automehatroniČar · sticanje osnovnih znanja iz područja mehanike, pneumatike, hidraulike, ......

OBRAZOVNI PROGRAM

AUTOMEHATRONIČAR

SADRŽAJ: OPŠTI DIO ................................................................................................3 1. NAZIV PROGRAMA: AUTOMEHATRONIĆAR........................................................3 2. NASTAVNI PLAN .......................................................................................3 POSEBNI DIO ..............................................................................................6 1. PREDMETNI PROGRAMI ...............................................................................6 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI.....................................................................6 1.2. STRUČNO TEORIJSKI PREDMETI..................................................................7 1.2.1. OSNOVI ELEKTROTEHNIKE I ELEKTRONIKE..................................................7 1.2.2. ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OPREMA NA MOTORNIM VOZILIMA ....................... 22 1.2.3. OSNOVI MAŠINSTVA........................................................................... 41 1.2.4. TEHNIKA MOTORNIH VOZILA................................................................. 55 1.2.5. AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI........................................................... 74 1.2.6. PREDUZETNIŠTVO.............................................................................. 94 1.2.7. PRAKTIČNA NASTAVA ......................................................................... 99 1.2.8. PRIVREDNA VOZILA .......................................................................... 147 1.2.9. ENGLESKI JEZIK, DOPUNA DO MATURSKOG STANDARDA............................. 158 2. STRUČNI ISPIT...................................................................................... 159 2.1. ISPITNI KATALOG STRUČNO-TEORIJSKOG PREDMETA ................................... 159 2.2. STRUČNI RAD .................................................................................... 165 3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA ................................................ 167 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA................... 167 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA SMETNJAMA U RAZVOJU...................... 168 6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH........................ 168 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA ........................ 168 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ............................ 169 9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE..................... 169 10. PROFESIONALNA PRAKSA ...................................................................... 169 11. SLOBODNE AKTIVNOSTI ........................................................................ 170

a..................................................................................................................25 1.2.6.............................................................................................................29 1.2.7. PRAKTIČNA NASTAVA .................................................................................33 2. ISPITNI KATALOZI...........................................................................................40 2.1. ..............................................................................................................40 2.243

2

OPŠTI DIO 1. Naziv programa: AUTOMEHATRONIĆAR 2. Nastavni plan

I II III IV Redni broj

Nastavni predmeti-grupe predmeta sed. god. sed. god. sed. god. sed. god.

Ukupno

A Opšteobrazovni predmeti 1 Maternji jezik i književnost 3 108 3 108 3 108 3 99 423 2 Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 423 3 Engleski jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282 4 Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 282 5 Informatika 2 72 72

Društvena grupa predmeta 1 Istorija 2 72 72 2 Geografija 2 72 72 3 Sociologija 2 72 72 Prirodna grupa predmeta

1 Hemija 2 72 72 2 Fizika 2 72 72 UKUPNO A 16 576 14 504 12 432 10 330 1842

B Stručno-teorijski predmeti

1 Osnovi elektrotehnike i elektronika 2 72 2 72 144

2 Električne instalacije i oprema na motornim vozilima

2 72 2 72 2 72 216

3 Osnovi mašinstva 2 72 2 72 144 4 Tehnika motornih vozila 2 72 3 108 3 108 288

5 Automehatronički sistemi 4 144 4 132 276

6 Preduzetnistvo 1 33 33 UKUPNO B 8 288 9 324 9 324 5 165 1101

C Praktična nastava 7 252 8 288 8 288 14 462 1290 UKUPNO B+C 15 540 17 612 17 612 19 627 2391

D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 141 E Izborna nastava

1 Engleski jezik (dopuna standarda) 2 72 2 66 138

2 Privredna vozila 2 72 2 66 138 UKUPNO E 2 72 2 66 138

F Profesionalna praksa (radnih dana) 15 20 20

G UKUPNO ČASOVA 32 1152 32 1152 32 1152 32 1056 4512 G1 Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141

3

3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa - Produbljivanje i proširivanje opšteg obrazovanja u funkciji struke i

obezbjeđivanje stručno-teorijskih i praktičnih znanja, neophodnih za samostalno obavljanje poslova, definisanih standardom zanimanja;

- Ovladavanje mjernim i kontrolnim postupcima i upotrebom mjernih i kontrolnih alata, instrumenata i uređaja;

- Osposobljenost za pripremu predloga za izvođenje popravki na automobilu uz poštovanje preporuka i uputstava proizvođača, tehničkih i drugih propisa;

- Ovladavanje stručno specifičnim metodama rješavanja zadataka, problema i stručnih odluka;

- Osposobljavanje za upotrebu stručne terminologije, tehničke i tehnološke dokumentacije, tehničkih propisa i standarda;

- Upoznavanje sa karakteristikama i upotrebom materijala u automobilskoj tehnici - Sticanje osnovnih znanja iz područja obrade i spajanja materijala; - Sticanje osnovnih znanja iz područja mehanike, pneumatike, hidraulike,

elektrotehnike i elektronike; - Osposobljenost za planiranje, pripremu i organizovanje aktivnosti iz djelokruga

svog rada; - Osposobljenost za racionalno korišćenje energije, materijala i vremena; - Ovladavanje stručnom terminologijom i pravilnom komunikacijom na svom i

engleskom jeziku; - Sticanje znanja za efikasnu i uspješnu upotrebu savremene informaciono-

komunikacione tehnologije za traženje, vrednovanje, čuvanje, obradu i upotrebu informacija;

- Razvoj sposobnosti komunikacije i sposobnosti timskog rada; - Razvoj sposobnosti socijalne komunikacije, spremnosti za razvijanje kvalitetnih

međuljudskih odnosa; - Razvoj ekološke svijesti i svijesti o poštovanju mjera zaštite na radu i zaštite

okoline. 4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih - U srednju stručnu školu, u redovno obrazovanje, radi sticanja srednjeg stručnog

obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju mogu se upisati lica koja su završila osnovnu školu i nisu starija od 17 godina;

- Izuzetno, u školu se mogu upisati lica do 18 godine, uz odobrenje nastavničkog vijeća škole. Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih;

- Ako se za upis prijavio veći broj kandidata od broja raspisanih mjesta, upis se vrši prema odgovarajućem pravilniku o upisu u srednju školu, koji donosi Ministarsvo prosvjete i nauke.

5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje po obrazovnom programu Automehatroničar traje četiri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju učenici prelaze u viši razred, ako su iz svih predmeta

tekuće godine postigli pozitivnu ocjenu, odradili slobodne aktivnosti i obavili profesionalnu praksu.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa programom za izvođenje obrazovnog programa za odrasle, koji donosi škola, a u skladu sa Uputstvom o prilagođavanju obrazovnih programa obrazovanju odraslih.

4

7. Obrazovanje koje se stiče - Završetkom obrazovnog programa stiče se stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju- AUTOMEHATRONIĆAR

5

POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. ENGLESKI JEZIK 1.1.4. INFORMATIKA 1.1.5. FIZIČKO VASPITANJE 1.1.6. ISTORIJA 1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA 1.1.9. HEMIJA 1.1.10. FIZIKA

6

1.2. STRUČNO TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. OSNOVI ELEKTROTEHNIKE I ELEKTRONIKE

1. Naziv predmeta: OSNOVI ELEKTROTEHNIKE I ELEKTRONIKE

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave Razred Teorija Vježbe

Ukupno

I 72 72 II 72 72 III IV

Ukupno 144 144 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik: - usvaja osnovne pojmove iz područja elektrotehnike i elektronike; - razumije neophodnost pravilnog korišćenja stručne literature; - upoznaje i razumije osnovne zakone elektrotehnike u jednosmjernim i

naizmjeničnim strujnim kolima; - upoznaje zakonitosti električnog i magnetnog polja; - upoznaje ulogu različitih materijala, njihove fizičke karakteristike, kao i pojave u

električnom i magnetnom polju; - razvija sposobnost razumjevanja i rješavanja elementarnih problemskih

zadataka; - prepoznaje i razumije primjenu osnovnih fizičkih zakona kod električnih

instrumenata, mašina i uređaja; - upoznaje opasnosti pri radu s električnom strujom i prihvata razloge preuzimanja

mjera zaštite; - prepoznaje i razumije djelovanje aktivnih elektronskih elemenata; - upoznaje sa katalozima i načinom njihove upotrebe; - razvija sposobnost osnovnih proračuna izbora elemenata i dimenzionisanja

jednostavne elektronske šeme; - razvija radne navike (sistematičnost, tašnost, dosljednost).

7

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski

ciljevi Preporuke za

izvođenje nastave učenik učenik učenik

I Osnovni električni pojmovi i veličine - Poznaje i građu

atoma i vrste elementarnih čestica

- Usvaja pojam električnog polja

- Definiše električni potencijal i električni napon i navodi njihove oznake i jedinice

- Definiše količinu elektriciteta, jačinu električne struje, električnu otpornost i provodnost i navodi njihove oznake i jedinice

- Razumije pojam električne struje i zna kako nastaje

- Definiše električni generator i navodi tipične izvore

- Definiše električni prijemnik i navodi vrste potrošača

- Definiše pojam električnog kola i navodi njegove elemente

- Definiše električni rad energiju i električnu snagu i navodi njihove oznake i jedinice

- Analizira pojavu

električnog polja - Razlikuje pojmove

električnog potencijala i napona

- Uočava kako se kreće količina elektriciteta i šta je tehnički smjer električne struje

- Skicira standardne simbole električnog kola

- Razvija analitičko

mišljenje

II Elektrostatika - Definiše

elektrostatičko polje i navodi njegove osobine

- Definiše sile u električnom polju i navodi Kulonov zakon

- Definiše jačinu električnog polja i

- Uočava razliku

između stacionarnog i elektrostatičkog polja

- Predstavlja grafički električno

polje - Definiše probno

- Razvija analitički

8

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski Preporuke za

ciljevi izvođenje nastave učenik učenik učenik

navodi njegove oznake i jedinice

- Objašnjava pojam polarizacije dielektrika

- Definiše električni kondenzator, kapacitivnost kondenzatora i navodi njegove oznake i jedinice

- Navodi vrste kondenzatora

- Usvaja način označavanja kondenzatora

- Objašnjava nastajanje proboja dielektrika

- Objašnjava proces punjenja i pražnjenja kondenzatora, kao i pojam vremenske konstante

- Nabraja načine povezivanja kondenzatora

- Objašnjava ekvivalentnu kapacitivnost, raspored opterećenja i padove napona kod različitih šema vezivanja kondenzatora

naelektrisanje - Određuje silu

međusobnog djelovanja naelektrisanih opterećenja

- Analizira raspored naelektrisanja na provodnicima

- Razlikuje i upoređuje kondenzator s promjenljivom i stalnom kapacitivnošću

- Izračunava ekvivalentnu kapacitivnost kod različitih šema povezivanja kondenzatora

pristup rješavanju problema, sposobnost uočavanja razlika i izvođenje zaključaka

III Jednosmjerna struja - Zna Omov i Džulov

zakon i njihovu primjenu

- Objašnjava uzroke zagrijavanja provodnika i dozvoljeno opterećenje

- Poznaje linearne elemente električnog kola

- Razumije pojam unutrašnje

- Određuje

elektromotornu, kontraelektromoto-rnu i elektrootpornu silu

- Rješava prosto električno kolo primjenjujući Omov i Džulov zakon

- Crta i tumači karakteristike NTC

- Razvija

sistematičnost u radu

9



otpornosti izvora - Objašnjava način

rješavanja prostog električnog kola: jedan izvor – jedan potrošač

- Navodi Prvi Kirhofov zakon

- Definiše električni otpor

- Opisuje zavisnost električnog otpora od temperature, svjetlosti i napona

- Navodi načine vezivanja otpornika

- Definiše ekvivalentnu otpornost

- Objašnjava djelovanje serijskog i paralelnog vezivanja otpornika i praktičnu primjenu i posljedice takvog vezivanja

- Objašnjava djelovanje unutrašnjeg otpora izvora na napon i struju električnog kola

- Objašnjava izračunavanje struja i padova napona u jednostavnoj mješovitoj vezi otpornika

i PTC otpornika - Određuje napon

između dvije tačke u kolu

- Razlikuje povezivanje ampermetra i voltmetra u električnom kolu i upoređuje njihove unutrašnje otpornosti

- Primjenjuje Kirhofov zakon

- Određuje ekvivalentnu otpornost, jačine električnih struja i pojedine padove napona

- Razvija sposobnost

vrednovanja sopstvenog rada

IV Elektromagnetizam - Usvaja pojam

magnetnog polja i njegove osnovne karakteristike

- Definiše i objašnjava osnovne veličine magnetnog polja, značaj, oznake i jedinice

- Određuje

magnetnu indukciju, jačinu magnetnog polja i magnetni fluks za pravi provodnik, solenoid , navojak

- Analizira

- Razvija

samokritičnost

10



- Definiše magnetno kolo

- Navodi Amperov zakon

- Objašnjava magnetne karakteristike

- Definiše magnetnomotornu silu, magnetnu otpornost i provodnost, permeabilnost, oznake i jedinice

- Definiše elektromagnetnu i elektrodinamičku silu, oznake i jedinice

- Objašnjava pojavu elektromagnetne indukcije

- Objašnjava pojavu magnetnog polja, njegov izvor

- Objašnjava magnetiziranje željeza

- Zna šta je elektromagnet

- Poznaje magnetna svojstva materije, magnećenje feromagnetnih materijala

- Navodi Lencovo pravilo

- Definiše indukovanu elektromotornu silu u pravolinijskom provodniku i indukovanu elektromotornu silu u navoju

- Navodi Faradejev zakon

- Definiše induktivnost i međusobnu induktivnost,

djelovanje sile na provodnik sa strujom kada se on nađe u stranom magnetnom polju sa uzajamnim djelovanjem dva provodnika sa strujom

- Pronalazi primjere praktične primjene indukcije u elektrotehnici

- Analizira pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije


sistematizovanja informacija

11



oznake i jedinice - Objašnjava pojavu

samoindukcije i uzajamne indukcije

- Zna šta je koeficijent induktivne sprege

12

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i

sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi

Preporuke za izvođenje nastave

učenik učenik učenik I Naizmjenična struja - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima naizmjeničnih električnih veličina i oblicima električnih veličina

- Definiše parametre naizmjeničnih veličina

- Navodi načine prikazivanja naizmjeničnih veličina

- Upoznaje se sa faznim odnosima naizmjeničnih veličina

- Poznaje grafike i osobine sinusne i kosinusne funkcije

- Razlikuje jednosmjerne i naizmjenične veličine

- Određuje parametre: trenutnu vrijednost, amplitudu, periodu, frekvenciju, kružnu frekvenciju

- Određuje srednju i efektivnu vrijednost naizmjeničnih veličina

- Određuje početnu fazu, fazu i faznu razliku

- Crta fazni i vremenski dijagram

- Analizira sabiranje naizmjeničnih veličina


mišljenje

II Paralelna veza elemenata u naizmjeničnim kolima - Objašnjava

paralelne načine vezivanja:

- omske otpornosti i induktivnosti,

- omske otpornosti i kapacitivnosti,

- induktivnosti i kapacitivnosti,

- omske otpornosti, induktivnosti i kapacitivnosti

- Definiše admitansu - Objašnjava pojavu

paralelne strujne rezonanse

- Crta šemu za svaku paralelnu vezu

- Na semi označava električne veličine i vezuje potrebne instrumente za njihovo određivanje

- Određuje provodnost i ekvivalentu impedansu

- Crta vremenski i vektorski dijagram napona i struja

- Analizira trougao struja-provodnost-snaga

III Trofazni sistemi - Upoznaje se s

osnovnim pojmovima trofaznih sistema


vrednovanja sopstvenog rada

13



- Objašnjava simetrični i nesimetrični trofazni sistem

- Navodi načine vezivanja u trofaznim sistemima: navoja generatora (transformatora) i prijemnika

- Poznaje definicije linijskih i faznih napona, linijskih i faznih struja

- Definiše snage i energije trofaznih sistema

- Objašnjava pojavu obrtnog magnetnog polja

- Upoznaje se sa potrebom trofaznih sistema u praksi

- Razumije princip rada trofaznog generatora i motora

- Upoređuje karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema

- Crta vektorski dijagram struja i napona u trofaznom sistemu i predstavlja ih matematičkim izrazima

- Analizira vezivanje trofaznog sistema u zavisnosti od vrste opterećenja

- Određuje snagu potrošača, jačinu struje, napona i otpornost u slučaju veze u zvijezdu, odnosno trougao

IV Poluprovodnici - Upoznaje se sa

strukturom poluprovodnika

- Objašnjava nastajanje poluprovodnika P i N tipa

- Navodi vrste kretanja naelektrisanih čestica u poluprovodniku

- Razumije nastajanje kovalentne veze, parova elektron-šupljina i pojam rekombinacija

- Razlikuje provodnike, poluprovodnike i izolatore na osnovu njihove kristalne strukture

- Uočava razliku među primjesama za dobijanje poluprovodnika P i N tipa

- Uočava razliku između haotičnog, usmjerenog i difuzionog kretanja naelektrisanih čestica

- Razvija analitičnost

u radu

V Diode - Objašnjava

obrazovanje PN spoja

- Crta raspodjelu

prostornog

14



- Definiše direktno i inverzno polarisan PN spoj

- Objašnjava dobijanje strujno naponske karakteristike diode

naelektrisanja, električnog potencijala i električnog polja u PN spoju

- Uočava razliku među provodnim i neprovodnim stanjem diode

VI Bipolarni tranzistori - Poznaje unutrašnju

strukturu tranzistora

- Navodi vrste tranzistora

- Zna simbole i elektrode tranzistora

- Objašnjava princip rada tranzistora na modelu sa zajedničkim emitorom

- Definiše osnovne komponente struja u tranzistoru

- Zna način vezivanja tranzistora u električnim kolima

- Navodi načine za proizvodnju

- Uočava razliku

između tranzistora PNP i NPN tipa

- Uočava djelovanje tranzistora kao pojačavača na statičkim karakteristikama

- Crta karakteristike tranzistora

- Analizira područje rada tranzistora na statičkim karakteristikama

- Postavlja granice u radu tranzistora

VII Spojni tranzistori sa efektom polja (fet-ovi) - Zna pojam i

funkciju unipolarnog tranzistora (FET)

- Razumije funkciju elektroda kod FET-a

- Objašnjava dobijanje statičkih karakteristika FET-a

- Poznaje pojam i funkciju ostalih vrsta unipolarnih tranzistora (MOSFET i CMOS)

- Pojačavači sa FET-ovima

- Crta strujno

naponske karakteristike FET-a

- Crta karakteristike svih vrsta FET-ova

- Određuje položaj radne prave i radne tačke na izlaznim karakteristikama FET-a

- Crta primjere upotrebe FET-a u različitim kombinacijama

- Crta ekvivalentnu šemu FET-a

- Razvija osjećanje

preciznosti i urednosti

15



- Zna jednosmjerni režim rada pojačavača sa FET-om

- Zna načine za stabilizaciju rada pojačavača sa FET-om

- Zna parametre FET-a

pomoću “g“ parametara

- Analitički izvodi pojačanja, ulaznu i izlaznu otpornost

VIII Bipolarni tranzistor kao prekidač - Objašnjava

bipolarni tranzistor kao prekidač

- Zna konstrukciju dijaka,trijaka i tiristora

- Nabraja primjene tranzistora kao prekidača,primjenu dijaka,trijaka i tiristora u električnim kolima

- Razumije potrebe hlađenja elektronskih elemenata

- Razlikuje stanja

koje postoje kod tranzistora koji radi kao prekidač

- Analizira rad jednostavnih šema u kojima se koriste tiristori, trijaci, dijaci

- -Povezuje teorijska

znanja sa informacijama svakodnevnog zivota

IX Operacioni pojačavači (op) - Navodi

karakteristične veličine i parametre operacionog pojačavača

- Definiše idealni operacioni pojačavač i njegove opšte osobine

- Objašnjava djelovanje osnovnih veza sa operacionim pojačavačem:

- invertujući operacioni pojačavač

- neinvertujući operacioni pojačavač

- kolo za sabiranje i

- Razlikuje osnovne parametre operacionog pojačavača

- Uočava razliku između različitih veza sa operacionim pojačavačem

- Crta simbol i raspored izvoda OP

- Crta šemu spajanja OP na izvor jednosmjernog napona

- Određuje izlazni napon OP

- Uočava osnovne osobine idealnih OP

- Crta i analizira invertujući pojačavač

- Određuje i računa


mišljenje

16



oduzimanje napona sa operacionim pojačavačem

- integrator - diferencijator - Objašnjava uticaj

realnih parametara integrisanih OP na karakteristikama realizovanih kola

- Objašnjava i razumije frekvencijsku karakteristiku pojačavača

- Bira elemente iz kataloga za različite primjene

naponsko pojačanje invertujućeg pojačavača

- Crta talasne oblike ulaznog i izlaznog napona i uočava fazni pomjeraj

- Skicira šemu neinvertujućeg pojačavača na čiji ulaz je doveden pozitivan napon

- Određuje pojačanje kod idealnog i realnog neinvertujućeg pojačavača

- Uočava jedinični pojačavač

- Radi osnovne zadatke vezane za invertujući i neinvertujući pojačavač

- Crta i analizira kolo za sabiranje i oduzimanje napona sa OP

- Računa izlazni napon

- Crta i analizira šemu integratora

X Naponski stabilizatori - Objašnjava

stabilizator jednosmjernog napona sa negativnom povratnom spregom

- Objašnjava i razumije integrisani stabilizator sa ugrađenim zaštitama

- Navodi vrste integrisanih stabilizatora

- Crta strukturnu šemu integrisanog stabilizatora

- Uočava primjenu negativne povratne sprege

- Crta i analizira integrisani stabilizator sa ugrađenom zaštitom

- Crta šemu veze, izgled i oznake nožica navedenih integrisanih stabilizatora

- Povezuje uzroke i

posledice

XI Logička kola

17



- Navodi opšte karakteristike logičkih kola

- Navodi osnovna logička kola

- Nabraja različite tehnike za realizaciju logičkih kola

- Objašnjava i razumije TTL kola

- Navodi karakteristike logičkih kola sa MOSFET-ovima

- Objašnjava CMOS invertor

- Objašnjava invertor, logičko NI i NILI kolo

- Razlikuje opšte karakteristike logičkih kola

- Crta simbole i funkcionalne tabele osnovnih logičkih kola

- Uočava kriterijume na osnovu kojih se vrednuju logička kola

- Crta i analizira standardno NI kolo sa dva ulaza

- Crta i analizira standardno TTL NILI kolo

- Analizira CMOS invertor

- Crta strukturnu šemu i prenosnu karakteristiku CMOS invertora

- Crta i analizira strukturnu šemu i realizaciju NI i NILI kola

- Uočava prednost CMOS kola u odnosu na TTL kola


logičkog razmišljanja

XII Impulsna kola - Navodi oblike

signala - Objašnjava RC i CR

uobličavačka kola - Objašnjava

integrator - Objašnjava

diferencijator - Objašnjava

ograničavač pozitivnog i negativnog napona sa OP

- Objašnjava i razumije komparatore

- Objašnjava Šmitovo okidno kolo

- Crta različite oblike signala

- Analizira RC kolo - Analizira CR kolo - Crta odziv CR kola

na pobudu pravougaonih impulsa

- Crta napon na izlazu integratora

- Crta napon na izlazu diferencijatora za slučaj povorke impulsa

- Analizira komparator napona izveden pomoću OP

- Crta i analizira Šmitovo okidno

18



kolo, karakteristiku prenosa i simbol

XIII Multivibratorska kola - Objašnjava i

razumije astabilni multivibrator sa CMOS NILI kolima

- Navodi promjene napona na krajevima kondenzatora kod astabilnog multivibratora

- Navodi CMOS kola sa zaštitnim diodama

- Objašnjava i razumije monostabilni multivibrator realizovan sa CMOS NILI kolom

- Analizira šemu

astabilnog multivibratora

- Analizira invertor sa zaštitnim diodama

- Analizira monostabilni multivibrator


preciznosti pri radu

XIV Optoelektronika - Objašnjava

fotodiode, fototranzistore, fotootpornike

- Objašnjava svijetleće poluprovodničke diode i tečni kristal

- Objašnjava i zna primjenu optokaplera

- Uočava građu i princip rada fotootpornika, fototranzistora i fotootpornika

- Čita oznake dioda - Analizira

optokapler

- Razvija

interesovanje za proučavanje novih tehnologija

XV Memorijski elementi - Upoznaje se sa

osnovnim memorijskim elementima

- Upoznaje se sa flip flopom kao memorijskim elementom

- Objašnjava princip rada pojedinih flip flopova

- Uočava ulogu memorijskih elemenata

- Upoređuje funkcionisanje pojedinih flip flopova

- Razlikuje funkcije pojedinih flip flopova


analiziranja i logičkog razmišljanja

XVI Registri i brojači - Definiše pojam

registra - Upoznaje se sa

postupkom

- Uočava ulogu i

19



razmjene podataka između registara

- Definiše pojam brojača, nabraja vrste, zna ulogu i primjenu brojača

- Upoznaje i objašnjava princip rada brojača

primjenu registara - Povezuje

razmjenu podataka između registara

XVII Kombinacione mreže (složeni kombinacioni sklopovi) - Upoznaje se sa

principom rada i primjenom kodera, dekodera i multipleksora i demultipleksora

- Upoređuje princip rada i primjenu kodera, dekodera, multipleksora i demultipleksora

- Uočava da pravilnim pristupom na jednostavan način može riješiti složene probleme

XVIII Mikroprocesori i mikroračunari - Definiše pojam

mikro-procesora, mikrokontrolera i programabilnog logičkog upravljača (PLC) i objašnjava njihove blok šeme

- Razumije građu i primjenu mikroprocesora i mikrokontrolera

- Zna osnove programiranja mikroprocesora i mikrokontrolera

- Razlikuje pojmove

mikroprocesor, mikrokontroler i programibilni logički upravljač (PLC)

- Pokazuje načine povezivanja mikroprocesora i mikrokontro-lera sa okolinom

- Upisuje gotov program u memoriju mikrokontrolera

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Piroćanac: „Osnovi elektrotehnike I“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2003. - Pendić, M. Pendić, J. Menart: „Osnovi elektrotehnike II“, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2003. - R. Opačić: „Elektronika I“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2003. - R. Opačić: „Elektronika II“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2003. - Stanković, R. Laković: „Elektronika“, ETF Podgorica, 1999. - S. Zdravković, M. Topalović, F. Presetnik: „Digitalna elektronika“, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - D. Martinović, Z. Pendić, J. Menart: „Energetska elektronika“, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001.

20

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremeljena računarom, A/V sredstvima

(grafoskop, dijaprojektor s odgovarajućim slajdovima) i dr. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po

jedan test). Vrednovanje znanja vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom

klasifikacionom periodu), - Pisanih radova - testova (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom

klasifikacionom periodu). Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja elektronike. 9. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetom Znanja

Predmet Znanja - Osnovni pojmovi i veličine - Hemija

- Praktična nastava - Građe atoma - Fizičke veličine u

autoelektrici - Jednosmjerna struja - Elektrostatika - Elektromagnetizam

- Matematika - Hemija - Praktična nastava

- Mjerenje i računanje električnih veličina

- Elektroliti - Dielektrični i feromagnetni

materijal - Primjena kondenzatora i

kalemova u automehatroničkoj praksi

- Vektori i operacije sa vektorima

- Elementi R, L i C u naizmjeničnim kolima i njihovo povezivanje

- Trofazni sistem

- Matematika - Fizika - Praktična nastava

- Trigonometrijske funkcije - Kompleksni brojevi - Primjena u

automehatroničkoj praksi - Logička kola, memorijski

elementi, registri i brojači - Informatika - Praktična nastava

- Brojni sistemi, Kodovi - Primjena u

automehatroničkoj praksi

21

1.2.2. ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OPREMA NA MOTORNIM VOZILIMA 1. Naziv predmeta: ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OPREMA NA MOTORNIM VOZILIMA



Ukupno

I 72 72 II 72 72 III 72 72 IV

Ukupno 216 216 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik: - Usvaja znanja o komponentama motornog vozila koje proizvode,

prenose i koriste električnu energiju, kao i komponentama automatskog upravljanja motornim vozilom;

- Razumije i zna kako rade pojedini električni i automatski sistemi motornog vozila;

- Upoznaje i razumije namjenu i rad pojedinih elemenata čije se funkcionisanje zasniva na električnoj energiji.

