arloso aphan anam kehang :jut ang kali ahirjuno. …doj.gov.in/sites/default/files/aron kachethan...
TRANSCRIPT
2
ARON CHETHAN ALO - 5
ARLOSO APHAN ANAM KEHANG :JUTANG KALI AHIRJUNO.
DOWRY PROHIBITION ACT’ 1961
LONGRI SONMUNG ATIRI
DETPI TOK LANG MISSION AUTHORITY
MUNIT AJAKONG KANGTHUR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
ARON ATANG ADEPARTMENT
ARON LAPEN BISAR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
4
ARLOSO APHAN ANAM KEHANG : This book is based on legal awareness
for the neoliterates on free legal aids in Karbi Language. This book is prepared
by National Literacy Mission Authority and Department of Justice, Govt. of India,
New Delhi. This book is translated and published by State Resource Centre
Assam, 1-CD, Mandovi Apartments, GNB Road, Ambari, Guwahati-781001
(Assam)
March 2016 (500)
Atiri achap: Mek Prang Lo
Lam kelar : Hang miji Hanse, Ra Ingti, Dhon sing Ingjai, Sangai Teronpi
Keklangcheng:
Peklang abang:
Longri sonmung atiri, Assam
1-CD, Mandovi apartments, GNB road
Ambary, Guahati- 781001
Kangchap: Hang miji Hanse
Kasapa:
NELITUM ALAMTHE
Longri sonmung atiri,Assam ahin pen aron atang kachethan alo Karbi alam pen larsi
peklang lo. Gauhati along kangni amei alongsi lahai akitap lam larlo. Lahai lam kelarthu achap
anke State la service authority ahin pen kechok pura nangchedondunlo. Lam kelar amei
along nangkachetongdun, nangkeklemdun bangphutin aphan ning aklong pen chorolo.
Kaporhe atum aning dokhurpo pusi ning thelo.
Samiran Brahma
Director
Longri sonmung atiri, Assam.
KACHORO
Sakshar Bharat angdang 2009 aningkan chiti achiklo pensi pangcheng ponlo. Labangso
angdang along detpi angbong lo kethek kadure so arlo keongnei 410 ajilat along dangpon lo.
Labangso kapangdang along kapaphihup kheiso jasemet penke SC,ST lapen armu kijum muchot
akhei aphansi pangthek pon lo. Laso kapangdang along kapethekchengji kabor-i alokot bidi
sore kapangtang lapen kaseke anparta bang ateng kapetheji aphan amo dengpon lo.
Lo kacharli atum aphan amethang jopadap kachetong bom ason amu ng pen pachikupsi
porhe mesenji aphan bor-ilo. Laso amo aphan ‘Inter personal media campaign amo
pangchengponlo.
Det kachari aron atang aphuthak kethan pachiniji aphan aron atang kachethan
angkung dangpon lo. Bharat sorkar, aron lapen bisar aministry, Detpi Munit ajakong kangthur
aministry chelangpetsi Guahati along isi orkshop pedolo. Labangso aamei alongsi Assam
(ahom alam pen), Tripura (Bengali alam pen) lapen Sikkim (nepali alam pen) aron atang kethek
peme peme arleng amung, ketokthek atum aron atang kirim akehoi atum pen chelangpetsi ason
amung pathik lo.
Aron atang kachethan amo along bisar adepartment, aron atang aministry, Bharat
sorkar lapen access to justice (north east and Jammu Kashmir A2J NE &JK) project directorsi
Technical assistance nangkipidun lapen Bharat sorkar bisar adepartment ahin pen kachedondun.
Rastriya saksharata mission asor labangso atheso nangkacherap chetodun asong, adepartment
aphan ning ingsamjin pen chorolo. Lahai alo an rat angbong aron atang aphuthak kapachini
lapen kapacheroktok ajakong pipo pusi ningb thelo.
Rastriya saksharata mission aauthority
Munit ajakong kangthur aministry
New Delhi
7
ARLOSO APHAN ANAM KEHANG :
JUTANG KALI AHIRJUNO
Rongbong asopi Kajir aphan pinan kachopiji
matha lo. Pinso ke vang piklo . Elong jongsi
ahem arit aning dokde , along kaprekke tangka
hangdet ajoksi penan chopi thekthe lang.
