Çanakkale cephesi’nde 5’nci ordu kuruluncaya …...Çanakkale cephes’nde 5’nc ordu...

Ç A N A K K A L E A R A Ş T I R M A L A R I T Ü R K Y I L L I Ğ I

123

Yıl 13 Güz 2015 Sayı 19 ss. 123-160

Çanakkale Cephesi’nde 5’nci Ordu Kuruluncaya Kadar Topçuluk Faaliyetleri

Ahmet ESENKAYA*

Özet

Bu araştırmada 5. Ordu’nun kuruluşuna kadar Çanakkale Boğazı’nda, civar sahillerde ve karada yürütülmüş olan sahil savunma ve kara topçuluk faaliyetlerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu amaca ulaşmak için post-pozitivist paradigma altında nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Mevcut dokümanlar askeri arşivlerden, askeri eserlerden ve askeri anılardan taranarak elde edilmiştir.

Yapılan araştırma sonucunda Osmanlı Devletinin güneyden gelecek tehlikelere karşı, Çanakkale Boğazı’nın en dar bölgesinde kaleler yapmış olması, sahil savunma topları yerleştirerek İstanbul’u emniyet altında tutma çabası, bölgede muharebe öncesi ciddi bir savunma hazırlığının var olduğunu göstermektedir. Avrupa’da patlak veren savaşa paralel olarak, derhal özel, bölgesel ve genel seferberlik ilanı ile başlayan ve kadro dışı bırakılmış topların kadroya alınması ile devam eden bir süreç başlamıştır. Savunma amaçlı yönerge hazırlanmış, Alman teknik personeli tarafından topçuluk eğitimi verilerek hazırlıklar devam ettirilmiştir. Savunma gündemli süreç çok hızlı işlediğinden dolayı, ne yapılacaksa onunla ilgili süratle karar alınmaya ve hemen yapılmaya çalışılmıştır.

Sahil savunma ve kara topçuluk faaliyetlerinde de, ‘Birleşik Filo’nun ve iç ve dış aktörlerin Çanakkale Boğazı’na karşı ortaya koydukları anlık baskılara karşı ani ve acil önlemler alınma yoluna gidilmiştir. Mayın hatlarını korumak için bataryalar kurmaya, ‘merkez topçu tahkimâtı’nı güçlendirilmeye, tahrip müfrezelerine karşı önlemler alınmaya, gemilerden, bölgenin güneyinden, kuzeyinden toplar getirerek uygun yerlere yerleştirmeye çalışılmıştır.

Tüm bu emeklerin sonucu ise mükemmeldir: 18 Mart 1915 günü üç asır boyunca kimsenin önünde duramadığı emperyalist devlerin, bu vatanın kahraman evladı karşısında düştüğü acınacak halleridir.

Anahtar kelimeler: Çanakkale Savaşı, Topçuluk Faaliyetleri. I. Dünya Harbi

* ÇanakkaleOnsekizMartÜniversitesi,EğitimFakültesi,TarihEğitimi,e-posta:[email protected];[email protected]

Ahmet Esenkaya

124

Artillery Operations in the Gallipoli Front Until the Establishment of the 5th Army

Abstract

The aim of this article is to reveal the coastal defense and field artillery operations made in the Dardanelles, nearby coasts and on land until the establishment of the 5th Army. The document analysis technique among qualitative research methods under post-positivist paradigm has been used in order to reach this aim. Available documents have been acquired from searching among the military archives, military works and military memoires.

As a result of the research conducted, it has been observed that serious defense preparations existed in the region prior to the battle as the Ottoman Empire constructed fortifications in the narrowest part of the Dardanelles to counter the dangers that would come from the south and it tried to keep Istanbul safe by deploying coastal defense batteries. Being in parallel with the start of the war in Europe, a process started with the immediate declaration of special, regional and general conscriptions, continuing with the deployment of guns that were previously removed from usage. Instructions regarding defense were produced and the preparations continued as German technical staff gave artillery training. As the process regarding defense continued very fast, it was tried to take decisions and put them into action as quickly as possible.

In regards to coastal defense and field artillery operations, rapid and urgent countermeasures were used against the sudden attacks launched to the Dardanelles by the ‘United Fleet’ and by the domestic and foreign actors. It was tried to establish batteries to protect the lines of mines, strengthen the ‘central artillery fortifications’, take precautions against demolition parties, bring guns from ships and from the southern and northern areas of the region and deploy these to proper positions.

The result of all this labor was perfect: Imperial states, against whom no one could stand for three centuries, fell into a miserable position on March 18, 1915, against the brave sons of this country.

Keywords: Gallipoli Campaign, Artillery Operations, World War I


125

Giriş

BirinciDünyaSavaşı,tarihingördüğüenkorkunçsavaşlardanbiridir.OsmanlıDevletidedâhil,dörtimparatorluğunvehanedanınyıkılmasınasebepolmuşbirsa-vaştır.Anadolu’daTürkunsurunadayananyepyenibirCumhuriyetinkurulmasınaönayakolmasıaçısındandaTürktarihindeayrıbiryerivardır.

Bucihansavaşısadecedenizvekarakuvvetlerinindeğil,pekçokmilletinveırkınkıyasıyamücadeleverdiğimodernteknolojinindeilksavaşıdır.Savaşıngerçeksebeplerininenbüyükdilimini,sanayileşmişülkelerarasındaiktisadivesiyasiege-menliğielegeçirmemücadelesioluşturur.

1914yılınakadarAvrupa’daegemengüçleriniçteniçesürençatışma,milyonla-rınkanaveacıyabulanacağıbirsürecibaşlatacaktır.Dahaöncebuamaçlakullanılma-mışolandenizaltı,uçak,zeplin,tank,gemi,pekçokkorkunçmoderncihazınilkkezdeneneceği,artıkgeridönülmesiimkânsızbiryolagirilecektir.

Avrupa’nıntamamınayakınınınveRusya,OsmanlıDevleti,Japonya,AmerikaBirleşikDevletleri’nindekatıldığıbusavaşta -kayıp,esirveyaralılardasayılacakolursa-insankaybının37milyonkişiyibulduğugörülür.Dörtyılıaşkındevamedensavaşınmaddizararıdaçokbüyükboyutlardadır.OsmanlıDevletiisebirçokcephedesavaşaraktahminen400.000’eyakınevladınışehitvermiştir.

ÇanakkalemuharebelerisavaşınikiyılkadaruzamasındanBolşevikihtilaline,sömürgelerdeprestijkaybınakadarbeklenmedikpekçokgelişmelerinyaşanmasınasebepolmuştur.DünyanıngüneşbatmayansömürgeimparatorluğununTürk’ühafifealırtarzda‘inat’ve‘gurur’küstahlığıyla‘Türk’edersverme’düşüncesibelkidebuyaşananlarınözünüoluşturur.

ÇanakkaleCephesi’ndebuvatanınevladı,kendisindenözelliklesilahveteknikgüçbakımındançoküstünkuvvetlerindenizdenvekaradanyaptıklarısaldırılarado-kuzbuçukayboyunca,ağırkayıplarpahasınadirençgöstermişvesonuçtaenbüyükikiemperyalistgücüncepheyiterkedipgitmesiylehakettiğizaferikazanmıştır.

Balkan Harbi’nde (1912-1913) ele geçirdiği EgeAdaları’nı sağlama almak,Türkleri Ege Denizi’nden uzaklaştırmak isteyen Yunanistan, 19Ağustos 1914’te,Türkiye’nin henüz tarafsız bulunduğu sırada İngiltere’ye, Çanakkale’de bir cepheaçılmasınıönermişvebutakdirdekuvvetleriniİngilizKomutanlığı’nınemrinevere-ceğinibildirmişti.Fakatbuöneri,böylebirhareketinOsmanlı’nınsavaşagirmesiniçabuklaştıracağıdüşüncesiylereddedilmişti.

2Ağustos1914günüİttihatçıHükumet,Almanyailegizliittifakanlaşmasıyap-tıktansonrakararaşamasındahiçbirşeyeskisigibiolmamıştır.ArtıkipinucuAlman-lardadır.BugelişmedenbirhaftasonraikiAlmansavaşgemisininBoğaz’agirerekÇanakkale’yegelip,peşindenİstanbul’ademirlemesiylebirlikte,bunlarıizleyenBir-leşikFilo’nunÇanakkaleBoğazıönündekisayısıkısasürede14’eulaşmıştı.

TürkiyeAlmanya’nınyanındasavaşagirdiktensonraKasım1914’teİngiltereDenizKurmayBaşkanıAmiralFischer’leBahriyeNazırıChurchill,Türkkuvvetle-

Ahmet Esenkaya

126

rininSüveyş’e hücumlarını önlemek amacıylaGeliboluYarımadası’nabir çıkarmayapılmasınıönerdi;fakatSavaşKabinesi,buteklifidekabuletmedi.

Nihayet1915yılı başında,ogünekadargörülmemiş ağırhava şartlarınındaetkisiyleAvrupa’dakimuharebeler,mevzisavaşınadönüşünceİngilizler,bütünkuv-vetleriniBatıcephesineyığmaktansa,ÇanakkaleyadaBalkanlar’daikincibircep-he açarak, savaşı farklı yöne çevirmeyi ciddi olarak düşünmeye başladı. BöyleceRusya’ya lojistikdesteksağlanabileceğigibi İstanbul’unelegeçirilmesiyleTürklerAlmanya’danayrılmakzorundakalacaktı.

TürklerinİngilizlerekarşıSüveyşKanalı’nayaptıklarıharekâtta(3Şubat1915)başarı elde edilememiştir. İngilizlerin Mısır’da bulunan kuvvetlerin bir kısmınınÇanakkale’dekullanılmasıimkânıdaortayaçıkıncaBoğaz’ınöncelikledonanmaylageçilmesinevedonanmaMarmara’yagirdiktensonraarkadanyetiştirilecekkuvvet-lerinBoğazlarınveİstanbul’unişgalindekullanılmasınakararverilmişti.(Londra,17Şubat1915)

Avrupa’dabaşlayanmuharebelerlebirlikteGenelkurmayemriyleözelseferber-lik emri ilan edildi.Özel, bölgesel vegenel seferberlik ilanlarınınpeş peşe takibi,gözleriÇanakkaleBoğazı’naçevirdi.ArtıkBaşkomutanlıkveMüstahkemMevkiKo-mutanlığıBoğazısavunmaktanbaşkabirşeydüşünecekhaldedeğildi.

ÇanakkaleBoğazısavunulacaksa,sahilsavunmatoplarıbirandagündemdekiilk sırayı aldı.ZatenFatihSultanMehmet’lebaşlayıp II.Abdülhamit’lededevamedensahil toplarıylayapılansavunmahizmetleri,dönemininihtiyaçlarınadacevapverecek konumda idi. Devlet zayıfladıkça modernleştirilme faaliyetlerine daha daözengösterildi.

Seferberlikilanıylahâlihazırdakitabyavebataryalarlaişebaşlandı.İlköncekad-rodışıbırakılmıştoplarınkadroyaalınmasıemriMüstahkemMevkiKomutanlığı’naulaştırıldı.Mayınhatlarıoluşturma,etraftakikarabirliklerinibölgeyesevketmegibipekçokveacilönlemleralınmayabaşlandı.

Bundansonrakiyaşanacaksüreç,dörtbölümolarakelealınacaktır.BaştaOs-manlıDevleti’ningüneyde,ÇanakkaleBoğazı’nınendaryerindekaleleryapıp,sahilsavunma toplarıyerleştirerek İstanbul’uemniyetaltında tutmaçabasınayerverile-cektir.Almanlarlayapılangizlianlaşmadan,3Kasım1914günü‘BirleşikFilo’nunbombardımanınakadaryaşanansüreçteneleryapılmayaçalışıldığındanbahsedilecek-tir.İkinciplanlıbombardımanınyapıldığı25Şubat1915gününekadarBoğaziçinde,sahillerdevekaradayerleştirilentoplarlailgilibilgilerpaylaşılacaktır.26Şubat1915-17Mart1915günlerindeortayakonandahakaygılısüreçtedahaplanlıhareketetmegerekliliğiortayaçıkınca,bombardımansonrası sahil savunma toplarını tahrip içinyapılan çıkartmalara karşı nasıl tedbirler alındığı, gemilerden sökülen veyamayınhatlarınıkoruyacakolantoplarınnasılyerleştirildiğineyerverilecektir.Sonbölümdede18Mart1915gururluzafergünüaktarıldıktansonra,25Martgününekadarkara-dayapılan topçulukhizmetlerindenbahsedilip,5nciOrduKomutanlığı’nagetirilen


127

AlmanMareşalLimanvonSanders’inbölgeyegönderilmesiylegündemsonlandırı-lacaktır.

Osmanlı Devleti’nin Boğaz’daki Savunma ve Topçuluk Faaliyetleri

TarihçiNaima,II.Mehmet’inİstanbul’ufetihtensonradüşmanınMarmarade-nizinegirmesiniengellemek için,ÇanakkaleBoğazı’nınendarnoktasınakarşılıklıikimüstahkemkaleyaptırıpburalarayeterikadartopyerleştirdiğinikaydetmektedir.1

XVII. yüzyılda Hollandalı Amiral Kingsberg, Boğaz’ın her iki yakasında250’denfazlatopunyerleştirilmişolduğunuhabervermektedir.2

Raşid Tarihi’nde korsan saldırılarına engel olmak için Sultan IV. Mehmet(Avcı)’inannesiValideSultan tarafından1660yılında tamamlananSeddülhahirveSultanhisar(Kumkale)adındaikikaleinşaettirildiğibildirilmektedir.3

Donanmasının1771’deÇeşme’deyakılmasıüzerineOsmanlıDevleti,başkentİstanbul’utehditaltındahissetmeyebaşlamasıüzerineBoğazınstratejiknoktalarında,BarondöTott’undakatıldığıçalışmalarlayenitabyalarkurulmuştur.4

Savunma amacıyla 1800 yılında General Keller’e de Çanakkale Boğazıistihkâmlarıiçinplanlarhazırlattırılmıştır.5

1806senesindeBoğaztabyalarınınmodernizeedilmesivazifesiFeyziEfendi’yeihaleedilmiştir.Gözetlemezafiyetiyüzünden,İngilizdonanmasıanibirhareketleBo-ğazıgeçerekİstanbulönlerinegelerekdemiratmıştır.BirmüddetburadakalıpOsman-lıDevleti’nitehditlersavuranAmiralDuckworth,elletutulurhiçbirneticealamadan3Mart1807’degeridönmeyebaşladığındaÇanakkaleBoğaz’ıkıyıistihkâmlarındanaçılanateşlerlehaylihırpalanmıştır.6

1809yılındabölgedemeydanagelenşiddetlideprem,kaleveistihkâmlarındabüyükhasarayolaçmasıyüzündenİstanbulyönetimihemenhareketegeçmiştir.1815yılındaBoğaz’ınherikitarafındakidepreminkaleveistihkâmlardakiizlerisilinmeyeçalışılmışveburalardakitopmiktarı662’yeçıkarılmıştır.HazinNavarinvakasındansonra da tahkimata daha da önemverilmiştir. 1831yılında top sayısıCevdetPaşatarafından591olarakkaydedilmiştir.7

1 Tarih-i Naima,C.VI,İstanbul1280,s.406,418.2 EdwardRaczyki,1814’te İstanbul ve Çanakkale Seyahat,TercümanYayınları,İstanbul1980,s.48.3 Tarih-i Raşid,C.VI,İstanbul1282,s.14-15.4 AliKaraca,“ŞanlıZafer’eGidenYolİçinAsırlarcaSürenBirEmekÇanakkaleBoğazınınTahkimi

(1655-1915)”,Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşları Araştırma Mer-kezi, 85. Yılında Atatürk ve Çanakkale savaşları Sempozyum Bildirileri 23-24 Mart 2000 Çanakkale,Çanakkale2001,s.64.