22





I Uvodni dio - Razumije osnove

mjerenja i definiše:

- pojam veličine i pojam jedinice

- pojam mjerenja - pojam tačnosti - Greške u mjerenju - Međunarodni

sistem jedinica - Pojam osnovnih i

izvedenih jedinica - Tablicu prefiksa za

umnožavanje jedinica

- Objašnjava i razumije pojam standardizacije

- Računa apsolutne, relativne, procentne greške, srednje kvadratne greške i srednje standardno odstupanje

- Razlikuje osnovne jedinice međunarodnog sistema jedinica,

- Razvija predstavu o izvedenim jedinicama

- Crta tablicu prefiksa za umnožavanje vrijednosti jedinica


zapažanja, razlikovanja i prepoznavanja

- Tablica osnovnih i

izvedenih elektrotehničkih veličina

II Mjerenje i mjerni instrumenti - Navodi osnovne

mjerne instrumente u automehatronici i objašnjava njihovu namjenu (ampermetar, voltmetar, ommetar, unimjer i osciloskop)

- Objašnjava pokazivanje na analognom mjernom instrumentu i pri tome ima u vidu klasu tačnosti

- Objašnjava pokazivanje na digitalnom mjernom instrumentu i pri tome ima u vidu klasu tačnosti

- Zna način podešavanja, očitavanja i priključivanja ampermetra/

- Na mjernom

instrumentau razlikuje namjenu elemenata po grupama za podešavanje, očitavanje i priključivanje

- Na analognom pokazivaču mjernih vrijednosti, razlikuje skale, kazaljke, paralakse, uočava značenje simbola na skali i pojam klase tačnosti

- Čita izmjerene vrijednosti na digitalnom instrumentu

- Na ampermetru ili unimjeru podešenom u režim ampermetra, uočava elemente za podešavanje, očitavanje i

- Stiče radne navike - Razvija osjećanje

preciznosti

- Tablica simbola

elektrotehničkih instrumenata

- Unimjer - Ampermetar - Voltmetar - Ommetar

23



voltmetra/ ommetra ili unimjera podešenog u odgovarajuči režim

- Zna princip očitavanja analognog i digitalnog pokazivanja i zna redosled radnji prilikom mjerenja

- Zna pravilo priključivanja ampermetra, ommetra i voltmetra u mjerno kolo i njihove grafičke simbole

- Zna razlike u namjeni i primjeni ampermetra, voltmetra i ommetra

- Poznaje strukturu i princip rada katodne cijevi, poznaje strukturu ravnih displeja i razumije njihovu analognu upotrebu na mjestu katodne cijevi

- Zna postupke za rukovanje osciloskopom za neposredna mjerenja putem mjernih sondi

- Razumije princip ispisivanja slike na katodnoj cijevi i displeju

- Objašnjava izvore mjernih signala (NF izvori, VF izvori, generator funkcije, impulsni generator, generator šuma, djelitelj napona i drugi)

priključivanje, određuje način priključivanja ampermetra u mjereno električno kolo

- Na voltmetru ili unimjeru podešenog u režim voltmetra, zapaža elemente za podešavanje, očitavanje i priključivanje

- Razlikuje principe očitavanja analognog i digitalnog pokazivanja i određuje redosled radnji prilikom mjerenja

- Na ommetru ili unimjeru podešenom u režim ommetra, razlikuje elemente za podešavanje, očitavanje i priključivanje,

- Razlikuje principe očitavanja analognog i digitalnog pokazivanja

- Razlikuje elemente za: priključivanje osciloskopa, podešavanje režima mjerenja osciloskopom i očitavanja rezultata mjerenja prikazanih na displeju

- Koristi osciloskop i bilježi rezultate mjerenja

- Razvija razmišljanje u analogijama i kreativnost u traganju za rješenima

24



- Razumije osnovne principe i karakteristike NF i VF generatora

- Razumije osnovno djelovanje generatora funkcije, osnovnu konstrukciju i karakteristike impulsnog generatora, djelitelja napona

III Zaštita od strujnog udara - Nabraja i

objašnjava propisane načine za zaštitu od strujnog udara

- Zna strukturu „šuko utičnice” i razumije princip rada zaštitnih strujnih prekidača

- Analizira opasna dejstva električne struje

- Utvrđuje metode zaštite malim naponom, izolovanjem, nulovanjem i uzemljenjem i zaštitu prekostrujnim prekidačem

- Razvija

odgovornosti za zaštitu ljudi i materijalnih dobara

IV Izvori električne energije - Razumije princip

dobijanja i proizvodnje električne energije: pomoću generatora naizmjenične struje i iz hemijskih izvora

- Opisuje strukturu termoelementa, fotoelementa i piezoelementa i razumije način njihovog funkcionisanja i poznaje domen upotrebe

- Poznaje konstrukciju olovnog akumulatora

- Navodi karakteristike

- Razlikuje različite

izvedbe akumulatora za automobil

- Razlikuje

konstruktivne djelove i elemente olovnog akumulatora i analizira hemijske reakcije pri njegovom punjenju i pražnjenju

- Utvrđuje postupke punjenja akumulatora

- Razlikuje različite metode punjenja akumulatora

- Čita oznake akumulatora

- Koristi podatke o

25



punog i karakteristike ispražnjenog akumulatora

- Poznaje pojam kapaciteta akumulatora

- Objašnjava metode punjenja akumulatora: normalnom strujom, strujom formiranja, strujom desulfatizacije, stalnom strujom, stalnim naponom, zna i razumije krivu brzog punjenja navodi vrste akumulatora koje se koriste na motornim vozilima

- Razumije funkciju akumulatorskog senzora i sigurnosne kleme

kapacitetu akumulatora

- Tabele sa

karakteristikama različitih metoda punjenja akumulatora

V Provodnici – kablovi, instalacije i instalaciona oprema na motornom vozilu - Navodi tipove

kablova – provodnika za prenos upravljačkih signala i podataka u sistemu automobila

- Zna tehničke karakteristike i namjenu kablova – provodnika koji se koriste za prenos električne energije

- Navodi alat i opremu za provjeravanje ispravnosti, popravku i postavljanje instalacionih kablova

- Navodi pravila propisnog

- Razvrstava različite

tipove kablova za prenos električne energije od izvora do potrošača prema namjeni

- Analizira strukturu, pravi popis naziva, odgovarajućih oznaka, predstavlja strukturu kablova – provodnika koji se koriste za prenos upravljačkih signala i podataka

- Pravi popis alata i oprema potrebne za popravku i postavljanje instalacionih kablova

- Koristi tabelu


izrade sistematskog pregleda činjenica o objektima koje posmatra

- Signalni uređaji i

instrumenti koji prenose podatke vozaču ili automatskim sistemima samog vozila

26



postavljanja instalacija

- navodi vrste i poznaje namjenu, način i uslove priključivanja elemenata instalacione opreme

- Zna pravila o redosledu priključivanja potrošača, njihovom raspoređivanju po osiguračima i mimo osigurača

- Zna standarde boja i oznaka na kablovima i pravila o provlačenju (postavljanju) instalacionih kablova

izbora prečnika provodnika i osigurača shodno snazi potrošača

- Uočava neophodnost korištenja priključnih stopica na krajevima kablova

- pravi popise raznih vrsta prekidača (releja), osigurača, mjernih i signalnih uređaja i instrumenata i uočava njihove karakteristike

VI Razvijena šema električne instalacije na automobilu - Navodi simbole na

razvijenoj cjelovitoj šemi električne instalacije automobila

- Zna funkcionalne cjeline, koje se sastoje od više elemenata, na šemi instalacije

- Poznaje tabelu standardnih oznaka za priključnice (DIN)

- Zna principe rada: - napajanja, - uređaja za

startovanje - dodatna oprema

(alarm, časovnik, upaljač, muzički uređaj)

- signalizacija na vozilu

- osvjetljavanje puta

- Pravi popis naziva

simbola i prepoznaje simbole na razvijenoj cjelovitoj šemi električne instalacije automobila, prepoznaje funkcionalne cjeline od više elemenata na šemi instalacije vozila i prateće oznake simbola, priključnica, boja provodnika i slično

- razlikuje funkcionalne cjeline na šemi električne instalacije automobila, zapaža koji im elementi pripadaju a koji ne


zapažanja

27



i svjetiljke za obilježavanje vozila

- uređaji za kontrolu i pokazivanje stanja

- uređaji za grijanje, hlađenje i zračenje

- brisači i ispiranje stakala,

- farovi i farovi za maglu

- Pravi popis standardnih oznaka za priključivanje

28




učenik učenik učenik I Potrošači (električni prijemnici) - Objašnjava

strukturu, namjenu, specifičnosti ugradnje i način rada uređaja za signalizaciju

- Nabraja rasvjetna tijela na automobilu, zna namjenu, navodi strukturu-konstrukciju, poznaje principe rada i poznaje položaj ugradnje

- Analizira strukturu,

specifičnosti ugradnje i način rada uređaja za signalizaciju

- Analizira strukturu transformatora, razlikuje strujno od magnetnog kola


izrade sistematskog pregleda činjenica o pojavama koje posmatra

II Baterijski sistem paljenja - Navodi elemente

sistema paljenja OTO motora, navodi njihovu galvansku povezanost i oznake priključnica

- Objašnjava šemu

bobine, proces gradnje i razgradnje magnetnog polja u jezgru bobine i stvaranje visokog napona u sekundaru bobine

- Poznaje teoretski i praktični dijagram napona na sekundaru bobine, kada je paljenje ispravno

- Objašnjava konstrukciju standardne bobine, navodi njene uobičajene karakteristike i od kojih konstrukcionih parametara one

- Pravi popis

elemenata električnog kola paljenja OTO motora: akumulator, kontakt ključ, bobinu, razvodnik paljenja, platinsko dugme i svjećicu i utvrđuje redosled njihovog povezivanja

- Prati posledice

zatvaranja i otvaranja platinskog dugmeta na struju i napon primara, na proces gradnje i razgradnje magnetnog polja u jezgru bobine i na pojavu visokog napona na sekundaru bobine

- Analizira normalni teoretski-idealni i praktični-realni


preglednog i sistematizovanog predstavljanja podataka


zapažanja sličnosti i razlika

- Osciloskopsko

snimanje jednog realnog ciklusa paljenja

29



zavise - Objašnjava

kostrukciju i primjenu bobina namijenjenih ugradnji na svaki cilindar motora posebno, kao i bobina sa dva visokonaponska priključka, i zna električne šeme njihove primjene

- Objašnjava šemu i praktične izvedbe, sa platinskim dugmetom i tranzistorsku, primarnog kola bobine, zna razliku ta dva rješenja i prednosti tranzistorskog Poznaje principe tranzistorskog paljenja: indukcioni i pomoću Holovog senzora

- Zna princip Motronic rješenja paljenja OTO motora

- Navodi postupak podešavanja tačke paljenja, zna obrazložiti razloge podešavanja, poznaje posledice lošeg podešavanja, opisuje dva tipa regulatora: centrifugal ni i vakuumski regulator pretpaljenja, kao i principe njihovog rada

- Objašnjava pojavu udarnog sagorijevanja

dijagram napona na sekundaru bobine, i definiše odgovarajuće pojmove vezane za cjelinu ciklusa procesa paljenja (ugao obrtaja radilice između dva paljenja, ugao u toku kog je platinsko dugme zatvoreno, ugao u toku kojeg je platinsko dugme otvoreno, trajanje varnice-gorenja, prigušene oscilacije usled preostale energije, tačka paljenja, napon paljenja, napon gorenja, kraj gorenja – nastanak prigušenih oscilacija, tačka zatvaranja platinskog dugmeta, završetak izgradnje magnetnog polja jezgra bobine)

- Razlikuje konstrukciju i namjenu bobina namijenjenih ugradnji na svaki cilindar motora posebno, kao i bobina sa dva visokonaponska priključka

- Utvrđuje postupak podešavanja tačke paljenja i objašnjava razloge za to, nabraja posledice lošeg podešavanja,

- Upoređuje način rada različitih


30



smjese goriva i vazduha, razloge ove pojave,

- Poznaje strukturu senzora za udarno sagorjevanje, signale sa ovog senzora pri ispravnom radu i kod pojave udarnog sagorjevanja razumije postupke kojima se udarno sagrjevanje izbjegava – spriječi i načine ugradnje senzora udarnog sagorjevanja

- Poznaje metode upravljanja strujom u primarnom kolu i ulogu upravljačkog uređaja i objašnjava potrebu za tim

- Objašnjava automatizovanu upravljačku proceduru, koja se primjenjuje u slučaju da paljenje (na nekom cilindru) izostane

- Objašnjava ulogu razvodnika paljenja u cjelini koju sačinjavaju: bobina-visokonaponski kabl-razvodnik-visokonaponski kabl-svjećice, zna zakonitost broja obrtaja osovine razvodnika u odnosu na broj obrtaja radilice

- Navodi tipične vrijednosti otpora pojedinih

tipova regulatora - Izučava razloge -

očuvanje katalizatora - za automatizovanu upravljačku proceduru, koja se primjenjuje u slučaju da paljenje (na nekom cilindru) izostane

- Utvrđuje ulogu razvodnika paljenja u cjelini koju čine bobina-visokonaponski kabl-razvodnik-visokonaponski kabl-svjećice

- Upoređuje metod upravljanja rotirajućeg razvodnika paljenja i mirujućeg razvodnika paljenja

- Koristi tabelu kvarova sistema za paljenje

za prenos podataka i utvrđuje njihove karakteristike sa aspekta pouzdanosti u slučaju ispada bar jednog od sačinilaca mreže

- Koristi tablice sa

podacima o dozvoljenom momentu pritezanja svjećice

- Navikava se na

sistematičan pristup u izvršavanju zadataka

- Uzorci - Modeli - Skice - Šeme

31



elemenata sistema paljenja kojima se služi da bi utvrdio mjesto kvara i izvršio popravku

- Poznaje metod dijagnosticiranja kvara paljenja prema stanju elektroda svjećice

- Navodi karakterisatike i uslove primjene raznih tranzistoriziranih uređaja za paljenje: čisto tranzistorski uređaj, elektronski uređaj koji se oslanja na stalno automatsko podešavanje paljenja, i potpuno elektroničko paljenje

- Objašnjava strukturu i navodi propisane karakteristike svjećice

- Navodi karakteristične pojmove: izolatorsko tijelo svjećice, ležište svjećice (2 tipa), masene elektrode (4 tipa), centralna elektroda, položaj varnice, dužina nožice izolatora, strujna staza, brojčane karakteristike

u ležište - Pronalazi grešku u

paljenju i primjenjuje tablicu predviđenih kvarova

- Upoređuje razlike,

sličnosti i prednosti između različitih načina paljenja

- Uzorci - Modeli - Skice - Šeme

III Can bus sistem - Objašnjava pojam

sinhronog i asinhronog prenosa podataka, serijskog i paralelnog

32



prenosa podataka, brzine prenosa podataka i o pojmu realnog vremena

- Definiše pojam mreže za prenos podataka i nabraja i objašnjava osnovne konfiguracije: prstenastu, linearnu, stablastu i zvjezdastu

- Navodi osnovne karakteristike različitih vrsta prenosa podataka

- Definiše pojam CAN (Controller Area Network) tehnike

- Zna tipičnu šemu načinjenu prema CAN tehnici

- Poznaje sistema za umrežavanje upravljanja u motornom vozilu, Multiplex, LIN, CAN, D2B, MOST, Byteflight, ili Bluetooth

- Objašnjava tipičnu šemu instalacije na motornom vozilu, napravljenu prema CAN i LIN tehnici

- Definiše pojam sistema električne sabirnice i definiše strukture i procedure koje se za taj pojam vezuju

- Poznaje osnovnu namjenu (prenos podataka od upravljačkih uređaja do aktora) i detalje LIN sabirničkog sistema za prenos podataka

- Upoređuje različite

tipove umrežavanja po osnovi pouzdanosti

- Uočava različite

sisteme i njihove karakteristike: način prenosa podataka (električni, ili optički, sa dva, ili jednim vodom), naziv, najveću brzinu prenosa podataka, područje primjene, način prenosa podataka i strukturu

- Analizira i utvrđuje

strukturu sistema električne sabirnice i definiše njegove elemente: generatore signala, upravljačku elektroniku za aktore, mikroprocesore za računanje funkcija, kontrolore za upravljanje komunikacijom preko sabirnice

- Uočava prednosti

33



- Poznaje osnovnu namjenu (umrežavanje podataka svih upravljačkih uređaja, izuzev motorskih) i detalje CAN mrežnog sistema za prenos podataka, sa uslovima postizanja stabilnosti, sa protokolom o radu i tipovima komunikacojskih protokola

- Objašnjava strukturu jednog paketa podataka i oblik voda kojim se on prenosi

- Poznaje namjenu i karakteristike GATEWAY interfejsa

- Objašnjava karakteristike i strukturne elemente D2B i MOST sistema: prenos podataka preko optičkih komunikacionih vodova

- Navodi karakteristike i opisuje strukturu optičkih kablova

- Poznaje proceduru samodijagnosticiranja D2B i MOST sistema

- Objašnjava klasifikaciju grešaka, sistem tačnosti u traženju kvara, metode ispitivanja greške

- Objašnjava procedure

sistema CAN nad konvencionalnim sistemom prenosa podataka

- Poredi sisteme sa i bez CAN magistrale

- Analizira CAN mrežni sistem za prenos podataka i utvrđuje njegove karakteristike: MultiMaster princip – Više uređaja istovremeno se postavlja u režim proizvođača signala za upravljanje i princip arbitraže kada se više uređaja istovremeno usmjeri na isti resurs

- Na strukturi

paketa podataka u CAN tehnici analizira otpornost sistema prema kratkim spojevima komunikacionih provodnika

- Uočava strukturu i osobine optičkih sistema za sabirnički prenos podataka: brzinu prenosa, tipove signala i podataka za prenos, otpornost na smetnje i oštećenja

34



mjerenja, testiranja i dijagnosticiranja i objašnjava proceduru rada sa dijagnostičkim uređajem

35

Razred: TREĆI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik I Električne mašine na motornim vozilima - Poznaje osnovne

definicije mašine, električne mašine i osnovne zajedničke karakteristike njene strukture

- Objašnjava konstrukciju generatora trofazne struje (alternatora) i razumije princip njegovog rada

- Nabraja elemente generatora električne energije na automobilu

- Opisuje princip rada jednofaznog usmjerača sa srednjom tačkom i trofaznog usmjerača (navodi elemente i opisuje funkcionisanje cjeline šeme trofaznog generatora sa priključenim, regulatorom, usmjeračem, akumulatorom i električnom mrežom motornog vozila, i to u rešimu predpobude, pobude i preuzimanja energije od strane potrošača

- Razumije funkcionisanje tranzistoriziranog regulatora napona

- Zna strukturu i namjenu još dva tipa generatora koji se najčešće

- Analizira i utvrđuje

zajednička svojstva svih električnih mašina: rotor, stator, magnetno kolo, električno kolo, induktor, indukt

- Analizira i utvrđuje princip rada generatora naizmjenične struje

- Analizira i opisuje konstrukciju generatora trofazne struje

- Na razvijenim šemama posmatra, prati i analizira rad jednofaznog usmjerača sa srednjom tačkom i trofaznog usmjerača

- Tumači razvijenu šemu trofaznog generatora i izvodi princip funkcionisanja trofaznog generatora

- U razvijenoj šemi regulatora napona (reglera), uočava elektronske elemente

- Pregleda sadržaj tablice kvarova generatora i uočava načine njihovog otklanjanja

- Koristeći crtež analizira elemente startera i opisuje funkciju svakog elementa posebno

- Uvježbava

sposobnost planiranja

- Uzorci, modeli,

makete, skice, šeme električnih mašina

36



koriste na automobilu

- Objašnjava

strukturu startera (elektropokretača), odvojeno posmatra pojedine konstrukcione i funkcionalne cjeline, zna njihov princip rada i princip rada startera u cjelini

- Poznaje tablicu kvarova startera i načine za popravku

- Opisuje strukturu i razumije princip rada jednosmjernog motora, navodi tipove jednosmjernih motora i zna njihove upotrebne karakteristike

- Opisuje strukturu i obrazlaže princip rada koračnog motora

- Opisuje strukturu i razumije princip rada jednosmjernog motora bez komutatora

- Uočava pojedine konstrukcione cjeline i usaglašeno funkcionisanje elemenata posmatrane cjeline i starter kao sintetizovanu cjelinu i opisuje funkcionisanje te cjeline

- Zapaža specifičnosti konstrukcija posmatra elemente tablice kvarova, koristi podatke iz nje i planira popravke startera

- Upoređuje karakteristike osnovnih tipova jednosmjernih motora koristeći crtež ili model

II Osnovi automatike - Zna definicije

osnovnih pojmova iz oblasti automatskog upravljanja

- Definiše pojam negativne povratne sprege i njene namjene

- Razumije funkciju komparatora i princip njegovog dejstva

- Povezuje sistem

automatskog upravljanja i sitem regulacije

- Na primjeru analizira i definiše pojam negativne povratne sprege i utvrđuje njenu namjenu

- Na primjeru sistema opisanog

- Crtež negativne i

pozitivne povratne sprege

- Crtež funkcija koje

predstavljaju različite oblike stabilnosti sistema

- Crtež blok-šeme

37



- Definiše pojam stabilnosti i pouzdanosti sistema

- Zna nazive i nabraja elemente kruga automatskog upravljanja, njihov redosled u blok-šemi kruga automatskog upravljanja, namjenu i svrstava ih prema namjeni

- Nabraja oblike standardnih funkcija za ulazne veličine posmatranog sistema prilikom analize pojava u automatici

- Poznaje definiciju i karakteristike pretvarača

- Objašnjava princip rada analogno digitalnih i digitalnoanalognih pretvarača i njihovu namjenu

- Poznaje senzore koji se koriste na motornom vozilu i klasira ih prema namjeni i stepenu složenosti strukture i obrade praćene veličine

- Nabraja sve vrste senzora na vozilu, opisuje principe rada i navodi njihovu primjenu:

- senzor za praćenje promjena pritiska, ili razlike pritiska,

- senzor hemijskog sastava gasova,

- senzor temperature,

funkcijom koja se može crtati prikazuje različite vrste sistema s obzirom na stabilnost

- Crta i tumači blok-šemu kruga automatskog upravljanja, izvodi listu sa nazivima i namjenom pojedinih elemenata i razvrstava ih u grupe prema načinu djelovanja

- Na crtežu uočava osobine standardnih funkcija i pravi njihov komparativni popis:

- odskočna funkcija, - Hevisajdova, - impulsna, - jedinična impulsna, - dirakova, - nagibna, - sinusna funkcija - Uočava različite

vrste osnovnih i složenih pretvarača njihovu namjenu i karakteristike

- Posmatra, analizira razvijene šeme i opisuje princip rada analognodigitalnih i digitalnoanalognih pretvarača i pronalazi primjere njihovog korištenja

- Na primjeru ABS, pronalazi vezu realnog automatski upravljanog sklopa i idealizovane blok šeme automatskog

kruga automatskog upravljanja

- Crteži standardnih

ulaznih funkcija - Crteži različitih

tipova pretvarača

38



- senzor vlage, - senzore promjene

napona i jačine električne struje,

- senzor praćenja promjene ugla,

- ultrazvučni senzor, - seizmički za

praćenje vibracija, - senzori promjene

položaja, - senzori ubrzavanja, - optički senzori, - senzori stanja ulja

i drugi - Objašnjava realni

automatski upravljani sklop i opisuje njegove pretvaračke i upravljačke elemente i njihovo ponašanje

upravljanja, poredi ih i uočava elemente koji u sebi objedinjuju više funkcija

- Razlikuje vrste i upoređuje karakteristike različitih vrsta senzora u automehatronici

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Dekanj J.: Električni uređaji na motornim vozilima, I, II, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Švara B.: Elektronicko ubrizgavanje i paljenje kod otto motora,knjiga i radni

udžbenik, Otvoreno sveucilište, Zagreb, 1994. godine. - Delac A. i Vlaic Z.: Metodicke vježbe – Motori s unutarnjim izgaranjem, Školska

knjiga, Zagreb, 2005. - Delac A. i Vlaic Z.: Metodicke vježbe - Motori s unutarnjim izgaranjem, prirucnik

za nastavnike, Školska knjiga, Zagreb, 2005. - Nikolic G.:Metodicko-didakticki prirucnik Pneumatika i elektropneumatika,

Školske novine, Zagreb, 1998. - Nikolic G.: Upravljanje (II. izdanje), Školske novine, Zagreb, 2003. - Božicevic J.: "Temelji automatike 1. dio ", Školska knjiga, Zagreb, 2001. - Tehnička enciklopedija - Fachkunde Kraftfahrzeugetechnik – Europa Lehrmittel, Berufsfeld

Fahrzeugetechnik Lernfelder 5..8 i Lernfelder 9..14. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave

Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: - računarom sa projektorom, uzorcima, modelima, maketama, skicama, šemama

električnih mašina, univerzalnim mjernim alatima i opremom.

39

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika

Provjera znanja vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova i radova na vježbama (u svakom klasifikacionom proredu

radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova – testova; Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema, diplomirani inženjer elektrotehnike. 9. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetom Znanja Predmet Znanja

- Elektrotehnika - Osnovi elektrotehnike - Poznavanje zakona i metoda elektrotehnike

- Mjerenje i mjerni instrumenti

- Automehatronički sistemi - Praktična nastava

- Mjerenje i kontrola

- Baterijski sistem paljenja - Električne mašine

- Automehatronički sistemi - Praktična nastava

- Sistem za paljenje

- Instalacije na vozilima - Automehatronički sistemi - Praktična nastava

- Sistemi na vozilu

- CAN BUS sitem - Automehatronički sistemi - Praktična nastava

- Sistemi na vozilu

- Automatika - Automehatronički sistemi - Praktična nastava

- Elektronski regulisani sistemi

40

1.2.3. OSNOVI MAŠINSTVA

1. Naziv predmeta: OSNOVI MAŠINSTVA



Ukupno

I 36 36 72 II 36 36 72 III IV

Ukupno 72 72 144

3. Opšti ciljevi nastave

U okviru predmeta učenik: - stiče znanja o vrstama i kakteristikama materijala i njihovoj primjeni u

automobilu; - poštuje ekološke zahtjeve i razvija osjećaj za ekonomičnu upotrebu materijala; - čita i razumije tehničke crteže, uputstva, propise, tabele, dijagrame, šeme i

tehničku dokumentaciju; - poštuje standarde tehničkog crtanja; - crta jednostavne tehničke crteže mašinskih elemenata i manjih sklopova; - upoznaje vrste, svojstva i primjenu mašinskih elemenata; - uočava i shvata funkcionalnu povezanost elemenata, sklopova i mehanizama na

vozilu; - stiče osnovna znanja iz hidraulike i pneumatike, koja će im pomoći u samostalnom

izvođenju poslova u zanimanju; - razumije način rada i mogućnost primjene pneumatskih i hidrauličkih komponenti

u sklopovima automobila; - stiče osnovna znanja iz mehanike; - uočavaja značaj opterećenja, naprezanja, napona, deformacija na vijek trajanja

djelova motornog vozila; - razvija osjećanje odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladava stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci; - razvija osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

41





I Vrste i svojstva materijala u automobilu - Navodi podjelu,

vrste i osobine materijala koji se koriste u automobilima

- Razumije pojmove gvožđa i čelika navodi podjelu i osobine

- Poznaje označavanje čelika

- Navodi svojstva obojenih metala i njihovih legura

- Objašnjava svojstva plastičnih masa navodi podjelu i primjenu

- Navodi osobine i primjenu gume

- Zna osobine stakla, navodi primjenu

- Poznaje karakteristike kompozitnih materijala i navodi primjere primjene

- Pronalazi primjere primjene pojedinih materijala u automobilima

- Pronalazi primjere primjene čelika i gvožđa

- Pronalazi primjere primjene obojenih metala i njihovih legura, plastičnih masa i gume u automobilu

- Uočava ulogu zaptivnih materijala i materijala za toplotnu i električnu izolaciju

- Pronalazi primjere primjene zaptivnih i izolacionih materijala

- Uočava potrebu pravilnog skupljanja skladištenja i reciklaže otpadnog materijala

- Razvija analitičnost - Razvija svijest o lično

bezbjednosti i zaštitiživotne sredine

Vježbe: - Izbor čeličnih

materijala iz tabela - Izbor plastičnih

masa iz kataloga

II Goriva za automobilske motore - Objašnjava pojam

goriva - Navodi

karakteristike goriva za OTO i za DIZEL motore

- Poznaje postupak potpunog i nepotpunog sagorijevanja

- Pojašnjava pojam oktanske i cetanske vrijednosti goriva

- Upoređuje karakteristike goriva za OTO i DIZEL motore

- Uočava razliku kod procesa sagorijevanja goriva za OTO različitih oktanskih vrijednosti

- Razvija potrebu

ekonomičnog korišćenja energije

- Uočava važnost

očuvanja životne sredine

III Maziva za automobile - Objašnjava pojam

maziva - Navodi podjelu,

- Uočava razliku

između motornih

Vježbe: - Biranje ulja iz

42



vrste i karakteristike pojedinih vrsta maziva

- Razumije primjenu pojedinih vrsta maziva kod automobila

ulja različitog viskoziteta

- Upoređuje karakteristike maziva i bira odgovarajuće u zavisnosti od zahtjeva, uz upotrebu kataloga

- Jača osjećaj

odgovornosti prema očuvanju okoline

kataloga

IV Korozija - Objašnjava pojam

korozije - Navodi uzroke

pojave korozije - Nabraja i

objašnjava postupke zaštite djelova automobila od korozije

- Uočava značaj

zaštite od korozije

- Upoređuje različite načine za zaštitu od korozije

- Razvija ekološku

svijest

V Elektroliza - Definiše pojam

elektrolize - Razumije značaj i

primjenu elektrolize

- Pojašnjava pojam i značaj elektrolize

- Uočava praktičnu primjenu elektrolize

Tehničko crtanje VI Osnovi tehničkog crtanja - Upoznaje se sa

priborom za tehničko crtanje

- Upoznaje standarde, vrste tehničkih crteža, razmjere, zaglavlja, sastavnice

- Upoznaje se sa pravilima kotiranja i šrafiranja

- Objašnjava pojam presjeka

- Upoznaje se sa tehnikom izrade jednostavnijih crteža

- Izvlači osnovne i kotne linije, šrafira, ispisuje zaglavlja i pozicionira oznake elemenata

- Ovladava tehnikom pravilnog kotiranja i šrafiranja

- Kotne brojeve unosi na crteže

- Ispisuje tolerancije dužina oblika i položaja

- Unosi kvalitete obrađenih površina

- Crta i označava presjeke

- Crta presjeke i skraćenja uskih elemenata

- Razvija tehničku

kulturu i osjećaj za red i urednost

- Razvija svijest o

potrebi kvalitetnijeg rada

Vježbe, rad u olovci: - Crtanje kontura

mašinskih dijelova - Crtanje presjeka

Kotiranje - Unošenje kvaliteta

obrade - Unošenje

tolerancija na crteže

VII Osnovi projiciranja - Upoznaje se sa

pojmom centralnog i paralelnog

- Razlikuje centralno i paralelno projiciranje

- Vježbe, rad u olovci - Projekcije tijela

icrtanje tijela

43



projiciranja - Upoznaje se sa

pojmom kosog i ortogonalnog projiciranja

- Razlikuje koso i ortogonalno projiciranje

- Crta projekciju tačke na jednu, dvije i tri ravni

- Crta projekcije osnovnih geometrijskih likova

- Crta projekcije geometrijskih tijela

- Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija

- Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji

- Razvija naviku

preciznosti pri radu

uizometriji i na osnovu projekcija

- Crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda

VIII Prikazivanje mašinskih elemenata - Navodi i

objašnjava crtanje mašinskih elemenata

- Crta vijak i navrtku - Crta spojeve

klinovima - Crta opruge - Crta osovine i

vratila - Crta zupčanike,

lančanike, kaišnike - Crta ležajeve - Crta zakovane

spojeve - Uprošćeno crta

zavarene spojeve

- Navikava se na

sistematičan pristup pri rešavanju konkretnih problema

Vježbe, rad u olovci: - Prikazivanje

mašinskih elemenata, rad u olovci

Mašinski elementi IX Uvod - Definiše i klasifikuje

mašinske elemente - Uočava značaj

mašinskih elemenata u obezbjeđenju elementarnih funkcija u različitim mašinama

X Tolerancije - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima iz tolerancija dužinskih mjera

- Sa crteža čita I određuje tolerancije

- Iz tabela čita vrijednosti


ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada

Vježbe: - Određivanje

tolerancija iz tabela

44



- Razumije pojam kvaliteta

- Objašnjava položaj tolerantnih polja

- Definiše pojam tolerancije oblika i položaja

- Razumije pojam nalijeganja i navodi karakteristike pojedinih vrsta nalijeganja

odstupanja za zadate tolerancije i izračunava veličinu tolerantnog polja

- Za pojedine vrste nalijeganja određuje preklop ili zazor

- U zavisnosti od funkcije proizvoda određuje vrste nalijeganja

- Određivanje nalijeganja

- Unošenje tolerisanih mjera

XI Nerazdvojivi spojevi - Navodi podjelu i

vrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu

- Objašnjava postupak zakivanja

- Poznaje kriterijume izbora zakovica i način pripreme materijala za zakivanje

- Navodi vrste i karakteristike zavarenih spojeva

- Poznaje postupak zavarivanja i način pripreme materijala koji se zavaruje

- Navodi svojstva i primjenu zalemljenih spojeva

- Objašnjava svojstva i vrste, primjenu i nosivost lijepljenih spojeva

- Pronalazi primjere

primjene nerazdvojivih spojeva

- Odabira odgovarajući nerazdvojivi spoj u zavisnosti od zadanih uslova

- Uprošćeno crta i označava razne vrste spojeva

- Svjestan je značaja

postizanja ogovarajućeg kvaliteta urađenog posla

Vježbe: - Crtanje zakovanih

spojeva - Izbor zakovica iz

tablica - Crtanje zavarenih

spojeva

XII Razdvojivi spojevi - Navodi vrste,

svojstva i primjenu razdvojivih spojeva

- Objašnjava vrste, podjelu i primjenu navojnih spojeva

- Upoznaje se sa spojevima pomoću klinova, čivija i

- Pronalazi primjere primjene razdvojivih spojeva

- Bira odgovarajuću vezu u zavisnosti od uslova

- Iz tablica bira vijke i navrtke

- Odabira način

- Navikava se na

samostalan rad i rad grupi

Vježbe: - Crtanje navojnog

spoja - Očitavanje

dimenzija vijka i navrtke iz tablica

- -Crtanje uzdužnih ipoprečnih klinova

- Očitavanje

45




žljebnih spojeva

osiguranja navojnih veza od odvrtanja

- Na osnovu zadatih uslova odabira klinove i dimenzioniše ih koristeći tablice

dimenzija za klinove i žljebove iz tablica

XIII Elastične veze - Upoznaje se sa

vrstama, namjenom i karakteristikama opruga

- Navodi materijal za opruge

- Objašnjava opterećenja, deformacije kod pojedinih vrsta opruga


elastičnog vezivanja elemenata

- Razlikuje fleksione, torzione i pritisne opruge

Vježbe: - Skiciranje opruga

XIV Elementi obrtnog kretanja - Upoznaje se sa

konstruktivnim oblicima osovinica, osovina, vratila, navodi njihovu primjenu i karakteristike

