BANKALAR TARAFINDAN KRED TALEBLERNN DEERLENDRLMESr.Gr. Hatice Bien Ylmaz U.. SBMYO letme Program

GRFinans sektrnde bankalar nemli fonksiyonlar stlenmitir. Bankalara birikimlerimizi deerlendirmek amac ile gittiinizde ileminiz ksa srede tamamlanrken, kredi talebi iin bavurulduunda, zaman bu kadar ksa olmamaktadr. nk bankalar tarafndan, kredi verilecek kii ve kurulular hakknda eitli ynlerden inceleme ve aratrmalar yaplmaktadr. Bu da bir ticari iletme olan bankalarn riski en aza indirme giriiminin bir sonucudur. Kii ve kurumlar dar boaza dtklerinde, mevsimlik hareketlerde ya da byme ve gelime gstermek istediklerinde z kaynaklarnda yetersizlik olduunda zm genellikle bankalardan ksa ve orta vadeli kredi kullanmnda grrler. hayatnda byk bir neme sahip olan bankalarn ksa bir tanm verilecek olursa; Halkn belirli zaman iinde harcamad paralar kabul ederek, bunlar nema getirir ekilde kredi ve plase eden, demelerde araclk, para nakli, ek-senet tahsili, emanet kabul gibi eitli hizmetler sunan bir iletmedir denilebilir(al, olak, s.13). Bykl lkenin ekonomik gelimilik dzeyine ve uluslar aras ilikilerin geniliine bal olarak deien, ok farkl nitelikteki bankaclk ilemlerini deiik yaklamlara gre farkl biimlerde eitlemek mmkndr(Sevilengl, s.1). Ticari bankalar, tpk dier iletmeler gibi kar amac gden kurululardr. Bankalar bir yandan karlarn maksimize edecek ekilde davranrlarken, dier yandan kendilerini gvenceye almak isterler. Bankalar kazanlarn artrmak iin daha fazla kredi vermek, daha fazla yatrm yapmak, bunun iin de daha fazla fona sahip olmak zorundadrlar. Bankalarn kredi faiz oranlarn drmesi, ak piyasa ilemlerine baldr. Bu ynyle ticari banka sistemi ksa dnemde para otoritelerinin alacaklar kararlara da baldr(Parasz, s.147). Bu almada bankalardan kredi almak isteyen kii ve kurumlarn bankalar tarafndan nasl ve hangi kstaslara gre incelendii ve deerlendirildii konusu ele alnacaktr.

1

1.BANKALARIN LKELER

KRED

TALEPLERN

DEERLENDRMELER

Bankalardan kredi almak isteyen kii ve kurulular bankalar tarafndan bir takm incelemelere alnrlar, yaplan deerlendirmeler sonucunda uygun bulunanlar kredilendirilir. Kredi taleplerinin incelenmesinde temel ama; krediyi talep eden kii ve kurumlarn krediyi geri deme kapasitesini saptayarak kredi riskini, kii ve kurumun faaliyet gsterdii piyasay inceleyerek de piyasa riskini azaltmak ve firmann finansman ihtiyacnn doru tespit edilerek ihtiyaca uygun decek tutar ve vadede kredilendirilmesini salamaktr. Bankalar tarafndan kredi taleplerinin incelenmesi aada belirtilen ilke dorultusunda yaplmaktadr(Vakfbank, stihbarat ve .Mali Tahlil Ynetmelii). Bunlar;

Gizlilik: Kredi talep eden kii ve kurumlar hakknda temin edilen bilgiler kredi deerlendirmealmalar ile fiilen ilgili olmayanlara ve banka dndaki nc. kiilere verilemez. alanlarn bankadan ayrlmalarnda dahi ayni hkm geerlidir. Ancak, baz kanun hkmlerine gre aka yetkili klnan mercilere talepleri halinde verilecek bilgiler bu hkmn dndadr.

Doruluk ve Tarafszlk: Kredi taleplerini deerlendiren grevli kiinin tarafsz olmas hertrl n yargdan uzak olmas, olaylar objektif olarak deerlendirmesi gerekir. Bu amala toplanan bilgilerin eitli kaynaklardan dorulanmas, dorulanmayan bilgilere fazla itibar edilmemesi gereklidir.

Sreklilik: nceleme ve deerlendirme almalarnn srekli olmas zorunludur. Sresinde veyailk kredi ilikisinde bulunulduu srada istihbarat yaplmas yeterli deildir. Her kredi ilikisi srasnda mterinin mali, hukuki, ticari durumunun incelenmesi, daha nce yaplm inceleme ve deerlendirmelerin gzden geirilmesi ve firmann piyasadaki deiikliklere uyum salayp salayamadnn aratrlmas nemlidir.

