artur sandauer - dramaty greckie

7/26/2019 Artur Sandauer - Dramaty Greckie

1/202

AJSCHYLOS SOFOKLES EURYPIDES ARYSTOFANESAgamemnonEdyp krleni ElektraChmury Ptaki abyDRAMATY GRECKIEWybr w przekadachi opracowaniuArturaSandaueraPastwowyInstytut Wydawniczy 1977Okadk, obwolut, strony tytuowe i karty dziaowe projektowaa Jolanta BarczAJSCHYLOSAgamemnon*.& pi\ ?.;< i v^..,^f/2)6PRINTED IN POLANDPastwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977Wydanie pierwszeNakad 5000 + 290 Ark. wyd. 16,8 Ark. druk 25,75Papier druk, m. g. kl. III 82X104/71 g.Oddano do skladania w padzierniku 1976 r.Poapisano do druku w marcu 1977 r.

Druk ukoczono w marcu 1977 r.Poznaskie Zakady Graficzne im. M. Kasprzaka w PoznaniuNr zam. 3035/76Cena zl 75.-

WstpI. Ajschylos i historiaTrylogia dramatyczna Oresteja to opowie o rodowej wendecie domu Atrydw. Krl Argos, treus, uraczy niegdyswego brata Tyestesa, ktry uwid mu on, uczt z cia wasnycyciem uszed tylko najmodszy, Ajgistos. Z kolei syn Atreusa, Agamemnon, zoy crki w ofierze Artemidzie, by zwolni zablokowan w porcie aulidzkim flot, ktra ruszy od Troj.Zemst przeciw powracajcemu spod Troi Agamemnono-wi knuje ona Klytajmnestra wraz z k

rewniakiem Ajgistem. Morderstwa dokona niewiasta, po czym oboje obejm wadz w Argos.Agamemnona pomci po latach syn Orestes. Apollo z Delf nakae mu rozprawi si z mordecami ojca, gwarantujc bezkarno popenionego matkobjstwa. Kiedy jednak po dokonanym nie Orestes szuka bdzie schronienia w Delfach, dopadn go tam wylge z krwi matczynerynie. Dopiero w Atenach, dokd z kolei ucieknie, uniewinni go tamtejszy trybuna, Areopag.W skad niniejszego wyboru wesza jedynie cz pierwsza trylogii, Agamemnon, zakoczoniem wadzy przez zbrodnicz par. Dwie czci dalsze, powicone losom Ore-stesa, to Ofi Eumenidy. Najbliszy nowoytnej wraliwoci jest jednak Agamemnon; decyduje o tym jeo romantyczny poniekd charakter. Jest tu i paac, gdzie straszy; jest i cice nad roprzeklestwo; jest i demoniczna kcbieta-wamp. A dziw chwilami, e dramat nie powsta dziena przeomie XVIII i XIX w.Wystawiony w Atenach, w pierwszej poowie V w. p.n.e. (r. 456), utwr ten roi si od a

luzyj do okresu swego powstania. Nie tak dawno temu zakoczya si wielka konfrontacjakontynentw i wiatopogldw - wojny perskie. C dziw-

Wstpnego, e - rozgrywajca si rwnie midzy dwoma kontynentami - wojna trojaska stanowist, by napomyka raz po raz o tym militarno-ideologicznym starciu, ktrego sam Ajschylos by aktywnym uczestnikiem?Tak na przykad sw odmow wkroczenia na pyszne chodniki, ktre podciela mu obudnie Kmnestra, motywuje Agamemnon przeciwstawieniem greckiego umiaru azjatyckiej pysze. "Nie boga we mnie czcij, ale czowieka" - mwi do niej i "Na twarz nie padaj, bom


2/202

nie barbarzyca." Wyrany to przytyk do boskiego kultu, jakiego dali dla siebie monarhowie perscy: nie tak dawno temu jeden z nich, Kser-kses, kaza wychosta morze za to, e zerwao most, przeznaczony dla przemarszu jego wojsk. Co innego - czyni Agamemnon aluzj do osawionego postpku Kserksesa - taki Priam, krl Troi; ten gdyby odnis two, "purpurowe deptaby dywany". Grek da natomiast hodu na miar ludzk.Sam autor Orestei za najwikszy swj tytu do chway uwaa nie tyle dziaalno dramatwanie u-czestnictwo w wojnach perskich. "Pamita mnie gaj maratoski i Med dugowosyi jego napis nagrobny. W usta Agamemnonowego herolda wkada kawa swej autobiografii, wspomnienia z okresu wojaczki:.......... Jake jednak ci opiszTe nage wichry, te trwoce cisze, Te przymusowe przybicia do brzegu, Byleby - prdzejbyle - do noclegu? Jak opowiedzie wilgo, co si sczy Z ziemi i z nieba, ran, co siy, Odzie, co gnije, i wszy, co oba - Wszystko nod murem, skd strzaami ra?Wyran aluzj do trofew, ktrymi Grecy po zakoczeniu wojen perskich obwiesili wyroczfick (mimo e ta w czasie najazdu opowiedziaa si po stronie najedcy) stanowi stwieie herolda, e. ..... skarby, zdobyteNa Trojaczykach, wisz dziprzybiteW wityniach Grecji - dziw dla potomnoci!Na tym jednak aktualne odnoniki Orestei si nie kocz. Mimo e dramat rozgrywa si w i w zamierzchej przeszoci, Ajschylos daje w nim wyraz niepokojowi o ca-c ateskikracji, wystawionej na cige zamachyWstp9

ze strony pretendentw do samowadztwa. "Zaprowadzi w miecie chc tyrani" - woa chrgejskich, syszc jki mordowanego Agamemnona. Miasto - to jednak oczywicie nie Argoslecz Ateny.Porusza wreszcie poeta spraw wyroczni delfickiej, ktrej autorytet - na skutek zajtego w niedawnym konflikcie stanowiska - uleg za jego czasw gwatownemu osabieniu. Przz wiele wiekw kapastwo delfickie starao si zastpi pogodny amoralizm Homera rygorym systemem etycz-no-religijnym. U Homera za zabjstwo mona byo zapaci okup, stanowo kobiety byo rwne mskiemu. Delfy ogosiy, przeciwnie, obowizek krwawej wendety orsolutn wyszo patriarchatu nad matriarchatem.Std rnice midzy wersjami identycznych mitw, ktre znajdujemy u Homera, a tymi, kttay z inspiracji delfickiej. W Odysei Agamemnona zabija Ajgistos, nie zaKlytajmnestra, ktra - czytamy - miaa "dobre serce". O matkobjstwie Orestesa Homer nie wspomina; nie wspomina te o danych mu przez Apollina gwarancjach. Klytajmnestra staje s

i mob j czyni dopiero w nacechowanej an-tyfeminizmem wersji delfickiej;* dopiero tm Apollo, nakazujc Orestesowi zabicie matki, wrcza mu cudowny uk, ktrym ma on przepi Erynie.Przejmujc z wersji delfickiej intryg swojej dramatycznej trylogii, Ajschylos nada jej odmienn wymow. Apollo wbrew danym gwarancjom okazuje si bezradnym wobec Erynij.Kiedy Orestes chroni si do jego wyroczni, zastaje wiedmy rozlokowane w jej wntrzu.Wwczas bg poleca mu uda si do Aten, gdzie patronka grodu, Pallas-Atena, stawia rzecprzed Areopagiem. Ten uniewinnia Orestesa; Erynie otrzymuj na pocieszenie wit grotstp wzgrza, gdzie si je czci odtd jako "dobre wiedmy" - Eumenidy. Dramat koczy sntem pojednawczo-humanistycznym.i H. Ajschylos i archetypyAjschylos by gorcym patriot ateskim, zwolennikiem demokracji i przeciwnikiem despotzmu; da zniesienia krwawych porachunkw za zabjstwo oraz oddania jurys-

* Jej lady znajdujemy u liryka z przeomu VII-VI w., Stesicho-rosa.

10Wstpdykcji w rce trybunaw. Tyle - filologia, ktrej rezultaty referowalimy powyej. Wtk mona, czy gdyby Agamemnon nie zawiera nic ponadto, mgby nas po dzidzie wzruszazawzrusza, zawdzicza to snadinnym ni wymienione wartociom.Zacznijmy od tego, e Ajschylos tworzy w nim po raz pierwszy monumentaln posta mobi, poprzedniczk Lady Macbeth czy Balladyny. Zabija ona jednak nie z dzy wadzy; do mrderstwa popycha j mio matczyna, uczucie - nawiasem powiedziawszy - zupenie innej


3/202

egorii ni mio ojcowska. Trudno sobie wyobrazi, by matka zdobya si na ofiar podomemnon czy Abraham, ktrzy obaj powicaj swe potomstwo dla racyj nadrzdnych.Opowie biblijna - zauwamy - nie zna postaci podobnej do Klytajmnestry, kobiety zbuntowanej przeciw mskiemu rytuaowi dzieciobjstwa. Nie do pomylenia jest, aby Sara przciwstawia si Abrahamowi, gdy ten na rozkaz Boga wybiera si ofiarowa Izaaka: osoba jj w ogle si nie liczy. Religii izraelskiej waciwe jest przekonanie o absolutnej wyi Boga nad przyrod, pierwiastka mskiego- nad eskim. Jehowa jest istot zdecydowanie msk.Inaczej u Grekw; tu - wcieleniem twrczej prasiy jest Gea-Ziemia, ktrej synami s naarsi z bogw, Giganci.* W swej najwczeniejszej, przeddelfickiej warstwie religia taprzyznaje - podobnie jak czyni to np. spoeczestwo pszcz- prymat pierwiastkowi eskiemu nad mskim. Dopiero z czasem ten ostatni odnis zwyci: Zeus - mwic jzykiem mitu - pokona Gigantw, rozum zatryumfowa nad ywioem. Niennestry do Agamemnona wciela zatem wzorzec oglniejszy: wrogo midzy pierwiastkiem kobecym a mskim, midzy instynktem a intelektem. W pierwszej pieni chru graj te oba moy, prehistoria faktyczna przeplata si z mityczn, opowie * ofiarowaniu Ifigenii:Wic by okrtom drog da,Zada Artemida, Ofiary znw, co now wa Rodow na wiat wyda* Zwie si ich take Gegenels - Synami Ziemi. Ojciec Uranos (Niebo) jest tu postaci cakowicie zbyteczn i dodan tylko dla pozoru.Wstpz opowieci o zwycistwie Zeusa nad Synami Ziemi:Runy w niepamici nocPotwory i olbrzymy, A my rozumn twoj moc

I czcilimy, i czcimy.e Klytajmnestra zabia ma w ani, wiedz wszyscy; nikt nie dostrzeg, e dokonaa okcie kopulacji. Wynika to jednak niedwuznacznie zarwno z proroctwa Ka-sandry, ktrawoa rozpaczliwie: "Wstrzymajcie byka, nim skoczy na krow!", jak i z cynicznego wyznania samej Klytajmnestry :I krwi tak rzygn obficie, e deszczem Ca mnie skropi, a rozkoszy dreszczem Przejak spragniona niwa, Gdy z aski Zeusa rosa j obmywa.Przygldajc si zwokom Agamemnona i Kasandry obiecuje sobie Klytajmnestra moc wzruszerotycznych, jakich reminiscencje tego widoku jej dostarcz:. . . . . . . . Wic niechaj mi bdzieTen widok, ktry ze sob unosz, Kiedy spa legn, przypraw rozkoszy.Bywaj kobiety, ktre nienawi do mczyzny potrafi kojarzy z zazdroci o niego; naytajmnestra, ktra zabija Agamemnona nie tylko za Ifigeni, lecz take za maesk nie

Tutaj wic - mwi z satysfakcj-. . . . . . ley on, w przeniewierca,Mulek pochy, co podbija serca Chryzejd pod Troj; a tu - jego branka, Wrbitka wieierna kochanka, Z nim wytarzana na statku pokadzie...Przytoczmy wreszcie ostrzegawczy okrzyk, rzucony przez Kasandr do Agamemnona, ktremu Klytajmnestra zarzuci niebawem na gow swj paszcz:

12WstpHa! Strze si! Strze si! Jak w Hadesu matni Wciga w uciski - miertelne, ostatnieZ wszystkich tych cytatw wynika niezbicie, e korzystajc z oszoomienia maonka, kti si na ni wprost w ani, Klytajmnestra owina mu gow paszczem i zadaa cios. Is okazuje si prekursorem "czarnej romantyki". Nie jest to jednak perwersja zblazo

wanego zmy-sowca w rodzaju de Sade'a. Nakrelona scena ma korzenie w kolektywnej podwiadomoci, gdzie - jako jeden z wzorcw aktu seksualnego - istnieje archetyp mordujej samca pod koniec aktu kopulacyjnego modliszki.* ,,Piekielna-li to matnia? W komorze sie z ni spaa, z ni dzipeni mord" - oddajedwuwiersz tumacz Srebrny, sugerujc, jakoby Klytajmnestra przez cae lata houbia w s"komorze" paszcz jako narzdzie zamierzonego mordu. O adnej jednak "komorze" nie maw greckim oryginale mowy. Przekad dosowny "Czy to matnia Hadesu? Nie, to puapka ucsku miosnego wspodpowiedzialna za mord" przemawia niedwuznacznie na korzy naszej irpretacji.Osoby


4/202

AGAMEMNONKLYTAJMNESTRAKASANDRAAJGISTOSWARTOWNIKHEROLDCHRPRZEWODNIK CHRU

Ar g os. W gbi paac Atrydw. Dwa trony kamienne oraz posgi bogw. Lecy na dachu wpodnosi si.WARTOWNIKPocie, bogi, kres mojej mitrdze!Rycho rok cay na tym dachu spdz -Pies acuchowy. Znam ju gwiazd obozy,Jakie na lato s, jakie - na mrozy,O jakiej wschodzi i zachodzi porze 5Kada z tych jasnych wadczy na przestworze.Z woli krlowej, co ster wadzy trzymaMocn prawic i umie oczymaW przyszo wybiega, patrz, czy zawitaWi pomienista, e Troja zdobyta.Przez cae noce otwarte mam oczyNa mym posaniu, ktre rbsa moczy.

Spa lk nie daje; a kiedy zanucPiosenk jak, mylc, e czas skrc,Jedynie lament z moich ust si lejeNad domem, w ktrym niedobrze si dzieje.Oby ju nasta tej mitrgi koniecI pomienisty ukaza si goniec!Dostrzega na grach wi ognistWitaj mi, ogniu! Blask twego pomienia Noc mimolotem w biay dzie zamienia. To si rozy lud i rozweseli! Eje! Krlowo! Zrywaj si z pocieli! Radosn wrzaw ka subie ninie w dank bogom za pomylne wieci.taczy10lb

20

16Ajschylos"30I ja wawego utn dzihopaka, Bo i mnie nocy tej nie lada jaka Gratka trafia si - jaemu panu. Bylebym jego do umiowan Prdzej ucisn mg! O reszcie - lepiej Milczeorem klepie. Lecz dom ten, gdyby jzyk mia czowieczy, Z niejednej mgby wygada si Dla tych, co wiedz, chyba jasno baj. Kto nie wie, niechaj w niewiedzy zostaje.W miecie zapalaj si kolejno ofiarne ognie i rozlega radosnawrzawa. Wchodzi Chr - dwunastu starcw oraz - jakotrzynasty - Przewodnik.PRZEWODNIK CHRU Ju dziesi lat, Jak z bratem brat, Dwa bera Grecj rzdzce, Przez

riama grd Pchnli okrtw tysice.Pynie na wschdArgejski lud;Tak spy, kiedy im maePodebra z gniazd,Podnosz wrzaskI kr jak oszalae.Skrzywdzony takBywa i ptak;A czasem - bywa i czowiek.