5 A.g.m.,s.656 Aynı yer.7 Tarih-i Cevdet, C.VI.,İstanbul1286,s.187-188.

Ahmet Esenkaya

128

1836’daBoğazsavunmasınıngirişinikimilyukarısındanbaşlayıp,ÇanakkaleveNaraarasındakiyaklaşıkbirmillikalanayerleştirilenbataryalaradayandığınıbe-lirtenMoltke,savunmaiçingeneliamacauygunortaçaplıTürk,İngiliz,FransızveAvusturyayapımı580topunyerleştirildiğinibelirtmektedir.Bumanzarakarşısında,topçuaraçvegereçlerinindüzenliveyeterliolmasıhalinde,dünyadahiçbirdüşmandonanmasınınBoğaz’danyukarıyelkenaçmayacesaretedemeyeceğinisöylemekte-dir.8

1880sonrasıBoğazlardakisavunmadurumuyenidenelealındı.Oluşturulanas-kerikomisyonlarbirçokdefaBoğaz’agelerekincelemelerdebulundu;taktikplanlargeliştirildi.BuçalışmalarsonundaTopçuveİstihkâmKomisyonu,ÇanakkaleBoğazsavunmasınıdörthatolarakdüzenledi.KalevesahilbataryalarınaTophane’dedökü-len toplardanbaşka,Avrupa’dan(özellikleAlmanya’dan)alınanKrupp,Armstrongcinsitoplaryerleştirilmeyedevamedildi(1883-1992).Bunaekolarakmodernsavaşgemilerininateşlerinedayanıklıistihkâmvetabyalarıninşasıdasürdürüldü.HakkıveCemilPaşalarbizzatbuişleriorganizeiçinpadişahII.Abdülhamittarafındangörev-lendirildi.AyrıcaBoğazlarda1nciile2nci

TopçuAlaylarıile564mevcutlubirtorpidobölüğüoluşturuldu.9

Diğerbirönemligelişmeolarak,Boğazlarıgeceprojektörlerleaydınlatmaça-lışmalarıbaşlamışveyerlifabrikalardabualetlerinüretiminegeçilmiştir.1890’lardasavunmabakımındanistihkâmlarınüçkısmaayrılmasıuygungörülmüştür.Bunagörebirincikısım,200topiçerenSeddülbahir,KumkaleveEskihisarlıkkaleleri;ikincikı-sım58topmevcutluKepezburnu,KuşburnuveMecidiyetabyalarıileBoğazveNarakalelerindenoluşmaktadır.

Tophane-iAmireveUmumAskeriOkullarNazırıZekiPaşa,II.Abdülhamit’esunduğu, Çanakkale Boğazı’ndaki tahkimatı ve uygun yerlere istihkâmlar yapılıpelektriklifenerlervetoplarkonularakaskeryerleştirilmesiiçeriklive13Eylül1896tarihliaşağıdakirapor,otarihtekigenelsavunmadurumunuözetlerniteliktedir:10

“Kendisiyle görüşülmesi tarafınızdan ferman edilen General Cicakof’la görüşülmüştür. Sonuçta, Kilitbahir ve Seddülbahir istihkâmları, diğerlerinden daha ileride ve Boğaz’ın girişinin iki yakasında bulunduğundan, Çanakkale kentinin civarında bulunan diğer istihkâmların bu istihkâmlara yardımı müm-kün olamayacaktır. Bu sebeple Boğaz’a girmek isteyen düşman donanmasının Kumkale ve Seddülbahir istihkâmlarına bütün kuvvetiyle ateş açacağından, bu istihkâmların da tahrip edileceğinden şüphe yoktur.”

“Fakat Çanakkale kentinin civarında bulunan diğer istihkâmların bü-yüklükleri ve donanımlarının kuvvetliliği sebebiyle düşman donanmasının o

8 HelmuthvonMoltke(Çev.HayrullahÖrs),Türkiye Mektupları,İşBankasıYayınları,İstanbul1960,s.58-62.

9 EnverZiyaKaral,Osmanlı Tarihi,C.VIII,s.354.10 BOA,Y.PRK.ASK,115/6;Belgekısmenözetlenmişvesadeleştirilmiştir.


129

bölgeden ileriye güçlükle geçebileceğini göstermektedir. Boğaz’ı kapatmak için daha ileride bulunan torpido hattı, bu istihkâmların dışında olup korumasız ol-duğundan adı geçen torpido hattını korumak için yanına dört-beş büyük topun da yerleştirilebileceğini, büyük bir istihkâm yapılması gerektiğini ve bunun da haritada Dardanos adıyla anılan tepede inşa edilmesini tavsiye etmektedir.”

“Bundan başka Boğaz’a girmek isteyen düşman donanması gece girme-ye çalışacağından, bu tip gece yapılacak manevralara karşı asıl engel elektrikli sahil projektörleri olacağından gereken yerlere elektrik fenerleri konulması ve bu şekilde gece gezmelerinin de imkânsız hale getirilmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.”

“Bir de bölgeye çok sayıda asker çıkarılmasının Bolayır istihkâmları ha-ricinde Saros Körfezi’nden mümkün olabileceğini görüp; buna da Bolayır’daki istihkâmların karşılık verebileceği mümkün ise de; yine bu istihkâmlara 15 san-timetrelik toplar yerleştirmek gereklidir. Şimdiye kadar bunun da konulamamış olduğunu arz ederim. Ayrıca bu istihkâmların arkasında Anafarta ve Kabatepe tarafından asker çıkarılarak istihkâmları almaya çalışmak mümkün olduğun-dan, o taraftan gelecek düşman askerine karşılık vermek gerekmektedir. Kilye ovası yönünden ve Kocadere tarafından, vadinin içerisine iki-üç hafif istihkâm inşaatıyla, iki batarya kadar sahra toplarıyla donatılması ve bunların korun-ması için de her biri 800 mevcutlu dört tabur piyade askerine ihtiyaç olduğunu rapor etmiştir.

“Geçen yıl bütün istihkâmların arka taraflarını korumak için 12 tabur pi-yade askerine ihtiyaç olduğu da Bahr-i Sefid Boğazı Muhafızlığı Vekâleti’nden bildirilmiştir.”

“Çanakkale Anadolu Mecidiye tabyası yakınında bulunan dağın yarı yerlerinde bir havan tabyası inşa edilmekte olup, General’in görüşüne göre adı geçen havan tabyasının oraya inşasından vazgeçilip, dağın zirvesi gerisine inşasının daha uygun olduğunu ve o civarda bulunan torpido istasyonunun ya-kın bulunan istasyonlardan birinin içine inşasında düşmandan korunacağını” ifade etmektedir.

Belgenin sonkısmındadaPadişah’ın isteği doğrultusundaGeneral’in,RusyaDevleti’ndenteminedebileceğiektorpidoveelektrikfenerlerinintesisindeyardımcıolabileceğinedairbilgilerdemevcuttur.

Dönemintanıklarından11ÇanakkaleMüstahkemMevkiKurmayBaşkanıSela-hattinAdilPaşa,AnadoluhattıBoğazgirişininsahiltopusavunulmasıileilgiliolarakanılarındaaşağıdakibilgilereyerverir12:

11 MüstahkemMevkiKomutanıCevat(Çobanlı)Paşa’nıncepheileilgilianıkitabımevcutdeğildir.12 SelahattinAdil(YayınaHazırlayan:EnverKoray),Hayat Mücadeleleri, Selahattin Adil Paşa’nın Ha-

tıraları,İstanbul1982,s.119-121.

Ahmet Esenkaya

130

“….Üstün atış gücüne sahip bir donanmaya karşı hiçbir özelliği olma-yan beton kazamatlı ve toprak siperli çeşitli tabyalara yerleştirilmiş ağır ba-taryaların atış alanları ve atış mesafeleri dikkate alınarak bölgenin savunma durumunun tanzimine geçilmişti.

Ne girişteki atış uzaklıkları 7.000 metreyi geçmeyen 22 santimetre ça-pındaki ağır topların ve ne de ikişer toplu Ertuğrul ve Orhaniye bataryalarının düşman saldırısının makas ateşi karşısında ciddi bir savunma güçleri olama-yacağı belli idi. Zaten gerçekler de bunu sonradan göstermiştir. Savunmanın, Boğazın içinde yapılması ve bütün savunma vasıtalarının Çanakkale-Kilitbahir hattı ile İntepe ve Eskihisarlık hattı arasında yoğunlaştırılması uygun görülerek bütün çalışmalar bu prensip kararının uygulanmasına harcanmıştı.

Bu esasa göre giriş teşkilatı aynen bırakılacak ve zaten mevcut olan Ça-nakkale-Kilitbahir istihkâmları mümkün olduğu kadar sağlanabilecek büyük çaplı ve uzun mesafeli toplarla takviye edilerek bir Merkez Grubun kurulması; Kepez-Soğanlıdere batısındaki mayın hatlarını korumak için de her çeşit hafif ve sahra toplarından faydalanması; projektörler ile gece atışını sağlayacak bir engel hattı meydana getirilmesi, bunların ilerisinde kısmen engel hattına karşı yapılacak girişimleri uzaktan karşılamak, hem de duruma göre merkez grubunu bombardıman etmek isteyen ağır düşman gemilerinin hareketsiz ve serbestçe ateşine engel olmak ve hem de bir ölçüde zayıf olan güvertelerine karşı dikey atışlarla etkili olabilmeleri için orta çapta (15 santimetrelik) top, obüs ve ha-vanlarla Karantina-Soğanlı(dere) hattı batısındaki sırtlarda, topların fazlaca cephanesinden faydalanılarak bir ileri hat kurulacak idi.

Bu sayede Müstahkem Mevki top atışlarının bu hat üzerinde toplanması suretiyle en yüksek bir atış kuvveti sağlamış olacaktı.

Bu plan çerçevesinde atış menzilleri, yeni külahlı mermilerle 14-16 km’ye çıkarılan 35 cm çapındaki ve 24 ve 35,5 cm’lik topların merkez grubunda toplanmasına karar verilmiştir. Dardanos, Akyarlar, Soğanlıdere, Domuzderesi bölgesinde bir kısmı kıyıda ve bir kısmı yamaçlarda Karadeniz Boğazı ile sa-vaş gemilerinden çıkarılıp yavaş yavaş gönderilen toplarla, Mesudiye, Cevat Paşa, Muin-i Zafer gibi yeni bataryalar kurulması da onaylanmıştır. Balkan Savaşı’ndan sonra satın alınan 15 santimetrelik sahra obüsleri ile 28 santimet-reliğe kadar eski tip havanların Erenköy ve Tenger sırtlarına yerleştirilmesine başlanmıştır. Bazı sahte bataryalar kara barutla kendilerini gösterecek soba borularından yapılmış, Kilitbahir girişinde telsiz istasyonunun bulunduğu Yıl-dız Tepe’deki 7,5 santimetrelik ve hastane sırtında 8,8 santimetrelik seri ateşli birer uçak bataryası yerleştirilmiştir.”

ÇanakkaleBoğazı’nısavunmaöncesiistihkâmlardakitabyavebataryatoplarıaşağıdakigibidir:

Dışistihkâmlar:13

13 AliKaraca,“SavunmaSistemininAnaUnsuru İstihkâmlarBakımındanÇanakkaleBoğazıTahkimi


131

Rumeliistihkâmı:HellesBurnu:2adet24santimetre35çapKrupp(9,4pus-luk);1)Tekkeburnu:4adet12santimetreobüs(4,7pusluk);3)Seddülbahir:2adet28santimetre22çapKrupp(4,7pusluk);Seddülbahir:2adet26santimetre22çapKrupp(10,2pusluk);Seddülbahir:2adet24santimetre22çapKrupp(9,4pusluk);Seddülbahir:4adet8,8santimetre22çapseriateşli(3,4pusluk).

Anadolu sahili: Orhaniye: 2 adet 24 santimetre 25 çap Krupp (9,4 pusluk);Kumkale:2adet28santimetre22çapKrupp(9,4pusluk);Kumkale:2adet26san-timetre22çapKrupp (10,2pusluk);Kumkale:2adet24santimetre22çapKrupp(9,4pusluk);Kumkale:1adet24santimetre21çapKrupp(8,7pusluk);Kumkale:1adet24santimetre15çapKrupp(5,9pusluk);Kumkale:1adet24santimetre15çapKrupp(5,9pusluk).

Ortaistihkâmlar:Rumelisahili:Havuzlar:4adet12santimetremuhasaratopu(4,7pusluk); f7Kumburnu:6 adet 4,7obüs (1,8pusluk); g74 adet 12 santimetre(4,7pusluk);e7Muin-iZafer:4adet7,5santimetre30çapseriateşli(2,9pusluk);d6SoğanlıdereŞark:3adet7,5santimetre45çapseriateşli(2,1pusluk);e7Soğan-lıderegarp:4adet12santimetremuhasaratopu(4,7pusluk);A7SoğanlıdereŞark:4adet8,8santimetre30çapseriateşli(3,4pusluk),4adet7,5santimetresahratopu(2,9pusluk);7Mesudiye3adet15santimetre45çapseriatışlı(5,9pusluk);M15SoğanlıdereCenup:3adet15santimetrehavan(5,9pusluk);M14TekirdereŞark:4adet12santimetreobüs(4,7pusluk);M13TekirdereŞark:6adet12santimetreobüs(8,2pusluk);M12ÇomakTekirdere:6adet15santimetreobüs(5,9pusluk);M10Çomakdere:6adet21santimetreobüs(8,2pusluk);M3Kerevizdere:6adet15santimetreobüs(5,9pusluk).

Anadolusahili:8Dardanos:3adet15santimetre45çapseriateşli(5,9pusluk),3adet7,5santimetre40çapseriateşli(2,2pusluk);a8Kepezburnu:3adet15santi-metre40çapseriateşli(5,9pusluk);b8KepezFener:4adet8,7santimetresahratopu(3,3pusluk);e8Mesudiye:4adet7,5santimetre45serivikers(2,9pusluk);Aktabya:6adet5,7santimetreserivikers(2,9pusluk);d8:4adet5,7santimetresahratopu(5,9pusluk);c8CevatPaşa:3adet15santimetre26çapKrupp(5,9pusluk);44Karatepe:4adet21santimetrehavan(8,2pusluk);44Karatepe:4adet15santimetreobüs(5,9pusluk);45Çamlık:4adet15 santimetreobüs (5,9pusluk);46Çamlık:4adet21santimetreobüs(8,2pusluk);47Kocadere:4adet15santimetreobüs(5,9pusluk);53İntepe:4adet21santimetreobüs(8,9pusluk).

İçİstikamlar:

RumeliSahili:22Değirmenburnu:6adet24santimetre22çapKrupp(9,4pus-luk);17Namazgâh:1adet28santimetre22çapKrupp(9,4pusluk),1adet26santi-metre22çapKrupp(10,2pusluk),9adet24santimetre22çapKrupp(9,4pusluk),2adet24santimetre35çapKrupp(9,4pusluk),3adet21santimetre22çapKrupp

(1655-1915)”,Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri(25-27Ekim1999İstanbul),ATASEYayınları,GenelkurmayBasımevi,Ankara2000,s.320-321(dipnot58).

Ahmet Esenkaya

132

(8,2pusluk),3adet15santimetreobüs(5,9pusluk);16Hamidiye(ikinci):2adet35,5santimetre35çapKrupp(14pusluk);12RumeliMecidiye:2adet28santimetre22çapKrupp(11pusluk),4adet24santimetre35çapKrupp(9,4pusluk);Yıldız:6adet15santimetre2,6çapKrupp(5,9pusluk).