2. SREC

BANKALARIN

BORDOLU

ALIAN

VE

TCAR

FAALYET

BULUNAN K VE KURUMLARIN KRED TALEPLERN DEERLENDRME

Kredi taleplerinin deerlendirmesi bordrolu alanlar ile i yeri sahibi kii ve kurular iin farkl deerlendirme esaslarna tabi tutulmaktadr. Bu almada bordolu alan ve ticari faaliyeti olan kii ve kurumlarn kredi taleplerinin deerlendirilmesi ayrntlar ile incelenerek, farkllklar gz nne serilecektir.

2

2.1. Bordrolu Olarak alanlarn Kredi Taleplerinin DeerlendirilmesiBordrolu olarak alanlarn kredi taleplerinin deerlendirilmesi ticari faaliyeti olan kii ve kurumlara gre daha basit ve ksa srede olmaktadr.

Kredi talebinde bulunan bordrolu alandan istenen belgeler(*); Nfus czdan Maa bordrosu Maanda haciz olmadna dair yazl bilgi alann iyerinin imza sirks Vergi ve vatandalk numaras kametgah belgesi yada ikametgahn gsteren elektrik, su, vb faturas

Alnan belgeler dorultusunda beyan edilen maa bordrosunun sigorta bildirimi ile ayn olup olamad T.C.Emekli Sand veya Sosyal Sigortalar Kurumu sitesinden doruluu aratrlr. Merkez Bankas negatif bildiriminden kredi kartlar, bireysel kredi gibi bireysel takibe yansyan denmeyen risk bildiriminin bulunup bulunmadnn kontrol yaplr. Bankalar aras kredi kayt brosu mnsnden kredi talebinde bulunan kiinin tm bankalardaki kredi, limit ve risklerinin, ayrca mevcut yeni bavurularn ve kefaletlerinin durumu tespit edilir. Merkez Bankasnn bankalara ak tuttuu sistemden protestolu senet ve karlksz ek kaydnn bulunup bulunmad kontrol edilir. Vergi numaras, T.C kimlik numaras, ara kredisi taleplerinde ise arala ilgili bilgilerin doruluu ilgili internet sitelerinden teyit edilir. Verilen telefon numaralarnn ayn kii ve kurumlara ait olup olmad tespit edilir. Konut kredilerine bu aratrmalara ilave olarak alnacak evin yetkili kiilerce ekspertizi yaptrlarak deeri tespit edilir ve vadenin genellikle uzun olmas nedeniyle konut kredisi alacak kiinin i gvencesi aratrlr. Bu yaplan aratrmalar sadece kredi talebinde bulunan mteri iin deil ayn zaman da kefaleti alnacak kii ve kurumlar iin de yaplr. Bu bilgilerle birlikte kredi talebinde bulunan ahsn kiisel mal varl, maa dndaki gelir durumu ve piyasa borlar ile ayn evi paylat aile fertlerinin gelir durumu da dikkate alnarak her bir kriterin nem derecesine gre farkl katsaylarla arplmas sonucunda bir puan ortaya kar. Hesaplanan bu puan bankann mterisine kullandraca kredi limitini belirler. Bununla birlikte kredi kullanacak kiinin aylk maa ile kredinin aylk taksitleri uyumlu olmaldr. Ama kredi talep eden kiinin deme gc dorultusunda kredilendirilmesidir.

(*)Vakfbank Buttim ubesi Yneticisi Nermin Arslan ile yaplan grme

3

Verilen kredinin teminat olarak gayrimenkul ipotei alnm ise teminatn sreklilii asndan dask ve konut paket , ara rehini alnm ise ara kaskolar yaptrlr. Kredi alan kiilere de hayat sigortas yaplarak kiilerin hayatlarn kaybetmeleri durumunda kredi borcunun ailelerine yk olmadan sigorta aracl ile kapatlmas amalanr.

