi v cng. Trong shi nhp quc thin nay, vic bov, pht huy nhng gi trdi sn vn ha mi cp cng trnn cn thit.

Ti p Tn Lc c nh thHNguyn Thi c ng Nguyn thi Hin ct trong

vn ng, nm 1934, con chu ni ngai, vo sinh sng v lp nghip ti Dalat, nhnngun gc v ttp tlttin hng nm.HNguyn Thi, gc huyn Lng, tnh NghAn, l mt hln, c chnh quyn aphng cng nhn c thnh tch tt vspht huy v bo vtruyn thng, vn ha, xhi.Hny c mt tc phy v lin tc hn 400 nm. Hin nay thnh phDalat cng angkhuyn khch dn chng cc Phng tu bli cc nh miu phc hi cc sinh hat vtmlinh, vthun phong mtc xa. nh miu l ca lng ca p Thnh phDalat c kh nhiu,nhng nh thH l ca ring tng nhm ngi, nn rt him. Nh thHNguyn Thi,c xy ct lc dn sDalat cha cao (9000 vo nm 1938), rt c thl mt kin trc utin ca thloi ny. Tkhi nc nh thng nht, con chu HNguyn Thi vo min Namlp nghip v ttp vnh thTn Lc ttcng ng. Nh thny, nm ti pha Nam vn

thc vt ngh, va l mt phn ca du tch lch s, va l ni thphng ttin ca conchu HNguyn Thi. Trong bc nghin cu khthi vn thc vt, i bn cng nn traoi kin trnh nhng phin phc vsau.

Tng kt

Ngi lnh o gii cn c vin kin. Ngi dn tt cn gp xy dng. Nay chng ta nhn nh c ngun gc ngnh trng rau Dalat do ng Nguyn thi Hin khai sng, v tinhthn phc vqun chng ca ng, cng gi trvn ha ca khu vc cc p Xun An-Tn Lctrong bui skhai ca thnh ph. Trong vin tng mt nc Vit Nam phn vinh hin i,Dalat vi mt vn thc vt tn tin, c o nm trong mt khu vc cknh nht ca thnhphsl nhng ng gp tch cc cho quc gia. Nhng gi trvn ha y sl nim thoca dn chng Dalat, khin cho mi thhcng cm thy cn ng vin nhau cng ng gpcng ca xy dng v pht trin thnh phph hp vi tin trnh ton cu ha m vn gic nhng bn sc dn tc Vit Nam. Chng ti c ci may mn l ln ln trong khu vcny v hiu r a hnh a thvng ny nhng li ang sng ngoi quc, nn ghi li nhngiu ny gi v mong mi cc cp lnh o Tnh v Thnh ph, cc thnh phn dnchng, cc vthn ho nhn s, cc hc gi thnh ni ring v ton quc ang sng trongv ngoi nc ni chung hy cng hng ng v ln ting gp , chung sc bo tn v phttrin khu vc ny v Dalat, mt vin ngc qu c bit ca quc gia, ca dn tc . Xin hycng nhau ln ting bo tn khu vc cknh ni thduy nht cn li ny.

North Carolina 1-2007Nguyn thi HaiEmail: [email protected]


10/16

10

PHCH

on sau y, kh khan ch cn thit trong tng lai, cho nhng vph trch cng tcphc hi khu vc choc vn thc vt, khi hu s, nn qu c gic thtm bqua.

1) P XUN AN NGY XA

Ti liu ny c ghi li nm 2006 theo k c ca mt strung thng, ngoi tht bt tun, cnghoc sinh sng ti cc p Xun An v Tn lc hin sng ri rc ti Hoa K.

