HİTİT ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ

MALİYE BÖLÜMÜ

AVRUPA BİRLİĞİ ORTAK VERGİ POLİTİKASI

YRD.DOÇ.DR ÖZGÜR EMRE KOÇ

HAZIRLAYAN

HAZEL SAMANCI ( 2-5 ) ŞİRİN ŞİMŞEK ( 6-10 ) ELİF YILDIZ ( 10-14 )

ÇORUM-2014

1

AVRUPA BİRLİĞİ ORTAK VERGİ POLİTİKASI

Giriş

Tüm Dünyada olduğu gibi ülkemizde de devletin kamu hizmetlerini yerine getirmesi için

vazgeçilmez bir araç olan vergilendirme aynı zamanda tasarrufu, ekonomik büyümeyi teşvik, gelir

dağılımını düzeltme gibi diğer sosyal ve ekonomik amaçlarında aracı olarak kullanılmaktadır. Bu aracı

tüm dünya ülkeleri en verimli şekilde kullanmak istemektedir. Avrupa Birliği içinde mal, hizmet ve

sermayenin serbest dolaşımı ve adil bir rekabet ortamının oluşturulması temel bir misyondur. Bu

misyonun uygulanmasında herhangi bir ülkenin izleyebileceği vergi politikası sadece o ülkeyi değil,

diğer üye ülkelerini de etkilemektedir. Bu nedenle ekonomik ve parasal bütünleşme çabası içinde olan

Avrupa Birliğinde vergi politikaları çok önemli bir yere sahiptir. Özellikle de Birlik içinde daha adil ve

tarafsız bir rekabet ortamının sağlanmasında üye ülkelerin vergi politikalarının uyumu ve haksız

rekabeti önleyici şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Nitekim bu doğrultuda da Birlik içinde uzun

zamandır vergi uyumlaştırma çabaları sürmektedir. Bu çalışmalar sonucunda ise; ekonomik ve sosyal

bütünleşme sürecinde önemli mesafeler alan Avrupa Birliğinde ortak bir vergi politikası

oluşturulamamış, ancak vergileme yetkisi üye ülkelerin egemenlik alanlarında bırakılmak koşuluyla

ülkelerin vergi sistemlerinin birbirine yakınlaştırılması için yoğun işbirliği yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Avrupa Birliği ortak vergi politikası, Türkiye-Avrupa Birliği vergi uyum

çalışmaları, Türkiye-Avrupa Birliği ortak vergi politikası sırasında karşılaşılan sorunlar.

1.Avrupa Birliği’nin Tarihi

Halen Dünya’da 375 milyonluk nüfusu ile en büyük ve en başarılı ekonomik Birlik olan

Avrupa Birliği 1957 yılında Roma Antlaşma’sı ile Batı Almanya, Fransa, İtalya, Belçika, Hollanda ve

Lüksemburg arasında kurularak 1958 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) olarak yürürlüğe

girdi.Başlangıçta üye ülkeler arasında Gümrük Birliği’ni daha sonra mal ve hizmetlerin, sermayenin

serbest dolaşımını hedefleyen AET 1968 yılında Gümrük Birliği’ni gerçekleştirdi. 1987 ortasından

itibaren başlayan tek pazar hedefi ile de Topluluk içinde malların, hizmetlerin, kişilerin ve sermayenin

serbest dolaşımı başlatıldığı için Topluluğun adı Avrupa Topluluğuna (AT) dönüştü. Avrupa

Topluluğu tek pazara 1992 yılında ulaşmıştır. 1992 yılında imzalanan ve 1993 yılında yürürlüğe giren

Maastrich Antlaşma’sı ( Avrupa Birliği Antlaşması ) ile de parasal ve siyasi entegrasyon (bütünleşme)

hedeflerini gerçekleştirme şamasına gelindiği için Topluluğun adı bu sefer Avrupa Birliği (AB) olarak

2

anılmaya başlamıştır ( Çağan, 1981: 29). Avrupa Birliği’ndeki bütünleşmenin asıl kaynağı üç antlaşma

üzerine kurulmuştur. Bu antlaşmalar:

Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu kuran Paris Antlaşması (ECSC-1952)

Avrupa Ekonomik Topluluğunu kuran Roma Antlaşması (AET-1957)

Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nu kuran Roma Antlaşması (EURATOM-1957) , (Oral,

2005:263).

2.Avrupa Birliği’nde Vergilemenin Temel Özellikleri

2.1. Avrupa Birliği’nin Vergilendirme Yetkisinin Kaynağı

En geniş anlamıyla “vergilendirme yetkisi” ülkenin egemenlik unsuruna

dayanarak, vergi salma ve toplama konusunda sahip olduğu hukuksal ve eylemsel gücüdür

(Öncel, Çağan, Kumrulu,1984:33). Devletler bu gücü menfaatlerini dikkate alarak

kullanabilirler. Bununla birlikte, devletler egemenliklerini kullanarak, diğer devletlerle

uluslararası ikili veya çok taraflı anlaşmalar yaparak, vergilendirme yetkilerini

sınırlandırabilecekleri gibi uluslararası ekonomik bütünleşmelere katılarak da bu yetkilerini

sınırlandırabilirler (Erkan,2009:23).