Kaporhi jutdet aphi - sakori klemji, pu Kajir apo
aphan chethan lo . Penan kedo along kakhorot,
8
pente laso atangka lo kaporhi along kakhorot
abangsi memu po.
Rongbong asopi aphan than lo,'soarlo alokot
kopine esonbak kelodunke itum ajutang lo.Laso
alam pivir
nangne.' Kajir aphan pangri pangdon lo .
Rongbongta un-anke asopi alokot hormu hortar,
tangka maha pidun lo. Pinso ahem aphan pura
tangka maha, hormu hortar kalodun Kajir aphan
pidun lo. Kajir apenan pen kedo long peme
ajir dingdedet lo. Ajir kiding Kajir dodun
thekthedet lo .Apenan ahem asor Kajir aphan
tangka kehang chenek varet lo. Kijut chechak
un-e ong Kajir amethang chipithi lot lo.
9
JUTANG PURA KIRIP AJOK RONGBONG
KOPILO KELONG?
Jutang lo pura asopi lo kethek bikok,apun achak
kechok alam arkan pet penan kachupi apot
asopi aphan aporpe pen chepangbodet lo.
Rongbong mathalo lake “kivir akam.” Lake jutang
kali, ahirjuno pinak. Lake pinso arloso pu kethak
kapeprek alam langno. Laso aron kapivirji aphan
sorkar ahin pen aron pado ponlo. Laso aron ke
- Dowry Prohibition Act 1961 lo.
10
Dowry kopi lo?
v Pangri pangdon ahut pinso ahin pen arloso
aphan tangka maha lapen ser rup kehang.
v Laso kehang pangri pangdon ahut, aphrang
lapen aphi tahai.
v Jopadap kenangsot ahormu TV, cooler,
furniture, kari motor, motor saikel, hem longle
phelang heihui ador kesodak ahormu anke
Dowry pusi pupo.
v Athak kachethantang ason an pangrum petsi
Dowry pu kipu.
Sarthe lapen Kasang aphan pangri pangdon
arni pathik lo. Sarthe apoke kapangri aphrang
phrang fridge, ser tula 5, lapen tangka kereng
hanglo. Kapangri arni hotdet apotsi kehang
ateng Kasang apota kroidet lo. Kadokave pondet
Kasangta apenan ahem chidun lo. Aron ateng
pulote Sarthe apota chokche lapen Kasang
apota kechokche adai thedung akam pinak.
11
Dowry kipi pen kedeng apot kedo adai :
Ningkan pho (5) jail jang nangji lapen tangka
15,000 tu nangji. Adowry jongsi 15,000 abat do
pulote adai atangka adharanta batpo.
‘Dowry’ kahangke adai do
Kabon aphan Kangbura asopo Longki pen
kapangriji pathik lo. Chiklo ejon aphrang, Longki
apo “Dowry” kehang an pi un-ete pangri longle
pu ther lo.
Kabon asarburake kamatha sung o lo. Alang
ajirpo atum aphan laso alam chethanlo. Lo epak
thana pale non pu ajirpo atum pinkhat lo.
“Dowry” kehang apot Kangbura apo aphan
thana thapthot lo.
Dowry kehang adai
v Kavenei chiklo jon throk pen ningkan hini
phatek jang nangpo.
v 10,000 atangka adai tu nangpo.
12
Dowry kipi lapen kehang kerap dunta adai
do-
Sarmen along pinso lapen arloso ahem asorta
pangri pangdon alam nangkachingvai vangbom
bom. Pinso ahem asor alangphan ropik, athema
alangke dowry hangpi thekpik, longpi thekpik.
Sarmen abang Lunse pen Kungri kachepachorji
pathikpi lo. Lunse apo aphan Dowry pura lakh
13
isi atangka lapen ador keso keso apindeng
sumpot hangpi lo. Amethang ta tangka 5,000
choendun lo.
Adon arap lapen 'ghatak' pu atum penta
kapachor parup alam kapithik do o. Dowry
kehang anta latum cherapdun dun. Aron
atengke latumta adai kedo atum lo. Dowry
kehang lapen kipidun la banghini asonthotsi
labangso abangphu atumta adai tu nangkok
po.