Ly ng Trn Ph, hng ng Ty, ni c Hotel du Parc, nh Bu in , th pXun An nm ngay pha Nam ng ny, ng Nh Chung c thxem nhBc Nam. Nhchng ta bit a thpha Nam sui Cam Ly nhiu i ni vi sn dc v nhiu cy ci.Cy thng pha trn cao, cy gi, v tng di h cng vi bi bgiy leo vi gai gc chngcht. Nhng lai cy v giy leo nhmy, giy cnu v..v.. nay tuyt chng xung quanh

Dalat. Kh hu Dalat ngy xa lnh nhng vch cheo leo, rng cy m u lm cho khuvc ny cng lnh hn khu vc i trc pha Bc ging sui Cam Ly. hiu r hn tnhtrng cknh ca cc p Xun An v Tn Lc cn bit din tin xy ct mt scng trnhtrng yu ng thi. Nh bu in, kho bc (1920), khnh thnh khch sn Langbian (1921),khi cng xy khch sn Htel du Park (1922), Trng tiu hc btc Dalat (1930), tin thntrng on thim, khi cng xy nh th ln (1931) nhng phi n 1942 mi honthnh; xy p cu ng o(1934), hon thnh chDalat (1937), xy trng Adran (1941),dn sDalat nm 1938 chc 9000 ngi .

Lc mi hnh thnh v vi phm bn quy hach ca cc Kin trc sPhp, nn cdn phi lm nh di hsu. Dn chng i ln ng ci ln bng ba dc. Dc chnh, vngng dn cnht, pha Ty gi l dc Nh Chung hoc dc Nh Th, dc phni t dn hn,nm gia dc chnh v MThnh Ty v dc th3 pha ng, gi l dc Kho Bc. Dnchng gi tn dc cn cvo cc csgn y. Tn Nh Chung v khi bt u xy nh thcc gio sv chc sc thuc nh th sng chung nhau trong dy nh dc theo ng NhChung hin nay, pha ng nh th. Con ng Nh Chung bng xanh chc thc hinsau ny khi Nh Ththit lp ngha a, gi l MThnh Ty, pha sau nh th. Pha bn kiang Nh Chung cha c nh ca g cv lc cng cha c trng v ng vo trngAdran. Lc u cc nh, 60-70 cn, gm chai xm trn v xm di, nm ri rc dctheo dc chnh. Xm trn , c qun tp ha b Phin, l ni khu vc tng i bng phng.Trc mt qun v gn di sui c 3-4 l lm bn v bnh trng l xm di. L bnh cab c l thnh cng nht v c mt thi cung cp cho ton thnh ph. Nh ca lc ua slp tranh vch t v dn ngho v m nhkn gi v mt sl vch vn ba lp tn duhc hay tn thng thic mng v nh. Mt nn nh bng t tuy c li lm nhng lng bngv hi m nht c trn vi mui ht trc khi m cht. Khu ny c gi l xm Nhthhay xm Nh Chung, tn p Xun An sau ny mi c. Dc Nh Chung thuc loi t stli rt dc nn rt trn vo ma ma phi bm mnh cc ngn chn ci vo mt t mi khit. Hu ht dn chng u i chn khng, da bn chn dy dn nn ng gghcngchng sao mc du gt chn nhiu ngi c nhiu vt nt kh su v tri lnh. Vo thi im


11/16

11

Di Linh Bo Lc cn l vng ma thing nc c, Dalat lnh hn by girt nhiu, XunAn li nm di hsu nhiu sng m nn hay c sng mui ng n lnh cng tay.

Tuy dn c cn t, a phn l ngi Huv Qung. V x l ni rng trng ip,mun an clc nghip h cgng xy dng mt ci nh nhthThn Hong nm gia

dc Nh Chung v dc phgn MThnh Ty. Bn thThn Hong c t st vch saupha trong nh. Trc nh c mt sn kh rng ni con nt lm sn banh v dn chngtrong xm t tp trong nhng dp t lv hp hnh. Nhng khi c hi h, ban nghi lvitrang phc khn ng o di xanh rt p lm l, xung quanh nh cx treo y pht phtheo gi, chung trng nh vang tri. Lxong trc nh c nh bi chi, nh bu cua ccp rt vui . Nhcdn nhng p khc h l dn txn mu sinh nn tinh thn tng trkh cao v thng dng li lm vn cng gip nhau khi c nhng cng vic nng. Dn ctrong xm phn nhiu thuc thnh phnh ththuyn, nhn cng ( thng gi l cu li phin mtchPhp) chc vi ba nh thuc dn thy, c hc thc nhgia nh b Phin,. Trongxm c nhiu nh thmc, n, rn, bn con trai thng ti ca bo c o, tht ng thil rn, ph phch hoc gip vt no ngnhvy m khi ln ln chng lm c nhiu thlt