Avrupa Birliği’nin vergilendirme yetkisinin en önemli kaynağı Roma Anlaşmasıdır.

Bu metin Avrupa Birliği’nin ortak pazar hedeflerini geliştirmesine yönelik olarak

düzenlenmiştir. Roma Anlaşması’nın vergileme ile ilgili hükümlerine bakıldığında, öncelikle

“Topluluk Politikaları” başlığını taşıyan üçüncü kısımda rekabet, vergilendirme ve mevzuatın

yakınlaştırılması ile ilgili ortak düzenlemelere yer verilmektedir (Saraçoğlu,2013:2).

Roma Anlaşması,1987 Avrupa Tek Senedi ve 1992 Maastricht Anlaşması

tarafından değiştirilmiştir. Maastricht Anlaşması’nda, Roma Anlaşması’nın 95-98,145 ve 220.

maddelerinin metnine aynen sadık kalınırken 99. ve 100. maddeler değiştirilmiştir

(Oral,2005:267).

Avrupa Birliği’nin vergileme konusundaki yetkilerinin sınırı ve çerçevesi Roma

Anlaşması’nın 23. maddesinde belirlenmiştir. Anlaşmanın 90. maddesi ayrımcı vergilemenin

önlenmesine yönelik,93. maddesi dolaylı vergilerin uyumlaştırılmasına yer verirken,94.

madde dolaysız vergilerin uyumlaştırılmasına yönelik hükümler içermektedir.293. madde ise,

çifte vergilemenin önlenmesine yönelik hükümler içermektedir (Yıldız,2006:552). 249.

madde, konsey ve komisyona, tüzük, direktif, karar, tavsiye ve görüş şeklinde hukuki

düzenlemeler yapma konusunda izin ve yetki vermektedir (Yıldız,2006:552). Tüzük, direktif

ve kararlara uyulması zorunlu iken, tavsiyelere uyulması zorunlu değildir.

Birliğin vergilendirme kaynakları üç grupta toplanmıştır. Bunlar;

3

1.Asli (Birincil) Kaynaklar : Avrupa Topluluğunu kuran anlaşmalar ile planlar,

bunların ekleri ve protokoller birincil kaynak niteliğindedir. Birincil kaynaklar içerisinde en

önemlisi Roma Anlaşmasıdır.

2.Tali (İkincil) Kaynaklar : Bu kaynaklar ise, Roma Anlaşması’nın verdiği yetki ile

Birlik organları tarafından hazırlanıp yürürlüğe konulan metinlerdir.

3.Diğer Kaynaklar : Uluslararası anlaşmalar ve yargı kararları gibi düzenlemelerde

vergilendirme konusunda kaynak oluşturmaktadır.

2.2. Avrupa Birliği’nin Vergileme İlkeleri

Roma Anlaşması vergilendirmeye ilişkin ortak bir düzenleme yapmamış, yapılması

gereken düzenlemeleri üye devletlerin kendilerine bırakmıştır. Bundan dolayı ortaya

çıkabilecek haksız rekabet ortamını düzenlemek Avrupa Birliği’nin görevidir. Bu anlamda

Avrupa Birliği’nin vergilemeye ilişkin yaklaşımı Birlik içi adil bir rekabet ortamının

sağlanmasına yönelik uygulamaları kapsamaktadır (Yıldız, 2004:88-89). Birlik bu amaca

yönelik çeşitli vergileme düzenlemeleri ve ilkeler belirlemiştir.

2.2.1. Gümrük Birliği’nin Sağlanmasına Yönelik Vergi Düzenlemeleri

Avrupa Topluluğunu kuran anlaşmanın 25. ve 26. maddelerinde üye ülkeler

arasındaki ihracat ve ithalatta gümrük vergisi veya eş etkili yükümlülükler koymaktan

kaçınacağı, bu hükmün vergi karakterli gümrükler hakkında da geçerli olacağı, diğer ülkelere

de ortak gümrük tarifesinin (OGT) komisyonun teklifi üzerine konsey, nitelikli çoğunlukla

alacağı kararlarla belirleyeceği ifade edilmiştir (Erkan, 2009:26). Ülkeler zaman içerisinde

üzerlerine düşen görevlerini yerine getirmişler ve 1968 yılında gümrük birliğine girilmiştir.

Oluşan bu gümrük birliğinin daha ileri bir seviyeye ulaşmasını “Beyaz Kitap” sağlamıştır. İyi

bir gümrük birliğinin oluşması için gümrük vergilerinin yanında eş etkili vergilerde

yürürlükten kaldırılmıştır.