5/202

Za kradzie gniazd,Za grabie miastPn l zemst bogowie.Gocinny dachTrojaski gachZhabi, uwidszy Helen.Wic le na bgAtrydw dwch :Niech wiaroomstwa zna cen!3S4555Agamemnon17Toczy si sdO krwawy bd, soKtremu winna niewiasta.Dzid sysz trzaskI ludzi wrzask,Gincych pod murem miasta.Trwa jeszcze bj. sCzy wrg, czy swjZwyciy - sprawa to losu.Lecz wiem: ni z,

Ni ofiar krwiBogw przebaga nie sposb. 7Na nas zawiekBrzemieniem leg.To brzemi, ktre nas gniecie,Nie dao namU Troi bram 75Stan przez dziesiciolecie.Bo moda krewJak miazga drzew,Cho siy do boju - adnej.Tym bardziej - my &>Jako sen mdy

Lub li jestemy opady.Z paacu wychodzi Klytajmnestra ze wit, by zoy na otarzu dzikczynne ofiaryBiegniemy tu -Co w piersiach tchu -Spyta, z czyjego rozkazu 85Nad miastem tymWzbija si dymZ wszystkich otarzy od razu.Mknie ognia blask Ku dawcom ask, Ku panom nieba i ziemi. Oliwy smar2 Dramaty greckie

18Ajschylos

Podsyca ar Aromatami swemi.Krlowo, racz 95 Odpowiedda! Uczy pytaniom zado. W pewnoci - lek. To nie wie czSmutek go czeka czy rado. 10 Klytajmne str a milczy, zajta ofiarami. Chr zca >si ku widowni. W czasie pieni scena si rozjania. CHRCho stary, dar pieniarski mam. Chc piewa wieszcze znaki, Ktre na drog krlom dwoKrlewskie day ptaki. Na dachu siady ory dwa, J05Ten biay, a ten czarny. W brzuch zajczycy wbiy dzibI wiey pd wydary,Bo kotna bya; ni jej bieg l


6/202

Nie uratowa rczy. 11(t 'Oj, dolo, dolo! Dobre to, ;Co dobrze si zakoczy. ;W orach rozpozna krlw dwch iWieszcz Kalchas i tak wry: .,"Da Zeus, e do imentu Grek 11S iWarown Troj zburzy. Byleby Artemidy gniewNie spad na burzycieli. Bo wstrtny jej, ktokolwiek tknSamic si omieli, 12 Gdy kotna jest i gdy jej bieg

; Nie uratuje rczy.; Oj, dolo, dolo! Dobre to,

Co dobrze si zakoczy. Najmilsze z lenych stworw jej 125To, co u cycka wisi: Zajczki mde, szczenita lwieI wilczy miot, i lisi. Niech wic, co dobre, speni bg,A niech, co ze, zaegna. 13AgamemnonBo cichnie wiatr i agiel spad,I zastyg martwo eglarz. Wic by okrtom drog da,Zada Artemida Ofiary znw, co now wa Rodow na wiat wyda... Czeka, pamitna dziecI snuje sie pajcz." To wieszcz, na ory patrzc, rzek,Co piy krew zajcz. Tak w jego wrbie z dobrem zoPrzeplata si i czy. Oj, dolo, dolo! Dobre to, Co dobrze si zakoczy.135140

Zeusie! Kim jeste? Czy ci tym, Czy innym zwa imieniem,To jedno wiem: ty dzierysz prym Nad dawnych bstw plemieniem.Runy w niepamici nocPotwory i olbrzymy. A my rozumn twoj mocI czcilimy, i czcimy.Typodnis, tyowieci nas, Na bdach da si uczy.Sczy si trwoga w nocny czas, Ze skruch by nie zwczy.145150155Sw, ktre wieszczy Kalchas rzek, Argejski wdz usucha,Kiedy w Aulidzie floty bieg Wstrzymaa zawierucha.opoc agle, taczy d

I gnije takielunek. Na brzegu czekajc mdGd trapi i frasunek.160

20AjschylosAgamemnon21"Cho od choroby gorszy lek,Lecz powiem: Artemida Chce crki twej." Gdy wieszcz to rzeki,Uroni z Atryda."I tamto - mwi - i to ze,Czy wrbie opr stawi, Czy e ojcowskie rce swe

Dziewczc krwi zakrwawi.Lecz jak przyjaci zdradzi swych?To dziewk gdyby zabi, Z miejsca by poryw wiatru cich.Niech bdzie wic, jak ma by!"Gdy woli wieszcza podda si,Na wszystko ju si kusi. Bo czek krok pierwszy zrobi chce,A drugi - zrobi musi.By flocie da swobodny biegI zwrci on bratu, Za nic mu by dziecicia wiekI krzyki: "Ojcze! Ratuj!"


7/202

W rozwianych szatach wlok j Przed otarz - niby jagni,Kiedy potulnie gow sw Pod n ofiarny nagnie.Zatkane usta kneblem ma."Na dom niech kltw nie ciska!" I zamiast sw aosna zaW ogromnym oku byska.Pikna jak obraz - mwi wprostWydaje si do katw, Jak niegdyjej rozbrzmiewa gosNa uczcie wrd wiwatw.165170175180185190195Co dalej bdzie, ani wiem,Ni przyszo chc przypieszy. le jest na zapas smuci siI le - na zapas cieszy.Czy prawd rzek, czy skama wr?Na wasnym ucz si bdzie. A przyszo poznasz, kiedy juTeraniejszoci bdzie.Jutro z jutrzejszym wzejdzie dniem.do Klytajmnestry, ktra wchodziA tobie - niech si darzy, Copani jest argejskich ziem I stoisz na ich stray.

PRZEWODNIK CHRUHod przychodzimy zoy ci, wadczyni.on wadczyni zwyczaj bowiem czyni,Gdy ma nie ma. Chtnie wic posucham,Czy wie pomylna, czy tylko otuchaOfiarne nieci kae ci pomienie.Nie sd, e za ze miabym i milczenie! KLYTAJMNESTRAWszystkim wam tutaj - jak przysowie gosi -Noc niechaj dobra dzie dobry przynosi!A wie? Ta - wszelk przekracza nadziej.Tej nocy Troj zdobyli Argeje! PRZEWODNIK CHRUCorzeka? To to w gowie si nie mieci. KLYTAJMNESTRAUpada Troja! Oto jakie wieci! PRZEWODNIK CHRU

zy - spjrz! - mam w oczach, ale zy wesela. KLYTAJMNESTRAzy to wiernego domu przyjaciela. PRZEWODNIK CHRUMasze, krlowo, na to dowd jaki?200205210215

22AjschylosKLYTAJMNESTRAJake inaczej? To nie czcze majaki! PRZEWODNIK CHRUCzyuwierzya widziadom znikomym? KLYTAJMNESTRA

Nie z marze sennych jest mi to wiadomym. PRZEWODNIK CHRUMoe ci jaka doleciaa plotka? KLYTAJMNESTRAKpisz sobie chyba ze mnie jak z podlotka. PRZEWODNIK CHRUOdkd zaTroja jest w argejskiej mocy? KLYTAJMNESTRARzecz wydarzya si minionej nocy. PRZEWODNIK CHRUA gdzie jest goniec, co tak szybko idzie?KLYTAJMNESTRAPierwsz wi Hefajst zapali na Idzie, A ta - wci nowe przekazujc wici - Dotara tuterw na Lemnu szczycie Dojrzano rozblask, ktry stamtd leci Ku grze Atos. Tam - stosbyska trzeci, A taki silny, e chcc wiata uy, Ryby z gbiny piesz si wynurzy


8/202

coraz gwatowniej, Pdem dopada eubejskiej czatowni. Gruszek w popiele nie zaspali stre, Sygna Mesapskiej przekazujc grze. Ta zaogromnym w odpowiedzi stosem Byska,uchym podsycany wrzosem - Z miejsca rwnin Asopu przeskoczy Jak ksiyc jasny i dotrzedo zboczy Kitajronowych, gdzie z rk stray czujnej Poar podwjny bucha i potrjny. Pokorynckim przesmykiem przeleci Do Kolej Turni; ta - migiem odwieci Tak skudaczon wchur pomieni, 2e si zatoka caa zarumieni. Ono zaleci i, jasne jak we dnie, Musnwkay, co s nam ssiednie, A maj nazw Pajczych, z rozmachu Siada na naszym paacowym-Agamemnon23225230135240245250255To wiato, wnucz Idajskiej pochodni. Tak z wierchu na wierch bieg pomie przechodniagiew gocom przekazuje goniec, A ten zwycia, co przyjdzie na koniec. 26 Oto sygndowd niezbity, Ktrym dostaa spod Troi zdobytej! PRZEWODNIK CHRUDziki ci, Zeusie! Lecz teraz, krlowo, Jak si to stao, powiedz sowo w sowo!KLYTAJMNESTRAGrecy zajmuj Troj o tej porzeI miasto pewno szumi niby morze.

Lecz jak do octu dolana oliwaW jednym naczyniu w jedno si nie spywa,Tak brzmi inaczej pokonanych gosy,Nili zwycizcw - bo inne ich losy.Gdy tamci bliskich, padych od ora,Tul w objciach: ojca, brata, ma,Jk z niewolniczej wydajc gardzieli,To ci - zgodniali, zmczeni, weseli -Do jada (gdzie si tylko trafi komuI w jakim ktry wylosowa domu)Siadaj, radzi, e im si nadarzyNoc wreszcie przespa pod dachem, bez stray,A nie, jak dotd, zmoczonym, zzibnitym.

Jedno wszelako! Czy otarzom witymBogw oddali, co odda naley,Czy nie hulaj, spragnieni grabiey?Bo przecie druga poowa podryCzeka ich jeszcze, a kto nie zasuyNa zemst bogw tam, tutaj gotowewiee nieszczcie run mu na gow.Tak wielk bywa zmarych pamitliwo.Oto krlowej sowa! SprawiedliwoNiechaj si stanie! Dobro niech zwycia!PRZEWODNIK CHRURoztropne sowa to i godne ma, A e i prawdy swojej ju dowiody, Dzikczynne bogom zmy mody.

Odchodzi265270275280285290

24Ajschylos


9/202

CHRNoc zarzucia ogromne sieciNa Troj, noc wielogwiezdna.Miota si pow - starcy i dzieci.A wyjcia z sieci nikt nie zna.Z Parysa dugo nie spuszcza oka,Celowa dugo i mierzy, A puci strza Zeus i z wysokaWe wiaroomc uderzy.Jczy raony Zeusowym ciosem.Stao si wedle przeznacze. I kt mia twierdzi, e ludzkim losemZajmowa bg si nie raczy?Jaki warowny grd! Jaki tumny!Jak w nim dostatnio i rj no! Lecz nad dostatki czowiek rozumnyPrzenosi mierno spokojn.A da-li znci si ktrej z pokus,Ta zwiedzie go i oszuka. W oczach przemieni si - hokus-pokus! -I wiatru w polu niech szuka!W spadku po sobie mieszkacom miastaTrud zostawiajc i zamt, Wysza zalotnym krokiem niewiastaZa paacow bram.Ruin Troi przyniosa w darze,A prorokini powiada: "Biada ojczynie! Biada tej parze!I poplecznikom jej - biada!"A m jej siedzi w samotnym dworze,

Sowa nie mwic nikomu, I zamiast ony, uszej za morze,Mar houbi znikom.295300305310315320Nic mu kamiennych posgw przepych.Napatrzy im si do syta. C po posgach? W ich oczach lepychNie nci go Afrodyta.I tylko pozr ponej rozkoszy Widmem go nci zwodniczym.Chce je uchwyci: ono si poszy, Rozwiewa, staje si niczym.

A dzi, gdy wrci maj eglarze,Mao to jeszcze nas czeka? Ilu z nas - zamiast czowieka - w darzeOtrzyma prochy czowieka?Ares to wekslarz. W zgieku bitewnymMiewa swj st dla wymiany. I zamiast ywych rycerzy - krewnymPopielne przesya dzbany."mier dla niewiasty ponieli obcej!"Zbami ten i w zgrzyta. "Daa w podarku mogilne kopceZdobywcom ziemia zdobyta."lBiada wam, wadcy, gdy lud swe serceOdwrci od was w niechci! Biada wam, biada, ludw morderc!Zeus was nie traci z pamici.

eszczytw niecnym sposobem dopi,Mciwe ci jdze dopadn. wietno w proch marny zmienia i w popi,A ciebie - w mar bezwadn.Na c mi wielko? W wysokie wiee Pioruny Zeus miota swoje.325330335340343350


10/202

26AjschylosCo do mnie - w zot przecitno wierz, 353 Zostawiam innym podboje.Czterej Choreuci mwi jeden przez drugiego.CHOREUTA IMam t wiadomo za pon mar. Wywie nas bogi chc w pole. CHOREUTA IIWiciom da dziecko lub wariat wiar.Ja tam ostronym by wol. 3M CHOREUTA IIIle, kiedy wada kobieta w miecie.We wszystko wierzy gotowa. CHOREUTA IVCotam si roi gowie niewieciej, Lecz pomylona to gowa.Od wybrzea zblia si H er o l d.PRZEWODNIK CHRUTeraz dowiemy si, ile s warte 36STe lotne ognie, te ponocne wartyI czy sawetny w bieg z pochodniamiPrawd jest, czy te uciesznie nas mami.Bo oto - patrzcie! - herold w nasz stronIdzie od morza. Czoo uwieczone 37Liciem oliwki, twarz maska mu krwawaPowleka - ni to boto, ni kurzawa.Ludzkim snaddo nas przemwi chce gosem,Nie kbem dymu ni poarnym stosem.