- Objašnjava postupak dimenzionisanja osovina i vratila

- Razlikuje

osovinice, osovine i vratila

- Bira materijal za osovine i vratila


mišljenje

Vježbe: - Skiciranje osovinica,

osovina i vratila - Izbor materijala za

osovine i vratila

XV Ležajevi i ležišta - Upoznaje se sa

vrstama i svojstvima ležaja

- Navodi podjelu i svojstva ležišta

- Navodi način označavanja i prikazivanja ležaja na crtežu

- Detaljno objašnjava postupak demontaže, ugradnje i održavanja ležaja

- Bira materijal za ležišne čaure i posteljice

- Analizira načine podmazivanja ležišta i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje ležišta

- Uočava kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta ležajeva

- Koristi tablice prilikom izbora ležaja

- Uviđa važnost

preciznosti u radu

Vježbe - Izbor ležaja iz

kataloga

XVI Elementi za prenos snage - Upoznaje se sa

podjelom i - Uočava sličnosti i

razlike pojedinih - Stiče

Vježbe: - Izračunavanje

46




primjenom elemenata za prenos snage

- Razumije osnovne pojmove kaišnih i remenih prenosnika

- Navodi vrste i karakteristike zupčastih prenosnika

- Razumije osnovne pojmove lančanih prenosnika

elemenata za prenos snage

- Uočava značaj mašinskih elemenata za prenos snage

- Računa prenosni odnos prenosnika

- Bira odgovarajuću vrstu prenosa u zavisnosti od uslova

- Iz kataloga naručuje djelove

- Crta prenosnike

samopouzdanje

prenosnog odnosa za pojedine vrste prenosnika

- Skiciranje zupčastog prenosnog para

- Crtanje kaišnog prenosnika

- Crtanje lančanog prenosnika (rad u olovci)

XVII Spojnice u automobilskoj tehnici - Objašnjava ulogu

spojnica kod automobila

- Navodi podjelu i svojstva pojedinih vrsta spojnica

- Uočava značaj i ulogu spojnica

- Definiše kriterijume izbora i primjene pojedinih vrsta spojnica

- Skicira spojnicu

XVIII Elementi za zaptivanje - Navodi značaj i

ulogu podmazivanja i zaptivanja

- Upoznaje se sa vrstama i karakteristikama zaptivnih elemenata

- Navodi materijale od kojih se prave zaptivni elementi

- Objašnjava izbor elemenata za zaptivanje

- Pronalazi primjere primjene zaptivnih elemenata

- Bira zaptivače - Skicira zaptivače

- Razvija tehničku

kulturu i osjećaj za ri urednost

Vježbe: - Izbor zaptivača iz

tablica - Crtanje zaptivnih

elemenata

IXX Tehnička komunikacija i upotreba informacionih tehnologija - Upoznaje se sa

prednostima korišćenja informacionih tehnologija

- Upoznaje se sa osnovnim računskim programom za crtanje (Auto Cad I drugi)

- Upoznaje se sa

- Izvodi osnovne operacije sa datotekama i prilagođava ih sopstvenim potrebama

- Oblikuje dopise i druga dokumenta

- Izrađuje jednostavne crteže mašinskih elemenata

- Razvija

interesovanje za savremene načine komunikacije

Vježbe: - Rad sa softverskim

paketima za obradu teksta, crtanje i za izradu tabela

47




mogućnostima EXELa

- Tabelarno sređuje i prikazuje podatke

48




učenik učenik učenik I Uvod - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima u hidraulici i pneumatici

- Navodi prednosti i nedostatke u primjeni hidraulike i pneumatike

- Prepoznaje primjere primjene hidraulike i pneumatike

- Uočava prednosti i nedostatke hidrauličnih i pneumatskih sistema

- Razvija logičko mišljenje isposobnost za pravilno zaključivanje

II Osnovi hidraulike - Nabraja radne

tečnosti hidrauličkih sistema

- Poznaje pojam gustine, stišljivosti i viskoziteta tečnosti

- Razumije i objašnjava:

- pritisak, - protok, - stepen korisnosti, - potisak - Objašnjava

strujanje tečnosti kroz cjevovode, otpore kretanja, hidraulički udar, kavitaciju

- Razumije i objašnjava komponente hidrauličkih sistema:

- pumpe, - razvodnike, - ventile, - hidromotore, - prečistače, - rezervoare, - akumulatore, - vezivne lemente - Poznaje funkciju

pumpi, razvodnika, ventila

- Ovladava osnovnim

pojmovima hidraulike kroz izradu jednostavnijih zadataka

- Pronalazi primjere primjene zakona hidraulike u svom zanimanju

- Razlikuje pojedine hidraulične komponente

- Razlikuje hidraulične motore obrtnog i translatornog kretanja

- Crta simbole komponenata

- Analizira šeme hidrauličnih sistema

- Razlikuje glavne i pomoćne komponente i kriterijume primjene u praktičnom rešavanju problema


Vježbe: - Izrada šema

hidrauličnog sistema pomoću simbola

- Izrada šema hidrauličnog sistema na računaru u FLUIDSIM-u

III Osnovi pneumatike - Objašnjava fizička

svojstva gasova - Ovladava

osnovnim

Vježbe: - Izrada šeme

49



- Poznaje veličine stanja gasa

- Upoznaje, razumije i objašnjava komponente pneumatskih sistema:

- kompresore, - pripremnu grupu

za vazduh, - razvodnike, - ventile, - pneumatske

motore, - vezivne elemente

pojmovima kroz izradu jednostavnijih zadataka

- Pronalazi primjere primjene pneumatike u svom zanimanju

- Razlikuje pojedine pneumatske komponente

- Razlikuje ulogu osnovnih komponenata i uslove primjene

- Razlikuje pneumatske motore obrtnog i translatornog dejstva

- Crta simbole pojedinih komponenti

- Analizira šeme pnematskih sistema

- Razvija logičko

mišljenje

pneumatskog sistema pomoću simbola

- Izrada šema pneumatskog sistema u FLUID SIM programu

- Realizacija šema na demonstracionim tablama za pneumatiku

Mehanika IV Uvod u mehaniku - Navodi i objašnjava

podjelu mehanike - Objašnjava pojam i

vrste tijela

V Statika krutog tijela - Objašnjava pojam

sile - Navodi i razumije i

aksiome statike - Upoznaje se sa

vezama i reakcijama veza

- Navodi i objašnjava uslove ravnoteže tijela, objašnjava statički moment sile, spreg sila i moment sprega

- Navodi, definiše i objašnjava pojam težišta

- Razlikuje spoljašnje i unutrašnje sile

- Razlikuje pojedine vrste veza i crta reakcije veza

- Grafičkom metodom razlaže sile na komponente

- Postavlja statičke uslove ravnoteže

- Postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema sučeljnih sila

- Određuje moment sile za tačku

- Postavlja uslove

- Razvija osjećaj za

red i urednost - Stiče sigurnost u

radu

Vježbe: - Grafičko razlaganje

sila - Određivanje

momenta sile za tačku

- Grafičko i analitičko određivanje reakcija oslonaca

- Određivanje težišta

50



ravnoteže spregova sila

- Određuje težište homogene ravanske figure

VI Trenje klizanja i kotrljanja - Objašnjava pojam i

značaj trenja - Navodi vrsta trenja - Objašnjava trenje

klizanja na horizontalnoj i kosoj ravni

- Razumije i objašnjava otpore pri kotrljanju

- Shvata značaj trenja

- Razlikuje trenje klizanja i trenje kotrljanja

- Određuje intezitet, pravac i smjer sile trenja

- Uočava zavisnost koeficijenta trenja od vrste materijala i stanja dodirnih površina

- Razvija logičko

mišljenje

Vježbe: - Izračunavanje sile

trenja kod klizanja i kotrljanja

VII Opterećenja, naprezanja, naponi, deformacije - Definiše i navodi

pojam i vrste opterećenja

- Razumije nominalno i računsko opterećenje

- Razumije i objašnjava naprezanja:

- zatezanje, - pritisak, - smicanje, - savijanje, - uvijanje - Definiše pojam

napona - Navodi i objašnjava

normalne i tangecijalne napone

- Objašnjava dozvoljeni napon i stepen bezbjednosti

- Upoznaje se sa pojmom i vrstama deformacija

- Navodi razliku između elastičnih i plastičnih

- Pronalazi primjere mašinskih elemenata koji su izloženi naprezanjima

- Shvata razliku između normalnih i tangecijalnih napona

- Crta i obrazlaže Hukov dijagram zavisnosti napona i deformacije

- Izračunava napone i deformacije za pojedina naprezanja na konkretnim primjerima

- Dimenzioniše poprečne presjeke na osnovu oblika, opterećenja i vrste materijala

- Na konkretnim primjerima uočava trajne i elastične deformacije

- Razvija osjećaja

odgovornosti, objektivnosi

Vježbe: - Određivanje napona

ideformacija kod pojedinih vrsta naprezanja

- Očitavanje napona ideforacije sa Hukovog dijagrama

51



deformacija VIII Osnovi kretanja - Navodi,definiše i objašnjava pojmove: - kretanje, - put, - brzina, - ubrzanje, - ugaona brzina, - srednja brzina, - ugaono ubrzanje - Definiše i objašnjava

jednoliko pravolinijsko kretanje tačke

- Definiše i objašnjava kružno kretanje tačke

- Upoznaje se,razumije i objašnjava jednoliko ubrzano i usporeno kretanje

- Izračunava osnovne

veličine koje opisuju kretanje na osnovu zadatih podataka

- Pronalazi primjere pravolinijskog kretanja

- Na primjeru točka objašnjava kružno kretanje

- Uočava razliku između jednoliko ubrzanog i jednoliko usporenog kretanja

- Stiče navike

tačnosti i sistematičnosti u radu

Vježbe: - Izračunavanje

brzine iubrzanja - Crtanje dijagrama

brzine

IX Mehanički rad, energija, snaga - Definiše i objašnjava

pojam rada - Navodi rad: - konstantne sile na

putu, - sile u opruzi, - sile teže - Definiše pojam

mehaničke energije - Objašnjava

kinetičku i potencijalnu energiju

- Razumije i objašnjava pojam snage

- Definiše i objašnjava stepen korisnog djelovanja

- Izračunava rad sile

pri kretanju na osnovu zadatih podataka

- Na osnovu zadatih podataka određuje snagu

- Određuje stepen korisnog djelovanja na osnovu korisne i uložene snage

- Razvija tehničku

kulturu

Vježbe: - Izračunavanje rada

i snage - Izračunavanje

stepena korisnog djelovanja

Količina kretanja, impuls sile - Razumije i

objašnjava količinu kretanja

- Definiše pojam impulsa sile

- Izračunava količinu kretanja i impuls sile

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja

Vrste, namjena i čuvanje dokumentacije - Upoznaje se sa - Koristi računarske - Stiče pozitivan

52



vrstom i namjenom tehnološke dokumentacije koja prati rad na motornim vozilima

- Upoznaje se sa elementima koji prate poslovanje radionice, sredstvima i izvorima sredstava, troškovima, obiti, ekonomskim principima i njihovom mjerenju

- Razumije postupak čuvanja dokumentacije

programe za izradu i obradu dokumenata koji se svakodnevno koriste u radionici

- Koristi kataloge i CD proizvođača vozila radi nalaženja potrebnih podataka

- Odlaže i sortira dokumentaciju prema dogovorenim pravilima

odnos prema potrebi korišćenja računarske opreme

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Drapić S. i drugi:Mašinski materijali, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004. - Drapić S.i drugi : Tehničko crtanje sa mašinskim elementima, Zavod za udžbenike

i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Đorđević D.,Papić Z.: Tehničko crtanje sa nacrtnom geometrijom,za sve profile,

Zavod za udžbenike,Beograd, 2003. - Drapić S.: Mašinski elementi,za sve profile, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2004. - Mitrović P. RadojevićZ.: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005. - Nikolić S.:Hidraulične, pneumatske i električne komponente, Zavod za udžbenike

i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - Nikolić G.: Pneumatika i hidraulika, I, II, Školska knjiga, Zagreb, 2006. - Plavšić M.i drugi,:Mehanika I-statika i otpornost materijala, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Đurić S.:MehanikaII,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Koludrović Ć.,Koludrović-Harbić I., Koludrović R.:Tehničko crtanje u slici s

kompjutorskim aplikacijama,priručnik za tehničko crtanje, Školska knjiga, Zagreb, 2006.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - Računarom sa multimedijskim paketom, softverom za prikaz različitih vrsta

materijala, uzorcima različitih materijala, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, odgovarajućim priborom za crtanje, grafoskopom, računarom sa odgovarajućim softverom za crtanje;

- Modelima i uzorcima mašinskih elemenata, šemama i crtežima mašinskih elemenata, podsklopova i sklopova mašina;

- Dijapozitivima iz hidraulike i pneumatike, šemama hidrauličkih i pneumatskih sistema, uzorcima i modelima hidrauličkih i pneumatskih komponenti, demonstracionim tablama za hidrauliku i pneumatiku.

53

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja a vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova i radova na vježbama (u svakom klasifikacionom periodu

radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja a vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom

klasifikacionom periodu), - Pisanih radova – testova; Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja mašinstva, diplomirani mašinski inženjer.

9. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetom Znanje Predmet Znanja - Mašinski materijali - Goriva i maziva - Korozija

- Hemija - Tehnika motornih vozila - Praktična nastava

- Metali - Nemetali - Motori SUS - Sistem za podmazivanje

motora - Sistemi na vozilu

- Tehničko crtanje - Mašinski elementi - Pneumatika, hidraulika

- Praktična nastava - Tehnika motornih vozila - Automehatronički sklopovi

- Sistemi na vozilu

- Mehanika - Fizika - Tehnika motornih vozila - Praktična nastava

- Električne mašine - Sistem za upravljanje - Sistem za oslanjanje - Sistem za prenos snage - Sistem za kočenje

- Čuvanje dokumentacije - Informatika - Praktična nastava

- Infomacije u tekstualnom vidu

- Multimedijalno predstavljanje informacija

- Tehničko-tehnološka dokumentacija

54

1.2.4. TEHNIKA MOTORNIH VOZILA 1. Naziv predmeta: TEHNIKA MOTORNIH VOZILA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I 36 36 72 II 72 36 108 III 72 36 108 IV

Ukupno 180 108 288 3. Opšti ciljevi nastave

U okviru predmeta : - usvaja osnovna znanja iz tehnike motornih vozila; - razumije osnovne zakone na kojima se zasniva tehnika motornih vozil; - prati inovacije u tehnici motornih vozila; - upoznaje principe komunikacije sa vozilom; - upoznaje principe komunikacije sa strankama; - razumije tehničke podatke; - čita dijagrame i tabele; - čita kataloge,funkcionalne šeme i tehničke crteže; - ovladava stručnom terminologijom; - koriste savremenu informacionu tehnologiju; - poštuje ekološke zahtjeve.

55





I Uvod - Upoznaje se sa

pojmom motorna vozila

- Navodi podjelu motornih vozila

- Navodi istorijski razvoj motornih vozila (informativno)

- Navodi klasifikaciju motornih vozila

- Navodi osnovne sisteme motornog vozila

- Navodi performanse motornih vozila

- Navodi i razumije koncepciju gradnje motornog vozila

- Analizira definiciju motornih vozila

- Prezentuje istorijski razvoj motornih vozila

- Prepoznaje klasifikaciju motornih vozila

- Prepoznaje osnovne sisteme na motornom vozilu

- Prepoznaje performanse motornih vozila

- Razlikuje koncepciju gradnje motornih vozila

- Uočava razliku između klasa automobila

- Pronalazi podatke dobijene iz različitih izvora automobilskih informacija

- Razlikuje koncepcijska rješenja pogona vozila

- Razvija pozitivnu

orjentaciju prema zanimanju

- Motiviše se za rad u

struci - Razvija tehničku

kulturu - Razvija logičko

mišljenje

- Nastava se odvija u

bloku - Sadržaji, vezani za

sisteme na vozilu, usaglašavaju se sa tehničkim novinama

- Seminarski rad - Savremena

motorna vozila

II Komunikacija sa strankama i vozilom - Upoznaje se sa

tehničkom dokumentacijom motornog vozila

- Upoznaju se sa digitalnom informacionom tehnikom i sa tehničkim sredstvima komunikacije

- Navodi osnovna pravila komunikacije sa strankam

- Navodi osnovne preporuke pri eksploataciji

- Uočava i analizira ulogu servisiranja, održavanja,dijagnosticiranja i popravke savremenih automobila

- Koriste tehnička sredstva komunikacije

- U zamišljenoj situaciji:

- obavlja prijem stranaka

- obavlja prezentaciju vozila po izboru

- obavlja prijem

- Razvija


- Razvija osjećaj poštovanja principa koji vode uspješnom poslovanju

- Stiče tehničku kulturu

- Razvija odgovornost pri odlučivanju

- Razvija spremnost za timski rad

- Poštuje zakone i

- Seminarski rad - Tehnike

moderacije i prezentacije

56



motornog vozila

vozila - Strankama ukazuje

na potrebne radove održavanja kao i na ostale servisne usluge

- Daje savjete za korišćenje i održavanje motornih vozila

propise

III Motori sa unutrašnjim sagorijevanjem (motori sus) - Navodi podjelu

motora SUS - Objašnjava

konstrukciju četvorotaktnog motora SUS

- Navodi karakteristike i razumije funkciju pokretnih djelova motora SUS(klip sa klipnim prstenovima, osovinica klipa, klipnjača, zamajac)

- Navodi karakteristike i razumije funkciju nepokretnih djelova motora SUS (cilindarski blok, cilindri, cilindarska glava, poklopac cilindarske glave, kućište motora)

- Navodi i razumije razna konstruktivna rješenja razvodnog mehanizma. Donji i gornji razvod

- Navodi karakteristike i razumije funkciju djelova razvodnog mehanizma (pogon, bregasto vratilo, ventilski sklop, podizač)

- Navodi i razumije

- Na osnovu crteža

prepoznaje vrstu motora

- Tumači katalošku dokumentaciju

- Na modelu uočava pokretne i nepokretne djelove motora

- Analizira djelove motora sa stanovišta konstrukcije, funkcije, materijala, opterecenja, održavanja i kontrole

- Samostalno prikuplja podatke o konstruktivnim rješenjima djelova motora SUS

- Prepoznaje i razlikuje konstruktivna rješenje razvodnog mehanizma u zavisnosti od polozaja bregastog vratila

- Analizira djelove razvodnog mehanizma sa stanovista konstrukcije, funkcije, materijala, opterecenja,


preciznosti u radu - Razvija tehničku

kulturu

- Skice - Šeme - Uzorci - Modeli - Seminarski rad - Donji i gornji

razvod

57



funkcionisanje sistema za sinhronizovanje rada ventila

održavanja, sinhronizacije i kontrole

IV Radni ciklus čevorotaktnih motora sus - Definiše

kompresionu, radnu i ukupnu zapreminu

- Razumije stepen kompresije motora SUS

- Razumije pojam pritiska. Uočava i razumije indikatorski i efektivni pritisak

- Prepoznaje i razumije obrtni moment motora

- Razumije pojam snage

- Obrazlaže i razumije taktove radnog ciklusa četvorotaktnog oto motora. Idealni ciklus rada Prepoznaje i razumije parametre snage

- Navodi goriva za oto motore

- Obrazlaže i razumije taktove radnog ciklusa četvorotaktnog dizel motora.Idealni ciklus rada

- Navodi goriva za dizel motore

- Obrazlaže i razumije toplotni bilans motora

- Uočava zapremine

radnog cilindra motora SUS

- Analizira stepen kompresije

- Izračunava kompresionu, radnu i ukupnu zapreminu motora za konkretan primjer

- Analizira pritiske koji se javljaju u motoru

- Izračunava obrtni moment motora za konkretna opterećanja koljenastog vratila

- Analizira opterećenja koja se javljaju u motoru SUS

- Prati simulaciju rada motora i uočava promjene pritiska u cilindru u funkciji promjene zapremine

- Na konkretnom modelu mjeri prečnik i hod klipa i izračunava radnu i kompresionu zapreminu

- Na osnovu dobijenih podataka analizira stepen kompresije

- Na modelu uočava prenošenje opterećenja

- Na modelu uočava pojavu obrtnog momenta motora


razmišljanje - Razvija sposobnost

tehničkog rasuđivanja


analize i korišćenja literature


analiziranja i zaključivanja

- Stiče pozitivnu


- Skice - Šeme - Uzorci - Modeli

58



- Posmatrajući simulaciju rada motora analizira taktove radnog ciklusa, kao i pojave u njima

- Izrčunava snagu motora za konkretne primjere motora

- Skicira položaj klipa, klipnjače i koljenastog vratila u karakterističnim trenutcima rada motora

- Crta karakteristične krive motora

- Uočava razlike između radnog ciklusa oto i dizel motora

- Na osnovu oznake prepoznaje vrstu goriva

- Povezuje karakteristike goriva sa principom rada motora

- Analizira toplotni bilans motora


V Sistem prenosa snage (transmisija) kod motornog vozila - Navodi i razumije

ulogu elementa sistema za prenos snage u transmisiji

- Navodi djelove transmisije u slučaju prednjeg i zadnjeg pogona

- Objašnjava

promjenu snage i parametra snage u transmisiji

- Prepoznaje na šemi

ili modelu prednji i zadnji pogon

- Uočava elemente i analizira njihovu ulogu u sistemu za prenos snage u datim koncepcijama gradnje motornih vozila

- Uočava neminovnost potrebe za uključivanjem određenih elemenata u dati



- Razvija logičko

mišljenje - Stiče osjećaj

bezbjednosti


59



sistem transmisije. VI Točkovi i pneumatici - Objašnjava građu

točka - Objašnjava građu i

vrstu pneumatika - Navodi

označavanje pneumatika

- Navodi i razumije

uticajne faktore na vijek trajanja pneumatika

- Razlikuje vrstu

točka vizuelno na konkretnim primjerima

- Čita standardizovanu oznaku pneumatika

- Čita oznaku homologovanog pneumatika prema ECE pravilniku

- Razlikuje pneumatike na osnovu oznake

- Razlikuje radijalne i dijagonalne pneumatike

- Na osnovu dijagrama analizira vijek trajanja pneumatika

- Preporučuje tip pneumatika u zavisnosti od uslova eksploatacije

- Stiče pozitivnu

orjentaciju prema bezbjednosti

- Razvija osjećaj o

važnosti pridržavanja propisanih standarda

- Razvija


- Skice - Šeme - Modeli

VII Ostali sistemi na motornom vozilu - Navodi funkciju

sistema za oslanjanje,upravljanje i kočenje na motornom vozilu

- Prepoznaje sistem za oslanjanje, upravljanje i kočenje na šemi motornog vozila

- Razvija tehničku

kulturu


60




učenik učenik učenik I Četvorotaktni oto motori - Obrazlaže i

razumije stvarni radni ciklus četvorotaktnog oto motora

- Obrazlaže i razumije indikatorski i kružni dijagram

- Navodi indikatorske i efektivne pokazatelje rada motora

- Uočava razliku između efektivnih i indikatorskih pokazatelja rada motora

- Analizira efektivne i indikatorske pokazatelje rada motora

- Analizira indikatorski i kružni dijagram

- Na osnovu dijagrama opisuje radni ciklus motora

- Pronalazi primjere vozila koja imaju ovu konstrukciju motora

- Oblikuje

sistematski pristup pri rješavanju konkretnih problema

- Razvija logičko

mišljenje i povezivanje znanja

- Nastava se odvija u bloku

- Prezentovanje

računarske simulacije rada motora.


II Četvorotaktni dizel motori - Obrazlaže i

razumije stvarni ciklus rada četvorotaktnog dizel motora

- Obrazlaže i razumije indikatorski i kružni dijagram

- Navodi indikatorske i efektivne pokazatelje rada motora

- Upoređuje osnovne

karakteristike oto i dizel motora

- Uočava razliku između efektivnih i indikatorskih pokazatelja rada motora

- Analizira efektivne i indikatorske pokazatelje rada motora

- Analizira indikatorski i kružni dijagram

- Analizira razlike između oto i dizel motora

- Analizira stepen iskorišćenja oto i dizel motora

- Pronalazi primjere vozila koja imaju ovu konstrukciju motora

- U kataloškoj dokumentaciji pronalazi parametre oto i dizel motora

- - Stiče osjećaj

bezbjednosti i samopouzdanja

- Razvija kritičku

svijest o ekološkim problemima

- Prezentovanje

računarske simulacije rada motora


III Dvotaktni motori - Navodi i objašnjava - Prezentovanje

61



konstruktivna rješenja dvotaktnih motora

- Objašnjava i razumije radni ciklus dvotaktnih motora

- Analizira razliku konsrtuktivnih rješenja dvotaktnih i četvorotaktnih motora

- Analizira radne karakteristike dvotaktnih motora

- Oblikuje sistematski pristup

pri rješavanju konkretnih problema

računarske simulacije rada motora


IV Motori sa rotacionim klipom - Navodi i objašnjava

konstruktivno rješenje motora sa rotacionim klipom

- Objašnjava i razumije radni ciklus motora sa rotacionim klipom


vozila koja imaju ovu konstrukciju motora

- Analizira parametre motora sa rotacionim klipom

- Uočava prednosti i nedostatke motora sa rotacionim klipom

- Razvija logičko

razmišljanje i povezivanje znanja

V Sistem za napajanje oto motora gorivom i vazduhom - Navodi osnovni

zadatak i elemente sistema za napajanje gorivom

- Objašnjava pripremu radne smješe u oto motorima

- Navodi odnos goriva i vazduha

- Navodi i razumije napajanje oto motora putem karburatora

- Poznaje konstruktivna rješenja prostora za sagorijevanje

- Navodi zadatak i podjelu sistema ubrizgavanja Objašnjava princip indirektnog ubrizgavanja goriva(SPI ili MPI)

- Objašnjava princip direktnog ubrizgavanja

- Razlikuje spoljašnje i centralno formiranje radne smješe

- Analizira proces formiranja radne smješe u karburatoru

- Razlikuje direktno,pojedinačno i centralno ubrizgavanje

- Analizira potrošnju goriva u zavisnosti od režima rada motora

- Čita i analizira blok šeme različitih sistema formiranja radne smješe,odnosno ubrizgavanja goriva

- Uočava konstruktivnu i funkcionalnu razliku GDI sistema ubrizgavanja goriva

- Stiče pozitivan

odnos prema zanimanju

- Skice - Šeme - Uzorci - Modeli - Pratiti zakonske

propise UN ECE-a - Seminarski rad - Direktno

ubrizgavanje goriva - Indirektno

62



goriva(GDI) - Navodi i objašnjava

indirektni sistem ubrizgavanja:

- L-Jetronic, - LH-Motronik, - p-Motronik, - Mono-Jetronik, - MulTec-

ubrizgavanje, - KE-Jetronik i - Motronic sa HFM

senzorom - Navodi sastav i

objašnjava mjerenje i kontrolu produkata sagorijevanja

- Objašnjava postupke smanjivanja emisije štetnih produkata sagorijevanja

- Navodi zadatke i elemente izduvnog sistema

- Objašnjava konstrukciju izduvnog sistema i funkciju njegovih elemenata

- Navodi uputstva za održavanje sistema za napajanje oto motora gorivom

- Navodi i objašnjava načine provjere regulacionog kruga

i klasičnog oto motora

- Prepoznaje i analizira različite vrste ubrizgavanja goriva

- Piše uputstva za održavanje elemenata sistema za napajanje oto motora gorivom

- Analizira uticaj količine kiseonika u smješi na sastav izduvnih gasova

- Analizira zahvate na motoru kojima se smanjuje emisija štetnih produkata sagorijevanja

- Analizira dijagram redukcije štetnih materija, prije i poslije katalizatora

- Analizira napon lamda sonde za različite vrste radne smješe

- Analizira otpor lamda sonde u zavisnosti od temperature za različite vrste radne smješe

- Skicira naponski signal lambda sonde za bogatu i siromašnu radnu smješu

- OBD nadzor katalizatora i lamda sonde

- Razlikuje funkciju refleksivnih i apsorbcijskih lonaca

- Prepoznaje domete

tehnološkog razvoja


komunikacije sa strankama

ubrizgavanje goriva

VI Sistem za napajanje dizel motora gorivom i vazduhom - Navodi osnovne

zadatke i podjelu sistema za

- Razlikuje dizel

motore prema


posmatranja,

- Skice

63



napajanje dizel motora gorivom

- Poznaje konstruktivna rješenja prostora za sagorijevanje

- Navodi i razumije princip direktnog (DI)i indirektnog procesa ubrizgavanja(IDI)

- Navodi funkciju i konstruktivna riješenja uređaja za hladno startovanje motora

- Navodi i razumije principe rada rotacione PVP

- Navodi i razumije centrifugalnu,vakumsku i hidrauličnu regulaciju količine ubrizganog goriva

- Objašnjava zadatak VE pumpe u sistemu kao i njen princip rada i regulaciju

- Navodi i razumije regulaciju predubrizgavanja

- Navodi osnovne karakteristike elektronske regulacije dizel motora(EDC).

- Navodi i razumije funkciju brizgaljki

- Objašnjava konstrukciju i rad turbopunjača

- Zna način održavanja sistema za napajanje dizel motora gorivom

konstrukciji prostora za sagorijevanje

- Uočava neophodnost održavanja sistema za napajanje gorivom

- Čita i razumije šemu instalacije za dovod goriva

- Analizira rad PVP (pumpe visokog pritiska)i PNP (pumpe niskog pritiska)

- Povezuje promjenu parametara motora sa funkcijom PVP

- Analizira funkcionalne šeme elektronskog upravljanja(odnos između senzora i izvršnog organa/aktora/aktuatora)

- Analizira parametre koji ukazuju na neispravnost sistema za napajanje motora gorivom

- Uočava prednosti pumpe za ubrizgavanje goriva sa elektronskom regulacijom.

