anadolu’nun geleneksel konutlarinda ahap … · 2014. 8. 7. · neslihan Özhan tarafndan...
TRANSCRIPT
ANADOLU’NUN GELENEKSEL KONUTLARINDA AH�AP
KULLANIMINA A�T B�R DERLEME
Neslihan ÖZHAN
YÜKSEK L�SANS TEZ�
M�MARLIK
GAZ� ÜN�VERS�TES�
FEN B�L�MLER� ENST�TÜSÜ
EYLÜL 2006
ANKARA
Neslihan Özhan taraf�ndan haz�rlanan ANADOLU’NUN GELENEKSEL
KONUTLARINDA AH�AP KULLANIMINA A�T B�R DERLEME adl� bu tezin
Yüksek Lisans tezi olarak uygun oldu�unu onaylar�m.
Prof. Dr. �brahim Numan
Tez Yöneticisi
Bu çal��ma, jürimiz taraf�ndan oy birli�i ile Mimarl�k Anabilim Dal�nda Yüksek
lisans olarak kabul edilmi�tir.
Ba�kan : : Prof. Dr. Can M. Hersek
Üye : Prof. Dr. B. I��k Aksulu
Üye : Prof. Dr. �brahim Numan
Üye : Doç. Dr. Z. Gediz Urak
Üye : Doç. Dr. N. Gül Asatekin
Tarih: : 18/09/2006
Bu tez, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tez yaz�m kurallar�na uygundur.
TEZ B�LD�R�M�
Tez içindeki bütün bilgilerin etik davran�� ve akademik kurallar çerçevesinde elde
edilerek sunuldu�unu, ayr�ca tez yaz�m kurallar�na uygun olarak haz�rlanan bu
çal��mada orijinal olmayan her türlü kayna�a eksiksiz at�f yap�ld���n� bildiririm.
Neslihan ÖZHAN
iv
ANADOLU’NUN GELENEKSEL KONUTLARINDA AH�AP
KULLANIMINA A�T B�R DERLEME
(Yüksek Lisans Tezi)
Neslihan Özhan
GAZ� ÜN�VERS�TES�
FEN B�L�MLER� ENST�TÜSÜ
Eylül 2006
ÖZET
Çok de�i�kenli kültür birikiminin katk�lar� sonucu, tar�msal düzene geçi�le
birlikte ba�lay�p geli�en, konut mimarisinin büyük bir bölümünü ah�ap
olu�turmaktad�r. Anadolu’da, yap� malzemeleri içerisinde do�al olarak elde
edilen ah�ap yap� üretiminin hemen her tipolojisinde kullan�lm��t�r. Ah�ap
malzemenin geni� bir kullan�m alan�na sahip olmas�yla birlikte, de�i�ik
aç�lardan ve de�i�ik seviyelerde çe�itli ara�t�rmac�larca geni� olarak ele
al�nmas�, ara�t�rma konusunun literatüre dayand�r�larak ah�ap evler ile
s�n�rland�r�lmas�na sebep olmu�tur. Çal��mada, zengin, geleneksel ve özellikle
ah�ab�n kullan�ld��� konut mimarimiz, iklim ve topo�rafyan�n büyük
farkl�l�klar gösterdi�i ve çok de�i�ik kültürlerin bulundu�u zengin bir toplum
yap�s�na sahip, dolay�s� ile de ah�ab�n farkl� biçimlerde ele al�nd��� Anadolu’da
olu�umundan günümüze kadar incelenmi�tir. Ah�ap evlerin olu�umu ve
yayg�nla�mas�n� sa�layan genel özellikleri ile bölge kriterleri içinde tan�nmas�
önemli bir olgu olarak dü�ünülmü�tür. Çal��ma, tek bir bölge, yerle�im veya
kullan�m alan� üzerinde s�n�rland�r�lmam��, Anadolu bir bütün olarak ele
al�narak, ana ta��y�c� malzemesi ah�ap olan ev kültürünün incelenmesi
amaçlanm�� ve belirlenen amaca yönelik olarak Anadolu’da, geleneksel ah�ap
ev kavram�, olu�umu ve geli�imi özellikle literatür taramas� ile incelenerek,
yayg�nla�mas�ndaki etkenler ve de�i�imindeki prensipler saptanmaya
çal���lm��t�r. �ncelemede Anadolu, genelde kullan�lan co�rafi bölgeler esas kabul
v
edilerek Kuzey Anadolu, Orta Anadolu, Bat� Anadolu, Güney Anadolu ve
Marmara Bölgeleri olarak ele al�nm�� ve bu bölgelerin genel özellikleri ve
yöresel özelliklerin etkisi ile �ekillenen ah�ap evler incelenmi�tir. Tezin sonunda
Anadolu’da ah�ap ev da��l�m�na göre bölgeleme haritas�na ula��lmaya
çal���lm��t�r. Bu çal��mada, ah�ap evlerin bölgelere göre geli�en genel özellikleri
incelenmi� ve elde edilen bilgiler do�rultusunda bölgeler aras�nda küçük
farkl�l�klar d���nda, benzerlikler bulundu�u gözlemlenmi�tir.
Bilim Kodu : 803.1.101 Anahtar Kelimeler : Yöresel, geleneksel, konut, ah�ap Sayfa Adedi : 149 Tez Yöneticisi : Prof. Dr. �brahim Numan
vi
A COMPILATION CONCERNING TIMBER UTILIZATION IN
TRADITIONAL HOUSES OF ANATOLIA
(M.Sc. Thesis)
Neslihan Özhan
GAZ� UNIVERSITY
INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY
September 2006
ABSTRACT
As a result of the contributions of multivariate culture accumulation, most of
the housing architecture began by the transition to agricultural system and
developed consists of timber. Produced naturally within building supplies,
timber has been used in every typology of building production in Anatolia.
Based on literature, timber material’s having a wide utilization area and being
dealt with by various researchers at various levels from different ways widely
causes the restriction of research subject by timber houses. Having a wealthy
structure of society in which climate and topography display difference and
there are very different cultures, our wealthy, traditional housing architecture
in which timber is used especially in process has been examined in Anatolia in
where timber is dealt with in different forms since its establishment.
Establishment of timber houses and its being known within area criterion by its
general characteristics providing its becoming widespread considered as an
important fact. Processing is not restricted on a single area, residence or usage
area, by dealing with Anatolia as a whole, culture of housing whose main
transporting material is timber is aimed to be examined and by examining the
concept, establishment and development of traditional timber house by
especially literature hatching as specific aim- oriented, the factors of its
becoming widespread and principles of its change have been tried to be fixed.
vii
Accepting geographical regions used generally as basic, Anatolia has been dealt
with as Regions of North Anatolia, Middle Anatolia, Western Anatolia, South
Anatolia and Marmara in this analysis and timber houses formed by the effect
of general characteristics of these regions and regional characteristics have been
examined. At the end of the thesis, regioning map according to distribution of
timber house in Anatolia has been attained. In this work, general characteristics
of timber houses changing according to their regions have been examined and it
has been observed that there are similarities between regions except small
differences in the direction of the information got.
Science Code : 803.1.101 Key Words : Vernacular, traditional, house, timber Page Number : 149 Adviser : Prof. Dr. �brahim Numan
viii
TE�EKKÜR
Çal��malar�m süresince de�erli yard�mlar�n� ve deste�ini esirgemeyen hocam Prof.
Dr. �brahim NUMAN’a, ald���m dersleriyle tez konumu belirlememde ve çal��mam�
severek tamamlamamda büyük katk�lar� olan hocalar�m Prof. Dr. M. Can HERSEK
ve Yrd. Doç. Dr. Nihal ÇET�NTÜRK’e, manevi deste�iyle beni hiçbir zaman yaln�z
b�rakmayan annem Sekinet ÖZHAN ve babam �smet ÖZHAN’a te�ekkürlerimi
sunar�m.
ix
��NDEK�LER
Sayfa ÖZET .......................................................................................................................... iv ABSTRACT............................................................................................................... vi TE�EKKÜR............................................................................................................. viii �Ç�NDEK�LER .......................................................................................................... ix �EK�LLER�N L�STES� ............................................................................................ xi RES�MLER�N L�STES� ........................................................................................... xii HAR�TALARIN L�STES� ....................................................................................... xvi S�MGELER VE KISALTMALAR......................................................................... xvii 1. G�R�� ...................................................................................................................... 1 2. TAR�HSEL SÜREÇ �Ç�NDE ANADOLU’DA AH�AP EV KÜLTÜRÜNÜN OLU�UMU VE YAYGINLA�MASINDAK� ETKENLER................................. 3 2.1. Ev Kavram� ve Anadolu’ da Ev Kültürü........................................................ 3 2.1.1. Tarihsel süreç içinde ev ve ah�ap evin incelenmesi............................. 3 2.1.2. Geleneksel Anadolu ev mimarisinin kökenleri ve tan�m� .................... 6 2.2. Ah�ap Evin Anadolu Ev Mimarisi �çindeki Yeri veYayg�nla�mas�ndaki
Etkenler......................................................................................................... 13 2.2.1. Ah�ap evin Anadolu ev mimarisi içindeki yeri................................... 13 2.2.2. Ah�ap evin yayg�nla�mas�ndaki etkenler ............................................ 15 2.3. Bölüm Sonucu............................................................................................... 23 3. ANADOLU’DA AH�AP EV M�MAR�S�N�N YAYILDI�I BÖLGELER�N GENEL ÖZELL�KLER� VE BÖLGESEL ÖLÇEKTE AH�AP EV KÜLTÜRÜNÜN �NCELENMES� ........................................................................ 28 3.1. Anadolu’da Ah�ap Ev Mimarisinin Yay�ld��� Bölgelerin Genel Özellikleri...................................................................................................... 28 3.1.1. Konum ve s�n�rlar� .............................................................................. 28
x
Sayfa
3.1.2. Do�al yap� ........................................................................................... 28 3.2. Bölgesel Ölçekte Ah�ap Ev Kültürünün �ncelenmesi................................... 36 3.2.1. Kuzey Anadolu Bölgesi ...................................................................... 36 3.2.2. Orta Anadolu (geçi�) Bölgesi.............................................................. 59 3.2.3. Bat� Anadolu Bölgesi .......................................................................... 78 3.2.4. Güney Anadolu Bölgesi ...................................................................... 93 3.2.5. �stanbul ve Marmara Bölgesi ........................................................... 108 4. SONUÇ ............................................................................................................... 128 KAYNAKLAR ........................................................................................................133 EKLER.....................................................................................................................139 EK-1 Ah�ap y��ma sistem........................................................................................140 EK-2 Ah�ap karkas sistem .......................................................................................141 EK-3 Yap� sistemi inceleme tablosu ........................................................................145 EK-4 Örnek yap� sistemleri......................................................................................147 EK-5 Anadolu’da ah�ap evlerin kültür haritas�........................................................148 ÖZGEÇM�� .............................................................................................................149
xi
�EK�LLER�N L�STES�
�ekil Sayfa �ekil 2.1. A�aç dallar� ile çatk�n�n kurulu�u............................................................... 4 �ekil 2.2. A�aç iskelet çatk�n�n örtülmesi................................................................... 5 �ekil 2.3. Çad�r ve Türk evinin kullanma biçiminin genel düzeni.............................. 8 �ekil 2.4. Çad�r ve Türk evinin ortak alanlar� ve ya�ama birimleri ............................ 8 �ekil 2.5. Kuban’a göre i�levsel plan birimi ve ço�al�m� .......................................... 10 �ekil 2.6. Eldem’e göre plan tipleri ........................................................................... 12 �ekil 2.7. Ah�ab�n kesiti ............................................................................................ 19
xii
RES�MLER�N L�STES�
Resim Sayfa
Resim 3.1. Artvin, ah�ap y��ma sistemde yap�lm�� yayla evleri ............................... 42 Resim 3.2. Artvin, kütüklerle olu�turulmu� yayla evi ............................................... 43 Resim 3.3. Safranbolu, ah�ap karkas duvar yüzeyine dönü�türülmü� ....................... 44 Resim 3.4. Yörükköyü, ah�ap karkas duvar............................................................... 44 Resim 3.5. Bolu, çatk� aralar� masif ah�apla doldurulmu�......................................... 46 Resim 3.6. Safranbolu, kerpiç dolgu ......................................................................... 46 Resim 3.7. Rize, göz dolma uygulamas� .................................................................... 48 Resim 3.8. Rize, göz dolma tekni�inde olu�turulmu� duvar yüzeyi.......................... 49 Resim 3.9. Göz dolma ve muskal� dolma tekni�i ...................................................... 49 Resim 3.10. Sürmene, evin üstünü örten geni� saçaklar .......................................... 51 Resim 3.11. Safranbolu, bindirmeli konsol ç�kma ritmik düzendeki payandalarla desteklenmi� ..................................................................... 53 Resim 3.12. Safranbolu, düz desteklere oturmu� ç�kmalar........................................ 54 Resim 3.13. Kastamonu, cephede ba�dadi s�va ......................................................... 54 Resim 3.14. Niksar, oda tavan� .................................................................................. 55 Resim 3.15. Tokat, alt kat�n sa��r duvarlar� üstünde d��a aç�lan pencereler.............. 56 Resim 3.16. Rize, pencere.......................................................................................... 57 Resim 3.17. Safranbolu, oda iç düzeni....................................................................... 58 Resim 3.18. Ankara, alt kat�n ah�ap hat�ll� kerpiç örgüsü üst kata kadar yükselmi� ............................................................................................... 64 Resim 3.19. Çank�r�, üst katta ah�ap karkas�n aras� kerpiç dolgu ............................. 65 Resim 3.20. Ankara, dolgu malzemesi olarak tu�la kullan�lm��................................ 66
xiii
Resim Sayfa Resim 3.21. Ankara, üst kat�n d��ar� aç�lan tu�la dolgulu duvar� .............................. 67 Resim 3.22. Çank�r�, alt kat�n kargir duvarlar� üstüne ah�ap iskelet kurulmu� ......... 67 Resim 3.23. Divri�i, y��ma yap� düzenindeki alt kat duvarlar� tamamen sa��r ....... 69 Resim 3.24. E�in, alt kat ta� duvar�ndan ana kata geçi� ç�kmalarla sa�lanarak, ana kat dü�ey s�ra tahtalarla kaplanm��.................................................. 69 Resim 3.25. Ankara, bindirmeli ç�kma kö�e pah� ile birle�tirilmi�............................ 71 Resim 3.26. Solda E�in, giri� cephesindeki payandal� ç�kma, sa�da Kütahya, gönye ç�kmal� ev .................................................................................... 72 Resim 3.27. Ankara, dolgu üzerine çamur s�va yap�lm��........................................... 73 Resim 3.28. E�in, d�� cephe tahtalarla kaplanm��...................................................... 73 Resim 3.29. Kütahya, sekialt� ve sekiüstünün farkl� tavan süslemeleri .................... 75 Resim 3.30. Solda E�in, ah�ap parmakl�kl� pencereler ah�ap kapaklarla örtülmü�, sa�da Ankara, kafesli pencereler ........................................... 75 Resim 3.31. Ankara, aç�k sofal� evin ah�ap merdiven, parmakl�k, küpe�te ve sofa dikmeleri......................................................................................... 76 Resim 3.32. Kütahya, sediri, oca��, tepe pencereleri, tavan kaplamalar� ve dekoratif elemanlar� ile ba�oda .............................................................. 77 Resim 3.33. Birgi, hayat............................................................................................. 82 Resim 3.34. Milas, zemin kat duvar� üzerine ah�ap karkas sistem kurulmu�............ 83 Resim 3.35. Kula, ah�ap hat�ll� ta� duvarlardan ç�kan ah�ap strüktür........................ 83 Resim 3.36. Milas, ah�ap karkas ç�talarla kaplanm��................................................. 84 Resim 3.37. Denizli, üst katta ah�ap karkas üzerine ba�dadi ç�talar� çak�lm��.......... 85 Resim 3.38. Kula, sa��r ta� duvarlardan soka�a uzanan ç�kmalar ............................. 86 Resim 3.39. Milas, kalemi�i süslemeli, ah�ap oymal� ve üçgen al�nl�kl� ev .............. 86 Resim 3.40. Solda Kula, sa�da Birgi dar sokaklar geni� saçaklarlarla ve ç�kmalarla gölgelenmi� ......................................................................... 88
xiv
Resim Sayfa Resim 3.41. Birgi, ç�kmalar payandalar ile desteklenmi�.......................................... 89 Resim 3.42. Kula, d�� sofan�n tavan� ......................................................................... 90 Resim 3.43. Kula, sofadan odaya aç�lan kap� ve pencereler...................................... 92 Resim 3.44. Kula, odan�n tavan�, tepe pencereleri ve süsleme elemanlar� ................ 92 Resim 3.45. Antalya, d�� sofa çevresinde odalar s�ralanm�� ...................................... 96 Resim 3.46. Antalya, zemin kat�n ah�ap hat�ll� ta� duvarlar� üzerine ah�ap karkas sistem kurulmu� .......................................................................... 98 Resim 3.47. Antalya, ah�ap karkas ba�dadi ç�talarla kaplanm�� ............................... 99 Resim 3.48. Burdur, kerpiç dolgu .............................................................................. 99 Resim 3.49. Alanya, karkas�n üzerine ba�dadi ç�talar� çak�lm�� ............................ 100 Resim 3.50. Antakya, ta� ve ah�ab�n uyumu .......................................................... 101 Resim 3.51. Mara�, kerpiç dolgu malzemesi olarak kullan�lm�� ............................ 101 Resim 3.52. Antalya, saçaklar� ve ç�kmalar�yla soka�a aç�lan evler ...................... 103 Resim 3.53. Antalya, ç�kma .................................................................................... 104 Resim 3.54. Antalya, d��ta ba�dadi tekni�inde s�va uygulanm��............................ 106 Resim 3.55. Isparta, giri� kap�s� üzerinde kafesli pencereler.................................. 106 Resim 3.56. Antalya, k��l�k kata ç�kan merdiven.................................................... 107 Resim 3.57. Mudanya, 17.yüzy�lda yap�lm�� tu�la dolgulu ev............................... 113 Resim 3.58. Cumal�k�z�k, zemin kat�n ah�ap hat�ll� ta� duvarlar�na karkas sistem oturtulmu� ................................................................................ 114 Resim 3.59. Tirilye, alt kat�n ah�ap hat�ll� ta� duvar� üzerine ah�ap karkas oturtulup tu�la dolgu yap�lm�� ............................................................ 115 Resim 3.60. Mudanya, tu�la dolgu ......................................................................... 116 Resim 3.61. Tirilye, üst kat ba�dadi tekni�inde s�vanm�� ...................................... 117
xv
Resim Sayfa Resim 3.62. �stanbul, ah�ap kaplamal� ev ............................................................... 118 Resim 3.63. Bart�n, ah�ap kaplamal� ev.................................................................. 119 Resim 3.64. E�in, ah�ap kaplamal� ev .................................................................... 119 Resim 3.65. Cumal�k�z�k, merteklerin uzat�lmas�yla saçak olu�mu�...................... 120 Resim 3.66. �stanbul, üst kat ç�kmalarla geni�leyerek soka�a ta�m��..................... 122 Resim 3.67. Cumal�k�z�k, payandal� ç�kma cephe boyunca devam etmi� .............. 123 Resim 3.68. �zmit, gönye ç�kmalar payandalar üstüne oturtulmu� ......................... 123 Resim 3.69. Cumal�k�z�k, ah�ap karkas üst katta pervazlarla s�vama yüzeyi s�n�rland�r�lm�� .................................................................................... 124 Resim 3.70. Bursa, özenle i�lenmi� tavan� ve tepe pencereleri ile ba�oda ............. 125 Resim 3.71. Çanakkale, pencereler ......................................................................... 126
xvi
HAR�TALARIN L�STES�
Harita Sayfa
Harita 2.1. Bölgelere göre malzeme ve yap� tekni�i.................................................. 14 Harita 2.2. Küçükerman’a göre Anadolu’nun yap� geleneklerinin bölgelere da��l�m� ................................................................................................... 25 Harita 2.3. Tanyeli ve Kazmao�lu’na göre Anadolu-Türk konut mimarisinde ay�r�c� özellikler gösteren bölgeler........................................................... 27 Harita 3.1. Bölgelere göre ah�ap ev da��l�m�............................................................. 29 Harita 3.2. Deprem bölgeleri haritas�......................................................................... 31 Harita 3.3. Bölgelere göre iklim ve ya��� da��l�m haritas� ........................................ 33 Harita 3.4. Bölgelere göre bitki örtüsü da��l�m� ........................................................ 35 Harita 3.5. Kuzey Anadolu bölgesinde incelenen yerle�imler................................... 36 Harita 3.6. Orta Anadolu bölgesinde incelenen yerle�imler ...................................... 59 Harita 3.7. Bat� Anadolu bölgesinde incelenen yerle�imler....................................... 78 Harita 3.8. Güney Anadolu bölgesinde incelenen yerle�imler................................... 93 Harita 3.9. Marmara bölgesinde incelenen yerle�imler .......................................... 108 Harita 3.10. Duvar sistemi da��l�m haritas� ............................................................ 130 Harita 3.11. Üst örtü da��l�m haritas�...................................................................... 131 Harita 3.12. Ah�ap kullan�m� da��l�m haritas� ....................................................... 132
xvii
S�MGELER VE KISALTMALAR
Bu çal��mada kullan�lm�� baz� simgeler ve k�saltmalar, aç�klamalar� ile birlikte
a�a��da sunulmu�tur.
Simgeler Aç�klama
°C Derece santigrad (celcius derecesi)
K�saltmalar Aç�klama
�Ü �stanbul Üniversitesi
�TÜ �stanbul Teknik Üniversitesi
ODTÜ Orta Do�u Teknik Üniversitesi
TAÇ Türkiye An�t Çevre Turizm De�erlerini Koruma
YEM Yap� Endüstri Merkezi
1
1. G�R��
Bu çal��mada, Anadolu’nun dört bir yan�nda kullan�lan ah�ap malzeme ile
olu�turulan mimari ara�t�r�lmaya çal���lmakta, ancak bu büyük co�rafya üstünde
ah�ap malzemenin kullan�m alan�nda, yerinde, biçiminde ve yöntemindeki çe�itlilik
ile bunlar üzerine yap�lan incelemelerin kapsam çe�itlili�i göz önüne al�narak,
ara�t�rma konusu ah�ap evler ile s�n�rland�r�lmaktad�r. Tezde, zengin, geleneksel ve
özellikle ah�ab�n ana ta��y�c� malzeme olarak kullan�ld��� konut mimarimiz, iklim ve
topo�rafyan�n büyük farkl�l�klar gösterdi�i ve çok de�i�ik kültürlerin bulundu�u
zengin bir toplum yap�s�na sahip Anadolu’da olu�umundan günümüze kadar
incelenmektedir. Ah�ap mimari incelenirken ah�ap evlerin, bulunduklar� bölgelere
göre, bölgelerin ah�ap evlerin olu�umu ve yayg�nla�mas�n� sa�layan genel özellikleri
ile bölge kriterleri içinde tan�nmas� önemli bir olgu olarak dü�ünülmektedir.
Konutun tan�m�, ihtiyaç ve imkanlar�n gelenek, sosyo ekonomik yap� ve çevre
ko�ullar� içinde sentezi olarak yap�labilir. �nsan, var oldu�u süreden günümüze kadar
bulundu�u ortam� ihtiyaçlar�na göre sürekli olarak de�i�tirmi�tir. Anadolu insan� da
yüzy�llar� kapsayan birikiminin verdi�i tecrübelerden yararlanarak kendi ya�ayaca��
mekan için imkan� ölçüsünde ve elde edebildi�i malzemelerle daha iyiyi ve do�ruyu
yapma u�ra��n� vermi�tir.
Ah�ab�n bünyesinde bulundurdu�u fiziksel olanaklarla, her dönemde ya�am
ko�ullar�na uyum sa�layacak nitelikte ve kolay olu�turulmas�, kal�c�l�k özelli�i
aranmayan konstrüktif yap�m yöntemleri ile çabuk üretilmesi, ah�ap evlerin
yayg�nla�mas�nda önemli etmendir. Ah�ap, fiziksel olarak çok uzun ömürlü
olmamas� ve korunamad��� durumlarda d�� etkenlere kar�� dayan�ks�z olmas�
nedeniyle, ta� kadar uzun ya�ayamam��t�r. Ancak, gerek pragmatizmi ön plana alan
verneküler mimari, gerekse dünyevi de�erleri birincil de�erler olarak kabul
etmemesinden dolay� kal�c�l��� aramayan Anadolu �slami devir felsefesi için ah�ap
kolayca benimsenen bir mimari eleman olmu�tur.
2
�ncelememiz Anadolu’nun ana ta��y�c� malzemesi ah�ap olan evleri ile
s�n�rland�r�lm��t�r. Çal��man�n konusu, bu evlerin tarihsel, sosyo kültürel, ekonomik
ve i�levsel incelenmesi de�il, ah�ab�n Anadolu evinde yap�n�n neresinde, nas�l, ne
�ekilde, ne için kullan�ld���d�r. Çal��mada, ah�ap ev kültürünün incelenmesi
amaçlanm�� ve belirlenen amaca yönelik olarak Anadolu’da, geleneksel ah�ap ev
kavram�, olu�umu ve geli�imi özellikle literatür taramas� ile incelenerek,
yayg�nla�mas�ndaki etkenler ve de�i�imindeki prensipler saptanmaya çal���lm��t�r.
Teze öncelikle, tarihsel süreçte evin incelenmesi ile ba�lanarak, geleneksel Anadolu
ev mimarisi, olu�umu ve geli�imi incelenmi�, yayg�nla�mas�ndaki etkenler
saptanm��t�r. Bu a�amada bir çok yay�n incelenerek, geleneksel ev mimarisinin
Anadolu’da çad�r yerle�imleri ile ba�layan olu�um süreci ve buna ba�l� olarak
geli�en konut kültürü farkl� morfolojik ve tipolojik yakla��mlar �����nda ele
al�nm��t�r.
Ana ta��y�c� sistemi ah�ap malzemeden meydana gelen evlerin Anadolu’da
bulunduklar� bölgeler ara�t�r�l�rken, farkl� kaynaklardan yararlan�larak, inceleme
bölgeleri saptanm��t�r. Anadolu’da ah�ap evlerin görüldü�ü ve genelde kullan�lan
co�rafi bölgeler esas kabul edilerek Anadolu, Kuzey Anadolu, Orta Anadolu, Bat�
Anadolu, Güney Anadolu ve Marmara Bölgeleri olarak ele al�nm��t�r.
Tezin ikinci bölümünde, ah�ap ev mimarisinin yay�ld��� bölgelerin genel özellikleri
incelenerek, yöresel etkiler sonucunda, ah�ap malzeme olanaklar� ile ortaya ç�kan
özellikleri ayr�nt�l� irdelenmi�tir.
Anadolu’da ah�ap evlerin bölgelere göre geli�en genel özellikleri incelenerek ah�ap
kullan�m�n�n Anadolu’da nas�l de�i�ti�i tesbit edilmi� ve Anadolu’da ah�ap ev
da��l�m�na göre bölgeleme haritas�na ula��lmaya çal���lm��t�r.
3
2. TAR�HSEL SÜREÇ �Ç�NDE ANADOLU’DA AH�AP EV KÜLTÜRÜNÜN
OLU�UMU VE YAYGINLA�MASINDAK� ETKENLER
2.1. Ev Kavram� ve Anadolu’da Ev Kültürü
2.1.1. Tarihsel süreç içinde ev ve ah�ap evin incelenmesi
Konut kavram�n�n olu�umunda korku vard�r. �nsano�lunun kendini korumas� ve
kendini savunmas� bedensel donan�mlar�n�n yetersizli�i ve biyolojik aç�dan çevreye
uyum eksiklikleri nedeniyle, insan a�açlar�n alt dallar�na t�rmanmak, diplerine veya
kovuklar�na s���nmak, yörede mevcutsa kaya altlar� ve ma�aralardan yararlanmak
�eklinde önlemler alm��t�r. Ancak böylesi do�al bir tutumu bar�nak olarak
adland�ramay�z. Bunlar insan taraf�ndan oldu�u gibi kullan�ld��� ve herhangi bir
de�i�tirme çabas� olmad��� için s���nak olarak de�erlendirilebilir.
Ate�in ke�fi ve ate�i denetim alt�na almak insano�lunu ilk kez bir araya getirmi� ve
sosyal ili�kiler kurmas�n� sa�lam��t�r. Böylece hayvanlardan üstün olarak insan,
kendini korkutan ba�ka insan topluluklar�ndan, hayvanlardan ve do�a güçlerinden
koruyarak uzun süreli bar�nabilmesine olanak sa�layan bar�naklar olu�turmu�tur.
Bar�naklar�n bir bütünün parças� olmaya ve toplumsal anlamlar ta��maya
ba�lamas�yla konutun ortaya ç�k��� gerçekle�mi�tir [1].
�nsan�n kendisini do�a ko�ullar�ndan korumak amac�yla ald��� ilk soyut önlem olan
rüzgar çiti, arkeolojik olarak saptanabilmi� en eski yap�sal belgedir ve insan
taraf�ndan olu�turulmu� bir kültür ürünü olup, ne denli basit olursa olsun ilk
“bar�nak” örne�ini olu�turmaktad�r görü�ü yayg�nd�r. Yine yayg�n olan ayn� görü�e
göre, yakla��k 1 milyon y�l önce, iri hayvan kemiklerinden olu�turulan bir çat�n�n
üstüne postlar�n gerilmesiyle yap�lan çad�rlar, kutup bölgelerindeki buz evleri
(igloo), topra��n biraz kaz�lmas� ve üstünün çal� ç�rp� örtülmesi �eklindeki olu�umlar,
hala kar��la��lan kerpiç yap�lar, saz-dal örgü evler ve ormanl�k yerlerdeki ah�ap
kulübeler (�ekil 2.1) insan�n tarih boyunca farkl� ortamlarda geli�tirdikleri bar�nak
örnekleridir [2].
4
�ekil 2.1. A�aç dallar� ile çatk�n�n kurulu�u [3]
�nsano�lu, 1 milyon y�l� a�k�n bir süre boyunca gezgin-avc�-toplay�c� olarak ya�am�n�
sürdürmü�, ayn� yerde sürekli olarak oturmad���ndan kuruldu�u yerde kolayl�kla terk
edebilece�i, kal�c� olmayan bar�naklar yapm��t�r. Ancak Neolitik dönemde insanlar�n
tar�msal üretim etkinlikleri ile e� zamanl� olarak yerle�ik düzene geçmeleriyle kal�c�
konut yap�m� olu�mu�tur. Asl�nda bugün ki anlamda ilk bar�nak ve yerle�me
insanlar�n beslenme türünün de�i�mesiyle beraber göç etmeden ayn� yerde
ya�aman�n ve besin elde edilebilecek bir düzenin kurulmas�n�n sonucudur. Neolitik
ça�a tarihlenen ve bu dönemi yans�tan Güneydo�u Anadolu’da bulunan iki kaz� yeri,
Hallan Çemi ve Çayönü’dür. Bu iki kaz� yerinde de yuvarlak planl� basit bir
kulübeden dörtgen planl� yap�ya geçi� ayr�nt�l� olarak incelenebilmektedir. Yuvarlak
planl� yap�lar, direk olarak kullan�lan e�imli a�açlar�n aras� dal ve kam��larla sepet
gibi örülerek sap ve çamurla kaplanan basit kulübelerdir. Ancak yuvarlak planl�
yap�lar�n artan gereksinmeleri kar��lamakta yetersiz kalmas�, teknik olarak daha iyi
bir çözüm olan dörtgen planl� yap�lar�n olu�mas�na sebep olmu�tur [3].
�nsan do�al malzemeleri ilk bar�naklardan beri tek tek yada bir arada kullanm��,
do�an�n sundu�u malzemeyi i�lemi�tir. A�ac�, kayay�, çamuru kullanmay� ö�renmi�,
5
farkl� yap�m teknikleri geli�tirmi�tir. Ah�ap evin olu�umu ve kullan�m�da ilk ça�lara
inmektedir. Yap� malzemesi olarak ah�ab�n kullan�m�n�n ilk örnekleri eski ta� devri
insanlar�n�n yapt���, dal ve çal�lar kullan�larak ve hayvan derisi örtülerek olu�turulan
ilk bar�naklard�r. Daha sonralar� örtü olarak tezek, çamurlu saz ve ta� kullan�lm��t�r
(�ekil 2.2).
�ekil 2.2. A�aç iskelet çatk�n�n örtülmesi [3]
De�i�en ya�am ko�ullar�yla, Paleotik ça��n sonlar�na do�ru insano�lu bar�na��n�
a�aç ve direkler üzerine kald�rm�� ve böylece ilk ta��y�c� dö�eme ve tavan
olu�mu�tur. Neolitik devirde iklimsel de�i�ikliklerin sonucundaki uyum süreci içinde
kal�c� bar�naklar yap�lm�� ve ah�ap yap� gereci olarak ormanl�k bölgelerde s�kl�kla
kullan�lm��t�r. Bu devirde yeni bir ya�am modeli olarak ilkel-tar�msal köy kültürü ile
kar��la��lm��t�r ki ara�t�rmac�lar bu yerle�melerin kentsel kurgunun bir ön modeli
olarak dü�ünülmesi gerekti�i görü�ündedirler [4]. Tar�m�n geli�mesi ve beslenme
türündeki de�i�ikli�in sonucu olarak yerle�melerin kal�c� oldu�u bu ça�da, cilal� ta�
aletlerin yontma ta� aletlere üstünlü�ü marangozlu�unda geli�mesine sebep olmu�tur.