Czy wic radosn wie potwierdzi, ktr 375Gosi krlowa, czy te... Na psa urok!Tak czy siak - szczcie w tym miecie niech wada,A kto go nie chce, ndznie niech przepada! HEROLDWitam was, ziemio rodzinna i ktyDomowe! Oto mija rok dziesity, 3MJakem was rzuci! Co si w moim yciuPo wszystkich innych nadziei rozbiciuJedynie spenia, to - tu mie mogi.Witaj wic, ziemio! Witaj, soce mie!Ty, wadco Zeusie! Ty, Febie pytyjski, 385AgamemnonCo miercionone przeciw nam pociski Miotaedugo na Troi rwninie, Do nas tpie;

inie! Bogi, na miejskim krlujce tronie, Witajcie! Ty te, heroldw patronie I sam herldzie, witaj mi, Hermesie! I wy witajcie, przodkowie w Hadesie! Wycie kazali ziemi rzuci swojsk, Wy bogosawcie wracajce wojsko! Zamku Atrydw! Posgi z kamienia, k zoty teraz opromienia! Spjrzcie tym nagle rozjanionym wzrokiem Na wadc swego, codziesitym rokiem Niby to soce z morza si wynurzy I przywitajcie, bo na to zasuych bogw otarze obali, Grunta zaora i do cna wypali. Wielkiego wodza powrt tryumfaAgamemnona, ktry cios tak walny Wymierzy wrogom, niech wita ojczyzna! Kady Trojanin, ba! sam Parys przyzna, e za wystpki z nawizk zapaci. Nie tylko bowiem cay up cz dom ojcowski przywid do ruiny, Podwjn kar ponoszc za czyny. PRZEWODNIK CHRUZa t wiadomo szczcia daj ci boe! HEROLDTyle da, e ju mierci si nie trwo! PRZEWODNIK CHRUW tak wiernej miaeojczyzn pamici? HEROLDza na jej widok w oku mi si krci. PRZEWODNIK CHRU

Lecz w smutku bya chyba i pociecha... HEROLDJak to rozumie? Klaruj! Nie zaniechaj! PRZEWODNIK CHRUemy za wami tsknili nawzajem. HEROLDKraj za onierzem, jak onierz za krajem.27390395400405410


11/202

415

28Ajschylosgamemnon29420PRZEWODNIK CHRUOprcz tsknoty zeraa nas trwoga.HEROLDLecz trwoga przed kim? Wyjanij, na boga!PRZEWODNIK CHRUW milczeniu nie od dzinabraem wprawy.HEROLDA jaki miaepowd do obawy?PRZEWODNIK CHRUmier - jak sam rzeke- ju mnie dzinie trwoy.HEROLDA bo te dobra wiele Zeus przysporzy.W tamtych zalatach zdarzao si czciejZo; tylko bogom dopisuje szczcieNiezmienne. Jake jednak ci opiszTe nage wichry, te trwoce cisze,Te przymusowe przybicia do brzegu,

Byleby - prdzej, byle - do noclegu?Jak opowiedzie wilgo, co si sczyZ ziemi i z nieba, ran, co si jtrzy,Odzie, co gnije, i wszy, co oba -Wszystko pod murem, skd strzaami ra?Jakimi sowy - mrz, co cignie takiOd stokw Idy, e padaj ptaki?Jak - upa, kiedy w poudniowej porzeNi jednej zmarszczki na fali, pi morze?O czym tu mwi? Byo, nie powrci.Umarli le pod darni, wyzuciZ najlejszej choby chci zmartwychwstania.Wspominki na c i na c wzdychania

Nad polegymi? Lecz my ywi, ktrzyNie do, e cao uszlimy z tej burzy,Lecz up unieli - przed tym oto socem,Co jest nadziemnym i nadmorskim gocem -Tym si chepimy, e skarby, zdobyteNa Trojaczykach, dziwisz przybiteW wityniach Grecji - dziw dla potomnoci.Oto i wszystko! Chwa, ludzie, gocie!Chwaa wodzowi! Tobie, Zeusie, chwaa!Twoja bo wola tego dokonaa.425430435

440445450455465PRZEWODNIK CHRUem zbdzi, prawd jest niezaprzeczon. Mdroci trzeba si uczy do zgonu.Z paacu wychodzi Klytajmnestra.Przyjciem krla ona niech si zajmie!Ja w rzecz t wchodzi nie myl bynajmniej.


12/202

KLYTAJMNESTRADawno kazaam ju wznosi wiwaty,Ledwo si goniec pojawi skrzydlaty,Przynoszc wieci o zdobyciu Troi."Mao co sobie kobieta uroi!Szalona!" - szydzi niejeden z tej wiary,Jak dawaam wiciom, gdym ofiarySkada kazaa. Wola to kobieca,e grd radosne dziognie roznieca,e wrze w nim wrzawa i kadzido bucha.do HeroldaTwym opowieciom nie dam teraz ucha. M mi opowie wszystko, gdy nareszcie Wita go bdy moe niewiecie By co milszego, ni przyjmowa w domu Ma, co wraca z wraego pogradcz memu panu: niech nie zwleka Z powrotem duej, bo ona go czeka, Wierna jak suka,co lec u progu Warczy i zby pokazuje wrogu. Czeka - na siedem pieczci zamknita, Notwierana przez lata, nietknita, Niepokalana, czysta jak - elazo. Nie jest zaisteskromnoci obraz, Gdy prawd mwi kobieta szlachetna.Odchodzi. Przewodni k chru (do Herolda)Czy nie urzeka ci jej swada wietna? Podziwiaj! Mdrej gowie do po sowie. Lecz opodzi si posowi Take o drugim krlu - Menelaju: Czy uszed cao? Czy wraca do kraju?470475480

30AjschylosAaamemnon31HEROLDNie chc ci karmi, przyjacielu drogi, Kamn pociech, co ma krtkie nogi.PRZEWODNIK CHRUPrawda si niechaj z pocieszeniem godzi! Fasz i tak na jaw niebawem wychodzi.HEROLDPowiem wic! Statek jego z floty wy by. Oto i caa prawda - bez ochyby.PRZEWODNIK CHRUCzy majtkom kaza pochwyci za wiosa, Czy go wbrew woli wichura uniosa?HEROLD

Oto i w samym znalazesi sednie!Jak rzecz si miaa, wyrzekebezwiednie.PRZEWODNIK CHRUAle c fama wrd eglarzy niesie? Czy pord ywych goci, czy w Hadesie?HEROLDJak jest naprawd, tego nikt dokadnieNie wie - prcz soca, co wszystko odgadnie.PRZEWODNIK CHRUAle jak byo? Czyby z bogw ktry Sta si przyczyn gniewn tej wichury?HEROLDI po c rado psu wieci aobn? Bogw - wiedz o tym! - trzeba czci osobno. W dziia si zwiastun, Woajc: "Klska! Biada temu miastu, Ktre od ciosw nieprzyjaci ginzie taki czarne trzeba czci Erynie. Lecz kto radosne - jak ja - niesie wieci, Jake

e razem z nieszczsnymi zmieci? Powiem wic! Siy dwojego ywiou, Ognia i wody, sprzpou Na nasz zgub. Morze wre w pomroce. Okrt o okrt kadubem omoce. Bod si wzaje- na ksztat stada, Ktrym ju kostur pasterski nie wada - Znikaj, kady innym gnany ,485490495500505510


13/202

515Pod biczem deszczu i pod wiatru ciosem. Trupami morze kwito o poranku. My tylko jedni uszlimy bez szwanku. Bg moe jaki od mierci ocali, Czy e wyprosi, czy wydarMoe bogini szczliwego trafu Wszedszy na pokad ustrzega przed raf I przed powtrnegu odbiciem. Gdy zaucicho pieko to o wicie, Patrzymy - oczom swym nie wierzc sama fal gadzizn, usian trupami. I nas te pewnie, kto uszed zagadzie, Pomidzy duszewe kadzie. Lecz ufno miejmy! Wszystko dobrze bdzie I Menelaus pierwszy tu przybdziBo jeli nie chce wytpi do koca Zeus jego rodu i w promieniach soca Jeszcze wdrujy i zdrowy Wnet do pieleszy przybije domowej. CHRZaliczy mona midzy prorokiTego, kto nazwa Helen Niewiast, ktrej zdradne uroki Zgub przyniosy Hellenom.Z furi straszliw napina agleWiatr, towarzyszc Helenie. Za ni rycerze - jak psy, co nagleNa tropy wpady jelenie.Krwi si zaiste stay pokrewneMiasta Argosu i Troi. Mciwy gniew bogw pieni swadziebneNa ton aobny przestroi.Troi si w oczach mieszkacom Troi;Z miasta im osta si - zarys. Cie im si jakiwrd ruin roi:Nie Parys to, ale Ares.Kto chowa w domu szczeni lwie Dzieciarni na zabaw,520525530

535540545

32AjschylosAgamemnon33A na pociech starcom - wie, Jak ono jest askawe.Gdy kto na rkach nosi je - A mleczko ma u pyska -To asi si i prosi si,Bo gd mu wntrze ciska.Uronie wnet i wtedy lwi

Natur sw ukae. Niczym ofiarnik jagnit krwiDom cay ci umae.Tak ci na obejciu rzeSprawi, e kto yw znika.Oto masz, czecze, wdziczno, eWykarmi drapienika.Wesza do miasta. Cichy krok Jak fali sen jedwabnyI powczysty miaa wzrok, Stan wiotki i powabny.A nagle dziko krzywi twarz, Czar rozwia si i ginie.Przed sob mijowos masz Kobiet? Nie! Eryni!Przysowie stare mwi, e Szczcie si toczy koem,Kto dobrze zacz, koczy le, Dzigr, jutro doem.Lecz nie w smak mi przypowie ta.Mam inne od niej zdanie: Kto wstpi raz na drog za,Ten na niej ju zostanie.

555560565570575Jak zo ze za, tak z gwatu gwatRodzi si i wynika I twj dzisiejszy grzech ma ksztatSwojego poprzednika.sts590


14/202

Sprawiedliwoci czsto blaskZ dymnej si jarzy chaty, Wielmow zai dawcw askOmija dwr bogaty.Za scen trby i gwar. Ludzie przebiegaj przez scen. Wkracza gwardia, za ni na rydwa Ag amemnon i Kasandr aPRZEWODNIK CHRUZwa jakimi ci sowy, synu Atreusowy,By nie doda ci nic ni uchybi. Nie znam dwornych ja tonw ni pokornych pokonw:Z drogi prawdy nie chciabym si wybi.ez faszywych nie lej ni pochlebnie si miej, Ni nr7.vmilnip ukadam SWP rvsv.595Ni przymilnie ukadam swe rysy.*- -:- sprawiedliwy, od psw-strw poczciwychip


15/202

Co chore, wyci trzeba lub wypaliI tak przed zgub ostatek ocali.Teraz wic skadam hod bstwom domowym,e wrci dali mi caym i zdrowym.Szczcie na stae niech w tym domu goci. 645 Wchodzi Kly taj mn s tr; za ni ne, ktrenios zwj purpury. KLYTAJMNESTRANie wstydz przyzna si do swej miociWobec tych miasta Argos dygnitarzy.Z czasem na wszystko ju czowiek si way.Opowiem zatem ci udrk swojZ onego czasu, kiedysta pod Troj. esoO! Jake gorzkim bywa los niewieci:Agamemnon35Siedzie samotnie wyczekujc wieci,Co wci straszliwsze przynosz obrazy.Bo gdybyrannym bywa tyle razy,Ile mwiono, dzibybyjak sito. essA gdyby tyle razy ci zabito,Niby Geriona, ktry trzy mia ciaa,Trzykrotnie ziemia skry by ci musiaa.Od tych wic nowin taka braa groza,e nieraz ludzie odczepia z powroza 66

Si musieli. Oto i przyczyna,Dla ktrej nie ma twojego tu syna,Oresta, naszej owocu mioci.Od lat w Fokidzie go druh wierny goci,Strofios, co rzecz t da mi ku rozwadze:e gdyby pod tw niebytno po wadzLud sign, zgin mogoby i chopi,Bo lecego kady chtnie kopie.Tyle pakaam, e ez wicej nie ma.Czy te tu sice widzisz pod oczyma?To od czuwania: wzrok w noc si wyta,Czy sygna jaki nie przyjdzie od ma.Lekkie mnie budzi brzczenie komarze

Ze snu, gdzie wicej okropnoci marz,Nili czas spania pomieci ich zdoa.A gdy nareszcie po tylu mozoachDo tej, co twego czekaa powrotuJak wierna suka, powrcieoto,Jake ci nazwa? Czy masztem koronnym?Filarem domu? Czy murem obronnym?Jedynym synem?... Tak mie eglarzomS ksztaty ldu, kiedy si uka;Tak - pierwszy soca blask po nawanicy;Tak - podrnemu zimny yk z krynicy.Tak jam te rada, e koniec kopotomI std te sowa, ktrymi ci oto

Witam. Niech za ze nikt mi ich nie bierze,Bo wiele zniosam. Teraz, bohaterze,Zestp z rydwanu! Ale goej ziemiDepta nie godzi si stopami temi,Ktre zdeptay Troj. Eje, sugi!Prdzej mi chodnik rozpostrze jak dugi!Niech pan mj kroczy po szlaku z purpuryses670675


16/202

690

36AjschylosAgamemnon37Ku tej nagrodzie zasuonej, ktrej-Nie oczekiwa! Oto s owoceMyli, w bezsenne przedumanych noce!AGAMEMNONTyle bez maa trwaa twa rozprawa, ono, co moja za morze wyprawa. 2le, gdy mowi onabaki; Od obcych ludzi winien hod i taki. Na twarz nie padaj, bom nie barbarzyca! Prpurowego nie ciel mi gocica. Nie dla mnie tkanin wzorzyste kolory. Jedynie zawi bte honory. Nie boga we mnie czcij, ale czowieka! I bez purpury do chway mnie czeka.Rozsdek - oto dar najwikszy bogw! A czy szczliwym mona nazwa kogo, Zanim dokonawie?KLYTAJMNESTRAOdmowie twojej doprawdy si dziwi.AGAMEMNONChcesz, bym j cofn? Daremne te prby! KLYTAJMNESTRAA moebogom zoy jakie luby? AGAMEMNONWiedz, e rzuciem nie na wiatr te sowa! KLYTAJMNESTRAA Priam - sdzisz - jak by si zachowa? AGAMEMNONWzorzyste pewno deptaby dywany.

KLYTAJMNESTRAWic i ty ludzkiej nie bj si przygany! AGAMEMNONWielk jest sia publicznej opinii. KLYTAJMNESTRAGodnym podziwu zawi ci uczyni.AGAMEMNONSpiera si z mem to nie sprawa ony.695700705710715KLYTAJMNESTRANiech si zwyciy da - niezwyciony! 72B AGAMEMNON

Tak bardzo w sporze tym wygranej pragniesz? KLYTAJMNESTRASam wygrasz, gdy si do mej woli nagniesz. AGAMEMNONDobrze wic! Zuj mi tam sanday ktry! Wejd rad nerad na ten szlak z purpury. Niech bogw nie ciga mnie zawi, 7ZS Bo i wstyd tyle dobra marnotrawi. Ty ze swej strony nk przyjmij godnie: Zeus lubi wadcw, co rzdz agodnie. Pod jarzmo chtnie nikt niekarku. up ten bezcenny dostaem w podarku 'm Od wojsk... Ateraz woli twej usu, Do domu swego kroczc po purpurze. KLYTAJMNESTRANiewyczerpane w morzu s zapasyCennych barwnikw dla tkanin okrasy;I w domu jest ich zapas nieprzebrany. *Lecz wszystkie zdepta daabym dywany,Gdyby wyrocznia stawiaa warunek,Aby okupi nimi twj ratunek.