- Analizira funkciju brizgaljki u sistemu

- Čita i analizira funkcionalne šeme motora sa turbopunjačem

- Piše uputstva za održavanje sistema za napajanje dizel motora gorivom


- Razvija

individualnost pri obavljanju konkretnih poslova

- Razvija ekološku

svijest

- Šeme - Uzorci - Modeli - Seminarski rad - Inovacije u sistemu

za napajanje dizel motora gorivom

VII Sistem za podmazivanje motora - Navodi načine - Razlikuje motorna

64



podmazivanja motora

- Razumije pojam viskoznost ulja

- Objašnjava princip podmazivanja pljuskanjem

- Objašnjava princip podmazivanja pod pritiskom

- Navodi i objašnjava elemente sistema za podmazivanje

- Zna način održavanja sistema za podmazivanje motora

ulja na osnovu oznake (SAE klasifikacija)

- Uočava neophodnost podmazivanja pokretnih djelova motora

- Čita šemu sistema za podmazivanje

- Daje uputstva za održavanje elemenata sistema za podmazivanje motora

- Analizira parametre koji ukazuju na neispravnost sistema za podmazivanje

- Razvija osjećaj o značaju poštovanja propisa i uputstava

- Razvija

sistematčnost u radu

- Skice - Šeme - Uzorci - Modeli - Seminarski rad - Motorna ulja

VIII Sistemi za hlađenje motora - Navodi i razumije

potrebu za ugradnju sistema za hlađenje

- Navodi i razumije funkciju sistema za hlađenje tečnošću

- Navodi elemente i objašnjava funkciju sistema za hlađenje tečnošću

- Objašnjava funkciju sistema vazdušnog hlađenja

- Navodi i objašnjava funkciju elementa sistema za hlađenje vazduhom

- Zna način održavanja sistema za hlađenje

- Zna način funkcionisanja automatike hlađenja

- Uočava

neophodnost hlađenja djelova motora

- Primjenjuje princip prenošenja toplote sa radnog gasa na okolinu

- Čita šemu sistema za hlađenje tečnošću ili vazduhom

- Analizira parametre koji ukazuju na neispravnost sistema za hlađenje

- Analizira posledice neispravnosti sistema za hlađenje

- Piše uputstva za održavanje sistema za hlađenje

- Stiče tehničku

kulturu - Stiče radne navike - Stiče pozitivan

odnos prema korišćenju računarske opreme

- Seminarski rad - Tečnosti za

hlađenje - Skice - Šeme - Uzorci - Modeli

IX Noseći sistem - Navodi osnovne

karakteristike - Analizira djelove

karoserije

- Skice

65



nosećeg sistema - Razumije ulogu

karoserije u nosećem sistemu

- Objašnjava pojam aerodinamičnosti karoserije

- Razumije ulogu okvira u nosećem sistemu

- Analizira konstruktivno rješenje karoserije sa stanovišta sigurnosti putnika

- Analizira uticaj aerodinamičnosti karoserije na otpore kretanja vozila

- Analizira konstruktivna rješenja okvira

- Šeme - Modeli

66

Razred: TREČI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik I Sistem prenosa snage - Navodi elemente

sistema za prenos snage (transmisije)

- Obrazlaže koncepcijski raspored elemenata transmisije u zavisnosti od broja pogonskih vratila i položaja motora u odnosu na pogonske točkove

- Obrazlaže funkciju spojnice u transmisiji

- Navodi elemente, obrazlaže funkciju i razumije princip prenošenja snage, odnosno obrtnog momenta mehaničke, hidrodinamičke i elektromagnetne spojnice

- Navodi, obrazlaže i razumije prenosni mehanizam spojnice (mehanički, hidraulični i pneumatski sa servo-pojačanjem)

- Obrazlaže funkciju mjenjačkog prenosnika u transmisiji

- Objašnjava i razumije promjenu snage i obrtnog momenta u mjenjaču pri različitim stepenima prenosa

- Objašnjava i razumije pojam prostog i složenog prenosnog odnosa.

- Čita šeme prenosa

snage na konkretnim primjerima

- Analizira šeme prenosa snage na konkretnim primjerima

- Analizira prenos snage i parametara snage preko spojnice

- Analizira karakteristike mehaničkih, hidrodinamičkih i elektromagnetnih spojnica

- Na osnovu tehničke dokumentacije uočava način montaže i demontaže elemenata spojnica

- Čita i analizira šeme mjenjačkih prenosnika na konkretnim primjerima.

- Analizira promjenu parametara snage u mjenjaču (obrtnog momenta i broja obrtaja)

- Analizira razlike između konstruktivnih rješenja

- Analizira bilans snage u različitim stapenima prenosa

- Izračunava brojeve obrtaja na izlasku iz mjenjača u konkretnim primjerima koristeći prospektnu



- Nastava u bloku - Skice - Šeme - Uzorci - Modeli - Seminarski rad - Spojnica - Mjenjač

67



- Navodi elemente i razumije funkciju mehaničkih mjenjača sa nepokretnim i pokretnim osama

- Navodi elemente i razumije funkciju mehaničkih mjenjača sa kontinualnom prenosom snage

- Upoznaje se sa ostalim vrstama mjenjača: hidraulični, električni i kombinovani

- Upoznaje se sa funkcijom automatskih mjenjača i dopunskih mjenjačkih prenosnika

- Navodi radove održavanja i dijagnostike kvarova na mjenjaču

- Obrazlaže funkciju zglobnog prenosnika u transmisiji i pogonskog mosta u transmisiji

- Obrazlaže i razumije funkciju:

- asinhronih i sinhronih zglobnih prenosnika,

- zglobnih prenosnika sa elestičnom spojnicom

- Obrazlaže i razumije funkciju:

- glavnog prenosnika - diferencijalnog

prenosnika i blokiranog

dokumentaciju određenih motornih vozila

- Analizira dobijene rezultate

- Prepoznaje ulja za mjenjače na osnovu oznake

- Piše uputstva za održavanje mjenjača

- Čita i analizira šeme i crteže zglobnih prenosnika

- Uočava različite konstrukcije sinhronih zglobnih prenosnika

- Analizira različita izvođenja zglobnih prenosnika s obzirom na koncepciju gradnje vozila

- Analizira situacije pri eksploataciji vozila sa stanovišta promjene parametara snage u pogonskom mostu

- Čita šeme i crteže raznih konstruktivnih rješenja pogonskog mosta

- Na konkretnom primjeru izračunava brojeve obrtaja na pogonskim točkovima

- Analizira potrebu dodatne redukcije broja obrtaja u pogonskom mostu

- Analizira promjenu obrtnog momenta u pogonskom mostu

- Razvija logičko

razmišljanje - Razvija sposobnost

komunikacije - Razvija


- Seminarski rad - Diferencijalni

prenosnik

68



diferencijalnog prenosnika

- dodatnu redukciju u pogonskom mostu

- poluvratila II Sistem za oslanjanje - Zna funkciju

sistema za oslanjanje

- Razumije funkciju zavisno i nezavisno oslonjenih sistema

- Razumije funkciju prednjeg upravljačkog mosta

- Objašnjava sistem nezavisnog oslanjanja poprečnim vođenjem

- Objašnjava i razumije sistem nezavisnog oslanjanja uzdužnim vođenjem

- Objašnjava i razumije funkciju elastičnih oslonaca, amortizera i stabilizatora

- Navodi elemente kontrole, podešavanja i održavanja sistema za oslanjanje

- Upoređuje

karakteristike različitih sistema oslanjanja

- Analizira konstrukciju prednjeg i zadnjeg mosta

- Analizira primjere dijagonalnog podešavanja vođica

- Analizira Mekfersonov mehanizam oslanjanja

- Daje uputstva za kontrolu, podešavanje i održavanje sistema za oslanjanje

- Razvija logičko

mišljenje - Razvijasposobnost

posmatranja, analize i zaključivanja

- Stiče sigurnost u

donošenju odluka - Razvija sposobnost

komunikscije sa strankama

- Skice - Šeme - Uzorci - Modeli - Seminarski rad - Elastični oslonci

III Sistem za upravljanje - Zna funkciju

sistema za upravljanje na motornom vozilu

- Navodi osnovne elemente sistema za upravljanje

- Navodi i razumije funkciju upravljačkog mehanizma riješenog kao pužni, zupčasti ili na principu

- Razlikuje

konstruktivna rješenja sistema za upravljanje na modelu i crtežu

- Čita i analizira šeme sistema za upravljanje

- Analizira načine postavljanja upravljačkih točkova

- Analizira

- Razvija pozitivnu


- Stiče pozitivnu

orjentaciju prema bezbjednosti u saobraćaju


69



zavrtanja i navrtke - Navodi i razumije

funkciju prenosnog mehanizma

- Navodi i razumije postavljanje upravljačkih točkova

- Navodi i razumije mehanizam upravljanja sa servopojačivačem

- Navodi i razumije servouređaje sa i bez mehaničke veze sa točkovima

- Navodi i objašnjava koncepciju servouređaja

- Navodi i razumije karakteristična izvođenja servouređaja

koncepciju servouređaja

- Prati tehničku dokumentaciju

- Prati inovacije konstruktivnih rješenja sistema za upravljanje (komande za radio, air bag, podesivi volani...)

- Seminarski rad - Električno

servoupravljanje

IV Sistem za kočenje - Zna funkciju

kočionog sistema - Navodi vrste i

objašnjava karakteristike pojedinih vrsta kočnica

- Navodi karakteristične režime kočenja

- Upoznaje se sa zakonskom regulativom u sistemu kočenja

- Navodi i razumije osnovne zakone na kojima se zasniva funkcija kočionih sistema(Paskalov zakon, sistem spojenih sudova, hidraulična presa)

- Navodi podsisteme u sistemu kočenja

- Navodi i razumije funkciju prenosnog mehanizma

- Prepoznaje kočnice

na modelu - Izračunava i

analizira sile kočenja

- Na modelu analizira funkciju izvršnog kočionog sistema

- Analizira sile na komandnom i izvršnom mehanizmu kočione instalacije

- Izrađuje na računaru u FLUIDSIM-u šeme jednostavne kočione instalacije

- Analizira pojavu klizanja na kočionom točku

- Na dijagramu uočava područje rada ABS-a

- Čita i analizira

- Stiče pozitivnu

orjentaciju prema zanimanju i bezbjednosti saobraćaja

- Pokazuje

sposobnost za timski rad

- Skice - Šeme - Uzorci - Modeli - Seminarski rad - Tečnost za kočenje - Inovacije u

automobilskoj industriji na temu kočionih sistema

70



kočenja, hidraulične kočnice, glavnog kočionog cilindra

- Navodi i razumije funkciju izvršnog mehanizma kočenja (doboš i disk kočnice)

- Navodi i obrazlaže načine pojačanja sile kočenja

- Navodi raspodjelu sila kočenja

- Upoznaje se sa osnovama elektronska regulacija sistema kočenja

- Upoznaje se sa sistemom protiv blokiranja točkova (ABS)

- Upoznaje se sa: - sistemom kočenja

u kritičnim situacijama (BAS),

- sistemom protiv proklizavanja (ASR),

- elektronskim programom stabilnosti (ESP),

- kontrolom elemenata kočionog sistema na hidrauličnom prenosnom mehanizmu i podešavanjem hidrauličnih kočnica

- Objašnjava postupak ispitivanja kočnica

- Navodi preporuke preventivnog održavanja kočionih sistema

blok šeme ABS-a, BAS-a, ASR-a, ESR -a

- Analizira djelovanje sistema kočenja sa elektronskom regulacijom u određenim uslovima eksploatacije vozila

- Uočava uređaje koji regulišu raspodjelu kočionih sila

- Analizira pojačanje sila kočenja

- Uočava neophodnost održavanja kočionih sistema

- Uočava prednosti

korišćenja računarske opreme

- Razvija logičko

mišljenje

V Integralni i alternativni pogoni - Navodi alternativne -

71



pogone - Objašnjava

postupak ugradnje, kontrole i opravke sistema pogona na zemni gas

- Upoznaje se sa postupkom kontrole ispravnosti, opravke i zamjene uređaja vozila sa elektromotornim pogonom

- Navodi i opisuje pogon vodonikom objašnjava postupak kontole, podešavanja, opravke izmjene uređaja

- Uočava prednosti i nedostatke pogona vozila zemnim gasom i elektromotornim pogonom

- Pokazuje spremnost da prihvati i usvoji nova znanja koja dovode do tehničkog napretka

- Skice - Šeme

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - J.Lenasi i T.Ristanović:Motori i motorna vozila, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2006 - D.Janković: Tehnologija obrazovnog profila za automemehaničareII, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004 - D.Janković: Tehnologija obrazovnog profila za automemehaničareIII, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004 - Cevra: Motori i motorna vozila I, Školska knjiga, Zagreb - Cevra: Motori i motorna vozila II, Školska knjiga, Zagreb - D.Janković: Motorna vozila, Mašinski fakultet, Beograd - D.Nikolić: Motorna vozila I, Institut za transport, Podgorica - B.Nikolić i S.Milidrag: Motorna vozila, Dukljanska akademija nauka i umjetnosti,

Podgorica - M.Tomić i S.Petrović: Motori SUS, Mašinski fakultet, Beograd 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: računarom sa multimedijskim

paketom, softverom za simulaciju rada pogonskog motora i ostalih sistema na vozilu, modelima sklopova i djelova sistema, skicama, crtežima, katalozima.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po

jedan test) i seminarskih radova; Vrednovanje znanja a vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu), - Pisanih radova – testova;

72

Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema, diplomirani mašinski inženjer. 9. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetima Znanja Predmet Znanja - Komunikacija sa strankama - Praktična nastava - Komunikacija unutar

radionice - Komunikacija sa klijentom

- Oto i dizel motori - Sistem za napajanje

motora gorivom - Sistem za podmazivanje

motora - Sistem za hlađenje motora - Noseći sistem - Sistem prenosa snage - Sistem za oslanjanje - Sistem za upravljanje - Sistem za kočenje

- Praktična nastava - Automehatronički sistemi

- Sistemi na motornom

vozilu

73

1.2.5. AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI 1. Naziv predmeta: AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II III 72 72 144 IV 66 66 132

Ukupno 138 138 276 Teorijska nastava- odjeljenje se dijeli na grupe do 16 učenika Vježbe- odjeljenje se dijeli na grupe do 16 učenika

3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik: - uz pomoć tehničke dokumentacije određuje funkciju elemenata i sklopova; - upotreblava stručnu literaturu, tehničku i tehnološku dokumentaciju, tehničke

propise i standarde; - upoznaje se i zna da upotrebljava elemente i instrumente, koji se upotrebljavaju

za servisiranje električne opreme na automobilu; - poštuje tehničke propise i standarde u radu; - usvaja stručno teorijska i praktična znanja i vještine, značajne za kvalitetnu

izvedbu kompleksnih radnih zadataka; - ovladava postupcima mjerenja i kontrole i zna da upotrebi mjerne i kontrolne

uređaje, instrumente i alate; - zna način rada različitih pogonskih motora, ovladava postupcima otklanjanja

smetnji u radu motora; - ovladava sistematičnim traženjem i lokalizovanjem grešaka odnosno kvarova i

postavljanjem dijagnoze na sistemima automobila, vizuelnom kontrolom i testiranjem i upotrebom opreme i instrumenata lokalizuje greške i otklanja ih;

- izvodi dijagnozu na sistemu za dovod goriva; - izvodi dijagnozu na sistemu za kočenje; - izvodi dijagnozu na sistemu za oslanjanje; - održava i servisira mehaničke, hidraulične, pneumatske i elektro sklopove na

sisteme za kretanje, kočenje, upravljanje, izvodi podešavanja i zamjenu na pojedine elemente ili sklopove;

- sa metodama dijagnostifikovanja utvrđuje stanje sklopova i sitema i otklanja greške;

- vrednuje rezultate svog rada; - poštuje propise za siguran rad i zna ekološki postupati pri odlaganju iskorišćenih

ili pokvarenih djelova automobila.

74

4. Sadržaji/Standardi zanimanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




I Uređaji za mjerenje i dijagnozu - Navodi osnovnu

opremu za mjerenje i kontrolu i objašnjava rukovanje sa njom

- Navodi vrste, djelove i primjenu osnovne opreme za dijagnostiku

- Navodi vrste i namjenu pomoćne opreme za dijagnostiku

- Zna vrste, karakteristike i način rada motortestera

- Zna vrste, karakteristike i način rada univerzalnog autotestera

- Zna da prepozna greške pri mjerenju na motortesteru i pomoćnoj opremi

- Zna propise o održavanju dijagnostičke opreme

- Koristi uputstva za upotrebu opreme

- Ovladava postupcima mjerenja i kontrole alatima, instrumentima i uređajima

- Za zadate parametre bira mjerne instrumente

- Pokazuje način rada i uočava kvarove djelova sklopova i sistema automobila

- Koristi pomoćnu dijagnostičku opremu

- Upotrebljava / primjenjuje klasične mjerne metode uz pomoć dijagnostičke opreme

- Izvodi mjerenje na oto i dizel motoru

- Razlikuje različite vrste motortestera

- Razlikuje različite vrste autotestera po načinu rada sa njima

- Preuzima

odgovornost za planirane i izvršene aktivnosti

- Kritički rasuđuje i

ponaša se odgovorno u izvršavanju radnih zadataka

- Nastava se izvodi u

bloku, u specijalizovanoj učionici za automehatroniku

- Autotester - Motortester - Električne sonde - Stroboskopska

lampa - Pomoćni priključci - Unimjer - Probna lampa - Stabilizator napona - Set kablova - Uređaj za kontrolu

izduvnih gasova i drugi uređaji

II Pogonski agregati - Zna princip rada

benzinskih i dizel motora

- Zna djelove oto i dizel motora

- Zna zadatak, djelove i uslove koji se postavljaju pred sistem za dovod goriva

- Objašnjava pripremu gorive smjese

- Identifikuje

sastavne dijelove (elemente) motora

- Analizira funkciju i zajedničko djelovanje sastavnih djelova motora

- Uočava uticaj mogućih kvarova djelova motora na funkcionisanje

- Stiče pozitivnu


75



- Kod sitema za paljenje motora objašnjava: kompletni dijagrami strujnih kola, sisteme sa električnim otpornikom i bez njega, sisteme bez razvodnika, kontrolna strujna kola, primarno strujno kolo, dijagrame povezivanja, dijagram protoka struje

- Kod elektromotora i sitema za startovanje objašnjava: kompletni dijagram strujnih kola, dijagrame povezivanja, dijagram protoka struje

- Zna sisteme za napajanje oto motora gorivom (ubrizgavanje K –Jetronic, KL Jetronik, M Jetronik, L Jetronik i drugi )

- Zna sisteme za ubrizgavanje dizel goriva (sa i bez primjene računara ECU)

- Objašnjava ulogu senzora, elektronske mjerne jedinice, podstrekača

- Poznaje način kontrole sistema za ubrizgavanje goriva

- Objašnjava regulisanje sistema sa zatvorenim

sistema - Upoređuje

karakteristike pojedinih vrsta motora i uočava prednosti pojedinih od njih

- Upoređuje namjenu, karakteristike i prednosti pumpi sa različitim pogonima (mehanički, električni, hidraulički)

- Čita dijagrame strujnih kola uz pomoć kojih se reguliše rad konvencionalnih i elektronskih sistema za paljenje, crta djelove strujnih dijagrama i označava putanje protoka struje

- Čita dijagrame elektromotora i sistema za startovanje, crta djelove strujnih dijagrama i označava putanje protoka struje

- Daje pregled

sistema i karakteristike ubrizgavanja kod oto i dizel motora

- Uočava ulogu i

povezanost u sistemu za dovod goriva: senzora, količine goriva, adaptacije smješe, katalizatora, sonde

- Za zadate uslove

- Razvija

organizacione sposobnosti

- Podstiče saradnju u

grupi - Razvija sposobnost

tolerancije prema drugačijim stavovima

- razvija

interesivanje za sigurno i uredno radno okruženje

- Projektni zadaci: - Sistemi regulacije

oto i dizel motora - Uređaj za direktno

ubrizgavanje benzina

- Uređaj za direktno

slojevito ubrizgavanje benzina sa piezo-brizgačima

- Komon Rajl

ubrizgavanje dizel goriva

- Piezo-električne

brizgaljke - Uređaj za

recirkulaciju dijela izduvnih gasova

76



kolima - Upoznaje

podešavanje vremena i količine ubrizganog goriva u cilindre motora

- Objašnjava recirkulaciju izduvnih gasova

- Zna sistem za ubrizgavanje goriva Comon Rail

- Zna postupak lokalizovanja kvara/grešaka na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje, dovod goriva i paljenje

- Objašnjava upravljanje radom motora (EMC) različitih vrsta sistema

- Zna postupak ispitivanja ispravnosti rada motora

- Upoznaje postupak provjere funkcionisanja rada motora nakon završene popravke

- Zna sastav izduvnih gasova i funkciju λ sonde

- Poznaje uticaj buke i izduvnih gasova na zdravlje i okolinu

- Zna mogućnosti i princip rada informacione tehnologije pri otkrivanju i evidentiranju kvarova/grešaka

- Zna pravila postupanja sa iskorišćenim

lokalizuje (otkriva) i otklanja greške na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje i dovod goriva

- Za zadate uslove lokalizuje (otkriva) i otklanja greške na elementima sistema paljenja

- Utvrđuje i otklanja greške u sistemu za odvod gasova

- Utvrđuje i otklanja smetnje u radu motora, čiji je uzrok sistem za dovod goriva

- Ovladava postupcima otklanjanja kvarova/grešaka na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje, dovod goriva

- Ovladava postupcima otklanjanja kvarova/grešaka na elementima sistema za paljenje

- Analizira izduvne gasove, potrošnju goriva i maziva, s obzirom na norme proizvođača i zakonske propise

- Upotrebljava u radu savremenu informacionu/dijagnostičku tehnologiju za traženje, sakupljanje i obradu podataka, potrebnih za otkrivanju kvara na

- Stiče pozitivnu



za timski rad - Uočava prednosti

korišćenja računarske opreme

- Razvija logičko

mišljenje

77



motornim uljem i mazivima

sistemu za ubrizgavanje i paljenje

- Tumači vrijednosti i podatke dobijene mjerenjem i kontrolom i otkriva uzroke nastanka neispravnosti na sistemima za podmazivanje, hlađenje, ubrizgavanje goriva, paljenje, odvod gasova

III Sistem za prenos snage - Zna djelove,

funkciju i karakteristike mehanizama i elemenata sistema za prenos snage, razumije rad sklopova kao funkcionalne cjeline na automobilu

- Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i ocjene obima i vrste grešaka

- Navodi i objašnjava kriterijume za odlučivanje o racionalnosti popravke ili zamjene djelova

- Bira odgovarajuće postupke i testiranjem i uz upotrebu raspoloživih uređaja sistematično otkriva greške na sklopovima

- Prepoznaje i kontroliše pravilan ili nepravilan rad pojedinih sklopova

- Pravilno upotrebljava dijagnostičke uređaje i informacionu tehnologiju za otkrivanje i evidentiranje grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Analizira oštećenja pojedinih elemenata, utvrđuje i otklanja uzroke oštećenja

- Uočava elemente, važne za optimalnu odluku o načinu popravke ili zamjene

- Navikava se na

racionalnu upotrebu materijala, energije, vremena


timskog rada pri rješavanju problema

- Projektni zadatak - Podešavanje

geometrije automobila

78



pojedinih elemenata ili sklopova

- Izvodi kontrolu geometrije djelova ili sklopova, određuje stepen oštećenja, postupke i tehnologiju popravke

- Izvodi potrebne popravke, zamjene i podešavanja uz pomoć odgovarajućih alata i uređaja i provjerava funkcionisanje sklopova i sistema

IV Sistem za oslanjanje - Zna djelove,

funkciju i karakteristike mehanizama i elemenata sistema za oslanjanje

- Zna karakteristike konvencionalnog sistema oslanjanja i postupke demontaže, kontrole, opravke i montaže sistema

- Zna karakteristike hidropneumatskog sistema oslanjanja i postupke demontaže, kontrole, opravke i montaže sistema

- Poznaje regulaciju sistema oslanjanja


- Navodi i objašnjava

- Razlikuje

konstruktivna rješenja sistema za oslanjanje i upoređuje karakteristike

- Uočava djelovanje sklopova kao funkcionalne cjeline na vozilu

- Analizira moguće neispravnosti sistema oslanjanja, uzroke i načine otklanjanja

- Uočava elemente za procjenu stepena oštećenja i upotrebljivosti djelova

- Prepoznaje i kontroliše pravilno i nepravilno djelovanje pojedinih sklopova

- Bira odgovarajuće


odgovorno se ponaša u radu u svom stručnom području

- Preuzima

odgovornost za donešene odluke

- Projektni zadatak - Konvencionalni

sitem oslanjanja - Hidropneumatski

sistem oslanjanja

79



kriterijume za odlučivanje o racionalnosti popravke ili zamjene djelova

postupke i sa testiranjem i upotrebom raspoloživih uređaja sistematično otkriva greške na sklopovima sistema za oslanjanje

- Pravilno upotrebljava dijagnostičke uređaje i informacionu tehnologiju pri otkrivanju i evidentiranju grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Analizira greške, utvrđene dijagnostičkom opremom

- Testira funkcionisanje (rad) sistema po izvršenoj intervenciji

- Radi izvještaj o testiranju funkcionisanja sistema

V Sistem za upravljanje - Zna vrste i

karakteristike sistema za upravljanje

- Zna postupak ispitivanja funkcionisanja sistema za upravljanje i sistematično otkrivanje grešaka

- Zna postupak demontaže, kontrole i montaže sistema upravljanja i njihovih sklopova

- Upoređuje karakteristike sistema za upravljanje s obzirom na princip rada

- Bira odgovarajuće postuke i testiranjem uz upotrebu raspoloživih uređaja sistematično otkriva greške na sklopovima

- Prepoznaje i

- Razvija organizacione sposobnosti

- Navikava se na rad

u grupi - Preuzima

odgovornost za planirane i izvršene aktivnosti

- Projektni zadatak - Elektro-hidraulički

servo uređaj upravljačkog sistema

80



- Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i kriterijume ocjenjivanja obima i vrste grešaka

- Poznaje pravila odlaganja otpadnih materijala

kontroliše pravilan i nepravilan rad pojedinih sklopova

- Upotrebljava dijagnostičke uređaje i informacionu tehnologiju pri otkrivanju i evidentiranju grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Testira funkcionisanje (rad) sistema po izvršenoj intervenciji

- Radi izvještaj o testiranju funkcionisanja sistema


ponaša se odgovorno u izvršavanju radnih zadataka

81

Razred: ČETVRTI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik I Sistem za kočenje - Zna vrste i

karakteristike sistema za kočenje

- Navodi i objašnjava:

- standarde u vezi sa sistemom za kočenje,

- sile i pritisak na liniju kočenja,

- servisiranje i granice potrošenosti,

- procjenu rezultata testiranja sistema za kočenje,

- neispravnosti kod sistema za kočenje i moguće posljedice

- Zna postupak ispitivanja funkcionisanja sistema za kočenje i sistematično otkrivanje grešaka na sistemima za kočenje

- Zna postupak demontaže, kontrole, zamjene i montaže različitih sistema za kočenje i njihovih sklopova

- Zna postupke popravke i podešavanja hidrauličnih sistema za kočenje

- Zna vrste, konstrukciju i funkciju ABS i TCS sistema


- Upoređuje

karakteristike sistema za kočenje s obzirom na princip rada

- Analizira rad sklopova

- Čita podatke sa tehničkih crteža i prikaza i objašnjava konstrukciju sklopova ili sistema i princip rada kod hidrauličnih sistema za kočenje

- Otkriva neispravnosti kod različitih sistema za kočenje i kod njihovih komponenti

- Bira odgovarajuće postuke i testiranjem uz upotrebu raspoloživih uređaja sistematično otkriva greške na sklopovima, prepoznaje i kontroliše pravilan i nepravilan rad pojedinih sklopova

- Testira funkciju ABS i TCS sistema

- Testira i analizira rad kontrolnih elemenata aktuatora

- Testira funkciju komponenti u saglasnosti sa preporukama proizvođača uz pomoć dijagrama strujnih kola

- Razvija osjećaja

odgovornosti, objektivnosi

- Stiče navike


- Osposobljava se za

samostalan rad - Stiče naviku

vrednovanja kvaliteta svog rada

- Projektni zadaci: - Sistem protiv

blokiranja točkova pri naglom kočenju

- Pojedinačna

kontrola kočnica pri naglom kočenju i promjeni pravca

- Uređaj za kontrolu

proklizavanja pogonskih točkova

- Elektronsko

komandovanje gasom i kočnicom

- Novine na području

kočionih sistema

82



- Poznaje pravila odlaganja otpadnih materijala

- Čita greške iz memorije

- Sprovodi testiranje i dijagnostifikovanje sistema uz pomoć odgovarajuće opreme za testiranje i kontrolu

- Provjerava električne vodove, povezivanja i konektore

- Mjeri otpor, napon, struju

- Vrši kontrolu funkcije električnih i elektronskih komponenti i sklopova

- Kontroliše i analizira tipične signale komponenti uz pomoć moto-testera, opreme za testiranje i osciloskopa

- Povezuje i koristi elektronsku opremu za testiranje i dijagnostifikovanje sistema za kočenje

- Testira kočnice uz pomoć testera sa valjcima

- Kod provjere rada kočnica na valjcima za testiranje prepoznaje pravilan i nepravilan rad pojedinih kočnica, pravi zapis mjerenja i analizira rezultate mjerenja

- Testira pritisak na hidrauličnim sistemima uz

- Izgrađuje mjerila

vrednovanja - Snosi odgovornost

za svoje postupke - Odgovorno se

odnosi prema materijalnim dobrima

83



pomoć opreme za testiranje i mjerenje (testovi za isticanje tečnosti za kočenje, za nizak i visok pritisak)

- Podešava regulator snage kočenja / ventil za ravnotežu

- Vrši provjeru funkcionalnosti jedinica za regulisanje snage kočenja

- Upotrebljava dijagnostičke uređaje i informacionu tehnologiju pri otkrivanju i evidentiranju grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Upotrebljava dijagnostičke uređaje i druge instrumente za otkrivanje grešaka na elektronskim regulacionim i elementima sistema stabilnosti

- Analizira oštećenja pojedinih elemenata, utvrđuje i predlaže način njihovog otklanja

- Uočava elemente, važne za optimalnu odluku o načinu popravke ili zamjene pojedinih elemenata ili sklopova

- Testira funkcionisanje (rad) sistema za kočenje po

- Jača

samouvjerenost i spremnost za saradnju

84



izvršenoj intervenciji

- Radi izvještaj o testiranju funkcionisanja sistema za kočenje

II Sistemi udobnosti i bezbjednosti - Zna karakteristike,

građu, izvedbu i funkciju sistema udobnosti

- Opisuje konstrukciju i funkciju sistema za klimatizaciju i grijanje s elektronskom kontrolom (ventilacija, sistem grijanja koji zavisi od rada motora i nezavisni sistem za grijanje)

- Opisuje funkcije sistema za kontrolu bezbjednosti (sistem s vazdušnim jastucima, sistemi za ograničavanje, pomjeranje tijela korisnika vozila (pojasevi), informacioni sistemi, sistemi kojima se kontroliše visina svjetla iz farova, sistemi za centralno zaključavanje vrata, imobilizatori vozila, kontrola brzine kretanja vozila, alarmni sistemi)

- Razlikuje aktivnu i pasivnu bezbjednost

- Zna karakteristike, postupke i metode

- Čita tehnička

uputstva, priručnike za ugradnju i priručnike namijenjene vlasniku vozila, kataloge, crteže, tabele, standarde i dijagrame, vezane za sisteme bezbjednosti i udobnosti

- Analizira princip hlađenja, blok dijagram i kontrolu klimatizera

- Čita dijagrame i markira putanje kretanja struje (grafički simboli, kompletna montažna šema, blok dijagram, dijagram za povezivanje, dijagrami električnih kola)

- Primjenjuje odgovarajuće šeme za montažu električnih instalacija (ožičavanje)

- Utvrđuje funkciju električnih i elektronskih komponenti

- Povezuje električne vodove prema zadatim šemama strujnih kola

- Stiče

samopouzdanje i sigurnost u radu

- Preuzima

odgovornost za svoje postupke

- Prihvata

preuzimanje odgovornosti za bezbjednost drugih

- Projektni zadaci: - Razvoj sistema

udobnosti na automobilu

- Razvoj sistema

bezbjednosti na automobilu

- Sistemi pasivne

zaštite - Razvoj

komunikacionih sistema na automobilu

- Razvoj

informacionih sistema na automobilu

- Sistemi zaštite od

krađe i neovlašćene vožnje

- Sistemi stabilnosti

vozila

85



ugrađivanja i održavanja dodatnih uređaja i sistema udobnosti i bezbjednosti, uz poštovanje standarda i propisa

- Povezuje električne i elektronske komponente i sklopove

- Koristi sisteme za tehničku dokumentaciju i osciloskop i radionički tester

- Ovladava postupcima dijagnostifikova-nja, izvođenja mjerenja, kontrole, podešavanja, održavanja, popravke