Prehistorik ça�da, madenin bulunmas�yla geli�tirilen aletlerle daha geni� mekanlar
olu�turulmu�tur. “Megaron” olarak adland�r�lan konut tipi çok odal� konuta geçi�in
öncüsüdür. �ki hacimli plan tipleri olu�turularak, saz kapl� duvarlar� ve be�ik örtü
çat�s� ile ev art�k kulübelikten ç�km��t�r. Duvar ç�k�nt�lar� aras�nda destek direkleri ve
önünde ise dikmeler bulunan yap� tipi Anadolu’da bugün bile yayg�nd�r [5].
6
Arkeolojik kan�tlar incelendi�inde tarihi süreç içinde do�al malzemelerin bir arada
kullan�ld���n� görüyoruz. Her malzeme, en iyi özellikleri göz önünde bulundurularak
sa�lam bir biçimde kullan�lm��t�r. Ah�ap ta�tan sonra do�adaki haline en yak�n
kullan�lan malzeme olma özelli�i, kullan�m ve biçimlendirme kolayl��� ile s�kl�kla
kullan�lm��, tekni�in ve teknolojinin ilerlemesiyle geli�en konstrüktif sistemlerle
19.yüzy�l ba�lar�na kadar gelmi�tir. Endüstri devrimiyle beraber yeni yap�m
sistemleri ortaya ç�km�� ve ah�ap yap�m sistemlerinin geli�mesi bir durgunluk
dönemine girmi�tir. Ancak 20.yüzy�lla beraber ah�ap kullan�m� tekrar h�z ve önem
kazanm��t�r.
2.1.2. Geleneksel Anadolu ev mimarisinin kökenleri ve tan�m�
Konumuz ne do�rudan ev mimarisinin teorisi veya ev tipolojisi, ne de Anadolu
evinin tarihsel olu�umu de�ildir. Ancak ah�ap malzemenin ve ah�ap evin Anadolu’da
ki da��l�m�n� anlamak aç�s�ndan geleneksel ev mimarisi hakk�nda yap�lm��
çal��malara k�saca bakmakta yarar vard�r.
Anadolu’da geleneksel evin kökenleri ile ilgili saptanan görü�ler �u �ekilde ifade
edilebilir;
Erdem Aksoy, Türk konut yap�s�n�n mekan düzenini oba yerle�tirmesine
dayand�rmakta, çad�rlar aras� orta mekan� temel ö�e olarak kabul etmektedir. �klim
ve malzeme gibi nedenlere dayal� yap�m özelliklerinin yap� tasar�m� üzerindeki
etkisini de hesaba katarak, Toroslar�n güneyinden Anadolu’nun kuzeybat�s�na uzanan
bir çizgi üzerindeki tipolojik ba�kala��mlar�n, Anadolu’nun üç iklim bölgesinin
özelliklerini yans�tt���n� sav�nda irdelemi�tir [6]. Aksoy, Anadolu’nun yerli iskan
gelene�inin yap� olu�umunda etkili oldu�unu savunmakla birlikte ekonomik
etkenlere ve toplumsal katmanla�ma ile de�i�en de�erlerin yap� olu�umuna etkisini
ara�t�rmam��t�r [7].
7
Önder Küçükerman, Aksoy’un görü�leri do�rultusunda, Anadolu geleneksel evinde
oba düzeninin temel ö�e oldu�unu ifade etmektedir. Küçükerman’a göre, Türklerin
geçim kaynaklar�n�n hayvanc�l�k olu�u, verimli topraklara do�ru göç etmelerini
zorunlu k�lm��, bu göçlerin sonucunda da “kolayl�kla ta��nabilen bir mekan”
dü�üncesinin ürünleri olan çad�rlar� geli�tirerek, Asya steplerinin elveri�siz do�al
özelliklerine kar�� kendilerini koruyucu “yapay olarak yarat�lan bir iç düzen”
kurmu�lard�r. Kendi ifadesiyle “ Bu ilke Anadolu’da farkl� ürünlerin olu�mas�na
neden olmu�tur; Güneydo�u Anadolu’daki Türk evinin aç�k orta alanlar�, Akdeniz
k�y�lar�ndaki aç�k odalar ve hayatlar, Kuzey ve Orta Anadolu evlerindeki caml�,
örtülü sofalar bu dü�üncenin ürünleridir.” diye belirten yazar, Türklerin �slamiyetin
kabulünden sonra Anadolu’ya geldiklerini ve yerle�ik düzene geçmeye ba�lad�klar�n�
belirtmektedir. Küçükerman, Anadolu’daki ilk yerle�me hareketleriyle birlikte,
as�rlar boyunca geli�tirilmi� gelene�in, kolayca ve k�sa bir süre içinde
terkedilmesinin mümkün olmad���n�, bu sebeple, ta��nabilen mekan dü�üncesinden,
topra�a ba�l� bir düzene geçi�te, eski gelenek ve al��kanl�klar�n çok uzun bir süre
boyunca etkili olmaya devam etti�ini belirtmekte ve ta��nabilen evin kullan�lma
düzeniyle, Türk evi odas�n�n kullan�lmas�ndaki düzenin benzerlik gösterdi�ini ifade
etmektedir. Çad�r iç düzenininde uygulanm�� olan “çok yönlü kullan�lma”
gelene�inin, Türk evinde de hemen hemen hiç de�i�meden kullan�ld���na de�inen
yazar (�ekil 2.3), t�pk� çad�rda oldu�u gibi Türk evi odas�n�n da tüm insan
gereksinimlerini kar��layabilen çok amaçl� düzende oldu�unu söylemektedir. Odan�n
tüm eylemlerin sürdürülebilece�i bir iç ortam oldu�unu ve odalar�n belirli bir düzen
içinde bir araya gelmesiyle plan tiplerini olu�turdu�unu belirtmekte ve çad�r ile Türk
evinin kullan�lan ortak alanlar�n�n da benzerlik gösterdi�ini (�ekil 2.4), bütün bu
benzerlikler aras�nda ki tek fark�n mekan geometrisinin daireden dikdörtgene
dönü�mesi oldu�unu savunmaktad�r [8].
Ayda Arel, göçer Türklerin ta��d��� Orta Asya gelene�inin uzant�s� olarak fevkani
evin (asma yada yükseltilmi� ev) Osmanl� ev kavram� ile ili�kili oldu�una dikkati
çekmektedir. Osmanl� ev tipolojisinin temel bile�eni olan odan�n, göçer çad�r�n�n
i�levsel ve mekansal özelliklerinin tümünü bar�nd�rd���n� belirten Arel [7], üst
düzeye al�nan oturma kat�n�n i�levsel bir evrimin ürünü oldu�unu belirtmektedir [9].
8
�ekil 2.3. Çad�r ve Türk evinin kullanma biçiminin genel güzeni 1. Orta alan 2. Oturma 3. Dolaplar 4. Is�tma 5. Aç�k orta mekan [8]
�ekil 2.4. Çad�r ve Türk evinin ortak alanlar� ve ya�ama birimleri [8]
9
Cengiz Eruzun’da, sofas�z Türk evi tipinin en ilkel �eklinin Yörük çad�r�nda
(Karaçad�r) bulunabilece�ini ifade etmekte ve oda ile çad�r�n mekan
organizasyonlar�n�n ayn� �ekilde geli�ti�ini belirtmektedir [10].
Emel Esin, Türk evinin kökenini Çin mimarisinin etkilerini ta��yan ah�ap yap�l�,
be�ik tonozlu, ta�k�n saçakl�, bol pencereli Uygur kö�klerinde aramaktad�r. Esin,
yüksek duvarlar üzerine, cumba �eklinde yap�lm�� ah�ap ve tu�la evlerin, Çin ve
Uygur kö�klerine benzer yar� ah�ap - yar� tu�la gelene�in devam� oldu�unu
savunmaktad�r [11].
Do�an Kuban, Türk evi odas�n�n organizasyonu ile çad�r aras�nda kullan�m
benzerlikleri oldu�unu kabul etmekle birlikte Türk Hayatl� evi ile çad�r aras�nda
morfolojik bir ili�ki olmad���n� belirtmektedir. Merkezi planl� evlerin Türk evi
biçiminin temeli oldu�u dü�üncesini yan�lt�c� bulan Kuban, Türk evinin çekirde�i
olan aç�k galerili evin geli�iminin tümüyle gözard� edildi�ini söylemekte ve Hayatl�
evin tipolojik türlerinin pek ço�una Anadolu’nun her yerinde rastlanabilmekle
birlikte kapal� plan tipine ancak �stanbul’da rastlanabildi�ine de�inmektedir. Yazar,
Galerili evin M�s�r’dan Orta Asya’ya kadar ev ve saray gelene�inin en karakteristik
ö�esi ve Hayatl� Türk evinin temeli oldu�unu söyleyerek Türk evinin kökenleri
üzerine dü�üncesini ifade etmektedir [12].
Türk evinde temel ö�e olarak oday� kabul eden Kuban, odalar�n, oda ön hizmet
mekan� olarak niteledi�i “ortak mekan” etraf�nda belli eksenler do�rultusunda
ço�almas� ilkesine göre bir tipoloji geli�tirmi�tir [13] (�ekil 2.5).
S.H.Eldem Türk evinin tan�m�n� �u �ekilde yapm��t�r [14]:
“Türk evi, eski Osmanl� Devletinin s�n�rlar� içinde, eski tabirleriyle Rumeli ve
Anadolu m�nt�kalar�nda yerle�mi�, geli�mi� ve 500 sene kadar tutunmu�, kendi
özellikleriyle olu�mu� bir ev tipidir.”
10
1
2
3
4
�ekil 2.5. Kuban’a göre i�levsel plan birimi ve ço�al�m� [13]
Eldem, sofa – oda ili�kisinin tasar�m özellikleriyle tan�mlad��� Türk evinin, ilk olarak
Anadolu’da kendine has karakterini buldu�unu ve buradan zaman ile geli�erek,
Osmanl� s�n�rlar�n�n geli�mesiyle Avrupa’n�n çe�itli yerlerinde kökle�ti�ini
belirtmektedir. Bulgaristan, Yunanistan ve eski Yugoslavya’n�n baz� bölgelerinde 15.
ve 16.yüzy�ldan itibaren mevcut di�er tiplerin yerini alan Türk evinin, bu toplu
yay�lmalar�n yan�nda Romanya ve K�r�m’da da etkilerinin görüldü�üne, ancak Do�u
ve Güneyde Anadolu’dan daha öteye gidemedi�ine de�inmektedir. Kafkasya ve
Irak’a kadar uzanan �ran tesirinin ve di�er taraftanda Suriye’yi de içine alan Arap
evinin, Türk evinin hakim oldu�u bölgeye s�n�r çekti�ini ifade etmektedir [14].
Türk evi mimarisinin bölgelere göre farkl�l�k göstermekle birlikte i�leyi� ve kullan��
bak�m�ndan ortak özellikler gösterdi�ini söyleyen Eldem, evin en basit �eklini, ço�u
bir katl� ve bir iki odadan olu�an, önünde direkli ve önü aç�k bir k�s�m olan yap�lar
�eklinde tan�mlam��t�r. Ancak zaman ile kat adedinin fazlala�t���n� ve evlerin
ço�unun iki katl� yap�ld���n� belirtmekte, alt kat kullan�m�n�n yörelerdeki çevre
11
ko�ullar� ve üretim ili�kilerine göre de�i�ebilmesine ra�men, genelde depo, samanl�k,
ah�r, arabal�k olarak kullan�ld���n�, üst kat�n daima esas kat oldu�unu belirterek
tipolojik s�n�fland�rmas�n� “ana kat” planimetrisi aç�s�ndan yapm��t�r. Eldem, üst
katta yer alan odalar�n, yap� içindeki eylemlerin ço�unu kar��layabilen en önemli
birimler oldu�una de�inmekle birlikte, ba�lang�çta odalar aras�nda geçi� ve hizmet
alan� olarak biçimlenen sofan�n, daha sonra sosyal yap�n�n gerektirdi�i i�levlere
kavu�tu�una dikkati çekmektedir.
Türk evi plan tiplerinin co�rafi bölgelere ba�l� de�i�ti�i gibi, ayn� bölgede farkl� plan
tipleri ve malzeme özellikleri ile de kar��la��labildi�ini belirten S.H.Eldem, Türk evi
plan tiplerini sofan�n ev içindeki yerine göre yapm�� ve dört ana grupta toplam��t�r;
Sofas�z plan tipi; Ev planlar�n�n en ilkeli olup, odalar yan yana dizilerek evi
olu�turmu�tur. Ev tek katl� ise ba�lant� bir kald�r�m veya avlu ile sa�lanm��, odalar�n
üst katta oldu�u durumda ise odalar�n ili�kisini sa�layan geçit balkon karakterini
alm��t�r. Bu tipe ço�unlukla iklimin s�cak oldu�u güney ve do�u bölgelerinde
rastlanmaktad�r.
D�� sofal� plan tipi; Oda s�ralar� aras�ndaki ili�kiler sofa ile sa�lan�r. En ilkel tipinde
aç�k direkli bir sofan�n yaln�z bir kenar�na odalar dizilmi�tir. Sonralar� bu sade plana
zenginlik veren kö�k sofan�n bir ucuna eklenmi�, daha sonrada kö�k-oda biçiminde
geli�erek sofan�n bir veya iki ucunda olmas� ile plan tipi L ve U �eklinde geli�mi�tir.
�ç sofal� plan tipi; Sofan�n iki yan� oda s�ralar� ile çevrilerek halk aras�nda karn�yar�k
diye adland�r�lan bir plan tipi ortaya ç�km��t�r. Baz� durumlarda iç sofa ihtiyaca göre
yan sofa, eyvan veya merdiven sofas� eklenerek geni�letilmi�tir. En eski örneklerinde
merdiven sofan�n d���nda bulunmakla birlikte 19.yüzy�lda geni� ve ferah merdiven
merak�n�n etkisiyle merdivenler sofan�n bir taraf�n� tamamen kaplayan üç kollu
merdivenler �eklinde yap�lm��t�r. Odalar aras� ili�kinin kolayla�mas�yla, sofan�n
bahçe ile yak�nl��� azalm��t�r. Özellikle s�k���k yerle�melerde, kasaba ve �ehirlerde
tercih edilmi�tir.
12
S�ra odal� Eyvanl� Sekili/Kö�klüKö�k
Seki
Eyvan
Sofa
Kö�e sofal�
Karn�yar�k 3-4 Eyvanl�
DI� SOFALI
�Ç SOFALI ORTA SOFALI
SOFASIZ
Sofa
Orta sofal� plan tipi; Sofa evin merkezindedir ve dört taraf� oda s�ralar� ile
çevrilmi�tir. Sofan�n ayd�nlanmas� için oda s�ralar� aras�nda eyvan �eklinde
bo�luklar b�rak�lm��t�r. Sofaya aç�lan eyvan say�s�n�n fazlal��� hem plan tipininin
zenginle�mesini sa�lam�� hemde bu sayede büyük ve zengin evlerde s�kça
kullan�lm��t�r [15] (�ekil 2.6).
�ekil 2.6. Eldem’e göre plan tipleri [16]
Geleneksel Anadolu evinin malzemesi, yap�m tekni�i, yap�ld��� bölge gibi farklar�
gözetmeksizin, en eski örneklerine tarihleme yapmam�z durumunda (kö�k, kas�r ve
saraylar� saymazsak) pek çok ara�t�rmac�ya göre 17.yy’dan geriye gidilememektedir
[7][17]. Konut tarihimizi incelerken en fazla üç as�r geriye gidebilmemiz ev
mimarimizin kökeninde yukar�da bahsedilen farkl� görü�lerin ortaya ç�kmas�na sebep
olmu�tur.
13
2.2. Ah�ap Evin Anadolu Ev Mimarisi �çindeki Yeri ve Yayg�nla�mas�ndaki
Etkenler
2.2.1. Ah�ap evin Anadolu ev mimarisi içindeki yeri
Anadolu ev mimarisinde kullan�lan malzemeler; ta�, toprak, tu�la ve a�açt�r. Ah�ap
Anadolu’da %60-75 aras�ndaki bir oranla en çok kullan�lan yap� malzemesi
niteli�indedir [18]. Anadolu’da ah�ap en çok, kullan�lan h�m�� yap� tekni�inde, yani
ta��y�c� sistemi ah�ap, kerpiç dolgulu, zemin kat� genellikle ta� olan bir yap� tekni�i
ile in�a edilmi� ev mimarisi olarak kar��m�za ç�kar. Yap�m tekni�inin oldukça
seçmeci olmas� ve de�i�ik plan tiplerine uyarlanabilmesi h�m�� yap� tekni�inin
yayg�n olarak kullan�lmas�n�n sebepleridir (Harita 2.1).
Murat Eriç, Türklerin, Ortaça� Avrupa’s�n�n ta�, kal�c� yap�lar� yerine geçici yap�lar
yapmaktaki dünya görü�lerini ve sökülebilir bir malzeme ile göçebelik hislerini,
ah�ap kullanmalar�yla ba�da�t�rmaktad�r [17].
S.H.Eldem, ah�ap in�aat�n, evlerin daha büyük, ferah ve havadar olmalar�na olanak
vermesi, k�sa yap�m sürelerine sahip olmas� ve depreme daha çok dayanabilmesi
nedeniyle tercih edildi�ini belirtmektedir. Ayr�ca ç�kmalar, girintiler, büyük saçaklar
sorunsuz uygulanabilmekte, pencerelerin aç�lmas�na bir engel, s�n�r kalmamakta,
duvarlar hava al�p, rutubet olmamaktad�r. Eldem, bunlar�n yan� s�ra evin Türkler için
geçici bir ikametgah olarak dü�ünüldü�ünü, evin kal�c� olmad���n� y�k�l�p modaya
göre yeniden yap�labilmesini tercih ettiklerini göstermektedir [19].
Bütün bu sebepler Anadolu ev mimarisinde ah�ap yap� sistemlerinin yayg�n
kullan�lmas�n�n ba�l�ca etkenleridir.
14
Har
ita 2
.1. B
ölge
lere
gör
e m
alze
me
ve y
ap� t
ekni
�i [2
0]
HIM
I�
KER
P�Ç
TA�
�STA
NB
UL
KAR
AD
EN�Z
AKD
EN�Z
EGE DEN�Z�
BU
RSA
S�N
OP
BAR
TIN
KAS
TAM
ON
U
AN
KAR
A
AR
TV�N
TRAB
ZON
SAM
SUN
OR
DU
TOKA
T
AM
ASY
A
S�V
AS
ÇO
RU
M
ANTA
KYA
ER
ZUR
UM
KAH
RA
MAN
MA
RA
�
�ZM
�R
MU
�LA
DEN
�ZL�
ESK
��EH
�RK
ÜTA
HYA
ANTA
LYA
BU
RD
UR
ISP
ARTA
KO
NY
A
KAY
SER
�N
EV�E
H�R
VAN
BAL
IKES
�R
ADAN
AG
AZ�A
NTE
PMA
LATY
AEL
AZI
�
AH
�AP
HAT
ILLI
TA
�
AH
�AP
AH
�AP
- KA
RG
�R
15
2.2.2. Ah�ap evin yayg�nla�mas�ndaki etkenler
Yöresel mimarinin etkisi
Tarih boyunca yerle�imlerin biçimleni�i temel olarak toplumsal yap�dan önce
yerle�ilen bölgenin do�al yap�s�na ba�l� olarak geli�mi� ve hatta ço�unlukla bu
geli�im zaman içinde toplumlar� da biçimlendirmi�tir. Anadolu’nun ah�ap evleri,
iklim ve ona ba�l� malzeme unsurlar� yan�nda politik ve tarihi sebeplerle de
birbirlerinden farkl� tip ve yap�da olu�mu�lard�r. Birbirinden bu �ekilde ayr�lan evler
genellikle bulunduklar� bölgenin jeografik ve klimatik özelliklerine uymaktad�rlar
[21]. Bütün bu farkl�l�klara kar��n evlerde de�i�meyen özellik plan�n ana hatlar�d�r.
Bölgesel veriler sonucu olu�an bu mimari yöresel mimari olarak ifade edilmektedir.
Ah�ap evler de yöresel mimarinin parçalar�d�r.
Yöresel mimariyi biçimlendiren etkenler, fiziksel ve sosyal olmak üzere iki ba�l�kta
toplanabilmekte ancak sosyal etkenler tez kapsam� d���nda kald���ndan ah�ap evin
olu�umunu belirleyen do�al etkenler incelenmektedir.
Do�al etkenler
Jeolojik yap�: Anadolu topraklar� yüzy�llar boyunca süre gelen iskan tarihinde ad�
geçen tüm uygarl�klar�, her kö�esinde farkl�la�an topo�rafik yap�s� ile bar�nd�rm��t�r.
Yap� malzemeleri zeminin verdi�i olanaklar do�rultusunda kullan�lm��, farkl�
jeolojik verilere sahip bölgelerde farkl� malzemelerden yararlan�lm��t�r. Topo�rafya,
zemin yap�s�, meyil vb. yap�sal ko�ullar�n getirdi�i zorunluluklar ah�ap gibi kolay
adapte edilen bir malzeme ile a��labilmi�tir. Çevrede bulunan malzemenin zorunlu
k�ld��� yap� ko�ullar� da yap� gelene�ini etkilemi�tir. Jeolojik yap�dan dolay� bölgeler
aras� ula��m güçlü�ü ve ekonomik etkiler sonucu do�al malzemeye dayal� yap�
tekni�i geli�mi�tir.
16
�klim ve bitki örtüsü: Anadolu’da de�i�ik özellikler gösteren gerek jeolojik yap�
gerekse zengin do�a ile ba�lant�l� olarak ortaya ç�km�� bir çok iklim bölgesi vard�r.
Ülkenin büyük bir bölümünde Akdeniz iklimi etkili olmakla beraber kuzeyle güney,
k�y�larla iç bölgeler aras�nda ve yerel topo�rafya nedeniyle mikroklima, �s� ve ya���
bak�m�ndan mevsimlere göre önemli farkl�l�klar görülmektedir [16]. �klimsel farklar
mekan kimli�inin de�i�mesini olu�turan herhangi bir etkiden çok, yap�n�n konumu,
yönü ve yap�m tekni�i aç�s�ndan etkili olmu�tur [8]. Ah�ap, adaptasyon ve di�er
fiziksel kontrol karakterleri ile burada da önemli bir malzeme olarak kar��m�za
ç�kmaktad�r.
Yap� malzemesinin etkisi
Ev mimarimizde kullan�lan temel yap� malzemeleri ah�ap, ta� ve kerpiç olmu�tur.
Bölgelerde bulunabilme durumlar�na ba�l� olarak yap� sisteminde kullan�lan
malzemeler farkl�l�k göstermektedir. Ah�ab�n bol ve kolay elde edilebildi�i yörelerde
yap�lar sadece ah�ap kullan�larak olu�turulmu�, az ve zor bulunan yörelerde de di�er
yap� malzemeleri ile beraber kullan�lm��t�r. Anadolu ah�ap ev mimarisinde ah�ab�n
kullan�m� üç türlüdür:
Ah�ap y��ma sistem; A�aç do�al halde veya i�lenerek yatay bir düzende biri
di�erinin üzerine gelecek �ekilde yerle�tirilerek olu�turulmu� sistemdir. Herhangi bir
dikme kullan�lmadan olu�turulan bu sistemde, kö�eler geçme tekni�i ile
birle�tirilmi�tir [18].
Ah�ap karkas sistem; Yap�daki yüklerin bir konstrüksiyon olu�turularak temel
duvarlar�na aktar�lmas� olarak aç�klanabilir. Bu sistem duvar yüzeyi olu�turulurken
kullan�lan tekni�e göre alt gruplara ayr�l�r.
Karma sistem; Farkl� yap� sistemlerinin ayn� yap� üzerinde kullan�lmas�d�r.
17
Yukar�da k�saca belirtilen yap� sistemleri ile olu�turulan ve ana ta��y�c� malzemesi
ah�ap olan evler, çal��ma içinde “ah�ap ev” olarak kabul edilerek tez konusu
s�n�rland�r�lm��t�r.
Ana ta��y�c� yani strüktür, mekan� s�n�rland�ran ö�elerin kendini ya�atacak, ayakta
durmas�n� sa�layacak sistem bütünüdür. Bu sistem ta��y�c� sistem ve örtü sistemi
olarak grupland�r�lmaktad�r. Ah�ap evler incelenirken, bu grupland�rma esas al�n�p
alt ba�l�klar� olu�turularak incelenmi�tir.
Anadolu ev mimarisinde kullan�lan a�aç türleri
Genellikle evlerin yap�m�nda kullan�lan a�aç cinsleri bölgesel karaktere göre
de�i�mi�tir. Örne�in Orta Anadolu köylüsünün en çok kulland��� a�aç geçmi�ten
günümüze kadar sö�üt, kavak ve baz� yerlerde beyaz çam olarak kalm��t�r. Bat�
Anadolu’da, genellikle me�e ve sar� çam, özellikle konstrüksiyona giren i�lerde
tercih edilmi�tir. Güney Anadolu’da sedir, kuzeybat� ve kuzey Anadolu’da ise
kestane, sar� çam ve di�budak kullan�lm��t�r. Bunun d���nda kap� ve pencere
do�ramalar�, mobilyac�l�kta ceviz, �im�ir, elma, abanoz, me�e gibi a�açlara yer
verilmi�tir [17].
Ah�ab�n seçilmesi ve kullan�ma haz�rlanmas�
Ah�ab�n seçili�inde, �ehir evlerinde biraz farkl� olmas�na ra�men, özellikle köy
evlerinde kolay temin edileni, iyisine tercih edilmi� ve ço�unlukla tabiattan ç�kt���
gibi kullan�lm��, yontularak veya biçilerek kalas haline getirilme gere�i
hissedilmemi�tir.
Genellikle etraf� kaplama olaca�� için karkas ve çat� konstrüksiyonu alt�na girecek
ah�aplarda düzgün kesitli a�açlar olmas� yerine sa�laml�k aranm��t�r. Yuvarlak
kesitli a�ac�n kabuklar� ve budaklar� temizlenerek veya sadece kapaklar� al�narak
kabaca kullan�ma haz�rlanm��t�r. Sofa dikmeleri gibi görünüme önem verilen
18
yerlerde ise ah�ap dikmeler i�lenmi�tir. ��lenebilme imkanlar� bölgesel a�aç
cinslerine göre farkl�l�klar göstermi�tir.
Bütün bunlar�n d���nda kullan�lacak a�ac�n tamamen kuru olmas�na dikkat edilmi�,
buna göre a�aç en az bir insan ömrü süresince kurumaya b�rak�lm��t�r [17].
Ah�ab�n yap� malzemesi olarak incelenmesi
Ta�tan sonra do�adaki haline en yak�n kullan�lan malzeme a�açt�r. Elde edilmesi,
i�lenmesi ve ta��nmas� ta�tan kolay olmu� ama hava etkilerine ta� gibi
dayanmam��t�r. Pratik nedenlerden dolay� di�er malzemelere oranla daha çok
kullan�lm��t�r. Aç�kl�k geçmesi, elde edilme, ta��nma ve i�lenme kolayl���, s�cak
dokulu ve hijyenik bir malzeme olmas�, �s� ve ses tutuculu�u ah�ab� di�er
malzemelerden üstün k�lan ve daha çok kullan�l�r olmas�n� sa�layan özellikleridir
[17].
Ah�ap mimari incelenirken ah�ab�n bünyesinde bulundurdu�u özelliklere de k�saca
de�inmek gerekmektedir.
Ah�ab�n özellikleri
Ah�ab�n biyolojik yap�s�
Botanik özellikleri; Botanik bak�mdan ah�ap, gövdeli, dall�, köklü bitkilerden elde
edilen sert, s�k� lifli bir malzemedir. Ah�ab�n elde edildi�i odunsu bitkiler, damarl�,
çok y�ll�k, kök ve gövdesi devaml� canl� olmas�na ra�men yapraklar� de�i�ebilen,
birincil ve ikincil büyümelere sahip canl�lard�r.
Ah�ab�n makro yap�s�; Ç�plak gözle d��ar�dan görülebilen veya hissedilebilen
özelliklerdir. Bu özellikler �unlard�r; ah�ap dikey a�açlardan elde edilir, çap
do�rultusunda simetriktir, hücresel yap�l�d�r, hücrenin ana kimyasal yap�s� her türde
19
kabuk alt�
y�ll�k halkalar
lif do�rultusu
öz
benzerdir, yeti�ti�i yere göre de�i�ik özellikler kazan�r, su emicidir, organizmalar�n
sald�r�lar�na aç�k ve yan�c�d�r [22].
Ah�ab�n mikro yap�s�; Ah�ap, bir merkez etraf�nda iç içe daireler üzerinde s�ralanm��
borucuklardan ibaret bir demet �eklinde dü�ünülebilir. Ah�ap lif do�rultusunda
büyük bir mukavemete sahipken, liflere dik do�rultuda büyük bir esnekli�e sahiptir
(�ekil 2.7). �klim, arazi, rüzgarlar, orman�n yo�unlu�u, çe�itli hastal�klar, budaklar,
büyüme kusurlar�, kesilme ve kullanma ya��, nemlilikte ah�ab�n mukavemetini
etkilemektedir.
A�açta kökten uca do�ru mukavemet azal�rken, a�ac�n kesitinde özden kabu�a do�ru
gittikçe mukavemet artmaktad�r [23].
Ah�ab�n kimyasal yap�s�
Kimyasal olarak, hücreyi meydana getiren selüloz ile bunu takviye eden lignin
ah�ab�n iskeletini olu�turmaktad�rlar. Hücrelerin yap�s� oldukça yumu�ak bir madde
olan selülozdan ve liflerin yap�s� ise sert bir madde olan ligninden meydana
gelmi�tir. Hücre duvar�n�n kimyasal bile�iminde ortalama %40-50 selüloz, %20-35
hemiselüloz, %20-30 lignin, %0-5 yabanc� madde bulunmaktad�r. A�aç
olgunla�t�kça bünyesinde lignin miktar� artmaktad�r. Lignin ah�aba sertlik, mekanik
direnç ve sa�laml�k sa�lamaktad�r [24].
�ekil 2.7. Ah�ab�n kesiti [23]
20
“Ah�ab�n do�al bir direnci vard�r. Odun dokusu, di�er bitki dokular� içinde en
dayan�kl� olan�d�r. Kuru yerde saklanan ah�ap çok uzun y�llar dayan�r. Ayrca
hayvansal zararl�lar�n bulunmad��� ortamlarda (su içinde) da çok dayan�kl�d�r.
Ah�apta direncin azalmas� yüksek orandaki rutubete (% 26-30) ba�l�d�r. D�� odun
salg�lar� (ni�asta gibi) organizmalar� kendine çeker. �ç odun salg�lar� ise genellikle
zehirlidir, organizmalar� öldürür. Yüksek �s� da do�al direnci azal�r. Dayan�kl� ah�ap
karbonhidrat içermez. Dayan�kl�l�k a�ac�n cinsine göre de�i�ir” [22].
A�aç cinslerinde dayan�kl�l�k:
Çok dayan�kl� a�açlar; Me�e, selvi, sedir, kestane, ceviz, porsuk, akasya, dut,
karaa�aç, melez çam.
Orta derecede dayan�kl� a�açlar; Ladin, köknar, di�budak, çam.
Az dayan�kl� a�açlar; Kavak, sö�üt, �hlamur, akçaa�aç, gürgen, kay�n, ç�nar, at
kestanesi [22].
Ah�ab�n fiziksel yap�s�
Yo�unluk; Ah�ab�n yo�unlu�u, nem ve hacmiyle ili�kilidir. Yo�unluk, ah�ab�n
cinsine göre de�i�mekle beraber, ayn� cinsten olan a�açlar�n geli�me �artlar�na
(toprak, iklim vs.) görede de�i�ir. Ah�ab�n yo�unlu�u artt�kça, organizmalara direnci
artar, ah�ab� yakmak ve ate�lemek zorla��r.
Nem; Her canl� doku gibi a�ac�n hücreleride bol miktarda su içerir. Ah�aptaki nem
miktar� ah�ab�n mukavemetini dü�ürür, iletkenli�e, çürümeye etki eder. Ah�apta su
üç �ekilde bulunur; bünye suyu, ah�ab�n kimyasal yap�s�n� olu�turan cisimlerin ve
özellikle selüloz ve ligninin moleküllerine kimyaca ba�l� bulunan su, emme suyu,
selülozun tuttu�u sudur ki ah�ab�n �i�mesine sebep olur ve ah�ab�n içinde bulundu�u
21
ortam�n nem derecesi ile ilgili olup bununla denge halindedir, serbest su, hücrelerin
içlerini veya hücre aralar�n� dolduran sudur [24].
Ah�ab�n su içermeyen di�er s�v�lara ve buharlar�na kar�� emicili�i azd�r. Ah�aba
giren ve ç�kan su, s�v� veya buhar halinde olabilir. Havada su oldu�una göre ah�ap
içindeki su miktar� hava �artlar�na ba�l� olarak de�i�iklik göstermektedir [22].
Ah�ab�n as�l bile�i�i selülozun, suyu tutmas� sebebiyle lifleri meydana getiren
zincirlerin aras�n�n aç�lmas�, böylece hacmin genle�erek ah�ab�n �i�mesine ve suyun
eksilmesiyle büzülmesine, ah�ab�n çal��mas� denmektedir. Ah�ab�n çal��mas� ah�apta
deformasyon ve çatlaklar olu�mas�na neden olmaktad�r.
Is� iletkenli�i; Ah�ab�n, hücreli yap�s� ve bünyesindeki selüloz sebebiyle �s�
iletkenli�i azd�r. Is�n�n etkisi ile ah�ab�n boyutlar�nda de�i�iklikler olur yani s�ca��n
etkisiyle hacim genle�ir ve so�u�un etkisiyle büzülür. Ancak bu de�i�iklikler, nem
etkisiyle olu�an de�i�ikliklerin yan�nda önemsiz kalmaktad�r.
