ankara Ünİversİtesİ bİlİmsel araŞtirma projesİ kesİn...
TRANSCRIPT
1
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU
Türkiye ve Avustralya’da Yükseköğretim Kurumlarında Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Durumu
Prof. Dr. Özlem Özkanlı
08B5260005
2.9.2008-2.9.2010
Rapor Tarihi 5.7.2010
Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara – 2010
2
Proje kapsamında Türkiye ve Avustralya’da üniversitelerde üst düzey kadın yöneticilerin durumu incelenmektedir. Ayrıntılı literatür tarama yapıldığında Türkiye ve Avustralya için karşılaştırma biçiminde bu konuda ve kapsamda bir çalışma bulunmamaktadır. Avustralya’da faaliyet gösteren Monash University Faculty of Arts’da çalışan Dr. Kate White Avustralya’daki uygulamayı yürütmüştür. Dr. Kate White ile Dr. Özlem Özkanlı’nın birlikte geliştirdikleri ve ekte sunulan anket formu her iki ülkede de Dr. White ve Dr. Özkanlı tarafından görüşme yöntemiyle bizzat uygulanmıştır. Bulgular iki ülke karşılaştırmasına dayandığından oldukça ilginçtir, bilimsel açıdan alana büyük katkı yapmaktadır. Bu nedenle, proje kapsamında yapılan İngilizce ve Türkçe yayınlar Sosyal Bilimler alanındaki uluslararası dizinlerce taranan saygın hakemli dergilerde makale olarak yayınlanmış ve saygın kongrelerde tebliğ olarak sunulmuştur. Bu yayınların ayrıntılı künyesi ve bir kopyası raporun “Ekler” bölümünde sunulmaktadır. Ayrıca, Türkiye’de yapılan görüşme bulguları ekte CD halinde sunulmaktadır. İki ülke arasındaki karşılaştırılmalı araştırma, Avustralya’lı bir akademisyen ile birlikte yürütüldüğünden uluslararası toplam on yayının birisi hariç hepsi İngilizce yazılmıştır. Ayrıca, konu ile ilgili bir Türkçe makale de uluslararası alan endekslerince taranan bir ulusal hakemli dergide yayınlanmıştır.
I. Projenin Türkçe-İngilizce Adı ve Özetleri
Türkiye ve Avustralya’da Yükseköğretim Kurumlarında Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Durumu
Özet
Bu projede, Türkiye ve Avustralya’da yükseköğretim kurumlarında kadın akademisyenlerin yöneticilik pozisyonuna gelmelerinde karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunları gidermeye yönelik stratejiler karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Projenin amacı kadınların Avustralya ve Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarındaki üst düzey yönetimdeki durumunu incelemek ve yükseköğretim kurumlarındaki üst düzey yöneticilere yetenek kıyaslama yöntemini uygulayarak üst düzey yöneticiler arasındaki cinsiyet farklılıklarının ortaya konmasını sağlamaktır. İki araştırmacı tarafından geliştirilen anket formu ile Türkiye’de ve Avustralya’da üniversitelerde toplanan veriler bilgisayarda analiz edilmiş, iki ülkedeki üst düzey kadın akademisyenlerin yönetim profili çıkarılmıştır. Her ülkede araştırmacılar üniversitelerdeki kadın/erkek önceki ve bugünkü Rektör, Rektör Yardımcıları ile yüz yüze görüşmeler yapmışlardır. Ayrıntılı literatür tarama yapıldığında bu konuda Türkiye ve Avustralya için karşılaştırma biçiminde bu kadar detaylı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu kapsamda literatürde ilk kez elde edilen bulguların, iki ülke akademisyenleri arasındaki yönetim deneyimlerinin paylaşımına ve aralarındaki akademik – yönetsel işbirliklerini artıracak politikaların üretilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Sonuç olarak, Türkiye ve Avustralya’da üniversitelerde üst düzey kadın yöneticilerin karşılaştıkları kültürel ve yapısal engeller analiz edilmiş ve bu engelleri ortadan kaldırmaya yönelik stratejiler, çözüm önerileri geliştirilmiştir.
3
Academic Women in Senior Management in Turkish and Australian Universities Abstract
The purpose of the research is to explore different perspectives of gender and senior management in higher education in Turkey and Australia. This research analyses academic women in senior management in Turkish and Australian universities. The research also examines the structural and cultural barriers to women being effective managers in Turkish and Australian universities. The aim of this research project is to analyse gendered organisational cultures and their impact on the representation of women in university senior management. This research aims to provide a comprehensive analysis of academic women in senior management in Turkish and Australian universities. This is the first study between two countries to examine the dynamics of men and women working together in Higher Education (HE) senior management teams. There are two phases of the research. In the first stage of the research investigators in two countries analysed the representation of women in senior management. The second stage involved open-ended, qualitative interviews by a common interview questionnaire with a sample of male and female senior managers in old and new universities, including current and former Rectors/Vice Chancellors/Presidents and Vice Rectors. As a result, the different cultural contexts largely explain divergence in views of Turkish and Australian senior managers about gender and senior management in universities. Therefore, the impact of gendered management and lack of support mechanisms in the continuing under representation of women in senior management, especially in Turkey, needs to be addressed if universities are to transform their leadership and organisational culture. As a conclusion, the research explains the solution suggestions for structural and cultural barriers to women in senior management in Turkish and Australian universities.
II. Amaç ve Kapsam
Bu araştırmada temel amaç, Türkiye’de ve Avustralya’da üniversitelerde üst düzey kadın
yöneticilerin karşılaştığı kültürel ve yapısal engelleri incelemek, bu engelleri gidermeye
yönelik stratejiler geliştirmektir. Üst yönetim, üniversitelerdeki kadın akademisyenler için
gelecek vaat eden alanlardan biridir. Konu ile ilgili yayınlar, kadınların liderlikten uzak
kalmayı tercih ettiğini ve aldıkları disiplinin, kariyer hareketliliklerinin, diğer bakım
sorumluluklarının(çocuk ve yaşlı anne, baba, akraba…vb. bakımı), akademik hayat dışındaki
deneyimlerinin, işe alınma ve atama süreçlerinin, kurum kültürünün ve cinsiyet rollerinin
etkili birer faktör olduğunu göstermiştir.1 Schein’a göre: “Dünyada yönetimde kadınlar için
olan engeller hep vardır ve kurumsal seviye ne kadar yüksek olursa, cinsiyetler arasındaki
1 Ayrıntılı bilgi için bkz. Carrington , K. ve Pratt, A. (2003), Husu, L. (2000), Kloot, L. (2004), Bagilhole, B. ve White, K (2008), Neale, J. ve White, K. (2004), Ryan, M. ve Haslam, A. (2004), Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000a), Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000b), Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000c), Rees, T. (2005), Saunderson, W. (2002) Thanacoody, P. (2006), Thomas, R. ve Davies, A. (2002), Wilson, K. (2005), OECD (2006), Van den Brink, M. ve Brouns, M. (2005), O’Connor, P. (2008).
4
boşluk o kadar belirgin olur”.2 Schein ayrıca, yaygın olan “Yönetici dediğin erkek olur”
kültürünün de, kadınların yönetimdeki dezavantajlı durumunda bir etkisi olduğunu da
eklemiştir3. Ayrıca, ilgili yazın üniversite üst yönetiminde kadınların oransal olarak düşük
olmasının asıl nedeninin, erkek egemen kültür olduğunu göstermektedir. Kadınların,
erkeklerin hâkim olduğu örgütsel yapıda çok az etkisi olabilmiştir.4-5 Bilimde, mühendislikte
ve teknolojide erkeklerin egemenliği, kadınların akademik kariyerinde olumsuz bir etki
yaratmıştır.6 Bilimde, mühendislikte ve teknolojide kadınların çok az olması, bilginin bu
alanlarda toplumsal cinsiyet etkisi altında olduğunu göstermektedir7.