Anadolusahili:33Nara:2adet26santimetre22çapKrupp(10,2pusluk),5adet24 santimetre22çapKrupp (9,4pusluk),5 adet15 santimetre26çapKrupp(5,9pusluk);24AnadoluMecidiye:3adet28santimetre22çapKrupp(11pusluk),4adet26santimetre22çapKrupp(10,2pusluk),2adet24santimetre22çapKrupp(9,4pusluk),2adet21santimetre22çapKrupp(8,2pusluk),3adet15santimetre22çapKrupp(5,9pusluk),23Mecidiyeilerisi:6adet21santimetre22çapKrupp(8,2pusluk),20Çimenlik:1adet35,5santimetre35çapKrupp(14pusluk),1adet35,5santimetre22çapKrupp(14pusluk),1adet24santimetre35çapKrupp(9,4pusluk),1adet21santimetre35çapKrupp(8,2pusluk),4adet15santimetreobüs(5,9pus-luk);19Hamidiye(birinci):3adet35,5santimetre35çapKrupp(14pusluk),7adet24santimetre35çapKrupp(9,4pusluk).

Müstahkem Mevki Komutanlığı

MüstahkemMevkibirliklerininbüyükkısmı,barışzamanındavarolanvege-neldeyerdeğiştirmeyenbirliklerdenmüteşekkildir.KolordustatüsündeolanMüstah-kemMevkiKomutanlığıüçtümenile3ncüSüvariTugayıve3ncüKolordubağlıbirliklerinden oluşmaktadır. 3 ncüKolordu iseTekirdağ ve çevresinde,ÇanakkaleBoğazı’nınsavunmasındansorumluolup,31Temmuz’dakiteşkilatyapısıitibariyle7nci,8nci,9ncuPiyadeTümenleriile3ncüSüvariTugayı,3ncü,4ncüve5nciAğırTopçuAlaylarındanoluşan2nciAğırTopçuTugayıve3ncüKolordubağlıbirlikle-rinibarındırmaktadır.14

Barışkuruluşuolarak3ncüKolordubağlıbirlikleri;AstsubayNumuneTabu-ru,3ncüObüsTaburu,dörtbölüklü3ncüİstihkâmTaburu,3ncüTelgrafBölüğü,İstihkâmİnşaatTaburu,HizmetKıtası,3ncüUlaştırmaTaburu,UlaştırmaDeposuveSanayiTakımlarıdır.15

Özel, Bölgesel ve Genel Seferberliğin İlanı ve Topçuluk Hizmetleri (2 Ağustos 1914-3 Kasım 1914)

Özel, Bölgesel ve Genel Seferberlik

ÇanakkaleMüstahkemMevkiKomutanlığı,31Temmuz1914akşamıözelse-ferberlikemrinikuruluşundakibirliklerebildirmiştir.16

14 ATASEArşivi,No:5/2453,Kls.3964,Dos.H-1,F.1;26ncıPiyadeAlayı’nın1nciTabur’uyoktu.ATASEArşivi,No:7/8746,Kls.5337,Dos.7,F.1.

15 ATASEArşivi,No:5/2453,Kls.3964,Dos.1,F.1.16 ATASEArşivi,No.5/2453,Kls.3964,Dos.H.1,F.1-10.


133

HarbiyeNezareti’nin2Ağustos1914günüsaat01.00’dabölgeselseferberlikkonusunda3ncüKolorduKomutanlığı’nagönderdiğiyazılışifreliemri,saat02.45’teKolorduKomutanlığı’naulaşmıştır.İlgiliemirde,askeribirimlerinsefermevcudunayükseltilmesi istendiği gibi,MüstahkemMevkiKomutanlığı’nın, kıyıların gözetil-mesiveMüstahkemMevkitopçusuylahaberleşmeninsağlanabilmesiiçinmuhaberebölüğünündeseferberedilmesiönerilmiştir.17

ÇanakkaleMüstahkemMevkitopçusununsilahlandırmavedonatılmasıiçin3ncüKolorduKomutanlığı’nca48saatlikbirsüreöngörülmüştür.18

2Ağustos1914’te9ncuTümen,kıyılarıngözetilmesivekorunmasıkonusunda-kialdığıdüzeniÇanakkaleMüstahkemMevkiKomutanlığı’nabildirmiştir.19

Aynı günMüstahkemMevkiKomutanlığı,Başkomutanlık’a bağlanmıştır. İl-giliKomutanlık’ınsavunmasınıntemelinimevcut2nciTopçuTugayı,herbiriikişertaburlu olmak üzere üç ayrı (3 ncü, 4 ncü, 5 nci) topçu alayı oluşturmaktadır.Butugayda32’siÇanakkaleBoğazı’nda,üçüBolayırmevziindeolmaküzere,toplam35bataryavardır.20

Kadro Dışı Bırakılmış Topların Kadroya Alınması ve Yeni Topların Yerleştirilmesi

BarışzamanındaHarbiyeNezareti15Haziran1914tarihliemriyleÇanakkaleBoğazı’ndakibataryasayısıAğırTopçuGenelMüfettişiPosseldtveİstihkâmBirlik-leriGenelMüfettişiWeberPaşalarınönerisiylebarışzamanıiçin35’ten22’yeindiril-mişve13bataryakuruluşdışıbırakılmışveterkedilmiştir.21

1Ağustos1914’te3ncüağırTopçuAlayı’nınKepez’deki5nciBataryasındakadrodışıbırakılmışolanmantellitoplardanKepez’deyenibirbataryaoluşturulupmevzilendirilmesiemredilmiştir:22

KadrodışıbırakılmışolanYıldıztabyadakihavanbataryası2Ağustos1914’tetekraryerinialınarak,eğitimebaşlamasıemriverilmiştir.23

5Ağustos1914 tarihli seferkuruluşu,ÇanakkaleMüstahkemMevki topçusuiçinemirgönderipterkedilmişolanbutabyalardakibataryalarvetoplaryenidenku-

17 ATASEArşivi,No.5/2453,Kls.3964,Dos.H.1,F.1-9.18 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.1,F.1-10.19 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.1,F.1-14.20 ATASEArşivi,No.5/2453,Kls.3964,Dos.H.1,F.1-24,1-26,1-27.21 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.1,F.1-1,1-3.22 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.1,F.1-31.23 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.1,F.1-55.

Ahmet Esenkaya

134

ruluşadâhiledilmiştir.24HarbiyeDaireside,9Ağustos1914’teöncelerikadrodışıbırakılmıştoplarınkadroyaalınmasıemredilmiştir.25

10Ağustos 1914’te 4 ncü ağır TopçuAlayı bölgesinde Soğanlıdere ağzındabirmantelli veya adiKrupp topu bataryasıyla, 3 ncü ağırTopçuAlayı bölgesindeKepezveÇimenliktabyalarındabirernordanfiltbataryasıkurulmasıemriverilmiş-tir.26HarbiyeNezareti, 13Ağustos1914 tarihli emirleriyle,ÇanakkaleMüstahkemMevkii’ndenbirağırdepotaburununkurulmasıistenmiştir.27

Çatalca ve Edirne MüstahkemMevkii’ndeki toplarla, ordunun elindeki ağırtoplarınbirer bölümününÇanakkale’yekaydırılması;HarbiyeveBahriyeNezaretidepolarındakitoplarla,ÇanakkaleMüstahkemMevkideposundakieskitoplarınkul-lanılması;eskisavaşgemilerindensökülentoplardandayararlanılması,ilgiliemrindevamınıoluşturmuştur.28

17Ağustos1914’teİstanbul’dangönderilen75/40’lıkbirgemitopuKepez’deki5nciBatarya’yabırakılarak,bubatarya6topaçıkarılmıştır.29

Çatalca’dangönderilerek17Ağustos 1914’teÇanakkale’yegelen iki bataryaYıldızveNaratabyalarınayerleştirilerekateşehazırhalegetirilmiştir.Tabyalardakibataryalariçin6ncıAğırTopçuAlayı’ndan4subayve135ergelecektir.30

ÇabukateşliikigemitopundanoluşanDardanosBataryası,Başkomutanlık’ın16/17 (veya 19)Ağustos 1914 tarihli emirleriyle gönderileceği bildirilen üç adet150/40’lıkçabukateşlitoplabeşçıkarılmışve2Ekim1914’teateşehazırhalegeti-rilmiştir.31BöyleceDardanosBataryası,Boğazgirişineateştoplayabileceketkilibirateşgücünekavuşturulmuştur.

DardanosBataryasıyöresinemevzilendirilmekiçin120milimetrelikbirobüstakımı23Ağustos1914’teİstanbul’danÇanakkale’yegönderilmiştir.32

6ve9Eylül1914’teİstanbul’danÇanakkale’yetoplamüçtopnamlusuylaikmaledilentoplar25Eylül1914’temevzilendirilmiştir.33

24 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4624,Dos.70,F.1-1.25 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-1,F.1-35.26 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.1,F.1-48.27 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-1,F.1-42.28 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4624,Dos.70,F.1-1.29 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.1,F.1-49.30 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-1,F.1-50.31 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-2,1-16,1-37.32 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-39;Sonradanverilenbiremirle4Şubat1915’te

Kumburnu’naintikalettirilmiştir.33 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi 1 nci Kitap,s.88.


135

8Eylül1914’teGoncasuyuvePalazbaba tabyalarındakidörthavantopundanüçüTengerderebölgesindeseçilmişolanmevzilereyerleştirilmiştir34

İstanbul’dan25Eylül’de8nciAğırTopçuAlayıilebirliktegelmişbulunan150milimetrelikobüslerden9ncuTümenbünyesindeoluşturulanobüsbataryasıdaAlçı-tepeçevresindegörevlendirilmiştir.35

ÜçdepotaburundanoluşanDepoAlayı(3ncü,5nci,6ncıTaburlar)nın,Ana-dolutarafındatoplubulundurulmasıkararlaştırılarak,Erenköy’egönderilmesivebu-radakiBölgeKomutanlığıemrindeolmasıuygungörülmüştür36.

Mayın Hattı Koruma Bataryası

16Ağustos1914tarihindeSoğanlıdereağzındabirmayınhattıkorumabataryasıkurulmayabaşlanmıştır.37

Başbakanlıkmakamından20Ağustos1914günüdüşmansavaşgemilerininÇa-nakkaleBoğazı’nasaldırmasıdurumundaBoğaz’ınkapatılacağıilgililerebildirilmiş-tir.38

Boğaz’ınmayınlarlasavunulmasındansorumluvedoğrudanBahriyeNezareti’nebağlıbirmayınmüfrezesimevcutolup;komutanıKıyıTopçusuveMayınBirlikleriGenelMüfettişiAlmanSchack’dır.39Schack’ınönerisinedayanılarakBoğaz’dasabittorpidoistasyonlarınınkurulmasıiçinikitorpidokovanının,Boğaz’dangeçebilecekyabancı savaş gemilerine karşı torpido atmak üzere Çanakkale-Kilitbahir arasındakullanılması kararlaştırılmıştır. Bu amaçla 27Ağustos 1914’te bir torpido kovanıKilitbahiriskelesinde;ötekiikilikovanında28Ağustos’taÇanakkalefeneriyanınamonteedilmiştir.40

ÇanakkaleBoğaz’ınayönelebilecekmuhtemelsaldırıgirişimlerinekarşı,2nciAğırTopçuTugayı,MayınMüfrezeveFilotillaKomutanlıklarınaderhalveilkveri-lenemirlerde;“Birliklerinhazırlıklıolmaları,kıyılarayönelikdüşmancahareketlereateşlekarşıkonması,topçubirliklerininhazırlıkderecelerininartırılması,mayınmüf-rezesinin işaretverildiğindegörevinebaşlayacakbiçimdegerekli düzenleri alması,geceleyinBoğazgüvenliğininsağlanmasıiçinkeşifetkinliğininartırılması”istendi.41

34 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-14.35 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.3,F.1-37,1-48,1-90.36 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4836,Dos.H-1,F.1-26.37 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-1,F.48.38 BOA,BEO,32/947.39 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-32,1-116,1-131.40 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-32,1-49,1-74,1-116,1-131.41 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-1,F.1-40,1-41.

Ahmet Esenkaya

136

Alman Personel ve Topçuluk Eğitimi

Naratabyasındabirağırdepotaburukurulmasıveağırtopçualaylarındanse-çileceksubayların,butaburdatopçulukeğitimiyapmaları;bundansonradaheralaybölgesindebirerdepobölüğüoluşturulup,bubölüklerdetoplarıntürlerinegöreeğiti-mindevamettirilmesineözengösterilmesiistenmiştir.Kurulanbudepotaburlarınınsubayihtiyacınıkarşılamakiçinİstanbul’dan13ağırtopçuüsteğmenive17asteğmengönderilmişse de, devamında ihtiyacı karşılamak için emekli subaylardan istifadeedilmeyolunagidilmiştir.42

Çanakkalebölgesindekiemeklitopçusubaysayısı,yalnızdepotaburlarınınih-tiyaçlarınıkarşılayabileceğinden,ötekibirliklerinsubayihtiyaçları içinMüstahkemMevkiKomutanlığı’ncaHarbiyeNezareti’ndenistektebulunulmuştur.43

Boğazsavunmasında,ateşgücününetkinliğininartırılmasıbüyükbirönemta-şıdığı içinMüstahkemMevkiKomutanlığıncatoplarla,cephanevegereçlerinhızlasavaşahazırlanmasıveTürkerlerininAlmansubaylarınınyönetimindetopçulukbakı-mındanyetiştirilmeleriamacıyla,Almanpersonelindenyararlanmayolunagidilmiştir.30Ağustos1914’teGeneralWeber’inyerineatananGeneralMertenPaşaidaresindesubay,torpidocu,telefoncuvetopçavuşuolaraktoplam160Almanpersonelibirge-miyleÇanakkale’yegelmişvetabyalaradağıtılanAlmanpersonel,Türkerlerineğiti-minebaşlamıştır.44

5Ekim’deverilenBaşkomutanlıkemrigereği,MüstahkemMevkisubayveer-lerininbilgivebecerileriniartırmakiçinAnadoluHamidiyeTabyası’nınbataryadakieğitimin,KorgeneralMertenPaşatarafındanverilecekyönergeyegöreAlmansubay-larca yönetilmesi emredilmiştir.45MüstahkemMevki Komutanlığı’nda topçu subayveastsubaylarınıneğitimiiçin,kıyıtopçuluğuuzmanıAlmanYarbayWossidlo,ba-şöğretmenolarakgörevlendirilmişolupAnadoluHamidiyeTabyasıKomutanlığı’naatanmıştır.46

‘Merkez Topçu Tahkimâtı’nın Güçlendirilme

BoğazagirerekKaranlıkLiman’agelebilecekdüşmansavaşgemilerinin,‘Mer-kezTahkimâtı’nıdüşürmesineengelolmakiçinçoğuylaHalilelisırtlarınayerleştiril-meküzere,Başkomutanlık’tan19Eylül1914’te8nciAğırTopçuAlayıilebirAğırObüsTaburuMüstahkemMevki emrine gönderilmiştir. Bu birlikler Çanakkale’yegeldikten sonraÖrnekTopçuTaburu, 8 nciAğırTopçuAlayı kuruluşuna verilmişolduğuhalde,MüstahkemMevkiebağlanmışolupve8nciAğırTopçuAlayı’nın2nci

42 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi 1 nci Kitap,s.90.43 ATASEArşivi,No:6/1666,Kls.4669,Dos.H-1,F.1-34,1-43.44 ATASEArşivi,No.6/3171,Kls.4857,Dos.H-2,F.1-7;ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.

H-1,F.1-77.45 ATASEArşivi,No:6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-49.46 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi 1 nci Kitap,s.39.


137

AğırTopçuTaburu,Erenköygüneybatısında;ÖrnekTopçuTaburu,bunun400metrebatısındamevzilendirilmiştir.47

Böyleceyapılan tümhazırlıklarlaBoğazsavunmasındaErenköyKoyu,başkabirifadeileölüalaniçindegüçlübirtedbiralınmışoluyordu.Dahasıyeniyerleşti-rilenbutoplar,bölgedemevzilenentoplarlabirlikte,Boğazgirişinedekateşedilebi-leceğigibi,merkeztabyalarlasavaşacakdüşman,yinebutoplarınmarifetiyleikiyangerisindenkavranıponlarınbirkatdahasıkıştırılmasınısağlayacaktır.BöyleceBoğaztopçusununetkilibiçimdepekiştirilmişolmasıbakımındanda,önemlibir tahkimatolarakkabuledilmektedir.