Gdy korze cay, bujniej ronie licieI ju niegrone kanikuy przyjcie. 748Luby jest ogie, co zim rozgrzewa;Luby jest powiew, gdy wino dojrzewa;I tak te teraz w mym sercu si dzieje,Gdy mi si wszystkie speniaj nadzieje.Agamemnon wchodzi do palacu. Klytajmnestra przystaje na. progu.KLYTAJMNESTRASpenij je, Zeusie! Wszak w twojej jest mocy 745Speni marzenia nieprzespanych nocy.


17/202

Wchodzi do palacu, za ni suebne. CHRSam nie wiem, skd ciska za serce mnie trwoga I pie si na usta dobywa zowroga.

38AjschylosAgamemnon39Odegna chc mary i zudne koszmary, Lecz wyzby nie mog si strachu.A lat przecie tyle, gdy agiel napity Unosi z Aulidzkiej przystani okrty Na morze, nTroj, w dalekie rozboje; Dziwiatr hula tylko po piachu.To widz, e wrci; to wzrok mnie nie myli, A serce daremnie na rado si sili, I bzyta jak lira rozbita, Radoci miotane i trwog.Niejasno przeczuwam: cozego si wici, I ni mi si zmory, i w gowie si krci. Biwe l mody I rce podnosz do bogw.Na wszystko s rady, na wszystko - sposoby. Lekarstwo si znajdzie na wszystkie choroby. I eglarz potrafi, gdy burza go trafi I sidzie mu dna mielizn,Za burt zbyteczny rzuciwszy adunek, Dla reszty dobytku pozyska ratunek. Stracony muzasb Zeus odda w dwjnasb I pola obrodz mu yzne.Lecz prno zaradzi krwi chciabyprzelanej; Zaklciem z powrotem jej nie wla do ranm gdy ycie chcia odda wskrzesiciel, Zeus gromem zuchwalca porazi.Zawia to mowa. Lecz zbytni mnie przedzia Od krla oddala, bym w twarz mu powiedzia, o sercu si roi, co myl niepokoi, I jasnym to sowem wyrazi.Z paacu wychodzi Kytajmnestra.KLYTAJMNESTRA

Teraz, Kasandro, i na ciebie kolej. Wejde do rodka, gdy ci z Zeusa woli Godzi si - ako naszej domownicy -750755760765770775780Puka w tej samej, co my, do miednicy I u tych samych, co my, sta otarzy.Kasandra odwraca w milczeniu gow.le, gdy kto wol panw lekceway.Zejde z rydwanu, gdy mwi do ciebie. 78S

O niewolniczym y i Herakl chlebie.Najlepiej suy w staroytnym domu.wiea fortuna gdy przypadnie komu,adnej ten folgi sugom swym nie daje. Lecz w naszym domu inne s zwyczaje. **PRZEWODIK CHRUTo jasno mwi! Usuchaj rozkazu! A gdy masz ulec, ulegnij od razu! KLYTAJMNESTRALecz jeli inne - prcz ptasiej - zna mowy I da namwi si ludzkimi sowy,Znajd ju sposb, aby j przekona. W5 PRZEWODNIK CHRUCo rozkazuje, najlepiej wykona. Usuchaj! Postawe na ziemi nog! KLYTAJMNESTRADuej na dworze zostawa nie mog.Stoczone owce becz u otarza,Bo niespodzianie rado nam si zdarza. "^Maszli usucha, to nie zwlekaj duej!

A jeli jzyk sprawnie ci nie suyJak barbarzyc, to czy rk znaki!Kasandra milczy. PRZEWODNIK CHRUTumacz przydaby si nie lada jaki.To patrzy na nas jak schwytane zwierz. tm KLYTAJMNESTRAPonosi rebak ten i na kie bierze.Z niepokornego snadpochodzi stada.Do jazdy wierzchem dugo si nie nada,A nie zakrwawi pyskiem udzienicy.Sw wicej nie chc traci po prnicy. M0 Wychodzi.


18/202

40'AjshylosAgammnon41SISPRZEWODNIK CHRUJa zamiast gniewa - litowa si wol. Zejde, biedaczko! Przyjmij t niewol!KASANDRAOoch! Ooch! Ooch!Apollo! Apollo! PRZEWODNIK CHRUC to za ochy, kiedy wzywasz Feba?Nie lamentacyj bogu temu trzeba.KASANDRAOoch! Ooch! Ooch!Apollo! Apollo! PRZEWODNIK CHRUBlunisz, gdy jczc przyzywasz osoby,Co jest radoci bogiem, nie aoby.KASANDRAApollo! Apollo!Jak bol twe razy! Jak bol!PRZEWODNIK CHRUDo siebie sowa swe kieruje wieszcze. Cho branka, wry snadpotrafi jeszcze.KASANDRA

Czemu mnie razisz po tylekro razy? W jaki dom twoje wiod drogowskazy?PRZEWODNIK CHRUDom to Atrydw! Ot i tre zagadki!KASANDRAO! Nienawistny - nie dom, ale jatkiZ krwaw od rzezi braterskiej posadzk! PRZEWODNIK CHRUMa nosa! Wpada na trop po omacku!A teraz pewno rzecz wynyka ca. KASANDRASysz! Niemowlta kwil! Skwierczy ciao!Ojciec je zjada rozdarte na sztuki. PRZEWODNIK CHRUDosza nas fama twej wrbiarskiej sztuki,Lecz niepotrzebni nam teraz prorocy.820

835030KASANDRAA oto - widz - nowa jakabieda Nadciga! Straszna! I znikd pomocy!PRZEWODNIK CHRUZ tego, co mwisz, nic si poj nie da; Za to o tamtym ludzie plot wiele.KASANDRA VTo wic, bezczelna, byo twoim celem? *** Ma w kpieli?... Po c koczy zdanie, Skoi tak si to stanie? Popatrzcie! Z rki do rki przekada...PRZEWODNIK CHRUWci nie rozumiem. Im sw wicej pada, Tym tre ich bardziej staje mi si ciemn. *KASANDRAJaki to staje znw obraz przede mn? Ha! Strze si! Strze si! Jak w Hadesu matni W

ki - miertelne, ostatnie. Przy tym ucisku niech Erynie wyj!PRZEWODNIK CHRUJak Eryni widzisz i mier czyj? 8se Do serca krew mi napywa czerwona. Tak bez ochczuje, co kona.KASANDRAZatrzyma byka, nim skoczy na krow!Za rg go czarny chwyta i - buch w gow!Wpierw zago paszczem owina sprytnie. *&Pada i czoem o kant wanny wytnie.PRZEWODNIK CHRU


19/202

Nie nadtom biegy w rozumieniu wrby.Cojednak zego przeczuwam, bo - c by?Nigdy dobrego nic nie wywrono.Im co wiesz wczeniej, tym to gorzej pono. ** KASANDRADo ty moja - by rzec i o mojej!Czybynieszczsn mnie sprowadzi z TroiPo to, bym i ja mier poniosa tutaj?

42PRZEWODNIK CHRUJaka aosna to nuta-nienuta?Tak brzmi sowika gosik zotolity, 86SGdy nad Itysem lamentuje: "I ty!" KASANDRAJak mi si rwna ze sowikiem, ktry -W stwr przemieniony cudem lekkopiry -ywot szczliwy pdzi, gdy mnie czekaMiecza cios, co mnie na dwoje rozsieka? 87 PRZEWODNIK CHRUA skde dar ten - daremny, wrebny?I skd ten piew - nikomu niepotrzebny?Gos, co nie umie gosi nic - prcz zguby? KASANDRAAch! Te nieszczsne Parysowe luby!Ach! Gdzie Skamander, ma domowa rzeka, ^Z ktrej pijaam dzieckiem? Inny czekaMnie napj: pi mi - jeszcze dzisiaj - z Lety. PRZEWODNIK CHRU

Corzeka, nazbyt jasne jest, niestety! Jak ukszenie mii, tak mn targaI tak mnie szarpie twa bolesna skarga. 88a KASANDRAAch! Miasta mego przedmiertne tortury! Beczenie owiec, wleczonych pod mury, By krwi zaegna klsk! Nadaremno! Padn ofiar, jak one przede mn. PRZEWODNIK CHRUWci ci te same - nie wiadomo czemu - 845 Przeczucia mierci podszeptuje demon? KASANDRABya, ma wrbo, niby narzeczona,Ktr ciemnoci okrywa zasona.Bdodtd jasna! Tak jasny o brzaskuBywa wiatr, fale gonicy po piasku, 89Ktrych wci groniej nadyma si grzywa.Tak ty bd, wrbo, jasna i straszliwa!Ze wry umiem, stwierdcie - po przeszoci!

Niesamowity chr w domu tym goci.Agamemnon __________Zgodny, niestrojny: nie piewa, a zgrzyta. Niesforna sfora, krwi ludzk opita, JErynij, ktre zasiadszy w tym domu Ju si nie dadz przepdzi nikomu. Z ich pieni wstajeecestwo, Co poar dzieci; z ich pieni przeklestwo Na brata pada cudzoone dze. Hiam w cel, czy lepo bdz? Jelim szalbierk, ktra do drzwi stuka, Przysi, e zwosztuka! PRZEWODNIK CHRUNajwitsza z przysig nic tu nie pomoe. Podziwiam raczej: chowana za morzem, Jakedjakbybya przy tym? KASANDRADar to miosny Apolla-wrbity. PRZEWODNIK CHRUWic - bogiem bdc - zapragn twej krasy? KASANDRAdz tych mi byo wstyd - dawnymi czasy. PRZEWODNIK CHRUZadziera nosa czek, kiedy szczliwy. KASANDRA

Bo te zalotnik by ze natarczywy, PRZEWODNIK CHRUCzybywic bogu da odmow miaa? KASANDRASowo mu daam, odmwiam ciaa. PRZEWODNIK CHRUA czyju przedtem miaa dar proroczy? KASANDRAStrumie wrb dawno ju z ust moich broczy. PRZEWODNIK CHRUJakiej od boga wic doznaakary? KASANDRAe wrbom odtd nikt nie dawa wiary._43895900


20/202

B910915

44AjschylosPRZEWODNIK CHRUJam jednak gotw uwierzy w twe sowo.Kasandr a wpada ponownie w trans.KASANDRAHa! Ha! I znowu nadciga! I znowuPatrze mi w przyszo z zamcon gow!Spojrzyjcie na tych dwu chopaczkw - drobnych,Widziadom sennym okropnie podobnych.Z rk wasnych krewnych, rzekby kto, zginli...W ich doniach miso: trzewi peno, jelit...To wasne miso ich - serce si kraje! -Do rk je ojcu daj: niech si naje!Za to wic odwet przyjdzie; jest ju blisko.Tchrz si rozgoci we lwa legowiskuI gospodarzy, a wrci pan prawy...Mj to pan, co mnie przywiz z tej wyprawy.Nie wie w strateg, w dowdca floty,Jak misternymi osnuwa go sploty

Suka, co merda ogonem przymilnie,A mord szykuje - zajadle i pilnie.ono, wasnego ma zabjczym!Gdzie znale imi, co zado uczyniTwej potwornoci? mijo! Omiornico,Co czyhasz w skaach! Piekie ofiarnico,W ktrej ch mordu yje niewygasa!Jakezawya radonie, jak wrzasa,Dzie mowskiego fetujc powrotu!do P r ze w o dnika ChruWierz mi lub nie wierz! Mao stoj o to.Ale miej troch litoci nade mn,em wasn dol przewidziaa ciemn!

PRZEWODNIK CHRURozumiem, kiedy prawisz o Tyecie,Lecz bdz w mrokach, gdy sysz o reszcie.KASANDRAOdwrci przyszo chciaby? To ci kusi?PRZEWODNIK CHRUPrzyszo przyj moe, ale przyj nie musi.925930935840945Agamemnon

45KASANDRAGdy ty mdrkujesz, kto inny morduje. PRZEWODNIK CHRULecz kt to taki, kto t zbrodni knuje? KASANDRAWrb moich, widz, nie pojetreci. PRZEWODNIK CHRUBo te, co mwisz, w gowie si nie mieci. KASANDRAPo grecku jednak wysawia si umiem. PRZEWODNIK CHRUUmie i Pytia, lecz jej nie rozumiem.Kasandr a wpada ponownie w trans.KASANDRA


21/202

Ogie! Wprost na mnie! Dolo moja, dolo! Wic tego chciae, Lykejski Apollo? Zgin - poprzez lwic dwunog... Ona to, kiedy lew odszed z barogu, Z wilkiem sypiaa... W jejarze zatrutej Nie zbraknie take i dla mnie cykuty. Powie, mowi gdy gow rozpata: "rowadzenie Kasandry - zapata!"lamie i depcze prorocze insygniaLasko i wstgi! Wy, sztuki wrebnej Insygnia, ju mi wicej niepotrzebne! Zami ci, nim mier mnie zamie! Was, wstgi, zdepc, nim pjd za wami! Innej niebodze sucie Oto Apollo we wasnej osobie Z szat mnie prorockich rozdziewa do naga! On patrzy,kiedy miech ludzki mnie smaga I kiedy kto yw na mj widok sarka: "Wiedma! WrychaNdzarka!" On, co wieszczego mnie uczy rzemiosa, Tutaj mnie w kocu na zarnicie post zwierzt, niegdyskadanych w ofierze, Sama tu legn jak ofiarne zwierz... Ale nie nie wszelka pami o mnie.950955960965970975

46AjschylosAgamemnonZnajdzie si, kto mej krzywdy si upomni. Ten sam to bdzie tuacz i uchodca, Co si ui dopomni o ojca. Ojca, co ley w ziemi i "Krwi!" woa I nic uciszy prcz krwi go nie

doa... Lecz c nad sob czul si i kwil? Ojczyzna moja i bliscy - w mogile. Kiedy wz boego wyroku Sprawca ich zguby, miao spojrz w oko mierci i zejd do mogiy - sakieruje si ku bramie paacowejProb ostatni niech przyjmie ta brama! Chc od jednego powalona razu Krwi caa spynod razu.PRZEWODNIK CHRUWymowy twojej, Kasandro, obfito We mnie i podziw roznieca, i lito. Jakim sposobem r ci nie zatrwaa, Do ofiarnego idc otarza?KASANDRAC gra na zwok, gdy nie ma ucieczki?PRZEWODNIK CHRUI chwilka ycia - to gra warta wieczki. KASANDRAPrzed nieuchronnym chroni si - to mao. PRZEWODNIK CHRU

Poaowanie budzi twoja miao.KASANDRAAle mier sawna - to wielka pociecha.PRZEWODNIK CHRUSzczliwym ludziom mier si nie umiecha.K asandr a robi krok ku bramie, potem si cofa.KASANDRAAch, ojcze, ojcze! Gdzie s twoje dzieci?PRZEWODNIK CHRUNie przypuszczaem, e ci tchrz obleci.47930985