Türkiye’de, kadınların tüm akademisyenler içinde profesör düzeyinde yüzdesi, dünyada diğer
ülkelere oranla çok daha fazladır (%28 profesör, %32 doçent ve %34 yardımcı doçent).8
Avustralya’da ise resmi verilere göre, kadınların tüm akademisyenler içinde profesör
düzeyinde oranı % 19,8 ve doçent düzeyinde oranı % 27’dir. Türkiye’de üniversitelerde,
kadınların profesörlük pozisyonunda diğer ülkelere kıyasla daha fazla yüzdeye sahip
olmalarına rağmen, üst yönetimde görev alan kadın akademisyen sayısı çok azdır.
Yükseköğretim Kurumu (YÖK)’nun verilerine göre, 2010 yılında, kadın dekan oranı %13,
kadın rektör yardımcılarının oranı %7 ve kadın rektörlerin oranı %8’dir. Vakıf
üniversitelerinde ise kadın dekan oranı %13 ve kadın rektör oranı %7’dir.9 Avustralya’da ise
bu oranlar çok daha yüksektir, resmi verilere göre, kadın dekan oranı % 25, kadın rektör
yardımcılarının oranı % 26 ve kadın rektörlerin oranı % 16’dır.
2 Schein, V. (2007). Women in management: reflections and projections, Women in Management Review, 22:1, s.15. 3 Ayrıca bkz. Mihail, D. (2006). Women in management: gender stereotypes and students’ attitudes in Greece, Women in Management Review, 21:8, 681–689. 4 Harley, S. (2003). Research Selectivity and Female Academics in UK Universities: From Gentleman’s Club and Barrack Yard to Smart Macho?, Gender and Education, 15:4, 377-392. 5 Bagilhole, B. ve White, K. (2005), Benign Burden: gender and senior management in the UK and Australia, 4th European Conference on Gender Equality in Higher Education, Oxford. 6 Machado-Taylor, M., Özkanlı, Ö. White, K. ve Bagilhole, B. (2007a). Breaking the Barriers to Women Achieving Seniority in Universities, EAIR Forum, Innsbruck. 7 O’Connor, (2008), s.155. 8 ÖSYM (2010). 29-Nisan–2010 tarihinde http://www.osym.gov.tr web sitesinden indirilmiştir. 9 YÖK (2010), 29-Nisan–2010 tarihinde http://www.yok.gov.tr web sitesinden indirilmiştir.
5
Tablo 1.
Kadınların Üniversite Üst Düzey Yönetimindeki Oranı, 2010
Ülke Rektör Rektör Yrd. Önceki Rektör Dekan
Türkiye 8 7 4 13
Avustralya 16 26 31 25
Özkanlı ve Korkmaz, araştırmalarında Türkiye’deki kadınların üst yönetimdeki azlığının,
çoğunlukla, günlük yaşamlarında artan sorumluluklarına bağlı olduğunu bulmuştur.10 Bazı
kadın akademisyenler çalışmalarında cinsiyet ayırımına işaret ederken, diğerleri kadının
geleneksel sosyal rolleri ile eş ve anne rollerinin öncelikli olduğunu düşünmesinden dolayı
idari sorumluluk almaya istekli olmadığını belirtmişlerdir.11 Ayrıca, kadınların geleneksel
rollerini yerine getirememe korkusu nedeniyle iş gezileri ve ilave iş yükü getirecek
sorumluluklardan kaçındıkları saptanmıştır12.
Üniversitelerde kadınların üst yönetim rollerine atanma koşullarını da gözönüne almak
önemlidir. Ryan ve Haslam’a göre,13 kadınlara lider olma fırsatını vermek “bu pozisyonlarda
benzer başarı şansını sağlamaması durumundaki eşit fırsat imkânı” anlamına gelmemektedir.
Ryan ve Haslam, kadınların genellikle bir “cam tavan” dan çok “cam uçurum”da deneyimli
olacakları zorlu pozisyonlara atandıklarını belirtmektedir. Ryan ve Haslam, “Kadınlar
özellikle sorunlu liderlik rollerine mi atanmaktadır?” sorusunu açık bir şekilde tartışmaktadır.
Ayrıca yazında, kadının üniversitelerde üst yönetime atandığı durumlarda, liderlik rolünde
değişikliklerin söz konusu olup olmadığı konusu da yoğun bir şekilde tartışılmaktadır.14
Kadınların etkisi, üniversitelerin örgütsel yapıları üzerinde genellikle çok az olduğundan üst
yönetime atanmada yoğun bir rekabet ortamında kalmaktadırlar.15 Özellikle bilim,
mühendislik ve teknolojideki erkek hâkimiyeti, başından itibaren kadınların akademik
kariyerlerinde olumsuz bir etkiye sahiptir. O’ Connor16 “Erkek bakış açısı ve uygulamalarının
10 Ayrıntılı bilgi için bkz. Özkanlı, Ö ve Korkmaz, A. (2000a), Özkanlı, Ö ve Korkmaz, A. (2000b), Özkanlı, Ö ve Korkmaz, A. (2000b). 11 Ayrıntılı bilgi için bkz. Acar, F. (1986), Köker, E. (1988). 12 Ersöz, A.G. (1988), Kamu Yönetiminde Yönetici Olarak Çalışan Kadınların Geleneksel ve Çalışan Kadın Rollerine İlişkin Beklentileri, 20. Yüzyılın Sonunda Kadınlar ve Gelecek, TODAİE Yayını, Ankara, 259. 13 Ryan, M. ve Haslam, A. (2004). 14 Neale, J ve White K. (2004). 15 Bagilhole B.ve White K. (2005), Kovacs, M. (2006). 16 O’Connor P. (2008).
6
ideolojik ayrımcılığı” nın “cinsiyet eşitliğini büyük oranda erkekler tarafından oluşturulan
bilgi ile saptamaya devam eden” geniş bir politika kapsamında oluştuğunu savunmaktadır.
Türkiye’deki kadın akademisyenlerle ilgili farklı birçok araştırma mevcuttur. Kadın
akademisyenlerin sorunları farklı yöntemlerle çeşitli bakış açılarıyla bu eserlerde
tartışılmaktadır 17
Türkiye’deki çoğu kadın akademisyen, akademik yükselmede genellikle cinsiyete dayalı
ayırımcılıkla karşılaşmadıklarını, fakat yöneticilik pozisyonlarına talip olma ve atanmada rol
çatışmasından ciddi bir şekilde olumsuz etkilendiklerini düşünmektedirler.18 İş hayatı ve
günlük hayat arasındaki ilişki geleneksel olarak “rol” kavramı ile kurulmuştur.19 Örneğin,
akademisyen bir kadın, akademisyen, akademisyen yönetici, tez danışmanı gibi iş hayatındaki
roller ve eş, anne, ev hanımı, kız çocuğu, kız kardeş, hala-teyze, komşu gibi iş hayatı dışında
birçok roller ile ilgili farklı sorumluluklar taşımaktadır.20 Kadın akademisyenlerin iş hayatı ve
günlük hayatlarında karşılaştığı zorluklar bir rol çatışmasının belirtileri olabilir. Rol çatışması,
belli bir rol ile ilgili çelişkili veya uyumsuz beklentilerin neden olduğu bir çatışma olarak
tanımlanmaktadır.21 Yazında, çalışma yaşamı ve çalışma dışı yaşam alanları arasındaki rol
çatışması, iki alan arasında uzlaştırılması mümkün olmayan bir çatışma olarak
nitelendirilebilmektedir.22 Bir çatışmanın “uzlaştırılamaz” diye nitelendirilmesinin temelinde
en başta zaman faktörünün yattığı belirtilmektedir.23 Bir kişiye verilen sınırlı zaman dilimi
içerisinde yapamayacağı ölçüde çok rol yüklendiğinde kişi ya gereği gibi bu rolleri yerine
getirememekte, ya da önem sırasına göre olabildiğince yapmaya çalışmaktadır. Zamana
dayanan rol çatışmasında bir rolün yerine getirilmesi için harcanan zaman öteki rolün yerine
getirilmesi için harcanacak zamandan çalınmakta, bu da iki rol arasındaki çatışmayı
uzlaştırılmaz kılmaktadır.