Elektrik iletkenli�i; Ah�ab�n elektrik iletkenli�i azd�r, ancak nemin artmas�yla
iletkenlikte artar.
Dayan�kl�l�k; Ah�ab�n dayan�kl�l��� içinde bulundu�u ortamla ili�kilidir. Nem,
özellikle zararl� mantarlar�n geli�mesini kolayla�t�rd���ndan, dayan�kl�l�k olarak
ah�ab�n en büyük dü�man�d�r. Ah�ap, tatl� suda 50-500 y�l, aç�kta 30-120 y�l, nemsiz
ve iyi havalanan yerlerde 500-1000 y�l dayan�m gösteren bir malzemedir [24].
Atmosfer ve kimyasal etkiler; Ah�ap güne�in etkisi ile oksidasyona, �s� etkisiyle
kimyasal ayr��maya u�ramaktad�r. Yan�c�l���, nem miktar�na ve ah�ab�n
yo�unlu�una göre de�i�mektedir.
Mikro-organizma etkileri; Çe�itli bakteri, mantar, böcek ve kurtlar ah�ab�n
bozulmas�na neden olmaktad�rlar. Nem, havas�zl�k, karanl�k ve s�cak ah�ap
22
dokusunu olu�turan selüloz ve ligninle beslenen, ah�ab�n içinde ya�ay�p üreyen bu
zararl�lar�n etkisini art�rmaktad�r.
Ah�ab�n mekanik özellikleri
“Ah�ap, kolay bulunmas�, kolay i�lenmesi, hafifli�i, buna ra�men yüksek
mukavemeti ile önemli bir yap� malzemesidir. Ah�ab�n gerilmeye kar�� özelliklerinin
bilinmesi, çe�itli kuvvetler alt�nda nas�l biçimlendirilece�ini ve boyutland�r�laca��n�
tayin eder. Mukavemet lif do�rultusunda fazla, liflere dik do�rultuda daha azd�r.
Yo�unluk artt�kça mukavemet artar. Rutubet lif doygunlu�u noktas�n�n alt�nda
oldu�unda mukavemet fazlad�r. Is� artt�kça mukavemet azal�r. Do�al kusurlar
mukavemetin azalmas�na neden olur. Ah�ab�n hücre duvar� kal�n ve s�k� ise
mukavemet artar; o yüzden iç odunda fazla, d�� odunda daha azd�r” [22].
Ah�ap malzemenin bütün bu özelliklerinin bilinerek yap�da kullan�lmas� yap�
ömrünü art�r�c� niteliktedir. Ah�ab�n yukar�da bahsedilen özelliklere sahip olmas�
ah�ap yap�lar�n hala ayakta olmas�n� ve bizlere kadar ula�abilmesini sa�lam��t�r.
23
2.3. Bölüm Sonucu
Çok de�i�kenli kültür birikiminin katk�lar� sonucu, tar�msal düzene geçi�le birlikte
ba�lay�p geli�en, konut mimarisinin büyük bir bölümünü ah�ap olu�turmaktad�r. Ana
ta��y�c� sistemi, ah�ap malzemeden meydana gelen yöresel mimari olgusunun etkisi
ile ah�ap y��ma, ah�ap karkas ve karma yap� tekniklerinde üretilen evlerin
Anadolu’da bulunduklar� bölgeler ara�t�r�l�rken, a�a��da belirtilen ifadelerden
yararlan�larak, inceleme bölgeleri saptanm��t�r;
Celal Esad Arseven, yöresel malzeme ve iklimsel veriler etkisiyle olu�an bölgesel
farklar� esas alarak Anadolu ev mimarisini sekiz grupta toplam��t�r:
1. Orta Anadolu (Kayseri, Ni�de, K�r�ehir, Konya) evleri,
2. Kuzey Anadolu (Karadeniz k�y�lar�, Vezirköprü, Çorum, Ankara, Bolu) evleri,
3. Do�u Anadolu (Erzurum ve civar�) evleri,
4. Güney Anadolu (Antalya, Mu�la) evleri,
5. Güneydo�u Anadolu (Mardin, Gaziantep, Urfa, Hatay, Diyarbak�r) evleri,
6. Bat� Anadolu (Kütahya, Bursa, �zmir, Ayd�n) evleri,
7. �stanbul (�zmit, Gebze) evleri,
8. Rumeli (Edirne, Tekirda�) evleri [25].
Sedad Hakk� Eldem, bölgesel ev tiplerini 15’e ay�rm��, bu tipleri daha genel
gruplayarak yedi büyük grup olu�turmu�tur:
1. Karadeniz sahil ve çevresi,
2. �stanbul ve Marmara bölgesi,
3. Ege ve çevresi,
4. Akdeniz bölgesi,
5. �ç Anadolu bölgesi,
6. Do�u Anadolu bölgesi,
7. Güneydo�u Anadolu bölgesi [15].
24
Do�an Kuban, bölgesel gelenekler içinde de�i�iklikler gösteren ev mimarisini
yüzeysel bir inceleme ile Anadolu’yu yedi bölgeye ay�rarak incelemi�tir:
1. Güneydo�u Anadolu’nun Kuzey Suriye ile ortak kültürünün ifadesi ta� ev
mimarisi,
2. Erzurum’un Kuzeydo�u Anadolu’nun Güney Kafkasya ve Da��stan ile akraba
ah�ap hat�ll� ta� mimarisi,
3. Do�u Karadeniz bölgesinin karakteristik ah�ap iskeletli ev mimarisi,
4. Ege ve Akdeniz bölgesinin düz daml� ta� mimarisi,
5. Orta Anadolu’nun (Ni�de ve Kayseri) Kuzey Suriye ile bulu�an ta� mimarisi,
6. Orta Anadolu’nun daha çok köy ve küçük kentlerinde görülen ve kökü yeni ta�
ça��na kadar uzanan kerpiç mimarisi,
7. Esas yay�lma alan� Anadolu’nun k�y�lar� ile orta yayla aras�nda bir ikinci çember
gibi dolanan ve Sivas dolaylar�ndan bat�ya ve �ç Ege’den Toroslar�n kuzey
yamaçlar�na kadar uzanan ve yer yer di�er bölgelerde ve Balkanlarda görülen h�m��
yap� tekni�i ile in�a edilmi� ev mimarisi [13].
Önder Küçükerman, yap� geleneklerinin da��l�m�n� Anadolu’yu dört bölgeye
ay�rarak yapm��t�r [26] [Harita 2.2].
Mine Kazmao�lu ve U�ur Tanyeli, ev mimarisinde biçimlenmeyi etkileyen ana
etkenin sosyo-kültürel, sosyo-ekonomik yap� oldu�unu, bunun sonucunda fiziksel
etkenlerin neden oldu�u olu�umlar nedeniyle iki ana bölge olu�tu�unu ifade
etmektedir. Bu bölgeler, Özgün Anadolu Sentezine Var�lan Bölge ve Geçi�
Bölgesidir.
A. Özgün Anadolu Sentezine Var�lan Bölge; Bu bölge genel olarak Anadolu-Türk
kültür sentezini eksiksiz gösteren bölge olarak tan�mlanmaktad�r. Sentez bölgesi,
Do�u Karadeniz bölgesinin güneyinden, Erzincan ve Elaz��’�n kuzeyinden, Kayseri
ilinin bat�s�ndan geçip, Antep’in do�usuna uzanan bir çizginin bat�s�nda kalan bölüm
olarak belirtilmektedir. Özgün Anadolu sentezi alt bölgelere ayr�lmaktad�r:
25
Har
ita 2
.2. K
üçük
erm
an’a
gör
e A
nado
lu’n
un y
ap� g
elen
ekle
rinin
böl
gele
re d
a��l�
m� [
26]
KAR
AD
EN�Z
MAR
MA
RA
D.
AKD
EN
�Z
EGE DEN�Z�
1. A
H�A
P2.
KE
RP�
Ç v
e TA
�3.
AH
�AP
ve T
A�
1 2
43
4. T
A�
26
1. Bat�-Kuzeybat� bölgesi,
2. Do�u Karadeniz bölgesi,
3. Konya bölgesi,
4. �stanbul bölgesi.
B. Geçi� bölgesi; Özgün Anadolu sentezinin do�usunda kalan k�s�m olarak
tan�mlanan bölgede, genelde d�� etkilerden veya eski kültürlerden daha çok
etkilenildi�i, al�nan geleneklerin saf olarak kullan�ld��� ifade edilmektedir. Geçi�
bölgesi de alt bölgelere ayr�lmaktad�r:
1. Bodrum,
2. Kayseri,
3. Do�u Anadolu-Orta bölge,
4. Do�u Anadolu-Kuzey bölge,
5. Güneydo�u Anadolu [20] (Harita 2.3).
Çal��mada, ula��lmak istenen noktaya varabilmek için yukar�da bahsedilen çe�itli
s�n�flamalardan yararlan�larak ve tezin kapsam� göz önünde bulundurularak bir
haritaya ula��lmaya çal���lacakt�r. Kimi tipolojiden, kimi kuramdan, kimi
kullan�mdan, kimi sanat tesirleri ara�t�rmalar�ndan hareketle elde edilen bu
yakla��mlardan sonra Anadolu’da do�al etkenlerin �ekillendirdi�i ah�ap ev
mimarisinin görüldü�ü bölgelerin saptanabilmesi amac�yla öncelikle Anadolu be�
bölgeye ayr�lm��t�r:
1. Kuzey Anadolu Bölgesi,
2. Orta Anadolu (geçi�) Bölgesi,
3. Bat� Anadolu Bölgesi,
4. Güney Anadolu Bölgesi,
5. �stanbul ve Marmara Bölgesi.
27
Har
ita 2
.3. T
anye
li ve
Kaz
mao
�lu’
na g
öre
Ana
dolu
-Tür
k ko
nut m
imar
isin
de a
y�r�c
� öze
llikl
er g
öste
ren
bölg
eler
[20]
KAR
AD
EN�Z
MAR
MA
RA
D.
AKD
EN
�Z
EGE DEN�Z�
A3
B3
B5
B2
A2
A4
A1
A. Ö
zgün
Ana
dolu
Sen
tezi
A.1
. Bat
�-Kuz
eyba
t� B
ölge
siA
.2. D
o�u
Kar
aden
iz B
ölge
siA
.3. K
onya
Böl
gesi
A.4
. �st
anbu
l Böl
gesi
B. G
eçi�
Ala
n�B
.1. B
odru
mB
.2. K
ayse
riB
.3. D
o�u
Ana
dolu
-Orta
Böl
geB
.4. D
o�u
Ana
dolu
-Kuz
ey B
ölge
B.5
. Gün
eydo
�u A
nado
lu
B1
B4
28
3. ANADOLU’DA AH�AP EV M�MAR�S�N�N YAYILDI�I BÖLGELER�N
GENEL ÖZELL�KLER� VE BÖLGESEL ÖLÇEKTE AH�AP EV
KÜLTÜRÜNÜN �NCELENMES�
3.1. Anadolu’da Ah�ap Ev Mimarisinin Yay�ld��� Bölgelerin Genel Özellikleri
3.1.1. Konum ve s�n�rlar�
Ah�ap ev mimarisi, Do�u Karadeniz bölgesinin güneyinden, Erzincan ve Elaz��’�n
kuzeyinden, Kayseri’nin bat�s�ndan geçerek, Antep’in do�usuna do�ru uzanan bir
çizginin bat�s�nda kalan k�sm�nda geli�mi�tir [20]. Bu çizgi genel bir ifade olarak
çizilmi�tir, kesin bir s�n�r te�kil etmemektedir (Harita 3.1).
3.1.2. Do�al yap�
Ah�ap evin yay�ld��� bölgeler incelenirse bu bölgelerin do�al yap�lar�nda benzerlikler
ortaya ç�kacakt�r. Do�al yap�y� incelerken, topo�rafik yap�, jeolojik yap�, iklim ve
bitki örtüsü alt ba�l�klar�nda bu benzerliklere k�saca de�inilmi�tir.
Topo�rafik yap�
Topo�rafik yap�, iklimi, bitki örtüsünü, nüfusu, ekonomik yap�y�, yerle�me düzenini
etkileyen ve bölgesel farklar olu�turan bir olgudur. Anadolu yüksekli�i fazla olan bir
araziye sahiptir. Genellikle do�u-bat� yönünde uzanan yüksek s�rada�lar, Kuzey
Anadolu bölgesi ve Güney Anadolu bölgesi k�y�lar�nda benzer özellikler olu�mas�na
sebep olmu�tur. K�y� çizgisine paralel olan bu s�rada�lar, denizden gelen nemli ve
�l�man havan�n iç kesimlere geçmesini engelleyerek k�y� ku�a��n�n bol ya��� almas�n�
sa�larlar. �ç Anadolu’yu adeta bir duvar gibi çevreleyen bu s�rada�lar bu bölgede
sürekli olmayan bir biçimde hissedilmi�tir. K�y� ile iç aras�ndaki bu fark ev
mimarisine de yans�m��t�r.
29
Har
ita 3
.1. B
ölge
lere
gör
e ah
�ap
ev d
a��l�
m�
SAM
SUN
OR
DU
TRAB
ZON
R�Z
EAR
TV�N
S�V
AS
TOK
AT
AM
AS
YA
AN
KA
RAÇ
AN
KIR
I
KAST
AMO
NU
BO
LUZON
GU
LDA
K
KÜTA
HYAES
K��
EH�R
BU
RS
A�STA
NBU
L
DEN
�ZL�
MU
�LA
�ZM
�R
AN
TALY
A
ME
RS
�NAD
ANAKA
HR
AM
ANM
ARA
�
AN
TAK
YA
Alan
ya
BUR
DU
R
ISPA
RTA
Mila
s
Kul
a
Birg
i
MA
N�S
A
AYD
IN
U�
AK
BALI
KES�
R
ÇA
NA
KK
ALE
B�LE
C�K
SA
KA
RY
A
KO
CA
EL�
Edr
emit
BAR
TIN
ÇO
RU
M
S�N
OP
Saf
ranb
olu
G�R
ESU
N
F�nd
�kl�
Hop
a
Sür
men
e
Kem
aliy
eD
ivri�
i
KA
RA
DEN
�Z
MA
RM
AR
A D
.
AK
DEN
�Z
EGE DEN�Z�
1
2
3
4
5
1. K
UZE
Y A
NA
DO
LU B
ÖLG
ES
�2.
OR
TA A
NA
DO
LU B
ÖLG
ES
�3.
BA
TI A
NA
DO
LU B
ÖLG
ES
�4.
GÜ
NE
Y A
NA
DO
LU B
ÖLG
ES�
5. M
AR
MA
RA
BÖ
LGE
S�
Tars
us
AFY
ON
30
Kuzey ve güneydeki s�rada�lar, do�uda ve bat�da birbirine yakla��rlar. Bunun sonucu
olarak Do�u Anadolu bölgesi Anadolu’nun en yüksek kesimini olu�tururken,
Marmara bölgeside en alçak kesimini olu�turur. Bat� Anadolu’da ise durum di�er
k�y�lardan farkl�d�r. Da�lar�n k�y�ya dik uzanmas� nedeniyle denizin �l�manla�t�r�c�
etkisi içerilere kadar sokulabilmi�tir [27]. Yeryüzü �ekilleri, evlerin yerle�me
düzenini etkileyen önemli bir faktör olmu�, sokak dokusu ve evin zemini araziye
göre �ekillenmi�tir.
Jeolojik yap�
Anadolu’da ki jeolojik olu�um dünyan�n di�er yerlerindeki olu�umlardan farkl�
de�ildir. Anadolu’nun da jeolojik yap�s�; iç kuvvetler ve d�� kuvvetlerle olu�mu�tur.
�ç kuvvetler; tektonik hareketler, volkanizma, deprem gibi olaylard�r. D�� kuvvetler
ise akarsu, buzul, rüzgar, dalga gibi a��nd�r�c� güçlerdir [28].
Anadolu, dünyan�n aktif ku�aklar�ndan biri olan Alp-Himalaya deprem ku�a�� içinde
kal�r. Yüzölçümünün %42’si birinci derece deprem ku�a�� üzerindedir (Harita 3.2).
Anadolu’daki ba�l�ca deprem ku�aklar�; Kuzey Anadolu deprem ku�a��, Marmara
bölgesinde Saros körfezinde ba�lar, Do�u Anadolu bölgesindeki Aras vadisine kadar
uzan�r. Bu ku�ak Gelibolu, Marmara denizinin derin k�s�mlar�, �zmit körfezi,
Adapazar�, Bolu, Gerede, Merzifon, Suluova, Niksar, Kelkit vadisi ile Erzincan,
Erzurum, Varto ve Van üzerinden geçen bir hat �eklinde uzan�r. Güneydo�u Anadolu
deprem ku�a��, �skenderun körfezinden Van’�n do�usuna kadar bir yay çizerek
uzan�r. Hatay, Mara�, Ad�yaman, Malatya, Elaz��, Bitlis ve Van bu ku�aktad�r. Bat�
Anadolu deprem ku�a��, Ege bölgesinde Bak�rçay, Gediz, Küçük Menderes ve
Büyük Menderes çöküntü ovalar� boyunca uzanarak, Ayval�k, Dikili, �zmir, Ayd�n,
Denizli, Isparta ve Ak�ehir’i içine al�r [29].
Sayd���m�z bu deprem ku�aklar�n�n dahil oldu�u bölgelerde (Do�u Anadolu bölgesi
hariç) ah�ap ev yap�m sistemi kullan�lm��t�r. Ah�ap yap�m sistemleri hem yatay
kuvvetlere kar�� dayan�kl�d�r, hem de hafifli�i nedeniyle daha güvenlidir.
31
Har
ita 3
.2. D
epre
m b
ölge
leri
harit
as� [
30]
SA
MS
UN
OR
DU
TRA
BZO
NR
�ZE
AR
TV�N
S�V
AS
TOK
AT
AM
ASY
A
AN
KA
RA
ÇA
NK
IRI
KA
STA
MO
NU
BO
LU
ZON
GU
LDAK
KÜ
TAH
YA
ESK
��E
H�R
BU
RS
A
�STA
NBU
L
DE
N�Z
L�
MU
�LA
�ZM
�R
KO
NY
AN
��D
E
AN
TALY
AM
ER
S�N
AD
AN
A
NE
V�
EH
�RKA
YS
ER�
MA
LATY
AE
LAZI
�
GA
Z�A
NTE
P
KA
HR
AMA
NM
AR
A�
AN
TAK
YA
Ala
nya
ISP
ARTA
BU
RD
UR
Mila
s
Kul
a
Birg
i
MAN
�SA
AY
DIN
U�A
K
BA
LIK
ES�R
ÇA
NA
KK
ALE
BIL
EC
IK
SAK
AR
YA
KO
CA
EL�
TEK
�RD
A�
Edr
emit
KIR
KLA
RE
L�
ED�R
NE
BA
RTI
N
ÇO
RU
M
S�N
OP
Saf
ranb
olu
G�R
ES
UN
F�nd
�kl�
Hop
a
Sür
men
e
Kem
aliy
eD
ivri�
i
ER
ZUR
UM
KA
RA
DEN
�Z
MA
RM
AR
A D
.
AK
DE
N�Z
EGE DEN�Z�
I. D
ER
EC
E
II. D
ER
EC
E
III. D
ER
EC
E
IV. D
ER
ECE
V. D
ER
EC
E
D�Y
AR
BAK
IR
VAN
32
�klim
Anadolu, so�uk ve s�cak iklim ku�aklar� aras�nda bulunan �l�man iklim ku�a��nda ve
onun ekvatora yak�n olan güney k�sm�nda yer al�r. Genel olarak Akdeniz
makroklimas� içerisinde bulunmaktad�r. K��lar� �l�k ve ya���l�, yazlar� kurak ve s�cak
geçen Akdeniz ikliminin, Anadolu’nun içlerine sokuldukça (denizlerden
uzakla�t�kça) ve da�lar�n yüksek kesimlerine ç�k�ld�kça yerini karasall�k al�r ve bu
bölgede k��lar so�uk ve sert, yazlar s�cak ve kurak geçer (Harita 3.3). Matematiksel
konumu nedeniyle Anadolu so�uk ve s�cak iklim ku�aklar� aras�nda bir geçi�
alan�d�r. Dolay�s�yla ne sürekli so�uk ne de sürekli s�cakt�r. S�cakl�k yaz�n artar k���n
azal�r ve iki mevsim aras� s�cakl�k farkl�l�klar� oldukça yüksektir.
Üç taraf�n�n denizlerle çevrili olmas� Anadolu’nun iklimi üzerinde önemli etkiye
sahiptir. Bu yüzden Do�u Karadeniz ve Erzurum-Kars d���nda kalan yerler, çe�itli
dereceden Akdeniz iklim özelliklerini ta��r [27].
Anadolu’da y�ll�k ortalama s�cakl�k de�erleri 4°C-20°C aras�nda de�i�ir. Yüksek
s�rada�larla Anadolu’nun iç k�s�mlar�ndan ayr�lm�� olan alçak k�y� yöreleri, iç
k�s�mlara göre daha s�cakt�r. En yüksek y�ll�k ortalama s�cakl�k de�erleri Akdeniz
k�y�lar�nda görülür (13°C-18°C) ve Karadeniz k�y�lar�na (13°C-15°C) do�ru
gidildikçe azal�r. Bat�dan do�uya do�ru gidildikçe de yükseltinin artmas�yla s�cakl�k
azal�r. Ege k�y�lar�nda 13°C-18°C olan y�ll�k ortalamalar, �ç Anadolu’da 8°C-12°C
aras�nda de�i�irken, Kars platosunda 4°C’�n alt�na dü�mektedir [29].
�klimde ah�ap evlerin biçimsel ve yap�sal özelliklerinin olu�turulmas�nda belirleyici
etkendir. Benzer iklim özelliklerinin görüldü�ü bölgelerde benzer çözümlerle
kar��la��lmaktad�r.
33
Har
ita 3
.3. B
ölge
lere
gör
e ik
lim v
e ya
��� d
a��l�
m h
arita
s� [2
8]
SA
MSU
NO
RD
UTR
AB
ZON
R�Z
E
AR
TV�N
S�V
AS
TOK
AT
AM
AS
YA
AN
KAR
A
ÇA
NK
IRI
KA
STA
MO
NU
BO
LU
ZON
GU
LDAK
KÜ
TAH
YAES
K��
EH
�R
BU
RSA�S
TAN
BU
L
DE
N�Z
L�
MU
�LA
�ZM
�R
AN
TALY
A
ME
RS
�N
AD
AN
A
MAL
ATY
AD
�YA
RB
AK
IR
ELA
ZI�
GAZ
�AN
TEP
KA
HR
AM
AN
MAR
A�
AN
TAK
YA
Ala
nya
BU
RD
UR
ISP
ARTA
Mila
s
Kul
a
Birg
i
MAN
�SA
AYD
IN
U�
AK
BAL
IKE
S�R
ÇAN
AK
KALE
B�L
EC
�K
SAK
AR
YA
KO
CA
ELI
Edr
emit
BA
RTI
N
ÇO
RU
M
S�N
OP
Saf
ranb
olu
G�R
ES
UN
F�nd
�kl�
Hop
a
Sür
men
e
Kem
aliy
eD
ivri�
i
ERZU
RU
M
MA
RM
AR
A D
.
AK
DE
N�Z
3
VAN
34
2116
2927
1621
36
2225
45
8
23
2
21
54
2328
43
6
2836
1719
58
2814
2915
21
35
15
3136
18 2740
6
27
ilkbaharyaz
sonbahar
45
1
2
678
9
BO
ZKIR
�KL�
M�
1. �Ç
AN
AD
OLU
2. G
ÜN
EY
DO
�U
AN
AD
OLU
KA
RA
DE
N�Z
�KL�
M�
3. D
O�
U K
AR
AD
EN
�Z4.
OR
TA K
AR
AD
EN
�Z5.
BA
TI K
AR
AD
EN
�Z
AK
DE
N�Z
�KL�
M�
6. A
KD
EN
�Z v
e E
GE
7. M
AR
MA
RA
DO
�U
AN
AD
OLU
�KL�
M�
8. H
ER
ME
VS
�M� Y
A�
I�LI
9. Y
AZI
KU
RA
K
KA
RA
DE
N�Z
k��
AFY
ON
34
Bitki örtüsü
“Anadolu'nun bitki örtüsünün da��l���; iklime, özellikle ya��� ve s�cakl�k �artlar�na
ba�l�d�r. Karadeniz k�y�lar� boyunca nemcil türlerden olu�an gür ormanlar, onlar�n
güneyinde �iddetli k�� so�uklar�na dayan�kl� kuru ormanlar, Akdeniz ve Ege
k�y�lar�nda ise Akdeniz ikliminin uzun yaz kurakl���na uymu� karakteristik
formasyonlar� geni�li�i yer yer de�i�en birer �erit halinde uzan�rlar. Artan kurakl��a
ba�l� olarak iç kesimlere do�ru ve Güneydo�u Anadolu'da do�al orman alanlar�ndan
önce a�açl� steplere ve daha sonra da steplere geçilir” [31].
Ormanlar�m�z�n önemli bir k�sm�, k�y� bölgelerimizdeki da�larda toplanm��t�r (Harita
3.4). K�y� bölgelerimizdeki ormanlar gür, iç bölgelerin ormanlar� seyrektir. Bölgelere
göre ormanlar�n da��l���; Karadeniz bölgesi %25, Akdeniz bölgesi %24, Ege bölgesi
%17, Marmara bölgesi %13, Do�u Anadolu bölgesi %11, �ç Anadolu bölgesi %7,
Güneydo�u Anadolu bölgesi %3 �eklindedir.
Bölgelere göre orman da��l��lar� ah�ap ev kültürünün yay�lma alan�yla do�ru orant�l�
olarak geli�mi�tir. Anadolu ormanlar�n�n ¼’ünden daha fazlas�n� kapsayan Karadeniz
ormanlar� bu bölgede ah�ap kültürünün çe�itlenmesine sebep olmu�tur.
35
Har
ita 3
.4. B
ölge
lere
gör
e bi
tki ö
rtüsü
da�
�l�m
�
SA
MSU
NO
RD
UTR
AB
ZON
R�Z
EA
RTV
�N
S�V
AS
TOK
AT
AM
ASY
A
AN
KAR
AÇA
NKI
RI
KAS
TAM
ON
U
BO
LUZON
GU
LDAK
KÜ
TAH
YAES
K��
EH
�R
BU
RS
A�STA
NB
UL
DE
N�Z
L�
MU
�LA
�ZM
�R
AN
TALY
A
ME
RS�
N
AD
AN
A
KA
HR
AM
AN
MA
RA
�
AN
TAK
YA
Ala
nya
BU
RD
UR
ISP
AR
TA
Mila
s
Kul
a
Birg
i
MA
N�S
A
AY
DIN
U�
AK
BA
LIK
ES�R
ÇA
NA
KK
ALE
B�L
EC�K
SA
KA
RY
A
KO
CAE
L�
Edr
emit
BA
RTI
N
ÇO
RU
M
S�N
OP
Saf
ranb
olu
G�R
ES
UN
F�nd
�kl�
Hop
a
Sür
men
e
Kem
aliy
e
Div
ri�i
KA
RA
DEN
�Z
MA
RM
AR
A D
.
AKD
EN�Z
EGE DEN�Z�
Tars
us
AFY
ON
AK
DE
N�Z
B�T
K� T
OP
LULU
�U
OR
MA
N S
AH
ALA
RI
OR
MA
N-F
UN
DA
LIK
-STE
P
STE
P
36
3.2. Bölgesel Ölçekte Ah�ap Ev Kültürünün �ncelenmesi
3.2.1. Kuzey Anadolu Bölgesi
Harita 3.5. Kuzey Anadolu bölgesinde incelenen yerle�imler
Kuzey Anadolu Bölgesi ah�ap ev mimarisinin yay�lma alan�
Kuzey Anadolu bölgesi ah�ap ev mimarisi kendi içinde iki bölgeye ayr�lmaktad�r;
Do�u Karadeniz ve Bat� Karadeniz.
S.H.Eldem ah�ap evlerin yay�lma alan�n�; Karadeniz sahil evlerini, �sfendiyar, Canik
ve Do�u Karadeniz da�lar� kuzeyi ile sahil aras�ndaki dar ve uzun �erit üzerinde
bulunan Amasra, Sinop, Bafra, Ünye, Ordu, Giresun, Tirebolu, Trabzon gibi
yerle�imler, Rize evlerini, Trabzon’dan itibaren Batum ve ötesine kadar olan sahil
boyunca ve içerde Har�it ve Çoruh nehirlerini takiben Ardahan ve Ahiska’ya kadar
olan çevreyi kaplayan evler, Kuzey Anadolu evlerini, sahil �eritine paralel bir alanda
bulunan Göynük, Mudurnu, Bolu, Gerede, Safranbolu, Çerke�, Kastamonu, Çank�r�,
Çorum, Yozgat, Havza, Merzifon, Amasya, Turhal, Zile, Tokat, Erbaa, Niksar olarak
belirtmi�tir [15].
SAMSUN
ORDU TRABZONR�ZE
ARTV�N
TOKATAMASYA
KASTAMONU
BOLU
ZONGULDAK
BARTIN
S�NOP
Safranbolu
G�RESUN
F�nd�kl�Hopa
Sürmene
KARADEN�Z
37
Kuzey Anadolu Bölgesi ah�ap ev mimarisinin olu�umunu sa�layan etkenler
Do�al etkenler
Topo�rafik yap�: Do�usunda Gürcistan s�n�r�ndan, bat�da Adapazar� Ovas�’na kadar
uzanan bölgenin güney s�n�r�, Kuzey Anadolu da�lar�n�n iç s�ralar�n�n güney
eteklerinden geçer [29]. Do�u-bat� do�rultusunda uzanan Karadeniz da�lar� ve
bunlar�n aras�nda yer alan tar�ma elveri�li ovalar, vadiler ve akarsu tabanlar� bölgenin
genel görünümünü verir [32]. Bölge do�udan bat�ya üç bölüme ayr�l�r; Do�u
Karadeniz, Orta Karadeniz ve Bat� Karadeniz.
Karadeniz boyunca uzanan da�lar�n yükseltileri bat�da 2000 metre civar�nda olup,
Orta Karadeniz'de 1000 metre'ye kadar inmekte, do�uda ise yükselti 4000 metre'ye
ç�kmaktad�r (en yüksek yer Rize’de Kaçkar da��d�r). Geni� yer kaplayan k�y�ya
paralel da�lar Do�u Karadeniz’i Anadolu’dan bir çizgiyle ay�r�r. Bu derece engebeli
bir arazideki evlerinde yönlendirilmesinde manzara ve güne�ten çok meyil etkili
olmu�, daima bay�r a�a�� aç�kl��a bakan cephe ön cephe olmu�tur. Planlamada
manzara ve güne� gibi sabit faktörler önemli olmay�nca evlerde birbirine paralel
olmaktan kurtularak, daima meyile dik olarak arazi ile birlikte yönlenmekte ve
böylecede arazi yap�ya göre zorlanmamakta, yap� araziye uydurulmaktad�r [33].
Gürcistan s�n�r�ndan ba�layarak Ordu'nun do�usundaki Melet çay�na kadar uzanan
Do�u Karadeniz k�rsal nüfusun ve da��n�k yerle�me �eklinin en fazla oldu�u
bölümdür. Ordu’dan itibaren Giresun,Trabzon, Rize, Artvin, Gümü�hane dahil
engebeli ve da�l�k bir düzen görülür [29].
Melet çay� a�z�ndan, Bafra ovas�n�n bat�s�na kadar uzanan Orta Karadeniz’de, yer
�ekilleri Do�u ve Bat� Karadeniz'e oranla daha sadedir. Da�lar�n yükseltisi azalm��
ve da�lar içeriye çekilmi� durumdad�r. Yüzey �ekilleri toplu yerle�meye uygundur ve
yerle�im alanlar� ço�unlukla verimli ovalarda kurulmu�tur.
38
Bafra ovas�n�n bat�s�ndan Adapazar� ve Bilecik’in do�usuna kadar uzanan Bat�
Karadeniz’de da�lar yeniden yükselir. Da�lar k�y�ya paralel üç s�ra halindedir.
K�y�n�n hemen arkas�nda �sfendiyar da�lar�, ortada Ilgaz da�lar�, güneyde ise
Köro�lu da�lar� yer al�r [32]. Arka arkaya uzanan bu s�rada�lar denizden içeri do�ru
yükseklik kazan�rlar.
Jeolojik yap�: Bölgenin en eski ve oturmu� temel yap�s�n� olu�turan metamorfik seri
(çe�itli kristalize �istler, mermerler) ve plütonik kayaçlar (granit, granodiyarit,
kuvarsl� diyorit gibi) bölgenin en yüksek yerlerindedir. Deprem yönünden rijit, bina
temellerini ta��ma gücü üstün ve iyi yap� malzemesi veren bu formasyonlar,
genellikle yüksek ve engebeli olan bölgede geni� kentsel yerle�melere elveri�li
de�ildir. Volkanik kayaç olan andezitler bölgede geni� yer kaplar ve bu kayaçlardan
yap� ta�� olarak yararlan�l�r [32].
Kuzey Anadolu deprem alan� içinde kalan bölge, Marmara bölgesinden gelerek, Bolu
ve Gerede’den geçen, Devrez ve Kelkit vadilerini takip ederek Su�ehri üzerinden
Do�u Anadolu bölgesine devam eden aktif bir fay sistemi üzerindedir [29]. Bölgede
en aktif durumdaki faylar bat�da, Düzce, Abant, Bolu, Gerede ve Tosya, do�uda
Havza, Ladik, Ta�köprü ve Kelkit vadisidir [32].