9909951009KASANDRAAch! Ach! PRZEWODNIK CHRUC to za achy? Jakby ci zemdlio... 1W5 KASANDRABiada! Ten paac mi cuchnie - mogi. PRZEWODNIK CHRUTo to kadzide aromat ofiarny. KASANDRAJak z jakiej rzeni - taki odr czarny! PRZEWODNIK CHRUInaczej pachn syryjskie oleje. KASANDRA


22/202

Do ycia! Wejdmy! Lecz kiedy zy lej 10M Nad wasnym losem i Agamemnona, Nie trwogadobywa mi z ona. Jak ptak, gdy wraca w znajom gstwin, Tak ja do czarnej przystani zwin.Odchodzc prosz jednak, przyjaciele: 1015 Gdy moi kiedyzjawi si mciciele, Gdy prze tamtym gin od ora, Kobiecie - za mnie, mowi - za ma, Wy im o mojej powiadczcPRZEWODNIK CHRUJake mnie los twj, prorokini, boli! 102 KASANDRAI na ostatek jedno jeszcze powiem: Tak bd kona bezbronni wrogowie I tak pomocy wzywa nadaremno, Jak atwo tryumf odnieli nade mn. Wchodzi do paacu. PRZEWODNIK CHRUmiertelni! Szczcie wasze - cie na wietrze! 1025 Nieszczcie? Gbka wilgotna je zetNigdy w nadmiarze szczcia nie mamy.Czy w zotym siedzc paacu, Gdy go zastuka zoty do bramy,Powiesz mu: "Precz std, ladaco"? 103

48Ot! Agamemnon, co si na szczyty, Rzekby kto, wdar czowieczestwa,Gdy wrci do dom, chwa okryty, W glorii wieego zwycistwa,Jeeli cen wasnej osobyDug spaci zmarym z podziemu,Gdzie odtd szuka takiego, kto by Szczciu zaufa ludzkiemu?AGAMEMNON za scenGwatu! Dostaem! Ojej! W samo wntrze! PRZEWODNIK CHRUCiszej! Tam - w gbi paacu - ktojczy! AGAMEMNON za scenOjej! Dostaem po raz drugi! Konam! PRZEWODNIK CHRU

Co pocz? To to gos Agamemnona!Dwunastu choreutw przekrzykuje si.CHOREUTA IJedno, co w chwili tej doradzi mog, To - podnie alarm i woa na trwog.CHOREUTA IIRzumy si wszyscy, kup, do paacu, Dopki sprawcy s jeszcze na placu!CHOREUTA IIITylko popiechem coporadzi da si. Rzecz najwaniejsza - nie traci na czasie!CHOREUTA IVWyglda - jeli pytasz mnie o zdanie -e zaprowadzi chc w miecie tyrani.CHOREUTA VGdy tutaj spory tocz dyskutanci, Nie dyskutuj, lecz morduj tamci.

CHOREUTA VINie widz rady, co by si nadaa.Jedno wiem: najpierw pomyl, potem dziaaj!Ajschylos1035104010451050AgamemnonCHOREUTA VIII ja tak sdz! Bo nie ma sposobu, , 1055 By nieboszczykw wywoywa z grobu. CHA VIIIA wic z tchrzostwa ugniemy si oto Przed ludmi, co nas okryli sromot? CHOREUTA IX

Umrzyjmy raczej, w boju pokonani!Bo czy nie lepsza jest mier od tyranii? 1M9; CHOREUTA XA to na razie - to tylko domysy! Jk niewyrany to nie dowd cisy. CHOREUTA XITrzeba doj prawdy zamiast dziaa w gniewie. Bo nikt na razie nic pewnego nie wie. CHREUTA XIIOto i rada, ktra nam si przyda! 1065 Stwierdzi naocznie, co robi Atryda.Ruszaj ku palacowi. Ten si otwiera, ukazujc wntrze ani>w niej zwoki - Agamemnona i Kasandry. Nad nimi- z toporem w jednej, ze skrwawionym paszczem w drugiejdoni, z czerwon plam na czole - Klytajmnestra.


23/202

KLYTAJMNESTRATemu, co przedtem mi wypado gada,Kamu si teraz nie powstydz zada.Sowa musiaam dobiera przymilne,Jak si zastawia potrzaski - do silne, MTOBy zwierz nie umkn. Dawnom w sobie legiaNienawi, a go nareszcie dosiga.Jak mier zadaam, tak przed wami stoj!A tak zadaam - wyzna si nie boj -By nie mg uciec ni broni si przed ni. M75W ten powczysty paszcz, robot przedni,Ujam, jak si ryb bierze w sieci.Dwa razy wal; on przez rce leci.Jkn dwa razy; cios zadaj trzeci,Podziemnym bogom nadliczbowy datek. 108(>On lec ducha wyzion ostatekI krwi tak rzygn obficie, e deszczem* Dramaty greckie

soAjschylosAgamemnon51Ca mnie skropi, a rozkoszy dreszczem Przejta drgnam, jak spragniona niwa, Gdy z

sa rosa j obmywa. Radzicie temu, Argos dostojnicy, Czycie nieradzi, a ja si tym szcyc. Gdyby nad trupem krzycze mona "Wiwat!", Tobym krzyczaa! Kto tgiego piwa Nawarzia, niechaj je wypija!PRZEWODNIK CHRU10831090Jaki zatruty ma jzyk ta mija!Tak si przechwala nad mem zabitym!...KLYTAJMNESTRAWara! Mdej nie masz przed sob kobiety. Chwalisz czy ganisz, ja, nieustraszona, Trupa wskazuj ci Agamemnona, Twojego krla, a mojego ma, Dzieo tej rki i tego ora.CHRCzy z zi trujcych naszo ci szalestwo, Czysi blekotem objada, niewiasto? Caeg

ci przeklestwo, Z murw wywici ci miasto!KLYTAJMNESTRAWygnaniem z miasta Argos, anatem Grozisz posplstwa caego? Lecz temu, Co - jak owieczce, wybranej ze stada - Swemu i memu dzieciciu mier zada, Byle pomylny wiatr mgw agle, Temu to wszystko zapomniaenagle? Jego przeklestwem raczej naleao Obarczyy tej ziemi zaka. Ty zajedynie mnie sdzisz surowo, Wygnaniem groc i zemst ludoe mn rzdzi, zanim mnie pokona, Wnet si o wasnej gupocie przekona.CHRButnai pycha z twoich sw uderza. Wida, do szau krew podnieca wiea. Na czole plawona rozkwita: Zabia; bdziesz zabita.109511001105

111011151120112511301139KLYTAJMNESTRAGodziwej zatem posuchaj przysigi! Mnie nie ulknie nic - na te potgi, Ktrym w ofierjam ma zarna, witego zemsty dokonujc dziea! - Nic, pki Ajgist mioci mnie dnisku si arzy Sycony przeze pomie; takiej tarczy Przed zakusami wrogw mi wystarcz


24/202

taj wic ley on, w przeniewierca, Mulek pochy, co podbija serca Chryzejd pod Trojjego branka, Wrbitka wierna i wierna kochanka, Z nim wytarzana na statku pokadzie.I dzite jedno przy drugim si kadzie: Ten - tu, ta - obok, gdy pieni abdzie Swe. Wic niechaj mi bdzie Ten widok, ktry ze sob unosz, Kiedy spa legn, przypraw rPRZEWODNIK CHRUBodaj w swe pta rychlej mnie skowa Sen wieczny, sen bez boleci!Kto dla niewiasty wiek przewojowa, Dziz rki ginie niewieciej.Mao pod Troj ludzi zginoZ winy Heleny szaleczej! Oto zadzisiaj siostrzane dzieoSiostra dopenia i wieczy.KLYTAJMNESTRAmierci nie wzywaj ni siostry mojej Nie chciej obarcza przewin,e przez lat dziesi na mury Troi Szed kwiat rycerstwa i gin.PRZEWODNIK CHRUTw rk upir dokona dziea,Straszcy w rodzie Tantala. Patrz! Nad zwokami jak kruk stanaI czynem swym si przechwala!4

52AjschylosKLYTAJMNESTRAA wic to prawda, rodowy duchu, I krwi si tuczysz przelan? I std oskoma, co ssie nbrzuchu, Gdy ciec jej strugi przestan?

PRZEWODNIK CHRUNienasycony demon rodowyOd lat w tym domu szaleje. Wszystko wynika z woli Zeusowej,Za Zeusa spraw si dzieje.Jak ci poegna, dzielny Atrydo,W jakie uderzy lamenty, Gdy- zamiast polec trafiony dzid -Leg, w sie pajcz ujty?KLYTAJMNESTRANie mw, e mojej rki to dzieo -ony Agamemnonowej! To - ksztat kobiecy widmo przyjo,Widmo odpaty rodowej.PRZEWODNIK CHRUNie twojej rki - mwisz - to sprawa :

Powoa chcesz si na widma; Wci dopywami z lewa i z prawa Karmi si rzeka ohydna!Jak ci poegna, dzielny Atrydo,W jakie uderzy lamenty, Gdy- zamiast polec trafiony dzid -Leg, w sie pajcz ujty:KLYTAJMNESTRAA on, by wykra pd mego ona,Sam czy si nie j forteli? mier to - powiadasz - niezawiniona?Tak pi, jak sobie pocieli.PRZEWODNIK CHRUWalisz si, domu! Poniesz, puapie!ciany si chwiej i wal. Krew, co kroplami, bywao, kapie, Wielk nadciga dzifalAgamemnon53

115511601165117011751180I ju dla nowej rozprawy ostrz Miecz, co si jutro ubroczy.Nieche mi rychlej trumn wymoszcz, Nim moje ujrz to oczy!1185Kto, krlu, z wanny wyjmie ci srebrnej?


25/202

Kto w ziemnym zoy ci dole? Czy pacz nad tob wzniesie pogrzebnyTa, co ma krew tw na czole?KLYTAJMNESTHAMoja w tym gowa! W ziemi te sameDonie go zo zabjcze. Creczka wyjrzy przed piekie bram:"Daj, ucauj ci, ojcze!"PRZEWODNIK CHRUNosi, bywao, wilk kilka razy;Teraz i wilka ponios. Odziedziczonej po ojcach zmazy Dzieciom si pozby nie sposb.KLYTAJMNESTRAPooy czas ju koniec wrogoci,Pomyle czas o rozejmie. Upir, co w naszym paacu goci, Nad innym wadz niech przejNiech si innemu domowi w spadkuZemsta dostaje rodowa! Wszelkiego za t cen dostatkuJa bym si wyrzec gotowa.Wchodzi Aj gistos w otoczeniu pachokw.AJGISTOSDzie sdu nasta! Czy nie mci si godnie - Widz to dzisiaj - bg za ludzkie zbrodniedliwoci czy zado nie czyni?... Ten, co w paszcz oto spowity Erynii Ley przed wamgrzech ojca paci. Stare to dzieje - niesnaski dwu braci O wadz w Argos - Atreusa zTyestem. Ja, Ajgist, synem Tyestowym jestem. Ojca mojego stryj z kraju wygoni.119011351200

120512101215

54Ajschylos1220122512301235;Ten zaz powrotem zjawi si i schroni U stp otarza, czym uzyska tyle, e sam ocalzylem; Sam - bo chcc dat t uczci pamitn Atreus biesiad wyprawi odwitn. Kae oddzielnie. Ojcu podaj pmisek, gdzie szczelnie Gowy i palce otulono misem. Kiedy t

pierwszym zakomiony ksem, Ujrzy, co yka, do przodu si wygnie I z krzykiem strasznykawaami rzygnie, St nog kopnie i kltwami plunie, Woajc: "Tak niech cay dom tenJeli przed wami Agamemnon ley, Ja to krwi jego winien jestem wieej. Z rozkazu stryjwygnany w powiciu, Z trzech - ja jedyny zostaem przy yciu. Gdym dors, zemsty trawiny oskom Zaczem kry wok jego domu, Szukajc drogi, jak chwyci go w matni. Dziwyzion ostatnie, Kiedy on susznej uleg wreszcie karze.PRZEWODNIK CHRUO! Jak potrafi si chepi zbrodniarze! Lecz wiedz: Jeeli ty to rzeczywicie Agamemnoubie, Ajgicie, Legniesz kamieni przywalony gr.AJGISTOSTake to mwi miesz, nikczemny ciuro, Do mnie, sternika pastwowego statku? Czas ci rmu nabra na ostatku, Staruchu!... Jeli sowy nie uradz, Si naucz ci szanowa waw lochu. Nie stawaje dba, Bysnadnie poczu udzienicy w zbach!

PRZEWODNIK CHRUWic tyto, babskiej trzymajc si kiecki, Kres rycerzowi zgotowa zdradziecki?AJGISTOSJeszcze odszczekasz to, do paralusza! Za przeciwiestwo mam ci Orfeusza.Agamemnon551240124512501260


26/202

1263Tamten swym graniem nieci pomie w duszy,Ty swym szczekaniem obraasz mi uszy; 1253Ujarzmia serca tamten swymi tony,Ty si nauczysz milcze - ujarzmiony.PRZEWODNIK CHRUJake potrafisz ty nad miastem wada, Cocios obmyli, lecz nie mia go zada?AJGISTOSony go rk snadniej byo mona Spta; przede mn miaby si z ostrona. Mnie teraz jo, By Argejczykom narzuci swe wadztwo. Kto wierzga myli, kogo owies bodzie, Suchabdzie o godzie i chodzie.PRZEWODNIK CHRUTak zatem, tchrzu, tykrla nie zabi, Lecz tylko w sida kobiety go zwabi, Co naszeziemi jest zaka. Na szczcie jednak - Orest uszed cao! Ten si za boskim tu zjawiem, By mier ugotowa wam obojgu razem.AJGISTOSSkoro tak dalece czelno twa signa, Ej, pachoki, ywo! Bra mi si do dziea!PRZEWODNIK CHRUEj! Mieczy dobywa! Mieczami rozsieczeni!AJGISTOSA choby i gin z wydobytym mieczem.PRZEWODNIK CHRUGi, jeli ochota! - Ja si nie przeciwi.KLYTAJMNESTRA

Poprzestamy, miy, na zebranym niwie! Starczy tamtych zbiorw; krwi przelanej starczyIdcie - ty do rodka, wy do domw, starcy! Nie trza za przyczynia; uczyniono - dosesiemy te ciosy, ktre przyjdzie znosi. Oto, co niewiecia wydumaa gowa!127012751288

56Ajschylos1285AJGISTOSe te oni miota obelywe sowa Wa si na tego, kto wadz posiada...!PRZEWODNIK CHRU

Nie tchrzy Argejczyk ani na twarz pada. AJGISTOSNie dzisiaj, to jutro - dopadn ci wreszcie! PRZEWODNIK CHRUDopadaj! - Nadziej pokadam w Orecie! AJGISTOSKarme si nadziej, skoro jestew biedzie! PRZEWODNIK CHRUTucze si sw zbrodni, pki ci si wiedzie! AJGISTOSZa swoj gupot nie miniesz pokuty. PRZEWODNIK CHRUPrzed kurami zwyky si puszy koguty. KLYTAJMNESTRAPozwl im ujada! I c to przeszkadza?Szczekanie nie wadzi, kiedy w rku wadza.1290SOFOKLESEdyp krlem