2.2.Ticari Faaliyeti Bulunan Kii Ve Kurumlarn Kredi Taleplerinin DeerlendirilmesiBankalar kredili mterilerinin bir anlamda mali danmandrlar. Bu nedenle zellikle bankalarn kredi servislerini ynetenlerin ve kredi analistlerinin, iletme finansman konusunda bilgileri, hatta bu konuda becerileri olmas gerekir. zellikle firmann mali tablolarnn analizi, firmann finansman ihtiyac konusunda doru tan koymaya, limit, vade, geri deme plan asndan firmann gereksinimine uygun kredi nerilerinde bulunmaya olanak vermektedir(Akg,s.3). Bankalar ticari faaliyeti olan kii ve kurulular zerinde saylabilir. Banka tarafnda bu srete; alnan bilano, gelir tablosu, mizan incelenerek bilano zerinde gerekli dzeltmeler yaplr. Gerekte bu yntemle yaplan; Firmalarn kayt dzenlerinde yapmalar gereken fakat yapamadklar tespit edilen dzeltmelerin kredi verecek bankalar tarafndan yaplarak, bilanolarn daha bordrolu alana gre daha farkl

incelemeler de bulunurlar. Bu yzden de daha farkl bilgi ve belgeler isterler. Bu bilgi ve belgeler arasnda; ncelenen firmann son yllk bilano, gelir tablosu ve mizanlar nceleme dnemi itibariyle ara mizan, er aylk dnemlerde dzenlenen geici vergi beyannamesi ve gelir tablosu Kurulu ve deiikliklerle ilgili ticaret sicil gazeteleri Oda kayt belgesi Yatrm Tevik Belgesi ve ekleri Kredi ve yatrmlarla ilgili dzenlenen yeminli mali mavir raporlar mza sirkleri Firma ve ortaklara ait tapular ve ara ruhsatlar Ortak ve yneticiler hakknda bilgiler tirak ve bal ortaklk var ise ortaklk yaplar, ynetim ve mali verileri Firmann taahhtleri, balantlar ve szlemelerinin bir nshas Firmann ihracat ve ithalat bilgileri Kapasite raporu ve firmann retim miktarlar Merkez Bankas taahhtnamesi Kullanm olduu kredi ve leasing szlemelerinin geri deme planlar Factoring szlemeleri

4

gereki duruma getirildikten sonra mali tablolarnn dzenlenmesidir. Bu dzeltmeler yle sralanabilir(Ylmaz); pheli hale gelmi alacaklar, alacaklar hesabndan ve gider nitelii tadndan zvarlk hesabndan karlkl olarak dlr. Ksa vadeli alacaklar hesabnda yer almakla birlikte ksa dnemde tahsili mmkn olmayan ve uzun vadeli olduu tespit edilen alacaklar ksa vadeli alacaklardan karlarak, uzun vadeli olarak deerlendirilir. Dnen deerler ierisinde yer alan menkul kymetler ve alacaklar hesabnda uzun vadeli nitelikte olduu tespit edilenler, dnen deerlerden karlarak ilgili olduu uzun vadeli hesaplara aktarlr. Stoklar hesabnda yer alan bozulan, deeri den mal tutarlar stoklardan ve gider nitelii tadndan z varlktan karlkl olarak dlr. Stoklar ierisinde yer almakla birlikte, sabit kymetler ierisinde veya tersi durumda bulunan kalemler, ilgili hesaplarna alnarak, dnen deerleri ve duran varlklar gerek durumuna getirilmi olur. Ayn durum dier bilano kalemleri iin de geerlidir. Maddi olmayan duran varlklar sabit kymetlerden ve zvarlktan karlkl olarak dlr. Aktif ve pasifteki ayn kii ve kurumlardan olan bor ve alacaklar karlkl olarak dlr. Aktif ve pasifteki dviz nitelikli hesaplara evalasyon yaplmadysa inceleme dnemi itibariyle gncelleme yaplr. Firmann banka kredilerinin tutar ile Merkez Bankas memzu bilgileri arasnda farkllk varsa, Merkez Bankasnn kaytlar esas alnarak bilano zerinde gerekli dzeltme ilemleri yaplr. Uzun vadeli banka borlarnn cari yl taksidi ksa vadeli borlar hesabnn ierisinde yer almyorsa, bu tutar uzun vadeli banka borlar hesabndan dlerek, ksa vadeli borlar hesab ierisine eklenir. Grup niteliindeki firmalarn bilanolar konsolide hale getirilir. Ortaklar tarafndan finanse edilen ahs firmalarnda, ortaklara bor varsa, bu tutar ortaklara bor hesabndan dlerek zvarla ilave edilir. Firma tarafndan ortan veya ortaklarn finanse edilmesi durumunda ortaklardan alacaklar bu hesaptan ve zvarlktan karlkl dlr. tirak ve bal ortaklklar hesab yeniden elde edili deerlerine gre, piyasa veya MKB deerlerine gre deerlendirilir. Genel kurul kararna gre yl sonundaki kar datm yaplr. yukardaki ilemlere ilave

Baz i kollarnda faaliyet gsteren (inaat-taahht vb.) firmalarda, dzeltme ilemleri de yaplmaktadr.