Dowry kehang lapen kipi along kacherapdun
adai
v Kavenei ningkan pho phatek kachethap. Suri
pho adai kitu kalite kehang atangka 15,000
sose pulote laso adharan.
“Dowry” aphan kapachethang:
Serlin, Long asopi inutvet. Asopi penan kipiji
aphan birta alo along pachethang lo. Pinso
nangji, arloso arta ningkan 22, abang etpik, arje
14
mepik. Alokot tangka maha pidunji. Aning hang
abang birta nang-en tame.
Ajahak amunit atumke pangri pangdon alam
birta alo along kapachethang do do. Arje
amumang, sakori bakori, dormoha anparta
“Dowry” alamta alir pen kipi do do.
Arloso ahem penta lapuson tangka lapen hem
rit kipiji alam kapeklang do do. Aron pen pulote
lason alam pachethang longle . Komatne kosor
pulote adai areng tu nangkokji.
Aron ateng pen lason akam adai :
v Kavenei ckiklo jonthrok pen ningkan pho an
phatek kejang.
v Tangka 15,000 adai kitu.
Pangri pangdon along kipidun asontinta
Dowry ma?
Pinso arloso aphanta ning kangsam pen kipidun
asontinke Dowry kali. Aron along lason
15
kachipidun long avarsai do. Sita aron ateng
nangji. Aron lapu -
v Kelongpon an ahormu aphai tokphlir nangji.
v Laso alo kapangri arnisi tok nangji
v Lahai ahormu ador tok nangji
v Kipidun abang amen do nangpo
v Pinso/ arloso pen kipidun abang kachepho
kopima lata do nangji.
v Alo along pinso arloso amenta amethang
pachetokvek nangji.
v Kelodun abangphu ajakong pen kipidun ason
chingbar nangji.
Kelong un-e asonke hang longle.
Kache Lapen Monsing kachepachorji chipithik
lo. Kapangri arni Kache apo lapen adon arap
hormu do-o lo kelodun. Kache apo abang kado
kave ahormu lo epak along tokjirlo. Ketok alo
16
along Kache lapen Monsing ta amen chetokdun
lo. Apo banghinita amen chetokrep lo. Arong
aje pen alangtum kachepangri jutlo.
AROLOSO AMETHANG AHOMPUTI
v Penan kedo aphrang, pangri pangdon ahut
kelong ahormu anke soarlo hompurti.
v Lahai anke arloso arhumpurti lo.Lake soarlos
inuvetsi cherai longji.
17
v Soarlo ahompurti anke anut kaprek cherai
longle.
v Soarlo aning hang alingsi laso ahompurti
chekhorot long. Kapangri ahut kelong
ahormu anke lo athak tokphlir abangsi aron.
KETOK ALO KIBI ALE
Pangri pangdon ahut kelong ason an tokjir pen
bi lote aphike sungse lo. lake isi proman ason
dokok po.
ARON ATENG PEN
v Pangri pangdon aphrang, aphi,halaso arni
kelodun ahormu anta, chiklo jonthom
angbong soarlo aphan pidet nang po.
v Lahai asonke anut kaprek atum cheraidun
longle
v Soarlo aning kehang aling lahai ahormu pi
long
18
v Pangri pangdon ahut kelong ahormu arloso
abangle aning hang pulote bang arideng bi
long. Sita arloso chehangthu lote long
nangpo.Ladak akaprek alam pedo longle .
v Lason kibi ahut soarlo, jongsi men men thilot,
pulote lason ahormu amo ajo kelongme atum
endam long aron do. Latum angbong asomar,
api-apo lahai.
v Laso kibi ahompurti jongsi kibipi abang voi
ingtungte pulote kosor long. Alam klardak lote
lason amunit aphan sodak pen adai ke-en
aron do.
SOARLO AHOMPURTI KEVOIVE ADAI
v Chiklo jonthrok pen ningkan hini phatek
kejang
v 5000 pen 10,000 an atangka adai kitu
DOWRY KEHANG KAKOSOR:
Kungri penan kedo ningkan kachingthur arni.
Laso arni arong bonghong pen ketalonji pulo.