- Otklanjanje grešaka i smetnji i ugradnja sistema za grijanje i hlađenje

- Ovladava postupcima dijagnostifikova-nja, podešavanja, održavanja i ugradnje dodatne opreme

- Ovladava postupcima dijagnostifikova-nja, izvođenja kontrole, podešavanja, održavanja, otklanjanja grešaka i smetnji, kodiranje (regulatora) sistema pasivne i aktivne bezbjednosti na automobilu

- Ovladava postupcima dijagnostifikova-nja, izvođenja mjerenja,

- Stiče osjećaj o

razlikovanju nevažnog od važnog

86



kontrole, održavanja, i priklučivanja električnih i elektronskih sklopova i uređaja

III Organizacija poslovanja i rada - Poznaje principe

organizacije rada - Poznaje osnove

kalkulacija - Poznaje sisteme

obezbjeđenja kvaliteta i standarde kvaliteta

- Poznaje normative proizvođača za upotrebu vremena i materijala

- Poznaje propise o zaštiti okoline i postupanje u skladu sa njima

- Radi izvještaje o izvršenom poslu, o tehničkom stanju opreme i radionice

- Ovladava normativima vremena i materijala za izvođenje pojedinih zadataka

- Radi predračun troškova za popravku neispravnog ili oštećenog vozila, u skladu sa normativima rada i vremena

- Naručuje rezervne djelove i dodatnu opremu na osnovu kataloga

- Analizira troškove na radnom mjestu i predlaže mjere za njihovo smanjenje

- Nadzire upotrebu alata, sredstava, materijala i iskorišćenih djelova

- Radi predloge za obezbjeđenje kvaliteta

- Izrađuje uputstva o načinu rada u radionici

- Upotrebljava stručnu terminologiju na svom i jednom stranom jeziku

- Vodi evidencije o odlaganju za okolinu štetnih


komunikacije i timskog rada pri rješavanju problema

- Prihvata

odgovornost prema radnim zadacima

- Poštuje različita

mišljenja

87



materija - Sprovodi mjere

zaštite na radu i zaštite okoline

IV Dijagnostika na vozilu - Zna način rada

različitih sistema za paljenje, način održavanja i podešavanja trenutka paljenja

- Zna način kontrole sistema za ubrizgavanje goriva

- Objašnjava regulisanje sistema sa zatvorenim kolima

- Zna podešavanje vremena i količine ubrizganog goriva u cilindre motora

- Zna sisteme za ubrizgavanje goriva kod benzinskih i dizel motora, njihovu građu, uticaj pojedinih elemenata na pravilan rad, podešavanje, održavanje, popravku

- Zna da odabere i upotrebi mjerne uređaje i postupke, potrebne za utvrđivanje stanja pojedinih sastavnih djelova i cijelog uređaja / sistema

- Zna postupak provjere funkcionisanja rada motora nakon završene popravke

- Poznaje mogućnost smanjenja štetnih materija u izduvnim gasovima

- Zna mogućnosti i

- Analizira funkciju i

zajedničko djelovanje sastavnih djelova motora

- Uočava uticaj mogućih kvarova djelova motora na funkcionisanje sistema

- Ovladava mjernim i kontrolnim postupcima i upotrebom mjernih i kontrolnih alata i uređaja

- Ovladava sistematičim traženjem i lokalizovanjem i metodičkim postavljanjem dijagnoze grešaka odnosno kvarova na sistemima za ubrizgavanje goriva

- Ovladava mjerenjem emisije izduvnih gasova i kontrolisanjem i podešavanjem rada motora i uređaja za neutralizaciju izduvnih gasova

- Ovladava dijagnostifikova-njem, podešavanjem, održavanjem, popravkom i priključenjem uređaja za smanjenje emisije izduvnih gasova

- Izvodi poslove

- Navikava se na

timski rad i poštovanje drugog

- Preuzima

odgovornost za donešene odluke u radu

- Autotester - Motortester - Električne sonde - Stroboskopska

lampa - Pomoćni priključci - Unimjer - Probna lampa - Stabilizator napona - Set kablova - Uređaj za kontrolu

izduvnih gasova i drugi uređaji

- Projektni zadaci –

dijagnostika na pojedinim sistemima vozila

88



princip rada informacione tehnologije pri otkrivanju i evidentiranju kvarova/grešaka

- Zna postupke testiranja, sistematičnog otkrivanja i otklanjanja grešaka na sistemima koji omogućavaju rad motora

dijagnostifikovanja, kontrole, podešavanja i održavanja na sistemmima ubrizgavanja i paljenja goriva i odvoda gasova

- Izvodi (zahtjevne) poslove pri montaži, dijagnostifikova-nju, mjerenju, podešavanju, održavanju i popravci električnih i elektronskih sistema za paljenje

- Izvodi (zahtjevne) poslove pri montaži, dijagnostici, mjerenju, podešavanju, održavanju i popravci sistema za ubrizgavanje goriva

- Testira funkcije sistema za ubrizgavanje goriva kod oto i dizel motora/ upravljanje radom motora, priprema i analizira protokole (izbor opreme za testiranje, postupak dijagnostifikova-nja, samodijagnoza i ispitivanje grešaka u memoriji uz pomoć dijagnostičke opreme za testiranje motora, lokalizacija neispravnosti i grešaka, otkrivanje i analiza


samostalno planiranje i izvođenje poslova

- Razvija spremnost

za saradnju, toleriše različita gledišta

- stiče radne navike

89




neispravnosti i otkaza, otkrivanje i otklanjanje neispravnsoti, signalni displej senzora i aktora/

- Testira funkciju sistema za predzagrijavanje goriva, priprema i analiza protokola (Izbor opreme za testiranje, postupak dijagnostifikova-nja, lokalizovanje neispravnosti i greške, otkrivanje i analiza neispravnosti i otkaza, izvori informacija)

- Provjerava rad motora nakon završene popravke

- Testira sklopove i rad elemenata i sistematično otkriva greške na sistemima za oslanjanje i kretanje, prenos snage, upravljanje i kočenje; analizira utvrđeno stanje i postavlja dijagnozu; popravlja i zamjenjuje sklopove

- Izvodi (zahtjevne) poslove pri montaži, dijagnostici, mjerenju, podešavanju, održavanju i popravci sistema za oslanjanje i kretanje, prenos snage, upravljanje

- Radi odgovorno - Podstiče saradnju

unutar grupe - Razvija

interesovanja prema novim tehnologijama

90




i kočenje - Izvodi poslove

dijagnostifikova-nja, mjerenja, kontrole, podešavanja, održavanja i popravke sistema, uređaja i sklopova za grijanje, klimatizaciju i karoserijsku elektroniku

- Provjerava rad zadatih sistema na vozilu nakon završene popravke

- Ovladava osnovama obezbjeđenja kvaliteta urađenog posla

- Pri radu koristi savremenu dijagnostičku opremu i metode dijagnostifikovanja, propisane od strane proizvođača

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Simonović D. , Ivanović M., Autoelektronika 1, Autotehnika D.S, Beograd, 2006. - Simonović D. , Ivanović M., Autoelektronika 2: komjuterska dijagnostika,

Autotehnika D.S, Beograd, 2005. - Lalić Z, Kaurin G, Eksploatacija I održavanje motornih vozila, za mašinskog

tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd , 2004.

- Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Papić Z., Eksploatacija I održavanje motornih vozila 2, za mašinskog tehničara

motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - Papić Z., Eksploatacija I održavanje motornih vozila 2, vježbe za mašinskog

tehničara motornih vozila, 2005. - Janković D., Motorna vozila 1, za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 2005. - Janković D., Motorno vozilo 2, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd

2006. - Janković D., Tehnologija obrazovnog profila za automehaničare, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Tehnika motornih vozila (Fahkunde Kraftfahrzeugtechnik, Vollmer, Gmbh,

Germany), Grupa autora, prevod Hrvatske obrtničke komore, Zagreb, 2006.

91

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Tehničko didaktički modeli, didaktički modeli iz originalnih djelova, plakati,

katalozi, skice, šeme i dr. - Jedno radno mjesto sa PC + LCD sa softverom za simulaciju rada pogonskog

motora i ostalih sistema na vozilu, modelima sklopova i dijelova sistema, skicama, crtežima, katalozima;

- Demonstracione table za pneumatsko i hidrauličko upravljanje i senzoriku; - Stolovi za mjerenje i ispitivanje u elektrotehnici sa različitim izvorima napajanja

i različitim mjernim instrumentima ( osciloskop, unimjer i drugi); - Električne sonde, stroboskopska lampa, pomoćni priključci, unimjer, probna

lampa, stabilizator napona, set kablova; - Radna mjesta sa opremom za održavanje vozila (po mogućnost 6); - Motori za rastavljanje, djelovi motora, sklopovi; - Kolica sa alatom (ili komplet alata u kutiji), posuda za prihvatanje ulja iz motora,

kada za pranje djelova; - Jedno savremeno vozilo; - Dizalica; - Test uredaj za dijagnostiku univerzalni; - Motortester; - Uređaj za analizu izduvnih gasova; - Sistem za odvođenje izduvnih gasova; - Mjerač pritiska u ulju i gorivu; - Mjerač kvaliteta tečnosti u kočnicama; - Uređaj za testiranje kočnica; - Uređaj za mijenjanje pneumatika i balansiranje točkova i druga oprema. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po

jedan test), - Praktičnih radova na vježbama;

Vrednovanje znanja vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova - testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu), - Praktičnih radova na vježbama (najmanje po jedna ocjena u svakom

klasifikacionom periodu);

Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema, diplomirani mašinski inženjer, uz završen program

osposobljavanja iz automehatronike ili sa iskustvom u automehatronici.

92

9. Povezanost predmeta Povezanost sa predmetom

Znanja Predmet Znanja - Sistemi na motornom

vozilu - Tehnika motornih vozila - Praktična nastava

- Oto i dizel motori - Sistem za napajanje

motora gorivom i vazduhom

- Sistem za podmazivanje motora

- Sistem za hlađenje motora - Noseći sistem - Sistem prenosa snage - Sistem za oslanjanje - Sistem za upravljanje - Sistem za kočenje

93

1.2.6. PREDUZETNIŠTVO I BIZNIS 1. Naziv predmeta: PREDUZETNIŠTVO I BIZNIS 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II III IV 33 33

Ukupno 33 33 3. Opšti ciljevi nastave - sticanje osnovnih znanja o preduzetništvu i biznisu; - osposobljavanje da razlikuju koncept biznisa i preduzetništva, s jedne strane, od

menadžment koncepta, s druge strane; - osposobljavanje da prepoznaju optimalne uslove za biznis i preduzetništvo; - upoznavanje uloge države u stvaranju uslova za biznis i preduzetništvo; - razvijanje logičkog mišljenja i prihvatanje savremenog koncepta razvoja; - osposobljavanje da sam izvodi zaključke, uočava greške, obrazlaže i predlaže

rješenja; - sticanje samopouzdanja, samostalnosti i kreativnosti; - razvijanje interesovanja a prema proširivanju i produbljivanju znanja ; - prihvatanje globalizacije i ukidanje granica slobodnom protoku roba, ljudi,

kapitala i informacija.

94

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ČETVRTI




I Biznis ideja i biznis plan - Biznis ideja - Upoznaje pojam

biznis ideja - Opisuje nastanak

biznis ideje - Nabraja i

opredjeljuje se za poslovnu ideju

- Nabraja moguće vrste djelatnosti

- Opisuje pojam biznis plan

- Element biznis

plana - Upoznaje pojmove

vizija, misija, strategija, ciljevi

- Upoznaje postupak istraživanja tržišta

- Upoznaje pojam i elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija

- Opisuje elemente finansijskog plana privrednog društva

- Objašnjava neophodnost očuvanja životne sredine

- Suočavajući

argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja

- Uočava važnost

izrade biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja pordške kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora)

- Razlikuje pojmove vizija, misija, strategija

- Obrazlaže ciljeve privrednog društva

- Kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja tržišta na novom primjeru

- Izvodi zaključke o

potencijalnoj konkurenciji

- Izvodi zaključak o

potencijalnim kupcima/korisnicima usluga

- Vrši opis proizvoda/usluge

- Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluge

- Upoređuje moguće forme i sadržaje

- Razvija kreativnost - Razvija sposobnost

postizanja kompromisa

- Razvija

komunikativnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost

- Uočava važnost

očuvanja zdrave životne sredine


mišljenje - Razvija

odgovornost u radu

- Poželjno je

učenicima ukazati na primjere uspješnih preduzetnika

- Organizovati

posjetu predstavnika realnog privrednog društva

- Primjena tehnika

za unapređenje razmišljanja, npr. eksperiment šest šešira

- Kao model koristiti

biznis plan realnog privrednog društva

- Pripremiti

integralnu cjelinu od elemenata biznis plana

95



reklamnog materijala

- Pronalazi primjere, obrazlaže moguće načine distribucije

- Objašnjava značaj sprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluge

- Kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana privrednog društva

- Predlaže plan očuvanja životne sredine za konkretno privredno društvo

- Prezentuje biznis plan

- Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana

- Kritički procjenjuje slabosti sačinjenog biznis plana

II Osnivanje i poslovanje privrednog društva - Ime privrednog

društva - Nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva

- Vizuelni identitet

privrednog društva - Upoznaje elemente

i značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva

- Registracija

privrednog društva - Upoznaje postupak

registracije privrednog društva

- Opisuje moguće oblike organizovanja

- Opredjeljuje se za

ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavnosti i jedinstvenosti

- Oblikuje vizuelni

identitet privrednog društva

- Popunjava obrasce

za registraciju privrednog društva

- Obavlja postupak

otvaranja računa kod poslovne banke

- Izrađuje ponudu,

porudžbenicu,

- Razvija logičko

mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje


mišljenje - Razvija tačnost,

preciznost, urednost

- Rad u grupama, rad

u paru: učenici predlažu moguća rješenja a nakon toga,

- kroz diskusiju donose odluku

96



privrednog društva - Otvaranje računa

kod poslovne banke - Opisuje postupak

otvaranja računa kod poslovne banke

- Poslovi nabavke i

prodaje - Upoznaje vrste i

elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje

- Blagajnički poslovi - Upoznaje

blagajničke poslove

predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje

- Obavlja postupak

plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Vukotić,V: Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - Drašković, V: Ekonomija za menadžere, Fakultet za pomorstvo, Kotor, 2003. - Vukotić, V: Psihofiziologija biznisa, Ekonomski fakultet, Podgorica, 2003 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Učionica opremljena računarom sa odgovarajućom programskom opremom i

priključkom na Internet, grafoskop, projektno platno i folije za grafoskop. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda znanja se provjeravaju usmjeno, najmanje jednom

u klasifikacionom periodu; - Ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi iz svih datih ocjena u toku tog

perioda; - Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim

periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema sa područja ekonomije, diplomirani ekonomista.

97

9. Povezanost predmeta Povezanost sa predmetima

Znanja Predmet Znanja - Oblikovanje vizuelnog

identiteta privrednog društva

- Usmena i pisana komunikacija

- Održavanje internet sajta - Izrada reklamnog

materijala

- Informatika - Informacije u tekstualnom vidu

- Multimedijalno predstavljanje informacija

- Internet - Korišćenje računarskih

programa kao vida komuniciranja

- Poslovi nabavke i prodaje - Automehatroničarski sistemi

- Organizacija poslovanja i rada

98

1.2.7. PRAKTIČNA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTIČNA NASTAVA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I 252 252 II 288 288 III 288 288 IV 462 462

Ukupno 1290 1290 Vježbe- odjeljenje se dijeli na grupe do 16 učenika 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik: - razvija osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - usvaja osnovna znanja o tehnološkom postupku obrade materijala i izrade

djelova; - usvaja osnovna znanja o motornim vozilima; - stiče osnovna znanja o vrstama i karakteristikama motornih vozila; - ovladava stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci; - ovladava znanjem i vještinama o principu rada motora, sistema i uređaja

motornog vozila; - ovladava znanjem i vještinama iz oblasti odabiranja rezervnih dijelova, alata i

pribora; - ovladava znanjem i vještinama neophodnim za podešavanje motora i uređaja; - ovladava tehnološkim postupkom rastavljanja i sastavljanja podsklopova,

sklopova, sistema motornog vozila i njihovom održavanju; - upoznaje se sa standardima pri održavanju; - stiče praktična znanja o dijagnostici kvarova sistema; - stiče znanja o kontroli ispravnosti, opravkama i ugradnji dodatne opreme; - stiče znanja o evidentiranju obavljenih servisa i radova; - osposobljava se za samostalno izvođenje posla,stručno odlučivanje i usvajanje

novih znanja na svom stručnom području; - stiče stručna znanja o pravilnom korišćenju sredstava zaštite na radu i zaštite

životne sredine.

99





I Organizacija rada i pravila ponašanja u radionici - Upoznaje se sa

organizacijom, zadacima i osnovnim funkcijama rada u radionici

- Upoznaje se sa pravilima rada i ponašanja u radionici

- Poznaje pravila rada u radionici

- Razvija osjećaj odgovornosti u radu

- Razvija pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

II Zaštita na radu i zaštita okoline - Upoznaje se sa

propisima - Navodi osnovne

uzroke povreda na radu objašnjava pojam zamora i ulogu odmora, važnost mikroklime

- Navodi i objašnjava: mjere i sredstva zaštite od mehaničkih povreda

- mjere i sredstva zaštite od električne energije

- mjere i sredstva zaštite od pare, gasova i lakoisparljivih materija

- uzroke mjere i sredstva zaštite od požara

- pružanje prve pomoći

- Upoznaje se sa mogućim izvorima zagađenja okoline

- Objašnjava značaj zaštite zdrave životne sredine

- Navodi i objašnjava mogućnosti ekonomičnog korišćenja energije i materijala da bi

- Uvježbava postupke korišćenja sredstava zaštite na radu

- Racionalno upotrebljava materijal i energiju

- Pruža prvu pomoć - Odlaže i reciklira

otpadne materije

- Stiše radne navike

- Uviđa važnost

pridržavanja pravila zaštite na radu

- Uviđa važnost


Vježbe: - Primjena

sredstava zaštite na radu

- Pružanje prve pomoći

- Odlaganje, reciklaža izgrađenih djelova, maziva i tehničkih tečnosti

100



se zaštitila životna sredina

- Objašnjava postupke uništavanja i odlaganja otpadnih materijala

III Komunikacija unutar radionice - Navodi osnovna

pravila i postupke usmenog i pismenog komuniciranja

- Objašnjava značaj informacije, komunikacije i dokumentacije za efikasan rad radionice

- Upoznaje se sa načinom vođenja razgovora sa pretpostavljenim saradnicima i u grupi u skladu sa situacijom

- Uponaje se sa radioničkim informacionim sistemom za obradu podataka,radnih naloga, tehničke dokumentacije i sl.

- Koristi pogonski informacioni sistem za obradu radnih naloga i tehničke dokumentacije

- Vodi razgovore sa pretpostavljenima i saradnicima

- Interpretira, priprema prenosi i dokumentuje informacije

- Koristi komunikacione tehnologija

- Organizuje rad u grupi

- Razvija spremnost

za timski rad - Razvija osjećaj za

poštovanje principa koji vode uspješnom poslovanju

Vježbe: - Obavljanje

razgovora sa saradnicima radi

- izvršenja određenog posla po radnom nalogu

- Formiranje grupe po radnom nalogu

IV Komunikacija sa korisnicima usluga - Navodi i objašnjava

osnovna pravila sa korisnicima usluga

- Objašnjava proizvode i usluge radionice

- Upoznaje se sa postupkom vođenja razgovora s ciljem ispunjavanja želja i dobijanja potrebnih informacija od korisnika usluga

- Prima informacije i želje od korisnika usluga

- Informacije prosleđuje u radionicu

- Pridržava se dobijenih informacija zbog kvalitetnijeg održavanja motornog vozila

- Komunicira koristeći savremene načine

- komunikacije

- Razvija osjećaj za poštovanje principa koji vode uspješnom poslovanju

- Razvija odgovornost

pri odlučivanju - Razvija

interesovanje za savremene načine komuniciranja

101



V Tehničko-tehnološka dokumentacija - Upoznaje se sa

vrstama i značajem tehničko-tehnološke dokumentacije

- Navodi pravila korišćenja tehničkih crteža, kataloga tablica, dijagrama

- Objašnjava pravila pri izradi tehničko-tehnološke dokumentacije

- Navodi i objašnjava dokumentaciju za prijem, otpremu i popravku vozila

- Upoznaje se sa postupcima arhiviranja I čuvanja dokumentacije

- Čita i analizira

tehničke crteže,uputstva,kataloge, tablice,dijagrame

- Crta skice motornih djelova

- Popunjava dokumentaciju za prijem , popravku i otpremu vozila

- Arhivira dokumentaciju

- Razvija tehničku

kulturu - Stiče osjećanje

preciznosti u radu

Vježbe: - Čitanje i

analiziranje tehničke dokumentacije

- Crtanje djelova motora

- Popunjavanje prijemnica, otpremnica I radnih naloga

VI Alati, pribori i postupci mjerenja i kontrole - Definiše pojam

mjerenja i kontrolisanja

- Navodi pribor za mjerenje i kontrolisanje dužine i objašnjava princip rada sa njima

- Navodi pribore za mjerenje i kontrolisanje uglova i objašnjava princip rada sa njima

- Navodi instrumente za mjerenje osnovnih električnih veličina i objašnjava princip rada sa njima

- Navodi pribore za kontrolu kvaliteta površina

- Upoznaje se sa instrumentima za mjerenje pritiska i

- Mjeri dužine radioničkim lenjirima

- metrima,pantljikama

- Pomoću šestara prenosi mjere sa radnog predmeta na alat i obrnuto

- Mjeri dužinu pomičnim mjerilom

- Mjeri mikrometrima unutrašnje i spoljašnje mjere

- Komparatorom kontroliše obrtanje vratila i osovina

- Komparatorom kontroliše odstupanje od nominalnih mjera

- Kontrolnim čepovima kontroliše otvore i rupe

- Račvama kontroliše

- Stiče radne navike - Stiče osječaj

tačnosti i preciznosti u radu

- Svjestan je značaja kvaliteta proizvoda

Vježbe: - Mjerenje pomičnim

mjerilom unutrašnjih, spoljašnjih i dubinskih mjera

- Mjerenje mikrometrom unutrašnjih ispoljnih mjera

- Određivanje odstupanja pomoću komparatora

- Mjerenje uglova pomoću univerzalnih uglomjera

- Kontrola otvora i osovina tolerancijskim mjerilima

- Mjerenje pritiska u pneumaticima

102



temperature prečnike osovina ivratila

- Kontroliše zazore kontrolnim listićima

- Mjeri uglove uglomjerima

- Kontroliše površine lenjirima i libelama

- Mjeri pritisak manometrima

- Termometrima mjeri temperaturu

VII Ručna obrada materijala Sječenje materijala - Nabraja vrste

sjekača i objašnjava pravila rukovanja sa njima

- Navodi,vrste makaza, uslove primjene,način rada, pravila rukovanja

- Nabraja vrste testera, način rada,pravila rukovanja

- Bira sjekač odgovarajuće geometrije u zavisnosti od materijala radnog komada

- Uvježbava rad sa sjekačem

- Siječe limove ručnim makazama

- Reže materijal ručnom testerom

- Čisti i održava alat i pribor za sječenje

- Povezuje teorijska i

praktična znanja

Vježbe - Sječenje

materijala sjekačem

- Odsijecanje šipkastog materijala ručnom testerom

- Sječenje limova ručnim makazama

Turpijanje - Upoznaje se sa

obradom turpijanja - Navodi vrste

turpija, oblik zuba, finoću nasjeka

- Objašnjava način rada sa turpijama

- Bira turpiju u zavisnosti od kvaliteta obrade radnog komada

- Obrađuje površine turpijanjem

- Čisti i održava turpije

- Stiče rutinu u radu

Vježbe: - Turpijanje sa

različitim oblicima i nasjecima turpija

Bušenje, upuštanje, razvrtanje - Upoznaje se sa

obradom ručnog bušenja, upuštanja, razvrtanja

- Navodi alat za bušenje, upuštanje, razvrtanje

- Navodi pravila pri bušenja

- Bira alat u zavisnosti od materijala i zahtjeva na crtežu

- Zabušuje, buši, proširuje i razvrće otvore i rupe

- Čisti i održava alat i radno mjesto

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje radnih zadataka

Vježbe: - Bušenje otvora I

rupa različitog prečnika

- Proširivanje otvora I rupa različitog prečnika

Izrada navoja

103



- Upoznaje se sa obradom izrade unutrašnjih i spoljašnjih navoja

- Nabraja alat za izradu navoja

- Objašnjava postupak izrade navoja

- Bira alat za izradu navoja

- Ručno urezuje i narezuje navoje

- Koristi i uočava uticaj sredstava za hlađenje i podmazivanje na kvalitet navoja

- Čisti i održava alat za rezanje navoja i radno mjesto

- Razvija osjećaj za

red i urednost radnog prostora

- Stiče osjećaj tačnosti

Vježbe: - Ručno rezanje

unutrašnjih i spoljašnjih navoja

Probijanje i prosijecanje - Objašnjava

postupak probijanja i prosijecanja

- Navodi vrste alata i objašnjava pravila rukovanja

- Bira probojce i prosjekače za obradu limova i profila

- Probija i prosijeca limove i profile manjih debljina

Vježbe: - Probijanje i

prosijecanje limova

Savijanje limova i cijevi - Upoznaje se sa

obradom savijanja - Objašnjava

postupak savijanja limova i cijevi

- Navodi vrste mašina i alata za savijanje i način rukovanja sa njim

- Priprema limove i cijevi za savijanje

- Bira alat za ravnanje i savijanje limova

- Ravna limove - Savija limove u

toplom i hladnom stanju

- Bira pribor i alat za savijanje cijevi

- Savija cijevi

- Pokazuje kvalitet u radu i ispunjavanju radnih obaveza

Vježbe: - Ispravljanje i

savijanje limova - Savijanje cijevi od čelika, bakra, mesinga

VIII Mašinska obrada materijala Bušenje - Nabraja vrste

mašina i alata za obradu bušenjem

- Objašnjava pojam - mjerodavnih

režima obrade pri bušenju

- Objašnjava postupak rada

- Priprema radne komade za bušenje

- Buši, proširuje, razvrće rupe i otvore na bušilicama

- Održava i čisti mašinu, pribor i alat

- Stiče osjećanje preciznosti u radu

- Razvija osjećaj za red i urednost radnog mjesta

Vježbe: - Bušenje,

proširivanje i razvrtanje otvora i rupa na bušilici

IX Obrada spajanjem Zakivanje - Objašnjava

postupak zakivanja - Navodi vrste

zakovanih spojeva i zakovica

- Priprema limove za zakivanje

- Bira zakovice - Spaja limove

zakivanjem

- Pokazuje kvalitet na radu

- Pokazuje spremnost za saradnju i timski

Vježbe: - Zakivanje limova u

hladnom stanju

104



- Razdvaja zakovane spojeve

rad

Zavarivanje - Objašnjava

postupak zavarivanja

- Navodi,definiše i objašnjava zavarivanje topljenjem, elektrolučno i zavarivanje pod pritiskom

- Upoznaje se sa opremom za zavarivanje

- Priprema radne komade za zavarivanje

- Uvježbava tehnike rada pri gasnom zavarivanju i sječenju

- Bira dodatni materijal

- Obrazlaže princip rada aparata za elektrolučno zavarivanje

- Uvježbava tehniku rada pri elektrolučnom avarivanju

- -Održava radno mjesto

- Stiče osjećaj

preciznosti i odgovornosti u radu

Vježbe: - Priprema predmeta

za zavarivanje - Gasno zavarivanje - Elektrolučno

zavarivanje

Lemljenje - Objašnjava

postupak - mekog i tvrdog

lemljenja - Upoznaje se sa

opremom za lemljenje

- Priprema materijal i alat za meko lemljenje

- Izvodi postupak mekog lemljenja

- Stiče osječaj bezbjednosti i preciznosti u radu

Vježbe: - Meko lemljenje

Presovani spojevi - Objašnjava

postupak presovanja

- Upoznaje se sa mašinama i priborom za izradu presovanih spojeva

- Priprema radne komade za presovanje

- Obavlja proces presovanja

- Održava radno mjesto

- Pokazuje potrebnu preciznost u radu

Vježbe: - Izrada presovanog

spoja osovine i otvora tolerisanih mjera na hidrauličnoj presi

Navojni spojevi - Upoznaje se sa

potrebnim priborom i alatom za ostvarivanje navojnih spojeva

- Objašnjava postupak izrade navojnog spoja

- Navodi vrste navojnih spojeva i njihovu primjenu

- Bira alate za ostvarivanje navojnog spoja

- Obavlja postupak izrade navojnog spoja

- Osigurava navojni spoj od samoodvrtanja

- Stiče osjećaj bezbjednosti i preciznosti pri radu

Vježbe: - Pritezanje i

osiguranje navojnog spoja

Spajanje cijevi

105



- Nabraja postupke spajanja cijevi

- Objašnjava postupak spajanja cijevi pomoću navoja

- Upoznaje se sa postupkom i alatom za izradu i spajanje cijevnih navoja

- Objašnjava postupak zavarivanja cijevi

- Objašnjava postupak lemljenja cijevi

- Navodi i objašnjava postupak lijepljenja cijevi

- Nabraja vrste ljepila i potrebni pribor za lijepljenje

- Narezuje cijevne navoje

- Spaja cijevi pomoću navojnih elemenata

- Priprema cijevi za zavarivanje

- Zavaruje cijevi gasno i elektrolučno

- Priprema cijevi za lemljenje

- Lemi cijevi - Obavlja tehnološki

postupak pripreme cijevi za lijepljenje

- Lijepi cijevi - Koristi zaštitna

sredstva - Održava radno

mjesto

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja

- Razvija naviku

korišćenja sredstava zaštite na radu

- Razvija spremnost

za timski rad

Vježbe: - Izrada i spajanje

cijevi navojnim elementima

- Spajanje cijevi zavarivanjem

- Spajanje cijevi lemljenjem

- Priprema i lijepljenje cijevi

Zaštita od korozije - Objašnjava procese

kod korozije - Navodi uzroke

korozije - Poznaje postupak

pripreme djelova za zaštitu od korozije

- Objašnjava postupak zaštite uljima i mastima

- Upoznaje se sa zaštitom, farbanjem i lakiranjem

- Objašnjava postupak zaštite plastifikacijom

- Mehanički čisti i odmašćuje površine za zaštitu od korozije

- Premazuje površine uljima i mastima

- Farba i lakira pripremljene površine

- Nanosi prevlake od plasičnih masa

- Ocjenjuje kvalitet zaštitnog sloja


- Razvija pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara

- Uviđa važnost očuvanja životne sredine

Vježbe: - Priprema površina

za zaštitu od korozije

- Farbanje i lakiranje pripremljenih površina

- Premazivanje uljima i mastima

XIII Spoljna njega vozila - Upoznaje se sa

principom rada uređaja za pranje motornog vozila

- Razumije način primjene uređaja za pranje

- Vrši kontrolu djelova i izvod i postupak ručnog pranja, brisanja i čišćenja motornog vozila

- Izvodi postupak pranja pomoću


Vježbe: - Čišćenje i pranje

motornog vozila

106



savremenih uređaja za pranje

XIV Kontrola i zamjena tehničkih tečnosti, maziva i prečistača - Upoznaje se sa

postupkom kontrolisanja, izmjene i dopune tečnosti za hlađenje

- Objašnjava postupak kontrole, dopune i zamjene maziva

- Upoznaje se sa vrstama i ulogom prečistača goriva i vazduha kod motornog vozila