17 Ayrıntılı bilgi için bkz. Acar, F. (1983), Acar, F. (1989), Acar, F (1990a), Acar, F. (1990b), Acar, F. (1991), Acar, F. (1996), Acar, F. (1998a), Acar, F. (1998b), Cindoğdu D. ve Muradoğlu G. (1996), Ergün, M. (1978), Köker E. (1988), Kurnaz, Ş. (1996), Öncü, A. (1979), Özbilgin M ve Woodward D. (2003), Özkanlı Ö. ve Korkmaz A. (2000a), Spuler, B. (1975). 18 Ayrıntılı bilgi için bkz. Acar, F. (1983), Acar, F. (1986), Acar, F. (1990a), Acar, F. (1991), Acar, F. (1996), Acar, F. (1998b), Cindoğdu, D. ve Muradoğlu G. (1996), Köker, E (1988), Kurnaz, Ş.(1996), Özkanlı, Ö ve Korkmaz A. (2000b), Özkanlı, Ö ve Korkmaz A. ( 2000c). 19 Fichte, J. (1994). (Çeviren: N Çelebi), Sosyoloji Nedir?, Atilla Kitapevi, Ankara. 20 Çelebi, N. (1993), Bağımsız İşyeri Sahibi Kadınların Aile ve İş İlişkileri, Ankara: TC Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Yayınları. 21 Bovéė, C., Rill, J.V., Burkwood, M., ve Dovel, G.P., (1993), 22 Voydanoff, P., (1988), Work Role Characteristics, Family Structure Demands and Work/Family Conflict, Journal of Marriage and the Family, Cilt: 50, 749-761. 23 Greenhaus, J.H. & Beutell, N.J., (1995). Sources of Conflict Between Work and Family Roles, Academy of Management Review, Cilt: 10, 86.
7
Türkiye’deki üniversitelerde kadın akademisyenler, hem zaman, hem de beklentiler açısından
rol çatışması yaşadıklarını açıkça belirtmektedirler. Türkiye’deki kadın akademisyenler,
sorunun çözümünde rol çatışmalarının yönetimi için yapısal ve kültürel düzenlemeler ile ev
işleri, çocuk-yaşlı bakımına destek konularına odaklanmaktadır. Ayrıca, akademik ve özel
hayatlarını dengelemek için esnek çalışma saatleri, evden çalışma ve yarı-zamanlı işi de
içeren iş stratejilerini tanımlamaktadır.
Erkek akademisyenlerin daha fazla avantaja sahip oldukları kadın profesörler tarafından sık
sık belirtilmesine rağmen, Türkiye’deki kadın akademisyenler genellikle cinsiyet
ayırımcılığının mevcut olmadığını düşünmektedirler.24 Algılanan cinsiyete dayalı
ayırımcılığın olmaması, diğer ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’deki profesör
pozisyonundaki kadın oranının daha yüksek olması ile açıklanabilir. Bu oran, birçok ülkeden
yüksek olmasına rağmen, kadın akademisyenlerin kıdem ve liderliğe ulaşmasında birçok
engel de mevcuttur. Yükseköğrenimdeki toplumsal cinsiyet konusunu araştıran Türkiye’de
yapılan bazı çalışmalar, bu engelleri tanımlamıştır.25 Türkiye’deki kadın akademisyenlerin
yükselmesinin önündeki önemli engellerden biri, özellikle doçentlik döneminde yaşanan
kariyer ve aile rolleri arasındaki çatışmadır.26 Özkanlı ve Korkmaz tarafından belirtildiği
gibi,27 Türkiye’de üniversitelerde kadın akademisyenlerin karşılaştığı önemli sorunlarından
biri rol çatışmasıdır. Kadın akademisyenler, yükselme için isteğin en yoğun olduğu doçentlik
düzeyinde bu rol çatışmasını en yoğun biçimde yaşamaktadır. Akademik yükselmede erkek
ve kadının eşit ölçütlere uymak zorunda olmasına rağmen, gerçek hayatta iş ve iş dışı roller
nedeniyle kadınların erkeklerden daha çok çalışmak zorunda olduğu yaygın kanıdır. Kadın
akademisyenlerin iş dışındaki rollerindeki (eş, ev kadını, anne…vb.) değişiklikler rol
çatışmasıyla yakından ilgilidir. Bazı kadın akademisyenler, aile rollerindeki artan taleplerin iş
performanslarını düşürdüğünü belirtmişlerdir. Ayrıca, aile sorumluluklarından dolayı üst
düzey yönetim pozisyonları için kadın akademisyenler mücadele etmemekte, hatta kendilerine
üst düzey yöneticilik teklif edildiğinde bazen reddedebilmektedirler.
Türkiye’de birçok kadın akademisyen rol çatışmasını yaşamaktadır. Birçok kadın
akademisyen, annelik gibi aile sorumluluklarının akademik kariyer ilerlemesinde önemli bir
24 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000c) 25 Özkanlı, Ö. (2007a), The Situation of Academic Women in Turkey, TED Education and Science Journal, 32:144, 59–70. 26 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000a), s:315 27 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000b), s:321
8
engel olduğunu düşünmektedir. Bir çalışmada, kadın akademisyenlerin kariyer gelişimine
kişisel engellerin, aile ve arkadaşların destek vermemeleri, boşanma, özürlü çocuk ve idari
engeller olduğu belirtilmiştir.28 Türkiye’de üniversitelerde kadın akademisyenler ve rol
çatışması üzerine olan bir diğer çalışmaya göre, kadınlar ev işlerini yönetmekten
sorumludurlar. Bazı erkekler bu yükümlülükleri paylaşmaktan çok sadece isterse “yardım”
edebileceğini düşünmektedir. Erkeklerin çoğu ise, evle ilgili sorumlulukların tamamıyla
kadının görevi olduğunu düşünmekte ve yardımı bile gereksiz bulmaktadır. Bu nedenle, kadın
akademisyenlerin kariyerlerinde başarıya ulaşabilmesi ve yükselebilmesi için erkeklerden
daha çok çalışması gerekmektedir.29 Türkiye’de yapılan bir çalışmaya göre, işbölümündeki
toplumsal cinsiyet etkisi nedeniyle, erkeklerin sadece %20’si ev işlerini paylaşmaktadır.
Kadının ev ve iş sorumluluklarını dengeleme mücadelesi sürerken, Türkiye’deki çoğu koca ev
işlerinde çok küçük bir rol ile katkı sağlamaktadırlar.30 Türkiye’deki bazı araştırmalar31
kurumsal ayırımcılıktan çok algılanan iş/hayat rol çatışmasından dolayı kadın
akademisyenlerin genellikle idari pozisyon ve liderlik arayışı içinde olmadığını belirtmiştir.
Bu kadın akademisyenler, idari pozisyon ve liderlik için rekabet etmemelerinin bir nedeni
olarak da ailelerindeki artan sorumluluklarından dolayı üzerlerindeki artan taleplerin
yoğunluğunu daima ifade etmektedirler.32 Liderlik veya idari pozisyonları talep etmeyen
kadın akademisyenler, Carrington ve Pratt’ın33 üst düzey kadın yöneticilerin düşük temsil
oranını açıklayan çalışmasını da desteklemektedir. Yazarlar, “Ev ve işyerindeki cinsiyet
rolleri arasındaki karmaşık etkileşimin” aile sorumlukları da olan kadın akademisyenlerin en
büyük dezavantajları olduğunu ortaya koymuşlardır. İdari ve liderlik pozisyonlarının kadın
öncelikli olmaktan çok erkek öncelikli olması ve esnek çalışma koşullarının (esnek çalışma
saatleri, evden çalışma ve yarı-zamanlı çalışma…vb) yaygın olmamasından dolayı, kadın
akademisyenler aile ve çocuk-yaşlı bakım sorumluluklarını da tamamıyla üstlenmektedirler.