19
Sita hupo ahem asor kroikre. Dowry van
nangjilang pu Kungri aphan kangton kangthi
lo. Kungri chechak un-edet amat adungsi thana
along alo pidamdet lo. Dowry aron ateng pen
‘court’ asor ahupo atum aphan kapenep
ahukum alo nangpele lo.
KOMATSI KOSOR LONGJI:
v Kachenek kephovek abangpi, api apo lapen
a adon arap atum kosor long.
20
v Police officer kalite NGOatum pilong.
v Chinilor pulote court ahin penta laso aphuthak
kenangsot amo deng long.
v Dowry Aputhak Bisar kipi nangji apor kehot
ave. Sita prap ong me ong alam lo.
v Batai isi Dowry aputhak alo pidet te, aphithu
pu pu asor chekroi pulote alo chehangthudet
me .
CHEPANGRIDET APHI DOWRY APHARMEN
KACHANEK.
v Areng ahu kapepho
- Arlengpi aphan ketheng kechok lapen
apran ke-enji kekher
- Arlengpi aphan aok apran kapaheno
ANING ANGTHIN KAPIRUR:
v Arlengpi aphan hem arlo kebeng
v Kacho kijun kipipe
v Don-rap pen kachingki chethan longle
21
v Alangphan arje kelangno kipu
v Kangton kangthi
v Athe avepin pen abang kapachephophe
Sintu chepangridet aphi ahupo ahem chevang
lo. Ahupo ahem asor alangphan hempen tangka
kevanji toiver. Vanve pulote kachenek kaholo
pedover. Sintu aphan ahem asor penta pachingki
chethan longle. Kecho kijun anta pipe. Hem arlo
bengver. Lahaihuik kachechak un-e apran che-
endet lo.
DOWRY ALAMHE PEN APRAN KEDAM
Dowry pen apran kedam arpumke post mortem
klemkle aphrang phlongdet pulote adai do.
Lapuson klemdet lote ningkan kethom phatek
kejang lapen adaita ketu nangji aron do.
DOWRY PEN KITHI PU KAPANGTHEKKE LAPU HELO:
v Kithi aphrang pen dowry ajok kachenek
kaholo dovek pulote.
22
v Kachepangri pen ningkan thorksi angbong
thi pulote
v Kithi jongsi thi kungri kali pulote
DOWRY PEN KAPITHI ATHE KEDO ADO:
v Ningkan throksi phatek kejang. Kai arjon
phatek jang nangkok tahai
KAKOSOR ALONG POLICE KOPILO KEKLEMJI:
v Police kateboknei ahakim aphan parju po.
v Police abang amethangsi sorjomin tartipdam
nangji.
v Arpum abang post mortem peklem pen apran
kedam athe patini bor-i nangpo.
v Police sorjomin damsi tebok terai amunit atum
pen arjuhor peme pen "Report" tok nangji.
Report along police akehoi lapen kadodun
amunit amen chetok et nangji.
23
ILITUM LASO AJUTANG VAILO PIVIR UN.
Itum ahamphangke sopinso kedongthip
ahamphang. Lasi soarlo aphan kachenek do o.
Laso angbong Dowry aronta eson lo. Laso aron
kedoke ahirjuno lo. Laso Dowry aron kedo ajok
sopinso pen soarlo angbong kapeprek dokok
lo. Arloso aphan api apok arlo pensi pithilot ta
dokok lo. Lake isi sung pik alam lo.
v Ilitum methangsi labangso ajutang langno
pivir nangpo. Det aronke ilitum aphan
nangrapdunpo.
v Komatne asoarlo jongsi chipithilot mate
pithilot pu ning kibi do pulote thana along
FIR pi nangpo
v Police jongsi kipi alo dengde pulote police
akehoi aphan alo pi nangpo.
v Dowry aron aputhak rat atum angbong
pachethang nangpo lapen pachini peme
nangpo.
24
ARON KATEVARTHAP :
Aron katerarthap atumta adai do. Jongsi -
v Komatne aphan pasisak nang pura kachobai
pen alo pale lote.
v Lam chabai pen bisar kethap ponthap.
v Chobai alo kipi pen chobai alam kaningje apot
lapuson amunit aphan court ahin pen phatek
kebeng lapen adai kapitu aron do.
v Court ke kakosorthap apot kosor kipi abang
pen khotipuronta hangpi un.
25