�klim: Bölgenin iklimi, denizin ve k�y�ya paralel da�lar�n etkisi alt�ndad�r. K�y� ile iç,
do�u ile bat� aras�nda farkl� iklim özellikleri görülür. K�y�da yazlar serin k��lar �l�kt�r.
Bölgenin deniz kenar�nda olu�u ve da�lar�n k�y�n�n hemen gerisinde yükselmesi
nedeniyle Karadeniz üzerinden gelen nemli hava kütleleri, da�lar�n yamaçlar�nda
yükselerek so�ur ve her mevsim ya��� b�rak�r [29]. K�y�dan iç kesimlere do�ru
gidildikçe hem ya��� oran� azalmakta, hem de s�cakl�klar dü�mektedir. Bölgenin iç
k�s�mlar�nda yazlar s�cak, k��lar so�uk ve kar ya���l�d�r.
Karadeniz bölgesinin en çok ya��� alan, k��lar� �l�man ve rutubeti en fazla olan
kesimi Do�u Karadeniz’dir. Kafkas da�lar�n�n Sibirya üzerinden gelen so�uk havay�
engellemesi ve rüzgarlar�n �l�manla�t�r�c� etkisi sonucunda k���n k�y�larda 6°C-7°C
s�cakl�k görülür. Da�lar�n yükselti ve do�rultusu nedeniyle Orta Karadeniz'de deniz
39
etkisinin yay�lma alan�, Do�u ve Bat� Karadeniz'e oranla daha geni�tir. �çerilere
do�ru k��lar� so�uk ve sert, yazlar� s�cak ve kurak, mevsimler aras� farklar�n yüksek
oldu�u step iklimi görülmeye ba�lar [18]. Balkanlardan gelen so�uk hava
dalgalar�n�n etkisiyle tüm Karadeniz k�y�s�n�n en so�uk ve en az ya��� alan bölümü
Bat� Karadeniz’dir. K��lar oldukça so�uk ve kar ya���l�, yazlar s�cak geçer [32].
Bitki örtüsü: Yazlar� ve k��lar� �l�k ve bol ya���l� Karadeniz iklimi bu bölgede zengin
bir bitki örtüsü olu�mas�na sebep olmu�tur. Özellikle da�lar�n denize bakan
yamaçlar� bol ya��� ald���ndan gür ormanlarla kapl�d�r.
Bitki örtüsüde bölge içinde yöresel farkl�l�klar gösterir. Do�u Karadeniz’de deniz
k�y�s�ndan ba�layan gür ormanlarda nemli ve �l�man havan�n etkisiyle k���n yapra��n�
döken geni� yaprakl� a�aç türlerinin yeti�ti�i (kay�n, kestane, k�z�la�aç, me�e)
görülür. Yükseklerde s�cakl�k azald���ndan i�ne yaprakl� a�açlar�n (ladin, köknar,
sar�çam) yeti�ti�i ormanlar mevcuttur. Güneye bakan yamaçlarda ise kuru ormanlar
yer almaktad�r [18]. Bat� Karadeniz’de topo�rafik yap� ve bitki örtüsü karakteri
de�i�ikli�e u�ramaktad�r. Sinop’un bat�s�nda ço�unlukla kay�n, k�z�lçam, gürgen,
kestane, �hlamur ormanlar� mevcuttur. K�y�dan iç k�s�mlara gidildikçe so�u�a
dayan�kl� a�aç türleri ile bozk�rlar bitki örtüsünü olu�turur. �ç k�s�mlarda ço�unlukla
görülen a�aç türleri me�e, kay�n, köknar ve karaçam’d�r [34].
Plan tipleri
Topo�rafik yap� ve iklim farkl�l�klar� Kuzey Anadolu bölgesinin plan tiplerinin
olu�umunda etkili olmu�tur. Bat� Karadeniz’de 18.yüzy�l sonuna kadar aç�k sofas�n�
koruyan plan tiplerinin daha sonraki geli�imi iç ve orta sofal� plan tipleri yönünde
olmu�tur. Bu plan Marmara bölgesi ev tipine benzemektedir [15]. En basit örne�i
aç�k sofa ve bu sofaya aç�lan yan yana iki odadan olu�an tipler kareye yak�n bir
dikdörtgen plan üzerine kurulmu�tur. Büyük ailelerde oda say�lar� artarak, genellikle
odalar�n yan yana gelmesiyle ev uzam��t�r [35]. Odalar�n giri�inde “derbentli” yani
rüzgardan korunmu� giri�ler bulunmakla birlikte hemen her oturulan odada, bazen
40
sofalarda da geni� ocaklar yer almaktad�r [15]. Evlerin alt katlar�, köy evlerinde ah�r,
kent evlerinde ise çe�itli hizmet amac�na yönelik olu�turulmu�tur.
Do�u Karadeniz’de bölgenin çok ya���l� ve içerlerde so�uk olmas� nedeniyle sofalar
korunakl� yap�lm��, boyutlar�da oldukça küçülmü�tür. Evlerin ana mekan� olan
“a�hane”, mutfak gibi sadece yemek pi�irme eylemini de�il oturma, dinlenme,
yemek yeme, y�kanma gibi i�levleride kar��layabilen bir mekand�r. Genellikle e�imli
arazideki yerle�imlerde e�imin yükselen bölümünde ortak mekan (a�hane), e�imin
alçald���, manzaraya bakan bölümünde hayat yer almaktad�r. �ç mekan�n iki temel
eleman�n�n yeri belirlendikten sonra odalar bu iki mekan�n çevresine yerle�tirilmi�tir
[35]. Bölgenin büyük kesiminde biçimlenme aç�s�ndan yap�lar�n iklim ko�ullar�
nedeniyle, kare, dikdörtgen rasyonel formlarda ve simetrik oldu�u görülmektedir
[20].
Kent ve köy evlerinin plan �emalar�ndaki farkl�l�klar, tar�msal üretimle tar�m d���
üretimin ortaya koydu�u de�i�ik çözümlerden kaynaklanmaktad�r. Köy evlerinde
bahçeyle ili�kilendirilen mutfak toprak zeminli iken, kent evlerinde odalardan biri
mutfak i�levini üstlenmi� yada bahçede ek bir yap� olarak yer alm��t�r. Kent
evlerinde alt kat k��l�k oda, depo yada mutfak olarak kullan�lmaktad�r. Trabzon,
Ardanuç ve Artvin evlerinin baz�lar�nda k�rsal kesimin plan çözümleri yorumlanarak
hayatl� yada aç�k sofal� planlar uygulanm��t�r. Trabzon’un bat�s�nda ise toprak
zeminli a�hane yerine ayr� bir mutfak planda yerini alm�� ve yaln�zca yemek
pi�irilen, ev halk�n�n zaman zaman oturma, yemek yeme eylemlerini kar��layan bir
mekan olmu�tur. Genellikle alt ve üst katlar�n planlar� ayn� olup, giri�in yar�s�ndan
ba�layan merdiven ço�u tiplerde kö�eden üst kata ba�lanm��t�r. Sofa T, L yada
karn�yar�k ve kapat�lm�� hayat �eklinde olabilmektedir [35].
Trabzon’da 17.yüzy�l�n son y�llar�ndan 19.yüzy�la kadar aç�k sofal� ev plan tipi
kullan�lm��t�r. Alt katlar hizmet yerlerine ve ah�rlara ayr�l�rken, üst katlar ya�ama
alan� olarak kullan�lm��t�r. Sofalar�n önemli bir kö�esinde yer alan dörtgen planl�
kö�k denilen odac�klar Trabzon evlerinin en önemli parçalar� olmu�tur [36].
41
Kuzey Anadolu bölgesi ah�ap evlerinin yap�sal sistem özellikleri
Ta��y�c�lar
Ta��y�c�lar ba�l��� alt�nda daha çok duvarlar üzerinde durulacak, dikme ve direklik
gibi ö�elerede de�inilecektir.
Kuzey Anadolu bölgesindeki yap�lar�n kullan�lan k�sm� hemen her yerde zemin
üzerinden ba�lamaktad�r. Zemin katlar ah�r yada hizmet alan� olarak kullan�lm�� ve
bu sebepten bodrum kat� gere�i hissedilmemi�tir. Evler tamamen ah�ap
konstrüksiyonlu yap�l��lar� dolay�s�yla hafif olduklar�ndan, temeller oldukça basit
yap�lm��t�r [37]. Yayg�n olarak uygulanan sistemde, sa�lam zemin buluncaya kadar
kaz�lan zeminde en alta iri temel ta�lar� konularak, çamur harç ile temel duvar�
olu�turulmu� ve zemin yüzeyine kadar devam eden temel, burada ta� veya kerpiç
olarak zemin kat duvar�n�n sistemine ba�l� olarak yap�lm��t�r. E�er kat duvarlar�
ah�ap karkas sistem ise, temel zeminden bir miktar yükseltilerek b�rak�lm��t�r. Ama
as�l kullan�m �ekli ço�unlukla, kargir y��ma zemin duvarlar�n�n ah�ap hat�llarla
ba�lan�p örülmesi ve üzerine ah�ap karkas sistemin kurulmas� �eklindedir [34].
Böylece alt kat ile üst katlar�n daha uygun bir �ekilde ba�lanmas� sa�lanm�� ve zemin
kat� duvar� içine serbestçe büyük mekanlar aç�larak ihtiyaca göre kullan�lmas�
sa�lanm��t�r [19].
Bolu-Gerede ve Do�u Karadeniz’de yap�lan ah�ap y��ma evlerde ba��ms�z ta�
temellere rastlanm��t�r. Topraktan 0,25-0,30 metre ç�k�nt� yapan ta�lar, evin ta��y�c�
ah�ap dikmelerinin alt�na büyük boyutlarda yerle�tirilmi�tir. Dikmeler aras� ta��y�c�
olmayan kargir veya ah�ap malzeme ile kapat�lm��t�r. Ah�ap olarak pek az kullan�lan
temeller, daha çok basit yap�larda, yazl�k ba� evlerinde, ya���l�, e�imli yörelerde
(Sinop, Sürmene, Bolu), ah�ab�n niteli�ine ba�l� olarak kullan�lm��t�r [37]. Toprak ve
su alt�nda kald��� sürece sertli�i artan kestane a�ac� ah�ap temellerde tercih
edilmi�tir. ��lenmi� veya yuvarlak dikmeler toprak zemine çak�lm�� ve üst yap�yla
ba�lant�lar� yap�lm��t�r.
42
Evin as�l ta��y�c� eleman� duvarlar iki farkl� �ekilde olu�turulmu�tur.
Ah�ap y��ma duvar: Y��ma sistem tahtalar�n yada kütüklerin kö�elerde birbirleri
üzerine geçme ile bindirilmesi �eklinde olu�turulmu�tur (Resim 3.1). Duvarlar 4-6
santimetre kal�nl�k, 0,25-0,30 metre geni�likte a�açlar birbiri üstüne bindirilerek,
kö�elerde bo�az geçme yöntemi ile çat�l�p, d��ar�ya 0,30 metre kadar ta��nt�
yap�lm��t�r [38]. �kinci bir ta��y�c� sisteme ihtiyaç duyulmadan ah�ap hem ta��y�c�,
hemde d�� tesirlere kar�� koruyucu malzeme olmu�tur [33]. Y��ma ah�ap sistem
genellikle basit bir ta� temel üzerine oturtulmu�, yap�n�n tüm yükü her ah�ap
taraf�ndan birbirine, daha sonra ta� duvar vas�tas� ile zemine iletilmi�tir [18].
Trabzonun do�usunda taraba olarak adland�r�lan sistem, bütün iç ve d�� duvarlar�n
beraber örülmesi gereklili�inden dolay�, daha çok bir iki bölümlü basit köy evlerinde
kullan�lm��t�r. Kütük veya i�lenmi� a�açla olu�turulan evlere çant� ad� da
verilmektedir. Evin iç düzeni d��ar�dan anla��lmakta, iç d��a aksetmektedir [33].
Büyük miktarda a�aç gerektiren bu sistem ah�ab�n yo�un oldu�u Do�u Karadeniz,
Bolu, Gerede, Göynük’te kurulu�unun kolay olmas� ve basit aletlerle yap�labildi�i
için s�kl�kla kullan�lm��t�r [37] (Resim 3.2).
Resim 3.1. Artvin, ah�ap y��ma sistemde yap�lm�� yayla evleri [8]
43
Resim 3.2. Artvin, kütüklerle olu�turulmu� yayla evi [8]
Ah�ap karkas duvar: Tüm yap� yükünü temel duvarlar�na ileten ah�ap y��ma sistemin
tersine, dü�eyde ah�ap dikmeler, yatayda ah�ap kiri�ler kullan�lm��t�r. Yatay ve
dü�ey ta��y�c�lar�n birlikteli�i ah�ap çerçeve sistemin olu�umunu göstermektedir
(Resim 3.3). Ta��y�c� sistemin kesitlerinin küçültülmesi, mimari çözümün esnek
olmas�, kurulu�unun hafifli�i, kat adetinin art�r�lmas�na olanak vermesi ve di�er yap�
malzemelerinin karma olarak kullan�labilmesi ah�ap karkas sistemin ayr�cal�klar�d�r
[18]. D�� ortama daha çok aç�lmaya imkan veren sistem, aç�k sofalar yap�lmas�na,
daha çok pencere aç�lmas�na, ç�kmalara olanak sa�lamakta, iklim denetimi
sa�layarak rutubetli ortamda iyi nefes almaktad�r [16].
Genelde kargir bir zemin veya temel duvar� üzerine, kö�elerde 12×12 veya 15×15
santimetre, içlerde 10×10 veya 12×12 santimetre ölçülerindeki dikmeler 1,00-1,50
metre aral�klarla yerle�tirilmi�tir. Dikmeler ço�unlukla kare kesitlidir [37]. Ta��y�c�
dikmeler yap� kö�elerinden ve pencere-kap� gibi duvar bo�luklar�n�n yanlar�ndan
ba�layacak biçimde, ana dikmelerin olu�turdu�u modüle uyum sa�layarak iki veya
üç modül aral���nda saptanm�� ölçülerde tabanlar üzerine yerle�tirilmi�tir (Resim
3.4).
44
Resim 3.3. Safranbolu, ah�ap karkas duvar yüzeyine dönü�türülmü� [8]
Resim 3.4. Yörükköyü, ah�ap karkas duvar
45
Dikmelerin üzerine üst ba�l�k oturtulmu�tur. Yan güçlere kar�� kö�e dikmesi ile alt
taban aras�nda 60° civar�nda olacak biçimde payandalar konmu�tur. Bazen de
payandalar�n e�imleri 45°’ye dü�ürülerek, kat yüksekli�inin az oldu�u çözümlerde
destekler yat�k kullan�lm��t�r. Kat adetinin artt��� durumlarda, yap� sistemi her katta
ayn� �ekilde uygulanm��t�r [37]. Dikmeler, alt-üst tabanlar ve payandalardan
olu�turulan iskelet, dolgu malzemelerine ba�l� olarak duvar ö�esine dönü�mü�tür.
Ah�ap dolgu; �skelet dikmeleri ve payandalar�n aralar� yuvarlak ve az i�lenmi�
a�açlarla yatay veya dü�ey s�ralanarak sistem olu�turulur. Bu ah�ap dolgu hafifli�i,
iskelete kolayl�kla tesbit edilebilmesi, ucuz ve i�çili�in kolay olmas�ndan dolay�
tercih edilmi�tir (Resim 3.5). Yal�t�m için, içten ve d��tan içine saman kar��t�r�lm��
killi çamur ile s�vanm��t�r. Ama as�l kullan�m �ekli tahta kaplanm�� �eklidir.
Ormanlar�n zengin oldu�u Bat� Karadeniz’de bu sistem çok kullan�lm��t�r. Bolu-
Gerede ve Trabzon-Sinop çevresinde a�aç dolgu biçimine dik yönde hartama,
çaplama ve bedavra olarak nitelenen i�lenmi� ah�apla kaplanm��t�r. Baz� orman
köylerinde, ince dal örgü ile iskelet bo�luklar� örtülmü�, 3 santimetre’lik a�aç dallar�
örülerek ta��y�c�lara ba�lanm��t�r [37].
Kerpiç dolgu; Kuzey Anadolu’nun iç kesimlerinde, özellikle Amasya, Havza, Tokat,
Safranbolu ve Kastamonu’da kerpiç dolgu malzemesi olarak kullan�lm��t�r. Killi
toprak ve saman kar���m� malzeme güne�te kurutularak kerpiçler elde edilmi�tir. Ara
dikmeler oldukça geni� aral�klarla ve kat boyunca aral�ks�z yerle�tirilerek araya yatay
hiç bir parça konmam�� ve bo�luklar daha küçük k�s�mlara bölünmemi�tir. Kerpiçler
yatay olarak birbiri üzerine yar�m tu�la duvar örgüsü gibi s�ralanm��t�r. Bazen de,
çatk� aralar� oldukça s�k düzenlenmi�, kerpiçler bo�luklara çapraz olarak
yerle�tirilmi�tir. Olu�an duvar içte ve d��ta s�vanm��t�r [37]. Kerpiç kolay ve ucuz
bulunmas�, iyi bir izolasyon malzemesi olmas� ve i�lenmesindeki kolayl�k gibi
özellikleri ile dolgu içinde kullan�lmaya elveri�li bir malzemedir (Resim 3.6).
46
Resim 3.5. Bolu, çatk� aralar� masif ah�apla doldurulmu� [39]
Resim 3.6. Safranbolu, kerpiç dolgu
47
Tu�la dolgu; Tu�la daima kireç harçla birlikte kullan�larak oldukça sa�lam yüzeyler
olu�turulmu�tur. Eski evlerde, dikme aralar� kerpiç dolgu duvarda oldu�u gibi geni�
tutulmu�, yatay parçalar kullan�lmayarak bo�luklar kat yüksekli�inde devam
ettirilmi�tir. Daha yeni evlerde ise, dikme aralar� daralt�larak, ebatlar küçültülmü�tür.
Genelde s�vanmak üzere iskeletle ayn� yüzde yap�lm��, dekoratif amaçl� yap�lan
s�vas�z tu�la duvar örnekleride görülmektedir. Daha çok �ehir yerle�melerinde
Kastamonu, Amasya, Havza, Artvin, Safranbolu’da örneklerine rastlanm��t�r [37].
Ta� dolgu; Eski yap�larda dolgu malzemesi olarak sadece ah�ap, daha sonralar�
ah�ab�n bulunamad��� durumlarda ta� kullan�lm��t�r. 0,10-0,15 metre ebatlar�nda
�ekilsiz toplama ta�lar ve çamur harçla iskelet doldurulmu�tur [37].
Panel kurgu duvar; Ah�ap karkas sistemin, Trabzon’un do�usundan itibaren Do�u
Karadeniz bölgesinde görülen bir çe�ididir. Kurgu �ekillerine göre blok ah�ap dolma,
göz dolma ve muskal� dolma olmak üzere duvarlar ayr�lm��t�r [34].
Blok ah�ap dolma; Kö�elere ve aralara yerle�tirilen dikmelerin aras�na dolgu
malzemesi olarak 5-6 santimetre kal�nl���nda ve 0,30-0,40 metre geni�li�inde sert
a�aç ve ç�ral� çamlardan elde edilen parçalar�n yerle�tirilmesiyle elde edilmi�tir.
Dolgu malzemesi yatay oldu�u kadar dü�eyde kurulabilmi�tir. Özellikle yatay
etkilere kar�� zay�f olan sistemin rijitli�i, dolgunun alt ve üst ba�l�klarla dikmelere
ba�lanmas�yla sa�lanm��, payandalar kullan�lmam��t�r. Yap�n�n bir bütün olarak ana
ta��y�c�lar ile beraber in�a edilmesi gereklili�i olu�mu�tur. Ah�ab�n bol oldu�u Do�u
Karadeniz bölgesinde özellikle Rize ve Artvin dolaylar�nda kullan�lm��t�r [18].
Göz dolma; Yataydaki ve dü�eydeki ba�lant�lar�n aralar� küçük kesitli parçalarla
bölünerek, geçme tekni�indeki ba�lant�larla kare �eklinde göz göz bir desen
olu�turulmu�tur. Göz dolmas� olarak adland�r�lan bu sistemin yandan gelecek güçlere
kar�� dayan�kl� olmas� için kö�eler yan çalmalar ile takviye edilmi�tir [33] (Resim
3.7). Kurulan yüzeydeki bo�luklar genellikle derelerden toplanan ta�lar
yerle�tirilerek ve kireç harçla s�vanarak doldurulmu�tur [18]. Bazende yörede
bulunmas�na ba�l� olarak yekpare ta�larla doldurulmu� veya ta��n bulunamad���
48
durumlarda k�rma ta�lar kullan�lm��t�r [33]. Do�u Karadeniz’de Trabzon-Hopa
aras�nda k�y�ya yak�n olan kesimlerdeki evlerde örneklerine rastlanm��t�r (Resim
3.8).
Resim 3.7. Rize, göz dolma uygulamas� [40]
Muskal� dolma; Yatay ve dü�ey ba�lant�lar çapraz ah�ap parçalarla bölünerek, metal
tesbit elemanlarla muskaya benzeyen küçük üçgenler olu�turulmu�tur (Resim 3.9).
Kurulu�u göz dolma tekni�iyle ayn�d�r. Üçgen bo�luklar ortaya ç�kan �eklin düzgün
olmamas�ndan dolay� küçük dere ta�lar�n�n kireç harc� ile yerle�tirilmesiyle
doldurulmu�tur [18]. Do�u Karadeniz’de Trabzon-Rize aras�ndaki evlerde
örneklerine rastlanmaktad�r [33].
Farkl� yap�m sistemlerinin ayn� yap� üzerinde kullan�lmas� Kuzey Anadolu’da s�kça
görülmektedir. Bölgede y��ma kargir duvar�n temellerde ve bodrum katlar�nda, ah�ap
karkas ve ah�ap y��ma duvarlar�n üst katlarda birarada kullan�ld��� bir çok örnek
mevcuttur [18].
49
Resim 3.8. Rize, göz dolma tekni�inde olu�turulmu� duvar yüzeyi
Resim 3.9. Göz dolma ve muskal� dolma tekni�i [16]
50
Üst örtü
Bol ya��� alan Kuzey Anadolu’da tüm evlerde e�imli, geni� saçakl� çat�lar
kullan�lm��t�r. Çat� örtüsü olarak ah�ab�n kullan�ld��� örnekler bulunsada ço�unlukla
oluklu kiremitle örtülmü�tür. Çat�lar sudan ar�n�m için üç çe�it yap�lm��t�r.
Semer (iki yöne e�imli) çat�; E�imli arazide yap�lan evlerde kullan�lm��t�r. Özellikle
iç k�s�mlardaki yüksek köylerde görülen semer çat�, çat� aras� depolamaya elveri�lidir
[38] (Bkz. Resim 3.2).
Üç omuz (üç yöne e�imli) çat�; E�imli arazide yap�lan evlerde e�imli yüzey a�a��
gelecek �ekilde düzenlenmi�tir.
Dört omuz (dört yöne e�imli) çat�; Rüzgara ve kar yüküne kar�� dengeli olan dört
omuz daha çok bahçe içinde ba��ms�z evlerde kullan�lm��t�r [33] (Bkz. Resim 3.7).
Çat�da kullan�lan ah�ap, ya kabaca dört kö�e haline getirilmi� veya yuvarlak kesitli
olarak kullan�lm��t�r. Çat� oturtma sisteminde çözümlenmi�, çat� ba�lant�s� ve makas�
kullan�lmam��t�r. Çat� yükleri do�ruca dikmeler ile son kat tavan kiri�leri üzerine
oturtulan esas kiri�lere, dolay�s�yla duvarlara iletilmi�tir [37].
Saçaklar: Çok ya���l� olan bölgede ah�ap yüzeylerin korunmas� ve bol olan
ya�murun temellerden uzakla�t�r�lmas� için geni� saçaklar kullan�lm��t�r. Saçaklar
genelde iki kat yap�lm�� ve mertekler ç�k�nt� a��klar üzerine oturtulmu�tur. Kö�eleri
yelpaze �eklinde çevrilmi� ve yuvarlat�lm�� saçaklar�n 3,00 metre kadar ç�k�nt�l�
olanlar�na rastlanm��t�r [15] (Resim 3.10). Saçaklar, girinti ve ç�k�nt�larda �ekil
de�i�tirmemi�tir. Geni� kalan saçak k�sm� taban ve tavan kiri�lerinin uzat�lmas�yla
elde edilen konsollara ta��t�lm��t�r [37].
Çat� örtüsü: Bölgede en yayg�n kullan�lan gereç oluklu kiremit olmu�tur. Oluklu
kiremit d���nda bölgede bulunan yap� gereçlerine ba�l� olarak farkl� çat� örtüsü
51
çözümleri kullan�lm��t�r. Çat� örtüsü olarak ah�ap çok miktarda ve de�i�ik �ekillerde
kullan�m alan� bulmu�tur. Köknar, me�e, ladin ve kestane kullan�lan ah�ap türleridir.
Resim 3.10. Sürmene, evin üstünü örten geni� saçaklar [39]
“Hartama” olarakta adland�r�lan kalas �eklindeki örtü, kalaslar�n e�imli bir yüzey
olu�turacak �ekilde yan yana yerle�tirilip, arada kalan bo�luklar� kapatmak için ikinci
bir tahta s�ras� daha düzenlenmi�tir [37]. Bolu ve Artvin çevresinde örneklerine
rastlanm��t�r.
Kalastan daha ince tahtalarla olu�turulan örtü, kalas örtüde oldu�u gibi
düzenlenmi�tir. Kullan�lan tahtalar daha düzgün ve daha özenli dö�enmi�tir. Baz�
yörelerde “çaplama” ad� verilen örtüde, kaplama bazende üç kat olarak yay�lm��t�r.
Örnekleri Adapazar�, Göynük ve çevresinde görülmü�tür.
Bat� Karadeniz’de “bedavra”, Do�u Karadeniz’de “hartama” denilen ince tahta
kaplamada, ince tahta parçalar� yal� bask�s� gibi birbirine binen taraflar�ndan tek çivi
ile tutturulmu�lard�r. Artvin, Rize, Bolu, Safranbolu’da örnekler görülmü�tür [37].
52
Bölgede düzgün ve hafif ta�larla dö�enmi� örneklere Kastamonu ve Sinop civar�nda
azda olsa rastlanm��t�r [37]. Örtü malzemesi olarak saz çok ender olarak Samsun
civar�nda basit çat� örtüleri olarak kullan�lm��t�r [33].
Yap�sal sistemi tamamlayan di�er ö�eler ve yap� elemanlar�
Bölme duvarlar: Karkas sistem yap�larda dolgu malzemesi olan ta�, tu�la, kerpiç
kullan�larak örgü tekni�inde bölmeler olu�turuldu�u gibi dikmeler aras� bo�ta
b�rak�labilmi�tir. Bölme duvarlar genelde ta��y�c� olmad�klar�ndan ince
yap�lm��lard�r. Bölgede daha çok bölmelerin ah�ap oldu�u durumlarla
kar��la��lm��t�r. Do�u Karadeniz bölgesine özgü göz dolmal�, muskal� dolmal� veya
blok ah�ap dolmal� evlerde, kö�elere ve ek yerlerine ah�ap uçlar�n�n girebilece�i
kanallar aç�larak, kal�nl��� 2-4 santimetre aras�ndaki ah�ap parçalar�n bu kanallara
geçirilmesi ile bölme duvarlar olu�turulmu�tur [38]. Ta��y�c� dü�ey dikmeleri
kullan�� biçimlerine göre iki, üç yada dört kanall� olarak düzenlenmi�tir [33].
Dö�eme ve tavan kiri�lemesi: Ta��y�c� duvarlar aras�na at�lan ve yap�n�n dü�eyde
bölünmesini sa�layan kiri�lemenin alt�ndaki yatay düzlem tavan�, üstündeki yatay
düzlem dö�emeyi olu�turmu�tur. Bölgede yer alan bütün ah�ap y��ma ve ah�ap
karkas evlerin kiri�leme sistemi ah�ap malzemeden yap�lm��t�r. Genelde köknar veya
kavak cinsi a�açlardan i�lenmi� veya yuvarlak biçimlerde elde edilmi� ta��y�c�
kiri�ler tüm evlerde ayn� yönde düzenlenmi�tir. Ta��d�klar� yük ve aç�kl��a göre
de�i�en kesitlerde ve aral�klarda bazende aral�ks�z olarak yerle�tirilmi�tir.
�kmalar: Ah�ap y��ma ve ah�ap karkas evlerde yap� sistemine ba�l� olarak
ç�kmalarda farkl�l�k göstermi�tir. Ah�ap y��ma evlerin ço�unda ç�kma
kullan�lmam��t�r. Ç�kma kullan�lan birkaç örnek, kiri�lerin uzat�larak basit konsol
ç�kmalar düzenlenmesi �eklinde olmu�tur. Ah�ap karkas evlerde de basit konsol
ç�kmalar�n de�i�ik tipleri kullan�lm�� olmakla beraber daha çok bindirmeli ve
gö�üslemeli konsol ç�kmalar yap�lm��t�r. Konsol ç�kmalar bölgenin tümünde s�kça
uygulanm�� olup, en güzel örneklerine Kastamonu ve çevresinde rastlanm��t�r.
Bindirmeler �eklinde biçimlendirilen konsolun iki veya üç kademeden yap�ld��� da
53
olmu�tur [37] (Resim 3.11). Ankara evlerindeki konsol sistemine benzese de, kiri�
aralar� daha seyrek ve ba�lar� daha süslü yap�lm��t�r. Ç�kmalar bazen desteklere
oturmu� olsada bunlar Marmara’da kullan�lan elibö�ründeler gibi e�ik de�il düz
konulmu�tur [15] (Resim 3.12).
Resim 3.11. Safranbolu, bindirmeli konsol ç�kma ritmik düzendeki payandalarla desteklenmi� [39]
Yüzey kaplamalar�: Duvar kaplamas�; Ah�ap karkas sistem duvar kaplamas� olarak
genellikle çamur harç veya kireç harç kullan�lm��t�r [36]. Alç� malzemesi bol olan
k�s�mlarda iç ve d�� s�va için alç� kullan�lm��t�r. �ç yüzeylerde ba�dadi tekni�inde
k�t�kl� s�vada yayg�n kullan�m bulmu�tur. Ba�dadi, 2,5-3,5 santimetre geni�likteki
ince tahtalar�n s�k s�k iskelet yüzüne çak�lmas� ile olu�turulmu�tur. S�va ta��y�c�s�
olarak bölgede s�kça uygulanm��t�r (Resim 3.13). Çok s�k kullan�lan bir yöntem
olmamakla beraber Kuzey Anadolu’da tahta kaplama örneklerine de rastlanm��t�r.
Genelde dolgu malzemesinin üzerine yap�lan tahta kaplama ço�unlukla dikey
tahtalar�n kenarlar�n�n hafifçe pahland�r�l�p azda olsa birbiri üzerine bindirilmesiyle
olu�turulmu�tur. “Bedavra” veya “hartama” olarak adland�r�lan, balta ile yar�lan ince
tahtalarla yap�lan kaplamalar, birbirine bindirmeli olarak çak�lm��lard�r. Tahta
kaplanan duvar�n iç yüzeyi ya ba�dadi yada dolgu yap�l�p s�vanm��t�r [37].
54
Resim 3.12. Safranbolu, düz desteklere oturmu� ç�kmalar [41]
Resim 3.13. Kastamonu, cephede ba�dadi s�va [8]
55
Dö�eme kaplamas�; Bölgedeki evlerin kiri�leme sistemi genel olarak ah�ap yap�lm��,
bu nedenle taban dö�emelerinde de ah�ap malzeme kullan�lm��t�r. Baz� evlerin giri�
katlar�nda, eve sürekli girip ç�kma durumunda olan aile bireylerine kolayl�k
sa�lamas� amac�yla dö�eme s�k��t�r�lm�� topraktan olu�turulmu�tur (Do�u Karadeniz
bölgesi k�y� yerle�meleri ve k�rsal kesim evlerinde görülmü�tür). Dö�eme
kaplamalar� genelde çamdan veya cevizden elde edilmi� ve kiri�lere dik �ekilde çivi
ile tutturulmu�tur.
Tavan kaplamas�; Ah�ap y��ma evlerde, tavan ve çat� kiri�lemesi genellikle yal�n bir
�ekilde b�rak�lm��t�r. Ah�ap iskeletli yap�larda, önemli görülen mekanlarda tavan
kaplamas� yap�lm��, kaplama biçimleri mekan�n önemine göre uygulanm��t�r. Büyük
evler d���nda, tavan kaplamalar� yal�n biçimde kiri�lemeye tutturulmu�, basit veya
süslü ç�talar�n çak�lmas� ile geometrik formlar elde edilmi�tir (Resim 3.13). Genelde
ceviz ve kestane a�ac� kullan�lm��, bazende kiri�lemenin alt� kaplanarak, üzeri oyma,
kakma ve nak�� benzeri biçimlerde i�lenmi�tir [34]. Büyük evlerde görülen tekne
tavanlar, duvarlardan tavana geçi�teki bordür bölümlerinde ba�dadi tekni�inden
yararlan�larak olu�turulmu�tur [42].
Resim 3.14. Niksar, oda tavan�
56
Mimari elemanlar: Pencere ve kap�lar; Evlerin alt kat� ah�r veya hizmet alanlar�ndan
olu�tu�u için sa��r duvarlardan olu�mu�, pencereler üst katlarda yo�unla�m��t�r.