Bu durum, üniversite kültürlerinin kadınlara karşı soğuk34, teknokratik, ataerkil, hiyerarşik ve
cinsiyetçi35 olarak tanımlanmasına yol açmaktadır. Üniversiteler yazında kimi zaman, ‘erkek
28 Özbilgin, M. ve Woodward, D. (2003). Banking and Gender: Sex Equality in the Financial Services Sector in Britain and Turkey. London : IB Tauris. 29 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000a) 30 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000b) 31 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000a), Acar F. (1983), Köker E (1988) 32 Özkanlı Ö (2007a), s:59–70 33 Carrington K ve Pratt A. (2003) 34 Bagilhole, B (2002), Women in Non-Traditional Occupations Challenging Men, Palgrave Macmillan, Houndsmill.. 35 Hearn, J (1998). The critical study of men managers in universities, Winds of Change Women and The Culture of Universities, University of Technology Sydney, Sydney, 298.
9
kulübü’, ‘aile şirketi’, ‘erkek çalışma odası’ veya ‘erkek çocuğu çetesi’ gibi erkeklere özel
örgütsel kültürler olarak da tanımlanabilmektedir.
Bir diğer araştırma, kadınların terfi edebilmek için erkeklere göre daha fazla performans
göstermek zorunda olduğunu bulmuştur. Araştırma bulgularında, kadınların fark edilmesi ve
kariyer ilerlemesi için erkeklerden daha fazla çalışmak zorunda olduğu belirtilmiştir.36
Yönetim kültürü alanındaki çalışmalarında Chesterman, Ross-Smith ve Peters, birçok erkek
akademisyenin kadın akademisyen liderlere destek olduğunu, ancak diğer erkek
akademisyenlerce “tipik kadın liderlik stilinin” dile getirilip eleştirildiği sonucuna
ulaşmışlardır. Çalışmalarındaki bazı erkek liderler, liderlik rollerine doğru ilerleyen kadınlara
çok sert davranıldığı ve erkek meslektaşlarından beklenenden daha çok hedef oluşturulduğunu
ifade etmişlerdir. Ancak, bu sonuçlar Türkiye’deki çalışmalarla karşılaştırıldığında kadın
akademisyenlerin %70’i cinsiyet ayırımına uğradıkları kanısında olmadıklarını ifade
etmişlerdir, kadın akademisyenlerin sadece dörtte biri erkeklerin daha avantajlı olduğunu
belirtmişlerdir.37
Kadın akademisyenlerin hayatlarındaki rol çatışmaları kariyerleri ilerledikçe daha da önem
kazanmaktadır. Birçok kadın için kariyer rollerinin yeniden tanımlanmasının nedeni sık sık
ifade edilmektedir. Örneğin, bir çalışmada görüşülen kadın akademisyenler, kariyerlerinin
başında aileden destek almalarına ve yüksek derecede motive olmalarına rağmen, aile
rollerindeki artıştan kaynaklanan baskının kariyerlerindeki performans düzeyinin düşmesine
neden olduğunu belirtmişlerdir.38 Acar’a göre, kadın akademisyenlerin yaşadığı rol çatışması
kariyerlerinde ilerlemelerine önemli bir engel olmaya devam etmektedir.39
Avustralya’da üniversitelerde üst düzey kadın yöneticilerin karşılaştıkları sorunlar, yazarlar
tarafından yazılan ve ekte sunulan uluslararası hakemli dergilerde yayınlanan 1.1. , 1.2. ve
1.3. no’lu makalelerde Türkiye ile karşılaştırmalı olarak ayrıntılı açıklanmaktadır.
36 Mc Carthy S. (2005). 37 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000a). 38 Acar, F. (1983) s.411 39 Acar, F. (1991), s.155
10
III. Materyal ve Yöntem
Bu araştırma, üniversitelerdeki toplumsal cinsiyet ve yönetimle ilgili kültürlerarası bakış
açılarını inceleyen; Avustralya, İrlanda, Yeni Zelanda, Portekiz, Güney Afrika, İsveç, Türkiye
ve İngiltere’de yapılan çokuluslu bir çalışmanın parçasıdır. Sekiz ülkedeki araştırmacılar,
bugünkü ve önceki kadın/erkek Rektör ve Rektör Yardımcıları ile en az 20 yüz yüze görüşme
yapmışlardır. Bu araştırmada, Türkiye’de ve Avustralya’da üniversitelerdeki durum yüz yüze
yapılan görüşme bulguları ışığında incelenmektedir. Tüm ülkelerdeki görüşmelerde aynı soru
formu kullanılmıştır.
Soru formu başlıca üç bölüme ayrılmıştır. Soru formunun ilk bölümü, üst yönetimin tanımına
yöneliktir. Katılımcılardan üniversitelerindeki üst düzey yönetimi tanımlamaları istenmiş; üst
yönetime atanma deneyimleri, üst yönetimdeki kişilerin desteklenip desteklenmediği, desteğin
kimlerden olduğu ve yöneticiliğin iş/aile yaşantılarını nasıl etkilediği sorulmuştur.
İkinci bölüm, bugünkü ya da önceki pozisyonlarında yaşadıkları üst yönetimdeki işleyişe
odaklanmaktadır. Bu bölümde, kadınların farklı bir yönetim stili olup olmadığı, iş
arkadaşlarının bu durumu nasıl algıladığı, yönetim ekibi oluşturulurken cinsiyetin tercih
nedeni olup olmadığı, erkek ve kadınların çalışma tarzlarındaki farklar sorgulanmıştır.
Soru formunun son bölümü, yönetim kültürüne odaklanmakta, üst yönetime giden tipik
kariyer yolu, Rektör/Rektör Yardımcısı atanma süreçleri, bu süreçleri etkileyen yapılar ile üst
yönetimin cinsiyet profilini içermektedir. Soru formunun son bölümünde ayrıca, sadece
Rektörlere yöneltilen bazı sorular da mevcuttur. Rektörlerin üst düzey yöneticilik
pozisyonlarına atanma deneyimleri, erkek ve kadın yöneticilerin çalışma tarzları arasındaki
fark ve benzerlikler ile üst yönetimdeki kadın yöneticilerin konumu, karşılaştıkları kültürel ve
yapısal engeller sorgulanmaktadır.
IV. Analiz ve Bulgular
Türkiye’deki ve Avustralya’daki yüz yüze görüşmelerde, üst düzey erkek ve kadın
yöneticilerin kariyerlerinde yükselmeyi sağlayan örgütsel yapılar hakkında bilgiler
toplanmıştır. Üst düzey yönetime atanmada destekleyici faktörler, uluslararası kariyer
fırsatları ve ülke politikaları tartışılmıştır.
11
Kesin raporda Türkiye’de yapılan analiz ve bulgular ayrıntılı olarak incelenmektedir.
Avustralya’daki üniversitelerdeki durum ise, yazarlar tarafından yazılan ve ekte sunulan
uluslararası hakemli dergilerde yayınlanan 1.1. ve 1.2. no’lu makaleler ile 3.1., 3.3., 3.4. no’lu
tebliğlerde İngilizce olarak tüm ayrıntılarıyla karşılaştırmalı olarak açıklanmaktadır.
Türkiye’de üst yönetime yükselmede destek olan kişiler, aile ve yakın arkadaşların yanı sıra
Rektör, Rektör Yardımcısı ya da akademisyen meslektaşlardır. Meslektaşlarından gelen
destek üst düzey yöneticilerin mevcut pozisyonlarında kalmasını da sağlamaktadır. Üst
yönetimde bulunmak kariyer ve araştırmaya ayrılan zamanın azalması, iş dışı rollerin çokluğu
ve zaman yönetimindeki sıkıntılar nedeniyle iş hayatını olumsuz etkilemektedir.
Üst yönetim pozisyonunda bulunmanın avantajları olarak üst düzey yöneticiler tarafından,
kariyer tatmini, saygınlık, mali katkı, saygı duyulmak, “eşitler arasında birinci” olmak ve
üniversite strateji ve politikalarına yön veren yönetim ekibinin bir parçası olmak
sayılmaktadır. Ancak, tüm üst yöneticiler Rektör rolüne yükselmeyi hedeflememektedir.
Gelecek beş yıllık zaman sürecinde, birçoğu tamamıyla farklı bir kariyerde olmayı, araştırma
yapmaya ya da ders vermeye dönmeyi, emekli olmayı, yarı zamanlı çalışmayı planlamaktadır.