2.2.2. Ayrımcı Vergilendirme ve Vergi İadesi Yasağı

Avrupa Topluluğunu kuran anlaşmanın 90. maddesinde “hiçbir üye ülke, diğer üye

ülkelerin ürünlerine her ne adla olursa olsun benzer yerli ürünlerine uyguladığı vergiden daha

fazla iç vergiyi doğrudan veya dolaylı yollarla koyamaz. Ayrıca, hiçbir üye ülke, diğer üye

ülkelerin ürünlerine, başka ürünlere dolaylı koruma sağlayacak şekilde iç vergi koyamaz”

kuralına yer verilmiştir. Bu maddeye göre ulusal pazardaki yerel ve yabancı mallara aynı

vergilerin ve kuralların uygulanması gerektiği belirlenmiştir. Ayrımcı vergileme yasağı ile

üye ülkelerin kendi aralarındaki ihracatı özendirici ve ithalatı caydırıcı önlemlere

başvurmaması amaçlanmaktadır (Bilici, 2004:112). Yapılan bu düzenlemeler ile üye

4

devletlerin yerli üreticilerini yabancı üreticiler karşısında koruyucu vergi ayarlamaları

yapması önlenmeye çalışılmıştır (Yıldız, 2006:554). Ayrımcı vergileme yasağı aynı tür

ürünlerde uygulandığı gibi benzer ürünlerde de uygulanmalıdır.

2.2.3. Devlet Yardımları Yasağı

Devlet yardımları yasağı, ortak rekabet politikasının bir parçası olarak

öngörülmüştür. Buna göre, Roma Anlaşması’nın 92. ve 94. maddeleri ile üye devletlerin

kendi aralarında haksız vergi rekabetine girmeleri önlenmeye çalışılmıştır. Bu maddelerle üye

devletlerini kendi işletmelerine, sanayilerine, ürünlerine ve belirli bölgelere devletlerarası

ticareti olumsuz etkileyecek nitelikte yardımları yapmaları yasaklanmıştır. Avrupa Birliği’nin

ortak rekabet politikası üç temel prensip üzerine kurulmuştur. Bunlar:

İşletmeler arasında, anlaşmalar yoluyla tekel oluşturmasının önlenmesi,

Bir ya da birkaç işletmenin usulsüz yollarla, ortak pazarda hakim duruma

gelmesinin önlenmesi,

Devlet yardımlarında ve kamu işletmelerinde ayrımcılığın önlenmesidir.

Devlet yardımları, çeşitli şekillerde olabileceği gibi vergi şeklinde de uygulanır.

Vergiler vasıtasıyla yapılan devlet yardımları genelde bazı sektörler ve ürünler, vergi iadesi,

muafiyet istisna veya indirim şeklinde kolaylıklar sağlanarak desteklenirken; vergi dışı devlet

yardımları, belirli sanayi kollarının, işletme gruplarının veya bölgelerinin desteklenmesi

şeklinde olmaktadır (Saraçoğlu,2013:7-8). Ancak, vergi yardımlarının bütün bir sektöre

uygulanması sorun teşkil etmezken, belirli işletmeler ve belirli malların üretimine yönelik

uygulanması yasak kapsamına girmektedir. Üye devletlerin bu yasağı ihlal ettikleri anlaşılırsa,

yani damping veya sübvansiyon uygulaması görülürse, bu ülkeler hakkında soruşturma

açılarak, anti damping ve anti sübvansiyon vergisi uygulanmaktadır (Bilici, 2004:114-118).

Fakat, devlet yardımları yasağı Avrupa Birliği’nin ortak teşvik politikası ile birlikte

geçerliliğini yitirmektedir (Gündoğan, 2010:14). Bu teşvik politikaları arasında;

KOBİ’lerin kurulması ve geliştirilmesi ile ilgili olanlar,

İşletmelerin AR-GE faaliyetlerinin desteklenmesi ile ilgili olanlar,

Çevrenin korunması ile ilgili olanlar,

Tarımsal yardımlar yer almaktadır.

Üye ülkelerden üçüncü ülkelere yapılan ihracatta yoğun teşvik uygulaması vardır.

Roma Anlaşması’nın 132. maddesinde, mevzuatın aşamalı olarak uyumlaştırılmasının

5

öngörülmesine rağmen, hala ihracatın teşvikine ilişkin ortak düzenlemeler oluşturulamadığı

ve bu alanda hala milli mevzuatların geçerliliğini sürdürdüğü görülmektedir.

2.2.4. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi

Çifte vergilendirme, aynı matrah üzerinden aynı dönem içinde ve aynı nitelikli

mükerrer vergi alınmasıdır (Yıldız,2006:555). Uluslararası çifte vergilendirme, aynı gelir

grubunun iki devlet tarafından vergiye tabi tutulmasıdır. Bu vergileme vergi adaletini

bozmakta ve modern vergileme ilkelerine ters düşmektedir. Devletler aralarında oluşan bu

sorunu değişik yöntemlerle çözebilirler. Bunlardan bir tanesi çifte vergilendirmeyi önleme

anlaşmalarıdır. Devlet içerisinde vergi hatası olarak isimlendirilen ve idari aşamada düzeltilen

bu husus uluslararası ilişkilerde tarafların karşılıklı rızalarını gerektirmektedir

(Güngör,2008:362). Devletlerin aralarında anlaşmalarına Roma Anlaşması’nın 293.

maddesinde yer verilmiştir. Bu maddeye göre, ihtiyaç olduğu ölçüde ve kendi uyrukları

yararına topluluk içinde çifte vergilendirmeni önlenmesi amacıyla, üye ülkeler aralarında

müzakere edebilir ve anlaşmalar imzalayabilir. Sınırlar arası yeniden yapılanmayı öngören

90/434 no’lu şirket birleşmeleri direktifi, ülkeler arası kar paylarının çifte vergilendirilmesini

önleyen 90/435 no’lu direktif ve transfer fiyatları konusunda çıkan anlaşmazlıklara çözüm

yolu gösteren 90/436 no’lu tahkim sözleşmesi bu maddeye örnek gösterilebilir

(Güngör,2008:263).