- Objašnjava postupak

- kontrole i zamjene pojedinih vrsta prečistača

- Uočava razliku i raspoređuje tehničke tečnosti prema vrstama i namjeni

- Vrši kontrolu,dopunu ili zamjenu tečnosti za hlađenje

- Kontroliše, dopunjava ili zamjenjuje tečnosti za kočenje

- Vrši kontrolu, dopunu ili zamjenu ulja u motoru

- -Kontroliše, dopunjava ili zamjenjuje ulje u mjenjačkom prenosniku

- U zavisnosti od vrste vozila bira i ugrađuje prečistač vazduha

- Zamjenjuje prečistač goriva


- Razvija osjećaj

odgovornosti prema potrebi pridržavanja propisanih standarda

- Stiče pozitivnu

orjentaciju prema očuvanju materijalnih dobara i bezbjednosti

Vježbe: - Kontrola i dopuna

rashladne tečnosti - Kontrola,dopuna I

zamjena tečnosti za hidraulične kočnice

- Kontrola,dopuna i zamjena ulja u motoru

- Kontrola ulja u mjenjačkom prenosniku

- Pregled i zamjena prečistača vazduha

- Zamjena prečistača za gorivo

XV Ispitivanje pneumatika - Upoznaje se sa

vrstama i karakteristikama pneumatika

- Objašnjava postupak mjerenja pritiska u pneumaticima

- Navodi kriterijume istrošenosti pneumatika

- Objašnjava demontažu, zamjenu i montažu natplatka i pneumatika

- Upoznaje se sa uređajem za uravnoteženje i objašnjava

- Demontira točak sa vozila

- Uočava oznake na pneumatiku

- Kontroliše istrošenost pneumatika,mjeri dubinu udubljenja na gazećem sloju

- prepoznaje oštećenja pneumatika

- Vrši kontrolu pritiska u pneumaticima

- Demontira, kontroliše i montira natplatak i pneumatik

- Uravnotežuje točak

- Stiče pozitivnu orjentaciju prema bezbjednosti

- Razvija osjećaj

pridržavanja propisanim standardima

Vježbe: - Montaža i

demontaža točka - Kontrola

istrošenosti pneumatika

- Uravnoteženje točka

107



postupak uravnoteženja točka

na uređaju za - balansiranje - Montira točak na

vozilo - Čisti i održava

radon mjesto XVI Demontiranje i montiranje komponenti, sklopova i sistema na motorima - Navodi djelove

motora i objašnjava njihovu funkciju

- Upoznaje se sa postupcima

rastavljanja, čišćenja, i sastavljanja motora

- Demontira komponente i sklopove:

- Odstranjuje komponente u zavisnosti od njihove pojedinačne i zajedničke funkcije, provjerava njihovu ispravnost za ponovnu upotrebu, obilježava ih i odlaže u saglasnosti s postupcima za montažu

- Rasklapa, čisti i odlaže sklopove i komponente u skladu sa predviđenim postupkom za montažu

- Priprema za montažu:

- Slaže komponente u saglasnosti sa pravilima i oznakama za montažu

- Provjerava stanje komponenti i njihovu funkcionalnost prije nego što počne da ih montira

- Vrši provjeru zaptivnosti kontaktnih površina, njihove forme i završne

108



obrade - Bira pomoćne

uređaje i opremu i postavlja ih u potrebni položaj za rad

- Montaža komponenti:

- Centrira (postavlja u potrebni položaj) komponente u saglasnosti sa propisanim tolerancijama uz pomoć mjerenja, baždarenja i vizuelne kontrole

- Spaja komponente - Zaptiva,

pričvršćuje komponente, zaptivke i zaptivne prstenove uz pomoć specijalnih alata i odgovarajućih sredstava za zaptivanje

- Povezuje vodove, cijevi i kablove

- Odstranjuje i montira sklopove i sisteme

- Obilježava sklopove u saglasnosti sa traženim redosljedom i pravilima za montažu

- Otklanja jednostavne kvarove na sklopovima i sisteme na motornim vozilima:

- na uređaju za zaključavanje vozila, hlađenje i zagrijavanje na djelovima ventila,

109



vođica i sjedišta ventila

- zamjenjuje ležajeve koljenastog vratila

Oblast elektrotehnike I Uvodni dio - Upoznaje pravila

rada u kabinetu za praktičnu nastavu:

- postupak dodjeljivanja radnog mjesta,

- postupak preuzimanja pribora za rad,

- ppšti postupak pripreme radnog mjesta i raspoređivanja pribora za rad,

- vraćanje pribora za rad

- Integriše se u grupu

II Korištenja univerzalnog mjernog instrumenta - Zna namjenu

univerzalnog mjernog instrumenta, pojedine režime rada,

- Zna namjenu dodatne opreme i pravilno je povezuje na unimjer

- Poznaje opšti redosled radnji pri mjerenju

- Zna postupak isključivanja unimjera

- Zna postupak mjerenja jačine jednosmjerne električne struje, jednosmjernog električnog napona, aktivnog električnog otpora, naizmjeničnog

- Na mjernom instrumentu raspoznaje njegove elemente za očitavanje

- Postavlja unimjer u odgovarajući režim rada

- Priključuje i koristi dodatnu opremu unimjera:

- kablove za spajanje na mjerna mjesta,

- baterijski uložak za napajanje unimjera i drugu opremu

- Priključuje instrument na mjerno mjesto

- Mjeri jačinu električne struje kroz reostat

- mjeri električni napon,

- mjeri električni otpor


da poveže potrebu za redom i urednošću sa potrebom čuvanja pribora i opreme sa kojom radi

- Učenici rade u

grupama po dvoje

110



napona i naizmjenične struje

- Zna zakonitosti odnosa između električne struje, električnog napona i električnog otpora

- Evidentira rezultate

- Uočava razlike i sličnosti u mjerenju jačine električne struje, napona i električnog otpora

- Podešava regulacioni transformator

- Postavlja unimjer u početni režim

- Mjeri električni naizmjenični napon, naizmjeničnu struju i odgovarajući električni otpor

- Bilježi rezultate tablično i analizira vrijednosti dobijene mjerenjem

- Bilježi razlike i sličnosti u mjerenju jednosmjernih i naizmjeničnih veličina

III Korištenje unimjera i viljuške za mjerenje napona akumulatora - Zna postupak

mjerenja napona akumulatora i zna razlog i mogućnost za pogrešno očitavanjenje

- Mjeri napon na ispražnjenom akumulatoru mijenjajući vrijednost otpora priključenog reostata

- Bilježi vrijednosti podešenog otpora i mjerenog napona

- Mjeri napon akumulatora

- Bilježi očitavanje

- Učenici rade u grupama po dvoje

IV Pripremanje kiseline za akumulator - Zna postupak

pripremanja sumporne kiseline (odgovarajuće koncentracije i

- Mjeri bomeometar - Razvija ekološku

svijest

111



način mjerenja) V Rad na električnim provodnicima instalacije motornog vozila - Zna oznake i nazive

provodnika za elektroinstalaciju i zna odabrati provodnik prema predviđenom opterećenju i namjeni

- Poznaje alat za

pritezanje stezaljki - Zna da rukuje sa

različitim lemilicama

- Zna način pripreme

otvora za provlačenje provodnika kroz limenu pregradu u automobilu

- Poznaje razne

tipove i oblike automobilskih osigurača, zna postupak provjere njihove ispravnosti, zna izabrati i postaviti novi osigurač

- Koristi različite vrste kablova - provodnika prema namjeni

- Koristi tablicu sa usaglašenim prečnicima provodnika sa opterećenjem

- Rasijeca provodnike i posmatra njihovu strukturu

- Bira i postavlja stezaljke na krajeve više provodnika

- Spaja više provodnika u galvansku cjelinu

- Postavlja režim rada lemilice

- Lemljenjem spaja dva provodnika

- Na provodniku postavi izabrane stezaljke

- Ispituje koji će kraj provodnika izdržati više savijanja

- Izvodi postupak

postavljanja instalacije kroz limenu pregradu:

- probija otvore potrebnog prečnika,

- popravlja grube i oštre djelove ivice na otvorima i oblikuje ih

- Ubacuje u otvore gumene prstenove,

- Štiti provodnike od oštrih ivica

- Provjerava ispravnost osigurača

- Razvija sposobnost razdvajanja nevažnog od važnog

- Stiče radne navike - Izgrađuje

kriterijum za vrednovanje rezultata rada

- Razvija

samopouzdanje

112



- Zna posledice

prljanja i oksidiranja električnih kontakta i zna postupak za čišćenje prljavih ili oksidiranih električnih kontakata

- Postavlja osigurač - Koristi sredstva,

pribor i alat za čišćenje i održavanje električnih kontakata

- Čisti i njeguje kontaktne površine

- Mjeri otpor oksidiranih kontakata prije i poslije ćišćenja, bilježi vrijednosti

VI Rad sa osciloskopom - Zna postupak

priključivanja osciloskopa na napajanje, postavljanja mjernih kablova, postavljanja parametara za mjerenje i očitavanja rezultata mjerenja

- Poznaje razne oblike standardnih funkcija koje se koriste za mjerenje

- Zna da koristi osciloskop

- Priključuje osciloskop na napajanje, priključuje mjerne kablove, postavlja mjerne parametre i čita pokazivanja na ekranu

- Pomoću softvera Tina ili WorkBench izučava različite vrste standardnih funkcija, koje se koriste za mjerenje u elektronici

- Upotrebljava osciloskop za mjerenje izlaznog napona iz generatora signala


- Učenici rade u

grupama po četvoro

113




učenik učenik učenik I Informacione tehnologije i automehaničarski poslovi - Upoznaje se sa

mogućnostima primjene informacionih tehnologija za planiranje, sprovođenje i kontrolu radnih procesa unutar radionice

- Objašnjava primjenu tehničkih informacionih sistema za identifikovanje vozila i dobijanje potrebnih podataka od proizvođača i korisnika usluge

- Navodi primjenu informacionih tehnologija kod obavljanja administrativnih poslova

- Izrađuje plan rada po radnom nalogu

- Pravi specifikaciju potrebnih rezervnih djelova, alata i dodatnog materijala

- Komunicira sa korisnicima usluga i proizvođačima

- Evidentira stanje vozila i kvarove na vozilima

- Evidentira obavljene radove i ugrađene djelove u toku obavljenog servisa

- Upravlja stanjem rezervnih djelova i ostalog materijala

- Na osnovu radnih naloga određuje troškove održavanja

- Razvija ekonomičnost u poslovanju

- Razvija poslovnu

odgovornost - Stiče osjećaj

važnosti čuvanja informacije u elektronskom zapisu

Vježbe: - Izrada radnog

naloga Izrada specifikacije potrebnog materijala, alata i pribora za obavljanje radnih zadataka po radnom nalogu

- Unošenje u računar podataka o obavljenim poslovima, ugrađenim rezervnim djelovima i troškovima održavanja

II Ispitivanje ispravnosti rada motora i dodatnih uređaja - Upoznaje se sa

postupcima ispitivanja ispravnosti rada motora i dodatnih uređaja

- Nabraja vrste kvarova i objašnjava uzroke njihovog nastajanja

- Poznaje princip rada i način rukovanja sa opremom i uređajima za tehničku dijagnostiku

- Upoznaje se sa propisima održavanja dijagnostičke opreme i prepoznavanja

- Detektuje kvarove motora i dodatnih uređaja pomoću savremene dijagnostičke opreme

- Tumači izmjerene vrijednosti i podatke dobijene kontrolom

- Otkriva uzroke nastanka neispravnosti i povezuje ih sa određenim komponentama i sklopovima

- Bira i primjenjuje odgovarajuću mjernu i test-opremu

- Osposobljava se za košišćenje


logičkog razmišljanja i zaključivanja

- Podiže tehničku

kulturu - Svjestan je značaja

kontrole i kvaliteta proizvoda

Vježbe: - Dijagnostikovanje

vozila pomoću savremenih auto-testera

- Mjerenje pomoću osciloskopa

- Ispitivanje lambda sondi

- Ispitivanje modula paljenja

- Provjera mjernih pretvarača

114



kvarova na njoj nezavisnih i specifičnih metoda dijagnostikovanja, propisane od strane proizvođača

- Analizira samo-dijagnozu

- Ispituje greške u memoriji opreme za test

- Radi izvještaj testiranja

III Rastavljanje i sastavljanje pojedinih mehanizama motora Pogonski motor - Upoznaje se sa

postupcima rastavljanja, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvara i sastavljanja motora

- Objašnjava postupak provjere funkcionisanja nakon završene opravke

- Demontira, čisti i kontroliše glavu motora

- U zavisnosti od utvrđenog stanja vrši opravku ili zamjenu cilindarske glave

- Montira cilindarsku glavu

- Demontira, čisti i kontroliše cilindre motora

- U zavisnosti od utvrđenog stanja vrši opravku ili zamjenu cilindara

- Ugrađuje cilindre u blok motora

- Demontira, čisti i kontroliše klip, klipne prstenove i osovinicu klipa

- U zavisnosti od stanja opravlja ili zamjenjuje klip, klipne prstenove i osovinicu klipa

- Montira klip, klipne prstenove i osovinicu klipa

- Demontira, čisti i kontroliše klipnjaču motora

- U zavisnosti od stanja opravlja, zamjenjuje i

- Stiče radne navike - Stiče sigurnost i

preciznost u radu - Razvija smisao za

Vježbe: - Demontaža,

kontrola i ugradnja cilindarske glave

- Demontaža, kontrola i ugradnja cilindara u blok motora

- Demontaža, kontrola i ugradnja klipnog sklopa

- Demontaža, kontrola i ugradnja koljenastog vratila

- Demontaža, kontrola i ugradnja kartera motora

- Demontaža, kontrola i ugradnja razvodnog mehanizma

- Demontaža, kontrola i montaža zamajca

115



montira klipnjaču - Vrši demontažu, čišćenje i kontrolu potrošenosti ležajeva male i velike pesnice klipnjače

- Ugrađuje ležajeve male i velike pesniceklipnjače

- Demontira, čisti i kontroliše koljenasto vratilo

- U zavisnosti od utvrđenog stanja opravlja ili zamjenjuje koljenasto vratilo

- Demontira, čisti i kontroliše zamajac

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira zamajac

- Demontira, čisti i kontroliše karter motora

- U zavisnosti od stanja popravlja, zamjenjuje i montira karter motora

- Demontira, čisti i kontroliše potrošenost rukavaca i bregova bregastog vratila

- U zavisnosti od stanja, zamjenjuje i montira bregasto vratilo

- Demontira, čisti i kontroliše ventilski sklop

- Zamjenjuje i montira ventilski sklop

- Podešava zazor ventila pomoću mjernih i kontrolnih uređaja

logičko opažanje, razmišljanje i zaključivanje

- Stiče pozitivnu


116



- Demontira i kontroliše pogon razvodnog mehanizma

- Montira (zupčasti, remeni ili lančani) prenos i podešava ugao predpaljenja pomoću dijagnostičkih uređaja (skroboskopska lampa, osciloskop)

Sistem za napajanje oto motora gorivom i vazduhom - Navodi djelove

sistema i objašnjava njihovu funkciju

- Objašnjava postupak rastavljanja, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvarova i sastavljanja elemenata sistema za napajanje OTO motora gorivom

- Definiše postupak provjere funkcionisanja zamijenjenih djelova sistema

- Demontira, čisti, kontroliše, opravlja i montira rezervoar za gorivo

- Demontira, čisti, kontroliše, opravlja i montira cijevi za dobavu goriva

- Demontira, čisti,kontroliše, opravlja ili zamjenjuje membransku pumpu za gorivo

- Pregleda, čisti, zamjenjuje prečistač goriva

- Demontira, čisti,pregleda karburator i u zavisnosti od njegovog stanja vrši zamjenu i montažu

- U slučaju kvara vrši opravku karburatora

- Demontira, utvrđuje kvarove, otklanja kvarove i montira mehaničko hidraulični sistem ubrizgavanja goriva [K-Jetronic]

- Demontira, utvrđuje kvarove, otklanja kvarove i

- - Osposobljava se za

samostalan rad - Razvija preciznost i

tačnost u radu


kontrola, opravka i ugradnja rezervoara za gorivo

- Demontaža, kontrola, opravka i ugradnja membranske pumpe

- Zamjena prečistača goriva i vazduha

- Demontaža, kontrola, opravka i ugradnja karburatora

- Demontaža, kontrola, opravka i ugradnja elektronskih uređaja za napajanje OTO motora gorivom

117



montira hidraulično-elektronski sistem ubrizgavanja [KE-Jetronic]

- Demontira, utvrđuje kvarove, otklanja kvarove i montira elektronski integrisani sistem paljenja i ubrizgavanja [Motronic]

- Demontira,utvrđu-je kvarove, otklanja kvarove i montira elektronski sistem ubrizgavanja [L-Jetronic]

Sistem za napajanje dizel motora gorivom i vazduhom - Navodi dijelove


- Objašnjava postupke demontaže, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže sistema za napajanje dizel motora gorivom

- Definiše postupak provjere funkcionisanja zamijenjenih djelova

- Demontira, čisti i kontroliše pumpu niskog pritiska

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira pumpu niskog pritiska

- Vrši demontažu, čišćenje i kontrolu pumpe visokog pritiska

- Kontroliše i zamjenjuje grubi i fini prečistač goriva

- Demontira, čisti i kontroliše brizgaljke

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira djelove brizgaljki

- Demontira, kontroliše, zamjenjuje i montira cijevi za transport goriva

- Razvija osjećaj važnosti i preciznosti u radu

- Stiče radne navike - Stiče osjećaj o

zaštiti životne sredine


kontrola, opravka i montaža pumpe niskog pritiska

- Demontaža, kontrola, opravka i montaža pumpe visokog pritiska

- Demontaža, kontrola, opravka i montaža brizgaljki

- Kontrola i zamjena grubog i finog prečistača goriva

- Mjeri signal broja

118



obrtaja - Traži grešku u

Common Rail sistemu

- Analizira signale na osciloskopu

- Kontroliše komponente pumpi VP i brizgaljki

Sistem za paljenje radne smješe - Upoznaje se sa

sistemom baterijskog i tranzistorskog paljenja

- Objašnjava postupak demontaže, čišćenja, kontrole,otklanjanja kvarova i montaže sistema - baterijskog i tranzistorskog paljenja

- Navodi djelove i objašnjava elektronsko i magnetno paljenje smješe

- Objašnjava postupak demontaže, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže elektronskog i magnetnog sistema paljenja

- Demontira i čisti platinske kontakte

- Podešava zazor platinskih kontakata

- Demontira, čisti i kontroliše razvodnik paljenja u zavisnosti od utvrđenog stanja

- Vrši zamjenu djelova razvodnika paljenja

- Podešava ugao predpaljenja razvodnika paljenja

- Demontira, čisti i kontroliše svjećice u zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira svjećice

- Demontira, čisti i pregleda sistem tranzistorskog paljenja u zavisnosti od utvrđenog stanja

- otklanja kvarove tranzistorskog paljenja

- Kontroliše sistem elektronskog paljenja

- u zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje elektronsku upravljačku jedinicu

- Razvija osjećaj spretnosti,preciznosti i odgovornosti

- Uviđa vezu između različitih oblasti nauke i tehnike

- Razvija ekološku svijest

- Stiče radne navike


kontrola, otklanjanje kvarova i montaža baterijskog paljenja smješe

- Demontaža, kontrola, otklanjanje kvarova i montaža tranzistorskog paljenja smješe

- Demontaža, pregled, popravka i montaža elektronskog paljenja smješe kod OTO motora

119



IV Sistem za podmazivanje - Zna djelove


- Objašnjava postupak demontaže, čišćenja kontrole, otklanjanja kvarova i montaže elemenata sistema za podmazivanje

- Definiše postupak provjere funkcionisanja zamijenjenih djelova

- Demontira,čišti i kontroliše uljne zupčaste pumpe u zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente zupčaste pumpe

- Demontira, čišti i kontroliše uljne rotacione pumpe

- Zamjenjuje i montira elemente rotacione pumpe

- Skida, kontroliše i zamjenjuje prečistač ulja

- Demontira, čisti i kontroliše regulacioni ventil, manometar, hladnjak

- u zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira regulacioni ventil, hladnjak, manometar

- Održava i čisti radno mjesto

- Razvija svijest o

ličnoj odgovornosti u radu

- Stiče osjećaj o

važnosti čuvanja životne sredine


kontrola opravka i montaža zupčaste uljne pumpe

- Demontaža, kontrola opravka i montaža rotacione uljne pumpe

- Kontrola i zamjena prečistača ulja

V Sistem za hlađenje motora - Zna djelove

sistema za hlađenje i objašnjava njihovu funkciju

- Objašnjava postupak demontaže, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže elemenata sistema za hlađenje

- Navodi i definiše sistem vodenog i vazdušnog hlađenja

- Demontira,čisti i kontroliše hladnjak

- Opravlja i montira hladnjak

- Demontira, čisti i kontroliše vodenu pumpu u zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira dijelove vodene pumpe

- Demontira i kontroliše ventilator hladnjaka

- Montira ventilator hladnjaka

- Demontira i kontroliše

- Razvija osjećaja

odgovornosti u radu

- Stiče navike



samostalan rad


kontrola, opravka i montaža hladnjaka

- Demontaža, kontrola, opravka i montaža vodene pumpe

- Zamjena termostata i termoprekidača

- Zamjena gumenih vodova i ekspanzione posude

120



termostat - U zavisnosti od

utvrđenog stanja zamjenjuje i montira termostat

- Demontira i pregleda gumene cjevovode i ekspanzionu posudu

- U slučaju kvara zamjenjuje i montira cijevi

- Kod sistema sa vazdušnim hlađenjem demontira, kontroliše, opravlja i montira ventilator za cirkulaciju

VI Kontrola izduvnog sistema - Objašnjava

postupak ispitivanja funkcionalnosti djelova i sklopova sistema koji utiču na smanjenje emisije izduvnih gasova

- Definiše postupak demontaže,kontrole i montaže elemenata izduvnog sistema

- Upoznaje se sa principom rada uređaja za kontrolu izduvnih gasova kod OTO motora

- Upoznaje se sa uređajem za mjerenje dimnosti

- Objašnjava postupak kontrole dimnosti izduvnih gasova kod dizel motora

- Demontira i kontroliše sistem izduvnih gasova sa ugrađenim lambda sondama

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente izduvnog sistema

- Zamjenjuje katalizatore

- Pomoću infratestera kontroliše izduvne gasove kod OTO motora

- Pomoću termotestera kontroliše dimne gasove kod OTO motora

- Pomoću uređaja za kontrolu dimnosti kontroliše kvalitet izduvnih gasova kod dizel motora

- Shvata značaj



kontrola i opravka sistema izduvnih gasova

Oblast elektrotehnike I Uvodni dio - Upoznaje se sa - Čita uputstva za - Sticanje osobina

121



tehničkom specifikacijom i tehničkom dokumentacijom

- Upoznaje se sa

planiranjem i usaglašavanjem toka faza rada, kontrole i analizom rezultata

- Zna postupak

održavanja i provjeravanja opreme za rad i alata

montažu i održavanje

- Čita tehnička uputstva, radioničke priručnike i kataloge, tehničke crteže, tabele, standarde i dijagrame

- Priprema skice i izrađuje obrazac za praćenje rada

- Čita i tumači podatke dobijene putem digitalnih i analognih mjerenja i testiranja

- Računarskom mrežom obezbjeđuje tehničku podršku

- Planira radne faze montaže i demontaže

- Planira radne zadatke na koje rasčlanjuje postupak popravki i održavanja

- Planira prostor i potrebno vrijeme

- Bira alat, pomoćnu i test-opremu

- Pravi specifikacije potrebnih rezervnih djelova

- Čisti i njeguje opremu i alat, saglasno propisanim uputstvima

sistematičnosti - Sticanje rutine - Razvijanje

urednosti - Razvija vještinu

planiranja - Stiče navike

urednosti

II Osnovni postupci u radu sa električnom instalacijom - Navodi

bezbjednosne mjere u radu pod naponom

- Provjeravanje

prisustva i

- Primjenjuje bezbjednosne mjere u radu sa električnim elementima pod naponom

- Testira prisustvo i mjeri intenzitete

- Snosi odgovornost

za bezbjedan rad

122



mjerenje intenziteta osnovnih elektrotehničkih veličina na elementima instalacije

- Zna postupak

održavanja i provjeravanja električnih vodova, konektora, osigurača

električne struje, napona i otpora

- Testira, mjeri i upoređuje upravljačke signale na posmatranim elementima

- Mjeri električne podatke

- Vrši provjeru istrošenosti posmatranih elemenata

- Vrši provjeru funkcionisanja posmatranih elemenata

- Čisti i zaštićuje posmatrane elemente saglasno postupku propisanom za održavanje

- Evidentira postupke održavanja u pripremljeni obrazac


III Postupci održavanja i popravki električnih funkcionalnih cjelina - podsistema - Zna postupak

provjere električnih komponenti posmatranog električnog podsistema motornog vozila

- Zna specifikaciju

operacija s obzirom na to je li

- Čita i primjenjuje dijagrame strujnih kola i šema za povezivanje i tumači osnovne oznake na priključnicama

- Vizuelno provjerava pojavu mehaničkih oštećenja električnih veza i konektora

- Provjerava oštećenja na električnoj instalaciji

- Provjerava funkcionisanje električnih komponenti, vodova i osigurača

- Razvija

sistematičnost i urednost

- Uviđa povezanost

teorijskih i praktičnih znanja

123



posmatrani element kolo energetskog ili signalnog tipa, električne ili elektronske prirode

- Zna tipove senzora

i način provjere njihove ispravnosti

- Poznaje standarde

za polaganje instalacije i povezivanje opreme

- Zna da koristi

tehničke crteže električne instalacije i ugrađene opreme

- Dovodi u ispravno stanje električni podsistem

- Vrši demontažu i montažu komponenti i sklopova saglasno tehničkim uputstvima i priručnicima

- Prilikom demontaže sistematski označava i odlaže demontirane elemente

- Nakon montaže i u slučaju da su posmatrani elementi napustili propisane radne tačke vrši podešavanje

- Pravi razliku između električnih komponenti, uzimajući u obzir dejstvo električne struje (signal ili energija)

- Razlikuje operacije na električnim i elektronskim komponentama u strujnim kolima s jednosmjernom i naizmjeničnom strujom

- Vrši funkcionalnu kontrolu zatvorenog strujnog kola, koje egzistira van kontrolnog sistema,

- Provjerava ispravnost senzora i elemenata za nadzor i kontrolu

- Tumači putanje električnih instalacija i


samostalno planiranje i izvršavanje zadataka

- Uključuje se u

timski rad

124



povezivanje krajnjih stopica s odgovarajućim komponentama i sklopovima

- Utvrđuje funkciju električnih i elektronskih komponenti

- Povezuje električne vodove u saglasnosti s dijagramima za montažu

- Povezuje električne i elektronske komponente i sklopove

- Koristi osciloskop kao laboratorijski ili radionički tester

IV Postupci demontaže, provjere, popravke i montaže sistema električnog paljenja - Zna postupke

provjeravanja, podešavanja i povezivanja sistema električnog paljenja OTO motora

- Raspoznaje podsisteme i elemente sistema paljenja



- Snima dijagram napona na sekundaru bobine i upoređivanjem sa idealnom slikom lokalizuje neispravnost

- Testira ulazne i izlazne veličine i signale na tranzistoriziranim i elektronskim podsklopovima električnog sistema paljenja (signali razvodnika)

- Utvrđuje podatke za podešavanje

- Stiče naviku

provjeravanja kvaliteta urađenog posla

- Snosi odgovornost

za donešene odluke

125



ugla paljenja i podešava ga

- Provjerava ispravnost kontrolnih elemenata - senzora

- Provjerava i analizira osciloskopske šeme sistema za paljenje (eventualno generatora impulsa)

- Provjerava i analizira signal sistema za paljenje uz pomoć moto-testera, opreme za testiranje i osciloskopa

- Provjerava uređaj za podešavanje paljenja u pogledu emisije izduvnih gasova i podešava tačku paljenja

- Povezuje i koristi elektronsku opremu za testiranje i dijagnostiku motora i pratećih sistema

V Postupci provjere can sistema - Zna postupke

provjeravanja parametara i ispravnosti umreženih sistema na motornom vozilu

- Provjerava oblik signala na sabirnici za prenos podataka i utvrđuje vrstu neispravnosti sabirnice (kratki spoj na masu oba provodnika, kratki spoj na masu "H" provodnika, kratki spoj na masu "L" provodnika)

- Dijagnosticira greške na magistrali

- Snima "CAN"

- Razvija

interesovanje prema novim tehnologijama

126



signale, - Posmatra posledice

prekida jednog voda

- Upoznaje strategiju ISO pronalaženja greški

- Koristi dijagnostičko-računarsku opremu za testiranje

- Koristi unimjer - Koristi osciloskop - Koristi analizator

"CAN" sabirnica

127

Razred: TREĆI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik I Sistem za prenos snage - Navodi glavne

djelove sistema za prenos snage

- Objašnjava postupak ispitivanja ispravnosti sistema

- Definiše postupak demontaže, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže:

- glavne spojnice, - mjenjačkog

prenosnika, - zglobnog

prenosnika, - glavnog prenosnika

- Kontroliše i podešava slobodni hod komandne poluge

- Demontira i kontroliše potisni ležaj

- Montira potisni ležaj, podešava zazor između potisnog ležaja i dvokrake poluge glavne spojnice

- Demontira i kontroliše frikcioni disk

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje frikcioni disk

- Kod hidrauličnih komandnih mehanizama demontira i kontroliše radni cilindar

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira radni cilindar

- Demontira i kontroliše djelove glavne spojnice

- Razvija smisao za

urednost - Razvija tačnost i

preciznost u radu


opravka i montaža elemenata glavne spojnice

- Definiše postupak demontaže, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže:

- diferencijalnog prenosnika,

- poluvratila, - hidrodinamičkih

prenosnika, - hidrodinamičkih prenosnika snage

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira djelove glavne spojnice

- Demontira, čisti i kontroliše dijelove hidrodinamičke glavne spojnice

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira djelove hidrodinamičke glavne spojnice



kontrola i montaža elemenata hidrodinamičke glavne spojnice

- Demontaža, kontrola opravka i montaža mjenjačkog prenosnika

- Demontaža, kontrola opravka i montaža hidrodinamičkog

128



- Kontroliše i podešava slobodni hod komandne poluge

- Demontira i kontroliše djelove glavnog mjenjačkog prenosnika

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira djelove glavnog mjenjačkog prenosnika

- Demontira i kontroliše djelove hidrodinamičkog mjenjačkog prenosnika

- Zamjenjuje i montira djelove hidrodinamičkog mjenjačkog prenosnika u zavisnosti od stanja

- Demontira i kontroliše djelove asinhronog zglobnog prenosnika

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira djelove asinhronog zglobnog prenosnika

- Demontira i kontroliše djelove sinhronog zglobnog prenosnika

- Razvija osjećaj

odgovornosti - Stiče

samopouzdanje - Stiče radne navike

mjenjačkog prenosnika

- Demontaža, kontrola opravka i montaža zglobnog prenosnika

- Podešava zglobne prenosnike i provjerava funkcionalnost

- Demontira i kontroliše djelove glavnog prenosnika

- U zavisnosti od

- Stiče navike



kontrola, opravka i montaža glavnog prenosnika

- Demontaža, kontrola, opravka i montaža

129



utvrđenog stanja zamjenjuje I montira djelove glavnog prenosnika

- Podešava glavni prenosnik i provjerava funkcionisanje

- Demontira i kontroliše djelove diferencijalnog

- Prenosnika - U zavisnosti od

utvrđenog stanja zamjenjuje i montira djelove diferencijalnog prenosnika

- Podešava diferencijalni prenosnik i provjerava funkcionisanje

- Demontira i kontroliše poluvratila

- U zavisnosti od utrđenog stanja zamjenjuje i montira poluvratila

- Čisti i održava radno mjesto

- Osposobljava se za samostalan rad

diferencijalnog prenosnika

- Demontaža, kontrola i montaža poluvratila

Oblast elektrotehnike I Električne mašine - Objašnjava

odstupanja od propisanog načina rada generatora sa regulatorom i usmjeračem

- Utvrđuje odstupanja od propisanog način rada generatora

- Planira redosled radnji u radnom postupku, potrebe za alatom i materijalima, potrebe za prostorom i priključnicama energije i potrebno vrijeme