7Ekim1914tarihliBaşkomutanlıkemriylegönderilendörtadet150milimetrelikateşliObüs,13Ekim1914’teÇanakkale’yegetirildi48.28Ekim1914’teErenköy’dekiÖrnekTopçuTabur’ununbirbataryasınıoluşturulmuştur.49(15Kasım1914’tebuta-bur,8nciAğırTopçuAlayı’nın3ncüAğırTopçuTaburuadınıalacaktır50.)

ÜçdepotaburundanoluşanDepoAlayı(3ncü,5nci,6ncıTaburlar)nın,Ana-dolutarafındatoplubulundurulmasıkararlaştırılarak,Erenköy’egönderilmesivebu-radakiBölgeKomutanlığıemrindeolmasıuygungörülmüştür.51

Kıyı Toplarıyla Savunma Amaçlı Yönerge Hazırlanması

Kıyı Topçusu ve Mayın Birlikleri genel Müfettişi Alman Amiral Schack,Boğaz’ınsavunmasıileilgili28Haziran1914’teHarbiyeNezareti’nesunduğurapor-daBoğazgirişininkuvvetliolaraktahkimedilmesiniönplandatutmuştur.Boğaz’ıngirişindekikuvvetli tahkimat,Boğaziçindekisavunmanınhazırlanması içingereklizamanıkazandırma,uzunmenzillitopçununkorumasıaltındaTürksuüstügücününyayılmasınıveaktifolarakkıyısavunmasınıyapmakgibifaydalarsağlayacaktır.52

YukarıdakiraporışığındaHarbiyeNezareti13Temmuz1914tarihlibiryönergehazırlamıştır.53RapordaAmiralSchack’ınönerdiğitorpidobataryalarınınolduğuveüçyıllıksüreçtekullanılmaküzere500.000-600.000Osmanlılirasıayırılabileceğidebelirtilmiştir.Boğazgirişindegüçlübirtahkimatoluşturmakistenmiştir.

Boğazgiriştahkimatının15’likobüsvemevcut21’likhavanlardanbirkısmıylatakviyesihalinde,savunmagücününsüreolarakdahadauzayabilirtarzındakiAlmandüşünce,istekveısrarlarıüzerine,MüstahkemMevkiKomutanıCevatPaşa,20Eylül1914’teBaşkomutanlık’abirraporsunmuştur.Buraporda,“Gerek planlı bir taarruz-

47 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-51.48 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.3,F.1-52,1-59,1-86.49 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.3,F.1-34,1-43.50 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.3,F.1-59,1-95,1-100.51 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4836,Dos.H-1,F.1-26.52 ATASEArşivi,No.1/5,Kls.1046,Dos.14,F.1.53 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4670,Dos.281,F.17/1.

Ahmet Esenkaya

138

la ve gerekse kuvvetli bir ateş altında bulundurularak, donanmanın bir bölümüyle Boğaz’ın girişinden içeriye her zaman girilebileceği kanısındayım. Çünkü Boğaz gi-rişinin tahkimatı, uzaktan savaşa elverişli dört toptan oluşmaktadır. Güçlü bir filonun bu bölgeye yöneltebileceği 40-50 büyük çaplı topun etkisi altında her zaman Boğaz’ın girişinden içeri girmek imkânı vardır. Gelecekte de Boğaz’ın girişinde oluşturulacak tahkimatın türü ne olursa olsun bu sıkıntı hiçbir zaman giderilemeyecektir54”, diyerek Boğaz giriş tahkimatının daha güçlendirilmesi ile ilgili Alman görüşü konusundaki endişesini dile getirmiştir.

Başkomutanlık,22Ekim1914’teÇanakkaleMüstahkemMevkiKomutanlığı’nagönderilen bir direktifle,Boğaz’ın savunması hususunda yeni bir plan yapılmasınıistemiştir. Bu direktifte ayrıca BaşkomutanlıkDelegesiAlmanKorgeneralMertenbaşkanlığında,AlmanYarbayWossidloveMüstahkemMevkiKurmayBaşkanındanoluşturulacakbirkomisyonca,savunmanınnasılyapılacağınıiçerenbiryönergenindehazırlanmasıemredilmiştir.55

8Kasım1914’tehazırlanarakBaşkomutanlık’asunulanbuplanagöre,Boğaz’adenizdenyapılacaktaarruzakarşısavunmabakımındanbaşlıcadörtbölgeyeayrılmış-tır:birincibölge(girişbölgesi,YenişehirveSeddülbahirtabyaları),ikincibölge(obüsbölgesi,Erenköykoyucivarı),üçüncübölge(Kepez-Havuzlar-Soğanlıderebölgesi),dördüncübölge(Çanakkale-Kilitbahirbölgesi).56

3 Kasım 1914-26 Şubat 1915 Günleri Topçuluk Hizmetleri

KaradenizbombardımanınısavaşnedenisayanRuslar,1Kasım’daKafkaslar-danTürksınırınasaldırısıylaberaber,18İngilizveFransızgemisindenoluşanBirle-şikFilo3Kasım1914’teBoğazgiriştahkimatınıbombardımanatabitutmuştur.57Bugün ilk şehitlerverilmiş, ilkgazilerbelirmiştir.Bombardımandakayıpbilançosu5şehit2yaralı7subay,66şehit19yaralıolmaküzere85erdir.58

22Kasım1914’tenitibarenacemiveihtiyattopçuerleri2nciAğırTopçuTuga-yıkuruluşundabulunantopçudepotaburunda;9ncuTümen’egelenacemiveihtiyatpiyadeerlerideesasdepotaburundaeğitilmeyebaşlanmıştır.59

Geliboluyarımadasındakuzeydengüneyedoğru9ncuTümenbölgesindekıyıkesimlerivederinliktetahkimatişlerineağırlıkverilmiştir.Kezatopçulukbakımından

54 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-30,1-33.55 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1/67.56 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-67.57 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-78,1-80.58 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-79,1-83,1-88,1-97;BOA,DH.EUM.3.Şb.

2/48.59 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi 1 nci Kitap, s.39.


139

Çanakkaledışındakidiğerbirliklerdentespitedilerekgelentoplarındayerleştirilmesisuretiyle,Boğazsavunmasıbirölçüdedahagüçlendirilmiştir.60

Cevat Paşa’nın Emri Altında Top Hizmetinde Görevli Komutanlar

ÇanakkaleMüstahkemMevkiKomutanlığıkuruluşundaki2nciAğırTopçuTu-gayıKomutanlığı (AlbayKüçükTalatBey), 3 ncüAğırTopçuAlayıKomutanlığı(YarbayÖmerZekiBey),1ncüTopçuAlayKomutanlığı,2ncüTopçuAlayKomu-tanlığı,HamidiyeTabyasıKomutanlığı (YarbayWossidloBey), 4 ncüAğırTopçuAlayıKomutanlığı(BinbaşıKemalBey),1ncüTopçuTaburKomutanlığı(BinbaşıNeşetBey),2ncüTopçuTaburKomutanlığı(YüzbaşıMahirBey),1nciKoşuluMu-hasaraTopçuTaburKomutanlığı,RumeliMecidiyeTabyaKomutanlığı (ÜsteğmenÖ. Fahri Bey),DardanosGrubuKomutanlığı (YüzbaşıMithat Bey, 1 nci BataryaKomutanÜsteğmenHasanBey,1nciBataryaSubayıTeğmenMevsufBey),BaykuşGrubu/MesudiyeTabyaKomutanlığı(BinbaşıHasanBey).

ErenköyAğırTopçuBölgeKomutanlığı(AlmanYarbayWehrleBey),8nciAğırTopçuAlayıKomutanlığı(YarbayMehmetZekeriyaBey);1nciTopçuTaburKomu-tanlığı(YüzbaşıRıfatBey),2nciTopçuTaburKomutanlığı(YüzbaşıMehmetHalitBey),3ncüNumuneAğırTopçuTaburKomutanlığı(YüzbaşıAliTevfikBey),4ncüMuhasaraTopçuTaburKomutanlığı(YüzbaşıHasbiBey).61

Boğaz İçi ve Mücavir Koylarda Kıyı Savunma Hazırlıkları

MüstahkemMevkiinönerisiüzerine,Başkomutanlık’ın18Aralık1914 tarih-liemriyle8nciTümen’den tertipedilenbirDağTopçuTaburuyla takviyeli22nciPiyadeAlayı 22Aralık 1914’teÇanakkale’ye gelmiş; alay,MüstahkemMevkiiningenelihtiyatıolarakÇanakkale’debırakılmış,3ncüDağTopçuTaburuiseErenköy’egönderilmiştir.62

Başkomutanlık’ın 18 Aralık 1914 tarihli emriyle Hadımköy’den getirilen120/30’lukTopçuTaburu, 27Aralık’ta Çanakkale’ye gelmiş ve 8 nciAğır TopçuAlayı’nın emrinde olarak, Üvecik ve Geyikli bölgesinde görev yapmak üzere 31Aralık 1914’temevzilenmehazırlıklarınabaşlanmıştır. 8 nciAğırTopçuAlayı’nın4ncüTaburuadıverilenbutabur,7Ocak’tabirbataryasıÜvecik,ötekibataryasıda

60 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-1,1-3.61 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4624,Dos.69,F.1-13;İsmetGörgülü,On Yıllık Harbin Kadrosu,

TTKYay.,Ankara1993,s.6262 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-127A;Dahasonrabu tümen (Erenköy’deki

DağTopçuTaburudışında)Şam’daki4ncüOrduemrinegönderilmiştir.Çanakkale’denalınan22nciPiyadeAlayıyerineiseBeyoğluJandarmaalayıverilmiştir.(12Ocak1915)

Ahmet Esenkaya

140

Geyikli’demevzilenmişolarakateşehazırdurumagetirilmiştir.63BuTabur19Şubat1915’tenitibarenBoğazsavunmasınakatılmaküzere,İntepebölgesinealınmıştır.64

Beşige’yi tedirgin eden Birleşik Filo torpidolarına karşı kullanılmak üzere,Kumkale’dekadrodışıbırakılan toplardanbirbataryakurulmasıkararlaştırılmıştır.31Aralık1914’tedörtadetBrodweltopundanoluşanbubataryaMenderesMüfrezeKomutanlığıemrinegönderilmiştir.65

YeniköygüneyindemevziindebulunanBrodwelBataryasının4Ocak1915’teverilenbiremirleKüçükBeşigegüneyindeİnLimanıyöresindemevzilenmesiemre-dilmiştir.66

İstanbul’dan10Ocak1915’teÇanakkale’yegelen37,47,75milimetrelikol-maküzere16gemitopuve4ncüAğırTopçuAlaybölgesindeBaykuş,SoğanlıdereKumburnukesimlerindemevzilendirilmiştir.67

14Ocak1915günüErenköyveTengerdere’dekiobüsbataryalarımenzilleriiti-bariyleBoğazgirişindekimuharebelerekatılamadığındanbirbataryanınHalileli’ndeseçilecekyenimevzilerealınmaları8nciAğırTopçuAlayKomutanlığı’naemredil-miştir.BirgünsondaAlay,

Bubataryalariçinadıgeçenyerdegereklimevziiseçerekhazırlıklarabaşlan-mıştır.68

8nciAğırObüsAlayı, karargâhıylaErenköy’de,2nciAğırObüsTopçuTa-burkarargâhıErenköy’de,tabyalarıylaErenköygüneybatıdakimevzilerde,3nciAğırObüsTopçuTaburKarargâhıKarantinaKöyü’nde,tabyalarıylaKarantinaKöyüku-zeyvegüneyindekimevzilerdedir.69

FransızSaphirdenizaltısı28Ocak1915günübatırıldıktansonra,mayınhat-larındansızarakMarmara’yayönelendenizaltılaradahauyanıkolmakvegörülünceçabukhaberleşmeyisağlamakaçısından;Değirmenler-YapıldakhattıylaBoğazgirişiarasında;NaraveHalilPaşaçiftliklerine,Çamburnu-Çamlıdereağzıarasına,Kilit-bahirfenerinebirergözetlemepostasıyerleştirilmiştir.Boğaziçindebirgemiileka-rakol hizmeti sürdürülürken,Çanakkale-Kilitbahir çizisiyleBoğazgirişi arasındakigözetlemegörevideağırtopçubataryalarıylasetbataryalarınaverilmiştir.Orhaniye

63 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-16,1-29.64 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4836,Dos.H-7,F.1-61,1-62,1-64.65 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-9.66 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi 1 nci Kitap,s.112.67 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-16,1-29.68 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-21,1-23.69 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.3964,Dos.H-7,F.1-15.


141

bataryasınınetkinliğiniartırmakamacıyla,tümpersonelAlmanpersoneliyledeğişti-rilmiştir.70

9Şubat1915’teBozcaadaveAnadolukıyısı arasındagemikeşiflerini engel-lemek için,Dardanos’taki bir obüs takımıÜvecik ileEski İstanbul arasındahazır-lanacakmevzilerdeyerleşmeküzereKumburnu’naalınarak,buradaki topçu taburuemrinegirmiştir.71

13Şubat1915’teİstanbul’danÇanakkale’yegönderilenaltıhavandanoluştu-rulanbatarya,Seddülbahiryöresindemevzilendirilirken,5nciAğırTopçuAlay’ınagönderilen 37milimetrelik dört adet toptan ikisi Ertuğrul, diğer ikisi deOrhaniyeTabyasındauçaksavartopuolarakmevzilendirilmesinebaşlanmıştır.72

8nciAğırObüsAlayı,karargâhıylaErenköy’de;2nciAğırObüsTopçuTaburKarargâhı Erenköy’de, tabyalarıyla Erenköy güneybatıdakimevzilerde; 3 nciAğırObüsTopçuTaburKarargâhıKarantinaKöyü’nde,tabyalarıylaKarantinaKöyüku-zeyvegüneyindekimevzilerdedir.73

19Şubatgünü26ncıPiyadeAlayı’nın2nciTaburuilebirsahrabataryası,Sara-fimÇiftliği’negönderildi.Birobüsbataryasınında8nciAğırObüsAlayı1nciTaburtarafındangösterilecekkıyımevziinegirmesiemredilmiştir.74

21Şubat1915günübirsahratopçutaburuKaraburgaz’agidecek;Bolayırmev-zii-Yeniköykesimindebeklenençıkarmagirişimlerinekarşısahrataburuyla,BolayırmevziindekiAğırTopçutaburu21ncialayemrindeolacaktır.”75

19/20Şubatgecesitabyalardaoluşanhasarıngiderilmesiişleri5nciAğırTop-çuAlayı’ncaelealınmıştır.Tabyalardakitümtoplar,muharebeöncesindekidurumagetirildiğigibiKumkaleTabyasındakidörttopdışında,diğerbütüntoplardamuha-rebeyehazırhalegetirilmiştir.GeyikliveÜvecik’teiken,Halilelibölgesinealınmasıemredilen4ncüAğırTopçuTaburunun(ikibataryavebirobüstakımı)Üvecik’tekibataryaların 24 Şubat’ta,Geyikli’deki bataryaların 25 Şubat’taHalileli bölgesindemevzilendirilmesiemredilmiştir.25ŞubatbombardımanınaYeniköyyöresindekatılanobüstakımınındaHalileliyöresinemevzideğiştirilmesiemredilmiştir.76

19 ncu Tümen’in 25 Şubat’ta Gelibolu’ya gelmesiyle, yeni düzenleraldırılmıştır:77

70 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-29,1-37,1-38.71 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-29,1-30.72 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-7,1-45,1-47.73 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.3964,Dos.H-7,F.1-15.74 ATASEArşivi,No.7/9746,Kls.5338,Dos.H-3,F.1-7.75 ATASEArşivi,No.5/2453,Kls.3964,Dos.H-8,F.14.76 ATASEArşivi,No.1/1,Kls.121,Dos.572,F.1-13,1-15;Buobüstakımının3Mart1915bombardı-

manınakatıldığıanlaşılmaktadır.77 ATASEArşivi,No.6/8903,Kls.4836,Dos.H-17,F.1-44,1-45,1-46.