3. Avrupa Birliği Vergi Uyumlaştırma Çalışmaları

Uyumlaştırma, ortak ve serbest piyasanın oluşturulmasına ve işleyişine engel olan

unsurları etkisiz kılmak amacıyla üye devletlerin gereken hukuki ve idari önlemleri ve bunu

temin edecek önlemleri kendi istekleri doğrultusunda yapmalarıdır (Kadıoğlu,2001:2). Vergi

uyumlaştırması, ortak serbest piyasanın oluşturulmasına ve işleyişine engel olan unsurları

bertaraf etmek amacıyla, üye ülkelerin vergileme alanında gereken hukuksal ve idari

önlemleri kendi iradeleri ile almalarında kullanılan bir kavramdır (Yıldız,2002:49). Genel

olarak ortak politika hedeflerinin izlenmesinde farklı ülkelerdeki vergi sistemlerinin bu amaca

yönelik olarak ayarlanması sürecini ifade etmektedir.

Avrupa Birliği’nde vergi uyumlaştırması ise, topluluğun amaçlarını daha iyi

başarmak için üye ülkelerin vergi sistemlerinin ne ölçüde yakınlaştırılacağı planı olarak

tanımlayabiliriz (Erkan,2009:29). Vergi uyumlaştırılması denilince ilk akla gelen daha çok

vergi oranlarında bir uyumun oluşturulmasıdır. Bu matrah da, istisnalarda da geçerlidir. Vergi

uyumlaştırması Avrupa Birliği için başlı başına bir hedef değildir. Ekonomik bütünleşmeye

ulaşmak için kullanılan bir araçtır. Yani uyumlaştırma Avrupa Birliği’nde Tek Pazar’ın

6

oluşturulmasının anahtarıdır. Bu kavram; ürün bazında standartlaştırmayı, serbest rekabeti ve

Tek Pazar içerisinde şirketlerin olabildiğince özgür ticaret yapmasını içerir

(Güngör,2008:367).

3.1.Vergi Uyumlaştırmasının Amacı

Avrupa Birliği üyeler arasında ekonomik ve mali birlik, başka bir deyişle mal, insan,

sermaye ve hizmetlerin serbestçe hareket edebileceği iç piyasa özelliklerine sahip bir ortak

pazarın kurulması amacına sahip bir kuruluştur (Dayı,2009:6).Bunun gerçekleşebilmesi için

üye ülkeler arasındaki mali sınırların kaldırılması gerekmektedir. Mali sınırların kaldırılması

da vergi uyumlaştırmasının gerçekleşmesiyle olur.

Üye ülkelerin sosyo-ekonomik yapısındaki farklılıklar vergi sistemi ve oranların

tam olarak birbirine benzer hale getirilmesine imkan vermez. Vergi uyumlaştırması daha çok

vergilemedeki farklılıkları gidermek, ortak pazar dahilinde rekabet eşitliğini bozdukları

oranda, gidermeyi hedeflemektedir (Tunçer,2003:176).Bundan dolayı vergi

uyumlaştırmasının amacı, birlik üyesi ülkelerin vergi sistemlerini tek ve eşit hala getirmek

değildir. Vergi uyumlaştırmasının amacı;

Üretim faktörlerinin serbest hareket edebilmesi,

Üye ülkeler arasında ticareti saptırıcı ve rekabeti bozucu vergi oranlarının

kaldırılması,

Vergi yapısı farklılıklarının ortadan kaldırılması,

Bu çerçevede Birlik içinde rekabete ve etkinliğe dayalı bir ticari ilişkinin

kurulması biçiminde özetlenebilir (Özpençe,2009:140-141).

Avrupa Birliği’nin kurulmasını sağlayan Roma Anlaşması’nın ikinci maddesi olan

birliğin ana ilkesi tek bir pazar tek bir Pazar kurarak, birliğe üye devletler arasında daha sıkı

ilişkilerin kurulmasının sağlanması olarak tanımlanmaktadır. Avrupa Birliği’nde

uyumlaştırma çalışmaları bu anlaşmanın ilkelerinin gerçekleşmesi için kullanılan bir araçtır.

Roma Anlaşması’nda Tek Pazar “ iç sınırların olmadığı ve içinde malların,

şahısların, sermayenin, hizmetlerin bu anlaşma hükümlerine göre serbestçe dolaşabildiği bir

alan” olarak tanımlanmıştır. Tek Pazarın oluşturulması amacıyla sınır geçişleri durumundaki

ülkelerde çifte vergilendirme amaçlanmamakta, bunun yerine hiç vergilendirmeme veya vergi

kaçakçılığının engellenmesi için ortak düzenlemelerin yapılması amaçlanmaktadır

(Özpençe,2009:141).