Türkiye’deki kadın akademisyenler, üst yönetim pozisyonlarına ulaşmak için engel olarak
özellikle ailenin destek yetersizliğini, üst yönetim ekibi ile üniversitedeki diğer kadın
meslektaşların muhalefetini belirtmektedirler.
Türkiye’deki üniversitelerde erkek ve kadın yöneticilerin resmi ve resmi olmayan tamamıyla
farklı rolleri vardır. Araştırma kapsamındaki üst düzey yönetici akademisyenlerin %70’inden
fazlası, çeşitli ve çelişkili rolleri arasında uyum sağlamaya gayret gösterdiğini belirtmiştir.
Türkiye’de bir akademisyenin üst düzey yönetici rolüne sahip olması durumunda,
akademisyenlik ve yöneticilik rolleri kaçınılmaz olarak çatışma içinde olmaktadır. Örneğin,
Rektör veya Rektör Yardımcısı üniversitelerde çok sayıda kamu görevlisini yönetmek
zorundadır, bu nedenle üniversitedeki yoğun iş temposu, özel yaşamına zaman ayıramamasına
yol açmaktadır. Araştırma kapsamında olup kendilerini özel hayatlarında yönetim rollerinden
soyutlayabilen yönetici akademisyenler sadece %55 dolayındadır.
Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmelerde kadın yöneticilerin çoğu rol çatışması yaşıyor
olmalarına rağmen, yönetim konusunda tüm çalışanlarla tam bir uyum içinde çalıştıklarını
12
ifade etmişlerdir. Araştırma kapsamındaki yöneticilerin yaklaşık %25’i, yönetim süreçlerinde
yaşanan sorunları rahatça çözebildiklerini belirtmektedirler. Ayrıca, kadınların iş hayatındaki
öğrenme tarzları ve profesyonel davranışlarını özel yaşamlarına yansıtmadıkları bulunmuştur.
Görüşülen erkek ve kadın yöneticilerin % 30’u yönetim deneyimlerinin farklı bir sosyal ve iş
yaşamı yarattığını belirtmiştir.
Görüşülen bir erkek yönetici aşağıdaki ilginç yorumda bulunmuştur:
Türkiye’de üniversitede Rektör olmak sahip olunan güç bakımından neredeyse kral
olmakla eşdeğerdir.
Araştırma bulgularına göre, Türkiye’de erkek ve kadın yöneticiler profesyonel kariyer
gelişimlerini açıklamalarına rağmen, yaklaşık % 70'i kendi kariyer gelişimini
planlamadıklarını belirtmiştir. Yöneticilik teklifinin meslektaşları, doğrudan Dekan ya da
Rektör tarafından yapıldığı durumlar da mevcuttur. Yönetici akademisyenler kaliteli işgücü
konusunda ciddi sorunlar yaşanmasından dolayı, birçok üniversitede süreklilik arz eden iyi bir
ekibi oluşturmanın zor olduğunu söylemişlerdir. Dolayısıyla, görüşülen tüm kişiler iş hayatı
ve sosyal hayatlarında bir denge kurmanın çok zor olduğunu ifade etmişlerdir.
Türkiye’de görüşülenlerden, üst yönetimi tanımlamaları istenmiştir. Bazı üst düzey
yöneticiler, üst yönetimi Rektör, Rektör Yardımcısı ve Dekan olarak tanımlarken, diğerleri
Rektör ve Genel Sekreter veya Rektörlük Ofisi olarak ifade etmişlerdir. Bazı yöneticiler,
Rektör, Rektör Yardımcısı ve Dekanın yanı sıra vakıf üniversitelerinde Mütevelli Heyet
Başkanı ve üyelerini de üst yönetim tanımına eklemiştir.
Ayrıca, görüşülenlere üst yönetici olmalarında herhangi bir engel yaşayıp yaşamadıkları da
sorulmuştur. Çoğunluğu bir engel yaşamadığını ve Rektör tarafından pozisyon için aday
olması konusunda cesaretlendirildiğini söylemiştir. Fakat görüşme yapılan bazı kadın
yöneticiler şu engelleri yaşadığını ifade etmiştir:
Evet, ben çok engelle karşılaştım. Yaşadığım engellerin bir kısmı üniversitenin içsel
politikalarından kaynaklı ve cinsiyet odaklıydı.
Kadın olmak karşılaştığım engellerin en başında geliyordu.
13
Evet, karşılaştığım engellerin bir kısmı yapıdan, bir kısmı ise kültürden kaynaklandı.
Çocuklarımın çok küçük olmasından dolayı üst düzey yöneticilik rolleri için
başvurmadım. Bu başvurumu, özel hayatımın daha kolay yönetilebilir olduğunu
düşününceye kadar erteledim.
Türkiye’de, kadın üst düzey yöneticilerin %57’si yönetici olmakta bazı engeller yaşadığını,
%33’ü rol çatışması yaşadığını ve %44’ü zamana bağlı rol çatışmasının iş/özel hayat
dengesini olumsuz etkilediğini belirtmiştir. Araştırmanın ilginç olan bir başka bulgusu ise,
Türkiye’de çoğu üst düzey yöneticilerin üst yönetim kariyeri için bir plan yapmamış
olmalarıdır. Türkiye’de görüşülen yöneticilerin beşte dördü, üst yönetici olmak için plan
yapmadıklarını belirtmişlerdir.
Türk katılımcıların, üst yönetimde bulunmalarında hangi faktör ve kişilerin destekleyici
oldukları konusunda bilinçli olduğu görülmüştür. Bazıları için, bu kişiler Rektör veya Rektör
Yardımcısı olarak tanımlanırken, diğerleri için onların akademisyen meslektaşlarıdır. Aile ve
arkadaşların desteği de ayrıca önemli olarak görülmüştür. Ayrıca, bazıları yönetim
deneyimlerini ve takım çalışmalarını daha etkili olarak görürken, diğerleri bu faktörleri
birlikte değerlendirmişlerdir. Üst yöneticilere günümüzde mevcut pozisyonlarında hangi
faktör veya kişilerin önemli olduğu da sorulmuştur. Buna verdikleri cevap, önceki soruya
verdikleri cevap ile çok benzer olmuştur.
Birçok Türk üst düzey yönetici, üst yönetimde bulunmanın iş/özel yaşam dengelerini
etkilediğini düşünmektedirler. Bazıları, üst yönetici olduğundan beri kişilerarası ilişkilerde
farklı bir yaklaşım ve/veya deneyim kazandıklarını belirtmektedir. Diğerleri, iş yüklerinin
arttığını ve bunun çalışmalarını olumsuz etkilediğini ifade etmektedirler. Birçok üst düzey
yönetici, hafta sonlarına da sarkan uzun bir çalışma haftasının iş ve aile hayatını dengelemeyi
zorlaştırdığını söylemiştir. Görüşülen bazı kadın yöneticiler, iş ve özel hayatları arasında
yaşadıkları rol çatışmasını karşılaştıkları en büyük engel olarak özellikle vurgulamıştır.
V. Sonuç ve Öneriler
Kesin raporda Türkiye’de yapılan araştırma sonuçları ve önerileri karşılaştırmalı olarak
ayrıntılı incelenmektedir. Avustralya’daki üniversitelerdeki durum ise, aynı anket formu ile
toplanan 21 adet anket verisine dayanılarak saptanmıştır. Karşılaştırmalı araştırma sonuçları
14
yazarlar tarafından yazılan ve ekte sunulan uluslararası hakemli dergilerde yayınlanan 1.1. ve
1.2. no’lu makaleler ile 3.1., 3.3., 3.4. no’lu tebliğlerde İngilizce olarak tüm ayrıntılarıyla
karşılaştırmalı olarak açıklanmaktadır.
Bu çalışma, Türkiye’deki üniversitelerde üst yönetimin, evrensel yükseköğretim değerleri ile
çelişkili olan örgütsel yapılara dayandığını ortaya koymaktadır. Bazı üniversitelerde kadın üst
düzey yöneticilere yönelik olan gizli cinsiyete dayalı ayırımcılığın devam ettiği açık bir
şekilde gözükmektedir. Ancak, birçok Rektör yapısal ve kültürel faktörlerin ayırımcılık
algısını desteklediğini henüz algılayamamaktadır. Araştırmada, Türkiye’deki üniversitelerde
kültürel ve yapısal engellerin ortadan kaldırılmasıyla üst yönetimdeki kadın sayısının
düşüklüğü sorununun çözülebileceği bulunmuştur.