- Priprema listu za evidentiranje radnog postupka


analize - Stiče naviku

planiranja i prilagođavanja plana potrebama promjena

130



- Objašnjava

odstupanja od propisanog načina rada i način popravke električnog motora na jednosmjernu struju

- Demontira, utvrđuje kvar, popravlja i montira generator

- Čisti generator od prašine i razne prljavštine

- Pregleda i mjeri stanje statorskih i rotorskih namotaja

- Pregleda i utvrđuje stanje mostova sa diodama usmjeračicama i mjeri njihove električne parametre

- Provjerava i utvrđuje ulazne i izlazne vrijednosti na regulatoru napona

- Koristi tabelu priključnica

- Koristi tabelu kvarova generatora

- Provjerava i utvrđuje stanje kliznih kolutova

- Pregleda i utvrđuje stanje četkica

- Provjerava i utvrđuje stanje mehaničkih elemenata generatora

- Zamjenjuje neispravne elemente (ili podsklopove) ispravnim

- Podmazuje i čisti generator

- Provjerava cjelinu sistema generatora

- Montira-postavlja generator na njegovovo ležište

- Podešava elemente rada generatora

- Provjerava rad

131



- Razmatra i

objašnjava odstupanja od propisanog načina rada i način popravke koračni motor

generatora - Evidentira radni

postupak - Utvrđuje

odstupanja od propisanog način rada jednosmjernog motora



- Demontira, utvrđuje kvar, popravlja i montira jednosmjerni motor

- Čisti jednosmjerni motor od prašine i razne prljavštine

- Pregleda i mjeri stanje statorskih i rotorskih namotaja i mjeri njihove električne parametre

- Koristi tabelu kvarova jednosmjernih motora

- Pregleda i utvrđuje stanje komutatora i mjeri njegove električne parametre

- Pregleda i utvrđuje stanje četkica

- Provjerava i utvrđuje stanje mehaničkih elemenata

132



- Razmatra i

objašnjava odstupanja od propisanog načina rada i način popravlke aktore (servo-uređaje)

- Objašnjava

odstupanja od propisanog načina rada i način popravke startera

jednosmjernog motora


- Podmazuje i čisti jednosmjerni motor

- Provjerava cjelinu sistema jednosmjernog motora

- Montira-postavlja jednosmjerni motor na njegovovo ležište

- Podešava elemente rada jednosmjernih motora

- Provjerava rad jednosmjernog motora

- Evidentira radni postupak

- Utvrđuje odstupanja od propisanog načina rada koračnog motora



- Demontira, utvrđuje kvar, popravlja i montira koračni motor

- Čisti koračni motor od prašine i razne prljavštine

133



- Pregleda i mjeri stanje statorskih i rotorskih namotaja i mjeri njihove električne parametre

- Koristi tabelu kvarova

- Provjerava i utvrđuje stanje mehaničkih elemenata koračnog motora


- Podmazuje i čisti koračni motor

- Provjerava cjelinu sistema motora

- Montira-postavlja koračni motor na njegovovo ležište

- Podešava elemente rada motora

- Provjerava rad koračnog motora


- Utvrđuje odstupanja od propisanog način rada aktora



- Demontira, utvrđuje kvar, popravlja i montira

134



elemente aktora - Čisti elemente

aktora od prašine i razne prljavštine

- Pregleda i mjeri stanje namotaja, pojačavačke i pretvaračke elektronike i mjeri njihove električne parametre

- Pregleda i utvrđuje stanje hidrauličnih i/ili pneumatskih elemenata aktora


- Podmazuje i čisti - Provjerava cjelinu

sistema aktora - Montira-postavlja

elemente aktora - Podešava elemente

rada aktora - Provjerava rad

aktora - Evidentira radni

postupak - Utvrđuje

odstupanja od propisanog način rada startera



- Demontira, utvrđuje kvar, popravlja i montira

135



starter - Čisti generator od

prašine i razne prljavštine

- Pregleda i mjeri stanje statorskih i rotorskih namotaj i namotaj releja

- Koristi tabelu kvarova startera

- Provjerava i utvrđuje stanje pokretnih mehaničkih elemenata


- Podmazuje i čisti starter

- Provjerava cjelinu sistema startera

- Montira-postavlja starter na njegovovo ležište

- Podešava elemente rada startera

- Provjerava rad startera


II Automatsko upravljanje - Navodi elemente

automatskog upravljanja realnog automehatroničkog sklopa, prateći to navođenjem elemenata idealizovanog kruga automatskog upravljanja. Primjer ABS

- Prepoznaje senzor i njegov smještaj

- Posmatra impulsni prsten i njegovu interakciju sa senzorom u kome nastaju upravljački signali

- Prepoznaje elektronsku upravljačku jedinicu - regulator, njene ulazne i izlazne prikljucnice

- Prepoznaje magnetni ventil za

- Jača

samopouzdanje

- Šematski prikaz - Model - Maketu

136



- Navodi elemente

automatskog upravljanja realnog automehatroničkog sklopa i pratii to navođenjem elemenata idealizovanog kruga automatskog upravljanja. Primjer ASR i ESD

- Objašnjava ulogu pojedinih elemenata i eventualno njihovu sintetizovanu ili razloženu prirodu

upravljanje radnom tečnošću

- Poznaje glavni ventil i pedalu kočnice

- Uočava povezanost elemenata, određuje prirodu povezanosti (električnu, hidrauličnu, pneumatsku), i analizira princip rada ABS sistema

- Elemente ABS sistema apstrahuje u idealizovanu sliku kruga automatskog upravljanja

- Na osnovu toga svakom realni element označava nazivom i funkcijuom u krugu automatskog upravljanja

- Izrađuje razne posebne i zajedničke šeme električnu, hidrauličku, pneumatsku

- Na svakoj objašnjava zatvoreni krug automatskog upravljanja

- Analizira funkciju svakog od elemenata automehatroniča-rskog sklopa

- Stiče osjećaj za red

i urednost u radu - Razvija

interesovanje prema nauci i tehnici

137




učenik učenik učenik I Sistem za prenos snage - Navodi djelove

sistema za oslanjanje i objašnjava njihovu funkciju

- Objašnjava postupak demontaže, kontrole, opravke i montaže elastičnih elemenata [gibnjeva, zavojnih i torzionih opruga]

- Navodi elemente za prigušenje i objašnjava postupak demontaže

- kontrole, opravke i montaže

- Upoznaje se sa postupkom demontaže, kontrole, opravke i montaže pneumatskog sistema oslanjanja

- Objašnjava postupak održavanja hidropneumatskih oslonaca

- Demontira i kontroliše pogonski most

- Zamjenjuje pogonski most

- Demontira i kontroliše lisnate opruge

- Demontira i kontroliše zavojne i torzione opruge

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira zavojne i torzione opruge

- Demontira i kontroliše prigušivače

- Demontira i kontroliše djelove pneumatskog sistema oslanjanja

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente pneumatskog sistema oslanjanja

- Demontira, kontroliše, opravlja i montira hidropneumatske sisteme oslanjanja

- Reguliše sistem oslanjanja

- Provjerava funkcionalnost


- Razvija

odgovornost prema bezbjednosti saradnika i korisnika usluga


opravka i montaža gibnja

- Demontaža, kontrola, montaža zavojne i torzione opruge

- Demontaža, kontrola, opravka i montaža pneumatskog sistema oslanjanja

- Podešavanje sistema oslanjanja

- Zna pojmove mekog i tvrdog vješanja

- Poznaje sastavne djelove i princip rada sistema za aktivno stabilizovanje vozila [AFS]

- Demontira i kontroliše sistem za aktivno stabilizovanje vozila

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente


kontrola, opravka i montaža sistema za aktivno stabilizovanje vozila

138



- Definiše postupak demontaže, kontrole, opravke i montaže AFS sistema

sistema za aktivnu stabilizaciju vozila

II Sistem za upravljanje - Zna sastavne

djelove uređaja za upravljanje i navodi karakteristike različitih sistema za upravljanje [mehanički, mehanički sa pojačivačem, hidraulični]

- Objašnjava postupak ispitivanja upravljačkog sistema

- Upoznaje se sa postupkom demontaže, kontrole, opravke i montaže mehaničkog sistema upravljanja

- Upoznaje se sa postupkom demontaže, kontrole, opravke i montaže upravljačkog mehanizma sa servopojačivačem

- Definiše postupak demontaže, kontrole, opravke i montaže hidrauličnih servouređaja

- Objašnjava postupak kontrole uglova upravljačkih točkova

- Demontira i kontroliše elemente upravljačkog sistema sa zupčastom letvom

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente upravljačkog sistema

- Demontira i kontroliše pužni upravljački mehanizam

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente pužnog upravljačkog mehanizma

- Demontira i kontroliše upravljački mehanizam sa servopojačivačem

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente upravljačkog mehanizma sa servopojačivačem

- Podešava upravljački točak

- Provjerava funkcionisanje sistema za upravljanje

- Jača osjećaj

odgovornosti prema radnim zadacima

- Razvija osjećaj

preciznosti i bezbjednosti u radu


kontrola, opravka i montaža upravljačkog sistema sa zupčastom letvom

- Demontaža, kontrola, opravka i montaža upravljačkog sistema sa pužnim mehanizmom

- Demontaža, kontrola, opravka i montaža upravljačkog mehanizma sa hidrauličnim pojačivačem

- Zna sastavne djelove i princip rada elektronskog sistema za

- Demontira, kontroliše i montira elemente za hidraulično

Vježbe - Demontaža,kontrol

a i montaža elektronskog

139



hidraulično upravljanje

- Upoznaje se sa postupkom demontaže, kontrole i montaže elektronski vođenog hidrauličnog sistema za upravljanje

- Objašnjava upravljački sistem sa električnim servouoravljačem

- Definiše postupak demontaže kontrole, opravke i montaže upravljačkog sistema sa električnim servoupravljačem

upravljanje - Demontita i

kontroliše upravljački sistem sa električnim servoupravljačem

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente upravljačkog sistema sa električnim servoupravljačem

- sistema za hidraulično upravljanje

- Demontaža, kontrola, opravka i montaža upravljačkog sistema sa električnim servoupravljačem

III Sistem za kočenje - Navodi pojedine

vrste sistema za kočenje,

- objašnjava princip rada i nabraja sastavne djelove

- Objašnjava postupak ispitivanja kočnica

- Objašnjava postupak demontaže, kontrole, opravke i montaže: doboš I disk kočnice hidrauličnog kočionog sistema ABS sistema za kočenje

- Demontira i kontroliše doboš kočnice

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira doboš kočnice

- Demontira i kontroliše disk kočnice

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira disk kočnice

- Demontira i kontroliše hidraulični prenosni mehanizam

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente hidrauličnog prenosnog mehanizma

- Stiče osjećaj

preciznosti u radu - Razvija

odgovornost prema kvalitetu rada

- Pokazuje potrebnu

Vježbe: - Demontaža ,

kontrola, opravka i montaža sistema za kočenje

140



- Demontira i kontroliše motorne usporivače

- Ispušta vazduh iz kočione instalacije

- Demontira i kontroliše djelove ABS sistema

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira ABS sistem

spremnost i sposobnost za timski rad

- Definiše pojam poprečne i uzdužne stabilnosti vozila

- Navodi elemente sistema koji obezbjeđuju uzdužnu i poprečnu stabilnost vozila [ESP]

- Definiše postupak demontaže kontrole, opravke i montaže sistema ESP

- Demontira i kontroliše

- sistem za poprečnu i uzdužnu stabilnost vozila

- U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente sistema za poprečnu i uzdužnu stabilnost [ESP]


kontrola, opravka i montaža sistema za poprečnu i uzdužnu stabilnost vozila

IV Kontrola karoserije - Navodi

konstruktivna izvođenja karoserije i okvira vozila

- Upoznaje se sa načinom kontrole stanja karoserije

- Objašnjava postupak korišćenja rasteznih i mjernih stolova

- Objašnjava postupak otklanjanja kvarova i kontrole geometrije vozila

- Razvija stručnost i

profesionalnu odgovornost

V Dijagnostika na vozilima - Zna postupke

testiranja, podešavanja i povezivanja mehaničkih,

- Identifikuje sisteme

- Testira funkcionalnost i vrši podešavanje

141



hidrauličnih, pneumatskih, električnih i elektronskih sistema

mehaničkih komponenti

- Testira sistem za gorivo

- Montira linijske i visokopritisne distributivne pumpe za ubrizgavanje goriva i vremenski usaglašava rad motora

- Montira i testira brizgaljke

- Vrši testiranje i dijagnostifikovanje sistema koristeći odgovarajuću opremu za kontrolu i testiranje



- Utvrđuje podatke za podešavanje, posebno podatke koji se odnose na početni trenutak ubrizgavanja goriva i vrši podešavanje uz pomoć statičkih i dinamičkih metoda

- Testira i podešava razvod ventila

- Utvrđuje pritisak kompresije, upoređuje pritisak sa propisanim vrijednostima i vrši elektronsko testiranje ravnoteže cilindara

- Zna postupak dijagnostikovanja motornog vozila

- Zna dijagnostičke parametre radnih i

- Testira i

dijagnosticira pogonski motor pomoću različite

Vježbe: - Dijagnostikovanje

pogonskog motora - Testiranje sistema

za ubrizgavanje

142



propratnih procesa - Zna postupak

dijagnoze rada motora, uređaja za snabdijevanje gorivom i vazduhom

- Poznaje postupak dijagnoze sistema za paljenje smješe kod benzinskih motora

- Zna postupak ispitivanja ispravnosti sistema za podmazivanje

- Zna postupak dijagnostikovanja sistema za hlađenje

- Zna postupak kontrole sastava izduvnih gasova kod OTO motora

- Zna postupak kontrole dimnosti izduvnih gasova kod dizel motora

- Zna postupak kontrole akumulatora

- Zna postupak - dijagnostikovanja

startera i alternatora

- Zna postupak kontrole električnih instalacija na vozilu

- Zna kontrolu svjetlosno-signalnih uređaja na vozilu

- Zna postupak dijagnostificiranja sistema za prenos snage

- Poznaje dijagnostiku sistema za oslanjanje

opreme za testiranje [univerzalni tester,mototester, osciloskop i dr.]

- Očitava dijagnostičke parametre

- Testira sistem za ubrizgavanje dizel goriva

- Dijagnostikuje sistem za paljenje smješe kod OTO motora

- Ispituje sistem za podmazivanje motora

- Ispituje sistem za hlađenje motora

- Pomoću uređaja za kontrolu izduvnih gasova kod OTO motora utvrđuje njihov sastav

- Kontroliše dimnost izduvnih gasova kod dizel motora pomoću uređaja za mjerenje dimnosti

- Provjerava stanje akumulatora

- Mjeri i kontroliše parametre alternatora i startera pomoću mjernih uređaja

- Ispituje veze na električnim instalacijama

- Kontroliše uređaje za osvjetljenje puta i označavanje vozila

- Ispituje uređaje za davanje svjetlosnih signala

- Ispituje snagu vozila i dijagnosticira sistem za prenos

- Razvija

samostalnost i pouzdanost u radu

- Uviđa važnost

vrednovanja kvaliteta sopstvenog rada

goriva kod dizel motora

- Dijagnostikovanje sistema za paljenje smješe kod OTO motora

- Kontrola sistema za podmazivanje

- Ispitivanje sistema za hlađenje motora

- Kontrola kvaliteta izduvnih gasova kod OTO motora

- Kontrola dimnih gasova kod dizel motora

- Kontrola akumulatora

- Kontrola startera i alternatora

- Pregled uređaja svjetlosne signalizacije

- Ispitivanje snage motora i kontrola sistema za prenos snage

143



- Zna dijagnostiku uređaja za upravljanje

- Zna postupak dijagnostike uređaja za zaustavljanje vozila

snage na probnim stolovima

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Kaurin G., Lalić Z., Eksploatacija i održavanje motornih vozila, za mašinskog

tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004.

- Papić Z., Eksploatacija I održavanje motornih vozila 2, za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,2005.

- Papić Z., Eksploatacija I održavanje motornih vozila 2, vježbe za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005.

- Janković D., Motorna vozila 1, 2 za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2006

- Janković D., Tehnologija obrazovnog profila za automehaničare, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004.

- Tehnika motornih vozila (Fahkunde Kraftfahrzeugtechnik, Vollmer, Gmbh, Germany), Grupa autora, prevod Hrvatske obrtničke komore, Zagreb, 2006.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar sa odgovarajućom programskom opremom, grafoskop, projektno platno,

štampač, radionički stolovi sa stegama; - Pomično mjerilo, turpije, ručne stege, garnitura čeličnih brojeva i slova,

garnitura viljuškastih, okastih i imbus ključeva, francuski ključ, garnitura spiralnih svrdala, narezna svrdla, nareznice, okretaljka za nareznice, mikrometar za otvore, plasticni čekic, zaštitne naočare, dubinomjer, mikrometar za spoljno mjerenje, pomicno mjerilo, stolna brusilica, stolna bušilica, rucna elektricna bušilica, rucne makaze za ravno i kružno sjecenje lima;

- Pribor za lemljenje, okviri za rad na električnim instalacijama, digitalni multimetar;

- osciloskop, izvor stalnog stabiliziranog istosmjernog napona, elektricna stona bušilica, pribor za lakiranje i izolovanje namota.

- Demonstracioni stolovi sa okvirima za panele, instrumente i energetskom

jedinicom: - trofazni četvorovodni izvor električne energije s kontinuiranom regulacijom 3x220V/3x0-220V 10A po fazi, jednofazni izvor elektricne energije iz elektricne mreže 220V, izvori stabilizovanih jednosmjernih napona +5V,1A 0-(+15)V,1A 0-(–15)V, 1A, akumulator 12V, 115Ah sa punjacem, demonstracioni paneli za demonstriranje rada pojedinih dijelova autoelektrike i autoelektronike,

- Radni stolovi učenika opremljeni s priključcima: mrežni napon za priključak mjernih instrumenata i demonstracionih tabli iz autoelektrike, - izvori stabiliziranih jednosmjernih napona +5V,1A 0-(+15)V,1A 0-(–15)V, 1A, islobodan par prikljucnica za signal po izboru sa upravljackog mjesta,

- Mjerni instrumenti: ampermetri, voltmetri i osciloskop i drugi - Laboratorijski izvor sinusnog napona promjenjive frekvencije

144

- 4 računara za ucenike - Radna mjesta sa opremom za održavanje vozila (po mogućnosti 6): motori za

rastavljanje, dijelovi motora, sklopovi, kolica sa alatom (ili komplet alata u kutiji), posuda za prihvatanje ulja iz motora, kada za pranje djelova

- Jedno savremeno vozilo - Dizalica - Test uređaj za dijagnostiku univerzalni - Motortester - Uređaj za analizu izduvnih gasova - Sistem za odvođenje izduvnih gasova - Mjerač pritiska u ulju i gorivu - Mjerač kvaliteta tečnosti u kočnicama - Uređaj za testiranje kočnica - Uređaj za mijenjanje pneumatika i balansiranje točkova i druga oprema. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se kroz praktičan rad na vježbama, najmanje jedna

ocjena u svakom klasifikacionom periodu u radionici i pisano (tehničko-tehnološka dokumentacija);

- Vrednovanje znanja vrši se ocjenjivanjem praktičnih radova na vježbama u radionici i pisanih radova (tehničko-tehnološka dokumentacija);

- Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti za praktični rad u radionici;

- Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima;

- Zaključna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Nastavnik praktične nastave: - Visoka stručna sprema : diplomirani inženjer mašinstva, diplomirani inženjer

elektronike; - Viša stručna sprema: Inženjer mašinstva ili elektrotehnike sa iskustvom na

poslovima autoservisiranja ili završenim programom osposobljavanja iz automehatronike;

- V stepen: VKV majstor odgovarajućeg usmjerenja (automehaničar) - Saradnik u nastavi: IV stepen mašinski ili tehničar elektrotehnike sa iskustvom na

poslovima autoservisiranja. - Fond časova za nastavnika za područje elektrotehnike i elektronike - dva časa

nedjeljno u prvom, tri časa drugom i trećem razredu, za teme označene sa Oblast elektrotehnika.

- Fond časova za nastavnika za područje mašinstva - pet časova nedjeljno u prvom, drugom i trećem razredu i četrnaest časova u četvrtom razredu.

145

9. Povezanost predmeta Povezanost sa predmetima

Znanja Predmet Znanja - Korištenja univerzalnog

mjernog instrumenta - Rad sa osciloskopom

- Osnovi elektrotehnike - Jačina električne struje,

Električni napon, Električni otpor, Omov zakon

- Korištenje unimjera i viljuške za mjerenje napona akumulatora

- Električne instalacije na motornim vozilima - Akumulator, Osciloskop

- Električne instalacije I mašine

- Električne instalacije na motornim vozilima - Sistemi na vozilu

- Sistemi na vozilu - Osnovi mašinstva - Tehnika motornih vozila - Automehatronički sistemi

- Metali i legure - Mašinski elementi - Mehanika

- Elektro-hidrauličko/pneumatsko komandovanje i kontrola rada pojedinih sklopova sistema i vozila

- Osnovi elektrotehnike i elektronike

- Električne instalacije i oprema na motornim

- vozilima - Osnovi mašinsta - Automehatronički sistemi

- Elektrotehnika - Elektronika - Hidraulika - Pneumatika - Mjerenje i regulacija - Komunikacioni sistemi

146

1.2.8. PRIVREDNA VOZILA 1. Naziv predmeta: PRIVREDNA VOZILA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II III 72 72 IV 66 66

Ukupno 138 138 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik: - usvaja znanja o sistemima privrednih vozila; - usvaja znanja o održavanju mehanizama i sistema privrednih vozila; - razumije oznake i simbole, zna da čita tehničke crteže, šeme i drugu tehničku

dokumentaciju; - zna i upoznaje zakonske propise o priključnim uređajima i dodatnoj opremi, - razvija tehničku kulturu, preciznost i odgovornost; - ovladava stručnom terminologijom i stiče stručna znanja i vještine neophodne za

cjeloživotno učenje; - poštuje životnu sredinu i stiče potrebna znanja o njenoj zaštiti.

147

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




I Uvod u privredna ( komercijalna ) vozila - Upoznaje vrste

komercijalnih vozila

- Razumije koncepciju gradnje

- Upoznaje tehničku dokumentaciju pojedinih komercijalnih vozila

- Razlikuje pojedina komercijalna vozila (teretna, tegljači, zglobna, specijalna, autobusi, radna, ...)

- Razlikuje koncepciju gradnja (pogon na zadnjem mostu, pogon na zadnjem i po potrebi na prednjem, pogon na više mostova)


mišljenje

II Okvir i karoserija - Upoznaje

konstruktivna rješenja okvira ( šasije )

- Razumije uticaj konstruktivnih

- rješenja karoserije ( kabina i tovarni prostor-sanduk ) na nosivost, stabilnost, udobnost boravka i bezbijednost

- Razlikuje vrste profila rama njihov položaj i način povezivanja

- Uočava značaj oblika profila i uticaj na krutost, masu i izlazne karakteristike vozila

III Točkovi i pneumatici - Upoznaje, razumije

i objašnjava sastav i vrste točkova, strukturu i oznake pneumatika privrednih vozila

- Razumije zakonske propise i ograničenja koja se odnose na pneumatike

- Razlikuje vrste točkova ( ugao ivice oboda, simetrični i nesimetrični, jednodjelni i višedjelni, ... )

- Analizira i objašnjava oznake pneumatika privrednih vozila

- Objašnjava značaj uravnoteženosti točkova

- Razvija naviku

očuvanja okoline

IV Sistem prenosa snage - Upoznaje, razumije

i objašnjava mehanizme i

- Uočava razlike u dimenzijama i konstrukcijama

148



elemente sistema prenosa snage privrednih vozila:

Spojnica: - Konstruktivne

razlike spojnica i prenosnih mehanizama spojnica privrednih u odnosu na putnička vozila, -Dvo- i više-diskosna spojnica

- Komandni mehanizmi sa pneumatskim servo-pojačalom

- Komandni mehanizmi za poluautomatsko i automatsko komandovanje spojnicom

Mjenjački prenosnik: - Konstruktivne

razlike glavnih mjenjačkih prenosnika privrednih u odnosu na putnička vozila,

- Automatski mjenjački prenosnici, planetarni mjenjački prenosnici, dopunski menjački prenosnici ( brzinski, za odvod snage, razvodnik pogona, za promjenu smjera kretanja kod radnih vozila)

- Elektro-hidrauličko komandovanje i kontrola rada mjenjačkog prenosnika, elektro-

spojnica privrednih i putničkih vozila

- Detaljno analizira sastav dvo - i više - diskosnih frikcionih spojnica

- Upoređuje konstruktivna rješenja komandnih mehanizama spojnica sa i bez servo-pojačala

- Upoređuje komandne mehanizme za poluautomatsko i automatsko komandovanje spojnicom

- Detaljno analizira sastav mjenjačkog prenosnika

- Crta funkcionalnu šemu mjenjača

- Obrazlaže konstruktivne razlike mjenjača komercijalnih i putničkih vozila

- Uočava potrebu primjene dopunskih mjenjačkih prenosnika kod nekih privrednih vozila

- Analizira sastav i funkciju pojedinih dopunskih mjenjačkih prenosnika

- Analizira konstrukcije zglobnih prenosnika za razvod snage na više pogonskih mostova

- Uočava razlike glavnog,

- Razvija analitički

pristup rješavanju problema, sposobnost uočavanja razlika i izvođenje zaključaka

- Stiče preciznost u

radu

- Crta simbole

hidraulične I pneumatske instalacije

149



pneumatsko komandovanje i kontrola rada m.p.

Zglobni prenosnik: - Konstrukcija i vrste

zglobnih prenosnika privrednih vozila,

- Zglobni prenosnici za razvod snage na više pogonskih mostova

Pogonski most: - Konstruktivna

rješenja mehanizama pogonskog mosta, složeni (dvostepeni) glavni prenosnik, Blokirani diferencijalni prenosnik (mehanička blokada, automatska blokada višediskosnom spojnicom, Torsen diferencijal), Bočni reduktori, Elektro-hidrauličko i elektro-pneumatsko komandovanje i kontrola rada pogonskog mosta

diferencijalnog, blokiranog prenosnika i poluvratila u odnosu na putnička vozila

- Definiše ulogu bočnih reduktora privrednih vozila

- Detaljno obrazlaže funkcionalnu šemu elektro-hidrauličnog/pneumatskog komandovanja i kontrole rada mehanizama i uređaja sistema prenosa snage

V Sistem oslanjanja - Upoznaje, razumije

i objašnjava sastav, funkciju i karakteristike mehanizama i elemenata sistema oslanjanja privrednih vozila:

Elastični oslonci: - Gibnjevi ( osnovni,

udvojeni-dopunski, parabolički ),

- Pneumatski

- Razlikuje pojedina konstruktivna rješenja mehanizama sistema oslanjanja privrednih u odnosu na putnička vozila

- Uočava prednosti i nedostatke pneumatskih i hidropneumatskih elastičnih u odnosu na mehaničke

- Razvija

interesovanje za proučavanje novih tehnologija

150



elastični oslonci (elastični oslonac-mijeh, prečistači,regulatori, rezervoari, razvodnici,ventili, kompresor, ...),

- Hidropneumatski elastični oslonci

Prigušivači oscilacija-amortizeri: - Hidraulični i

hidropneumatski amortizeri

Mehanizam za regulisanje sistema oslanjanja: - Regulisanje

krutosti, položaja- visine i nagiba nadgradnje

Mehanizmi vođenja točkova privrednih vozila - Elektro-hidrauličko

i elektro-pneumatsko komandovanje i kontrola rada sistema oslanjanja

elastične oslonce - Detaljno

objašnjava sastav i ulogu uređaja pneumatskih i hidropneumatskih elastičnih oslonaca i amortizera

- Definiše ulogu: mehanizama za regulisanje krutosti oslanjanja, položaja i visine nadgradnje pneumatskog i hidropneumatskog sistema oslanjanja

- Uočava konstruktivne razlike mehanizama za vođenje točkova privrednih i putničkih vozila

- Detaljno objašnjava funkcionalnu šemu elektro-hidrauličnog/ pneumatskog komandovanja i kontrole rada sistema oslanjanja

- Razvija tehničku

kulturu

Sistem za upravljanje - Upoznaje,

razumije i objašnjava sastav, funkciju i karakteristike mehanizama sistema za upravljanje privrednih vozila:

Upravljački mehanizam Prenosni mehanizam Servouređaji: - Servouređaji sa

hidrostatičkim prenosom bez

- Uočava funkciju i razlike konstrukcija trapeza prenosnog mehanizma

- Analizira rad različitih upravljačkih mehanizama i servouređaja

- Definiše ulogu servouređaja za upravljanje na više mostova

- Detaljno objašnjava šemu i rad elektro-

- Razvija


151



mehaničke veze upravljača i upravljanih točkova

- Servouređaji sa zavojnim vretenom i razvodnikom unutar klipa

- Servouređaj sa dejstvom na poluge prenosnog mehanizma

- Pneumatski servouređaji

- Servouređaji za upravljanje na sva četiri točka ili više mostova

- Elektro-hidraulično i elektro- pneumatsko komandovanje i kontrola rada sistema oslanjanja

hidrauličnog i elektro-pneumatskog komandovanja i kontrole rada sistema oslanjanja

VI Sistem za kočenje - Upoznaje, razumije

i objašnjava sistem za kočenje privrednih vozila:

- Sastav sistema (radna, pomoćna, parkirna, dopunska kočnica - usporivač)

Komandni mehanizam Prenosni mehanizam (instalacija): - Mehanička,

hidraulična, pneumatska, hidropneumatska instalacija

- Kompresor, pumpa - Uređaji za

regulisanje parametara fluida (prečistači, regulacioni ventili, antikoagulatori, razvodnici,

- Detaljno objašnjava sastav i funkciju pojedinih elemenata i mehanizama pojedinih kočnica

- Uočava složenost,tačnost izrade i značaj kvaliteta održavanja hidrauličnih, pneumatskih i ostalih komponenti sistema na efikasnost kočenja i bezbijednost saobraćaja

- Analizira sastav i detaljno objašnjava ulogu kočionog podpedalnog ventila, regulatora pritiska, ručnog kočionog ventila,

- Povezuje uzroke i posledice

- Crta simbole

hidraulične i pneumatske kočione instalacije

152



sigurnosni ventili, nepovratni ventili, prigušni ventili, ručni kočni ventili, akumulatori pritiska, spojničke glave, klipni motori-kočni cilindri,)

Servouređaji Izvršni kočni mehanizmi-kočnice točkova: - Simpleks, dupleks,

duodupleks kočnice - Mehanizmi dejstva

na papuče doboš kočnica (S-mehanizam, mehanizmi sa klinovima, cilindri)

- Mehanizmi za podešavanje papuča doboš kočnica

- Disk kočnice privrednih vozila

Dopunski kočni uređaji (usporivači-retarderi ): - Motorski usporivač - Elektromagnetni

usporivač - Hidrodinamički

usporivači (primarni-„akvatarder“; sekundarni: linijski-„in-line“, paralelno postavljen-„off-line“ )

- Elektro-hidraulično i elektro- pneumatsko komandovanje i kontrola rada sistema za kočenje

prikoličnog kočnog ventila, zaštitno--prelivnog ventila, dvosmjernog ventila, ventila za pretkočenje prikolice, razvodnog ventila prikolice, ventila izjednačenja pritiska, zaštitno-relejnog ventila, reduktora pritiska, cilindričnih motora ( kočnih cilindara ), ...