Ah�ap karkas evlerde, tüm pencereleri ah�ap söve ve pervazlar çevrelemi�tir [43].
19.yüzy�l ba�lar�na kadar evlerde üst üste iki s�ra pencere görülmü�tür. Üst
pencereler içlik ve d��l�k olmak üzere çift yap�lm��t�r. Geleneksel evlerde normal
pencere tipi dikine konulmu� dikdörtgen �eklinde yap�l�p, geni�lik ve yükseklik oran�
genellikle ½ olmu�tur [44] (Resim 3.15). Ah�ap karkas yap�larda pencere aç�kl�klar�
ve ço�u kerede pencere aral�klar� 1,00 metrenin üzerine ç�kmam��t�r [43]. Biçim
olarak devirlere göre geli�en tek kanatl� (dü�ey sürme), iki-üç-dört kanatl� pencere
örnekleri kullan�lm��t�r. Düz olan pencere bo�lu�u, yak�n dönemlerde kemerli ve
de�i�ik biçimlerde yap�lm��t�r. Pencereler iç cepheye yak�n yerle�tirilerek, pencere
kanatlar�n�n 180° aç�l�p duvara yaslanmas� sa�lanm��t�r [44]. Do�rama pencere ve
kap�larda genelde çam malzeme kullan�lm��t�r. Pencere kasalar�nda bazen ah�ap
bazen demirden klasik stilde parmakl�klar yer alm��t�r [36] (Resim 3.16).
Resim 3.15. Tokat, alt kat�n sa��r duvarlar� üstünde d��a aç�lan pencereler
57
Resim 3.16. Rize, pencere [40]
Tar�mla u�ra�an insanlara hizmet verebilmek için geleneksel evlerin giri� kap�lar�
çift kanatl� olarak yap�lm��t�r. Avluya, bahçeye veya do�rudan evin zemin kat�na
giri� daima çift kanatl� bir kap� ile sa�lanm��t�r. Giri�, evin en zay�f noktas� oldu�u
için kap� kasas� ve kanatlar� en iyi cins keresteden imal edilmi�, iç taraftan yatay ve
çapraz kal�n ah�ap ku�aklarla takviye edilerek dövme demir perçin çivilerle
olu�turulmu�tur [45].
Genelde odalar�n kap� bo�luklar�, odan�n kö�e dikmelerinden hemen sonra, yakla��k
0,80-0,90 metre en, 2,00 metre yükseklik �eklinde b�rak�lm��t�r. Büyük evlerde oda
kap�lar� çok parçal�, aynal� veya oyma i�lemeli yap�lm��, önemsiz kap�larda ise iki
veya üç yatay ku�ak çak�larak olu�turulmu�tur.
Merdivenler; Ev içinde dü�ey sirkülasyonu sa�layan merdivenler, giri� kat� avlu veya
sofas�ndan orta kat veya ara kat sofas�na, buradan tekrar üst kat sofas�na
ba�lanm��t�r. Ço�unlukla düz kollu, ah�ap ve basit bir sistemde yap�lm��t�r. Ço�u iki
limon kiri�i aras�na geçme r�ht ve basamaklardan olu�mu�tur [34].
58
Dolaplar; Odaya ait tüm e�yalar�n sakland���, daha do�rusu i�levini bitiren e�yan�n
yerle�tirilip, gerekti�inde kolayca al�nabildi�i yerler olu�turulmu�tur. Dolaplar�n
hemen hemen tamam� ah�ap kapakl� yap�lm��t�r. Oda içindeki kullan�m s�n�r� elin
uzanabilece�i yükseklik (2,20 metre) olup, bu s�n�r�n üstündeki dolaplar birçok yerde
musandra ismini alm��t�r. Dolap kapaklar� odan�n önemine ve i�levine göre de�i�ik
süslerle bezenmi�tir [45]. Dolap içinde gusülhane (y�kanma yeri) yap�lm�� olan eski
örneklerde görülmü�tür. Oda içlerinde, pe�kirlik, lambal�k, cezvelik, çiçeklik,
fincanl�k, feslik, fincanl�k gibi kullan�lma amaçlar�na göre yöresel isimler alan
elemanlar yap�lm��t�r (Resim 3.17).
Yöresel olarak fazla bir farkl�l�k göstemeyen bu elemanlara, her bölgede k�saca
de�inilecektir.
Resim 3.17. Safranbolu, oda iç düzeni [12]
59
S�VAS
ANKARA
ÇANKIRI
KÜTAHYA
ESK��EH�R
ÇORUM
KemaliyeDivri�i
AFYON
3.2.2. Orta Anadolu (geçi�) Bölgesi
Harita 3.6. Orta Anadolu bölgesinde incelenen yerle�imler
Orta Anadolu (geçi�) Bölgesi ah�ap ev mimarisinin yay�lma alan�
Ah�ap ev mimarisi bölgenin geçi� bölgesi olarak isimlendirebilece�imiz, Kuzey
Anadolu, Do�u Anadolu, Marmara ve Bat� Anadolu ile s�n�r olu�turan
yerle�imlerinde görülmektedir. Bu s�n�rlardaki yerle�imler, Sivas-Divri�i, Erzincan-
Kemaliye (E�in), Çorum, Çank�r�, Ankara, Eski�ehir, Kütahya, Afyon ve yak�n
çevreleri olarak gösterilebilir. Bu yerle�imler d���nda da, ah�ap yard�mc� malzeme
olarak kerpiç veya ta� yap�larda kullan�lm��t�r.
Orta Anadolu (geçi�) Bölgesi ah�ap ev mimarisinin olu�umunu sa�layan etkenler
Do�al etkenler
Topo�rafik yap�: Orta Anadolu bölgesi kuzeyde Kuzey Anadolu da�lar�n�n iç s�ralar�,
güneyde Toros da�lar�n�n kuzey etekleri ile s�n�rlanm��t�r. Yüzey �ekilleri
60
bak�m�ndan sade bir görünüme sahiptir. Bölgenin kuzeyinde ve güneyinde uzanan
s�rada�lar d���nda bölge oldukça az engebeli bir platodur [29]. Denizden yüksekli�i
ortalama 1000 metre olan bölge bat�dan do�uya do�ru basamaklar �eklinde yükselir.
Do�u ile bat� uçlar� aras�nda 500-600 metre aras�nda bir yükselti fark� vard�r. Kayseri
ve Sivas illeri di�er yerle�imlere göre daha yüksekte kalmaktad�r [46].
Bölge jeomorfolojik olarak incelendi�inde, bölgenin genel karakterini derin vadilerle
parçalanm�� düzlükler, platolar ve �ekilleri düzgün olmayan da�lar�n olu�turdu�u
görülmektedir.
Genel strüktür bak�m�ndan hafif dalgal� platolar ve dik e�imli kayal�k tepelerden
meydana gelen bölgede yerle�imler de genellikle bu tepelerde yer almaktad�r.
Jeolojik yap�: Bölgenin volkanik olu�u, genç volkanik ta�lar ve tüfler nedeniyle bir
çok jeomorfolojik olu�umlar bulunmaktad�r [46].
Tektonik kökenli ovalar�n baz�lar� küçük alüvyal düzlüktür, baz�lar� ise çok geni�
havzalar�n tabanlar�n� (çok geni� alana yay�lan Tuz gölünün s��la�mas�) olu�turur
[47].
Eski bir k�ta çekirde�i olan ve Alp k�vr�mlar� aras�nda geni� bir alan kaplayan bölge
genellikle deprem etkisi alt�nda de�ildir. Ancak, bölgenin bat�dan ve kuzeyden geçen
fay hatlar�n�n etki alan�nda kalan bölgeleri ile kom�u olan kesimleri yak�n jeolojik
zamanda olu�tu�u için deprem tehlikesi içindedir. Özellikle Kuzey Anadolu
bölgesine kom�u olan kesimler ile bat� ve do�u bölümlerinde deprem riski fazlad�r.
Buna kar��l�k Tuz gölü ve Konya ile Karaman çevresi deprem riskinin en az oldu�u
yerlerdir [29].
�klim: Bölgenin etraf�n�n yüksek da�larla çevrili olmas� nedeniyle, deniz etkisi
bölgeye sokulamaz. Bölge iklimi, yazlar� s�cak, k��lar� so�uk, yaz�n ve sonbahar
ba�lang�c�nda tam anlam�yla kurak bir iklim olarak belirlenen step iklimidir.
61
Bölgenin büyük kesiminde, en fazla ya��� ilkbahar ve yaz aylar�nda dü�er. Do�u’ya
do�ru gidildikçe yüksekli�in artmas� sonucunda k�� s�cakl�k ortalamalar� azal�r [29].
Bölgede üç ayr� klimatik özellik görülmektedir:
�ç Anadolu iklimi; Eski�ehir, Ankara, Yozgat, K�r�ehir, Nev�ehir, Ni�de, Konya.
Geçi� iklimi; Çank�r�, Çorum, Kütahya, Afyon.
Do�u Anadolu ikliminden �ç Anadolu iklimine geçi�; Sivas, Kayseri [46].
Orta Anadolu’nun geni� sahas� içinde hakim olan step ikliminin, Kuzey Anadolu ve
Bat� Anadolu s�n�rlar�nda etkisi azalmaktad�r. Bu s�n�rlarda yap� sisteminin ah�ap
a��rl�kl� olmas�, iklimin yap�sal etkisini ortaya ç�karmaktad�r.
Bitki örtüsü: Bölgenin do�al bitki örtüsü bozk�rd�r. Ancak bölgede, yer yer
ormanlar�n görülmesi, do�al bitki örtüsünün gerçekte bozk�r olmad���n� aç�klamakla
birlikte, bozk�r görünümündeki bu alanlar�n antropojen kökenli oldu�unu ortaya
ç�karmaktad�r. Ancak iç kesimler, a�açlar�n sadece akarsu boylar�nda bir �erit
olu�turdu�u yerler d���nda bozk�r niteli�indedir [47].
Da�lar�n alçak kesimlerinde, seyrek me�e ormanlar�, yüksek kesimlerinde ise i�ne
yaprakl� a�açlardan olu�an ormanlar yer almaktad�r. Bölgede bulunan a�aç türleri
karaçam, k�z�lçam, ard�ç ve me�e olarak say�labilir.
Plan tipleri
Bölgenin, Kuzey Anadolu ile kom�u olan Sivas, Çorum, Çank�r�, Ankara’da ve Bat�
Anadolu ile kom�u olan Eski�ehir, Kütahya, Afyon’da geçi� bölgesi özellikleri
görülmektedir. Geçi� bölgesi özelli�i ta��yan yerlerdeki evlerde, Orta Anadolu
bölgesi ev tipinden farkl� bir ev tipi olu�mu�tur.
62
Geçi� alan�nda bulunan ve kendi ba�lar�na birer varl�k olan Ankara evleri, Ankara ve
yak�n çevresine ba�l� kalm��t�r. Sade ve basit plan özelliklerine sahip evler, ölçülü ve
dengeli bir mimari tutum içinde yap�lm��, a��r�ya kaç�lmam��t�r. Az da olsa d�� sofal�
evler görülmekle birlikte sofan�n bir k�sm� odalar�n aras�na kadar devam ettirilmi�tir.
Genelde odalar s�raya dizilmemi�, farkl� yönlü ve sofa etraf�nda serbestçe
gruplanm��t�r [15]. Daha çok uygulanan iç sofal� plan tipi olmu�tur. Daima iki katl�
olarak yap�lan evin alt katlar� depo, ah�r veya hizmet alanlar�, üst kat ailenin ya�am
mekanlar� olarak kullan�lm��t�r [48]. Evlerin bir ço�unda da yazl�k ve k��l�k bölümler
yer alm��t�r. K�� odalar�, evin alt, asma veya korunakl� orta kat�nda, bas�k tavanl�,
duvarlar� ta� veya kerpiç olmak üzere aç�kl��� az, dö�eme ve tavanlar� so�u�a kar��
yal�t�lm��, kal�n duvarlardan olu�mu�tur. Yazl�k odalar ise üst katta sofa çevresinde
yer alan, tavanlar� yüksek, ayd�nl�k, büyük ve ferah mekanlar olmu�tur [49].
19.yüzy�lda, klasik olarak isimlendirilen Ankara evini klasik evden gerek plan�,
gerekse görünü� ve strüktürü bak�m�ndan çok farkl� özelliklere sahip ampir Ankara
evi izlemi�tir. �stanbul kökenli orta sofal� ve az da olsa simetrik plan �emas�
kullan�lmaya ba�lanm��t�r [15].
Çank�r� ve çevresinde 17.yüzy�l�n sonundan itibaren görülen d�� sofal� plan tipi,
18.yüzy�lda de�i�ikli�e u�rayarak bir çe�it kapal� sofa (kapal� kö�k) olu�turulmaya
ba�lanm��, 19.yüzy�ldan sonra tamamen korunakl� yap�larak, sofalar kapanm��t�r.
Evlerin alt katlar�, k��l�k odalar ve depolara ayr�lm��, ya�ama mekanlar� ve sofa üst
katta yer alm��t�r [50].
Çorum’un eski evleri Çank�r� evleriyle benzerlik göstermektedir. Genelde d�� sofal�
örnekler görülmekle birlikte, sofalar�n içe al�nd��� örneklerde yok de�ildir. Ço�u iki
katl� olan evlerin, alt katlar� hizmet alanlar�na ayr�l�rken, üst kat geni� sofa kenar�na
kurulan odalardan olu�mu�tur. Baz� örneklerde alt kat�nda odalara ayr�lm�� oldu�u
görülmü�tür [51].
Sivas-Divri�i’de evler bahçe içinde olup, biti�ik düzen uygulanmam��t�r. Alt katlar
ah�r, ambar, mutfak, k��l�k bölümler gibi hizmet bölümlerini, üst katlar, yazl�k, k��l�k
odalar�, divanhane, kahve oca��, misafir odas� gibi ya�ama birimlerini
63
kapsamaktad�r. Genelde dikdörtgen formunda yap�lan odalar, ���ks�z dar aral�k
denilen orta sofalara aç�lmaktad�r. Divri�i ev mimarisine özgü unsurlar olan Toyhane
ve Nimseki, haremlik ve selaml�k olmak üzere iki bölümden olu�an üst kat�n, harem
bölümünde yer alm��t�r [52].
E�in oldukça e�imli bir araziye yerle�mi�, e�ime paralel ve dik yollar�n iki kenar�na
s�ralanan ayr�k ve biti�ik düzendeki ev dokusundan olu�mu�tur. E�imli arazinin
setlendirilmesiyle olu�turulmu� yap�lanma alan�n�n yetersizli�i, yatayda geli�en az
katl� yap�lar�n yerine üç, dört veya be� katl� tasar�mlar�n tercih edilmesinde etkili
olmu�tur. Türk evinin katlar� aras�ndaki i�levsel kademelenme, E�in evlerinde yerini
her katta benzer mekan örgütlenmesine b�rakm��, yer kat� d���ndaki katlarda servis ve
oturma mekanlar� birlikte çözümlenmi�tir. �ç sofal� plan tipinde biçimlenen evlerde,
ortada aral�k olarak adland�r�lan sofa, her katta tasar�m�n temel bile�eni olmu�, odalar
sofan�n iki yan�nda yer alm��t�r [53].
Kütahya’da 17.yüzy�l sonundan itibaren aç�k sofal� plan tipi uygulanm��, d�� sofa
etraf�na s�ralanan odalar ve d��ar�ya ta�an odas� ile ba� oda �eklinde olu�an planlama,
19.yüzy�ldan sonra yerini iç sofal� plan tipine b�rakm��t�r [54].
Orta Anadolu (geçi�) bölgesi ah�ap evlerinin yap�sal sistem özellikleri
Ta��y�c�lar
Orta Anadolu bölgesinde, geçi� bölgesindeki yerle�imler d���nda evler y��ma kerpiç
veya ta� olarak yap�lm��lard�r. Bölgenin s�n�rl� yap� malzemelerine sahip olmas�
kerpicin temel yap� malzemesi olarak yap� sisteminde kullan�lmas�na neden
olmu�tur. Ah�ap evler ise ço�unlukla alt katlar� y��ma kerpiç, üst katlar� ah�ap
karkas aras� kerpiç dolgu olarak in�a edilmi�tir.
Geçi� bölgesinde ana ta��y�c� duvarlar�n uzant�s� olan temellerde, kireç harçl� ta�
duvar kullan�lm��t�r. Derinlikleri arazinin yap�s�na, geni�likleri ta��d�klar� alt kat
duvarlar�n�n geni�li�ine ba�l� olmakla birlikte, genelde 0,50-0,80 metre derinlikte,
64
0,70 metre geni�li�inde yap�lm��lard�r. Bu ta� duvarlar zeminden 0,80 metre kadar
yükselmi�, üzerine zemin kat duvarlar� devam etmi�tir [54]. Ankara evlerinin
temelleri ise genellikle kayalara veya kale duvarlar�na oturtulmu�tur [49]. Bir di�er
temel �eklide, ba��ms�z ta� temellerdir. Bu sistemde, ah�ap ta��y�c� dikmeler tek bir
ta��n üzerine oturtulmu�tur.
Geçi� bölgesinin genelinde temel duvarlar� üzerinde, ah�ap hat�ll� ta� veya kerpiç
duvarlar devam ederek, giri� kat� duvarlar�n� olu�turmu�lard�r (Resim 3.18). Ah�ap
hat�ll� kerpiç duvarlarda yükler, a�aç dikmeler arac�l���yla temellere iletilmi�tir [49].
Üst kat duvar sistemi, ah�ap karkas aras� dolgu malzemesine göre iki �ekilde
olu�turulmu�tur.
Resim 3.18. Ankara, alt kat�n ah�ap hat�ll� kerpiç örgüsü üst kata kadar yükselmi� [55]
Kerpiç dolgu: Bölgenin genelinde “h�m��” olarak adland�r�lan, kerpiç dolgulu ah�ap
karkas sistemde duvarlar olu�turulmu�tur. Dü�ey ta��y�c� ve ara dikmeler, geni�
65
aral�klarla yerle�tirilip, bu dikmeler dö�emelerde, pencere alt ve üstlerinde olmak
üzere çe�itli yerlerinden birbirine ba�lanarak, aralar�na kerpiç dolgu yap�lm��t�r [54]
(Resim 3.19). Kerpiç dolgu, tu�la örgü gibi derzleri üst üste gelmeyecek �ekilde
çamur harçla kullan�lm��t�r. Dü�ey ta��y�c�lar�n daha s�k olup, kerpiç dolgunun
çapraz biçimlendi�i örneklerde mevcuttur.
Resim 3.19. Çank�r�, üst katta ah�ap karkas�n aras� kerpiç dolgu
Tu�la dolgu: Genellikle örneklerine Ankara’da rastlanan tu�la dolgulu duvarlar�n
iskeletini, alt ve üst tabanlarla, güçlü kö�e dikmeleri ve ortalama 0,50 metre aral�kla
ara dikmeleri ve çapraz ba�lant�lar olu�turmaktad�r [49]. Klasik evlerde tu�la
örgüleri daha çok düz bir s�ra ile yap�l�p, baz� k�s�mlarda geometrik süsler
olu�turacak �ekilde düzenlenirken, 18.yüzy�ldan sonra yap�lan evlerde tu�lalar
genellikle e�ik bir �ekilde yerle�tirilmi�tir [48] (Resim 3.20).
Ankara evlerinin esas yap� sistemi, alt kat masif kargir veya kerpiç dolma, üst kat
ah�ap �eklindedir. Ah�ap iskelet aralar� baz� evlerde ince ve yass� tu�lalarla
örülmü�tür. Dolgu kerpiç oldu�u zaman d��tan ve içten s�vanan duvarlar, tu�la iken
66
yaln�z içten s�vanarak, d��ta oldu�u gibi ah�ap dikme ve tu�lalar görünür
b�rak�lm��t�r [49]. Ankara evinin en özgün ö�esi ç�kmalar, kal�n ve düzgün aral�kl�
kiri� ba�lar� ile bindirme �eklinde olu�turulmu�tur [48]. �kmalarla Ankara evlerine
has ters kademeli ve a�a��dan yukar�ya do�ru geni�leyen cephe elde edilmi�tir [15].
Resim 3.20. Ankara, dolgu malzemesi olarak tu�la kullan�lm�� [55]
Kuzey Anadolu ile s�n�r olu�turan Çank�r�’da, genel olarak alt katlar�n kuzeye bakan
duvarlar� kargir olarak yap�lm��, avlu ve sofaya bakan duvarlarla bölme duvarlar�
ah�ap karkas aras� kerpiç dolgu olarak in�a edilmi�tir. Üst katlarda da ah�ap iskeletin
aras�nda kerpiç dolgu kullan�lm��t�r (Resim 3.22). �ç ve d�� duvar yüzleri toprak ve
alç� ile s�vanm��t�r [50].
Çorum ve çevresinde yine ayn� yap� sistemi kullan�lm��t�r. Alt kat duvarlar� ve üst
katlar�n kuzeye bakan duvarlar� kargir olarak in�a edilmi�tir. Sofaya bakan oda
duvarlar� ile di�er bölme duvarlar� ah�ap karkas ve kerpiç dolgu yap�lm��t�r. Tüm
duvarlarda çamur harç kullan�lm��t�r [51].
67
Resim 3.21. Ankara, üst kat�n d��ar� aç�lan tu�la dolgulu duvar� [55]
Resim 3.22. Çank�r�, alt kat�n kargir duvarlar� üstüne ah�ap iskelet kurulmu�
68
Sivas ve Divri�i’de, ta� temel üzerine kesme ta� örgü üzeri, ah�ap iskeletin kurulmas�
ve kerpiç dolgunun yap�lmas�ndan sonra iç ve d�� yüzeyler samanl� çamurla s�van�p,
iç yüzeyler alç�, d�� yüzeyler k�t�kl� kireç s�va ile kapat�lm��t�r [56] (Resim 3.23).
Baz� büyük evlerin alt katlar� düzgün moloz ta� duvar biçiminde i�lenmi�tir [52].
E�in’de, h�m�� tekni�inde in�a edilmi� evler, ana kat seviyesine kadar ah�ap hat�ll�
moloz ta�, ana kat ve kaçak kat (ana kat�n üstünde, arkaya çekilmi� kat) ise kerpiç
dolgulu ah�ap karkas olarak yap�lm��t�r (Resim 3.24). Evler düz daml� olarak in�a
edilmi�tir [53].
Bat� Anadolu ile s�n�r olu�turan Kütahya, Eski�ehir ve Afyon’da di�er geçi�
bölgesinde bulunan yerle�melerle ayn� yap� sistemine sahiptir. Ta� temellerin
üzerinde ah�ap karkas aras� kerpiç dolgulu duvarlar yer alm��, d�� duvar kaplamas�
olarak ba�dadi kullan�lm��t�r [54].
Bölgede yap�daki d�� sofay�, saçak ve ç�kmay� ta��mak için ah�ap dikmeler
kullan�lm��t�r. Sofa dikmeleri klasik Ankara evlerinde özenilerek i�lenmi� ve Bursa
kemerleriyle birbirine ba�lanm��t�r [15]. Çank�r� evlerinde de 19.yüzy�la kadar, sofa
dikmeleri birer sütun haline getirilip, yast�k ba�l�k �eklinde profilleri oyulmu�
ba�l�klar yap�lm��t�r [50]. Dikmelerin temelleri ço�unlukla tek bir ta�tan olu�tu�u
için, normal zeminin üzerine konan bu ta�, d�� etkiler sonucu çökmeler meydana
getirmi�tir [54].
Üst örtü
Orta Anadolu bölgesinde evlerin ço�unun örtüsü düz toprak dam olmakla beraber,
geçi� bölgesindeki ah�ap karkas evlerin üst örtü sistemi e�imli çat� olmu�tur. Yayg�n
kullan�lan çat� biçimi be�ik çat� ve k�rma çat� olmu�, yap� sistemi hemen her yerde
oturtma makas �eklinde, çam, me�e yada kavak a�aç�ndan in�a edilmi�tir [57]. Çat�
konstrüksiyonunda geçme kullan�lmam��, birle�tirmeler yaln�z çivi ile yap�lm��t�r.
Çat� genellikle oluklu kiremitle örtülmü�tür [54].
69
Resim 3.23. Divri�i, y��ma yap� düzenindeki alt kat duvarlar� tamamen sa��r [39]
Resim 3.24. E�in, alt kat ta� duvar�ndan ana kata geçi� ç�kmalarla sa�lanarak, ana kat dü�ey s�ra tahtalarla kaplanm�� [39]
70
Saçaklar: Genellikle geni� olan saçaklar iki �ekilde olu�turulmu�tur. Tavan
kiri�lemesi 0,70-0,80 metre kadar d��ar� ta��r�larak, bu kiri�lerin ucuna mesnet
a��klar� yard�m� ile merteklerin oturtulmas�yla elde edilmi�tir. Di�er �ekil ise
yaln�zca merteklerin duvardan ta��r�lmas� biçiminde olmu�tur. Saçak altlar� genelde
kaplanmam��t�r [54]. Saçak uçlar�nda, pervazlarla, kiremitlerin kaymas�na kar��
yelkovanlar yap�lm��t�r [48]. Divri�i ve çevresinde ilk saçaklar, küçük tahta
panolar�n e�imli biçimde s�ralanmas� ve k�sa desteklerle duvara ba�lanmas� �eklinde
yap�lmaya ba�lanm��, saçaklar�n altlar� ba�dadi tekni�inde kaplanm�� ve saçak
kenarlar� oyma ah�ap motiflerle bezenmi�tir [52] (Bkz. Resim 3.23).
Çat� örtüsü: Geçi� bölgesinde yayg�n kullan�lan örtü oluklu kiremit olmu�tur. Oluklu
kiremitler fazla meyilli olmayan mertek üzeri tahta kaplama üstüne yerle�tirilmi�tir
[54]. Merkezlerden köylere do�ru uzakla�t�kça toprak kaplama çat� örtüleri artmaya
ba�lamaktad�r.
Yap�sal sistemi tamamlayan di�er ö�eler ve yap� elemanlar�
Bölme duvarlar: �ç mekan�n olu�umunu sa�layan bölme duvarlar ah�ap karkas aras�
kerpiç veya tu�la dolgulu yap�lm��lard�r. Ta��y�c� özelli�i bulunmayan bu duvarlar,
bazende kerpiç tu�las� ile olu�turulmu�lard�r. Aralar�na hat�l yerle�tirilmeden, yar�m
kerpiç kal�nl���nda, çamur veya kireç harç ile örme tekni�inde düzenlenmi�lerdir.
Dö�eme ve tavan kiri�lemesi: Ah�ap evlerin dö�eme ve tavan kiri�lemesi bütünüyle
ah�aptan üretilmi�tir. Kiri�ler, k�sa olan mesafede s�k aral�klarla bazen de aral�ks�z
yanyana, geçtikleri aç�kl��a ve ta��d�klar� yüke göre boyutland�r�larak yap�lm��lard�r.
Bulunduklar� yerin önemine göre yuvarlak veya i�lenmi� a�açtan kiri�ler üretilmi�,
dö�eme kiri�leri alt tabana, tavan kiri�leri üst tabana oturtulmu�tur.
Ç�kmalar: Geçi� bölgesinde yayg�n kullan�lan ç�kma �ekli bindirmeli ç�kma Ankara
evi ile bütünle�mi�tir. Bindirmeli ç�kma tekni�i, birbirinin üzerine bindirilmi� ve her
s�rada yönleri de�i�tirilmi� kiri�lemelerden olu�turulmu�tur. Her tabakadaki ç�k�nt�,
bir kiri� ba��n�n dayanabilece�i kadar yap�lm��t�r. Bu kiri� ba�lar�n�n sonlar�na birer
71
taban oturtularak, taban�n bir ucu duvar yüzü veya bir önceki kiri� s�vas�na oranla
biraz uzat�lm��t�r (Resim 3.25). Bu �ekilde en fazla be� kademe olu�turularak,
yakla��k 1,00 metre kadar d��a ç�k�labilmi�tir [15]. D��ar�ya do�ru uzanan dö�eme
kiri�leri en üst ç�kma kiri�lerini olu�turmu�tur. Bu kiri�lerin uçlar�na oturan taban, üst
kat duvar iskeletinin taban� olmu�, yan duvarda ise en d�� dö�eme kiri�i bu görevi
üstlenmi�tir. Kiri�leme, ç�kman�n geni�li�ine göre tekrarlanarak devam etmi�tir.
Ç�kma kiri�lerinden yaln�z üsttekiler dö�eme kiri�i �eklinde iç hacimde devam etmi�,
di�erleri konsol kiri�i ve taban �eklinde duvar iç yüzüne kadar gitmi�tir. Duvar içine
giren alt kiri�lerden yaln�z bölme duvarlar�na veya kö�e duvara rastlayanlar devam
etmi�tir [49].
Resim 3.25. Ankara, bindirmeli ç�kma kö�e pah� ile birle�tirilmi� [55]
Ankara evinde görülen bindirmeli ç�kma tekni�i, Çank�r� ve Divri�i’de de
uygulanm��t�r. Özellikle 18. ve 19.yüzy�llarda ç�kma yap�m� Çank�r�’da önem
kazanm��, iskan alan�ndaki s�kla�ma az yerden çok faydalanma dü�üncesini daha çok
ortaya ç�karm��t�r [50]. Divri�i ve çevresinde bindirmeli ç�kmalar elibö�ründe
desteklerle duvara ba�lanm��t�r. Baz� örneklerde bindirmeli yüzeyler tahta kaplanm��
veya ba�dadi üzerine kireç s�va ile örülmü�tür [52]. E�in evlerinde, alt kat ile ana kat
ay�r�m�n� cephe boyunca ç�kma düzeni belirlemi�tir. Kat ç�kmas�yla beraber ana kat
ön cephelerde payandal� ç�kma örnekleri görülmü�tür (Resim 3.26). Kare ve
dikdörtgen biçimli yap�lan evlerde gönye ç�kmalar oldukça az kullan�lm��t�r [53].
72
Resim 3.26. Solda E�in, giri� cephesindeki payandal� ç�kma, sa�da Kütahya, gönye
ç�kmal� ev [39]
Yüzey kaplamalar�: Duvar kaplamas�; Ah�ap karkas aras� tu�la veya kerpiç dolgu,
üzeri s�vanm�� yada aç�k b�rak�lm��t�r. Ço�unlukla s�va malzemesi olarak çamur
kullan�lm��t�r (Resim 3.27). Duvarlar�n iç yüzeylerinde kireç s�va, dolgu üzerine
yada ba�dadi ç�talar�n üzerine uygulanm��t�r. Çorum ve Çank�r�’da alç�
malzemesinin bol olmas� iç ve d�� duvar yüzlerinde alç� s�van�n kullan�lmas�
sa�lam��t�r. E�in’de dü�ey tahtalar ile kaplanan d�� cephe (Resim 3.28), içerde kum,
kireç kar���m� ile s�vanm��t�r [53].
Dö�eme kaplamas�; Geçi� bölgesinde dö�eme konstrüksiyonu ah�ap malzeme ile
olu�turulmu�tur. Kiri�ler, bazen s�k aral�kl� bazende aral�ks�z yanyana, bulunduklar�
mekana göre yuvarlak veya biçilmi� a�açtan yap�lm��t�r. Kiri�lerin aras�na veya
üzerine bir kil tabakas� dö�enmi�, Ankara’da bu uygulamaya bulgurlama denilmi�tir.
Yazl�k odalarla sofa k�sm�nda kil tabakas�n�n üstü kare veya alt�gen tu�la ile
73
Resim 3.27. Ankara, dolgu üzerine çamur s�va yap�lm��
Resim 3.28. E�in, d�� cephe tahtalarla kaplanm�� [39]
74
kaplanm��t�r [49]. Kütahya ve çevresinde, evin tüm mekan dö�emelerinde ah�ap
kaplama kullan�lm�� [54], Çank�r� [50] ve Çorum [51] yöresinde ah�ap kiri�lerin
üzerine uygulanan topra��n üzerine ah�ap ve tu�la dö�enmi�tir. Divri�i’de ise,
kiri�lemenin üstüne k�sa latalar yerle�tirilip, bunun üstüne “bi�ürük” denen bir çamur
tabakas� çekilmi�tir. Çamur tabakas�n�n üzerine salta��, tu�la, horasan veya taban
çamuru kaplanm��t�r [52]. E�in’de, bütün servis mekanlar�, dola��m alanlar�, yap�
düzeyi gözetilmeksizin damlar da dahil olmak üzere bütün katlarda küçük dere ta�lar�
(r�ht�m) ile kaplanm��t�r. Oturma alanlar� için ah�ap dö�eme kullan�lm��t�r [53].
Tavan kaplamas�; Tavanlar ço�unlukla tavan kiri�lemesine çak�lan farkl� ölçülerde
tahta kaplamalar� ile yap�lm��t�r. En s�k uygulanan tavan kaplamas�, tavanlar�n yüz
kaplamalar�n�n özel ç�talar ve küçük parçalar kullan�larak geometrik �ekiller
verilmesi olmu�tur. Tavanlar�n kenarlar� s�ralar halinde ve kademeli pervazlarla
çevrilmi�tir. Bazen bu pervazlar�n üstüne nak�� uygulanm��, bazende tavanlar
boyanm��t�r [48]. Baz� tavanlar�n ortalar�nda ve genellikle tavan yüzeyinden ç�k�nt�l�
bir �ekilde geometrik tarzda haz�rlanm�� göbek denilen süslemeler yer alm��t�r.
Göbeklerde ince ç�talarla çatma tarz�nda yap�lm�� olup, kenarlar�na pervazlar ve
silmeler çerçevelenmi�tir. Tavanlarda ço�unlukla kavak ve çam a�açlar�
kullan�lm��t�r [52] (Resim 3.29).