Bu araştırma ile Türkiye’de üniversitelerde faaliyet gösteren üst düzey yöneticilerin,
kadınların üniversitelerdeki liderlik ve stratejik yönetime önemli katkılar sağladığını
düşündükleri ortaya çıkmıştır. Rektör ve Rektör Yardımcısı gibi üst düzey yönetim
pozisyonlarında kadınların düşük oranda temsil edilmesine rağmen, görüşülen bazı
yöneticilerin kadınların cinsiyete dayalı ayırımcılığa uğradığı ve yöneticiliğe yükselmede
engellerle karşılaştığı gibi algıları olmadığı bu araştırma ile bulunmuştur. Türkiye’de
üniversitelerin liderlik ve örgütsel kültürlerinde bir dönüşüm yapmaları gerekmektedir.
Kadınların üst düzey yönetimdeki düşük temsil oranını sürdüren yönetim kültürünün etkisi ve
yöneticiliğe atanmasında destekleyici mekanizmaların yokluğunun ivedilikle ele alınması
gerekir.
Türkiye’deki erkek ve kadın üst düzey yöneticiler, erkek ya da kadın meslektaşları ile
çalışmada çok az bir fark görmektedirler. Bazı üst düzey yöneticiler, üniversitede kadınlara
yönelik engeller olarak yurt içi ve dışı seyahatlerin çok olması, kariyere ara verme
zorunlulukları ve yükselme süreçlerini görmektedir.
Türkiye’de görüşülen kişiler, Rektörlerin çok güçlü olduğunu, vizyon, yön belirleme ve
üniversiteyi temsil etmede önemli katkı sağladıklarını belirtmektedirler. Ayrıca, Rektörlerin
üst yönetim ekiplerinde cinsiyet dengesinin değiştirilmesinde kritik bir role sahip oldukları
ifade edilmektedir.
15
Bu araştırma, Türkiye’deki üniversitelerde liderlik ve örgütsel kültürde bir dönüşüm ile üst
yönetimdeki kadınların düşük temsil oranını sürdüren yönetim kültürü etkisi ve destek
mekanizmalarının eksikliğinin ele alınması gerektiğini tartışmaktadır. Üniversitedeki üst
yönetimdeki kadınların karşılaştığı kültürel ve yapısal engellere yönelik çözüm önerileri şu
şekilde özetlenebilir:
• Üniversitelerde bazı alanlarda kadınların yoğunlaşmasına yönelik uygulamanın
değiştirilmesi, tüm alanlarda kadın akademisyen ve üst düzey yönetici sayısının
arttırılması.
• Kadın akademisyenlerin kariyerleri ve aile rolleri arasındaki çatışmalarına çözüm
bulmalarında destek sağlanması. Demokratik bir aile hayatına yönelik kültürel
değişimi özendirmek. Demokratik ailenin üyelerinin, özel hayattaki sorumlulukları
eşit bir şekilde paylaşmasının sağlanması.
• Rol çatışması ile mücadele edilmesi için kadınların ev işleri ve çocuk-yaşlı bakımında
yardım alabilmeleri için gerekli örgüt yapılarının kurulması. Çocuklu üniversite
personeli için etkili çocuk bakım hizmetlerinin kreş ve anaokullarında sunulması.
• Kadınlar için kariyer ve yöneticilik yerine annelik ve aile önceliklerini yaratan
toplumun değer yargılarının sorgulanması.
• Kadınların yükseköğretime ulaşmasını sağlamak için eşit fırsat ve sosyal ayrıcalıkların
sağlanması.
Sonuç olarak, ayrıntılı literatür tarama yapıldığında bu konuda Türkiye ve Avustralya için karşılaştırma biçiminde bu kadar detaylı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu kapsamda literatürde ilk kez elde edilen bulguların, iki ülke akademisyenleri arasındaki yönetim deneyimlerinin paylaşımına ve aralarındaki akademik – yönetsel işbirliklerini artıracak politikaların üretilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca, bu proje kapsamında saygın uluslararası hakemli dergilerde üç İngilizce makale, uluslararası alan endekslerince taranan ulusal hakemli dergilerde biri Türkçe olmak üzere iki makale yayınlanmış ve uluslararası bilimsel toplantılarda beş tebliğ sunulmuştur. Bu tebliğler bildiri kitabında ya da CD’sinde tam metin olarak basılmıştır. Bu bağlamda, proje kapsamında yapılan toplam on yayın ile Ankara Üniversitesi yabancı yayın istatistiklerine de olumlu katkıda bulunulmuştur.
VI. Kaynaklar
Acar, F. (1998a) Kadınların İnsan Hakları: Uluslararası Yükümlülükler. 20. Yüzyılın Sonunda
Kadınlar ve Gelecek, Ankara: TODAIE Yayınları, 23–31.
Acar, F. (1998b), Türkiye Üniversitelerinde Kadın Öğretim Üyeleri. 75 Yılda Kadınlar ve
Erkekler. Tarih Vakfı Yayınları, 313–321.
16
Acar, F. (1996), Türkiye’de Kadın Akademisyenler: Tarihsel Evrim ve Bugünkü Durum.
Akademik Yaşamda Kadın, Türk-Alman Kültür İsleri Yayını, 75–87.
Acar, F. (1991), Women in Academic Science in Turkey. Women in Science: Token Women
or Gender Equality?, London Worcester: Billing & Sons Ltd.,147-171.
Acar, F. (1990a), Role Priorities and Career Patterns: A Cross-Cultural Study of Turkish and
Jordanian University Teachers, Storming the Tower Women in Academic World, London,
Acar, F. (1990b), “Türkiye’de Kadınların Akademik Kariyere Katılımı”. Değişen Bir
Toplumda Kadınların İstihdam İmkânlarının Geliştirilmesi Konferansı, Ankara, 81–100.
Acar, F. (1989), Women’s Participation in Academic Science Careers: Turkey in 1989.
Proceedings of the Improving Prospects for Women in Changing Society: The Years Ahead
International Conference,
Acar, F. (1986), Working Women in a Changing Society: The Case of Jordanian Academics.
METU Studies in Development. 10, 307–324.
Acar, F. (1983), Turkish Women in Academia: Roles and Careers. METU Studies in
Development. 10 (4), 409–446.
Bagilhole, B (2002), Women in Non-Traditional Occupations Challenging Men, Palgrave
Macmillan, Houndsmill.
Bagilhole, B. ve White, K (2008). Towards a gendered skills analysis of senior management
positions in UK and Australian Universities, Tertiary Education and Management. 14:1, 1–
12.
Bagilhole, B. ve White, K. (2005), Benign Burden: gender and senior management in the UK
and Australia, 4th European Conference on Gender Equality in Higher Education, Oxford.
17
Bovéė, C., Rill, J.V., Burkwood, M., ve Dovel, G.P., (1993), Management, McGraw-Hill,
New York.
Carrington , K. ve Pratt, A. (2003), How far have we come? Gender disparities in the
Australian Higher Education System. Current Issues Brief No.31, Canberra : Information and
Research Services, Department of the Parliamentary Library.
Çelebi, N. (1993), Bağımsız İşyeri Sahibi Kadınların Aile ve İş İlişkileri, Ankara: TC
Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Yayınları.
Chesterman, C, Ross-Smith, A & Peters, M (2003), Changing the landscape? Women in
academic leadership in Australia, McGill Journal of Education, Cilt: 38, no. 3, 421–436.
Cindoğdu , D. ve Muradoğlu G. (1996), Türkiye’de Muhasebe ve Finans Dalındaki Bilim
Kadınlarının İş ve Aile Rolleri ile Baş etme Stratejileri, Akademik Yaşamda Kadın., Ankara :
Türk-Alman Kültür İşleri Yayını, 244-260.
Ergün, M. (1978), II. Meşrutiyet Döneminde Eğitim Hareketleri. Basılmamış Doktora Tezi,
Ankara Üniversitesi, Ankara.