vt trong nh v c nhiu knim vui ca thi u th. Ngii ngoi vic bp nc hay bunbn ngoi chhay i bn do cn lm thmay, lm bnh ko, i ( gip vic) cho ccnh giu ngoi ph. Hdng nc tri bkt nu si gi u v x bong thuc loi xa xphm. Vo khong thp nin 40 c vi ngi lm th an len. Lc by gi khng ctrng dy ngh. Bt cngnh ngh no, ngi mun xin hc ngh, nam cng nhn, philm cho ngi thci ( ngi thchnh) nhng vic tp dch c cht t lin quan n ngnhmun hc vi nm ri mi c tht shng dn vo ngh.

Nhn thy di khc cua ca mt on ng , tin thn ca ng H huy Tp, bxi mn nhiu ni, c mt bin (cabin) n. Bin n l mt ci nh gch mi cnh chng viba thc, trn ca c ghi nm xy dng nhng khng nhv bng chCEE(Company desEaux et Electricit) nm di chn trng Adran, nhng cho n khong gia thp nin 50vn cha c in nc. Nhng nh hi kh gidng n du hi, ngi ngho dng n duphng. Du phng trong mt ci da nhvi bc vi hoc mt loi giy xp m ti chngbit l cy g. Loi n ny cho nh sng leo lt chsng cho nhng sinh hot bnh thngv bc khi en nhiu khi dng lu lmi dnh y khi en. Hc tr phi dng n du hiln. n du hi c hai loi. Loi nhc nh sng ging nhn du phng c gi l nHoa Kv l do sau y. Ti nghe ni lu lm ri, c mt cng ty ngi Hoa Kmunqung co loi n du hi ti Vit Nam biu khng cho dn thnh phcn ln du dng thtrc khi bn n loi ln. n Hoa klm bng thy tinh cha c rt t du. Cmt bphn bng thic chp ln ming n gn bng n, gia c mt ng nhvi mtrng ca vn bc ln xung. n ln c cng kt cu vi bnh ng du bng thic gi rcho ngi bnh dn, bng thy tinh t hn cho cc nh giu. Nc dng hng ngy phignh tsui ci hoc ging o. Nhng nh c mi tn th hng vo cc thng phuy tn duhc, phuy ru cht bng ghay cc lu snh Phan Rang. Vnh vsinh, thng thng hbc hai tm vn ra mung, ra sui v che xung quanh lm nh vsinh. Nu nng bng cingo nhiu khi lm en ctrn nh. Bp l mt ci king ba chn bng st, hin nay khng aidng na, hay bng 3 hn . Xung quanh nh h trng cc loi rau lang rau dn v nhiunht l su su va dtrng v i khi c ththcm v bn cho con bun chi Saigon. Xunan chc c nht mt vn trng rau Dalat ca ng Cu in nm cui p. Nuc sui Ci


12/16

12

nhiu v chy mnh nn ci khang t trng gia vng ng in v i trng Adranthng bngp mi khi ma ln. Thuc men rt him, cm cm th xng hi vi cc loi lthm, dng mchai lti mt shuyt o, dng aspirine hay Tiu ban lca tim ConCua; au bng nhai cc t i, t ch xanh hay ngi cu, au nng hn th mua thuc tyThiazomique, Dagnan, thn dc ng thi. Cc p Xun An v Tn Lc vi a thhim

hc cy ci v bi bum tm v ng dn lao ng ngho khnn c nhiu ngi m thmkn o tham gia nhng tchc khng chin chng Php, bbt vo t, hoc bgit cht

V trng c rt him, ngi Php lp trng Nazareth cho con em Php nm 1920nhung mi n nm 1930 mi xy trng tiu hc on thim, gm 3 lp v n 1942mi c thm 2 trng a Ngha v Tri Hm. Do lp hc v lng ca con em trong pgm c hai bn di vi 4 gh g di t 2 bn bn. Bn thy gio t trc b th ThnHong. Cc trcon tlp ng u ( lp Nm) trln n lp Nht u phi ra hc trng nh nc, tc trng tiu hc on thim. Hc ngy hai bui, n 11:30 nghtra, chngi bvnh n tra xong ri li i ra trng vo hc lc 2:30. TXun An ra chkhong3km, nn mi ngy phi i li 12km bt knng ma. Mun vo lp ng u = Enfantin (