Mimari elemanlar: Pencere ve kap�lar; Bölge yap� sisteminde, ta��y�c� dikme ve
payandalar�n aras� bölücü dikmelerle dar ve dikey bölünerek olu�an bo�luklar dolgu
malzemesi ile doldurulmu�tur. Bu bölüntünün verdi�i geni�liklerin katlar�, pencere
modülasyonunu belirlemi�tir. Alt katlarda insan boyundan yüksekte kalan mazgal
biçimli pencereler, demir parmakl�klarla kafeslenmi�tir. Üst kat pencereleri genelde
iki s�ra, düz ve dikdörtgen olmu�, zamanla kemerli veya al�nl�kl� yap�lmaya
ba�lanm��t�r. 18.yüzy�ldan sonra ½ oran�nda yap�lan alt s�ra pencerelerinde
parmakl�k ve korkulukla koruma sa�lanm�� daha sonra caml� çerçeveler monte
edilmi�tir [44]. Parmakl�klar ah�ap ve demirden olmak üzere iki çe�ittir. Ah�ap
parmakl�klar yatay ve dü�ey yuvarlak kesitli ah�ap çubuklardan yap�lm��t�r. Pencere
kasalar� bu parmakl�klar�nda kasas� görevini görmü�tür [54]. Tepe pencerelerinin
yaln�z kasalar� ah�ap, kay�tlar� ve çerçeveleri dökme alç�dan yap�lm��t�r (Resim 3.30)
75
Resim 3.29. Kütahya, sekialt� ve sekiüstünün farkl� tavan süslemeleri [8]
Resim 3.30. Solda E�in, ah�ap parmakl�kl� pencereler ah�ap kapaklarla örtülmü� [39] sa�da Ankara, kafesli pencereler
76
Sokak kap�s� eski evlerde avlu kap�s� özelli�inde oldu�undan genellikle kal�n
tahtalardan çakma kap� �eklinde yap�lm��t�r. Ancak 19.yüzy�lda evde ya�ayan ailenin
ekonomik durumuna göre �ekillenmi�tir. Kap�lar yine kal�n tahtalarla çakma kap�
�eklinde ise de arkalar� ku�aklanm��, kabara ba�l� çivilerle süslenmi� ve üst
k�s�mlar�ndan ayd�nl�k gelecek �ekilde kafeslenmi�tir [50].
Oda kap�lar� genelde tek kanatl� olmu� ve alçak boyutta tutulmu�tur. Kap� bo�luklar�
oday� bölmeyecek biçimde kö�eye yak�n düzenlenmi�tir. Kap� kanatlar� özenli bir
do�rama i�çili�iyle haz�rlanm��t�r. Mutfak, kiler gibi mekanlar�n kap�lar� pervazl�
veya düz, oda kap�lar� aynal� ve geçmeli olarak yap�lm��t�r [52]. Kap�lar ço�unlukla
tek yüzlü olarak i�lenmi�, iç k�s�mlar� sade b�rak�lm��t�r [54].
Merdivenler; D�� sofal� evlerde sofaya genelde asma ve serbest merdivenler
kullan�larak ç�k�lm��t�r. Asma merdivenler bir çok defa iki taraf� serbest olarak
yap�ld��� halde, bazen de bina duvar�n�n bir kenar�na yerle�tirilmi�tir. Daima ah�ap
yap�lan merdivenler tek veya iki limon kiri�inin aras�nda düzenlenmi�tir. Asma
merdivenlerin kenarlar�na konulan parmakl�klar ve korkuluk küpe�teleri dayan�kl�
a�açlardan yap�lm��t�r [48] (Resim 3.31).
Resim 3.31. Ankara, aç�k sofal� evin ah�ap merdiven, parmakl�k, küpe�te ve sofa dikmeleri [55]
77
Dolaplar; Odalar�n ihtiyaçlar�na göre gömme ve yerli dolaplar yap�lm��t�r. Dolaplar�n
yüzleri, yap�l�� bak�m�ndan do�rama ve kaplama sistemine uymu�, kapak ve
pervazlarla donat�lm��t�r. Boya ve nak��lar ile odan�n iç dekorunu bütünleyici etki
sa�lanm��t�r. Dolaplar ve raflar kullan�lma amaçlar�na göre çe�itli isimler alm��t�r,
aynal�k, �erbetlik, lambal�k, yüklük gibi (Resim 3.32).
Resim 3.32. Kütahya, sediri, oca��, tepe pencereleri, tavan kaplamalar� ve dekoratif elemanlar� ile ba�oda [39]
78
DEN�ZL�
MU�LA
�ZM�R
Milas
Kula
Birgi
MAN�SA
AYDIN
U�AK
EG
E D
EN
IZI
3.2.3. Bat� Anadolu Bölgesi
Harita 3.7. Bat� Anadolu bölgesinde incelenen yerle�imler
Bat� Anadolu Bölgesi ah�ap ev mimarisinin yay�lma alan�
Kuzeyde Çanakkale, Bal�kesir, do�uda U�ak, E�ridir’den geçen, güneyde Antalya’ya
varan bir hat, Bat� Anadolu evlerinin s�n�r�n� çizmektedir. Kurtulu� Sava�� s�ras�nda
bölgenin büyük bir k�sm� i�gale u�ram�� ve bölgenin en önemli yerle�imlerinden
Ayd�n ve Manisa yak�lm��t�r. Bölgedeki en iyi korunmu� Türk evi örnekleri,
Manisa, Kula, Tire, Ödemi�, Birgi ve Buldan �ehirleri ve yak�n çevreleri ile Mu�la,
Milas, �zmir, U�ak, Bergama, Ku�adas�’nda görülmektedir. Ege sahil ve Adalar
(Sak�z Evleri) olarak tan�mlanan kargir evleri bölgenin sahil k�sm�nda, �zmir, Çe�me,
Bodrum, Fethiye, Manisa, Ayval�k’ta görmek mümkün olmaktad�r [15].
79
Bat� Anadolu Bölgesi ah�ap ev mimarisinin olu�umunu sa�layan etkenler
Do�al etkenler
Topo�rafik yap�: Bölge kuzeyde Kaz da��n�n güney eteklerinden, güneyde
Marmaris’in do�usuna kadar uzan�r [58]. Bölgenin k�y� kesiminde, yüzey �ekillerinin
ana özelli�ini k�y�ya dik uzanan da�larla, bu da�lar aras�ndaki çöküntü ovalar�
olu�turur [29]. Mu�la d���ndaki yerle�imler benzer topo�rafik özellikler göstermekle
birlikte Mu�la’n�n yerle�im alan� Asar da�� etekleridir. Topo�rafik ko�ullar�n etkisi
yap� düzenlemelerinde ve sokaklar�n olu�umunda etkin olmu�tur. Arazinin engebeli
olmas� nedeniyle evlerin cephelerinin belirli bir k�sm� topra�a gömülü olarak
yap�lm��t�r. [59].
Jeolojik yap�: Bölgedeki yüzey �ekilleri, 3. ve 4. jeolojik zamanda yer kabu�u
hareketleri sonucu olu�an (da� olu�umu) k�r�lmalarla meydana gelmi�tir. Bu tektonik
hareketler s�ras�nda, arazinin büyük k�sm�nda fay hatlar� olu�mu�tur. K�r�lma
yerlerinde yükselen yerler Horst (da�), çöken yerler de Graben (çöküntü ovas�)
olu�turmu�tur. Horst ve graben olu�umunun en fazla oldu�u bölgemizdir. Buradaki
grabenler üzerinde yer alan do�u-bat� uzan��l� alüvyal ovalar, Anadolu’nun ba�l�ca
deprem alanlar�ndand�r. Mu�la, Kula, Denizli, Ayd�n, Tire, Milas, Pamukkale, Kula,
Ödemi� deprem bölgesi içinde kalmaktad�r [29]. Bölgede bulunan volkanik da�lar�n
olu�umlar�ndan elde edilen, granit, küfeki, kayrak ta��, karata� benzeri malzemeler ev
yap�m�nda kullan�lm��t�r.
�klim: Bölge da�lar�n�n k�y�ya dik olmas� nedeniyle deniz etkisi iç k�s�mlara kadar
sokulur. Akdeniz ikliminin görüldü�ü bölgede yazlar s�cak ve kurak, k��lar �l�k ve
ya���l�d�r. En s�cak ay ortalamas� 27-28°C , en so�uk ay ortalamas� 8-10 °C, y�ll�k
ortalama ise 17-18°C dir [58]. Hemen hepsi k���n dü�en ya���lar�n miktar� yüksekli�e
ba�l� olarak de�i�ir. �ç kesimlere do�ru gidildikçe yükseltinin artmas� ve deniz
etkisinden uzakla�ma sebebiyle karasal iklime geçilir. Bu sebeple iç kesimlerde
k��lar so�uk ve kar ya���l� geçer. Manisa, U�ak ve Denizli bölgenin iç kesiminde
olup karasal iklim görülür [29].
80
Bitki örtüsü: Bölgede iklime ba�l� olarak bitki örtüsüde de�i�iklik göstermektedir.
K�y�daki alçak kesimlerde 500-800 metre’ye kadar maki (defne, mersin, kocayemi�,
zakkum, zeytin, keçiboynuzu vb.), daha yüksek kesimlerde ormanlar yer al�r [29]
Ço�unlukla ard�ç, me�e, karaçam ve k�z�lçam orman toplulu�unu olu�turan a�aç
türleridir [58]. Ancak Mu�la ve çevresi iklim ve topo�rafik yap�s�n�n farkl�l���yla
bölgenin di�er yörelerine oranla daha zengin bitki örtüsüne sahiptir. Mu�la’da
iklimin etkisiyle daha çok i�ne yaprakl� a�açlar görülmektedir. K�z�lçam, sar�çam,
sedir, ard�ç, me�e ve günlük Mu�la aomanlar�nda bulunan a�aç türleridir [59].
Plan tipleri
Bölgede iklimin s�cak olmas�, daha çok d�� sofal� plan tipinin geli�mesine neden
olmu�tur. Eski evlerin büyük bir ço�unlu�unu 18.yüzy�l sonlar�ndan itibaren yap�lan
örnekler olu�turmu�tur.
Bölgenin en farkl� yerle�imi olan �zmir’de ya�ayan Müslümanlar, Rumlar,
Museviler, Ermeniler ve Avrupa Hristiyanlar� geleneksel konut mimarisininde etkili
olmu�tur. Müslüman evleri ah�ap olarak in�a edilmi� ve di�er Bat� Anadolu evleriyle
benzerlikler göstermi�tir. Plan genellikle d�� sofal� tipte uygulanm��t�r. Türk evinin
içe dönük ya�ant�s�n�n sonucu alt katlar olabildi�ince masif yap�larak, konutlar�n
sokakla ili�kisi üst katlardaki pencere ve ç�kmalarla sa�lanm��t�r. Genellikle iki katl�
olan evlerin alt katlar� depo, ah�r gibi mekanlara ayr�lm��, servis mekanlar� ise yap�
ana kitlesinden kopar�lm��t�r. �zmir’e özgü bir karakteristik unsur olarak kabul edilen
odalar aras�ndaki geçi�, odalar aras�nda ili�ki sa�lam��t�r [60].
Bölgenin önemli bir yerle�imi Manisa-Kula’da, 19. yüzy�l ortalar�na kadar d�� sofal�
plan �emas� uygulanm��, daha sonra iç ve orta sofal� plan görülmeye ba�lanm��t�r.
Genellikle iki katl� olan Kula evlerinin alt kat�nda ah�r, kiler, mutfak gibi mekanlar
yer alm��t�r [61]. D�� sofal� evlerin baz�lar�nda alt kat ile üst kat aras�na k���n
oturulan ara kat yap�lm��t�r. En s�k kullan�lan plan �emalar�, d�� sofal�, iki odal�,
kö�klü plan tipi ve d�� sofal�, eyvanl�, kö�klü plan tipi olmu�tur [62].
81
Mu�la ve çevresinde d�� sofal� plan tipi uygulanm��, ancak yöresel farkl�l�klar
göstermi�tir. Mu�la evlerinin topo�rafya nedeniyle arka ve yan cepheleri topra�a yar�
gömülü oldu�u için ta� ve sa��r yap�lm��t�r. Ön cephe avluya bakan cephe olmu�tur.
evler genel olarak iki katl� yap�lm��, alt kat kiler ve mutfak olarak kullan�lm��t�r. Alt
kat ile üst kat aras�nda bir ara kat olu�turulmam��, üst kattada ba� oda olarak ayr� bir
oda yap�lmam��t�r. Evlerin sofalar�nda eyvan görünmemekle birlikte, eyvan
konumundaki bölümlere genelde merdiven kovas� yerle�tirilmi�tir [59]. Mu�la’n�n
ilçeleri Ula ve Milas’ta evler benzerlik göstersede daha büyük ve gösteri�li
yap�lm��lard�r. Ula düzlükte kuruldu�u için evler dört cepheye sahip olmu�lard�r.
Tek katl� ve iki katl� olarak in�a edilmi� evler aç�k sofal� plan tipinde yap�lm��lard�r.
Milas evleri iki veya dört yönde odalar� bulunan, aç�k orta sofal� (karn�yar�k) plan
tipinde in�a edilmi�lerdir [63].
Birbirleri ile benzer geli�im gösteren Ödemi�-Birgi ve Tire evlerinin büyük
ço�unlu�u d�� sofal�d�r. En çok kullan�lan plan �emas�, iki oda ve odalar aras�nda
eyvan bulunan plan tipi olmu�tur. oda say�s�n�n artmas� ve sofan�n ucuna eklenen
kö�kler, planlar�n L ve U olmas�na neden olmu�tur [64] (Resim 3.33).
Denizli evlerinin en önemli özelli�i hayatl�-aç�k sofal� olmalar�d�r. Genellikle iki
katl� olan evlerin alt katlar� depo ve k��l�k oda olarak ayr�l�m��t�r. Ah�r evden uzakta
ayr� bir mekan olu�turmu�tur. Ev içi üretimin yap�labilmesi için konutun al���lm��
i�levlerine ek olarak üretim, evde kapal�, yar� kapal� ve aç�k mekanlar olu�mas�na
neden olmu�tur. Evlerde haremlik ve selaml�k gibi kad�n ve erkeklerin ayr�
kulland�klar� mekanlar yap�lmam��t�r [65].
Bat� Anadolu bölgesi ah�ap evlerinin yap�sal sistem özellikleri
Ta��y�c�lar
Temel duvarlar� sürekli bir temel sistemi olarak, yakla��k 0,50-0,70 metre
geni�li�inde, çamur harç ile örülmü� moloz ta�tan olu�mu�tur. Temel derinlikleri
farkl�l�k göstermekle birlikte genelde 0,50-1,00 metre aras�nda yap�lm��t�r. Yakla��k
82
1,00-1,50 metre ara ile yerle�tirilen ah�ap hat�llar�n destekledi�i zemin kat duvarlar�
toprak veya kireç harç ile 2,50-3,00 metre yüksekli�e kadar örülmü�tür. Ta��y�c�
zemin kat duvarlar�n�n üstüne ah�ap karkas sistem kurulmu�, bo�luklar ta�, tu�la,
a�aç veya kerpiç dolgu malzemesi ile örülerek veya kaplanarak duvar
olu�turulmu�tur (Resim 3.34).
Resim 3.33. Birgi, hayat [12]
Ta� dolgu: Bölgenin bir çok yerle�iminde ta� dolgu örneklerine rastlanm��t�r.
Kula’da ah�ap karkas�n aras� köfeke ta� (yumu�ak ve hafif volkanik bir ta�) ile
doldurulmu�tur [62] (Resim 3.35). Mu�la’da ise yörede “çat�” olarak adland�r�lan,
ah�ap karkas aras�n�n üçgen bo�luklara bölünüp, bu bo�luklar�n kum ve kireç harc�
kullanarak küçük ta�larla örülmesi ile duvar olu�turulmu�tur [59]. Denizli’ye göre
iklimi daha sert ve yayla özelli�ine sahip Denizli-Tavas’da ta� yayg�n kullan�m alan�
bulmu�, ah�ap karkas�n aras�n�n ta� dolgu yap�ld��� örneklerle kar��la��lm��t�r [62].
Kerpiç dolgu: Di�er bölgelere oranla kerpiç kullan�m� Bat� Anadolu’da oldukça
azd�r. Denizli’de ah�ap karkas aras� kerpiç dolgu yap�lm��t�r [65]. Ayn� �ekilde Birgi
[64] ve Milas [63] evlerinde de kerpiç malzeme dolgu olarak kullan�lm��t�r.
83
Resim 3.34. Milas, zemin kat duvar� üzerine ah�ap karkas sistem kurulmu� [12]
Resim 3.35. Kula, ah�ap hat�ll� ta� duvarlardan ç�kan ah�ap strüktür [41]
84
Tu�la dolgu: Ah�ap karkas aras� dolgu malzemesi olarak tu�lan�n kullan�ld���
örneklere �zmir, Kula, Milas, Birgi, Tire’de rastlanm��t�r.
A�aç dolgu: Özellikle Mu�la ve çevresinde görülen a�aç dolgu, a�aç kabuklar�n�n
kum ve kireç harc� kullan�larak dolgu malzemesine dönü�türülüp, olu�turulan üçgen
bo�luklara doldurulmas�yla olu�turulmu�tur [59].
Ç�ta ile kaplama: Bölgede kullan�lan kerpiç, tu�la, a�aç kabuklar� ile olu�turulan
dolgunun her iki yüzden de ince ç�talarla aral�kl� olarak kapland��� örneklerin yan�
s�ra içi bo� duvarlarda ayn� sistemde kullan�lm��t�r. Ç�ta ile kaplama genellikle
ç�kmalarda ve saçak alt� kaplamalar�nda tercih edilmi�tir (Resim 3.36).
Resim 3.36. Milas, ah�ap karkas ç�talarla kaplanm�� [66]
�zmir’de ah�ap evlerin yap� sistemi, kargir zemin, üzeri ah�ap karkas aras� tu�la
dolgu olmu�tur. Çat�lar k�rma veya be�ik çat� olup, alaturka kiremit ile örtülmü�tür
[60]. Dolgu malzemesinin tu�la oldu�u di�er bir yerle�im de Tire’dir. Alt katlar ta�
duvar, üstüne ah�ap karkas olarak in�a edilmi�lerdir [34].
85
Denizli’de alt kat duvarlar�, d��tan ah�ap direklerle destekli kerpiç y��ma, üst kat ise
ah�ap karkas aras� kerpiç dolgu veya ba�dadi yap�lm��t�r [65] (Resim 3.37).
Resim 3.37. Denizli, üst katta ah�ap karkas üzerine ba�dadi ç�talar� çak�lm�� [65]
Kula’n�n sönmü� bir volkan ete�inde yer almas� ta� malzemenin bol miktarda
bulunmas�na sebep olmu�tur. Avlu, alt kat ve üst kat�n sa��r duvarlar�nda as�l
malzeme volkanik ta� olmak üzere tu�la ile birlikte uygulanm��, di�er duvarlarda
ah�ap karkas aras� ta� veya tu�la dolgu kullan�lm��t�r. Ba�dadi teknikte yap�lan
duvarlarda uygulanmakla birlikte örnekleri oldukça az görülmü�tür. Çat� k�rma veya
be�ik çat� olup, alaturka kiremitle kaplanm��t�r [62].
Mu�la da� ete�ine kurulmu� olmas� nedeniyle evlerinin üç cephesi kargir ve sa��r
olarak yap�lm��t�r. Evlerin ön cephelerini olu�turan duvarlar ah�ap karkas sistem
yap�larak, bo�luklar kum ve kireç harç kullan�larak küçük ta�larla veya a�aç
kabuklar�yla doldurulmu�tur. Ula ve Milas evlerinde kerpiç veya ta� dolgu
kullan�lm��t�r [59] (Resim 3.39).
86
Resim 3.38. Kula, sa��r ta� duvarlardan soka�a uzanan ç�kmalar [41]
Resim 3.39. Milas, kalemi�i süslemeli, ah�ap oymal� ve üçgen al�nl�kl� ev [39]
87
Aç�k sofal� evlerin sofalar�n� ve sofa üzerindeki çat�y� ta��yan ah�ap dikmeler
genelde kare formda yap�lm��lard�r (Bkz. Resim 3.33). Dikmeler alt katlarda ta�
üzerine oturtulmu�tur [59]. Ah�ap direklerin üzerleri geni� gö�üslemelerle üst atk�ya
kenetlenmi�tir [15].
Üst örtü
Bölgedeki ah�ap evlerin çat�lar� be�ik veya k�rma çat� yap�lm��t�r. Oturtma sistemde
yap�lan çat�lar alaturka kiremitle örtülmü�tür. Be�ik çat� daha çok biti�ik nizaml�
evlerde uygulanm��t�r. Mu�la evlerinde 19.yüzy�l sonlar�na kadar düz çat� “toprak
dam” görülmü�, daha sonra e�imli çat�ya dönü�mü�lerdir [59]. Çat� yap�m�nda
kullan�lan a�aç cinsi genelde kavak olmu� ve sistemin tüm ba�lant�lar� çivi ile
yap�lm��t�r.
Saçaklar: Bölgede güne�ten soka�� veya ya�murdan evi korumak için geni� saçaklar
yap�lm��t�r. Saçak geni�likleri 0,80-1,50 metre aras�nda de�i�mi�tir. Çat� içinden
gelen b�rakma kiri�leri saçak geni�li�i kadar uzat�larak saçaklar olu�turulmu�tur.
Kargir cephelerde ise ya saçak yap�lmam�� yada ta�tan küçük bir saçak yap�lm��t�r
[59]. Bölgede üç tip saçak biçimi kullan�lm��t�r. En basit uygulamada saça��n alt�
kaplamas�zd�r ve kiri�ler aç�k b�rak�lm��t�r. Özellikle Kula’da en yayg�n� saçak
alt�n�n düz veya içe do�ru e�imli ah�ap ile kaplan�p, aradaki derzlerin düz ç�talarla
kapat�lmas� olmu�tur. Di�er bir uygulamada ise saçaklar�n alt� ba�dadi tekni�inde
kapat�larak, yukar� do�ru meyilli yap�lm��t�r [62] (Resim 3.40).
Çat� örtüsü: Bölge genelinde e�imli çat�lar alaturka kiremit ile örtülmü�tür.
Yap�sal sistemi tamamlayan di�er ö�eler ve yap� elemanlar�
Bölme duvarlar: Ah�ap karkas aras� dolgulu duvarlar�n yan� s�ra, ince ç�talarla
kaplanarak iç bölmeler olu�turulmu�tur. Duvar olu�turulduktan sonra yüzey daima
s�vanm��t�r.
88
Resim 3.40. Solda Kula [66], sa�da Birgi [39] dar sokaklar geni� saçaklarlarla ve
ç�kmalarla gölgelenmi�
Dö�eme ve tavan kiri�lemesi: Genellikle yuvarlak kesitli a�açlar 0,50-0,80 metre
aral�kla dö�enmi�tir. Üstleri dö�eme kaplamas� ile alt k�s�mlar� bulunduklar� mekana
göre kaplamas�z veeya tavan kaplamas� ile kaplanm��t�r. Daima ah�aptan yap�lan bu
kiri�leme sistemi, duvar yüzeyinde tek tabanl� olarak çözümlenmeye çal���lm��t�r.
Ç�kmalar: Gerek evin sokakla ili�kisini gerekse alt katta düzgün olamayan mekanlar�
üst katta dikdörtgen odalara dönü�türmek için kullan�lan ç�kmalar bölgede oldukça
yayg�n kullan�m görmü�tür. Dö�emedeki ah�ap kiri�lerin uzat�lmas�yla ta��t�lan
ç�kmalar, elibö�ründeler ile desteklenmi�tir (Resim 3.41). Daima ah�ap karkas
sistem olarak yap� üst örtüsü ile bütünle�erek yap�lm��lard�r. Ç�kmalar�n altlar�
ço�unlukla ba�dadi ile kapanarak s�vanm��t�r [59]. Altlar�n�n kaplanmad��� örneklere
Milas ve Birgi evlerinde rastlanm��t�r [67]. �zmir evlerinin vazgeçilmez ö�esi ç�kma,
alttan ah�ap veya dökme demir elemanlarla desteklenmi�, genellikle üç bölümlü
düzende yap�lm��t�r [60]. Mu�la ve Kula’da 19.yüzy�l�n sonlar�na do�ru, baz� evlerin
cephelerinde aç�k ç�kmalar�n (balkon) ortaya ç�kt��� görülmü�tür [62].
89
Resim 3.41. Birgi, ç�kmalar payandalar ile desteklenmi� [12]
Yüzey kaplamalar�: Duvar kaplamas�; Bölgede ah�ap karkas d�� duvar yüzeyinde
s�vas�z örnek hemen hiç yoktur [15]. S�va malzemesi çamur ve kireç harç olmu�tur.
Bölme duvarlar� ve d�� duvarlar�n iç yüzeyleride s�vanm��t�r. Saçak ve ç�kma altlar�
genelde ba�dadi kaplanarak s�vanm��t�r.
Dö�eme kaplamas�; Bölgede üst kat dö�emeleri, ah�ap kiri�lerin üzerine farkl�
boyutlarda ah�aplar�n kiri�lere çak�lmas�yla olu�turulmu�tur. Dö�emede genelde
kavak ve çam a�açlar� kullan�lm��t�r. Sofa ve baz� odalar�n alt�ndaki kiri�ler
kaplamas�z b�rak�lm��t�r. Avlu ve alt katlar�n dö�emesi ise ya ta�la kaplanm��t�r ya da
oldu�u gibi toprak b�rak�lm��t�r [59].
Tavan kaplamas�; Tavanlar genelde düz ve sadedir. Çat�y� ta��yan kiri�lerin altlar�n�n
kadronlar üzerine ah�ap kaplanmas�yla tavan olu�turulmu�tur. Tavan kaplamas�
üzerine, ç�talar�n çiviler kullan�larak tesbit edilmesi ile, çe�itli geometrik �ekiller
90
olu�turularak tavan süslenmi�tir. Tavan duvar kenar�nda pervazla s�n�rland�r�lm�� ve
bazende ortada bir tavan göbe�i yap�lm��t�r (Resim 3.42). Tavanlar ba�dadi sistem
kullan�larak duvarla birle�tirilmi�tir. 19.yüzy�l�n ortalar�ndan itibaren tavanlarda
sadece ç�takari süsleme uygulanm��t�r.
Resim 3.42. Kula, d�� sofan�n tavan� [8]
Mimari elemanlar: Pencere ve kap�lar; Ah�ap karkas sistemin olanaklar� ile ta��y�c�
dikme modülüne uygun pencere bo�luklar� düzenlenmi�tir. Yakla��k 1,20-1,50 metre
ara ile düzenlenen ta��y�c� dikmeler aras�na üçlü veya ikili pencere modülleri
yap�labilmi�, aralar� bölücü dikmeler ile desteklenmi�tir. Pencere oranlar� özellikle
19.yüzy�ldan sonra ½ ‘ye yak�n olmu�tur. Tepe pencereleri kullan�m�na gerek
kalmad��� için yak�n dönemde ortadan kalkm��t�r [44]. Eski pencerelerde do�rama
kullan�lmam��, ah�ap çubuklardan olu�turulmu� kafes ve kanatlar yap�lm��t�r. Alt
katlarda sadece havaland�rma amaçl� pencereler yap�lm�� ve ah�ap veya demir
parmakl�klarla kapat�lm��lard�r [68].
91
Sokak kap�lar�, sokaktan avluya giri�i sa�layan oldukça geni� ve çift kanatl�
yap�lm��t�r. Hepsi masif ah�aptan yap�lm�� ve içten ku�aklarla takviye edilmi�tir.
Bütün süsleme, ayn� zamanda i�levi olan dövme çiviler, kap� kulp ve tokmaklar�
olmu�tur [61].
Oda kap�lar� ço�unlukla tek kanatl� yap�l�p, kap�lar oda kö�elerine yerle�tirilmi�tir.
Kap� aç�kl�klar�nda yükseklik 2,00-2,40 metre, geni�lik 0,80-0,90 metre aras�nda
de�i�mi� ve aç�kl�klar�n üstünü dilimli kemeri and�ran bir süs kemeri
s�n�rland�rm��t�r. Genelde aynal� sistemde yap�lan kap�lar�n ayna yüzlerine oyma
tekni�iyle bitkisel desenler i�lenmi�tir [62]. Odalar�n dö�emesini sofadan ay�ran kap�
e�ikleri erken dönemde oldukça yüksek tutulmu�ken, bu yükseklik zamanla azalarak
ortadan kalkm��t�r (Resim 3.43).
Merdivenler; Alt kattan üst kata ç�kan merdivenler daima ah�aptan yap�lm��t�r.
Genelde ta�l�k zeminin üstüne oturan merdivenler iki limon kiri�i üzerine konulan
basamak tahtalar�ndan olu�mu�tur. Sofan�n konumuna göre yeri ve �ekli de�i�en
merdivenler, d�� sofal� evlerde, sofaya paralel ve tek kollu olup, üst k�sm� aç�k
yap�lm��t�r. �ç sofal� evlerde ise iki oda aras�nda, içerde düz veya yar�m dairesel
dönen merdiven kullan�lm��t�r.
Dolaplar; Yüklük ve yerli dolaplar her odada yap�lm��t�r. Dolap kapaklar�da kap�
kanatlar� gibi aynal� sistemde yap�lm��t�r (Resim 3.44). Dolap üstü gözlerde ise
sadece ajur tekni�i uygulanm�� ve ço�unlukla bitkisel bezemeler ile süslenmi�tir.
92
Resim 3.43. Kula, sofadan odaya aç�lan kap� ve pencereler
Resim 3.44. Kula, odan�n tavan�, tepe pencereleri ve süsleme elemanlar� [16]
93
ANTALYA
MERS�NADANA
KAHRAMANMARA�
ANTAKYA
Alanya
BURDUR
ISPARTA
Tarsus
3.2.4. Güney Anadolu Bölgesi
Harita 3.8. Güney Anadolu bölgesinde incelenen yerle�imler
Güney Anadolu Bölgesi ah�ap ev mimarisinin yay�lma alan�
Ah�ap ev yap�m sisteminin ba�l�ca yay�lma merkezleri Isparta, Burdur, Antalya,
Alanya, Adana, Antakya ve Mara� olarak say�labilir. Mersin ve �skenderun’da eski
evlere genelde rastlanmam��, rastlananlar�n ço�unun kargir mimari oldu�u
gözlemlenmi�tir. Toroslar�n güney yamac�ndan sahile kadar olan bölgede evler, s�cak
iklim yap�lar� karakterini ta��rken, daha yüksekte ve yaylada bulunan Akseki,
Ermenek, Mut, Pozant� gibi yerle�imler, Kuzey Anadolu’nun da�l�k bölge evlerinden
farkl� olarak y��ma ta�tan yap�lm��lard�r [15].
Güney Anadolu Bölgesi ah�ap ev mimarisinin olu�umunu sa�layan etkenler
Do�al etkenler
Topo�rafik yap�: Kuzeyde Toroslar�n kuzey etekleri ile s�n�rlanan bölge da�l�k ve
engebeli bir araziye sahiptir. Yeryüzü �ekillerinin ana çizgisini Toros da�lar�
olu�turmaktad�r. Toros da�lar�, Kuzey Anadolu’da oldu�u gibi, k�y�ya paralel olarak
94
uzanmakta ve çok yerde k�y� yak�nlar�ndan yükselmektedir [29]. Bölge iki farkl�
bölüme ayr�l�r; Adana bölümü, Antalya bölümü.
Adana bölümü, bölgenin do�u kesimindeki geni� topraklar�n� olu�turur. Güneyden
kuzeye do�ru yükselen, sahil band�, ovalar, e�ik sahalar� ve da�l�k alanlar olmak
üzere birbirinden farkl� özellikler gösteren do�al yap�ya sahiptir. Adana’da
geleneksel ev dokusu, Seyhan nehri k�y�s�ndan bir miktar yüksekteki tepe üzerine
kurulmu�tur.
Oldukça engebeli bir araziye sahip olan Antalya bölümünün yüzey �ekillerinin ana
yap�s�n�, Bat� Toroslar, Teke yöresi, Antalya düzlü�ü ve Göller yöresi
olu�turmaktad�r [29]. Antalya ovas� basamak �eklindeki düzlüklerden olu�ur, en alt
basamakta Antalya yer almaktad�r [69]. Kale içindeki ah�ap ev örnekleri e�imli bir
arazide, manzara ve topo�rafik yap�ya uygun bir biçimde yap�lm��lard�r.
Jeolojik yap�: Bölgede özellikle Toroslar ve Göller yöresinde, kalkerli (kireç ta�l�)
arazi geni� yer tutmaktad�r.
Bölgenin deprem alanlar� genel olarak bölgenin do�usunda ve bat�s�nda toplanm��t�r.
Do�uda Güneydo�u Anadolu deprem ku�a��, �skenderun körfezi ve çevresi ile Mara�
çevresini içine almaktad�r. Bat�da ise Göller yöresi ve çevresi deprem ku�a�� içinde
kalmaktad�r. Anamur çevresi deprem tehlikesinin en az oldu�u k�s�md�r [29].
�klim: Bölgenin k�y� kesiminde görülen tipik Akdeniz ikliminde yazlar kurak ve
s�cak, k��lar �l�k ve ya���l�d�r. Toroslar, k���n kuzeyden gelen so�uk hava
kütlelerinin k�y�ya inmesini önlemektedir. Ayr�ca, k���n Akdeniz üzerinden gelen �l�k
ve nemli hava kütleleri, Toroslara çarparak yükselir ve da�lar�n yamaçlar�na bol
ya��� b�rakmas�n� sa�lamaktad�r [29]. Bat�da Antalya çevresi do�uda, Hatay,
Dörtyol, Osmaniye, Kadirli çevresi bol ya��� almaktad�r. �ç kesimlere gidildikçe ve
yüksek kesimlere ç�k�ld�kça karasal iklimin hakim olmaya ba�lamas�yla s�cakl�k
farklar� artmakta, k��lar so�uk ve karl�, yazlar s�cak fakat daha k�sa geçmektedir [70].