7

3.2. Dolaysız Vergilerde Uyumlaştırma Çalışmaları

Dolaysız vergiler için, Avrupa Topluluğunu kuran anlaşmada açık bir uyumlaştırma

kuralı bulunmamaktadır. Fakat çeşitli direktif önerileri vardır. Bu öneriler, farklı üye devletler

arasında iş birliği halinde olan şirketlerin vergilendirilmesi ile ilgili temel direktiflerdir.

Bunlarda öncelikle çifte vergilendirmenin önlenmesine ilişkindir (Güngör, 2008:382). Yine

de dolaylı vergiler alanında yapılan çalışmalar, dolaysız vergiler alanında yapılmamıştır.

Bunun nedeni, çalışmaların üye ülkelerin ulusal amaçlarla kullanabileceği vergileme yetkisini

getirdiğinden kamuoyu aşırı bir duyarlılık göstermekte ve bu da dolaysız vergiler alanında

yapılacak uyumlaştırma çabalarını yavaşlatmaktadır (Yıldız, 2006:560). Bir başka nedeni ise,

ekonomik bütünleşmede temel ilke kabul edilen mal ve hizmetlerin serbest dolaşımıyla

ilgilidir. Mal ve hizmetlerin dolaşımında yaşanan vergi engelleri daha çok dolaylı vergiler

grubunda olduğu için uyum çalışmalarında dolaylı vergilere öncelik ve ağırlık verilmiştir

(Tavşancı, 2005: 112). Bundan dolayı dolaysız vergiler ikinci planda kalmıştır. Dolaysız

vergiler daha çok ikili görüşmeler, karşılıklılık ilkesi ve çifte vergilendirmeyi önleme

anlaşmalarında ele alınması gereken bir konu olarak görülmüştür (Tuncer, 2003:181).

Dolaysız vergilerin uyumlaştırılmasının gerekçesi, kurulacak ortak pazarda yalnız

malların değil, sermayenin de serbestçe dolaşabilmesinin sağlanmasıdır. Bu amaca

ulaşabilmek için, faiz ve kar paylarında yapılan vergi kesintileri ile kurum karları üzerinden

alınan vergilerin uyumlaştırılması gerekmektedir (Güngör, 2008:382). Uyumlaştırma

sermayenin serbest dolaşımını etkileyen kurumlar vergisi ile iş gücünün serbest dolaşımında

etkili olan gelir vergisinde yoğunlaştırılmıştır. Ancak kurumlar vergisinin uyumlaştırılmasına

daha çok önem verilmiştir. Bunun nedeni teşebbüs karlarına, şirket hisselerine yapılan

mükellefiyetlerin etkilerinin azaltılmasıdır.

Kurumlar vergisinde uyumlaştırma çalışmaları 1962 yılında hazırlanan Neumark

Raporu ve 1967 yılında hazırlanan Van den Tempel Raporu’na dayanmaktadır (Yıldız,

2006:563).

Gelir vergisi konusunda yapılan uyumlaştırma çalışmalarına baktığımızda, verginin

konusu, mükellefi, matrahı, beyanı ve ödenmesi konusunda üye ülkeler arasında önemli

farklılıklar yoktur. Ancak vergi oranlarında farklılıklar vardır. Kişisel gelir vergisi devletlerin

gelirin yeniden dağılımı amacıyla kullanabilecekleri önemli bir araçtır ve ülkelerin çoğu

kendileri kullanmak ister (Yıldız, 2006:361).

Dolaysız vergilere ilişkin konsey direktifleri:

90/434/AET farklı üye ülkelerin şirket, bölünme ve aktif devirlerinde ortak

8

vergilendirme rejimi – 23 Temmuz 1990

90/435/AET farklı üye ülkelerin şirketlerin ve bağlı şirketlerinin

vergilendirilmesinde ortak kurallar – 23 Temmuz 1990

90/436/AET çifte vergilendirmeyi hakem kararı ile önleme konvansiyonu

Avrupa Birliği’nde dolaysız vergilerle ilgili olarak ulaşılması gereken en önemli

hedeflerle ilgili çalışmalar şöyle belirlenmiştir;

Sermaye hareketlerini engelleyen vergi hükümlerinin öncelikle düzenlenmesi,

Teşebbüslerin merkezileşmesinde vergi engellerinin kaldırılması,

Teşvik tedbirlerinin koordinasyonu,

Avrupa Birliği içinde çifte vergilendirmeden kaçınmak ve çok taraflı

konvansiyonun hazırlanmasıdır.

Bunlarda amaçlanan matrahların ve vergi oranlarının yakınlaştırılmasıdır (Uludağ,

ss:109-111).Özetle dolaysız vergiler uyumlaştırma çabalarının daha çok kurumlar vergisi

alanında yapıldığı söylenebilir (Yıldız, 2006:361). Ancak, yapılan çalışmalar sonucunda

önemli bir aşama kat edildiği söylenemez.