lp Nm) phi bit vit c trn tru v bt u hc Php vn ngay t lp DB=Prparatoire ( lp T). Cc hc sinh tlp Sng= lmentaire ( lp Ba) trln phihc Hn vn do thy Bang t dy. Nam sinh i chn t nhng phi mc o di en qun ditrng, nsinh mc tdo. Phi trng Thnh hin nn hc sinh trng on thim lm lcng c Khng Thng nm. Quan nim ngi tchc llc nghrng khng c rui bu vo thc n trc khi hnh lxong v nhthl rui n trc khi c Thnh KhngThng lc. Mun vy chc cch l phi hon tt ltrc khi rui hot ng nn cha mhc sinh nhXun An phi trm mn chng v cng chng n trng tlc 4:30 sng chokp gihnh lvo lc 5 gisng. Hng thng thy c phi dn hc sinh ln nh thng thoathuc gh. Thuc ny l dim sinh mu vng nghc mi hi nng nc. Khi trng tiu hcXun An c xy dng vo khong 1945, tcc lp Sng trxung c hc ti pnh. Do nhng hon cnh nn trcon p Tn lc tht hc nhiu hn

Vhnh chnh ngi x trng u tin tn Ngn, c tt l trc khi trnh by vng thng bt u bng cu: Gi chng ngui m chng ai nghe rv hiu l g v lging Qung. ng Ngn cn lm thy thuc bc v xem ngy tt xu cho dn trong p . Khing mt ng Hc ln thay th. Nhcc lng mc min Bc v Trung mt nhn vt m trongp ai ai cng bit. l anh M. Trsca anh l mt ci chi cao vi thc, sn v vchvn lp tranh st v gn gia dc chnh. Mi khi cn loan bo iu g cho dn chng, khong8-9 gi ti, anh M va i va nh m va rao Hai bn hng xm lng lng m nghe,quan trn sc v v sau h to ln iu mun loan bo. Ni n m cn phi ni n tingthng thic. Mi khi c chy nh dn chng g vo thng thic lin hi ku gi dn chngcng i cha la.

i din vi p Xun An l mt ngn i cao vi nhiu hm . ng s lc by giphn nhiu l ng , nn Xun An v Tn Lc c nhiu thp . Thp gm thnh phn gi trcnam ln n. Hlm vic theo tng nhm theo bn b hoc theo gia nh.Lc cha c thuc nhoc c m hn chnn thng thng mi nhm la nhng ni c nhiu ln nt ngang dc, c khi ln ln vi t ct, dng x beng cy ra tng mng ln,gom li thnh ng ri dng ba p nhbng cnm tay dng lm ng s. Nhn h


13/16

13

p thy kh ddng nhc kthut ring. Nu khng bit cch p cc thanh nin d mnhkhe cng rt vt vv c thgy tai nn v cc mnh c thvng ttung. Ring vlai vi kch thc vung vn v ln hn dng xy tng cc bit thPhp hlm ra saochng ti khng r. Dalat nhiu ma v gi lnh, dn ththuyn v bun bn thng dngo ti nhng lc ma hoc gi lnh. o ti l mt tm l vi kch thc li 1 mt vung

bng l cy chi t nhl tre rng bn c gn dnh li. Pha trn lp l c xp mnghn v c gp li nhmp vi cho trn tru v c chlun si giy c. Khi si giy nyc ko v ct vo c th tm l tm trn li . Khi s dng, ma gi hng no th chehng . o ti c hai c, di cho n ng, ngn cho n gii. Nhng ngi thp khngmun t qun phi xn, mp ln cao di o ti m vo bp chn au lm. C nhng sinhhot nay khng cn na m chng ta nu khng thy th khng thno hnh dung c nhcnh ngi sn phngi chm hm trn ci ghgthp c ng dng trong vic ny,hai tay nu vo mt ci giy vi ln ct chc vo ct nh v rn cho n khi hi nhi ra. Ngi, dng mnh chai ct rn, l mt phnkhc c bit cht nh vcng vic ny quas chng kin hoc phmt vi ln trc; nhtrng hp b cngi H Tnh, my ln trn xe la trong khi i bun hng chuyn; nhng ngi i bn nc mm do