95
Karasalla�man�n belirgin oldu�u yerler, bölgenin bat� kesiminde geni�lemektedir.
Göller yöresi ve Teke yöresi karasall���n en belirgin oldu�u yerlerdir.
Bitki örtüsü: Bölgenin en belirgin bitki örtüsü k�z�lçam ormanlar� olmakla beraber
bunlar�n tahrip edildi�i yerlerde makiler görülmektedir [29]. 700-800 metre
yüksekli�e kadar hakim olan maki bitki örtüsü zeytin, mersin, defne, sak�z a�ac�,
zakkum, keçiboynuzu gibi dayan�kl� bodur bitkilerden ve makilerin azald��� yerlerde
garig denilen dikenli çal�lardan olu�maktad�r [70]. Makiden sonra ba�lay�p 2000
metreye kadar devam eden ormanlarda köknar, me�e, di�budak, kestane, karaa�aç,
k�z�lçam, sedir a�açlar� yeti�mektedir (69]. 2000 metreden daha yükseklerde ise
yaz�n kurakl���n etkisi ile kuruyan da� çay�rlar� yer almaktad�r.
�ç kesimlerde iklimin de�i�mesiyle bitki örtüsüde de�i�mekte, bozk�rlar ve seyrek
a�aç topluluklar� görülmektedir.
Plan tipleri
Toroslar�n güney yamac�ndan sahile olan k�s�mda, do�ayla bütünle�en evler, s�cak
iklim karakteri ta��makta ve ya�am�n büyük bir k�sm� aç�kta geçmektedir. Daha
yüksekte ve yaylada bulunan evler ise daha korunakl� yap�lm��lard�r. Bölgede
19.yüzy�l ba��na kadar d�� sofal� plan tipi kullan�lm��, 19.yüzy�l yap�s� olan yeni
evlerde ise sofa genelde oda dizileri aras�na al�nm�� ve iç sofa olu�mu�tur [15].
Antalya’da eski evler kaleiçinde bulunmaktad�r. Evlerin hemen hepsinde d�� sofal�
plan kullan�lm�� ancak daha yeni dönemde yap�lanlarda iç sofal� plan çözümü tercih
edilmi�tir. Bahçeye, iç avluya veya çak�l ta�lar�yla olu�turulmu� ta�l��a aç�lan evlerin
alt katlar�, depo, kiler gibi hizmet mekanlar�na ayr�lm��t�r. Banyo ve mutfak
ço�unlukla iklim elverdi�i için bahçede yer alm��t�r. K���n kullan�lmak için yap�lan
ara katlar, hizmet kat� olarakda kullan�labilmi�tir. Üst katta hayat�n çevresinde,
odalar bir dizi halinde, L veya U biçiminde s�ralanm��t�r [69] (Resim 3.45).
96
Resim 3.45. Antalya, d�� sofa çevresinde odalar s�ralanm�� [39]
Önemli bir di�er yerle�im olan Alanya’da, eski yerle�im kaleiçi ve yak�n çevresinde
bulunmaktad�r. D�� sofal� plan tipinde yap�lan evlerde, 18.yüzy�ldan itibaren sofalar
camekanlarla kapat�lm��t�r. Bahçeli, iki katl� ve d�� sofal� olan evlerin alt katlar�nda
depo, ah�r gibi servis mekanlar�,üst katta sofaya aç�lan odalar yer alm��t�r [71].
Alanya evlerinin üst katlar� yatayda çözümlenmi� ve farkl� mekanlar düzenlenmi�tir.
Mevsimsel farkl�l�klar göz önünde tutularak, manzara yönünde ç�kma �eklinde olan
yazl�k dilim, hayat, ça�n���r (evin en gösteri�li ve en özenli odas�, ba�oda), mabeyn
(ba� odadan küçük, misafir için kullan�lan oda) ve çardaktan meydana gelmi�tir.
Daha korunakl� yap�lan k��l�k dilim ise, büyük içeri (ebeveynlerin yatt��� odalar),
küçük içeri (çocuklar�n yatt��� odalar) ve mutfaktan olu�mu�tur [72].
Mersin ve Tarsus’ta kargir evlerin yan� s�ra ah�ap evlerde yap�lm��t�r. D�� sofal�
planda ve genelde iki katl� yap�lan bu evlerin alt kat�nda mutfak, kiler gibi servis
mekanlar�, üst katta sofaya aç�lan odalar yer alm��t�r [73].
Bölgenin önemli merkezlerinden Adana’da erken dönem örnekler y��ma kerpiç
yap�l�rken, ekonominin canlanmas�yla ah�ap evler yap�lmaya ba�lanm��t�r. D�� sofal�
97
plan tipinde yap�lan evlerin zamanla yanlar� pencereli duvarla kapat�l�rken, bazende
sofa tümüyle kapat�larak, korunakl� hale getirilmi�tir. Giri� kat�, ta�l�k, depo, kiler,
odunluk gibi mekanlara ayr�lm��t�r. Ara kat, geçi� kat� olup, mutfak, banyo burada
veya avluda yap�lm��t�r. Üst kat odalara ve sofaya ayr�larak ya�ama kat�
olu�turulmu�tur [74].
S.H.Eldem taraf�ndan Suriye evleri içinde de�erlendirilen Antakya’da evler kargir ve
ah�ap olarak in�a edilmi�tir [15]. Antakya evleri ah�ap evden, kargir eve geçi�
bölgesinde geli�mi�tir. Avlulu olan evlerin plan tipi yöresel özellik göstererek,
mekanlar� birbirine ba�layan avlu sofa görevini üstlenmi�tir. Avlunun çevresindeki
genelde iki katl� olan kapal� mekanlar odalar� olu�turmu�tur. Üst kat kiler, depo gibi
mekanlara ayr�lm�� ve bu odalar koridor üzerinde yan yana s�ralanm��t�r. Alt kat ise
özenli ve büyük odalara ayr�lm��t�r [75].
Mara� evleri de kaleye dik yamaçlara, ço�u biti�ik düzende yap�lm��t�r. Genelde iki
katl� olan evlerin alt katlar�, ah�r, odunluk, samanl�k, ambar veya kiler ve mutfak için
ayr�lm��, üst katlar� ise aç�k sofa etraf�nda s�ralanan odalardan olu�mu�tur.
Güney Anadolu bölgesi ah�ap evlerinin yap�sal sistem özellikleri
Ta��y�c�lar
Bölgede, zemin kat duvarlar� ah�ap hat�ll� kargir yap�lm��, üstüne ah�ap karkas
sistem kurulmu�tur. Ah�ap karkas strüktür genelde ba�dadi ç�talar� ve s�vayla
örtülmü�tür. �skeletin aralar�n�n dolgu yap�ld��� örnekler bulunmakla birlikte, bo�
b�rak�ld��� örneklerede rastlanm��t�r.
Bölge genelinde fazla derin olmayan, sürekli devam eden temel duvarlar�n�n kal�nl���
evin kat say�s�na, ocak duvar� olup olmad���na göre de�i�mi�, üzerinde devam eden
alt kat duvar� moloz ta�tan yap�lm��t�r. Ta� duvarlar 0,50-1,00 metrede bir ah�ap
hat�llarla takviye edilmi�tir. Ta� duvarlar s�vas�z b�rak�lm�� ve bazende geli�igüzel
tu�la k�r�klar� ile renklendirilmi�tir [69] (Resim 3.46).
98
Resim 3.46. Antalya, zemin kat�n ah�ap hat�ll� ta� duvarlar� üzerine ah�ap karkas
sistem kurulmu� [41]
Ah�ap kullan�m�nda genellikle katran, karaçam, k�z�lçam ve sedir tercih edilmi�tir.
Kurulan karkas sistem düzgün olmayan bir teknikte doldurulmu� ve ba�dadi ç�talar�
ile düzgün bir s�va yüzeyi olu�turulmu�tur (Resim 3.47). Dolgu malzemesi ile
birlikte olu�turulan duvar s�varak 0,15-0,20 metre kal�nl���nda ta��y�c� duvara
dönü�türülmü�tür. K�rsal kesimlerde iskelet sistemin aras�n�n a�aç dallar� ile örgü
biçiminde örülüp s�vanmas� ile olu�turulan örnekler görülmü�tür. Toroslarda ki köy
evlerinde ah�ap karkas aras� dolgu yap�ld�ktan sonra, yontulmu� veya biçilmi�
tahtalarla kaplanm��t�r.
Antalya, Isparta, Burdur’da ah�ap karkas sistemde in�a edilen evlerde, dolgu
malzemesi olarak ta� ve kerpiç kullan�lm��, çat�lar e�imli yap�l�p alaturka kiremit ile
örtülmü�tür (Resim 3.48).
99
Resim 3.47. Antalya, ah�ap karkas ba�dadi ç�talarla kaplanm�� [41]
Resim 3.48. Burdur, kerpiç dolgu [66]
100
Alanya evlerinde topo�rafik ve iklimsel veriler etkili olarak, yazl�k ve k��l�k
bölümler ayr� olu�turulmu�tur. Zemin ve üst katlar�n kuzeye bakan k�s�mlar� ah�ap
hat�ll� ta� duvar, üst kat�n di�er duvarlar� ah�ap karkas sistem olarak kurulmu�tur.
Karkas sistem dolgusuz yap�l�p, ba�dadi ç�talarla kaplanm��t�r (Resim 3.49). Yayg�n
olarak evlerde e�imli ah�ap çat� kullan�lm�� olmakla birlikte, ta� duvara sahip k��l�k
bölümün üzerinin toprak damla örtüldü�ü örneklerle de kar��la��lm��t�r [72].
Resim 3.49. Alanya, karkas�n üzerine ba�dadi ç�talar� çak�lm��
Mersin’de zemin kat kargir duvar� üstüne dolgu malzemeli ah�ap karkas sistem
oturtulmu� veya ah�ap karkas ba�dadi ç�talar�yla örtülmü�tür [73]. Ta� ve ah�ap
malzemenin birlikte kullan�ld��� Antakya evlerinde, ah�ap karkas sistemin dolgu
malzemesi ta� olmu� ve ba�dadi tekni�inde s�vanm��t�r. K�rma biçiminde yap�lan
çat�larda örtü malzemesi olarak alaturka kiremit kullan�lm��t�r [75] (Resim 3.50).
Ah�ap karkas aras� tu�la dolgulu in�a edilen Adana evleri, genelde düz çat�l�
yap�lm��t�r [74]. Mara�’ta benzer yap� tekni�inde yap�lan evlerin dolgu malzemesi
genelde kerpiç olmu�tur (Resim 3.51).
101
Resim 3.50. Antakya, ta� ve ah�ab�n uyumu [66]
Resim 3.51. Mara�, kerpiç dolgu malzemesi olarak kullan�lm�� [66]
102
D�� sofal� evlerin sofas� ah�ap dikmeler ile ta��t�lm��t�r. Saça��da ta��yan bu dikmeler
yuvarlak veya kare kesitli yap�lm��t�r. Özenli ve büyük odalarda, direklik sistemi ile
oda içi bölünmeler olu�turulmu�tur.
Üst örtü
Bölge genelinde k�rma veya be�ik (e�imli) çat� yayg�n kullan�m görmü� olmakla
birlikte k�rsal kesimde ve bölgenin güney do�usunda Konya evlerine benzer nitelikte
kerpiç örtülü düz çat� sistemi uygulanm��t�r. Kerpiç örtü ah�ap kalaslar aras�nda
tutulmu� ve duvardan az ç�kmal� yap�lm��t�r. Evlerin en karakteristik taraflar� bu
kerpiç silmenin alt�ndaki büyük saçak olmu�tur. Saçak çat�n�n devam� olmay�p
yap�lma amac� gölge vermek olmu�tur. Kerpiç çat� yap�m� bölgenin ya���l� bir iklime
sahip olmas� sonucu zamanla terkedilmi�, yerini e�imli çat� alm��t�r [15].
Genelde sedir ve çam türlerinden kurulan e�imli çat�, iki, üç yada dört yana e�imli
biçimde ve oturtma sistemde yap�lm��t�r. Ba�lant�lar çivi ile sa�lanm��t�r.
Saçaklar: Düz çat�l� evlerde saçak, cephelere ve ço�unlukla pencereleri bol olan
cephelere eklenmi�tir. Herhangi ba�ka bir örtü ta��mayan bu saçaklar, tahtalar�n
yanyana yerle�tirilmesi ile olu�turulmu�tur [15]. Düz çat�l� evlerde, bazende yan
duvarlar biraz yükseltilerek saçaks�z çözümler uygulanm��t�r. E�imli çat�larda, saçak
tavan kiri�lerinin veya merteklerin d��ar� uzat�lmas� ile olu�turulmu�tur. Alt� düz
ah�ap kapl� veya kaplamas�z geni� saçaklar daha çok kullan�lm��sada, e�imli ba�dadi
ç�talar ile olu�turulmu� saçaklarda görülmü�tür [74] (Resim 3.52).
Çat� örtüsü: Bölgede yayg�n kullan�lan çat� örtüsü kiremit olup, Toroslar çevresinde
i�lenmi� a�aç malzeme ile örtülen çat�larada rastlanm��t�r. Bu örneklerde tahtalar yan
yana ve üst üste yerle�tirilerek çat�lar e�imli yüzeyler olu�turacak �ekilde
kaplanm��t�r.
103
Resim 3.52. Antalya, saçaklar� ve ç�kmalar�yla soka�a aç�lan evler [39]
Alanya ve çevre yerle�melerinde yatak ve kapak olarak adland�r�lan iki farkl� ölçüde
kiremit kullan�lm��t�r. Yatak kiremitin geni�li�i kapak kiremite göre daha fazla olup,
bu sayede ya�mur sular� daha çabuk d��ar� aktar�lm��t�r [72].
Yap�sal sistemi tamamlayan di�er ö�eler ve yap� elemanlar�
Bölme duvarlar: Iç mekanlar� olu�turan bölme duvarlar daha çok içi bo� b�rak�larak,
çift tarafl� ba�dadi ç�ta üzerine s�vanm��t�r. Bölmelerin dolgu malzemesi ile yap�ld���
örneklerede rastlanm��t�r.
Dö�eme ve tavan kiri�lemesi: Sedir a�ac�ndan elde edilen yuvarlak veya i�lenmi�
kiri�ler 0,40-0,60 metre aral�klarla oda boyutuna ba�l� olarak 3,50-4,00 metre
uzunlu�unda düzenlenmi�tir. Ta��y�c� olan dö�eme kiri�leri genel olarak tek yönde
düzenlenmi�, iki yönlü kiri� aln� ç�kart�lmamaya çal���lm��t�r. Genelde kaplamas�z
104
olarak b�rak�lan üst kat dö�eme kiri�leri alt kat tavan kiri�lemesini olu�turmu�tur. Üst
kat çat� kiri�lemesi ise, tavan kiri�lemesini meydana getirmi�, baz� mekanlarda alt
k�s�mlar� kaplanmayarak, kiri�leme aç�kta b�rak�lm��t�r.
Ç�kmalar: Bölgede daha s�k kullan�lan payandal� ç�kma olmu�tur. Payandalar�n hem
düz hemde meyilli kullan�lan örnekleri ile kar��la��lm��t�r. Antalya, Alanya, Adana
ve Antakya’da s�kl�kla altlar� ba�dadi tekni�inde s�vanarak meyilli veya profilli bir
biçimde kapat�lm��t�r. Di�er kar��la��lan ç�kma tipi, dö�emelerin uzat�lmas� ile
olu�turulmu�tur. Bu ç�kmalar�n altlar�n�n kaplanm�� örnekleri oldu�u gibi kiri�leri
aç�kta b�rak�lanlar� da yap�lm��t�r (Resim 3.53).
Alanya evlerinin ba� odalar�, ç�k�nt� yaparak ah�ap dikmeler üzerine oturtulmu�, bu
da kolonlu ç�kma tipine örnek olu�turmu�tur [15].
Resim 3.53. Antalya, ç�kma [8]
105
Yüzey kaplamalar�: Duvar kaplamas�; Alt kat�n ta� duvarlar� d��ta s�vas�z b�rak�lm��,
içte s�vanm��t�r [72]. Ah�ap duvarlarda ise, içte ve d��ta ba�dadi tekni�inde saman,
kireç, kum kar���m ile s�vanm��t�r. Yüzeyi daha düzgün hale getirmek için kaba s�va
üstü ince s�va uygulamalar� görülmü�tür [69] (Resim 3.54).
Dö�eme kaplamas�; Bölge genelinde ah�ap kiri� üstleri, çam türü ah�ap tahtalarla
kaplanm��t�r. Önemsiz mekanlarda kiri�lemenin alt k�sm� kaplanmadan b�rak�lm��t�r
[71].
Tavan kaplamas�; Genel olarak çat� kiri�lemesi veya tavan ah�aplarla kaplanm��t�r.
Daha çok ç�talarla olu�turulan geometrik formlarla tavan süslenmi�tir. Alanya ve
çevresinde tavan süslemesinde y�ld�z motifi s�kl�kla kullan�lm��t�r [72].
Mimari elemanlar: Pencere ve kap�lar; Pencereler 19.yüzy�la kadar iki kat
kullan�lm��, caml� çerçevenin kullan�lmas�yla tek s�raya inmi�tir. Pencerelerde ½
oran� korunmu�tur. Erken dönemlerde ah�ap parmakl�k ve kapaklar�n söveye
tak�lmas� görülürken, cam�n kullan�lmas�yla söveye caml� çerçeve oturtulmu�tur.
S�cak iklimin görüldü�ü bölgede kama�may� önleyici, ancak hava ak�m�n� tümüyle
kesmeyen panjur, kapak, kafes gibi elemanlara s�kl�kla yer verilmi�tir [72].
Pencerelerin alt s�n�r�n�, sedir oturma düzeni, üst s�n�r�n� tavan yüksekli�ine ba�l�
olarak oda içinde çepeçevre yap�lan sergen belirlemi�tir. Alt katlarda, panjur
kullan�m�n�n yan� s�ra ah�ap parmakl�klar yap�lm��t�r [15] (Resim 3.55). Sofan�n
pencere düzeniyle kapand��� örneklerde, indirilip kald�r�labilen kafeslerle, görü� ve
���k denetlenmi�tir [69].
D�� kap�lar genelde bahçeye, iç avluya veya ta�l�k denilen k�sma aç�lm��t�r. Genelde
çift kanatl� olan d�� kap�larda seçkin metal i�çili�i görülmü�tür.
Oda kap�lar� genelde tek kanatl� yap�l�p, dar ve alçak tutulmu�tur. Kap�lar daima
odan�n kö�esine yak�n b�rak�lm��, geç dönemlerde oda aks�na veya kö�eye
getirilmi�tir. Kap�lar do�rudan odaya de�il, odadan bir basamak alçakta olan
sekialt�na aç�lm��t�r.
106
Resim 3.54. Antalya, d��ta ba�dadi tekni�inde s�va uygulanm�� [41]
Resim 3.55. Isparta, giri� kap�s� üzerinde kafesli pencereler [12]
107
Merdivenler; Genelde d�� sofaya sahip evlerde, tek kollu merdivenler sofa cephesine
paralel yerle�tirilmi�tir. Çift kollu merdivenler ise sofan�n uzun kenar�na dik
yap�lm��t�r. Orta sofal� evlerde ise merdivenler sofan�n kollar�ndan birine
yerle�tirilmi�tir. Daima ah�ap malzemeden yap�lan merdivenlerin ço�u kez r�htlar�
çak�lmam�� ve basamaklar limon kiri�lerine tutturulmu�tur (Resim 3.56).
Dolaplar; Odalar�n biçimlenmesini etkileyen dolaplar, kapal� ve aç�k kullan�m
alanlar� mevcut olup, e�yalar�n korunmas�n� sa�lam��t�r. Dolap kapaklar� odan�n
önemine ve i�levine, mal sahibinin zenginli�ine ba�l� olarak çe�itlilik göstermi�tir.
Resim 3.56. Antalya, k��l�k kata ç�kan merdiven [66]
108
BURSA
�STANBUL
BALIKES�R
ÇANAKKALEB�LEC�K
SAKARYA
KOCAEL�
Edremit
MARMARA D.
3.2.5. �stanbul ve Marmara Bölgesi
Harita 3.9. Marmara bölgesinde incelenen yerle�imler
Marmara Bölgesi ah�ap ev mimarisinin yay�lma alan�
Bölgenin Anadolu yöresinde Bursa, Mudanya, Tirilye, �negöl, Yeni�ehir, Bilecik,
Lefke, Geyve, �zmit, Gebze gibi yerle�imlerde eski ah�ap ev örneklerine
rastlayabilmekteyiz [15]. Tezin kapsam� Anadolu oldu�u için bölgenin sadece
Anadolu k�sm� ele al�n�rken, �stanbul önemli bir merkez oldu�u için bütünüyle
incelenecektir.
Marmara Bölgesi ah�ap ev mimarisinin olu�umunu sa�layan etkenler
Do�al etkenler
Topo�rafik yap�: Bölgenin yüzey �ekilleri oldukça sade olmakla beraber, Anadolu
k�sm� Trakya’ya oranla daha yüksektir [76]. Da�lar�n az ve çok yüksek olmamas� ile
109
k�y�larda irili ufakl� düzlüklerin olmas� denizin iklim üzerindeki etkisinin iç k�s�mlara
kadar hissedilmesini sa�lamaktad�r. Biga yar�m adas� bölgenin en engebeli alan�d�r.
Orta yükseklikteki da�lar ve platolar aras�nda, verimli ovalar yer almaktad�r [29].
Bursa, Uluda�’�n eteklerinde k�smen meyilli bir arazide kurulmu�, evler arazi
karakterine göre �ekillenmi�tir [77].
�stanbul, Çatalca yar�madas� ve Kocaeli yar�madas� aras�nda, kuzeyden güneye do�ru
yükseltisi giderek azalan bir plato üzerinde yer almaktad�r. Beyo�lu, Üsküdar ve
Bo�aziçi’nde hemen hemen düz bir topo�rafyada, geleneksel ev dokusu olu�mu�tur.
Jeolojik yap�: Bölgenin yüzey �ekilleri neojen sonlar�nda epirojenik hareketlerle
birlikte meydana gelen genç faylanmalar, bunlara ba�l� çanakla�ma ve yükselmeler
sonucunda olu�mu�tur. Bu nedenlerle deprem riskinin fazla oldu�u bir bölgedir.
Kuzey Anadolu fay hatt� Biga yar�madas�ndan ba�layarak Sakarya �rma��na kadar
uzanmaktad�r.
�stanbul’un üzerinde bulundu�u platonun temelini I.zaman, II.zaman ve III.zaman�n
ba�lar�ndan kalma çe�itli kayaçlar olu�turur. Plato üzerinde yer yer dirençli
kuvarsitlerden yap�lm�� baz� tepeler yükselir [78]. Bu olu�umlar yöresel yap�
malzemelerinin (m�c�r, kireç, moloz ta�, Bak�rköy ta��) hammaddelerini
olu�turmaktad�r. �stanbul ve çevresi Kuzey Anadolu fay�n�n çok yak�n�nda
bulunmaktad�r.
�klim: Bölge co�rafi konumunun etkisiyle farkl� iklimler aras�nda bir geçi� alan�d�r
ve Akdeniz ile Karadeniz iklimleri aras�nda geçi� iklimi özelli�i göstermektedir.
Güney Marmara ile Marmara denizi k�y�lar�nda etkili olan Akdeniz ikliminde yazlar
serin ve k�sa, k��lar daha so�uk ve kar ya���l� geçmektedir. Bölgenin Karadeniz
k�y�lar�nda nemli Karadeniz iklimi etkili olmakta, yazlar Marmara k�y�lar�ndan daha
ya���l� ve serin geçmektedir. Orta Anadolu’ya yak�n bölgenin iç kesimlerinde
Akdeniz iklimi karasal iklim etkisinde kalmakta ama ya���l� bir iklim etkili
olmaktad�r [29].
110
�stanbul, Akdeniz ve Karadeniz iklim tipleri aras�nda bir geçi� alan�nda olup, s�cakl�k
bak�m�ndan tipik �l�man ku�ak özellikleri ta��maktad�r [78]. Bölgenin en çok ya���
alan �ehirlerinden birisidir. Gerek s�cakl�k gerek ya��� bak�m�ndan kuzeyden güneye,
Bo�az k�y�lar�ndan do�uya ve bat�ya gidildikçe önemli farkl�la�malar görülmektedir.
Bitki örtüsü: �klim özelliklerine ba�l� olarak do�al bitki örtüsüde farkl�l�k
göstermektedir. Karadeniz k�y�lar�nda nemin etkisiyle genelde me�e, kay�n ve
gürgenden olu�an nemli ormanlar bulunmaktad�r. Marmara denizini çevreleyen
alanlarda 100-200 metreye kadar makilerle kapl�d�r. Bölgenin güneyinde ormanlar
daha ya���l� olan da�larda toplanm��t�r. Da�lar�n alçak k�s�mlar�nda kay�n, me�e,
gürgen, yükseklerde köknar, karaçam, k�z�lçam yayg�n olan a�aç türleridir.
�stanbul’da bitki topluluklar� k�sa mesafelerde de�i�ebilmektedir. Bo�az�n iki
yakas�ndaki daha ya���l� ve serin platolar, ortadan kald�r�lmad�klar� yerlerde, kay�n,
gürgen, kestane gibi türlerin yayg�n oldu�u nemli iklim ormanlar� görülmektedir.
�stanbul’un Belgrat ormanlar�nda ise me�e, kestane, gürgen, kavak, akçaa�aç gibi
daha bir çok çe�it a�aç türü yer almaktad�r.
Plan tipleri
Bölgenin iki önemli merkezi olan Bursa ve �stanbul’da, ba�kent olman�n etkisi ile
geli�mi� bir mimari bulunmaktad�r. �stanbul Türk evi için en karakteristik özellikleri
ta��makta ve merkez olarak sivrilmektedir. Anadolu tamamen �stanbul’un etki alan�
içinde kalm��t�r [15].
Bursa, Ke�i� da��n�n kuzey eteklerinde meyilli bir arazi üzerinde kurulmu�tur. 17. ve
18.yüzy�l ev örneklerinde daima d�� sofal� plan tipi kullan�lm��t�r. Genellikle evler iki
katl� ve bahçeli yap�lm��, bahçeye aç�lan sofa ve arkas�nda s�ralanan odalar esas plan�
olu�turmu�tur. Zemin kat, servis kat� olarak, mutfak, ta�l�k, ambar gibi k�s�mlara
ayr�lm��t�r. Zemin katta yap�lmas� gereken odalar, avludan bir miktar yükseltilerek
ara kat olu�turulmu� ve genelde harem odalar� olarak kullan�lm��lard�r. Bahçeden
veya ta�l�ktan bir merdivenle aç�k sofaya ç�k�lm��t�r [77]. 19.yüzy�lda d�� sofal� plan
111
tipinin yerini iç sofal� plan alm��, daha kapal� ve korunakl� olmas� yayg�nla�mas�na
neden olmu�tur. Biti�ik düzende yap�lan evlerde, bahçe ile ili�ki azal�rken, odalar
aras� ili�ki artm��t�r. Mudanya, Tirilye ve Cumal�k�z�k’ta Bursa evlerinin plan
�emalar�n�n uyguland��� örnekler görülmektedir.
Bal�kesir, Band�rma’ya ba�l� Edincik [79], Bilecik iline ba�l� Osmaneli [80] ah�ap
evlerinde üretime yönelik mekanlar planlamada etkili olmu�tur. Edincik ve
Osmaneli’de, iki yada üç katl� yap�lan d�� sofal� evlerin, zemin kat� ipek böce�i
bak�m�nda gerekli olan dut yapra��n�n depoland��� penceresiz, bölüntüsüz hacimlere,
üst kat� ipek böce�i kozas�n�n bulundu�u ayd�nl�k ve direkli geni� mekanlara, ara kat�
ise iki oda ve bir sofadan olu�an ya�ama mekanlar�na ayr�lm��t�r.
�stanbul, yak�n çevresini de etkisi alt�na alm��, ah�ap ev mimarisinin ortaya ç�kt���
merkezdir. Evler ev sahibinin ekonomik gücüne göre �ekillenmi�tir. Genellikle iki
katl� yap�lm�� olmakla birlikte evlerin ço�u giri� cephelerini sokaktan alm��t�r. Alt
katlar zeminden biraz yükseltilerek k��l�k odalara ve servis mekanlar�na, üst katlar
ise esas ya�ama mekanlar�na ayr�lm��t�r.
15. ve 16.yüzy�lda ah�ap ev mimarisinde kullan�ld��� dü�ünülen d�� sofal� plan
tipinin yerini, 17.yüzy�ldan sonra iç ve orta sofal� plan tipleri alm��t�r. Biti�ik
yerle�meye imkan veren iç sofal� plan, �stanbul’un yo�un yerle�melerinde yayg�n
kullan�lm��t�r. �ç sofal� evlerde genellikle iki yüzlü sofa, iki cephesi aç�k veya
pencereli olan sofa tercih edilmi�tir. Sofa cephelerinden birinin sa��r olmas�,
genellikle kullan�m ve topo�rafik nedenlerden yap�lm��t�r. �ç sofa ihtiyaca göre yan
sofa, eyvan veya merdiven sofas� eklenerek yer yer geni�letilmi�tir. 19.yüzy�lda
geni� ve ferah merdivenler elde etmek için, sofan�n içinde üç kollu merdivenler
yap�lm��t�r. Odalar�n sofan�n iki taraf�nda dizilmesiyle sofa alan�ndan ve d��
duvarlardan kazan�lm��t�r. Odalar aras�ndaki ili�ki kolayla��rken, sofan�n bahçe ile
ili�kisi azalm��t�r. Oda kap�lar�n�n, pahlanm�� oda kö�elerine getirilerek aç�lmas� ve
bu sayede sofa orta k�sm�nda bir geni�leme olu�turmas�, iç sofal� plan tipinin orta
sofal� plan tipine yakla�mas�n� sa�lam��t�r.
112
18.yüzy�l�n ortalar�ndan itibaren örneklerine rastlanan orta sofal� plan tipinde, sofa
evin merkezindedir ve dört taraf� oda s�ralar� ile çevrilmi�tir. Sofan�n ayd�nl�k olmas�
için, oda s�ralar�n�n aras�nda eyvan �eklinde bo�luk b�rak�lm��t�r. Bu eyvanlar daima
sofan�n merkezinde olu�turularak sofa ile bütünlük sa�lanm��t�r. Sofaya aç�lan eyvan
say�s�n�n art�r�lmas�yla bu plan tipinin en geli�mi� �ekilleri olu�turulmu�tur.
Genellikle büyük ve zengin evlerde uygulanan plan, Bo�az k�y�lar�nda yap�lan
evlerde kullan�lm��t�r. Zamanla orta sofaya bir çok �ekiller verilmi�, bunlardan en
çok kullan�lan, kö�eleri pahlayarak, düzgün olmayan sekiz kö�e �ekli olmu�tur. Bu
pahlanm�� kö�eler e�risel olarak da yap�lm�� ve böylece sofa plan� yuvarlak, yani
dairesel bir �ekle sokulmu�tur [15].
�stanbul ve Marmara bölgesi ah�ap evlerinin yap�sal sistem özellikleri
Ta��y�c�lar
Bölgede ah�ap karkas yap� sistemi kullan�lm�� olup, devirlere göre farkl�l�k
göstermi�tir. Ah�ap karkas duvarlar, zemin katta veya temelde, genelde moloz ta�
malzemeden olu�turulmu� y��ma duvar üstüne oturtulmu�tur. Evler 15.yüzy�ldan
18.yüzy�la kadar ah�ap karkas aras� dolgu sistem olarak in�a edilmi�tir. Bu dönemde
yap�lan evlerde alt kat kargir, üst katlar ah�ap karkas aras� tu�la dolgulu yap�lm��t�r.
Mudanya’da bu dönemden kalma evlere rastlanabilmi� (Resim 3.57), �stanbul’da
sadece y�k�lm�� bir evden geriye kalan iki duvarda bu teknik görülmü�tür. Zemin kat
duvarlar�, 1,00-1,50 metrede bir kullan�lan ah�ap hat�llarla, y��ma olarak örülmü�tür.
Özenli yap�larda, kesme ta�tan gayet ince derzli ve düzgün bir kaide duvar� yap�lm��,
hat�llar gizlenerek, duvar içine gömülmü�tür. Basit yap�larda, ta� veya tu�la ile
kar���k duvarlar yap�lm��t�r. Ev in�aat�nda, ta� ve tu�lan�n kar���k olarak kullan�ld���
duvarlar�n en s�k kullan�lan �ekli, her ta� tabakas� aras�na bir kaç s�ra tu�la ilave
edilerek olu�turulmu�tur. Baz� örneklerde zemin kat duvarlar�nda ah�ap karkas ile
y��ma kargir kar���k olarak uygulanm��t�r. Duvar iç ve d�� taban ve hat�llarla
ku�at�l�p, hat�llar ba�lamalarla kar��l�kl� olarak beraber çal��t�r�lm��t�r. Ana
dikmelerin oturaca�� yerlere, düzgün büyük temel ta�lar� yerle�tirilmi�tir. Geni�
aral�klarla dikilen dikmelerde, desteklemeler ve payandalar kullan�lm��t�r. Seyrek
113
ku�aklarla olu�turulan sistem, tu�lalar�n bir desen olu�turacak �ekilde yerle�tirilip,
derzlerin düzgün s�vanmas�yla tamamlanm��t�r. ��çili�in bozulmas�yla tu�lalar
düzgün yerle�tirilmeyip, derzler kireçlenmi� s�va üzerine boyanm��t�r. 18.yüzy�l�n
ba�lang�c�na kadar �stanbul’da dolgu duvarlar s�vanm��, ayn� sistem Bursa, Bal�kesir,
Bilecik, Osmaneli, Edincik’te de kullan�lm��t�r. 18.yüzy�ldan itibaren �stanbul
evlerinde s�va, ba�dadi üzerine uygulanm�� ve bu da ah�ap karkas i�çili�inin iyice
bozulmas�na neden olmu�tur [19].