Ahmet Esenkaya

142

“9 ncu Sahra Topçu Alayı; Bir dağ taburu sağ yan müfreze emrinde olup, bir bataryası Büyük Anafarta’da, öteki bataryası Kocadere’de; 2 nci Sahra Ta-burunun bir bataryası Kocaçimen güneyinde, diğer bataryası Çifte Çamtepe kesiminde mevzide, 105 milimetrelik obüs bataryası Domuzdere kesiminde mevzidedir.9 ncu Sahra Topçu Karargâhı, Çanakkale’dedir.

19 Şubat 1915 bombardımanı Birleşik Filo’nun Ertuğrul ve Orhaniye Tabyalarının etki alanlarının dışından yaptığı ateşlerine engel olmak için, Menderes Müfrezesindeki obüs takımı Yeniköy sırtları gerisinde; Alçıtepe’de-ki obüs bataryasından bir obüs takımı da, Ertuğrul Tabyası yöresinde kapalı mevzie yerleştirilmiştir.

25 Şubat 1915 bombardımanı Boğaz giriş tabyalarındaki topların Birle-şik Filo tarafından tahrip edilmesi üzerine, 9 ncu Tümen ve 8 nci Ağır Topçu Alayı’na verilen emirde; Kabatepe’deki bataryaların Halileli bölgesine alın-ması istenmiştir.”

26 Şubat 1915 - 17 Mart 1915 Günleri ve Tahrip Müfrezelerine Karşı Alınan Önlemler

9ncuTümenKomutanıbununüzerineKumkale-Erenköyarasındakikıyınınbirçıkarmagirişimininihtimalinekarşı,gözetlemevekorumaiçin,Menderesbölgesin-dekibirliklerinalacaklarıdüzenleilgiliolarakverdiğiemirde:78

“25nciPiyadeAlayıve8ncuSahraTopçuAlayı’nın3ncüTopçuTaburu,Men-deresMüfrezesiemrindeolarak,Sarıçalı-Halilelibölgesindebulunacağı,25nciAlaykıyı bölgesinin 64 ncü PiyadeAlayı (Üvecik’tenMahmudiye’ye alınan eski depoalayı)naverilmiştir.Bualay,birkısmıylakıyıgözetlemesinisürdürürken,bir sah-rabataryasıylatakviyelibirtaburuyladaPınarbaşı’nda,ÇanakkaleSeyyarJandarmaAlayı’ndanbirtaburundatopluolarakBergos’tabulundurulacaktır.”Birdeyenidü-zenlemelerle,bataryalarıngizliliğeuyması (özellikle8nciTopçuAlayı3ncüDağTaburunun,27ŞubatsabahıSarıçalıbeşkilometrekuzeyindesaklıkalması)daemre-dilmiştir.

27ŞubatgünüilgiİngilizyazarCorbett:“….Şiddetli fırtına ve yağmur yüzün-den genelde çıkarma hareketi ertelenmiş, geç saatlerde Irresistible’den sadece iki de-niz takımı desteklediği Seddülbahir’e bir tahrip müfrezesi çıkarmakla yetinmişti. 27 Şubat’ta karaya çıkarılan bir müfrezinin kısa bir süre sonra Irresistible’nin Seddülba-hir açığından yapmış olduğu himaye atışları altında gemiye alınmaları sağlandı.”79

78 ATASEArşivi,No.6/8903,Kls.4836,Dos.H-7,F.1-54.79 Corbett,çıkarılanbumüfrezeyeSeddülbahiryöresindekihavanbataryalarınıntahribigöreviverildiği

vebunundabaşarıldığındansözetmektedir.Hâlbukibubatarya26ŞubatgünübirleşikFilotoplarıtarafındantahripedilmişti.SirJulianCorbett,(Çev.,AliRızaSeyfi),Harekât-ı Bahriye,C.II,Matbaa-iBahriye,İstanbul1926,s.271,272.


143

MüstahkemMevki Komutanlığı, 27 Şubat günü yapılan tahrip müfrezesininçıkarma girişiminin yenilenmesi ihtimaline karşı Boğaz’ın giriş bölgesinin piyadebirlikleriyledahagüvenlibiçimdetutulmasıplanlanmıştır.26Şubat’takıyıkesimi-ninsavunmasındansorumlu5nciAğırTopçuAlayı’nınmevzilerinden1nciTopçuTaburununağırlıklarının19ncuPiyadeTümeni’nedevredilerek,butaburunKirte’detoplanmasıemredilmiştir.Ayrıca5nciAğırTopçuAlayı’nın2nciTaburunaaitmev-zilerini9ncuTümeneteslimederek,Tabur’unHalileli’detoplanmasıveböyleceherikitopçutaburupersonelindenoluşacakmüfrezelerlegiriştabyalarındaişeyarayacaknevarsageriyetaşımaları,buradaağırlıklarınoradakipiyadebirliklerinebırakılmasıistenmiştir.80

28 Şubat günü Başkomutanlık, takviye amacıyla Muhasara topçu taburunuÇanakkale’yegönderdiğini,ayrıcaçeşitlitürveçaptasekiztopla,birbataryanıngön-derildiğiniMüstahkemMevkiebildirmiştir.81

1Mart1915MüstahkemMevkiKomutanlığı,9ncuPiyadeTümeni’ninAnado-luyakasındakibirliklerinegereklisavunmadüzenlemelerialdırmıştır.82

Buarada,Başkomutanlık’aMüstahkemMevkicebugünsaat21.00’desunulanbirraporlada,bölgeninsavunmadüzenlerindeyapılandeğişikliklerleilgilişubilgilerverildi:83

a. GiriştabyalarınınsusmasıüzerineGeyikliveÜvecik’tekibataryalarınHali-lelisırtlarınaalınarak,bunlarasavaşgemilerininKaranlıkLiman’aserbestçesokulmalarınavegerekirseBoğaz’ıngirişbölgelerineçıkarmayapılmasınınengellenmesineateşleriyleyardımcıolmalarıgörevininverildiğibildirilmiş-tir.84

b. Tenger’dekiobüsbataryalarındanbiri,Mortolimanıdoğusırtlarındamevzi-lendirilmişolup,aynıgörevverilmiştir.

c. Kirte’deki26ncıPiyadeAlayı,27nciPiyadeAlayı’nınEceabat’taihtiyattabulunanbirtaburuve9ncuTopçuAlayı’nınikibataryasıylatakviyeedilmiş,birpiyadetaburuyla,birbataryaSeddülbahir’esürülerekadıgeçenbölgeningözetlemevesavunmasıpekiştirilmiştir.

d. Anafartabölgesindedeğişiklikyoktur. 19ncuTümen,Eceabat’ta buluna-caktır.85

80 ATASEArşivi,No.1/1,Kls.122,Dos.572,F.1-20.81 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-67.82 ATASEArşivi;No.6/8903,Kls.4836,Dos.H-7,F.1-61,1-62,1-64.83 ATASEArşivi;No.6/1666,Kls.4660,Dos.H-12,F.1-68.84 ATASEArşivi,No.6/8903,Kls.4836,Dos.H-7,F.1-61,1-62,1-6485 Kurmay Yarbay Mustafa Kemal, Birleşik Filo’nun Boğaz’a taarruza başlaması üzerine, tümenini

derhalSarafimÇiftliği’neyöneltmiş, fakatçıkarmagirişimiolmadığından,19ncuTümenbirlikleriEceabat’adönmüştür.

Ahmet Esenkaya

144

BuaradaHarbiyeNezareti’ndendeMüstahkemMevkiemrinealtıadettopungönderildiğibildirilmiştir.86

BugünedekBoğaz’dageçenmuharebelerdeğerlendirilmişolup;İntepe’deki8nciAğırTopçuAlayı’nın8nciBataryası,Halilelikuzeyindemevzilenerek,bugünkümuharebelerekatılan4ncüAğırTopçuTabımıilebirliktetoplambirobüsbataryasıy-la,değişikçaptaüçbataryavebirobüstakımındanibaretbir“HalileliTopçuGrubu”oluşturulmuştur.87

KezadüşmangemilerininBoğaz’daserbestçehareketetmelerineengelolmakiçin,1nciObüsTaburu’ndanbirbatarya,Baykuştepegüneybatısındakapalımevzieyerleştirilmiş; böylece Eskihisarlık’a dek olan kıyının ateş altında bulundurulmasısağlanmıştır.88

MüstahkemMevkicebugünverilenbir emirde; “…Boğaz’ındoğukıyısındaKarantina, kuzey ve doğusundaKumkale’ye dek olan kıyının da 9 ncuTümen’cegözetlenip savunulması; geceleri mayın hatlarına yaklaşabilecek mayın arama-ta-rama gemilerini aniden ateş altına alabilmek için, 2 nci Ağır Topçu Tugayı’ncaTengerderesi’neikiOhacyüstopuyla,ikiŞilidağtopugönderilmesivebutopların,gecelerimevzidebulundurulurken,gündüzlerigeriyeçekilmesi;mayınaramagemi-lerihangikıyıyayakıngeçerse,okıyıdanbirdenbireateşedilerek,mayınaramaetkin-liklerininönlenmesivebugibigemilerin,Boğazgirişhattındaniçerisokulmamasınaçalışılması”89istenmiştir.

Aynıgün1nciMuhasaraTopçuTaburuve150/14’lüktoplarıngörevleriyleilgilibiryönergehazırlanmıştır:90

MüstahkemMevkicealınanönlemlerdenolarak,mayınhatlarınıntahribinien-gellemek için, Kepez, Soğanlıdere arasında topçu takviyesine karar verilmiştir:912 NumaralıDardanosBataryasıUlupınar’dangetirtilentoplarlagüçlendirilmiştir.De-nizaltılar içinNara’damevzilendirilmesi plânlanan bir bataryayla,AnadoluHami-diyesi’ndeki 12nciBatarya,Akyarlar çevresinde,Çanakkale’yedüngelen altı topKumburnu’nda;ikiŞilidağtopuylaikiOhacyüstopu,geceleyingelecektorpidolaraateşetmeküzere,Tengerderesi’ndemevzilendirilmiştir.

GeliboluYarımadası’ndaki9ncuTümenbirlikleriyle,19ncuTümen’in3Mart1915’tekidurumlarınagelince:92

86 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.140.87 ATASEArşivi,No.1/1,Kls.121,Dos.572,F.1-26,1-27.88 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.142.89 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,1-72.90 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-73.91 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-14.92 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.143.


145

“Maydos Müfrezesi: Sağ Yan Müfreze Komutanlığı (27 nci Alay Ko-mutanlığı) Kocadere’de, Bursa Seyyar Jandarma Taburu, karargâ hıyla Turşun’da, birer bölüğüyle Ece Limanı ve Küçük Anafarta’da; 27 nci Alay’dan takviyeli 1 nci Tabur Kocaçimen Tepe doğusunda, 27 nci Alay’ın 2 nci Taburu Arıburnu ve Kabatepe bölgesindedir. Bu taburların birer bölüğünden oluşan müfreze, Ağıldere-Arıburnu doğusundaki sırt larda yerleştirilmiş olup, bu kuv-vet, Arıburnu’nu mutlaka savunacaktır; Ağıldere ve Kabatepe yönlerini de yan ateşleriyle koruyacak ve gerisindeki dağ bataryasının da güvenini sağlayacak-tır.

9 ncu Sahra Topçu Alayı’nın 3 ncü Dağ Topçu Taburu’ndan bir ba tarya, Kocaçimen çevresinde mevzide; öteki bataryasıyla, Kocadere’de Sol Yan Müf-reze Komutanlığı (26 nci Alay Komutanlığı) Kirte’de; 26 nci Alay’ın 4 ncü Ta-buru Kumtepe, Sarıtepe, Zığındere bölgesinde; 26 nci Alay’ın 2 nci Taburu ve 16 ncı Bölük Kirte’de, bir ağır makineli tüfekle takviyeli 26 nci Alay’ın 3 ncü Taburu Morto limanında ve Tekke Koyu (fenere kadar) bölgesinde; öteki iki bölük Harapkale’de; 27 nci Alay’ın 3 ncü Taburu Harapkale kuzeyinde; 2 nci Sahra Topçu Taburundan bir batarya, 4 ncü Tabur bölgesinde Çifteçamlar Tepe’de mevzide; öteki batarya Kirte’de; 105 milimetrelik obüs bataryasından bir obüs takımı Kanlıdere-Maltepe deresi arasında mevzide, 26 ncı Alay’ın 3 ncü Taburu’nu desteklemektedir.

9 ncu Sahra Topçu Alay karargâhları Kalvert Çiftliği’nde, 9 ncu Topçu Alayı 1 nci Sahra Topçu Taburu, 25 nci Alay emrinde olup, bir bataryası İn-tepe batısında mevzide, öteki ba tarya Kalvert Çiftliği’nde; 8 nci Sahra Topçu Alayı’nın 3 ncü Dağ Topçu Taburu, 64 ncü Piyade Alayı emrinde olup, bir ba-taryası Yeniköy kuzeyinde mevzide, öteki bataryası, Üvecik’tedir.

4MartgünüSeddülbahirbölgesinde;26ncıAlay’ın3ncüTaburu,Mortolimanıveçevresiningözetlemevesavunmasında;27nciAlay,3ncüTaburuda,Seddülba-hirTabyası-Tekkeburnukıyıkesiminingözetlemevesavunmasıylagörevlendirilmişolup,bubirliklerbirağırmakinelitüfektakımıvebirobüsbataryasıyladesteklene-cektir.93

ScorpionMuhribide,İntepe’denateşedenbataryayısusturduktansonra,ateşiniTürkpiyadesinekaydırmıştır.94

Seddülbahirbölgesinde;dörtağırmakinelitüfekletakviyelibirdenizpiyadebö-lüğüyle,birtahrip,ölçmevekıyımüfrezesininöğledensonraikizırhlınınateşdesteğialtındaMortolimanınaçıkarılmasınabaşlandı.Müfreze,Seddülbahirköyüiletabyaarasındakialanaulaştıysada,Türkateşlerietkisiyledahailerigidememiştir.Diğerbirmüfreze,ilerleyerekköyegirmeyeçalışmıştır.Şiddetliateşaltında,ötekigibiateştut-mayanyerlereçekilmekzorundakalmışlardır.Gemilerinyenidenateşebaşlamaların-dansonra,köyegirilebilmeyibaşarmışlardır.YinebukezdebirTürkbataryasınınyan

93 ATASEArşivi;No.1/1,Kls.121,Dos.572,F.1-32.94 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.146.

Ahmet Esenkaya

146

ateşinehedefolmuşlardır.İlerlemeimkânınınkalmadığınıilerisürülerek,Ocean’dan200kişilikbirtakviyeistemiş,fakatAmiraldeRobeck,dahafazlakuvvetitehlikeyeatmamakiçin,buöneriyibenimsememiştir.95

5MartgünüMüstahkemMevkiKomutanlığı,QueenElizabethileBoğaz’dakigemilerarasındatelsizirtibatıvarsabozulmasınıemretti.96

QueenElizabeth’inrahatateşetmesinekarşıateşleriyleengelolmasıiçin,Kum-tepeyöresindekisahrabataryasınaemirverilmiştir.Sahrabataryasıdaateşinbirkıs-mınıüzerineçekmeyibaşarmıştır.Bugünküharekâtsırasında,KabatepeaçığındanBoğaz’daki tabyalarayöneltilen ateşleringözetlemevekontrolüylegörevlendirilenuçaklardanbiriarızalanıp,diğerideyerdenaçılanpiyadeateşlerisonucuisabetalarakgeridönmekzorundakalmıştır.BunedenleatışlarınkontrolütümüyleBoğaz’agirengemilerekalmıştır.Bugemilerde,yerlerininbelirlenmesigüçolangizliTürkbatar-yalarınınateşleriylekarşıkarşıyabulunuyorlardı.97

6MartgünüMüstahkemMevkiKomutanlığı’nın,5Mart1915akşamı19ncuTümen’e gönderdiği bir emirde98 İngilizler, son günlerde elde ettikleri muharebetecrübelerinde,Boğaz’daki tabyalarla cepheden savaşılamayacağını anlamışolduk-larından, Namazgâh ve Rumeli Mecidiye Tabyalarını bu kez Kumtepe-Kabatepeaçıklarındakimuharebegemisiylebombardımanabaşlamışlardır(5Mart).Muharebegemisindenyapılanbuaşırmaatışları,bölgedeki19ncuTümenbataryalarıncatedir-ginedilereksağlıklıolmasınınengellenmesineçalışıldığınaişaretleBirleşikFilo’nun,aşırmaatışlarınıbugündesürdürmesiolasılığınakarşı,ilgililerindikkatiçekilmiştir.Düşmanınbeklenebilecekbutürhareketlerinintümüyleengellenmesiamacıyla,8nciAğırTopçuAlayı’nınTenger’deki3ncüObüsBataryası’nın5/6MartgecesiKumtepeyöresindemevzilendirilmesi”istenmiştir.Emirderhaluygulanmışvebatarya,6Martsabahıateşehazırdurumagetirilmiştir.Yinebuemirde,altıtoplukısamuhasarabatar-yasınında,19ncuTümenKabatepeçevresindemevzilendirileceğibildirilmekteydi.