- Razlikuje i definiše pojedine servouređaje

- Obrazlaže uporedne karakteristike, uočava prednosti i nedostatke pojedinih kočnica: doboš-disk, simpleks-dupleks-duodupleks

- Definiše ulogu usporivača (retardera)

- Objašnjava princip rada i karakteristike usporivača postavljenog ispred mjenjača (primarni retarder-„akvatarder“)

- Objašnjava princip rada i karakteristike sekundarnog retardera

- Upoređuje sekundarni hidrodinamički „in-line“ i „off--line“ retarder

- Uočava i obrazlaže prednosti i

- Stiče

samopouzdanje i sigurnost

- Razvija

interesovanje prema sticanju novih znanja u struci

153



nedostatke primarnog u odnosu na sekundarni retarder

- Detaljno analizira i objašnjava funkcionalnu šemu elektro-hidrauličnog i elektro- pneumatskog komandovanja i kontrole rada sistema za kočenje

VII Posebni uređaji na privrednim vozilima - Upoznaje, razumije

i objašnjava: - Uređaje za

samoistovar i samoutovar (hidraulično podizanje tovarnog sanduka-kipovanje, dizalice, hladnjače, cisterne za tečnost, cisterne za praškaste materijale, komunalna vozila, vatrogasna vozila, ...)

- Priključni uređaji (vučna kuka, vučna viljuška, vučno sedlo)

- Analizira i detaljno objašnjava funkciju posebnih uređaja na privrednim vozilima

- Objašnjava šemu elektro-hidrauličnog i elektro-pneumatskog komandovanja radom posebnih uređaja


mišljenje

154




učenik učenik učenik I Motori sus privrednih vozila Sistem za napajanje motora dizel gorivom i vazduhom - Upoznaje, razumije

i objašnjava: - Niskopritisna

(primarna- napojna) pumpa dizel goriva,

- Dvostepeni prečistač dizel goriva,

- „SEPAR“ pretprečistač sa mogućnošću ugradnje električnih grijača goriva,

- Linijska pumpa visokog pritiska,

- Prečistači vazduha komercijalnih vozila,

- Uređaj za pomoć pri startovanju hladnog motora,

- Sistem ubrizgavanja dizel goriva sa pojedinačnim visokopritisnim pumpama (jedan cilindar-jedna pumpa),

- Regulatori režima rada dizel motora,

- Kontrola i komandovanje sistemom za napajanje dizel motora gorivom

- Analizira i objašnjava princip rada visokopritisne, napojne i pojedinačnih visokopritisnih dizel pumpi

- Uočava značaj kvaliteta prečišćavanja dizel goriva i ulogu dvostepenih i specijalnih prečistača

- Detaljno objašnjava sastav i način rada regulatora rada dizel motora privrednih vozila

- Objašnjava šemu kontrole i regulacije rada dizel motora


mišljenje

Sistem za startovanje motora komercijalnih vozila - Upoznaje, razumije

i objašnjava vrste, sastav i način rada startera

- Razlikuje konstrukciju startera privrednih i putničkih automobila

Sistem redukcije štetnih sastojaka izduvnih gasova - Upoznaje, razumije

i objašnjava vrste, sastav i način rada

- Analizira zakonske propise i ograničenja u

155



uređaja za smanjenje količine štetnih čestica u izduvnim gasovima:

- EGR sistem-recirkulacija dijela izduvnih gasova,

- Oksidacioni katalizatori,

- SCR ( Selective Catalytic Reduction) („Blue-Tec“ )-

- Selektivna Katalitička Redukcija izduvnih gasova,

- Kontrola i komandovanje sistemom redukcije emisije izduvnih gasova.

pogledu emisije štetnih čestica izduvnih gasova

- Objašnjava način rada pojedinih uređaja,postupak kontrole sastava izduvnih gasova i intervencije na pojedinim komponentama

- Detaljno objašnjava šemu sistema za kontrolu komponenti izduvnih gasova ( CO, HC, NOx, nesagorjelih/koksovanih čestica, dimnost )

- Navikava se na brigu o zdravlju I očuvanju okoline

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Janković D., Janićijević J.: Tehnologija obrazovnog profila automehaničar, Zavod

za udžbenike, Beograd, - Janković D.: Tehnologija obrazovnog profila automehaničar, Zavod za udžbenike,

Beograd, - Lenasi J., Ristanović T.: Motori i motorna vozila, Zavod za udžbenike, Beograd, - Janković D.: Motorna vozila I, II, Zavod za udžbenike, Beograd, - Simić D.: Motorna vozila, Zavod za udžbenike, Beograd, - Čevra: Motori i motorna vozila I, II,Školska knjiga, Zagreb, - Modern Automotive Tehnology ( grupa autora ), EUROPA LEHRMITTEL

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici opremljenoj: računarom sa multimedijalnim

paketom, A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom i slajdovima, softverom za simulaciju rada sistema i mehanizama i elektro-hidrauličnih/pneumatskih uređaja kontrole i komandovanja sistema i mehanizama privrednih ( komercijalnih ) vozila, uzorci alata, modeli, šeme, mjerni instrumenti.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po

jedan test). - Vrednovanje znanja vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova – testova;

156

- Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja.

- Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima.

- Zaključna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Viskoka stručna sprema iz područja mašinstva. 9. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetom Znanja Predmet Znanja - Okvir i karoserija - Točkovi i pneumatici - Sistem prenosa snage i

ostali sistemi

- Osnovi mašinstva - Praktična nastava - Tehnika motornih vozila - Automehatronički sistemi

- Legure metala - Mašinski elementi - Mehanika - Tehnologija

- Elektro-hidrauličko/pneumatsko komandovanje i kontrola rada pojedinih sistema i mehanizama privrednih ( komercijalnih ) vozila

- Osnovi elektrotehnike i elektronike

- Električne instalacije i oprema na motornim vozilima

- Osnovi mašinstva - Automehatronički sistemi

- Elektrotehnika - Elektronika - Hidraulika - Pneumatika - Mjerenje i regulacija - Komunikacioni sistemi

157

1.2.9. Engleski jezik, dopuna do maturskog standarda Predmetni program je uradio Zavod za školstvo.

158

2. STRUČNI ISPIT 2.1. ISPITNI KATALOG STRUČNO-TEORIJSKOG PREDMETA 2.1.1. AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI 1. Naziv ispitnog kataloga: AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI 2. Ciljevi ispita Na ispitu kandidat treba da pokaže poznavanje i upotrebu znanja iz predmeta Automehatronika, uz: - uspješnost traženja i upotrebe tehničkih podataka - poznavanje upotrebljivosti materijala, elemenata i razumijevanje tehničkih

podataka - uspješnost logičkog povezivanja elemenata u veze i sisteme - način rada, metod provjeravanja i testiranja električnih, mehaničkih, hidrauličnih

i pneumatskih veza i komponenti na automobilu - poznavanje i pravilnu upotrebu mjernih i kontrolnih postupaka - znanje i razumijevanje teorijskih znanja na praktičnoj primjeni - odgovarajući pristup u izboru tehnoloških postupaka - poznavanje i poštovanje propisa sa područja zaštite na radu i zaštite okoline - poznavanje standarda i propisa i njihovu pravilnu upotrebu - objašnjenje i interpretaciju rezultata - odluke o racionalnoj upotrebi materijala, energije, vremena - upotrebu savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu

Sadržaji Znanja i vještine Uređaji za mjerenje i dijagnozu

- Navodi osnovnu opremu za mjerenje i kontrolu i objašnjava rukovanje sa njom

- Navodi vrste, djelove i primjenu osnovne opreme za dijagnostiku

- Navodi vrste i namjenu pomoćne opreme za dijagnostiku - Zna postupke mjerenja i kontrole alatima, instrumentima i

uređajima - Zna način rada i uočava kvarove djelova sklopova i sistema

automobila - Zna način korišćenja pomoćne dijagnostičke opreme - Zna vrste, karakteristike i način rada motortestera - Zna vrste, karakteristike i način rada univerzalnog

autotestera - Zna da prepozna greške pri mjerenju na motortesteru i

pomoćnoj opremi - Zna propise o održavanju dijagnostičke opreme

Pogonski agregati - Zna princip rada benzinskih i dizel motora - Zna djelove oto i dizel motora - Analizira funkciju i zajedničko djelovanje sastavnih djelova

motora - Uočava uticaj mogućih kvarova djelova motora na

funkcionisanje sistema - Upoređuje karakteristike pojedinih vrsta motora i uočava

prednosti pojedinih od njih - Zna zadatak, djelove i uslove koji se postavljaju pred

159

Sadržaji Znanja i vještine sistem za dovod goriva

- Upoređuje namjenu, karakteristike i prednosti pumpi sa različitim pogonima (mehanički, električni, hidraulički)

- Objašnjava pripremu gorive smjese - Kod sitema za paljenje motora objašnjava: kompletni

dijagrami strujnih kola, sisteme sa električnim otpornikom i bez njega, sisteme bez razvodnika, kontrolna strujna kola, primarno strujno kolo, dijagrame povezivanja, dijagram protoka struje

- Daje pregled sistema i karakteristike ubrizgavanja kod oto i dizel motora

- Zna način testiranja funkcije sistema za ubrizgavanje goriva kod oto i dizel motora

- Kod elektromotora i sistema za startovanje objašnjava: kompletni dijagram strujnih kola, dijagrame povezivanja, dijagram protoka struje

- Zna sisteme za napajanje oto motora gorivom (ubrizgavanje K –Jetronic, KL Jetronik, M Jetronik, L Jetronik i drugi )

- Zna sisteme za ubrizgavanje dizel goriva (sa i bez primjene računara ECU)

- Objašnjava ulogu senzora, elektronske mjerne jedinice, podstrekača

- Zna način kontrole/testiranja sistema za ubrizgavanje goriva

- Objašnjava regulisanje sistema sa zatvorenim kolima - Zna podešavanje vremena i količine ubrizganog goriva u

cilindre motora - Objašnjava recirkulaciju izduvnih gasova - Zna sistem za ubrizgavanje goriva Comon Rail - Za zadate uslove navodi postupke dijagnostifikovanja,

kontrole, podešavanja i održavanja na sistemina za dovod goriva

- Za zadate uslove navodi postupke dijagnostifikovanja, kontrole, podešavanja i održavanja na sistemima za paljenje

- Za zadate uslove navodi postupke dijagnostifikovanja, kontrole, podešavanja i održavanja na sistemima za odvod gasova

- Zna postupak lokalizovanja kvara/grešaka na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje, dovod goriva i paljenje

- Uočava ulogu i povezanost u sistemu za dovod goriva: senzora, količine goriva, adaptacije smješe, katalizatora, sonde

Sitem za prenos snage - Zna djelove, funkciju i karakteristike mehanizama i elemenata sistema za prenos snage

- Razumije rad sklopova kao funkcionalne cjeline na automobilu

- Za zadati primjer bira odgovarajuće postupke i obrazlaže kako se testiranjem i uz upotrebu raspoloživih uređaja sistematično otkrivaju greške na sklopovima


160

Sadržaji Znanja i vještine - Navodi i objašnjava kriterijume za odlučivanje o racionalnost

popravke ili zamjene djelova - Analizira oštećenja pojedinih elemenata, utvrđuje i

otklanja uzroke oštećenja - Uočava elemente, važne za optimalnu odluku o načinu

popravke ili zamjene pojedinih elemenata ili sklopova - Zna postupke kontrole geometrije djelova ili sklopova,

određuje stepen oštećenja, postupke i tehnologiju popravke

- Zna postupke izvođenja potrebnih popravki, zamjena i podešavanja uz pomoć odgovarajućih alata i uređaja i provjerava funkcionisanje sklopova i sistema

Sistem za oslanjanje - Zna djelove, funkciju i karakteristike mehanizama i

elemenata sistema za oslanjanje - Zna karakteristike konvencionalnog sistema oslanjanja i

postupke demontaže, kontrole, opravke i montaže sistema - Zna karakteristike hidropneumatskog sistema oslanjanja i

postupke demontaže, kontrole, opravke i montaže sistema - Razlikuje konstruktivna rješenja sistema za oslanjanje i

upoređuje karakteristike - Uočava djelovanje sklopova kao funkcionalne cjeline na

vozilu - Analizira moguće neispravnosti sistema oslanjanja, uzroke

i načine otklanjanja - Zna postupke kontrole pravilnog i nepravilnog djelovanja

pojedinih sklopova - Uočava elemente za procjenu stepena oštećenja i

upotrebljivosti dijelova - Zna kritetijume za biranje odgovarajućih postupaka i sa

testiranjem i upotrebom raspoloživih uređaja sistematično otkriva grešake na sklopovima sistema za oslanjanje

- Zna način upotrebe dijagnostičkih uređaja i informacione tehnologije pri otkrivanju i evidentiranju grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Poznaje regulaciju sistema oslanjanja - Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i ocjene obima

vrste grešaka - Navodi i objašnjava kriterijume za odlučivanje o

racionalnosti popravke ili zamjene djelova Sistem za upravljanje - Zna vrste i karakteristike sistema za upravljanje

- Zna postupak ispitivanja funkcionisanja sistema za upravljanje i sistematično otkrivanje grešaka na sistemu za upravljanje

- Zna postupak demontaže, kontrole i montaže sistema upravljanja i njihovih sklopova


- Upoređuje karakteristike sistema za upravljanje s obzirom na princip rada

- Zna kriterijum izbora odgovarajućih postupaka i testiranje uz upotrebu raspoloživih uređaja radi sistematičnog

161

Sadržaji Znanja i vještine otkrivanja grešaka na sklopovima

- Zna kako se prepoznaje i kontroliše pravilan i nepravilan rad pojedinih sklopova

- Zna način upotrebe dijagnostičkih uređaja i informacione tehnologije pri otkrivanju i evidentiranju grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Uočava elemente, važne za optimalnu odluku o načinu popravke ili zamjene pojedinih elemenata ili sklopova

- Poznaje pravila odlaganja otpadnih materijala Sistem za kočenje - Zna vrste i karakteristike sistema za kočenje

- Navodi i objašnjava: - standarde u vezi sa sistemom za kočenje - sile i pritisak na liniju kočenja - servisiranje i granice potrošenosti - procjenu rezultata testiranja sistema za kočenje - neispravnosti kod sistema za kočenje i moguće posljedice - Zna postupak ispitivanja funkcionisanja sistema za kočenje

i sistematično otkrivanje grešaka na sistemima za kočenje - Zna postupak demontaže, kontrole, zamjene i montaže

različitih sistema za kočenje i njihovih sklopova - Zna postupke popravke i podešavanja hidrauličnih

sistema za kočenje - Zna vrste, konstrukciju i funkciju ABS i TCS sistema - Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i kriterijume

ocjenjivanja obima i vrste grešaka - Upoređuje karakteristike sistema za kočenje s obzirom na

princip rada - Analizira rad sklopova - Objašnjava konstrukciju sklopova ili sistema i princip rada

kod hidrauličnih sistema za kočenje - Zna način otkrivanja neispravnosti kod različitih sistema za

kočenje i kod njihovih komponenti - Zna kriterijum izbora odgovarajućih postupaka i testira, uz

upotrebu raspoloživih uređaja radi sistematičnog otkrivanja grešaka na sklopovima

- Zna način testiranja kočnice uz pomoć testera sa valjcima - Kod provjere rada kočnica na valjcima za testiranje zna

elemente za prepoznavanje pravilan i nepravilan rad pojedinih kočnica

- Zna kako se testira pritisak na hidrauličnim sistemima uz pomoć opreme za testiranje i mjerenje (testovi za isticanje tečnosti za kočenje, za nizak i visok pritisak)

- Zna elemente prepoznavanja i način kontrole pravilnog i nepravilnog rada pojedinih sklopova

- Zna postupak testiranja funkciju ABS i TCS sistema - Zna postupak testiranja i analizira rad kontrolnih

elemenata aktuatora - Zna postupak testiranja funkcija komponenti kočionog

sistema u saglasnosti sa preporukama proizvođača uz pomoć dijagrama strujnih kola

- Zna način čitanja grešaka iz memorije - Zna postupak testiranje i dijagnostifikovanje sistema uz

pomoć odgovarajuće opreme za testiranje i kontrolu

162

Sadržaji Znanja i vještine - Zna postupak mjerenja otpora, napona, struje - Zna postupak kontrole funkcije električnih i elektronskih

komponenti i sklopova - Poznaje pravila odlaganja otpadnih materijala

Sistemi udobnosti i bezbjednosti

- Zna karakteristike, građu, izvedbu i funkciju sistema udobnosti

- Opisuje konstrukciju i funkciju sistema za klimatizaciju i grijanje s elektronskom kontrolom (ventilacija, sistem grijanja koji zavisi od rada motora i nezavisni sistem za grijanje)

- Opisuje funkcije sistema za kontrolu bezbjednosti (sistem s vazdušnim jastucima, sistemi za ograničavanje pomijeranje tijela korisnika vozila (pojasevi), informacioni sistemi, sistemi kojima se kontroliše visina svjetla iz farova, sistemi za centralno zaključavanje vrata, imobilizatori vozila, kontrola brzine kretanja vozila, alarmni sistemi)

- Razlikuje aktivnu i pasivnu bezbjednost - Zna karakteristike, postupke i metode ugrađivanja i

održavanja dodatnih uređaja i sistema udobnosti i bezbjednosti, uz poštovanje standarda i propisa

- zna postupke dijagnostifikovanja, izvođenja mjerenja, kontrole, podešavanja, održavanja, popravke – otklanjanje grešaka i smetnji i ugradnja sistema za grijanje i hlađenje

- zna postupke dijagnostifikovanja, podešavanja, održavanja i ugradnje dodatne opreme

- zna postupke dijagnostifikovanja, izvođenja kontrole, podešavanja, održavanja, otklanjanja grešaka i smetnji, kodiranje (regulatora) sistema pasivne i aktivne bezbjednosti na automobilu

- zna postupke dijagnostifikovanja, izvođenja mjerenja, kontrole, održavanja, i priključivanja električnih i elektronskih sklopova i uređaja

- poznaje normative proizvođača za upotrebu vremena i materijala

163

4. Tip ispita Usmeno. Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti, kako bi težina pitanja (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista. Detaljan spisak ispitnih pitanja sastavlja se na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u ispitnom katalogu. Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. Usmeni ispit traje najviše 20 minuta. Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog ispitivača. 5. Dozvoljena pomagala Pomagala nijesu dozvoljena. 6. Literatura i drugi izvori

Za kandidate je preporučena literatura i drugi izvori dati u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

164

2.2. STRUČNI RAD 1. Naziv ispitnog kataloga: Ispitni katalog praktičnog dijela stručnog ispita- stručni rad

2. Ciljevi ispita Na praktičnom dijelu stručnog ispita kandidat treba da pokaže: - prepoznavanje i analizu privrednih procesa i problema sa različitih aspekata; - poznavanje i poštovanje važećih zakona i drugih propisa u državi; - pravilnu upotrebu stručne terminologije; - stepen povezanosti stručnoteoretskih i praktičnih znanja; - samostalnost u uočavanju problema, njihovom rješavanju, predstavljanju i

vrednovanju predloženih rješenja; - samostalnost u korišćenju literature i drugih izvora, sistematičnost u radu; - poznavanje propisa za obezbjeđenje zaštite na radu i zaštite okoline; - racionalno korišćenje materijala, vremena, energije; - samostalnost u komunikaciji, predstavljanju i argumentovanju stavova. 3. Uputstvo za sprovođenje praktičnog dijela stručnog ispita Kandidat za praktični dio stručnog ispita priprema projektni zadatak. Sadržaj i zadataka na ispitu određen je okvirnim spiskom zadataka ili njihovom kombinacijom, datih u ispitnom katalogu. Nastavnici/aktivi definišu konkretne, pojedinačne zadatke, koji treba da su ujednačeni po težini za sve kandidate, usaglašeni između nastavnika stručno- teorijskih predmeta i praktične nastave. Elementi zadatka zavise od tipa zadatka i, po pravilu, treba da sadrže stavke date u tabeli 4. ovog poglavlja. Sastavni dio praktičnog dijela stručnog ispita je odbrana urađenog zadatka. Kandidat radi zadatak samostalno, u toku školske godine u kojoj završava razred. Ispitni odbor propisuje početak, završetak i rok predaje radova. 4. Okvirni spisak zadataka za stručni rad

Sadržaj zadatka Elementi zadatka Mjerenje na sastavnim djelovima motora, upoređivanje sa vrijednostima, definisanim od strane proizvođača, podešavanje/popravka Ispitivanje, podešavanje ili popravka sistema za dovod goriva i mjerenje parametara Testiranje i podešavanje sistema za paljenje Testiranje i podešavanje sistema za ubrizgavanje goriva Utvrđivanje stanja na sistemu za oslanjanje i podešavanje/popravka Utvrđivanje stanja na sistemu za upravljanje i podešavanje/popravka Utvrđivanje stanja na nosećem sistemu i podešavanje/popravka Utvrđivanje stanja na sistemu za prenos snage i podešavanje/popravka Dijagnostifikovanje i servisiranje kočionog sistema Lokalizovanje i otklanjanje grešaka na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje i dovod goriva

- Preuzimanje vozila - Dijagnostifikovanje i

lokalizovanje grešaka

165

Sadržaj zadatka Elementi zadatka Popravka odnosno zamjena mehaničkih, električnih odnosno elektronskih djelova, sklopova sistema za oslanjanje, uz upotrebu dijagnostičkih uređaja za traženje kvarova i pravilno odlučivanje o njihovom izboru, gledajući na vrstu zahtijevanih mjerenja Popravka odnosno zamjena mehaničkih, električnih odnosno elektronskih djelova, sklopova sistema za upravljanje, uz upotrebu dijagnostičkih uređaja za traženje kvarova i pravilno odlučivanje o njihovom izboru, gledajući na vrstu zahtijevanih mjerenja Popravka odnosno zamjena mehaničkih, električnih odnosno elektronskih djelova, sklopova sistema za kočenje, uz upotrebu dijagnostičkih uređaja za traženje kvarova i pravilno odlučivanje o njihovom izboru, gledajući na vrstu zahtijevanih mjerenja Dijagnostika na električnim i elektronskim uređajima, pronalaženje mjesta grešaka/kvarova i popravka Provjeravanje, podešavanje ili otklanjanje uzroka kvara na uređajima za smanjenje štetnje emisije izduvnih gasova Provjeravanje stanja svjetlosne signalizacije i podešavanje Mjerenje, utvrđivanje stanja i izvođenje uravnoteženja točkova, savjetovanje pri izboru odgovarajućih pneumatika gledajući na tip vozila, uputstva proizvođača i zakonske propise Popravka elektronskog sistema za hlađenje i grijanje

Popravka i ispitivanje: - sistema za snabdijevanje vozila energijom - sistema kojim je elektromotor pogon (otvaranje stakala,

brisači, krov...) - sistema za grijanje

- Priprema, planiranje i

organizacija posla/radnog zadatka

- Izvođenje odnosno

koordinacija i nadzor izvođenja posla u grupi

- Izdavanje računa za izvršeni

posao - Predaja vozila - Predstavljanje i kritički osvrt

na urađeni posao

Usmeni odgovori odnosno odbrana zadatka/rada traje najviše 20 minuta.

166

5. Ocjenjivanje znanja i vještina Ispitni odbor priprema kriterijume za ocjenjivanje. U sljedećoj tabeli daje se prijedlog za udio pojedinih elemenata pri izradi zadataka u konačnoj ocjeni:

Oblast ocjenjivanja Broj bodova Planiranje 5 Izvođenje 60 Dokumentovanje 10 Usmena odbrana 20 Ukupno bodova 100

Ocjena Broj bodova odličan 89-100 vrlodobar 76-88 dobar 63-75 dovoljan 50-62 nedovoljan 0-49

6. Dozvoljena pomagala Na obrani stručnog rada nijesu dozvoljena pomagala. 7. Literatura i drugi izvori Za kandidate je preporučena literatura i drugi izvori objavljena u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika. 3.OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA

Redni Broj Naziv predmeta Obavezni načini provjeravanja znanja

1 Osnovi elektrotehnike i elektronika

Usmeno, pisano

2 Električne instalacije i oprema na motornim vozilima

Usmeno, pisano

3 Osnovi mašinstva Usmeno, pisano 4 Tehnika motornih vozila Usmeno, pisano

5 Automehatronički sistemi

Usmeno, pisano, praktičan rad na vježbama

6 Preduzetništvo Usmeno

7 Praktična nastava Praktičan rad u radionici, pisano (tehničko-tehnološka dokumentacija)

8 Privredna vozila Usmeno, pisano 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA U sljedeći razred prelaze učenici koji su na kraju školske godine pozitivno ocijenjeni iz svih predmeta tog razreda, realizovali slobodne aktivnosti i ako su obavili profesionalnu praksu, koja je predviđena nastavnim planom obrazovnog programa AUTOMEHATRONIĆAR.

Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju za obrazovni program-AUTOMEHATRONIĆAR, potrebno je završiti četvrtu godinu

167

obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih nastavnih predmeta i položiti stručni ispit. Stručni ispit za obrazovni program AUTOMEHATRONIĆAR sastoji se iz: - pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti, - pismenog ispita iz matematike ili stranog jezika, - usmenog ispita iz Automehatronike, - stručnog rada sa odbranom. 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA SMETNJAMA U RAZVOJU Za kandidate sa smetnjama u razvoju odnosno sa posebnim obrazovnim potrebama obrazovni program se izvodi: - prilagođavanjem uslova izvođenja uz dodatnu stručnu pomoć, u skladu sa

Zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama. Škola treba da u roku od 30 dana uradi individualni plan, na osnovu važećeg, uzimajući u obzir stav da učenici treba da postgnu iste standarde znanja u svim nastavnim predmetima.

- prilagođavanjem programa tako da se određeni sadržaji zamjenjuju njihovim ekvivalentima, koji omogućavaju dostizanje istog stručnog standarda, odnosno stručnih kompetencija.

- Obrazovanje a sa smetnjama u razvoju može se produžiti najviše za jednu godinu.

6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH Program iz stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagođavanje izvođenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako da: - iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fizičko vaspitanje i slobodne

aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja. Škola je - obavezna da odraslima ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu

dobrovoljno priključiti; - škola izradi prilagođen program praktičnog obrazovanja s obzirom na poslove i

zadatke koje obavlja učesnik obrazovanja; - za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su određeni u programima nego

uslovi, koje utvrdi škola u nacrtu izvođenja obrazovnog programa za odrasle; - provjeravanje znanja se izvodi putem ispita pri čemu se uzimaju u obzir načini

provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični rad) određeni obrazovnim programom.

7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA

R.br. Nastavni predmeti Stručna sprema

Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika

1. Osnovi elektrotehnike i elektronika

VSS - Diplomirani inženjer elektronike

2. Električne instalacije i oprema na motornim vozilima

VSS - Diplomirani inženjer elektrotehnike

3. Osnovi mašinstva VSS - Diplomirani inženjer mašinstva 4. Tehnika motornih vozila VSS - Diplomirani inženjer mašinstva

5. Automehatronički sistemi

VSS - Diplomirani inženjer mašinstva

6. Preduzetništvo VSS - Diplomirani ekonomist

7.

Praktična nastava - Diplomirani inženjer mašinstva - Diplomirani inženjer elektronike - Inženjer mašinstva ili elektrotehnike sa

iskustvom na poslovima autoservisiranja

168

R.br. Nastavni predmeti Stručna Profil stručne spreme nastavnika i sprema stručnih saradnika

ili završenim programom osposobljavanja iz automehatronike

- VKV majstor odgovarajućeg usmjerenja (automehaničar)

- Saradnik u nastavi: mašinski ili tehničar elektrotehnike sa iskustvom na poslovima autoservisiranja

8. Privredna vozila - Diplomirani inženjer mašinstva 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA - Školski oblik

9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Vrsta nastave

Broj časova kod kojih se

odjeljenje dijeli na grupe

Red. Broj Naziv premeta Razred Ukupno

časova

T P(V) T P(V)

1. Osnovi elektrotehnike i elektronika

I, II 144 144

2.

Električne instalacije i oprema na motornim vozilima

I, II, III, 216 216

3. Osnovi mašinstva I, II 144 144

4. Tehnika motornih vozila I, II, III 288 288

5. Automehatronički sistemi III, IV 276 138 138 276

6. Preduzetništvo IV 33 33 10. Praktična nastava I, II, III, IV 1290 1290 1290 11. Privredna vozila III, IV 138 138 10. PROFESIONALNA PRAKSA Učenici I, II I III razreda nakon završetka nastavne godine obavljaju profesionalnu praksu u trajanju od 15 dana u prvom razredu , 20 dana u drugom i trećem razredu, u skladu sa nastavnim planom. Profesionalna praksa se izvodi u radionicama, koje raspolažu kadrovskim i materijalnim uslovima, u skladu sa obrazovnim programom. Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola. Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom stručno teorijskih predmeta i praktične nastave. O realizaciji programa profesionalne prakse je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse. U dnevniku po danima upisuje sadržaje rada. Dnevnik profesionalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa. Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime , mjesto i vrijeme izvođenja) evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama. Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda.

169

11. SLOBODNE AKTIVNOSTI Slobodne aktivnosti su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinesu rasterećenju a, da pomognu njihovu socijalizaciju, ali i da upotpune, prošire i prodube znanja i kompetencije a a.

Program slobodnih aktivnosti radi škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I, II i III razredu po 36 časova, a u IV-33 časa godišnje). Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole. Uspješnost a na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti.

Okvirni program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole, a sastoji se iz tri cjeline: - Sadržaji vezani za opšteobrazovno područje: dani sporta, ekološke aktivnosti,

filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe, posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr.

- Obavezni sadržaji vezani za stručno-teorijsko područje: posjete institucijama i preduzećima koja su stručno vezana s obrazovnim programom koji se realizuje, posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti.

- Sadržaji po izboru: učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna, informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, Internet klub i dr); socijalni rad; organizovanje dopunske i dodatne nastave i dr.

U IZRADI KATALOGA ZNANJA ZA OBRAZOVNI PROGRAM AUTOMEHATRONIĆAR UČESTVOVALI SU: - Dragoljub Draganić, dipl. maš. ing, Prva stručna škola Nikšić - Nataša Pajović, dipl. maš. ing, Srednja stručna škola »Ivan Uskoković« Podgorica - Nikola Gojković, dipl. maš. ing, Srednja stručna škola »Vukadin Vukadinović«

Berane - Radmila Čogurić, dipl. el. ing, Srednja elektrotehnička škola »Vaso Aligrudić«

Podgorica - Andrej Božanović, dipl. el. ing, Mješovita srednja škola »Mladost« Tivat - Milutin Ražnatović, maš. ing, Udruženje zanatlija motornih vozila Crne Gore - Zora Bogićević, dipl. maš. ing, Ispitni centar, koordinacija Stručni kolsuntanti: - Herbert Tutscner, Bundesinstitut fur Berufsbildung (BIBB), Deutschland, GTZ - Michael Wiechert, Bundesinstitut fur Berufsbildung (BIBB), Deutschland, GTZ - Hans Dirk, Stručna škola Hanover, Deutschland, GTZ

170

automehatroniČar · sticanje osnovnih znanja iz područja mehanike, pneumatike, hidraulike, ......

Documents