WstpPoczenie geniuszu ze zdrowiem jest rzecz rzadk - tak rzadk, e zwyklimy je uwaayjtek, duchow zawybitno, ktrej pochodzenie od choroby nie jest zbyt widoczne, okko olimpijsko. Olimpijczykiem by Goethe, by i Sofokles. Autor Edypa krlem - opowiawspczeni - stanowi wcielenie normalnoci, pogody, harmonii. "A on i w Erebie - pisznim w abach Arystofanes - czuje si dobrze, tak jak czu si tutaj."Harmonia objawia si i w rwnowadze midzy dziaalnoci artystyczn a publiczn. Weimastowa urzdy dworskie; Ateczyk mia wysok pozycj polityczn i towarzysk, by stratrbnikiem Ligi Morskiej, przyjani si z kolejnymi kierownikami pastwa, Kimonem i Peryklesem.* By te tradycjonalist: oddawa gorliwy kult Delfom, po mierci zaliczono go


27/202

oczet herosw.Ot ten zrwnowaony czowiek jest autorem sztuki najbardziej skconej z porzdkiem ardziej godzcej w rzdzce nim siy. Niewykluczone, e Edyp krlem *** Istnieje pewna analogia midzy losami Edypa a Peryklesa: i ten pochodzi z wykltegorodu - w przypadku Peryklesa byli to Alkmeo-nidzi, w przypadku Edypa Labdakidzi- i ten by "zaka" miasta, ktrym rzdzi. Wygnania go jako "wykltego" zadali w 4ujcy w sprawy ateskie Spartanie. W wyniku odmowy wybucha wojna, a niebawem - jak uSofoklesa - zaraza (w 0 r.), ktrej ofiar pad - pozbawiony wpierw urzdu - Perykles.datowanie dramatu na r. 429. Jeli utwr tak znakomity nie zyska nagrody w konkursiedramatycznym, to moe i dlatego, e zbyt bolenie przypomnia widzom niedawn dum.** Zmiana tytuu Krl Edyp na Edyp krlem tumaczy si tym, e oddaje on przejciowo rlestwa; nie zawsze by on krlem i nie na zawsze mia nim zosta. Istnieje poza tym da tragedia Sofo-

60WstpWstpzamierzony by jako panegiryk ku czci wyroczni apolliskiej; niemniej faktem jest, ez wol czy wbrew woli autora obraca si przeciw niej. Nieszczcia Edypa s niezawinionApollo nie kieruje si moralnoci ludzk, podobnie jak nie bdzie si ni kierowa sdzy proces Jzefowi K.Za czasw Kafki moralno przestaa ju istnie: nadciga totalizm. Za czasw Sofoklesaa ona jeszcze: w wiecie antycznym aureola witoci nie otaczaa cierpie niezawinioGreckie agathos i kakos, ktre zwyklimy oddawa przez "dobry" i "zy", naleaoby racz

aczy przez "udany" i "pechowy". W kadym razie okrelenia te cz si z powodzeniem * to za- z ask bogw.Na kolejnych ksztatach, jakie przybiera mit o Edypie, odcisny si przeobraenia obywoci greckiej. W najwczeniejszej jego wersji (tzw. Edypodii cyklicznej, czyli ho-meryckiej) winien nieszczciom rodu by ojciec Edypa, La-jos, ktry zgwaci i doprowadsamobjstwa chopca Chrysippa. Ojciec tego ostatniego przekl gwaciciela, ktry mia wasnego syna; realizacji kltwy dopilnowaa bogini Hera, patronka maestwa, czyli noego ycia seksualnego. Wersja ta staje do walki z pederasti, ktrej fala miaa niebawezala Grecj.Jeli j zalaa, to midzy innymi i dlatego, e popary j Delfy, ktre - chcc zmonoposwym rku - zmierzay do osabienia rodziny na rzecz klubw mskich i eskich, gdzie kerasti i lesbizm, gdzie wic skupiao si odtd wszelkie wyrafinowane ycie erotyczne.sualizm o charakterze wycznie rozrodczym przestaje si liczy jako temat godzien opie

ania w sztuce; schodzi on w dziedzin podkultury.kiesa pt. Edyp w Kolonie, gdzie wystpuje on jako ebrak. Przekady francuskie oddaj ttu przez Oedipe roi, co znaczy wanie Edyp krlem.* Tak byo w kadym razie do V w. p.n.e. Niesprawiedliwy wyrok na Sokratesa z 401 r.wywoa wstrzs o dalekosinych konsekwencjach.** Arystokracja np. (od aristos - najlepszy) to bynajmniej nie rzdy najlepszych moralnie, lecz najzamoniejszych i najsprawniejszych. Podobnie Edyp - z chwil gdy spada na katastrofa - z agathos staje si automatycznie kakos.61Z nastpnych wersyj mitu o Edypie, ktre powstaway ju pod wpywem inspiracji delfickihomoseksualizm Lajosa musia si rzeczy znikn; spryn akcji zamiast maeskiej HDelf oraz mioci pozamaeskiej, brat dziewiczej Artemidy i sam "kawaler", Apollo. Niy wic paradoksalne przesunicia: znika wina Lajosa, lecz pozostaa kara - ojcobjst

ypa, bez czego nie byoby w ogle mitu. Nieszczcia tego ostatniego, ktre dawniej tusi wspodpowiedzialnoci za win ojca, obecnie pozostay bez uzasadnienia.Kapanom, ktrzy nadawali nowy ksztat mitowi, chodzio o to, by dowie, e decyzje Apmog si obej bez uzasadnienia, s arbitralne. Inaczej Sofokles! Ten, przejmujc wersick, musia spojrze na ni jako dramaturg, od wewntrz, ukazujc jej stron odwrotn,ecyzyjny wzr przeznaczenia stawa si bezsensown gmatwanin przypadkw. W ten sposb iela apolliskiej wyroczni sta si on chcc nie chcc wyrazicielem absurdu ludzkiego iienia.Z pomoc przysza mu struktura antycznego dramatu. Rozwizanie znane jest tu z gry pubicznoci, lecz nie - bohaterowi, ktry przygod sw przeywa na olep - po raz pierwszy


28/202

z gruje nad nim sw wiedz: jest w posiadaniu prawdy o przyszoci, ktrej tamten musipracowywa. W rezultacie wspczujc nieszczciom bohatera patrzy na nie jednoczenie nsu boskiej wszechwiedzy. Arystotelesowskie "oczyszczenie z namitnoci" (fca-tharsis) polega przede wszystkim na poczuciu wyszoci widza nad bohaterem.W dramacie Sofoklesa kady krok, jaki czyni krl-detek-tyw, by odkry zabjc, zblia gzdemaskowania samego siebie; jest jak wdrowiec, ktry bdzc po pustyni natrafia na wtropy. Podobnie jak on bdz wszyscy, ktrzy chc mu pomc. Kiedy wieszcz Tyrezjasz ogo w gniewie o zabjstwo, Edyp zaczuje si tym absurdalnym na pozr oskareniem zanieojony, Jokasta, by go uspokoi, daje mu przykad niespenionej wrby: oto m jej, Lajzgin bynajmniej - jak mu przepowiedziano - z rk syna, lecz zbjcw na rozdrou. Przna to jednak Edypowi o przygodzie, ktr mia niegdywanie na rozdrou, i - zamiast potguje jego niepokj. Podobnie, chcc rozproszy jego obaw przed popeni-

62Wstpniem kazirodztwa z domnieman matk, goniec wyjawia mu, e Merope wcale nie jest jegomatk, i tym samym wprowadza na trop prawdy. Wszystkie te postaci wypowiadaj sowa oukrytym dla nich, lecz jasnym dla nas znaczeniu. Akcja rozgrywa si jak gdyby na kuli, gdzie kady krok, ktry czyni bohater, by uciec przed przeznaczeniem, zblia go ku niemu z matematyczn precyzj.Ta precyzja budzi jednak pewne zastrzeenia. Omawiajc w swej Poetyce ten dramat, Arystoteles podkrela, i jest rzecz mao wiarygodn, aby Edyp, ktry yje od lat kilkunJokast, nie mia czasu dowiedzie si, kim by poprzedni jej m ani jak zgin. To prnaley jednak - usprawiedliwia filozof - do prehistorii fabuy, a wic bezporednio na

nie razi.Gdyby i w samej fabule nie byo nieprawdopodobiestw! Czy jest bowiem do wiary, aby ziegy z rzezi suga by tym samym, ktry wrczy przed laty dziecko pasterzowi z Korynty owym pasterzem by wanie drugi z kolei suga, ktry przynosi z Koryntu wiadomo oolyba? Aby Edyp - tak przecie podejrzliwy - nie zacz si domyla swego pochodzenia zwil, gdy Jokast mwi o jego podobiestwie do Lajosa czy o przebitych kostkach dzieckaPrzykady niewiarygodnoci mona mnoy.Aby je zauway, trzeba jednak by krytykiem, przede wszystkim zadysponowa tekstem pnym. Kultura wczesna miaa charakter audiowizualny: Sofokles pisa nie dla czytelnikwlecz dla widzw, ktrzy nie myleli o prehistorii fabuy ani o jej nieprawdopodobiesth. Wymienione uproszczenia s tego samego rzdu, co synne trzy jednoci. Kt widzia,omplikowane wydarzenie, stanowice temat tragedii, mogo si rozegra w cigu jednej dona jednym miejscu, przy wspudziale paru tylko osb? Czy nie podstawowa to jednak za

ada wszelkiej klasyki - powicenie realistycznego prawdopodobiestwa na rzecz ekspresji?OsobyEDYPJOKASTKREONTYREZJASZKAPAN ZEUSAGONIECSUGADOMOWNIKCHRPRZEWODNIK CHRU

PrologPrzed paacem Edypa w Tebach. Przed drzwiami frontowymi otarz centralny; przy drzwiach bocznych dwa otarze mniejsze. Bagalnicy - starcy, modzie i dzieci - siedz na sniach otarzy, na ktrych zoyli gazki oliwne, owinite w wen. Jedynie kapan Zeustarzec, stoi naprzeciw rodkowych drzwi paacu, ktre nagle si otwieraj. Wchodzi Edypdziany w krlewskie szaty; za nim paziowie, ktrzy zajmuj miejsca po obydwu stronachdrzwi irontowych. Edyp patrzy przez chwil w milczeniu na grupy, siedzce u stp otarz.EDYP


29/202

Synowie Kadma i modzi, i starzy! Czemu na stopniach siedlicie otarzy, Gazki dzierite w wen, Gdy miasto, dymw kadzidlanych pene, Brzmi wrzaw modw i jkiem bolecdo was, by zasign wieci (Bo wasne oko pewniej, nili posy, Opowie prawd) - ja, . Ty, starcze, powiedz (bo tobie si godzi Mwi za innych), co was tu przywodzi. Kadenie wypeni od razu; dajcie tylko! Serce miabym z gazu, By na wasz widok nie pkaKAPANU twych otarzy, panie nasz krlu, Widzisz, kto siedzi. S tu i pisklta Niewprawne wcie, s ci, ktrych pta Staro niemrawa, s bogw kapani (Wrd nich ja - Zeusa), s10155 Dramaty greckie

SofoklesEdyp krlem672025Ma rynek ludu wylegy gromady,By przed wityni modli si PalladyLub przed Ismena wrebnym popioem.Bo taka lud nasz otoczya koemNawaa nieszcz, e wicej nie moeStawi im czoa: niedpada na zboe,Padaj stada, nie rodzi niewiasta.

Mr nienawistny zawita do miasta,Zieje pomieniem i pustoszy domy,Sycc trupami Hades niewidomy.Na twych otarzy siadamy wic progu,Nie, bymy rwnym mniemali ci bogu,Lecz pierwszym z ludzi - czy rozstrzyga spory,Czy z niebianami wszczyna rozhowory.Tyjako przybysz od miasta odwrciHaracz straszliwy, ktry mu narzuciSmok piewajcy. Bg jaki ci wtedyNatchn, e z tej nas ocaliebiedy.Jeli nie tobie zaufa, to - komu?Dzisiaj wic znowu bagamy ci: "Pom!"

Czy w si zbrojny, czy w natchnienie wieszcze,Czegodokona, dokonaj raz jeszcze.Zbawc raz jeszcze oka si krainy,Co ci za dawne uwielbia czyny;Bysnadw pamici naszej nie pozostaJako ten, ktry nadziejom nie sprostaI zdoby umia, ale nie - zachowa.Znowu do cichej przystani nas prowad,Jak niegdywiodeprzy gwiazdach szczliwych.Chcesze nad miastem panowa - nieywych?Czy twierdzy bronisz, czy sterujesz statkiem,Gdy chcesz przewodzi, miej przewodzi nad kim.35

40EDYPWiem, biedne dziatki! Nienowe to dzieje! Na rwni z wami, lecz sroej bolej. Kady z ws pacze jedynie nad sob. Ja - nad pospln i wasn aob. Niech nikt nie sdzi, e dzi. Wielem ja paka i wielem si trudzi, Mylc, jakobym nieszczciu zaradzi. Comw czyn wprowadzi. Pchnem Kreona, by wyroczni Feba55606570


30/202

Zapyta w Delfach, co czyni mi trzeba,By miasto zbawi. Niepokj mnie bierze,Gdy Delf odlego iloci dni mierz,Odkd z tebaskich oddali si granic.Lecz gdy powrci, miejcie wtedy za nicKrla, co boej woli nie wykona. KAPANW por to rzeke! Bo wanie KreonaWidz, jak do nas wawym zmierza krokiem. EDYPBodajby z rwnie radosnym wyrokiemFeba szed tutaj, jak z radosn min...KAPANWyglda na to! Inaczej - wawrzynuwie gazk czyby wplt we wosy? EDYPJest ju tak blisko, e wzajem swe gosySysze moemy. Powiedz, szwagrze drogi,Jak przez ciebie wrb l nam bogi.Kr e on wchodzi przez drzwi na lewo od widowni; jest to umowne wejcie dla ludzi przybywajcych spoza kraju. Na gowie ma wieniec laurowy z jagodami - znak pomylnej odpowiedzi; na sobie - jaskraw szat, ktra odsania prawe rami. Niesie lask i zarzucoplecy podrny kapelusz.KREONDobr! Bo dobrem i zo nazw, byleCo wszczte przykro, skoczyo si mile. EDYPNiejasna wrba i dwuznaczna mowa.