Komutanlık,ayrıcaNara’dabulunanBarbarosHayrettinMuharebeGemisi’ne,Eceabat açıklarından yapacağı aşırma, atışlarıyla Kabatepe kıyılarındaki QueenElizabeth’inateşaltındaalınmasınıemrettiğinden,Barbarosda,Eceabatönlerindede-mirleyerek,gözetleyicileriniEceabat,batısındakidağınbatıyamaçlarınasürdü.PlângereğinceQueenElizabeth,dünkü(5Mart)yerinialdı,fakatöğledensonraharekâtabaşlayabildiveancakbeşmermiatabildi.BundaMüstahkemMevkice5Martakşa-mındanitibarenalınanönlemlerinetkisiolmuştu.99

95 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.147.96 A.g.e.,s.152.97 Aynı yer.98 ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-78;ATASEArşivi;No.6/9565,Kls.4936,Dos.

H-3,F.1-2.99 Genelkurmay,Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.153.


147

Eceabat açıklarında demirlemiş bulunanBarbaros, saat 10.57’de büyük çaplıtoplarıylayukarıdaaçıklananhedefineateşebaşlamıştı.Keza6Martsabahıateşeha-zırbulunanobüsbataryasıda,ateşiaynıhedefeyönelterekdokuzmermiatmıştı.100 Barbaros’unbugünküharekâttaattığıtoplammermisayısıysa,21’ibulmuştu.

Barbarosveobüsbataryasındanatılanmermilerin,QueenElizabeth’inyakınınadüğmeleri,onuyerdeğiştirmekvebununsonucuolarakda,18.300metredendahafazlabirmesafedenateşetmekzorundabırakmıştı.101

OceanileMajesticmuharebegemilerinindesteğialtındamayınarama-taramay-lagörevlibalıkçıgemilerinin8/7MartgecesiBoğaz’dabaşlattıklarımayıntemizlemeoperasyonu,mayınhatlarınıkorumabataryalarınınyoğunveetkiliateşlerialtındaba-şarısızlığauğramıştır.102

7Mart1915günüdüşmansaldırılarınıetkisizkılmakiçinbüyükbirçabaiçindebulunanMüstahkemMevkiKomutanlığı,eldekicephaneninçoksınırlıkullanılmasıgereğinekarşın,düşmansaldırılarınısonuçsuzbırakmakiçin,bugünoldukçafazlacephanetüketmekzorundakalmıştır.

Komutanlık,özellikle7Mart’takiBoğazmuharebesininsonucuylailgiliolarakbirliklere yayımladığı şu ilginç emrinde; “Boğaz’da üç saat süren muharebe sıra-sında, Birleşik Filo’nun merkez tabyalarına yaklaşık 750 mermi attığı, fakat önemli bir hasar olmadığı, buna karşılık Türk topçusunun Agamemnon ve Nelson muharebe gemilerinde birçok isabetler kaydettiği”vurgulanıyorvehitapşöylebitiyordu:“Düş-manın şiddetli ateşi altında bataryalarımız, sükûnetle ve düzenle görevlerini yaptılar, subay ve erlerin gösterdikleri görev isteği, özveri duygusu her türlü takdir ve övgünün üstündedir. Tümüne teşekkür ederim.”103

10MartgünüBoğaz’dakiharekâtagelince;sabahsaatlerindeikimuharebege-misinin,Seddülbahir,KumkaleveErtuğrulTabyasıileTekkeburnundakimevzileribombardımanındansonra,Boğaz’agirenbirtorpido,Mortolimanındakiobüsbatar-yasının ateş açması üzerine, uzaklaşmak zorunda kalmıştır. Bir muharebe gemisi,Eskihisarlık’aateşederken,Menderesağzındaduranötekimuharebegemiside,İnte-pe,EskiHisarlıkveTengerbölgesindekiobüsleriateşaltınaalmıştır.Tengerbölgesi-nedekilerleyenmuharebegemisi,buradakiobüslerinkarşıateşleriylegeriçekilmişveakşamadoğruysa,karşılıklıateşlerkesilerek,gemilerBoğazdışınaçıkmıştır.104

100ATASEArşivi,No.7/9592,Kls.5338,Dos.H-2,F.1-173.101Genelkurmay,Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.154.102ATASEArşivi,No.2/3,Dos.10,F.1-1;ATASEArşivi;No.1/1,Kls.121,Dos.572,F.1-37.ATASE

Arşivi;No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-81.103ATASEArşivi,No.9565,Kls.4936,Dos.H-3,F.1-23.104Genelkurmay,Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.160.

Ahmet Esenkaya

148

Türk Kuvvetlerinin 17Mart 1915 Durumu: Bu Güne Kadar Alınan Takviye Önlemleri ve Düzenlemeler

MüstahkemMevki,9ncuTümen’den,YeniköysırtlarıveHaliltepelerindebu-lunanvegerektiğindeKumköyyöresindeyerleştirilecekbataryalarla,Kumkaleçev-resi,Boğaz’ın içkesimiveYenişehirönündeyoğunveetkilibirateşsağlanmasınıisteyen emri izlemiştir. Bu aradaAkyarlar’daki bataryanın eksikleri tamamlanmış,Ulupınar’dangetirilerekburayamevzilendirilenCevatPaşaBataryası’naaitbirtopmevziinindebetonişibitirilmiştir.Erenköy’dekimevzilereyerleştirilmeküzere,8ncıAğırTopçuAlayı’ndanbirbataryagönderildiğigibi,birobüstakımınında,Boğaz’da-kimayınhatlarınıateşaltınaalacakbiçimdeKarantinayöresindemevzilendirilmesiistenmiştir.11Martgünüdörttoplukbirmuhasarabataryası,Kepez’deyerleştirilmiş,Çanakkale’dengelecekbirAlmanbataryasıiçinde,buradamevzihazırlanmıştır.105

14MarttarihligelenemirdeMüstahkemMevkiKomutanlığıayrıca,ilgilitümbirliklerine,BirleşikFilo’mun,gerektahripmüfrezeleriyle,geceleritabyalarayönel-tebileceğibaskınlarakarşı alınacakönlemler,gereksemayınhatlarınakarşıdüzen-lemekte olduğu arama-tarama etkinliğini engellemek için 2 nciAğırTopçuTugayKomutanlığı’nagerekliayrıntılıemirveyönergelerigöndermiştir.106

Buemirveyönergelerde,özellikleBoğaz’danmayınhatlarınınkorunmasıylagörevliikikıyıdamevzilendirilmişbataryalarınbirbirinivurmayacakbiçimdemesafe-lerinidüzenlemeleri,kısacavebirbaşkadeyişleateşdisiplinininsağlanmasıüzerindedurulmuştur.Geceleribataryalarınıhedefleriniaramaklagörevliışıldakmüfrezesininetkinliktebulunanışıldaklarınbugörevlerinietkinveyönergeyeuygunolarakyap-malarımsağlayacakbiçimdekullanılmalarıhususundailgilibirlikleruyarılmıştır.107

Kabatepe’denBirleşikFilo’nun,‘MerkezTabyalarına’yönelikaşırmaatışları-nınengellenmesinebüyükönemverilmiştir.108Nitekimbuamaçla8nciAğırTopçuAlayı’ndanbirobüsbataryasıKumdereçevresindeÇanakkale’deki10muhasarato-punun,Eceabat’agetirilenaltısındandördüKabatepe’ningüneydoğusunda(SağYanMüfrezesibölgesinde)109diğerikiside,Çamtepe’de(SolYanMüfrezesibölgesinde)mevzilendirilmiştir.110

Boğazgirişindehemenhergün,BirleşikFilocayapılanbombardımanlarİngiliz,Fransızların,Boğaz’akaradandataarruzdabulunacaklarıihtimalinigüçlendiriyordu.Bu nedenle 19 ncuTümen’e;Morto limana, Seddülbahir-ErtuğrulTabya arasında,tabyalariçindeveTekkeburnu’ndagüçlüpiyademevzilerininhazırlanması,özellikle

105 Aynı yer.106ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4673,Dos.295,F18.107ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-6.108ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-76,1-78.109ATASEArşivi,No1/1,Kls.118,Dos.555,F.16-4.110ATASEArşivi,No.6/8903,Kls.4869,4836,Dos.H-9,F.1-5.


149

HarapTabyatahkimatınıngüçlendirilmesi,elverişliyerleremevzilendirilecekobüs,sahravedağbataryalarıyla,Boğazgirişkıyılarıveçıkarmaaraçlarınınenetkinbiçim-deateşaltındabulundurulmasıyönündegereklidüzenlemelerinyapılmasıistenmiş-tir(10Mart).BirleşikFilo’nun,Boğaz’ınkesinsavunmasınıoluşturanmerkeztopçugruplarınayöneliketkiliateşlerineengelolunmasıiçinDardanosveBaykuş(Rumeli,Mesudiye)Bataryalarına,menzilleriiçindebulunduğusürecebugemileriateşaltınaalmalarıemredilmiştir.111

17 Mart Günü Müstahkem Mevki Komutanlığınca Alınan önlemler

Çeşitli kaynaklardan alınan haberler, İngiliz ve Fransızların geniş ölçüde birçıkarmahazırlıkveetkinliğiiçindeolduğuizleniminiuyandırıyordu.Gelişmeleriya-kındanizleyenMüstahkemMevkiKomutanlığı,17Mart’akadaryukarıdaaçıklananönlemlereilâveolarak,birçıkarımaihtimalinekarşıBoğazsavunmasının,baştaateşgücüolmaküzere,olabildiğincepekiştirilmesiniamaçlayanönlemlerebaşvurdu:112

Bugünİstanbul’dangelerekKilitbahir’eçıkarılanbirobüsbataryası,mevzilen-dirilmeküzere,Tengerbölgesinegönderildi.EceveMortolimanlarıyla,TekkekoyuveKumdere’demevzilendirilmeküzere,altınordanfiltiledörtadet37milimetreliktopgönderilmesiiçin,2nciTopçuTugayKomutanlığınaemirverildi.4ncüAğırTop-çuAlayı’ndan19ncuTümen’ealtıadetnordanfilttertiplenmiştir.9ncuTümen,busilahaihtiyaçduyulursa,3ncüAğırTopçuAlayı’ndantertipedileceğibildirilmiştir.Yenigelenbirobüsbataryasının,1nciObüsTaburuilebirliktedüşmansavaşgemi-lerini ateş altına, almakveözellikleSeddülbahir yöresineyapılacakbir çıkarmayakarşıkullanılmaküzere,elverişlimevzilereyerleştirilmeleriemredilmiştir.Düşmançıkarmasınınönlenmesiiçin,kıyıdakikoşuluobüsbataryalarının,çıkandüşmande-nizedökülünceyedek,doğrudan9ncuve19ncuTümenKomutanlarıemirvekomu-tasındakalacaklarıbildirilmiştir.9ncuPiyadeTümeni’ninGeliboluyarımadasındakibirlikleri,sağvesolyanmüfrezeleriadıaltındaburadaki19ncuTümenKomutanlığıemrialtındadır.113

9ncuTümenKomutanlığı,EceLimanı,Kumdere,TekekoyuveMortolima-nınaikişer37milimetreçapındatopunmevzilendirilmesininuygunolacağınıbildir-di.BununüzerineMüstahkemMevkiKomutanlığı, 17Mart 1915’te9ncuPiyadeTümeni’ne37milimetrelikdörttopla,altınordanfildinverilmesini2ncüAğırTopçuKomutanlığınaemretmiştir.114

Bumüfrezelerinyarımadadakidüzenleri,115 karargâhıylaKurucadere’debulu-nanSağYanMüfrezesi(birtabureksik27nciPiyadeAlayı,BursaSeyyarJandarma

111Genelkurmay,Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.173.112 Aynı yer.113 A.g.e.,s.174.114ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-6,1-18.115ATASEArşivi,No.6/9565,Kls.4936,Dos.H-5,F.1-2.

Ahmet Esenkaya

150

Taburu,birdağtopçutakımı,birmuhasarabataryası,birmantelli topçutakımı,birağırmakinelitüfektakımı,ikinordanfilt).KoyunLimanıDeğirmenliçizgisiyle,Ka-batepe-Eceabat(dâhil)arasındakikesimingözetlemevekorunmasıgörevindedir.116

Karargâhıyla Kirte (Alçıtepe)’de bulunan SolYanMüfrezesi (26 nci PiyadeAlayı,27nciAlayı’nın3ncüTaburu,birsahratopçutaburu,birobüsbataryası,birağırmakinelitüfekveNordanfilttakımı)de;SağYanMüfrezesigüneyarahattıyla,Seddülbahirarasındakikesimingözetlemevekorunmasıgörevindeolmaküzere,herikimüfreze,gerekendüzenlerialmışlardır.117

AnadoluyakasındavekarargâhıylaKalvertçiftliğindebulunmaktaolan9ncuTümen,bizzatkendikuruluşveemrindekibirlikleri(25nciPiyadeAlayı,BeyoğluSeyyarJandarmaAlayı,2nciSeyyarJandarmaTaburu,64ncüPiyadeAlayı,ikişerbataryalıbirersahravedağtopçutaburuyla,birBrodweladiateşlibatarya,ağırma-kinelitüfekbölüğüvebirnordanfilttakımı)genellikleKarantina-KumkalearasındaBoğaz’ın içkesimiyleKumkale-Kumburnu(dâhil)arasındakiEgeDenizikıyılarınıgözetlemekveözellikleKumkaledolayınıdüşmançıkarmagirişimlerinekarşısavun-maküzeredüzenlenmişbulunuyorlardır.118

3ncüKolordu,13Kasım1914’teKarargâhıÇanakkale’denGelibolu’yaalındı.Kuruluşundaki7nci19ncuTümenve4ncüSüvariAlayı ileBolayırmevziindeki4ncüAğırTopçuAlayı’nın1nciAğırTopçuTaburuveGeliboluSeyyarJandarmaTaburudaemrindeolduğuhalde,BaşkomutanlıkemrigereğiKoyunLimanı-Değir-menlerçizisininkuzeydoğusundanSarosKörfezi’ndekiKaraçalı’yadekolankıyıke-siminigözetlemevekorumagörevinisürdürüyordu.119

17MartgünüErenköy–TengerBölgeKomutanlığıErenköy’dedir.Erenköydo-layındakiErenköy2nciAğırObüsTaburu’nda4ncü,5nci,6ncıBataryaolarak12adet150/10.8çaplıadiateşliobüs;İntepe4ncüAğırTopçuTaburunabağlıErenköydolaylarındadörtadet120/30çaplıBulgarMuhasaraTopu,2nci,3ncü,Bataryaola-rak İntepe dolaylarında sekiz adet 120/30 çaplıBulgarMuhasaraTopu,Karantinadolayında4.ObüsTakımı’nda120/11.6çaplıikiadetsahilsavunmatopuileyineaynıbölgekomutanlığıNumuneTopçuTaburunabağlı7nci,8nciBataryaolarakKaranti-nadolaylarındasekizadet150/10.8cmçaplıadiateşliobüsmevcuttur.BinbaşıHalitgurubuErenköy;YüzbaşıAligurubuKarantina;YüzbaşıHasbigurubudaİntepetophizmetlerindensorumludur.120

116ATASEArşivi,No.6/8903,Kls.4836,Dos.H-10,F.1-20,117ATASEArşivi,No.7/9746,Kls.5337,Dos.H-4,F.1-4,1-10,1-16.118ATASEArşivi,No.1/65,Kls.1964,Dos.305,F.1-106-107;ATASEArşivi,No.6/8903,Kls.4336,

Dos.H-10,F.1-15,1-17;ATASEArşivi;No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-1,1-6.119ATASEArşivi,No.5/2453,Kls.3964,Dos.H-5,F.1-16;ATASEArşivi;No.5/2453,Kls.3964,Dos.