Erkut, S. (1982), Dualism in Values towards Education of Turkish Women, Sex Roles, Family
and Community in Turkey. Bloomington, Ind.: Indiana University Turkish Studies, 121-132.
Ersöz, A.G. (1988), Kamu Yönetiminde Yönetici Olarak Çalışan Kadınların Geleneksel ve
Çalışan Kadın Rollerine İlişkin Beklentileri, 20. Yüzyılın Sonunda Kadınlar ve Gelecek,
TODAİE Yayını, Ankara, 255–264.
Fichte, J. (1994). (Çeviren: N Çelebi), Sosyoloji Nedir?, Atilla Kitapevi, Ankara.
Günlük Şenesen, G. (1996). Türkiye Üniversitelerinin Üst Yönetiminde Kadınların Konumu.
Akademik Yaşamda Kadın. Ankara : Türk-Alman Kültür İşleri Yayını, 209-244.
Greenhaus, J.H. & Beutell, N.J., (1995). Sources of Conflict Between Work and Family
Roles, Academy of Management Review, V. 10, 76–88.
18
Harley, S. (2003). Research Selectivity and Female Academics in UK Universities: From
Gentleman’s Club and Barrack Yard to Smart Macho?, Gender and Education, 15:4, 377-392.
Hearn, J (1998). The critical study of men managers in universities, Winds of Change Women
and The Culture of Universities, University of Technology Sydney, Sydney, 296-303.
Husu, L. (2000). Gender Discrimination in the Promised Land of Gender Equality, Higher
Education in Europe, XXV:2, 221–228.
Kloot, L. (2004). Women and leadership in universities: a case study of women academic
managers, International Journal of Public Sector Management, 17:6, 470–485.
Kovacs, M. (2006), Roles, Changes, Genders-Women as an Analytical Category of Social
Science in Hungary, East Central Europe, Vol. 28, 141–147.
Köker, E. (1988), “Türkiye’de Kadın, Eğitim ve Siyaset: Yüksek Öğrenim Kurumlarında
Kadının Durumu Üzerine Bir İnceleme”, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi,
Kurnaz, Ş.(1996). II. Meşrutiyet Döneminde Türk Kadını, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Machado-Taylor, M., Özkanlı, Ö. White, K. ve Bagilhole, B. (2007). Breaking the Barriers to
Women Achieving Seniority in Universities, EAIR Forum, Innsbruck.
McCarthy, S (2005), The Leadership Culture Performance Connection Transforming
Leadership and Culture The State of the Nations, Human Synergistics, Wellington.
Mihail, D. (2006). Women in management: gender stereotypes and students’ attitudes in
Greece, Women in Management Review, 21:8, 681–689.
Neale, J. ve White, K. (2004). “Almost there: a comparative case study of senior academic
women in Australian and New Zealand”, Proceedings of NAWE Pay and Employment Equity
for Women Conference, Wellington http://www.nacew.govt.nz/conference2004/papers.html.
19
O’Connor, P. (2008). “The Elephant in the Corner: Gender and Policies Related to Higher
Education”, Paper presented at Conference on Women in Higher Education, Queen’s
University Belfast, April 19th/20th .
OECD, (2006), Women in Scientific Careers: Understanding the Potential, OECD, Paris.
Öncü, A. (1979). Uzman Mesleklerde Türk Kadını. Türk Toplumunda Kadın, Sosyal Bilimler
Derneği Yayını, Ankara.
ÖSYM (2010). 29-Nisan–2010 tarihinde http://www.osym.gov.tr web sitesinden
indirilmiştir.
Özbilgin, M. ve Woodward, D. (2003). Banking and Gender: Sex Equality in the Financial
Services Sector in Britain and Turkey. London : IB Tauris.
Özkanlı, Ö. (2007a), The Situation of Academic Women in Turkey, TED Education and
Science Journal, 32.144, 59–70.
Özkanlı, Ö.(2007b), “Women in Senior Management in Turkish Higher Education, Meeting
of Investigators Eight Country Study on Women in Senior Management in Higher
Education”, Universidades Portuquesas Centro de Investigacao de Politicas do Ensino
Superior (CIPES), Porto, Portuguese.
Özkanlı Ö. ve White K. (2008). Leadership and strategic choices: female professors in
Australia and Turkey, Journal of Higher Education Policy and Management, 30:1, 53–63.
Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000a), Kadın Akademisyenler. Ankara Üniversitesi Yayını,
Ankara, No:586.
Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000b), Academic Women in Turkey: The Structure of
Attitudes towards Role Conflict. The Global Awareness Society International Ninth Annual
International Conference Proceedings Book. Bloomsburg University Publication. New York,
USA, 26–28 Mayıs, 314–322.
20
Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000c), “Turkish Women in Academic Life: Attitude
Measurement towards Gender Discrimination in Academic Promotion and Administration”,
Emerging Economies: Academy of Business Administrative Sciences 2000 International
Conference Proceedings Book, St. Bonaventure University Publication, Prague, Czech
Republic, 56.
ÖSYM (2008), “2007–2008 Academic Year Higher Education Statistics”, Ankara, Turkey.
Rain, J., Lane, I.M. ve Steiner, D.D., (1991), A Current Look at the Job Satisfaction/Life
Satisfaction Relationship: Review and Future Considerations, Human Relations, C. 44, 287-
307.
Rees, T. (2005), “Keynote address to 4th European Conference on Gender Equality in Higher
Education”, Oxford.
Reskin, B.F. ve Roos, P.A. (1990), Job queues, gender queues: Explaining women’s inroads
into male occupations, Temple University Press.
Ryan, M. ve Haslam, A. (2004), Obstacles beyond the glass ceiling: the glass cliff and the
precariousness of Women’s Leadership Positions. Presentation to ATN WEXDEV, Sydney.
Saunderson, W. (2002), Women, academia and identity: Constructions of equal opportunities
in the ‘new managerialism’ – A case of lipstick on the gorilla? Higher Education Quarterly,
56:4, 376–406.
Schein, V. (2007), Women in management: reflections and projections, Women in
Management Review, 22:1, 6–18.
Spuler, B. (1975), Tanzimat ve Atatürk Döneminde Türk Eğitim Sistemleri ve Mukayeseleri.
Atatürk Devrimleri I. Milletlerarası Sempozyumu Bildirileri., İstanbul: Sermet Matbaası,
428-439.
Thanacoody, P. (2006), Career Progression among female academics: a comparative study of
Australia and Mauritius, Women in Management Review, 21(7), 536–553.
21
Thomas, R. ve Davies, A. (2002), Gender and New Public Management: Reconstituting
Academic Subjectivities. Gender, Work and Organization, 9: 4, 372- 397.
Van den Brink, M. ve Brouns, M. (2005), “Does Excellence have a Gender? A National
Research on Recruitment and Selection Procedures for Professorships at Dutch Universities”,
paper presented to 4th European Conference on Gender Equality in Higher Education,
Oxford.
Voydanoff, P., (1988), Work Role Characteristics, Family Structure Demands and
Work/Family Conflict, Journal of Marriage and the Family, Cilt: 50, 749-761.
Wilson, K. (2005), Caught between difference and similarity: the case of women academics,
Women in Management Review, 20:4, 234–248.
Woodward, D. (2007a), Work-life balancing strategies used by women managers in British
“modern” universities, Equal Opportunities International, 26:1, 6–17.
YÖK (2010), 29-Nisan–2010 tarihinde http://www.yok.gov.tr web sitesinden indirilmiştir.
22
VII. Ekler
a)Anket Formu
1. Getting into - and on in - senior management ALL
1.1. How do you define senior management in your university? 1.2. Did you experience any difficulties in becoming a senior manager? 1.3. In retrospect did you consider management as a career path or was it unplanned? 1.4. What factors or people were most supportive in getting you into your current/last management position? 1.5. What factors or people were most supportive in your current/former tasks in senior management? 1.6. Has being in senior management affected your work/life experience? If so, in what ways? 1.7. What do you see as the advantages and disadvantages of being in university senior management? 1.8. Where do you see your career in five years time? Why do you say that?