Ni to otucha, ni to groba nowa... KREONNie wiem, czy sucha przy nich wiadomoci,Czyli te mwi chcesz na osobnoci.EDYPMw przed wszystkimi! Bo bardziej mnie nkaCierpienie ludu ni wasna udrka. KREONCo wiem, to powiem! Z Apolla rozkazu75

Z korzeniem wyrwa winnimy od razu Tajn zaka, co ten kraj ohydzi.EDYPLecz jake - wyrwa? Jak rad widzi?KREON

Chce, byprzepdzi albo na mier skaza Tego, co ziemi t we krwi umaza.EDYPKog w mniemaniu twym mia na uwadze? KREONLajos sprawowa nad tym krajem wadz, Zanim ty, panie, zasiadena tronie. EDYPOsoby-m nie zna, lecz syszaem o niej. KREONDla jego zbjcw domaga si kary. EDYPLecz gdzie s ? Drog i sposb mi uka, Jak lad zgubiony znale zbrodni starej. KREOS tutaj! Znajdziesz - mwi - gdy poszukasz. EDYPGdzie zgin? W ziemi ojczystej czy cudzej? KREONW drodze zabito go jako ptnika. EDYPA moe jacyocaleli sudzy, Od ktrych mona zasign jzyka? KREONZginli wszyscy! Jeden uszed w tumie, Co rzecz jedyn opowiedzie umie. EDYPJak? Mw! Rzecz ta za klucz nam posuy. KREON

Zbjcw - powiada - by tam hufiec duy.Sofokles859095100EDYPNa tak zbrodni nie porw si zbje,Jeli w paacu kto spisku nie knuje. KREONByy domysy... Lecz po krla zgonie Nikt nie mia czasu, by si troszczy o nie. EDYP


31/202

Czemu to wszyscy potracili gowy, By nie dochodzi przyczyn zbrodni owej? KR20NSfinks nas przymusi swym czarownym gosem -W dal nie zaglda, patrze, co przed nosemDYPAle ja - zajrz! I bg, i ty godnieCzynicie, star odgrzebujc zbrodni.I mnie pozwlcie sprzymierzy si z wami,By zmy t hab, ktra kraj nasz plami.Nie, bym zamierzchej krzywdy chcia dochodzi,Lecz e kto w krla raz way si godzi,Ten krwaw rk i na mnie podniesie.Wic mszczc go, w swoim dziaam interesie.do bagalnikwWecie gazki i opucie stopnie. Uczyni wszystko, co w jego jest mocy, Krl wasz i albogiem swego dopnie, Lub tron po sobie zostawi sierocy.Wychodzi. KAPANChodmy std, dzieci! Wicej sw nie trzeba, Ni, co krl rzek nam. Niech wyrocznia Fjak kraj nasz oczyci ze zmazy I jak zbawienie znale od zarazy.Wszyscy wychodz. Na scen wchodzi pitnastu tebaskich wielmow, ktrzy stanowi CHRJaka do Teb przybywa nowinaZ kapicej zotem wyroczni? 13105110115120

12570Sofokles135140145Lkam si, z ciemnych sw ApollinaJaki si sens uwidoczni. Za wiee grzechy wymierzy kar Czy te wyrwna dugi chce sBstw ku obronie przyzywam trjc:Aten, cr Zeusow, To - Apollina-dalekobjc,To - Artemid surow. Jak nam zbawcami bywali nieraz, Tak niech od biedy zbawi i tera!

Nie ma nieszczciom koca! NiemocZoone jczy p miasta. Ani si pola kosami zoc,Miast rodzi roni niewiasta. Ogniste ptaki, wichrem niesione, Wszyscy w zachodni zmierzaj stron.Grd niegdyludny pustk przeraa.Umarych nikt ju nie chowa. Jk czasem syszysz: u stp otarzaTo pacze matka lub wdowa, Jkiem modlitw koczc ponur: "Wybaw nas, wybaw, Zeusow cBoga Aresa, co krwawe ranyBez krwawej zadaje wojny, Uniecie, wichry, na oceany,Na tracki brzeg niespokojny! e kto dzie przetrwa, nocy nie przey, Bodaj we Zeusa n uderzy!Niech mu Apolla zote pociskiKar wymierz za zbrodni! Niech we Artemis, pani lykijskiej,

arzce godz pochodnie! Przyjd, Dionizosie, z Bakchantek sfor! agwiami przeposz booru!Edyp wyszedszy z paacu sucha Chru.Edyp krlem71150155160EDYPO co bagacie, to ziszcz bogowie, Bylecie posuch dali mojej mowie, Ktr chc wasze


32/202

rpienia. Lecz obcy jestem, znam rzecz ze syszenia. I niedaleko zaszedbym w tym ledztwie, Nie polegajc na waszym wiadectwie. e wic dochodzi prawdy wsplnie bdziem, Zto do was zwracam si ordziem: Kto wie, zgadzia krla czyja rka, Mnie niech doniesijeli si lka Oskary siebie, owiadczam, e minie Wszelka go kara - oprcz tej jedynten musi opuci. Jeeli Wrd obcych wskae go obywateli, Podwjna z rk mych nagroda: Zapata krla i wdziczno czowieka. Lecz gdyby przez wzgld na siebie lub druha Pri, niechaj grb wysucha: Kimkolwiek byby, niech nikt si nie way Przyj go, dostzy, Wody mu nala, zamieni z nim sowo! Niechaj si bka bez dachu nad gow! Zaka o Apollo; Ja zaprzysigam zgodnie z boga wol Pomci zmarego. Niechaj sprawcy czynuelu czy jeden - ndzn mierci zgin! Kln take siebie! Jeli za m wiedz W domu mymtoem siedz, Aby to samo mnie, co ich, spotkao! I was zaklinam - na boga, na ca Kraktrej ta klska dosiga - Niech i was zwie ta sama przysiga! Choby nie nagli was zkazem, I tak nie wolno by wam puci pazem mierci czowieka, co by ziemi panem, Lecej przyczyn. Ja, ktremu danym Jest wadz po nim dziedziczy i oe, Gdzie, jak on, pci (ktre moe, Gdyby syn jego, dotknity przeklestwem, Nie zmar przedwczenie, byybtwem), Przysigam mci go jak wasnego ojca,165170175180185ISO200205

210SofoklesNie spocz, a si nie znajdzie zabjca Syna Labdaka syna Polidora Syna Kadmosa syna Aora. Niech ten, kto mojej sprzeciwi si woli, Podu nie ujrzy ni z ony, ni z roli, Lecz niechaj dalej los go ciga srogi. A posusznego - niech nagrodz bogi! PRZEWODNIK CHRUJakemnie zakl, tak powiem ci, panie! Nie ja zabiem, nie ja jestem w stanie Wskazabjc. Delficki wrbita Zagadk zada; on niech j odczyta! EDYPLecz jake wol sw narzuci bogu? PRZEWODNIK CHRUTysiczne znale sposoby si mog. EDYPWymie je, choby byo sto tysicy! PRZEWODNIK CHRUTyrezjasz zdziaa moe tu najwicej; Nie ustpuje on wyroczni Feba. EDYP

Zachty waszej nie byo mi trzeba. Juem ja za nim dwu gocw wyprawi I dziw mi, e sinie stawi. PRZEWODNIK CHRUA jeszcze inna kry fama gucha... EDYPJaka? Na sowa twe nastawiam ucha. PRZEWODNIK CHRUJaki, gadaj, zabi go podrny... EDYPSyszaem o tym! Ale trud by prny, By znale tego, kto wiadkiem by czynu. PRZEWODJeli lad wszelki lku w nim nie zgin, . Lkiem go pewno twa kltwa przeja.215220230235EDYPSw si nie zlknie, kto nie zlk si dziea. PRZEWODNIK CHRU

A ot wrbit prowadzi tu chopi, On prawd choby spod ziemi wykopie.Przez drzwi na prawo od widowni lochodzi lepy starzec, prowadzony przez chopca. Przystaje z dala od Edypa, suchajcz niechci jego sw. EDYPTy, co tajniki znasz ziemi i nieba,Te, ktre trzeba i ktrych nie trzeba,Jeli nie widzisz, to wiesz, Tyrezjaszu,Jaka spotkaa klska ziemi nasz.Nadziej ca w tobie, wieszczu, kad.Gdymy przez posw pytali o rad


33/202

Feba, co pocz, by plag zaegna,Kaza nam zgadzi albo z kraju przegna Morderc krla. Ty, jeeli z ptakw Wiesz co pbo z innych znakw, Ratuj sam siebie, ratuj mnie i cay Kraj ten dopom oczyci z zaktwoimmy rku! Najpikniejsza praca, Gdy kto sw wiedz drugiego wzbogaca. TYREZJASZHa! Rzecz to straszna - wiedzie, co si wici, A nie mie rady. Musiao z pamici Ujybym przyszed tu inaczej?EDYPLecz o czym mowa? Skd ten ton rozpaczy? TYREZJASZPu mnie! Najlepiej, bymy pozostali Ja i ty, krlu, od siebie najdalej! EDYPGdybyczci prawa i ten kraj szanowa, Mdroci swej bydla siebie nie chowa. TYREZJWidzc, jak ciebie gubi sowa twoje, Na los podobny narazi si boj.240245250Z55260

SofoklesEdyp krlemEDYPBagamy, aby- miast wiedzy swej skpi - Udziau nam w niej pozwoli dostpi.TYREZJASZOby ta wiedza nie cigna kiedyNa mnie - o tobie ju nie mwic - biedy!

EDYPZ rozmysu chciabyzatem wszystkich nas tu Na zgub wyda, kres zgotowa miastu?TYREZJASZTobie i sobie nie chc sprawi blu. To wszystko! Wicej ani sowa, krlu!EDYPStrze si, przechero! Nie jestem z kamienia! Nie mylisz zatem przerywa milczenia, Lez, nieuyty, trwa w gniewnym uporze?TYREZJASZMnie gniew wytykasz? Lepiej bdzie moe, Bysi nad sob samym zastanowi.EDYPA kt by nie da si ponie gniewowi, Widzc, jak wasnym pomiatasz ty krajem?TYREZJASZ do siebieWyjdzie, co wyj ma, cho i ja zataj.

EDYPLecz jeli wyj ma, czemu mnie nie powiesz?TYREZJASZSowa si wicej ode mnie nie dowiesz, Chociabynie wiem jak, krlu, si sroy.EDYPGniew mnie popycha, bym w twarz ci wyoy, Do czegom doszed. Tyzbrodni zamierzy. ona, cho nie ty - uderzy, Bo - gdybynie by dotknity lepot - Wiedz, e posdzio.TYREZJASZTak?... Wobec tego twe wasne ordzie, Wiedz, w ciebie godzi, tobie zgub bdzie.265270275

280ml75280Ciebie by z woli boga naleaoPrzegna z tej ziemi, boty - jej zaka. EDYPNa sucho - mylisz - ujdzie ci to sowoI nie przypacisz go sw wasn gow? TYREZJASZPrawdy ochrania mnie moc niespoyta. EDYP


34/202

Kt ci jej uczy? To nie bg-wrbita! M5 TYREZJASZTygwatem ze mnie to sowo wydbi. EDYPJakie to? Powtrz, bym peniej je zgbi. TYREZJASZPowiedz, czy kpisz ty, czy pytasz o drog. EDYPPowtrz, corzek mi, bo poj nie mog... TYREZJASZTyjest zabjc, ty - winien zarazy. 3fl EDYPChcesz wic obelg powtarza dwa razy? TYREZJASZDodam, co jeszcze rozjtrzy twe rany... EDYPCo chcesz, dodawaj, bo gadasz do ciany. TYREZJASZCzy nigdy, powiedz, na myl ci nie wpado,Jak habi ciebie twe maeskie stado? 3WEDYPI to te - mylisz, e ci si upiecze? TYREZJASZPrawda roztacza nade mn sw piecz. EDYPOby zbyt sabej opieki w niej nie mia,Kto duchem, uchem i wzrokiem ociemnia l

76Sofokles'Edyp krlem77TYREZJAS'2Mnie dzi, nieszczsny, miotasz te wyzwiska, Ktre wnet tobie kto yw bdzie ciska,EDYP

Kto w nieprzebytej nocy, jak ty, brodzi, Ni mnie, ni komu innemu zaszkodzi.TYEEZJASZNie mnie sdzono kara ci bynajmniej. Jest bg Apollo; on si tob zajmie!EDYPKreona snadto intryga, bo - czyj a?TYREZJASZNie Kreon ciebie; sam ty si zabijasz!EDYPUciechy wadzy, bogactwa, kielicha I pychy, co si nad innych wypycha! Jak musicie buzi zawi, jeli Z tronu, na ktry mnie si wynieli, Kreon mnie strci sztuczkami sekby, wierny i pierwszy z przyjaci. e jasno widza podesa mi tutaj, Franta, kugllbierza, filuta, Co umie bystro wypatrze, gdzie grosze, Za to we wrbie jest lepy. N, prosz! Czywrb kiedy wygosi prawdziw? Kiedy u wrt tych gadajce dziwo Lego,

a? Powiedz! Zrobi to musia przygodny wdrowiec! Tomg da wtedy popis sztuk wretajc i znakw podniebnych. Lecz w kim si pomoc znalaza ? W Edypie, Ktry bez ptakw,nym dowcipie, Da dziwu rady. Teraz ty z Kreonem Uwzilicie si zawadn mym tronem. osztowa was ta prba moe, By si podszywa pod wyroki boe. Wasn sw skr za sowanie wiek twj, zapaciby, starcze!310315315339335340PRZEWODNIK CHRUNazbyt ponosz was temperamenta -

Jego i ciebie, krlu! Lecz pamitaj:Da posuch bogu - zadanie to gwne! TYREZJASZCho moc nierwn, lecz prawo mam rwne M5Do odpowiedzi, bo nie twoja wolaMn rozporzdza, lecz wieszcza Apolla.Sugusem mienisz mnie ty Kreonowym,lepcem obzywasz. Lecz swym wzrokiem zdrowymWasnego dostrzec nie umiesz nieszczcia: 35Ni kltwy domu, ni haby zamcia.Czy wiesz, kto zrodzi ci? Czy wiesz, e tobie


35/202

Bliscy wrogami s - i ci, co w grobie,I - co na ziemi? e zbrodniarza-synaPodwjna ciga, ojcowsko-matczyna, 355Kltwa? Czy widzisz, jak za tob goni?Czy jeszcze widzisz? Bo wzrok twj zasoni Ciemno niebawem. Do jakiego brzegu,Do jakich szczytw echo wycia twegoNie dotrze? Wtedy jasnym ci si stanie, s60Do jak straszliwej, szczciarzu, przystaniPrzybie; wtedy stanie ci si jasnym, ebratem dzieci swych i - swoim wasnym. Mnie,nowi, komu chcesz, ubliaj; Im byewyej, tym upadniesz niej. 36S EDYPMame to cierpie? Precz! By twego laduNie byo tutaj, niedony dziadu! TYREZJASZKogoty gupcem nazwa si omieli,Mdrcem by w oczach twoich rodzicieli. EDYPJakich to? Czekaj! Czy znasz ich imiona? yia TYREZJASZDzie, co wykona, ten ci i dokona.EDYPDoj sensu sw twych czek si darmo biedzi.TYREZJASZTyewszak mistrzem trafnych odpowiedzi.