H-9,F.1-7;ATASEArşivi,No.6/2514,Kls.4831,Dos.H-l,F.1-51-24,1-37.120Genelkurmay, Çanakkale Cephesi I nci Kitap,Belgeler:Kuruluş9;ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.

4624,Dos.69,F.1-13.


151

Kadro dışı bulunanmantelli toplardan ikisi uçaksavar göreviyle Erenköy’demevzilendirilmiştir.121

AnadoluMecidiyeTabyası’nda bulunan havan bataryası, Erenköy kuzeyindemevzilendirilerekErenköyBölgeKomutanlığı’nınemrineverilmiştir.122

17 Mart 1915 Günü İtibariyle Sahil Savunmasında Son Durum

KolordununkuzeydeYeniköy-Bolayırtahkimlihattındaise,altışartoptanku-ruludörtmantellibataryayla,kızaklıtoplardanoluşanüçtopçutakımıbulunuyordu.

MüstahkemMevkive2nciTopçuTugayKarargâhlarıHacıpaşaçiftliğindedir.

3ncüAğırTopçuAlayıve1nciAğırTopçuTaburuKarargâhıAnadoluHami-diyeTabyasındadır.

1nci Ağır Topçu Taburu

1nciBatarya:DardanosTabya’da(beşadet150/40’lıkgemitopu).

2nciBatarya:AnadoluHamidiyeTabyası’nda(ikiadet355/35’likkıyıtopu).

3ncüBatarya:AnadoluHamidiyeTabyası’nda(üçadet240/35’likkıyıtopu).

4ncüBatarya:AnadoluHamidiyeTabyası’nda(dörtadet240/45’likkıyıveüçadet37milimetrelikuçaksavartopu).

5nciBatarya:Kepez’de(üçadet75/40’lık,üçadet57/40’lıkgemitopu).

AnadoluMesudiyeBataryası:AkyarlarkuzeyindeAktepe’de(altıadet57/40’lıktoptanoluşacakbubataryahenüzkurulmaktadır).

Cevat Paşa Bataryası: Akyarlar’da (sekiz adet 150/26’lık toptanı dördü, 18Mart’tamevzilendirilmişdurumdadır).

12nciBatarya:Akyarlar’da(dörtadet87/24’lükmantellitop).

SehpalıBatarya:Kepezköyü,dolayında(4adet150/14’lükMuhasaratopu).

2 nci Ağır Topçu Taburu

6 ncı Batarya: Anadolu Mecidiye Tabyası’nda (bir adet 260/22’lik iki adet240/22’likvebiradet210/22’likkıyıtopu).

7 nci Batarya:Anadolu Mecidiye Tabyası’nda (iki adet 280/22’lik, iki adet260/22,biradet240/22’likkıyıtopu).

11nciBatarya:AnadoluMecidiyeTabyası’nda(altıadet210/6.4’lükhavan).

121ATASEArşivi,No.1/1,Kls.118,Dos.555,F.16-4.122Genelkurmay, Çanakkale Cephesi I nci Kitap,s.232.

Ahmet Esenkaya

152

8nciBatarya:NaraTabyası’nda(altıadet240/22’lik,1adet260/22’liikkıyıtopu).

10ncuBatarya:ÇimenlikTabyası’nda(1adet355/22’lik,biradet355/22’lik,biradet240/22’likve1adet210/32’likkıyıtopu).

4 ncü Ağır Topçu Alayı

2nciAğırTopçuTaburu(17değişikçaptabatarya+2topçutakımı).

4ncüBatarya:NamazgâhTabyası’nda(1adet260/22’lik,ikiadet240/22’likve1adet210/22’likkıyıtopu).

5 nci Batarya: Rumeli Mecidiye Tabyası’nda (dört adet 240/35’lik, iki adet280/22likkıyıtopu).

6nciBatarya:RumeliHamidiyeTabyası’nda(ikiadet355/35’likkıyıtopu).

7nciBatarya:NamazgâhTabyası’nda(ikiadet240/35’lik,biradet240/22’likvebiradet210/22’likkıyıtopu).

8nciBatarya:Havuzlarda(altıadet87/24’likmantellitop).

9 ncuBatarya:YıldızTabyası’nda (altı adet 150/26’lık kızaklı top, dört adet210/6.4’lükhavan).

10ncuBatarya:NamazgâhTabyası’nda(biradet240/22’lik,üçadet210/22’likkıyıtopu).

11nciBatarya:NamazgâhTabyası’nda(biradet260/22’lik,biradet240/22’lik,ikiadet210/22’likkıyıtopu).

12nciBatarya:DeğirmenburnuTabyası’nda(dörtadet240/22’likkıyıtopu).

13 ncü Batarya: Değirmenburnu Tabyası’nda (iki adet 240/22’lik, bir adet210/22’liktop).

14ncüBatarya:Soğanlıdere’de(dörtadet87/24’lükmantellitop).

15nciBatarya:Tengerdere’de(10adet210/6.4’lükhavan).

16ncıBatarya:Tekealtı’nda(dörtadet87/24’lükmantellitop).

17nciBatarya:Baykuş’ta(üçadet1’50/45’likgemitopu).

MuinizaferBataryası:Baykuş’ta(dörtadet75/40’lıkgemitopu).

47mm’likBatarya:Kumburnu’nda(altıadet47/40’lıkgemitopu).

47mm’likBatarya:Soğanlıdere’de(altıadet47/40’lıkgemitopu).

ŞiliDağTopçuTakımı:Tenger’de(ikiadet65milimetrelikŞiliDağTopu).

OhacyüsTopçuTakımı:Tenger’de(ikiOhacyüstopu).


153

Uçaksavar Topçu Takımları

Namazgâh,Havuzlar,Baykuşuçaksavartakımları(ikişeradet37milimetrelikuçaksavartopu).

Bağımsız 1 nci Koşulu Muhasara Topçu Taburu

1nciBatarya:Soğanlıdere’de(dörtadet120/24’lüktop),

2nciBatarya:Havuzlar’da(dörtadet120/24’lüktop),

3ncüBataryası:Baykuş’ta(dörtsaat120/24’lüktop).

Erenköy - Tenger Bölge Komutanlığı: Erenköy’de.

8 nci Ağır Topçu Alay Komutanlığı

1nciAğırObüsTaburu:Tenger’de,

1nciBatarya:Tengerbölgesinde(dörtadet150/10.8’likobüs)

2nciBatarya:Tengerbölgesinde(dörtadet150/10.8’likobüs),

3ncüBatarya:Tengerbölgesinde(dörtadet150/10.8’likobüs),

120milimetrelikobüsbataryası:Eskihisarlıkdolayında(altıadet120/11.6’lıkobüs),

2nciAğırObüsTaburu:Erenköy’de,

4nciBatarya:Erenköydolayında(dörtadet150/10.8’likobüs),

5nciBatarya:Erenköybölgesinde(dörtadet150/10.8’likobüs),

6ncıBatarya:Erenköybölgesinde(dörtadet150/10.8’likobüs),

Numune Topçu Taburu

7nciBatarya:Karantinabölgesinde(dörtadet150/10.8’likobüs),

8nciBatarya:Karantinabölgesinde(dörtadet150/10.8’likobüs),

4ncüAğırMuhasaraTopçuTaburu(120/30’likağırtopçutaburu),

1nciBatarya:Erenköybölgesinde(dörtadet120/30’lukmuhasaratopu).

2nciBatarya:İntepe’de(dörtadet120/30’1’ukmuhasaratopu),

3ncüBatarya:İntepe’de(dörtadet120/30’lukmuhasaratopu),

4ncüObüsTakımı:Karantinabölgesinde(ikiadet120/11.6’lıkobüs).

Bu açıklamalara göre kısaca, ÇanakkaleBoğazı’nın doğu yakasındaki 3 ncüAğırTopçuAlayı;batıyakasındaki4ncüAğırTopçuAlayıveErenköyBölgeKomu-

Ahmet Esenkaya

154

tanlığıkuruluşlarındakitoplamtopsayılarıylabunlarınçapveçapuzunluklarıaşağıdagösterilmiştir:123

Bu230topiçerisinde,çeşitlitarihlerdegemilerden,sökülüpMüstahkemMevkiKomutanlığı’naverilenveçoğumayınhatlarınıkoruyanbataryalardabulunan top-lar:

150milimetreçapında8adet,75milimetreçapında7adet,57milimetreçapında9adet,47milimetreçapında12adet.

Uçaksavargörevindekullanılanveçizelgedegösterilen37milimetrelik8toptanayrıolarakkadrodışıbulunanmantellitoplar,uçaksalargöreviyleaşağıdakiyerlerdemevzilendirilmiştir.124

Bunlardan başkaCephaneDepoMüfrezesi’nde bulunan kadro dışı adi ateşlitoplardanSoğanlıveKepez’debireratışveeğitimbataryasıbulunmaktaDardanos,Erenköy,BaykuşveTengerdolaylarındayinebutoplardanoluşturulanbirçoksabitebataryalaryeralmaktadır.

Kısacayukarıdakiçizelgedegörüldüğüüzere,hernekadarBoğazikitarafındayetiştirilen çeşitli çaptaki top sayısı 230’u bulmaktaysa da, bunlardan aynı çizelgesonundabelirtildiğişekildeancaktoplam82topun18Mart1915muharebelerineka-tıldığıanlaşılmaktadır.125

19 Mart- 25 Mart 1915 Günleri Savunma Hizmetleri

BirleşikFiloileBoğaz’ızorlayarakbirayiçindeİstanbul’ualmayıtasarlayanAnlaşmaDevletlerinin,18MartBoğazsavunmasıkarşısındayenilgisindensonra,bü-yükbirdüşkırıklığınauğradıklarıbirgerçekti.126Bununlaberaberonların,içvedışkamuoyundakırılanprestijleriniyenidenkurabilmekiçin,Osmanlı’nınsiyasetmer-kezivebirinciderecestratejikhedefoluşturanİstanbul’uhernepahasınaolursaolsunelegeçirebilmekarayışıiçindeolduklarıaşikârdı.

BuitibarlaAnlaşmaDevletlerinin,başarıyaulaşmayandenizharekâtının,kara-dandadenenebileceğinihesabakatanTürkkomutanları,biryandanyinelenebilecekbirsaldırıyakarşıBoğazsavunmasınıpekiştirmeyi(yenimayınhattıdöşenmesi;hasargören topların ateşe hazırlanması ve yeniden getirilen toplarla takviyesi gibi) sür-

123ATASEArşivi;No.6/1666,Kls.4624,Dos.69,F.1-13.124ATASEArşivi;No.1/1,Kls.118,Dos.555,F.16-4.125ÇanakkaleBoğazıMuharebesi,AskerîTarihBülteni,ATASEBaşkanlığıYayınları,S.10,s.81-82.126“18Mart1915günümuharebeninöğledensonrakibölümünüÇanakkaleBoğazı’nın içinde izleyen

AkdenizSeferKuvvetlerKomutanıGeneralIanHamilton,InflexibleveGoulois’inyarıbatardurumdaBoğaz’dançıkışlarınıdagörerek,ÇanakkaleBoğazı’nıngemilerlezorlageçilebileceğikanısındaol-madığını19Mart1915akşamıLondra’ya,HarbiyeNezaretinebildirdi.Butelgraf,LordKitchener’indenizdenkazanabilecekbaşarıkonusundakiumutlarınısarstı.”;CecilFaberAspinall-Oglander,(Çev.TahirTunay),Çanakkale Gelibolu Askeri Harekâtı,C.I,AskeriMatbaa,İstanbul1939,s.114.


155

dürürken,öteyandanda,yapılabilecekçıkarmalarakarşıbölgedekikarabirliklerinigüçlendirmekararıaldılar.

MüstahkemMevkiiKomutanlığı,BirleşikFilo’nun18Mart’taBoğaz’dauğra-dığıağıryenilgiüzerine,İngilizveFransızların,hernepahasınaolursaolsunBoğaz’ıaşmakiçin,bukezkaradangirişebilecekleriçıkarmalarakarşımevcutsavunmadüze-nininhemgözdengeçirilmesihemdepekiştirilmesiyleilgiliolarak20Mart’taBaşko-mutanlığatamamlayıcıdeğişiklikleryapılmasıyönündeönerisindebulundu.127

19 Mart 1915 günü Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı KarargâhıSarıcaeli’neyerleştirilmeyebaşlandı.ÇimenlikTabya’dabulunan355/35’liktoptanalınanparçalarla2ncitop,23Mart1915’teateşehazırdurumagetirilmiştir.AnadoluHamidiyeTabyasıileRumeliMecidiyeTabyası’nınsiperlerindekihasarlargiderilmişvesiperlerkumtorbalarıylapekiştirilmiştir.NamazgâhTabyası’ndahasarauğrayan240/22’liktop,24Mart1915’tetamirişlemitamamlanmıştır.128

Müstahkem Mevki Komutanlığı, Başkomutanlık emrini göz önünde bulun-durarak23Mart’tabirliklerine129:“AkdenizSeferKuvvetlerKomutanıGeneralIanHamilton’unBozcaada’yagelmiştir.Şuanakadar40.000Fransızaskerinin;ayrıcaAvustralyaveCezayirliaskerlerdenoluşan50.000kişilikbirkuvvetindeMondros’tatoplandığınınhaberalınmıştır”şeklindekiistihbaribilgiyiulaştırmıştır.

MüstahkemMevkiKomutanlığı,22Mart’taaldığıcevapçerçevesinde130verdiğiemirlergereği24Mart’taEceabat’aulaşan9ncuTümen,buradaki19ncuTümen’denEceabatbölgesikomutanlığınıdevralmıştır(25Mart)131.