2. Doing senior management in your current/last position ALL
2.1.How do you think you are/were seen by your male colleagues? And your female colleagues? 2.2. (If male) Are you more comfortable in an all male management team or a predominantly female one? (If female) Are you more comfortable in an all female management team or in a predominantly male one? 2.3. Based on your experience, what sort of things are different about working with women at your level in comparison with working with (other) men? What about working for a female boss compared to working for a male boss? 2.4. Do you think women in senior management feel the need to adopt male management styles? Does this vary according to discipline? 2.5. Are you aware of areas/disciplines where academic women are most likely to be found in your university? What do you see as the characteristics of these areas? 2.6. What do you think women see as the barriers to promotion in your university?
3. Broader management culture
3.1. What do you see as the typical career path into senior management at your university? 3.2. Describe a typical VC/Rector/President in your university. 3.3. What kinds of characteristics do you think are valued in senior management in your university? What about personal qualities and skills? 3.4. What bodies do you see as crucial in recruitment or blocking recruitment into senior management? 3.5. Describe the appointment process of senior managers in your University? Are there key bodies or individuals who influence the process? 3.6. What is the balance of males and females in senior management in your University? How many of these women are academics? 3.7. How powerful do you think Rectors/VCs/Presidents are in relation to faculties? What do you see as their key contribution to an organization? What about as regards the gender profile of senior management?
23
4. For Rectors only
4.1. What has been your experience of selection panels for senior management appointments? 4.2. Have you appointed academic and/or non-academic women to your management team? Why/why not? 4.3. What have been your observations about the working styles of female and male managers? 4.4. Do you think that women prefer to work with men or women or both? Why do you say that? 4.5. Is there anything that someone in your position could do about the current predominantly male management culture? 4.6. Does having women in senior management positions really make a difference, or not? In terms of management decisions? What about to faculty? Students?
b) Mali Bilanço ve Açıklamaları
Proje için tahsis edilen 20 200 TL’lik ödeneğin (Tablo A) 10.273.580 TL’lik kısmı (Tablo B) ayrıntılı kalem detayları verilerek kullanılmıştır. Bu miktarla sarf - teçhizat malzemesi satın alınmış ve veri toplama aşamasında anketör çalıştırılmıştır. Proje için tahsis edilen 9,926.420 TL ise kullanılmamıştır.
Tablo A – Proje Bütçesi
Bütçe Kodu
Ödenek Adı Ödenek Türü
Ödenek Tarihi
Gelir Miktarı
2-03-2 Tüketime Yönelik Mal ve Hizmet Alımları
2 08/10/2008 2,500.000
6-03-3 Yolluklar 6 14/07/2008 3,100.000
6-03-5 Hizmet Alımları 6 14/07/2008 9,000.000
6-06-1 Mamul Mal Alımları 6 14/07/2008 5,600.000
Toplam Ödenek: 20,200.000
Tablo B – Kalan Ödenek Toplamı
Bütçe Kodu Ödenek Adı Hareket Tarihi Gider Miktarı
2-03-2 Tüketime Yönelik Mal ve Hizmet Alımları 24/12/2008 2,499.260
6-03-5 Hizmet Alımları 30/11/2008 5,605.000
6-06-1 Mamul Mal Alımları 28/11/2008 1,621.320
6-03-3 Yolluklar 14/4/2009, 15/4/2010
548.000
Toplam Gider: 10,273.580
Toplam Ödenek: 20,200.000
Kalan: 9,926.420
24
c) Makine ve Teçhizatın Konumu ve İlerideki Kullanımına Dair Açıklamalar
Proje ödeneği ile dijital kameralı fotoğraf makinesi ile ses kayıt cihazı alınmıştır. Bu makinelerin gelecekte yapılması düşünülen araştırmalarda da kullanılması planlanmaktadır.
d) Uluslararası bilimsel toplantılarda sunulan ve bildiri kitabında(Proceedings) ya da CD’de basılan bildiriler -Özkanlı, Ö., K.White, “A Comparative Study of Gender and Senior Management in Turkish and Australian Universities”, 3rd International Conference on International Business and Inter-Cultural Management, Proceedings CD, Aalborg, Danimarka, 27-29 Ekim 2008. -Özkanlı, Ö., “Structural and Cultural Barriers for Women in Senior Management in Turkish Universities”, Women’s World 2008 Conference, Proceedings CD, Madrid, 3-9 Temmuz 2008. - Özkanlı, Ö., K. White, “Leadership and Strategic Management: Women as Senior Managers in Turkish and Australian Universities”, IV. International Strategic Management Conference, Saraybosna, 19-21 Haziran 2008, s.s. 637-645. -Özkanlı, Ö., K. White, “Leadership and Strategic Choices: Women Professors in Turkish and Australian Universities”, III. International Strategic Management Conference Proceedings Book, Antalya, Turkiye, 21- 23 Haziran 2007, s.s. 69-79. -Özkanlı, Ö., “Women in Senior Management in Turkish Higher Education”, Meeting of Investigators Eight-Country Study on Women in Senior Management in Higher Education, Universidades Portuguesas Centro de Investigaçao de Politicas do Ensino Superior (CIPES), Porto, Portekiz, 4-6 Mayıs 2007. e)Uluslararası Hakemli Dergilerde Yayınlanan Makaleler - Özkanlı, Ö., K. White, “ A Comparative Study of Perceptions of Gender and Leadership in Australian and Turkish Universities”, Journal of Higher Education Policy and Management, Avustralya, 33:1, Şubat 2011’de yayınlanmak üzere kabul edildi. (Kapsandığı Endeksler:Academic Search, Australian Education Index, Contents Pages in Education, EBSCO Online, EBSCO CD Rom Database, EconLit, Education Journal, Educational Research Abstracts Online (ERA), e-JEL, ERIC, Higher Education Abstracts, Journal of Economic Literature, Research into Higher Education Abstracts, Sociological Abstracts). - Özkanlı, Ö., K. White, “Gender and Leadership in Turkish and Australian Universities”, Equal Opportunities International Journal, Cilt. 28, Sayı:4, s.s.324-335, 2009(Kapsandığı Endeksler: ABI/Inform ProQuest, British Library Direct,Business Source Premier,CSA Worldwide Political Science Abstracts,EBSCO Host,Educational Management Abstracts, Educational Research Abstracts,Emerald Full Text,FRANCIS (International Humanities and Social Sciences),Informatics J-Gate,Ingenta Connect,International Abstracts of Human Resources,IBSS (International Bibliography of the Social Sciences),Multicultural Management Abstracts,OCLC Online First Search,Sociological Abstracts,Sociology of Education Abstracts,Studies on Women and Gender Abstracts,SwetsWise,Ulrich's Reference Source).
25
- Özkanlı, Ö., K. White, “ Leadership and Strategic Choices : Female Professors in Australia and Turkey”, Journal of Higher Education Policy and Management, Avustralya, 30:1, 2008, s.s. 53-63. (Kapsandığı Endeksler:Academic Search, Australian Education Index, Contents Pages in Education, EBSCO Online, EBSCO CD Rom Database, EconLit, Education Journal, Educational Research Abstracts Online (ERA), e-JEL, ERIC, Higher Education Abstracts, Journal of Economic Literature, Research into Higher Education Abstracts, Sociological Abstracts). f)Uluslararası alan endekslerince taranan ulusal hakemli dergilerde yayınlanan makaleler - Özkanlı, Ö., “ Türkiye’de Üniversitelerde Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Karşılaştıkları Kültürel ve Yapısal Engeller”, Mülkiye Dergisi, No: 267, Güz/ 2010, s.s. 265-281(Kapsandığı Endeks: TÜBİTAK- ULAKBİM ISI Web of Science,WOS).
—Özkanlı, Ö. , “The Situation of Academic Women in Turkey”, TED Education and Science Journal (TED Eğitim ve Bilim Dergisi), Cilt:32, Sayı: 144, Nisan 2007, s.s. 59–70(Kapsandığı Endeks: SSCI).
TARİH ADI VE SOYADI İMZA 5.7.2010 Prof. Dr. Özlem Özkanlı