78SojoklesEDYP

Kpij zdrowo z tego, co jest moj si!TYREZJASZCo ci wynioso, to te i zgubio.EDYPGwne, em grd ten umia uratowa.TYREZJASZOdchodz zatem! W drog! Chopcze, prowad!EDYPId! Twej osoby widzie nie podam. Tym-emi milszy, im mniej ci ogldam.TYREZJASZRzekem, com rzec mia! Odchodz - nie Z lkuPrzed tob, krlu, bom nie w twoim rku.Lecz wiedz, e czyjej domagasz si gowy

Jako winnego mierci Lajosowej,Jest tu; i synem - on, obcy rzekomo -Wnet si okae tebaskiego domuNa swe nieszczcie! Bo o kiju, lepy,Przez dzikie bka si bdzie wertepy.Brami mu wasne oka si dziatki,On sam za- mem i synem swej matki,Zabjc ojca i zasiewc anw,Ktre on obsia. Nad tym si zastanw!A jeli winnym oka si bdu,Niechaj ci za nic wrby moje bd!Edyp i Tyrezjasz wychodz oddzielnie.CHR

Wrebny kamie zesa nam znak:"cigajcie ma krwawego! Niech do ucieczki zerwie si jakKo wiatronogi do biegu! Oto na rusza w caej potdze Feb gromowadny i mciwe Jdze."Rozkaz z Parnasu Apollo da:"Szukajcie, gdzie skry si wystpny!Czy sypia w norach, bdzi wrd ska, Przez lene brodzi ostpy?Edyp krlem375380385


36/202

39039540079Gos, co si z ppka ziemi rozlega, Gdziekolwiek skry si, dopadnie zbiega !*W gowie mi lepy zamci wieszcz: Co o tym sdzi, nie powiem.Z rodem Polyba kiedy i gdzie Spr mieli Labdakidowie?Czemu by w mtnych podejrze dymieMiao si skala Edypa imi?405410Prawda u bogw! Czek mao wie,Choby mia miano wrbity. Nie uda mu si przekona mnie,A da mi dowd niezbity. 415 Miaeby Edyp zapaci za to, e przegna z miasta dziew r e on, przeodziany w ksice szaty, wychodzi z prawej strony. KREONDoszy mnie straszne krla oskarenia. Do was przybywam wic, drc z oburzenia, By je ze. Lepiej by mi nie y, **Niby kalumnii kto z was mia uwierzy, Ktra podwjn hObywatela plamic i czowieka. PRZEWODNIK CHRUW zapalczywoci wyrzek on to sowo... KREONZa moj zatem Tyrezjasz namow 425 Mia wrb da boskich faszyw wykadni? PRZEWODNICo mu si rzeko, nie pomn dokadnie. KREONCzy wzrok przytomny, czy umys mia zdrowy, Gdy si do takiej posun obmowy? PRZEWODNIHRUNie wiem. Nie myl prawowa si z wadz. 43 A ot i jego tu kroki prowadz!

Przez rodkowe wejcie wchodzi Edyp.80SofoklesEDYPCzyty mi radzi, powiedz, czy nie radzi, Bym tu zacnego wrbit sprowadzi?KREONWyprze si rady nie widz powodu.EDYPIle lat temu wadca tego grodu...KREONZrobi - co? Sw twych doj nie umiem treci.435

440EDYPA ty tu - skde? I jakime czoemPod moim dachem stajesz - ty, co spoemZ tamtym szalbierzem chciaemnie ograbiZ krlestwa mego, a moe i zabi?Za gupca masz mnie czy za tchrza? Eje!Gadaj! Twych intryg - mylae- nie przejrzAlbo przejrzawszy, e im nie poradz?Prbujesz, gupcze, sign po m wadz?Stronnikw na to trzeba i pienidzy!KREONNajlepiej sam ty rozsdzisz pomidzy Nami, jeeli dasz mi doj do sowa.

EDYPDobryty mwca, lecz na nic twa mowa. Wiem dobrze, jak mnie nienawidzisz w duchu.KREONDlatego wanie - chc twego posuchu. EDYPDlatego wanie - mam ci za ajdaka. KREONMylisz si, sdzc, e korzy w tym jaka,Gdy na perswazje kto zatyka ucho.EDYPMylisz si, sdzc, e ujdzie na sucho Zamach na dobro swej wasnej rodziny.KREON


37/202

Wic dobrze! Jakie zarzucasz mi czyny? -Edyp krlem445450455EDYPPrzepad w podry bez ladu ni wieci ? KREONLat upyno odtd co niemiara. EDYPCzy wwczas wrb Tyrezjasz si para? KREONTak. I w tej samej, co dzi, by estymie. 46 EDYPCzy pado kiedy z jego ust me imi? KREONNigdy - przynajmniej, gdy ja byem przy tym.EDYPA c ze ledztwem po krlu zabitym? KREONPraca daremna to bya i pusta. EDYPCzemu wic wtedy nabra wody w usta? 4S5KREONNie wiem, a mwi nie chciabym od rzeczy.EDYPJednemu wszake daremnie byprzeczy... KREONCzemu? Jeeli wiem tylko, to powiem. EDYPe z jasnowidzem w tajnej byezmowie,By mi morderstwo na Lajosie zada. 47 KREONCo on powiada, sam to wiesz; lecz zbada Chciabym i ciebie, jakety mnie pyta. EDYP

Obypytajc zbrodniarza nie schwyta! KREONJeste m siostr, powiadaj, twa ona? EDYPTak. Oczywisto to niezaprzeczona. *n 6 Dramaty greckie

82SofoklesEdyp krlem83KREONCzy dzielisz wadz z ni, jak dzielisz oe?EDYPCzego zada, to uzyska moe.KREON

Czy i mnie wsplna nie przypada wadza?EDYPZy to przyjaciel, co wsplnikw zdradza.KREONNim mnie oskarysz, nad tym si zastanw:Po c by szuka krlewskiego stanu,Gdy kto zaywa krlewskich rozkoszy,A lk mu o nie snu z oczu nie poszy?Gdy dziprzez ciebie wszystko mi jest danym,To - majc wadz - nie bybym swym panem.Czemu z kopotem ubiega si o to,Co mi przypada i tak bez kopotu?Czyby nie byo wielce niedorzecznym,

Gdybym - miast mie czy z poytecznym -Chcia siga wyej? Dzi- kady mnie wita,Kania si kady i o zdrowie pyta,Znale przeze mnie chcc do ciebie drog,Ktr ja jeden mu otworzy mog.Chybabym rozum musia wpierw utraci,Aby t zmian tak drogo przypaci.Ni sam nie robibym tego, ni w zmowie.Zreszt - pchnij goca do Delf; niech si dowie,Czym ci oszuka. Jeli si okae,


38/202

em w zmowie z wieszczem, jakiej tylko karzePodda mnie zechcesz, ja si nie sprzeciwi,Byemi winy dowid sprawiedliwie.W przeciwnym razie, powiedz, prawem jakimZacnego czeka mienisz ty ajdakiem?Druha utraci - to jakby z ywotemRozsta si; kiedyprzekonasz si o tym.Wymaga czasu wszelka rzecz prawdziwa;Lichota na wierzch od razu wypywa.PRZEWODNIK CHRUI suszna, panie, i przezorna rada. Kto pdzi szybko, ten szybko upada.480485490495900505510EDYPIm szybszy atak, tym szybsza obrona. Kto tu ubiegnie wroga, ten - pokona.KREONO jakieje to mylisz dla mnie karze?EDYPNie na wygnanie, lecz na mier ci ska. KREON

Do adnych zatem ustpstw ci nie skoni? EDYPOdechce ci si marzenia o tronie! 515 KREONleto obmyli! EDYPSwojej broni sprawy. KREONMyl i o mojej! EDYPJesteczek plugawy! KREONTrwasz wic w uporze? EDYPC? Rzdzi potrzeba. KREONLecz - rzdzi dobrze.EDYPJa - myl o Tebach.KREONI ja ich dobro pod rozwag bior.

PRZEWODNIK CHRUDosy, ksita! W sam, widz, por Z bramy paacu Jokasta wychodzi, Ktrej obecno sPrzez rodkowe drzwi wchodzi Jokasta: peplos do stp, na-. rzutka kolorowa, na gowiekorona.520.6*

84SofoklesJOKASTAC to, nieszczni, za krzykliwe wanie!e te wam nie wstyd - w takiej chwili wanieProwadzi spory na publicznym placu?

Do domu - jeden, drugi - do paacuWracajcie - miast si o bahostki spiera!Edyp krlem_ 525KREONTo nie bahostka, gdy z dwojga wybiera, Siostro, za wol twego ma musz: I na wygnodda dusz.EDYPTak jest! Stwierdziem, Jokasto, niezbicie, e brat twj chykiem dybie na me ycie.KREON


39/202

Na wszystkie bogi! Niech na miejscu zgin, Jeeli tak mam na sobie win.JOKASTANiech ta przysiga rkojmi ci bdzie, A miej i nasze bagania na wzgldzie!PRZEWODNIK CHRUNadmiern, panie, pasj si unosisz. Pomiarkuj si i opanuj!EDYPWiesz, czego dasz?530535PRZEWODNIK CHRUWiem.EDYPMw, o co prosisz.PRZEWODNIK CHRUCzeka zacnego uszanuj, Ktry na wszystkie bogi si zaklina. Nie dowiedziona przecie jego wina.EDYPJedno wiedz wszake: e twoje danie Oznacza dla mnie mier albo wygnanie.545PRZEWODNIK CHRUJeli mi taka myl postaa w gowie -wiadkiem to soce na niebie! Niech mnie porzuc ludzie i bogowie!O kraj si lkam i ciebie.Mao nam nieszcz? Trzeba do pomoru ssa Dodawa klsk ksicego sporu?

EDYPZwalniam go - choby zapaci mi za to Przyszo wygnaniem lub ycia utrat - Nie jego mecz ciebie na wzgldzie. On mi i nadal nienawistnym bdzie. 55 KREONJaka to pena nienawici aska!Ciki czek z ciebie! Nikt ci nie ugaska!Alenajciszy jest samemu sobie. EDYPOdejd, a mnie pozostaw! KREONJu to robi.Nieyczliwegom znalaz w tobie sdzi. SMyczliwszy, tusz, sd ich dla mnie bdzie.Wychodzi PRZEWODNIK CHRUDo paacu go prowad, krlowo! JOKASTAPowiedz najpierw, o co spr si toczy. PRZEWODNIK CHRU

O krzywdzce, o zelywe sowo. JOKASTAKt je wyrzek? PRZEWODNIK CHRUObydwaj. JOKASTALecz o czym? 565

86SofoklesEdyp krlem87PRZEWODNIK CHRUNie czas, krlowo, kiedy miasto ginie Mwi o czyjejwinie lub niewinie.EDYP do Przewodnika ChruI na to przyszo tobie, coz pocztku Mnie chcia rozwagi uczy i rozsdku?

PRZEWODNIK CHRUGdybym ciebie opuci, mj panie, Mgbyzwa mnie szalonym, zaiste. Wszakety przeztchanie Kraj na wody wyprowadzi czyste. Bodaj bynadal, jak przez czas ten dugi, Mszczliwej korzysta eglugi!JOKASTANa bogi, mu! Skd to uniesienie? EDYPTym szczerzej powiem, im wyej ci ceni.Spisek Kreona ujawniem wanie.JOKASTALecz o co poszo? Wytumacz si janiej!


40/202

578575EDYPJam - mwi - mierci Lajosa jest winny.JOKASTASam tego wiadkiem by czy te kto inny?EDYPPodesa garza-jasnowidza ku mnie, By oskaronym nie by o kalumni.JOKASTAPrno si drczysz i zamartwiasz o to, Czemu kam zada mog bez kopotu. Wiedz! Przysyta jest zason. Ot! Lajosowi kiedywy wrono - Ju nie przypomn, boga czy czowiekrba - dosy, e go czeka mier z rki syna, ktrego ja zrodz. Lecz on z rk zbjcwodze Zgin, a syn mj i trzech dni nie doy. Wrd gr urwistych ojciec go wyoy,580585Wpierw mu u nek przetrciwszy kostki. Tak to wypeni si w wyrok boski: Ni zgonu ojnie by przyczyn, Ni ojciec z rki synowskiej nie zgin, Jak si obawia. O gadki wrroszcz si zatem! Co bogu potrzebne, Bez wrb pomocy, sam bg tego dopnie.EDYPJak mn twe sowa wstrzsaj okropnie! Myl moja dawne odnajduje lady...JOKASTAC ci to, mu? Przystane, blady...EDYPCzym si przesysza? Powiedziaa, ono, e na rozstaju krla usieczono?

JOKASTAPo dzidzie kry ta wie nie przestaje. EDYPLecz gdzie si owo znajduje rozstaje? JOKASTATam, gdzie si droga rozwidla w Fokidzie;Jedna - do Daulii, druga do Delf idzie. EDYPIle mino czasu od tej pory? JOKASTANiewiele wczeniej - czasu ks niespory -Nimety obj panowanie w Tebach.EDYPC wyczyniacie ze mn, wielkie nieba? JOKASTAJaka to nagle zgnbia ci sprawa?EDYPO nic nie pytaj! A - jaka postawa, Oblicze jakie, jaki wiek Lajosa?

JOKASTARosy by, z pierwsz siwizn we wosach. Jest midzy wami troch podobiestwa.595600609615

88SojoklesEdyp krlem89EDYPO! Jakie straszne byy te przeklestwa, Ktrymi swoj obarczyem dusz!

JOKASTATakizmieniony, e lka si musz...EDYPAch! Czyby bystre oczy mieli lepi? Jeszcze to jedno wyklaruj mi lepiej...JOKASTABoj si wprawdzie, lecz co wiem, to powiem.EDYPCzy sam wdrowa, czy - jak to krlowie - Odbywa podr w otoczeniu wity?JOKASTAPachokw czterech szo i herold przy tym. On, poganiajc, na wozie sam siedzia.


41/202

EDYPTak! To ju jasne! Kt ci to powiedzia?JOKASTAJedyny suga, co uszed z pogromu.EDYPA czy przebywa on nadal w tym domu?JOKASTANie! Gdy tu przyby po La j osa zgonieI ciebie zasta na tebaskim tronie,Za rk wzi mnie, mwic, e chce bydo'Wypasa na wsi, tak miasto mu zbrzydo.Wic przyzwoliam, bo - komu jak komu -Wdziczno powinnam wiernym sugom domu.EDYPChciabym czym prdzej zawezwa go z pola.JOKASTARzecz arcyprosta! Lecz skd taka wola?EDYPBoj si, ono, powiedzie zbyt wiele, Jeli ujawni, jakie moje cele.620630635640JOKASTA

Wnet tutaj bdzie. Ale mgbyprzecie Ze mn podzieli si tym, co ci gniecie. EDYPZo brzemienia cz na twe ramiona.Bo kt w nieszczciu jest bliszy ni ona? M5Jam - syn Polyba i Meropy, z roduWadcw

artur sandauer - dramaty greckie

Documents