3.3. Dolaylı Vergilerde Uyumlaştırma Çalışmaları

Vergi uyumlaştırması konusunda yapılan ilk çalışmalar dolaylı vergiler alanında

yapılmaya başlanmıştır. Çalışmalar Avrupa Topluluğunu kuran anlaşmanın imzalanmasından

kısa bir süre sonra başlamıştır. Bunun nedeni, satış vergilerinin fiyatların oluşmasında ve

dolayısıyla serbest rekabet üzerinde etkisinin olmasıdır (Güngör, 2008:384). Avrupa

Birliği’nin en önemli hedefi olan gümrük birliğinin gerçekleştirilebilmesi için, üye ülkeler

arasında gümrük vergilerinin kaldırılması ve dışarıya karşı ortak bir gümrük vergisi tarifesinin

oluşturulmasının yanında, üye ülkelerde farklı dolaylı vergi uygulamalarının yol açtığı mal ve

hizmet ticaretinin önündeki engellerin kaldırılması gerekmektedir (Yıldız, 2004:50).

Dolaylı vergilerin uyumlaştırılması konusu Roma Anlaşması’nın 95. ve 96.

maddelerince uygulanmıştır (Gündoğan, İstemihan, 2008:33). Dolaylı vergiler alanında en

fazla üzerinde durulan ve adeta birlik vergisine dönüşen vergi katma değer vergisi olmuştur

(Yıldız, 2004:50). Uyumlaştırmanın gerçekleşmesine yönelik çeşitli çalışmalar yapılmıştır.

Bunlardan en önemlisi 1960 yılında Avrupa Birliği komisyonunun oluşturduğu bir komite

tarafından hazırlanan ve 1962 yılında yayımlanan Neumark Raporu’dur (Yıldız, 2006:556).

Bu rapor, Roma Anlaşması’ndan sonra Avrupa Birliği’ndeki vergi politikalarının temelini

oluşturmuştur (Ayanoğlu, 1995:51). Bu rapor Avrupa Birliği’nin refah düzeyinin

9

yükseltilmesi için vergi farklılıklarının kaldırılması gerektiğini ileri sürmüştür. Buna çözüm

olarak da üye ülkelerin vergi sistemlerinin uyumlaştırılması gerektiğini önermiştir. Ayrıca

raporda, toplulukta iç Pazar özellikleri bulunan bir ortak pazar kurulması ve topluluk içinde

serbest rekabeti geliştirmek amacıyla üye devletler arasında gümrük vergisi sınırlarının

kaldırılması tavsiye edilmiştir (Yıldız, 2006:556). Yine bu raporda, katma değer vergisi

oranlarının her üye devlette aynı olması gerektiği, Avrupa Birliği içinde dolaylı vergiler

alanında “varış ülkesinde vergilendirme ilkesi” yerine, “çıkış ülkesinde vergilendirme ilkesi”

nin kabul edilmesi önerilmiştir (Ayanoğlu, 1995:51). Avrupa Birliği’nde bu önerilerin bir

çoğu vergi politikasının oluşturulmasında benimsenmiştir. Fakat “çıkış ülkesinde

vergilendirme ilkesi” kabul görmemiştir. Varış ülkesinde vergilendirme ilkesi benimsenmiştir.

Bu ilkenin en büyük avantajı, üye ülkelerdeki geçerli farklı dolaylı vergi oranlarının ticareti

saptırıcı özelliğini ortadan kaldırmasıdır (Yıldız, 2006:557). Komisyon oranların

uyumlaştırılması konusunu zamana bırakmıştır.

Özel vergileri alanında da çeşitli uyumlaştırma çalışmaları yapılmıştır. Özel tüketim

vergilerinde mali amaç ön plandadır ve bu sebeple yüksek oranlıdır (Güngör, 2008:390).

Yüksek ve farklı fiyatlar üye ülkelerin rekabet eşitliğini bozmaktadır. Bu vergi türü ülkelerin

toplumsal koşullarına ve geleneklerine göre farklı şekillerde uygulanmaya çalışıldığından bu

alanda uyumlaştırma yapmak daha zordur.

Dolaylı vergilere ilişkin bazı konsey direktifleri:

67/227/AET üye ülkelerin muamele vergilerine ilişkin mevzuatlarının

uyumlaştırılması – 11 Nisan 1967 (Birinci direktif).

67/228/AET ortak katma değer vergisi yapısı ve uygulama prosedürleri – 11

Nisan 1967 (ikinci direktif).

77/388/AET ortak katma değer vergisi sistemi; tek tip matrah uygulaması – 17

Mayıs 1977 (altıncı direktif).

85/362/AET üye devletlerin vergileriyle ilişkin mevzuatlarının

uyumlaştırılması hakkında taşıt araçlarının dışındaki malların geçici ithalinde

katma değer vergisi istisnası – 16 Temmuz 1985

92/77/AET katma değer vergisi oranlarının birbirine yaklaştırılması – 19 Ekim

1992

92/79/AET sigaradan alınan özel tüketim vergisinin uyumlaştırılması – 19Ekim

1992

10

92/81/AET madeni yağlardan alınan özel tüketim vergisinin uyumlaştırılması –

19 Ekim 1992

92/83/AET alkol ve alkollü içkilerden alınan özel tüketim vergisinin

uyumlaştırılması – 19 Ekim 1992

4. Avrupa Birliği Vergi Uyumlaştırmasında Karşılan Sorunlar

4.1. Politik Engeller

Üye ülkeler vergilendirmede bağımsızlık haklarından kolaylıkla vazgeçmek

istemezler. Vergiler, sosyal ve ekonomik hayatın yönlendirilmesinde araç olarak

kullanıldıkları için, devletlerin vergi egemenliklerinden taviz vermeleri kolay olmamaktadır

(Organ, 2001:27). Bir idare vergi sistemini kontrol ettiği zaman seçmenler üzerinde de bir

güce sahip olur. Bu nedenle üye ülkeler vergilendirme gücünü Brüksel’e devretmek

konusunda isteksiz davranırlar (Erkan, 2009:37).