Öncelerimayın hatlarını koruma göreviyleKumburnu’ndamevzilenmiş olan47/40’lık altı toplu batarya, Nara burnunun batısında mevzilendirilmek üzere 24Mart1915’te4ncüAğırTopçuAlayı’ndanalınmıştır.SoğanlıderegüneyindeTurgutBataryası’nınikimevzilendirilmiştir.132

Dardanos Bataryası, Hasan-Mevsuf Bataryası

Boğazgirişineyakınlığısebebiyle18MartzaferigünübelkideençokisabetalanbataryalardanbirisideDardanosBataryasıdır.Gününsonunadoğru1nciBatarya

127ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-19;BinbaşıNihad,21Mart’taÇanakkalebölge-sindesavaşdüzeninişöyleaktarır:“3ncüKolordu,ÇanakkaleveYarımada’da;KarargâhıYeniköy’deolan 5 nci Tümen,Yeniköy-Bayramiç –Yerlisu bölgesinde; 7 nci Tümen, Saroz’da; 9 ncu TümenYarımada’da,19ncuTümenMaydos’ta,ihtiyatta;11nciTümenEzine’de…”BinbaşıNihad,Seddül-bahir Muharebâtı,Erkan-ıHarbiyeMektebiYayınları,İstanbul1921,s.6.

128ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-1,19-21;ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-14,F.1-4,1-7;ATASEArşivi,No.7/1736,Kls.5640,Dos.H-9,F.1-2,1-4.

129ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-21,1-22.130ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-21.131ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-22,1-23.132ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-24.

Ahmet Esenkaya

156

KomutanÜsteğmenHasanBey,1nciBataryaSubayıTeğmenMevsufBeyvegörevliaskerlerdenbirçoğudaşehitolmuştur.Bununüzerineilkdefabirbataryanındeğiş-tirilmiştir.MüstahkemMevkiKomutanlığının,7Nisan1915tarihliBaşkomutanlığaMirlivaCevatimzalıtabyaismideğişikliğitalebi133:

“25 Şubat’tan beri devam eden Boğaz muharebelerinde ve özellikle 18 Mart’ta düşmanın şiddetli ateşine maruz kaldığı halde sükûnet ve kahra-manlıkla görevini yerine getirerek düşmana birçok zarar vermeyi başaran ve bu uğurda o gün muharebenin sonuna doğru bataryaları başında şehit olup kalplere gömülen Dardanos Batarya Komutanı Üsteğmen Kilitbahirli Hasan ve Takım Subayı Teğmen Trablusgarplı Mevsuf Efendilerin bu uğurda göster-dikleri fedakârlığa karşılık olmak üzere Dardanos Bataryasının, Hasan-Mevsuf Bataryası unvanıyla adlandırarak onları ölümsüzleştirmek ve şanları vatan müdafaası uğrunda fedakârlıklar göstererek gelecek nesilleri gıpta ettirecek kahramanlık numunesi olan bir tarihi cemile (güzellik) olacağı düşünülmüş olup tensiplerinize arz olunmuştur. Mirliva Cevat”

Cevabiyazıda“…adıgeçenDardanosBataryası,Hasan-MevsufBataryasıun-vanı iledeğiştirilmiştir,”kararıalınarak ikigençkomutan tarihteki şerefliyerlerinialmışlardır.

5 nci Ordu ve Komutanı Mareşal Liman Von Sanders Çanakkale Cephesinde

Karamuharebelerikaçınılmazolunca,1nciOrduKomutanıMareşalLimanvonSanders,3ncü,15nciKolordularla,5nciTümenveBağımsızSüvariTugayı’ndanoluşturulan5nciOrduKomutanlığınaatanmış134veGelibolu’dakiFransızKonsolos-lukbinasıkarargâhvemakamolaraktahsisedilmiştir135.Görevebaşlamaküzere26Mart’taGelibolu’yagelenMareşal,aynıgünBolayır’ahareketetmiştir.136Gerekbuhareketi,gereksegelişininilkhaftasındanitibarenbölgedealdığıvealmayıdüşündü-ğüdüzenlemeler,Onun,büyükölçüdekiİtilafçıkarmalarının,SarosKörfezi’yleAna-dolukıyılarındanbeklediğinikanıtlamıştır137.5nciOrduKomutanıMareşalLimanVonSanders,karadakidüzenlemelergibiyukarıdabahsedilentopçulukhizmetlerinihazırbulmuştur.

Sonuç

ÇanakkaleCephesi’ndeneredeysebiryıl,ağırkayıplarpahasınadirençgöste-rilmişvesonuçtaenbüyükikiemperyalistgücüncepheyi terkedipgitmesiylehakedilenzaferkazanılmıştır.Bukazancıntemelindedeçokbüyükçabalaryatmaktadır.

133Genelkurmay,Çanakkale Cephesi 1,Belgeno:2130.(ATASEArşivi,No.1/1,Dos.315,F.2.)134ATASEArşivi,No.1/1,Kls.180,Dos.774,F.1-5.135ATASEArşivi,No.1/1,Kls.180,Dos.774,F.1-6;BOA,HR.SYS,2109/11136ATASEArşivi,No.5/2453,Kls.3964,Dos.H-10,F.1-16.137ATASEArşivi,No.4/8749,Kls.3474,Dos.H-1,F.1-4


157

18Mart1915zaferi,OsmanlıDevleti’ninçoğuKruppmarkalıAlmansahilsavunmatoplarınındaolduğuBoğaz’dakisavunmamirasıdadâhil,uzunsürelipekçokhazır-lıklaryapılmıştır.(Döşenenmayınlarınkatkısıdaçokbüyüktür.)

5nciOrdu’nunkuruluşunakadarBoğaz,civarsahillerdevekaradayürütülmüşolansahilsavunmavekaratopçulukfaaliyetleriortayaçıkarılmayaçalışılmıştır.

Post-pozitivistparadigmaaltındanitelaraştırmayöntemlerindendokümanana-lizitekniğikullanılmıştır.Mevcutdokümanlaraskeriarşivlerden,askerieserlerdenveaskerianılardantaranarakeldeedilmiştir.

Avrupa’da muharebeler başlayınca birlikte Genelkurmay emriyle özel, böl-gesel vegenel seferberlik ilanlarınınpeşpeşe takibi, gözleriÇanakkaleBoğazı’naçevirmiştir.Artık ne pahasına olursa olsun Başkomutanlık ile MüstahkemMevkiKomutanlığı’nınenbüyükişiBoğazısavunmaktır.

ZatenOsmanlıDevleti’nindahaöncedeciddihazırlıklarıvardır.FatihSultanMehmet’lebaşlayıpII.Abdülhamit’lededevamedensahiltoplarıylayapılansavunmahizmetleri,dönemininihtiyaçlarınadacevapverecekkonumdaidi.Devletzayıfladık-çamodernleştirilmeyedahadagayretedilmiştir.Sonbirasırdabölgedeyaşananacıtecrübeler,OsmanlıDevleti’nitahkimatkonusundasonderecehassashalegetirmiştir.

Buçalışma,OsmanlıDevletigüneydengelecektehlikelerekarşı,Boğazı’nınendarbölgesindekaleleryapmışolması,sahilsavunmatoplarıyerleştirerekİstanbul’uemniyetaltındatutmaçabası,bölgedeÇanakkalemuharebeöncesiciddibirsavunmahazırlığınınvarolduğunugöstermektedir.

Yenibirsavaşdurumuylabirlikte,birdenbireseferberlikilanıylakadrodışıbı-rakılmıştoplarınkadroyaalınmasıemriMüstahkemMevkiKomutanlığı’naulaştırıl-masıylabirliktebuişlemehızverilmiştir.Mayınhatlarıoluşturma,mayınhatlarınıko-rumakiçinkurulanbataryalarımevzilendirmegibietraftakikarabirliklerinibölgeyesevketmetarzındapekçokveacilönlemleralınmayabaşlanmıştır.

Bu önlemler temelde iki gurupta değerlendirilmeye çalışılmıştır: Birincisi,Boğaz’ıniçivemücavirsahillerdevarolantabyavebataryalardanbaşkaenvanter-lerdemevcutolupdaseferdurumundabölgeyeaktarılansahilsavunmatopları,obüs-ler,uçaksavarlar,torpidolarveprojektörlerinmevzilendirilmesidir.Diğeriise,bazentahripmüfrezelerinekarşıalınanönlemleriçinsahilleremevzilenenvebazendekarabirliklerininyanındabulunmasızorunluolantoplarınvebirliklerininhazırlanmasıdır.

Mevcut süreçte daha ziyade devasa ‘Birleşik Filo’ ile sürdürülecek savunmaçabası dahaönplandaolduğu için, dört ayrı süreçtebirbirineparalel hizmetler ifaedilmiştir.Seferberlikilanından3Kasım1914BirleşikFilo’nunbombardımanınındayaşandığıgünekadarheyecanındoruktaolduğusüreçte,kadrodışıbırakılmıştoplarkadroyaalınmayabaşlandıveBirleşikFilo’nuntahribatınınnekadarbüyükolduğubizzattecrübeedildi.

3Kasım1914’tenikinciplanlıbombardımanınyapıldığı25Şubat1915günü-nünsonunakadaryaşananlarınverdiğitecrübeilesüreklitespitedileneksikliklergi-

Ahmet Esenkaya

158

derilmeyeçalışıldı.25Şubat’takiBoğazgiriştabyalarınındüşmesiileoluşankaygıveendişe,savunmadadahaçokbirşeylerinyapılmasını,civarbölgedevarolantoplarınve birliklerinBoğazadoğrukaydırılmasını zorunlu hale getirdi. 26Şubat 1915-17Mart1915günlerindeortayakonansüreçte,dahaorganizeolmanıngerekliliğiortayaçıktı. ‘MerkezTopçuTahkimâtı’nı güçlendirilmesi, tahripmüfrezelerinekarşı yeniönlemleralınması,gemilerden,bölgeningüneyinden,kuzeyindensüreklitoplargeti-rerekuygunyerlereyerleştirmesi,stratejiknoktalaragözetlemepostalarıyerleştirmegibihizmetlereağırlıkverilmeyeçalışıldı.

Tümbuemeklerinsonucuisemükemmeloldu:18Mart1915günüüçasırbo-yuncakimseninönündeduramadığıemperyalistdevlerin,buvatanınkahramanevlat-larıkarşısındadüştükleriacınacakdurumdakalmaları,hertürlüyorgunluğubirandaunutturdu.


159

KaynakçaATESEArşivi,No.1/1,Kls.118,Dos.555,F.16-4.ATASEArşivi,No.1/1,Kls.121,Dos.572,F.1-13,1-15,1-20,1-26,1-27,1-32,1-37.ATASEArşivi,No.1/1,Kls.180,Dos.774,F.1-5,1-6.ATASEArşivi,No.1/1,Dos.315,F.2.ATASEArşivi,No.1/65,Kls.1964,Dos.305,F.1-106-107.ATESEArşivi,No.2/3,Dos.10,F.1-1.ATASEArşivi,No.4/8749,Kls.3474,Dos.H-1,F.1-4.ATASEArşivi,No.5/2453,Kls.3964,Dos.H.1,F.1,1-9,1-10,1-24,1-26,1-27.ATESEArşivi;No.5/2453,Kls.3964,Dos.H-5,F.1-16.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.3964,Dos.H-7,F.1-15.ATASEArşivi,No.5/2453,Kls.3964,Dos.H-8,F.14.ATESEArşivi;No.5/2453,Kls.3964,Dos.H-9,F.1-7,1-24,1-37.ATASEArşivi,No.5/2453,Kls.3964,Dos.H-10,F.1-16.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4624,Dos.70,F.1-1,1-13.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H.1,F.1-1,1-3,1-10,1-26,1-14,1-31,1-34.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,1-35,1-37,1-40,1-41,1-42,1-43,1-48.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,1-49,1-50,1-55,1-77.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,F.1-1,1-2,1-3,1-14,1-16,1-21,1-23.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,1-26,1-30,1-32,1-33,1-34,1-37,1-43.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,1-48,1-49,1-52,1/67,1-74,1-59,1-78.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,1-80,1-86,1-90,1-95,1-100,1-116.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-3,1-127A,1-131.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,F.1-7,1-9,1-14,1-16,1-19,1-21,1-22.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,1-23,1-29,1-30,1-37,1-38,1-39,1-45.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,1-47,1-51,1-67,1-68,1-72,1-73,1-76.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-12,1-78,1-79,1-81,1-83,1-88,1-97.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4624,Dos.69,F.1-13.ATESEArşivi,No.6/1666,Kls.4669,Dos.H-13,F.1-1,1-6.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4670,Dos.281,F.17/1.ATESEArşivi,No.6/1666,Kls.4673,Dos.295,F18.ATASEArşivi,No.6/1666,Kls.4836,Dos.H.7,F.1-61,1-62,1-64.ATESEArşivi,No.6/2514,Kls.4831,Dos.H-l,F,1-5;ATASEArşivi,No.6/3171,Kls.4857,Dos.H-2,F.1-7;ATESEArşivi,No.6/8903,Kls.4836,Dos.H-7,F.1-54,1-61,1-62,1-64.ATESEArşivi,No.6/8903,Kls.4836,Dos.H-9,F.1-5.ATESEArşivi,No.6/8903,Kls.4336,Dos.H-10,F.1-15,1-171-20ATASEArşivi,No.6/8903,Kls.4836,Dos.H-17,F.1-44,1-45,1-46.ATESEArşivi,No.6/9565,Kls.4936,Dos.H-3,F.1-2,1-23.ATESEArşivi,No.6/9565,Kls.4936,Dos.H-5,F.1-2.

Ahmet Esenkaya

160

ATASEArşivi,No.7/8746,Kls.5337,Dos.7,F.1.ATESEArşivi,No.7/9746,Kls.5337,Dos.H-4,F.1-4,1-10,1-16.ATASEArşivi,No.7/9592,Kls.5338,Dos.H-2,F.1-173.ATASEArşivi,No.7/9746,Kls.5338,Dos.H-3,F.1-7.BOA,Y.PRK.ASK,115/6;BOA,BEO,32/947.BOA,DH.EUM.3.Şb.2/48.I-100BOA,HR.SYS,2109/11Aspinall-Oglander, Cecil Faber, (Çev.TahirTunay),Çanakkale Gelibolu Askeri Harekâtı, C. I,Askeri

Matbaa,İstanbul1939,s.114.Corbett,SirJulian,(Çev.,A.RızaSeyfi),Harekât-ı Bahriye,C.II,Matbaa-iBahriye,İstanbul926.Çanakkale Boğazı Muharebesi,AskerîTarihBülteni,ATAŞEBaşkanlığıYayınları,S.10.YT?GenelkurmayBaşkanlığı,Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, C.V, Çanakkale Cephesi Harekâtı, 1. Kitap

(Haziran 1914-25Nisan 1915),GenelkurmayBasımevi,Ankara1993.Görgülü,İsmet,On Yıllık Harbin Kadrosu,TTKYay.,Ankara1993.Karaca,Ali,“SavunmaSistemininAnaUnsuruİstihkâmlarBakımındanÇanakkaleBoğazıTahkimi(1655-

1915)”,Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri (25-27Ekim1999 İstanbul),ATASEYayınları,GenelkurmayBasımevi,Ankara2000,s.320-321(dipnot58).

Karaca,Ali,“ŞanlıZafer’eGidenYolİçinAsırlarcaSürenBirEmekÇanakkaleBoğazınınTahkimi(1655-1915)”,Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşları Araştırma Merkezi (AÇASAM), 85. Yılında Atatürk ve Çanakkale savaşları Sempozyum Bildirileri 23-24 Mart 2000 Çanakkale,Çanakkale2001,s.64.

Karal,EnverZiya,Osmanlı Tarihi,C.VIII,TTKYay.,Ankara1999.Raczyki,Edward,1814’te İstanbul ve Çanakkale Seyahat,TercümanYay.,İstanbul1980.Selahattin Adil (Yayına Hazırlayan: Enver Koray), Hayat Mücadeleleri, Selahattin Adil Paşa’nın

Hatıraları,İstanbul1982.Tarih-i Cevdet, C.VI.,İstanbul1286.Tarih-i Naima,C.VI,İstanbul1280,s.406,418.Tarih-i Raşid,C.6,İstanbul1282,s.14-15.

Çanakkale cephesi’nde 5’nci ordu kuruluncaya …...Çanakkale cephes’nde 5’nc ordu...

Documents