vi nc mm c pha chthm nc lnh rt dh, cnh gnh nc tdi sui ln nh,cnh sinh hot ban m vi ci n hoa knhxu, cnh cc nsinh tiu hc a lm dng dng cng rau khoai lang lm thnh nhng vng xuyn mang ni ctay, hoc eo trn cv..v.. C nhng nghm nay khng cn na nhthca x. Sng gn rng nhiu cy thng,thng gi l ngo nhm thxhngo xung ri xthnh vn, ct, bn cho dn chnglm nh. Hdng ca c mp hngo, ca thnh nhiu khc di v dng ca xxthncy ngo thnh nhng loi gmong mun. Cy ca xcng ging nhcy ca thng nhngrng khv di khong hn 2m. Chng ti khng r hdng cch no gc nguyn cthncy ngo to ln ln mt ci gi bng cy, mt u gi vo mt t, u kia chng ln tri nhhng sng i bc. Ci gi gm c 4 cy gct tht chc li thnh 2 chX, u trn ngn udi di c chn xung t cch nhau xa gn ty vo thn cy ngo phi x. Mt cy lnthng c gc tht ngang qua 2 bcy chX. Cy gcn x c a gc ln y. Vcng vic nng nhthng i thnh nhm ti thiu bn ngi v chia thnh 2 cp. Khi cangi thchnh thng ngi di t v hng li ca n ghng vngi ngi di tv ko xung nhhn v ngi thphng trn thn cy. Dn ta khng mc qun lt vthng mc qun x ln. Khi ko ca ci y clc lc theo nhp ca nn co cu lc lc nhc.. thca. Sau khi canh thn cy ngo ngay ngn hchm cng hai bn, v bt u ly mcx. Hdng giy nhdi nhng vo lnghc pha du ng kchkhng bma gilm phai m. Trc tin hk2 ng ch song song vi khong cch xa nht m ngknh khc gcho php. Ti mi u khc ngo hly 2 ng chthng ng, kim bngangcc ng chtrn di phi bng nhau. Lt thn cy gmt trn xung di v cn cvocc ng chhai u ly thm hai ng chdc. Tip l x2 tm vn ba 2 bn. Khi chai ng chc xti ngang, hphi di thn khc gu di t chng ln triv bt u xpha bn kia. Khi xxong 2 tm ba hlt khc g mt g ca gc ln ngang. Nu nh xglm ct hay ln, lc ny phi kim v chm li sao cho cy nyphi tht ngang th sau ny gxra mi vung vn, xvn th khng cn lm vic ny. Ccng chc ly ty theo kch thc vn, ct hay . Cc ng chphi ly c2 mt chai ngi thcn cvo m ca. Cng vic tht nhiu kh v cc khv phi lm cngy ngoi nng ma.


14/16

14

Ti liu ny chc hn cn nhiu thiu st cn c cc bc lo thnh v hu duXun An Tn Lc btc thm.

2) VN TRNG RAU DALAT U TINVn ng Hin nm di chn i Ngc Hong. ng v Bc tip gip sui chnh ca p

Tn Lc v chn i trng Adran, Ty gip ng ng a, Nam gip ng T hinThnh. Dc theo sui ny c 4 p nc. p chnh v cao nht, p b Ba nh, c ngHin xin p caothm cng sdng chung. Vp di chnvn, b y chdng lm cnhp cao thmdin tch cngrng cnh quan

cng p. Ktiptheo thtl p1 ng Hin , pcMin v p 2ng Hin.Xin dng nhng Hin hincn lm trungim din tcc chi tit.ng chnhngang ng Tyt ng nga vo nh vko di gn htchiu ngang

vn n khu t bng hp. Cui ng ny theo hng Bc Nam c li nhchy dc theokhu vc bng hp. Khu vc ny c khai ph u tin bng cuc v cha kinh nghim nnbngang rt hp. ng chnh dc Bc Nam gm 2 phn. Phn A st pha ng nh bp ixung ging v qua nh CMin. Phn B ngay gc sn bp i ln dc ln xm v i vop. Bng t di thnht dc theo ng chnh ngang trc y l chung heo v kho phn v cc nng cu. Hin nay chung heo ny bph b. Chung heo hin hu dngmt svt liu chung cnhhn nhiu. Bng t di th2 dc theo ng chnh ngang lkhu nh tranh ct lc u khai ph vn. Gc ngoi bng t pha di st ng bng hpl chi vsinh bng tranh