4.2. Hukuki Engeller

Avrupa Birliği Anlaşması’na göre, ortak mevzuatın oluşturulması ancak tüm üye

ülkelerin oy birliği ile alacağı karar ile mümkün olmaktadır. Uygulanacak vergi direktiflerinin

konseyde oybirliği ile karar verilmesi gerekir. Bu şekilde üye ülkeler bir çeşit mali egemenlik

haklarını kullanmaktadırlar. Oy birliği ile karar verildiği için, üye ülkelerden bir tanesinin

karşı çıkması durumunda direktif kabul edilmez. Bundan dolayı dolaysız vergiler alanında

yapılan çalışmalarda ilerleme kaydedilememiştir.

4.3. Ekonomik Engeller

Devletlerin ekonomik yapıları arasındaki farklılıklar, vergi yapılarındaki mahiyet ve

miktar farklılıklarından kaynaklanabilir. Vergi uyumlaştırması üye devletlerin ekonomik

büyüklüklerini olumsuz etkileyebilir. Bu sebeple devletler öncelikle iç istikrara önem verirler.

Bir veya birkaç ülkede gelir dağılımı üzerinde düzenleyici etkileri bulunan veya ödemeler

dengesinde ciddi bozulmalara yol açan ya da bütçe gelirleri, içerisinde önemli bir paya sahip

olan bir vergiyi kaldırmak veya diğer devletlere de yaymak üye devletlerin ekonomik

çıkarlarını karşı karşıya getirebilir (Güngör, 2008:55).

4.4. Mali Engeller

Üye devletlerin vergi yapılarında bulunan farklılıklar, vergilendirme alanında

yapılacak gerçek bir düzenlemeyi engellemektedir. Üye devletlerde benimsenen vergi

yapılarının uzun yıllara dayalı uygulamanın gerektirdiği örgüt mekanizmasının kurulmuş

olması nedeniyle, vergi kurumlarının yeni sisteme uyumlaştırılmasında hem mentalitelerin

uyuşması, hem de reorganizasyonu açısından sorunlarla karşılaşılmaktadır (Güngör, 2008:56).

11

5. Avrupa Birliği Ortak Vergi Politikası İçin Türkiye’nin Çalışmaları

5.1. Türkiye’nin Ortak Vergi Politikası İçin Yaptıkları

Türkiye Ankara Antlaşması, Katma Protokol ve 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi kararı

çerçevesinde vergi mevzuatında çeşitli düzenlemeler yapmış, her iki sistemin birbirine biraz

daha yaklaşması sağlamaya gayret etmiştir. Öncelikle bazı aykırı yükümlülükler ortadan

kaldırılmıştır.

Eğlence Vergisi 09.12.1997 tarihinde ve 97/10349 sayılı Bakanlar Kurulu

kararı ile %10 olmuştur.

İthal Talep Harcı 4369 sayılı Kanun ile 1999 yılından itibaren yürürlükten

kaldırılmıştır.

Taşıt alım ve ek taşıt alım vergilerindeki yerli ve yabancı araçlardaki farklı

uygulama 11 seri numaralı motorlu taşıtlar vergisi genel tebliği ile 01.01.1997 tarihinden

itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.

Kurumlar vergisindeki ihracat istisnası uygulaması 3824 sayılı kanun ile 01.01.1993

tarihinden itibaren kaldırılmıştır.

01.01.1998 tarihinden itibaren sıfır oranlı katma değer vergisi kaldırılmıştır ( Oral,

2005: 276).

5.2. Türkiye’nin Ortak Vergi Politikası İçin Yapması Gerekenler

Avrupa Topluluğu vergi sistemi ile Türk vergi sistemi arasında mevcut farklılıkların

giderilmesi çalışmaları hem uyum sürecini kısaltacak hem de Türk vergi sistemi içerisindeki

olumsuz bazı unsurların ayıklanması sebebiyle sisteme işlerlik kazandıracaktır.Yapılan bir

araştırmada Gümrük Birliği çerçevesinde taranması gereken mevzuat adedi 3.277 olarak

belirlenmiş, bunların 1.072’si incelenmiş, 206 adet mevzuat Avrupa Birliği mevzuatı ile

uyumlu bulunmuştur. Vergilerle ilgili olarak 140 mevzuatın 130’u incelenmiş, sadece 9 tanesi

Avrupa Birliği mevzuatı ile uyumlu bulunmuştur. Görüldüğü gibi uyum oranı hem genel

olarak hem de vergiler açısından oldukça düşük olup %6 civarındadır.