Bilano ve gelir tablosu analize uygun hale getirildikten sonra oranlar, karlatrmal tablolar, fon akm ve nakit akm tablolar dzenlenir. Dzenlenen mali tahlil tablolar ve oranlarnn yan sra; Firma ve ortaklar adna kaytl bulunan tanr ve tanmaz mallar zerindeki rehin, haciz, ipotek, erh ve ykmllkler aratrlr. SSK, vergi borlar, ihale

5

yasaklar, protestolu senet, ek yasa, denmeyen kredi ve benzeri ykmllklerinin bulunup bulunmad tespit edilir. Firma ve ortaklarnn vergi numaralar, halen bal bulunduu oda yelii bilgileri ve bankaya verilen ticaret sicil gazeteleri ilgili internet sitelerinden teyit edilir. Firmann ve/veya ortaklarnn gemii, ynetimin yetkinlii, i balantlar, faaliyette bulunduu sektrn genel durumu ve firmann sektrdeki pazar pay, rettii veya satt maln ikame edilebilir zelliinin olup olmad, kapasite kullanm oranlar gibi bilgilerin nda piyasa ve dier banka istihbaratlar da yaplarak, firma iin bir not verilir.Firma iin verilen puan firma iin verilecek kredi limitinin tespitinde kullanlr. Verilecek krediye kefalet, gayrimenkul ipotei, ara rehni, alacan temliki, nakit bloke, mevduat, hazine bonosu, hisse senedi rehni gibi teminatlar alnmaktadr. Verilen kredinin teminat olarak gayrimenkul ipotei alnm ise teminatn sreklilii asndan dask, konut ve/veya ticari paket , ara rehini alnm ise ara kaskolar yaptrlr. Finansal analiz teknikleri, iletmelerin deerlendirilmesinde ok nemli bir rol oynamakla birlikte, deerlendirme srecinin sadece bir aamasn oluturur. Bu nedenle zellikle bankalarda bu birimlerde grev yapan personel, iletme yneticilerinin karakterleri ve yetenekleri, iletmenin gemii ve faaliyetleri, iletmenin organizasyon yaps, ekonomik ve finansal koullar hakknda bilgi sahibi olmaya alrlar. Bundan dolay, bankalar asndan finansal analiz teknikleri, kredi analizlerinin yalnzca bir aamasn oluturmaktadr(Ceylan, s.32).

SONU:Bankalar kredi verirken birinci ncelikleri sadece para satmak deildir. Sattklar parann geri dnmnn yan sra, mterinin nakit ihtiyacn karlayarak ekonominin canlanmasn salamaktr. Verilen kredinin bykl eer mterinin altndan kalkamayaca tutarda ise hem mterinin mali durumunda nemli problemler yaratabilir, hem de kredinin geri dnn de riske atm olur. Ekonomide yaanan olumsuzluklar, sektrel bunalmlar, kur riski gibi etkenler bankalarn kredi politikalarn ve faiz oranlarn dorudan etkilemektedir. Ekonomide istikrar artka, gven salandka bankalarn kredi dnmlerinde sorun yaanmayacak, sermayelerinden nemli kayplar olmayacaktr. Firmalarn bilanolarnn gerei yanstmas gerekmektedir. Kayt d ekonomi arln halen srdrmekle birlikte, 2008 ylndan itibaren Basel 2 kriterlerinin devreye girecek olmas, firma ve bankalarn acilen bu konuda gerekli tedbirleri almasn gerektirmektedir. Bilanolar daha gereki olan firmalarn daha gven verici ve daha dk maliyetlerle kredi bulaca gerei unutulmamaldr.

Kaynaklar: Akg, ztin , Kredi Taleplerinin Deerlendirilmesi, Aray Yaynclk, stanbul, 2000 Ceylan, A, letmelerde Finansal Ynetim, Ekin Kitapevi, Bursa, 2001

6

al,Tezer, olak,.Faruk, Finansal Sistem ve Banklar,Nobel Yayn Datm, Kasm 1999 Parasz,lker, Para Banka ve Finansal Piyasalar,Ezgi Kitapevi,Ocak 2000 Sevilengl,Orhan, Banka Muhasebesi Gazi Kitapevi,Ekim 2001 Vakfbank, stihbarat ve Mali tahlil Ynetmelii, Ankara, ubat 1991 Yilmaz, Hatice Bien, Bilano Dergisi, Bursa Serbest Muhasebeciler Odas Dergisi, Mays 2006

7