Pha trn chung heo v nh tranh l bng t rng u tin dng xe gcht donhm lm p sng Lam hng dn lm. Khu t pha ng ng Bc Nam v di can nhtranh c khai ph trc vi kch thc, v tr hng c tiu chun nht nh v phn trnbng t rng do nhiu c nhn t khai ph, mun lm sao cng c. Mi n khi gnh


15/16

15

Nh thnguyn thy ct 1934

nc ti rau phi leo ln, hoc xung ccbng t rt kh khn v nguy him nnphn khai ph sau pha Ty ng BcNam c btr quy chn. Khu t cchia lm 3 sc. Gia mi sc l mt con

ng nh, khi gnh nc th i ln hayxung theo con ng nh, n ni cnti mi rvo, va an ton va mau chnghn. M hnh ny cng c p dng tinhng vn ca tt c nhng p trng rausau ny. Pha Bc con sui v ngay trcmt nh, c mt ging nc, nc rt trongv ngon. Khong gia ging v nh c ctmt ci chi cao lm chban m canhngi bn trng Adran qua n trm artichaut v c thm chngcho nhn cng nam. Ngangvi chi pha bn ng ng Bc Nam l mt trin dc trng ton cy mn bom. Tbom

phin m tchpomme tri to ty. Gi mn bom v tri ln vmng c nhiu chm nhli titrong v, n rt ngt v ngon hn mn thng ca dn trong p. Mn ny cng c trng tikhu gn p 2. V slai ging vi mn thng nn ng cho trng ring bit xa hn cc vnhng xm. Khu t pha Ty Nam nh thc dng gy v th nghim cc ging hoa vrau. Khu ny hin hon ton bin dng.

Nh ng Hin gm 2 phn: nh trn v nh ngang. Nh trn gm c 3 gian. Mt tinbng vn xbo lng, mt sau v hng bng vn ba, lp tn du hc, nn t nn. Gian gialm nh th, na pha sau, hai gian hai bn l 2 phng ng, v dng ci to ng kh lnlm vch ngn. Nh ngang bng vn ba, l nh bp, phng n, ni ngca phi nam, c mtphng ring va lm kho va l chngcho phi n.

Nh thnguyn thy c ct nm 1934 con chu hng nm ttp tlttin.Vtr ct nh thc nhthy a l xem.Theo trin i nh thhng vhng Bc, ng Hinmun chnh Bc, vi ngha lun vng vqu nh NghAn, nhng thy a l king iug nn chch. Ti nghe kli chi tit ny nhng ngi kli khng bit nguyn nhnchnh xc. Xung quanh nh th trng nhiu Mimosa l di. Loi ny bng tha mi thmthoang thong nhhn loi bng trn, l ong a theo chiu gi trng rt p. Hng nmc nhiu lcng tti nh thnhng quan trng nht l lngy rm thng ging. Ngy 14thng ging mt sb con nam n rnh rang dem hoa qug vt ttp ti nh ng Hinsa son ngy l. Tsng sm kgit heo, lm g vt, nu nng thc n v..v.. m con nttung tng theo di nhm git heo xin bong bng heo lm banh. Nhm thanh nin khc loqut dn xung quanh nh th, dn dp sch sbn th, nh bng ng chng hoa qu.Khi cc thc n c chun bxong cc nam nhn bng ln nh th. Ban tllc u khnng o di en qun di trng, vsau o thng xanh mlmu xanh , sn sng tc trc tisn nh thchgilm l. Ban tl c tp dt thun thc vo ra, quly nhp nhngtheo lnh ca ngi xng ltheo nghi thc ctruyn.

Kt qucthra sao cha bit, nhng v chng ti, gn t xa tri ni xtm dung,lun hng vci thnh phthn thng ny, nghrng mnh l ngi duy nht bit r vn


16/16

16

ny nn xin mn php ghi li mt schi tit sau ny khi cn dng n c thgip g ckhng

North Carolina 1-2007Nguyn thi Hai

Email: [email protected]

bao ton khu vuc co 2

Documents