Bu çerçevede, üzerinde çalışılması gereken bazı konular şu şekilde ortaya

konulabilir:

1. Vergiler ekonomik sistemin temel taşıdır. Bu taşın yerine oturması buna bağlı

ekonomik birimlerin faaliyetlerinin de daha verimli olması sonucunu doğurur. Bu nedenle

yapılacak düzenlemeler iyi planlanmalı,uzun vadeli sonuçlar göz önünde bulundurulmalıdır.

12

2. Vergi idaresine güven duyulması sağlanmalı, bu amaçla hem vergi gelirlerinin ne

şekilde kullanıldığı halka izah edilmeli hem de etkili bir denetim sağlanmalıdır. Bunun için

bankalar, çeşitli finans kurumları ve idare arasında sağlıklı bilgi akışı temin edilmelidir. Böyle

bir bilgi akışı ile yargı organlarının da yükü azalacak ayrıca fonksiyonları etkili hale

gelecektir.

3. Ekonomik faaliyetlerin çeşitlilik kazanması ve globalleşmesi sonucu buna uygun

düzenlemelerin ciddi çalışmalarla hayata geçirilmesi zorunludur.

Sonuç

Avrupa Birliği’nde ekonomik ve sosyal bütünlük sağlanması sürecinde amaç hiçbir

zaman ortak bir vergi politikası olmamıştır. Vergi politikalarının uyumlaştırılması; serbest bir

rekabet ortamının bulunması çerçevesinde adil bir şekilde ve birlik içerisinde mal ve sermaye

hareketlerinin engelsiz bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için bir araç olarak kullanılmıştır.

Kısacası vergileme yetkisi üye ülkelerin egemenlik yetkileri içinde bırakılmakta, ancak üye

ülkelerin vergi sistemlerinin birbirine yakınlaştırılması için çalışmalar yapılmaktadır. Dolaylı

vergilerin rekabet üzerindeki etkilerinin çok daha fazla olması nedeni ile uyumlaştırma

çalışmaları bu alanda yoğunlaşmıştır. Ayrıca katma değer vergisi topluluk vergisi haline

gelmiş, uyumlaşmanın büyük bir bölümü bu vergide gerçekleşmiştir.Kaynakça

ALACAOĞULLARI Muzaffer, (2011), “Avrupa Birliği Ortak Vergilendirme Düzenlemeleri”,

<www.sde.org.tr/.../SDE%20ekonomi%20guvenligi%20INTERNET.pdf>,

(10.05.2014).

ATİK Hayriye-DURA Cihan, (2007), Avrupa Birliği, Gümrük Birliği ve Türkiye, Nobel Yayın

Evi, Ankara.

DAYI Özge, (2009), “Avrupa Birliği Dolaylı Vergileri ve Türkiye Dolaylı Vergileri ile

Uyumlaştırılması”,<xa.yimg.com/kq/groups/23189867/

…/name/özge+fevzi+hoca+ab.doc>, (10.05.2014).

ERKAN Fikret, (2009), Avrupa Birliği’nde Dolaysız Vergilerin Uyumlaştırılması ve Avrupa

Birliği Mahkemesi’nin Bu Konudaki Rolü, Maliye Bakanlığı Strateji

Geliştirme Başkanlığı, Ankara.

GÜNDOĞAN Mehmet-İSTEMİHAN M.Fatih, (2008), “Avrupa Birliği Bütçe Vergi Reformu ve

Türkiye’nin Birlik Bütçesine Etkisi”, <http:akademiktisat.net>,

(10.05.2014).

GÜNGÖR Kamil, (2008), Avrupa Birliği Ortak Vergi Politikasının Çerçevesi, Ekin Basım Yayın

Dağıtım, Ankara.

IŞIK Kadir, (2005), Avrupa Birliği Üzerine Notlar, Nobel Yayın Evi, Ankara.

ORAL Hasan, (2005), “Avrupa Birliği’ndeki Vergi Uyum Çalışmaları ve Türkiye”, TBB Dergisi,

sayı no:56 (261-280).

13

ORGAN İbrahim, (2001) , “Avrupa Birliği ile İlgili Genel Bilgiler”,

< sagem.pau.edu.tr/doc/abgs1.docx>, (10.05.2014).

ÖZPENÇE Özay, (2009), Avrupa Parasal Birliği’nde Maliye Politikası Koordinasyonu ve

Türkiye Analizi, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara.

TAVŞANCI Aykut, (2005), “Türk Vergi Sisteminin Avrupa Birliği Vergi Sistemi ile

Uyumlaştırılmasının Dolaylı Vergiler Açısından Değerlendirilmesi”, Vergi

Dünyası Dergisi, sayı no:281, Ocak, (108-120).

YILDIZ Habib, (2006), “Avrupa Birliği Vergi Politikası ve Vergi Uyumlaştırma Çalışmaları”, Hukuk

Dergisi, sayı no:3-4, (549-569).

Gelirler Genel Müdürlüğü, Vergilendirmeye İlişkin Avrupa Birliği Direktifleri,

<www.legalisplatform.net/ab/AB%20vergi%20direktifleri.pdf > ,

(10.05.2014).

14

15