Resim 3.57. Mudanya, 17.yüzy�lda yap�lm�� tu�la dolgulu ev [12]
Karkas için kullan�lan malzeme genelde me�e olmu�, tahta ve kalaslar çam
a�ac�ndan elde edilmi�tir. A�aç boyutlar� 19.yüzy�l ortalar�na kadar büyük olmu�tur.
Ana dikmeler 0,30×0,30 veya daha fazla, kat dikmeleri 0,20-0,25 metre boyutlar�nda
kullan�lm��t�r [19]. Ah�ap karkas sistem, alt taban çerçevesi çevrilerek, ta�tan
yap�lm�� bir temel duvar�n�n d�� yüzüne gelecek �ekilde oturtulmu�tur (Resim 3.58).
114
Kö�elerde taban kiri�leri yar�m bindirme �eklinde birbirine ba�lanm��t�r. Bunun
üzerine duvar� ve kat kiri�lemesini ta��yacak dikmeler yakla��k 1,50-2,00 metre
aral�klarla dikilmi�tir. Kö�e dikmeleri ve bazen de orta dikmeler, payandalarla
takviye edilmi�tir. Dikmeler genellikle ba�l�kl� olup, ba�l�klar�n üzerine üst taban
oturtulmu�tur. Bu taban, iki katl� evlerde ana kiri�lerini, tek katl� evlerde ve son
katlarda b�rakma kiri�lerini ta��m��t�r. Daha yeni yap�larda, çift taban yerine,
kiri�leme taban� olarak tek bir orta taban� kullan�lmaya ba�lanm��t�r [19].
Resim 3.58. Cumal�k�z�k, zemin kat�n ah�ap hat�ll� ta� duvarlar�na karkas sistem oturtulmu� [39]
Ah�ap karkas olu�turulduktan sonra devirlere göre aras� doldurularak veya
kaplanarak, sistem duvara dönü�türülmü�tür. Dolgu malzemeleri kullan�larak
olu�turulmu� duvarlar kerpiç ve tu�la malzemeden yap�lm��t�r (Resim 3.59).
115
Resim 3.59. Tirilye, alt kat�n ah�ap hat�ll� ta� duvar� üzerine ah�ap karkas oturtulup
tu�la dolgu yap�lm�� [41]
Kerpiç dolgu: Kerpiç dolgunun en ilkel olan� s�vama kerpiç �ekildir. Basit yap�larda
uygulanan bu sistemde, dikme ve tabanlardan ibaret olan karkas, ara dikmeler ve
ku�aklarla dolguyu ta��yacak hale getirilmi�tir. Ku�aklar yatay olarak her 1,50-2,00
metrede bir çevrilmi�, ara dikmeler 0,60-0,70 metre aral�klarla dikilmi�tir. Bu �ekilde
karkas daha küçük bo�luklara ayr�lm��, bu bo�luklar s�vama kerpiç ile doldurup, bu
dolguyu karkasa ba�lamak için, ince a�aç dallar�ndan yap�lm�� bir çe�it örgü
kullan�lm��, kerpiç çamuru ile içten ve d��tan s�vanm��t�r [19]. Kerpiç dolgu tu�la
dolgu ile ayn� teknikte yap�lm�� ve 18.yüzy�ldan itibaren yayg�n olarak kullan�lm��t�r.
Tu�la dolgu: S�vas�z tu�la dolgulu duvar, 18.yüzy�la kadar kullan�lm��, karkas
tekni�inin bozulmas�yla uygulanamaz hale gelmi� ve yerini s�vanm�� dolgu
�ekillerine b�rakm��t�r. 17.yüzy�l ortalar�na kadar itinal� yap�lan karkas sistemde, kat
yükseklikleri 3,50-4,00 metre olarak düzenlenmi�, dikmeler 2,00 metreden fazla
aral�klarla dikilmi�tir (Resim 3.60). Payandalar ve ara dikmeler hemen hemen hiç
116
kullan�lmam��t�r. Ku�aklar dikmeden dikmeye veya dikmeden payandaya, pencere
bo�luklar�n�n alt ve üst hizas�ndan at�lm��t�r. Tu�la malzeme, küçük ç�talar
yard�m�yla karkas sisteme ba�lanm��t�r. Ç�talar, karkas bo�lu�unu çevreleyen a�açlar
üzerine çivilenerek, bu a�açlar ile temasta bulunacak tu�lalar�n içine yar�k aç�lm��t�r.
Tu�lalar ile örgü teknikleri ve motifler yap�lmam��, dolgu duvar kal�nl��� bir tu�la
uzunlu�unda olmu�tur. Bu yöntemin yerini 17.yüzy�l sonlar�na do�ru, daha ucuz ve
basit ba�ka bir yöntem alm��t�r. Bu yöntemde, daha küçük kesitli a�açlarla ve daha
s�k aral�klarla ah�ap sistem ayn� �ekilde kurulmu�tur. Payandalar ve ara dikmeler
art�r�lm��, kat yüksekli�i 3,00-3,50 metreye inmi�tir. Dolgu duvar kal�nl��� yar�m
tu�la boyu kadar olmu�tur. Örgü tekni�i serbestle�mi�, yani yatay ve dü�ey bal�k
s�rt�, yelpaze tarz� örgüler fazlala�m��t�r [19]. Derzli tu�la ve s�val� tu�la duvar yan
yana uygulanm�� ve 18.yüzy�l�n ilk yar�s�na kadar kullan�lm��t�r.
Resim 3.60. Mudanya, tu�la dolgu [66]
Duvarlar�n kaplanmas� ile olu�turulan duvarlar, ç�talar ve ah�ap kaplama ile
yap�lm��t�r.
117
Ç�talar ile kaplama (ba�dadi): �stanbul’da 18. yüzy�l�n ba�lar�nda uygulanmaya
ba�lanan bu teknik, zamanla di�er bölgelere yay�lm��t�r. Ah�ap karkas aras�, tu�la
veya kerpiç ile düzgün olmayan bir �ekilde doldurulmu�, yüzeyin düzgün hale
gelmesi için ince ç�talarla aral�kl� olarak duvar kaplanarak, üzerine s�va yap�lm��t�r.
Özellikle Bursa’da yayg�n olarak kullan�ld��� örnekler görülmü�tür (Resim 3.61).
Resim 3.61. Tirilye, üst kat ba�dadi tekni�inde s�vanm�� [39]
Ah�ap ile kaplama: 18.yüzy�l�n sonlar� ile 19.yüzy�l ba�lar� aras�nda Marmara
bölgesinde ve özellikle �stanbul’da evlerin d�� k�s�mlar� ah�ap ile kaplanmaya
ba�lam��t�r. Öncelikle Rumeli yöresinde yap�lm��, Anadolu k�sm�nda daha geç
olu�mu�, hatta Bursa gibi baz� yerlerde hiç kullan�lmam��t�r [15]. �lk örneklerinde
kaplama tahtas� oldukça geni� ve ince iken, daha sonraki örneklerde daha dar ve
kal�n olmu�tur. D�� k�s�mda ah�ap ile kaplanarak olu�turulan duvar, iç k�s�mda
ba�dadi tekni�inde olu�turulmu�tur. Dü�ey olu�turulan ah�ap kaplamalarda bazen
derzler aç�k veya pasal� yap�lm��, bazen de hakim rüzgar yönüne göre, ah�aplar
118
birbiri üzerine (yal� bask�s�) bindirilmi�tir. Yatay düzenlemelerde ise, derzler yal�
bask�s�, lambal� ve kiri�li olarak uygulanm��t�r.
�stanbul’da etkili olan ah�ap kaplama örneklerine (Resim 3.62) yak�n çevresi ile
birlikte uzak bölgelerde de rastlanm��t�r. Bat� Karadeniz’de Bart�n (Resim 3.63) ve
Sinop’ta ah�ap kaplama yayg�n olarak kullan�lm��t�r [20]. �stanbul’dan oldukça
uzakta olmas�na ra�men E�in (Resim 3.64) evlerinde de ah�ap kaplama görülmü�tür.
E�in’de �stanbul etkisinin, kültürel birikim, sosyal ve ekonomik durumla birle�erek
olu�turdu�u yap� sistemi uygulanm��t�r [53].
Evlerin bahçe veya avlu taraf�nda bulunan sofan�n d�� duvarlar� aç�k direklik �eklinde
yap�lm��t�r. Direklik, üst kattaki sofay� ve sofan�n tavan�n� ta��m��t�r. Alt direkler,
kaide ta�lar� üzerine oturtularak, ba�l�klar� mümkün oldu�u kadar uzun tutulmu�, üst
kat direkleri ya do�rudan do�ruya yada bir ba�l�kla taban üzerine oturtulmu�tur.
Direkler kaplamal� veya kaplamas�z yap�lm��t�r. Kaplamal� direklerde amaç, direk
kö�elerini gizlemek, kafeslik veya camekan çerçevelerine yuva haz�rlamak olmu�tur
[19].
Resim 3.62. �stanbul, ah�ap kaplamal� ev [8]
119
Resim 3.63. Bart�n, ah�ap kaplamal� ev
Resim 3.64. E�in, ah�ap kaplamal� ev [39]
120
Üst örtü
Bölgede, biti�ik nizaml� evlerde iki yöne e�imli (be�ik) çat�, serbest evlerde dört
yöne e�imli (k�rma) çat� yap�lm��t�r. Ev plan� içinde büyük aç�kl�klar�n bulunmamas�
ve ev geni�li�inin ortadan bir duvar ile ikiye bölünmü� olmas� çat� sisteminin
oturtma biçiminde olmas�n� sa�lam��t�r [19]. Çat� yap�m�nda kullan�lan malzeme
genelde, me�e veya çam olmu�tur.
Saçaklar: Bölgede yayg�n kullan�lan saçak �ekli, merteklerin uzat�lmas� ile elde
edilmi�tir (Resim 3.65). Geni� saçaklarda ise, destekler kullan�lm��t�r. Saçaklar�n
altlar� aç�k veya kapal� �ekilde yap�lm��, saçak alt� kaplamalar� tahta veya ba�dadi
üzerine s�va olmu�tur. Çat�lar genellikle dört yüzeyli esas� üzerine kurulmu� olmalar�
sebebiyle, çat�n�n her taraf�nda etek veya dereler yap�lm��t�r. Yaln�z baz� küçük
ç�k�nt�lara iki yüzeyli (fronton) çat�lar verilmi�, 19.yüzy�l�n sonlar�na do�ru özellikle
sayfiye evlerinde dört cephesi frontonlu, yani yatay etekleri olmayan çat�lar
kullan�lm��t�r [19].
Çat� örtüsü: Bölge genelinde çat� örtüsü olarak oluklu kiremit kullan�lm��t�r.
Resim 3.65. Cumal�k�z�k, merteklerin uzat�lmas�yla saçak olu�mu�
121
Yap�sal sistemi tamamlayan di�er ö�eler ve yap� elemanlar�
Bölme duvarlar: �stanbul ve çevresinde yap�lan tahta kaplamal� evlerde, karkas
sistem dolgu yap�lmadan bo� b�rak�larak ba�dadi tekni�inde s�vanm��t�r. Bölgede
ço�unlukla, bölme duvarlar ah�ap karkas aras� tu�la veya kerpiç malzeme ile dolgu
yap�larak olu�turulmu�tur.
Dö�eme ve tavan kiri�lemesi: �ki �ekilde yap�lan kiri�lemeninin birincisi, ta��y�c�
dikmelere gelen ana kiri�ler ve onlar�n üzerine oturtulmu� tal� kiri�ler, ikincisi ise
sadece ana kiri�lerden olu�mu�tur. 19.yüzy�l�n ba��ndan itibaren ana kiri�li sistem
kullan�lm��, ana kiri�ler 2,00 metrede bir, tali kiri�ler ise 0,40-0,70 metrede bir
at�lm��t�r. Kiri�ler küçük aç�kl�klar do�rultusunda at�lmaya çal���lm��t�r. Karkas
i�çili�ine önem verildi�i dönemde, kiri�lemelerde özenli yap�lm��, kiri� ba�lar�n�n
cephe yüzeyine dik gelmesi prensip olmu�, bunun için bina kö�elerinde kiri�ler,
yelpaze �eklinde çevrilerek at�lm�� ve bunu sa�lamak içinde �a��rtma kiri�leri
kullan�lm��t�r. Bir di�er �ekilde ise kiri�leme do�rultusuna paralel olan cephede
�a��rtma kiri�leri kullan�lm�� ve bu �ekilde her cepheye dikey bir kiri�leme elde
edilmi�tir. kiri� ba�lar�n�n her cephede gösterilebilmesi, ç�kmalar�n serbestçe elde
edilmesine olanak vermi�tir [19]. Kiri�lemede kullan�lan a�aç çam türü köknar veya
kavak olmu�, kat bölmelerini olu�turan kiri�leme sisteminin üstü dö�eme, alt� tavan
yüzeyini olu�turmu�tur. Son kat üst dö�emesinde çat� konstrüksiyonunu olu�turan
kiri�leme sistemi, tavan kiri�lemesini meydana getirmi�, sistem aç�kta olup
görülebilmi� veya tavan kaplamas� kiri�lemeye tutturularak kaplanm��t�r.
Ç�kmalar: Bölgede, farkl� dönemlerde farkl� sistemlerde ç�kmalar kullan�lm��, en s�k
uygulananlar, payandal�, konsol, konsol kiri�li, bindirmeli ç�kmalar olmu�tur. Üst
kat�n, alt kat veya katlara göre ç�kmal� olmas� veya baz� odalar�n ç�k�nt�l� yap�lmas�,
18.yüzy�ldan sonra s�kl�kla görülmü�tür (Resim 3.66).
122
Resim 3.66. �stanbul, üst kat ç�kmalarla geni�leyerek soka�a ta�m�� [12]
18.yüzy�l�n ba�lar�na kadar, ç�kmalar sadece kiri�lerin uzat�lmas� ile elde edilmi�,
dö�eme kiri�leri aç�kta b�rak�ld��� gibi, tahta ile de kapat�lm��t�r. Ç�kmalar�n
büyümesiyle, ç�kmay� ta��yan kiri�leri desteklemek gerekmi�, bunun için önce,
sadece üst kat dikmelerinin alt�na rastlayan kiri�ler di�erlerinden daha kal�n kesitli
yap�lm�� ve ayr�ca desteklenmi�tir. Bunun da yetersiz kalmas� durumunda, bu kiri�in
alt�na payanda (furu�) eklenmi�tir (Resim 3.67). Bu payanda alt kat duvar�n�n ah�ap
bir k�sm�na (dikme veya hat�l) ta��t�lm��t�r. Bu �ekilde ç�kmalar�n istenildi�i kadar
büyümesi sa�lanm��t�r [67] (Resim 3.68).
18.yüzy�l�n ba�lar�ndan itibaren, kiri�ler konsol �eklinde çal��t�r�lmay�p, ç�kmalar
payandalara dayanan bir üst taban üzerine oturtulmu�tur. �ki tarafl� ç�kma
yap�ld���nda, alt taban yelpaze �eklinde çevrilmi� ve gereken yerlerde desteklenmi�
kiri�ler üzerine oturtulmu�tur. Bu kiri�lerin alt�na bir üst taban konulmu�, bu taban
payandalara ta��t�lm��t�r [19]. Payandalar e�risel olduklar�nda “elibö�ründe” olarak
adland�r�lm��t�r.
123
Resim 3.67. Cumal�k�z�k, payandal� ç�kma cephe boyunca devam etmi�
Resim 3.68. �zmit, gönye ç�kmalar payandalar üstüne oturtulmu� [12]
124
Yüzey kaplamalar�: Duvar kaplamas�; 18.yüzy�l ba�lar�na kadar en çok kullan�lan
malzeme s�va olmu�tur. Kargir duvarlar�n d�� yüzeylerinde s�va nadiren kullan�lm��,
derzlerin s�vanmas� ile yetinilmi�tir. Karkas aras� dolgu in�aatta, taban çerçevesi ve
kö�e dikmeler s�vas�z b�rak�lm��, pervaz ad� verilen ah�aplarla s�vanan k�s�mlar
s�n�rland�r�lm��t�r (Resim 3.69). 19.yüzy�ldan sonra kargir taklidi s�valar görülmü�,
ta� ve tu�la kesme örgü kalem i�leriyle taklit edilmi�tir. S�va ile ah�ap pervazlar ayn�
düzeyde yap�lm�� veya s�va ah�aplardan daha kal�n olmu�tur. Kargir duvarlar
üzerinde iç yüzeyde her zaman s�va uygulanm��t�r. K�t�kl� kireç harc�ndan yap�lan
s�va, iç duvarlarda genellikle ba�dadi çubuklar üzerine tutturulmu�tur. Duvar ile
tavan�n birle�me kö�elerinin yuvarlat�lmas�n� ba�dadi teknik sa�lam��t�r [19].
19.yüzy�ldan sonra özellikle �stanbul’da d�� duvarda ah�ap kaplama kullan�lm��t�r.
Ah�ap karkas aras� bo� b�rak�larak d�� yüzeyde ah�ap ile kaplanm��, iç yüzeyde
ba�dadi tekni�inde s�vanm��t�r. �ç duvarlarda ah�ap kaplama ancak çok özenli
odalarda uygulanm��t�r.
Resim 3.69. Cumal�k�z�k, ah�ap karkas üst katta pervazlarla s�vama yüzeyi
s�n�rland�r�lm��
Dö�eme kaplamas�; Genelde çam a�ac�ndan elde edilen dö�eme kaplamalar�, oldukça
sadedir. Kiri�lerin üzerine do�rudan do�ruya dö�eme tahtalar� çivilenmi�tir.
Tahtalar�n boylar� çok uzun tutularak, uzunlu�un yekpare olmas�na önem verilmi�tir.
Tahtalar�n boyutlar� geni� ve kal�n iken, sonradan boyutlar� küçülmü�tür.
125
Tavan kaplamas�; Bölgenin k�rsal kesiminde kiri�lerin görüldü�ü kaplamas�z
tavanlar uygulanm��t�r.En yayg�n kullan�lan düz tavan olmu�, kaplama tahtalar�yla
kiri�ler kapat�larak, üstleri ç�talarla bölünmü�tür. Daha özenli tavanlarda, tavan�n
orta k�sm�nda büyük bir rozet yap�lm�� veya bütün duvar yüzeyi bir kafes �eklinde
geometrik motiflerle kaplanm��t�r. Tekne tavan uygulamalar�n�n da güzel örneklerine
rastlanm��t�r [77]. Kö�klerde ve çok özenli odalarda oymal� i�lemeli, boyas�z veya
yald�zl� tavanlar yap�lm��t�r.
Resim 3.70. Bursa, özenle i�lenmi� tavan� ve tepe pencereleri ile ba�oda [12]
Mimari elemanlar: Pencere ve kap�lar; Pencereler Marmara bölgesinde di�er
bölgelere oranla daha h�zl� geli�mi� ve biçimsel de�i�ime u�ram��t�r. 19.yüzy�la
kadar cams�z olan pencereler kapakla kapat�lm��, 19.yüzy�l�n ikinci yar�s�ndan
itibaren kapaklar pancur �eklinde yap�lm��t�r. �lk dönemlerde parmakl�k, daha sonra
kafesler kullan�lm��t�r. 18.yüzy�ldan itibaren kullan�lmaya ba�lanan sürme pencere
sistemi yayg�nla�m��t�r [19]. Tepe pencereleri duvar�n iç ve d�� yüzünde, ah�ap kasa
içine alç� kay�tl� yap�lm��t�r. Genellikle sivri kemerli olup, en s�k yar�m daire ve
barok �eklinde kavislerden olu�turulmu� kemerlere rastlanm��t�r [77] (Resim 3.71).
19.yüzy�ldan sonra �stanbul’da tepe pencereleri kalkm��t�r. Evlerin d�� görünü� ve
mimarileri sadele�mi�, pencereler ayn� boy ve oranda tutulmaya çal���lm��t�r [19].
126
Resim 3.71. Çanakkale, pencereler [16]
Sokak kap�lar�, tek veya çift kanatl� yap�lm��t�r. Kap� kanatlar�, dü�ey kal�n tahtalar�n
yan yana getirilip, yukar�, orta ve alt k�s�mlar�ndan yatay ku�aklarla çivilenmesiyle
olu�turulmu�tur. Büyük ba�l� olan bu çiviler adeta birer motif olarak gösterilmi�tir.
Sokak kap�lar�n�n üzerinede saçak yap�lm�� ve bunlara sundurma denilmi�tir [77].
Oda kap�lar�, ba�lang�çta odan�n kö�esine yak�n yap�lm��, daha sonra orta sofal�
plan�n kullan�lmas� ile de�i�mi�, oda kö�eleri pahlanarak kap� yerle�tirilmi�tir.
Genellikle tek kanatl� yap�lan oda kap�lar�, aynalarla olu�turulmu� ve bazen
renklendirilmi�tir. Özenli odalarda kap� yükseklikleri artm�� ve çift kanatl�
yap�lm��t�r.
Merdivenler; 18.yüzy�la kadar merdivenler genellikle sofan�n önünde, içinde veya
uygun bir yerinde tek kollu ve limon kiri�leri aras�na geçme yap�lm��t�r. Bu
merdivenlerin r�ht tahtas� olmay�p, özenli i�lerde r�ht ve merdiven alt� tahtas�
kullan�lm��t�r. 18.yüzy�ldan sonra daha geni� ve yayvan yap�lan merdivenler, sofa
içinde daha büyük yer kaplayarak, ç�k�� tek yöne ba�l� kalm��t�r. 19.yüzy�lda ise üç
127
kollu merdivenler kullan�lm��t�r. Büyük evlerde, ampir tarz�nda, çift olarak ba�layan
ve sahanl�ktan sonra tek kol halinde üst kata ula�an heykelimsi merdivenler
görülmü�tür [19]. Gösteri� arac� olarak kullan�lan merdivenlerde de ayn� yap�m
sistemi kullan�lm��t�r.
Dolaplar; Genelde kap�larla uyumluluk gösteren dolap kapaklar�da aynal� yap�lm��t�r.
Özenli odalarda, oyma kap� kanatlar� görülmü�tür. Dolaplar oda kap�s�n�n bulundu�u
duvara al�nm�� ve bu duvar tamamen dolap ve hücrelerden meydana gelmi�tir.
128
4. SONUÇ
Çok de�i�kenli kültür birikiminin katk�lar� sonucu, tar�msal düzene geçi�le birlikte
ba�lay�p geli�en, konut mimarisinin büyük bir bölümünü ah�ap olu�turmaktad�r.
Benzer plan düzeninde, yöresel mimari olgusunun etkisi ile ah�ap yap� sisteminde
üretilen ve günümüze kalan evlerin tarihleri 17.yüzy�ldan geriye gidememektedir.
Ah�ab�n kullan�ld��� bölgeler ara�t�r�l�rken Anadolu, Kuzey Anadolu, Orta Anadolu,
Bat� Anadolu, Güney Anadolu ve Marmara bölgelerine ayr�larak, bu bölgelerde
yöresel özelliklerin etkisi ile �ekillenen ah�ap evler incelenmi�tir. Fiziksel ve sosyal
etkenlerin olu�turdu�u özelliklerde, bölgeler aras� benzerlikler görülmektedir.
Orta Anadolu bölgesi d���nda kalan bölgelerde, �l�man ve ya���l� iklim yap�s�n�n
etkisi ile �ekillenen, Anadolu ormanl�k alan�n�n %80’i yer almaktad�r. Bu bölgeleri,
denize k�y�s� olma ve k�y�dan iç k�s�mlara do�ru yükselen yüzey �ekilleri, birbirine
yak�n iklim yap�s� ve bitki örtüsü olu�turmaktad�r. Ço�unlukla 1. ve 2. derece,
k�smen de 3. derece deprem ku�a��nda yer alan bu bölgelerin jeolojik olu�umlar�na
bak�ld���nda, temel bir yap� gereci olu�turacak malzeme bulunmad��� görülmektedir.
Bu etkenlerin sonucunda, a�ac�n kolay temin edilebilmesi ve depreme en
mukavemetli malzeme olmas�, ah�ap ev üretimini yayg�nla�t�rm��t�r.
Anadolu’da, ekonomik yetersizlikler ve ula��m zorluklar�n�n etkisi ile yöresel
malzeme ve tekniklerle evler üretilmi�tir. Bunun sonucu olarak bölgelerin do�al
özelliklerinin etkileri 19.yüzy�l ba�lar�na kadar gözlenmektedir. Ah�ap, kargir
malzeme ile elde edilemeyen geni� aç�kl�kl� sofalar�n, modüler sistem ile kurulabilen
bol pencereli mekanlar�n, düzensiz geli�en sokak dokusunda parsele uyma
zorunlulu�unu üst katta yok eden ç�kmalar�n yap�labilmesini sa�lam��t�r.
Bölgelere göre geli�en genel özellikler, EK-3’de ki yap� sistemi inceleme tablosu ve
Ek-4’de ki yap� sistemleri haritas�nda görülmektedir. Elde edilen bulgular
do�rultusunda küçük farkl�l�klar olmakla birlikte, benzer özellikler görülmekte olan
(Harita 3.10, Harita 3.11);
129
Kuzey Anadolu bölgesinin do�u bölümü,
Kuzey Anadolu bölgesinin bat�s� ve iç bölgeleri ile Marmara bölgesinin güneyi ve
Orta Anadolu bölgesinin Kuzey-Bat� Anadolu ve Marmara bölgesi ile s�n�r olu�turan
yerle�imleri,
Bat� ve Güney Anadolu bölgeleri,
Marmara bölgesinin kuzeyi ve �stanbul etkisi alt�nda bulunan Kocaeli, Erzincan-
Kemaliye (E�in), Sinop, Bart�n,
olmak üzere ah�ap evler dört ana grupta toplanabilmekte ve Harita 3.12’de bu dört
ana bölge ile Anadolu konut mimarisinde ah�ap kullan�m da��l�m� görülmektedir
(Ek-5).
Ormanlar�n savurgan bir biçimde kullan�lmas� ve bilinçsiz kesimler, yeni in�aat
malzemelerinin ucuzlu�u ve kullan�m kolayl���, ah�ap ustalar�n�n azalmas�yla
birlikte ah�ap gelene�imizi yok olma noktas�na getirmi�tir. Geleneksel ah�ap
mimarimizi analiz ederek, koruma çal��malar�nda do�ru müdahale biçimlerinin tesbit
edilmesi gerekmektedir. Ah�ap evlerin kendi bölgesel ko�ullar� içinde incelenerek,
yap�sal özgünlükleri yitirilmeden, ça�da� ya�am ko�ullar�na uygun koruma önerileri
ile kal�c�l�k amaçlanmal�d�r.
130
Har
ita 3
.10.
Duv
ar si
stem
i da�
�l�m
har
itas�
SA
MSU
NO
RD
UTR
ABZO
NR
�ZE
AR
TV�N
S�V
AS
TOK
ATA
MA
SYA
AN
KA
RAÇ
ANKI
RI
KA
STA
MO
NU
BO
LUZON
GU
LDA
K
KÜ
TAH
YAESK
��E
H�R
BU
RSA�S
TAN
BU
L
DE
N�Z
L�
MU
�LA
�ZM
�R
AN
TALY
A
MER
S�N
AD
AN
A
KAH
RAM
ANM
ARA�
ANTA
KYA
Ala
nya
BU
RD
URIS
PAR
TA
Mila
s
Kul
aBi
rgi
MA
N�S
A
AY
DIN
U�
AK
BA
LIK
ES�R
ÇAN
AKK
ALE
B�L
EC
�K
SAK
AR
YA
KO
CAE
L�
Edr
emit
BAR
TIN
ÇO
RU
M
S�N
OP
Saf
ranb
olu
G�R
ESU
N
F�nd
�kl�
Hop
a
Sür
men
e
Kem
aliy
e
Div
ri�i
KA
RA
DE
N�Z
MAR
MA
RA
D.
AKD
EN�Z
EGE DEN�Z�
Tars
us
A. A
H�
AP
YI�
MA
B. A
H�
AP
KA
RKA
SB
1. A
H�
AP D
OLG
U
A
A
A
B2
B2
B2
B2
B2
B2
B1
B1
B2
B1
B2
B2
B2
B8
B4
B3
B3
B2
B2
B2
B2
B2
B3
B4
B4
B2
B2
B4B3
B2
B2
B3
AFY
ON
B2
B2
B2
B9
B3
B3
B4
B4
B8
AB1 B5B6B7
B2
B2
B2
B2B4
B2.
KER
P�Ç
DO
LGU
B3.
TU
�LA
DO
LGU
B4.
TA�
DO
LGU
B5.
AH
�A
P D
OLM
AB
6. G
ÖZ
DO
LMA
B7.
MU
SK
ALI
DO
LMA
AB1 B5B6B7
AB1
B4 B
8. Ç
ITA
�LE
KAPL
AMA
B9.
AH
�A
P �L
E K
AP
LAM
A
B3
B5B6B7
B4
B4
B3
B4
B3
B3
B3
B3
B4 B4B1
B3B4
B3
B8
B8
B8
B8
B8
B8
B8
B8
B4
B8
B8
B8
B8
B8
B8
B8
B8B8
B8
B8
B8B9
B9
B8
B9
B9
B3
B3B2
B3
B3B1
B8
131
Har
ita 3
.11.
Üst
örtü
da�
�l�m
har
itas�
[34]
SAM
SU
NO
RD
UTR
ABZO
NR
�ZE
AR
TV�N
S�V
AS
TOK
ATA
MA
SYA
ANKA
RAÇ
AN
KIR
I
KAS
TAM
ON
U
BOLU
ZON
GU
LDA
K
KÜ
TAH
YAESK
��E
H�R
BU
RS
A�STA
NBU
L
DE
N�Z
L�
MU
�LA
�ZM
�R
AN
TALY
A
ME
RS
�N
ADAN
A
KAH
RA
MA
NM
AR
A�
AN
TAK
YA
Ala
nya
BUR
DU
R
ISP
ARTA
Mila
s
Kula
Birg
i
MAN
�SA
AYD
IN
U�A
K
BALI
KES
�R
ÇA
NAK
KAL
EB�
LEC
�K
SAK
AR
YA
KO
CAE
L�
Edre
mit
BA
RTI
N
ÇO
RU
M
S�N
OP
Safra
nbol
u
G�R
ESU
N
F�nd
�kl�
Hop
a
Sür
men
e
Kem
aliy
e
Div
ri�i
KAR
ADE
N�Z
MA
RM
AR
A D
.
AKD
EN�Z
Tars
us
AFY
ON
A. E
��M
L� -
K�R
EM�T
B. E
��M
L� -
AH�A
P
A B
C. D
ÜZ
- TO
PR
AK
C
C
BB
BA
AA
A B
A
A
AA
A
A
A
AA
A
AA
A
A AA
A
A
A
A
AA
AA A
AAA
AA
A
A
A
CAA
A
A
CACA
A
CA
CA
EGE DEN�Z�
132
Har
ita 3
.12.
Ah�
ap k
ulla
n�m
� da�
�l�m
� har
itas�
KA
RA
DE
N�Z
MA
RM
AR
A D
.
AK
DEN
�Z
EGE DEN�Z�
SA
MS
UN
OR
DU
TRA
BZO
NR
�ZE
AR
TV�N
S�V
AS
TOKA
TA
MA
SY
A
AN
KA
RAÇ
AN
KIR
I
KA
STA
MO
NU
BO
LUZON
GU
LDAK
KÜ
TAH
YAES
K��
EH
�R
BU
RS
A�STA
NB
UL
DE
N�Z
L�
MU
�LA
�ZM
�R
AN
TALY
A
ME
RS
�NA
DA
NAK
AH
RA
MA
NM
AR
A�
AN
TAK
YA
Ala
nya
BU
RD
UR
ISPA
RTA
Mila
s
Kul
a
Birg
i
MAN
�SA
AY
DIN
U�
AK
BA
LIK
ES�R
ÇA
NA
KK
ALE
B�L
EC
�K
SA
KA
RYA
KO
CAE
L�
Edr
emit
BA
RTI
N
ÇO
RU
M
S�N
OP
Saf
ranb
olu
G�R
ES
UN
F�nd
�kl�
Hop
a
Sür
men
e
Kem
aliy
eD
ivri�
i
Tars
us
AFY
ON
-+
+
133
KAYNAKLAR 1. Rudofsky, B., “Architecture Without Architects”, Garden City, N.Y., 3-7 (1964). 2. Arsebük, G., “Biyokültürel aç�dan insan s���na�� ve bar�na��”, Tarihten
Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerle�me, Sey, Y., Tarih Vakf�, �stanbul, 15-18 (1996).
3. Özdo�an, M., “Kulübeden konuta: mimarl�kta ilkler”, Tarihten Günümüze
Anadoluda Konut ve Yerle�me, Sey Y., Tarih Vakf�, �stanbul, 19-29 (1996). 4. Rapoport, A., “House Form and Culture”, Englewood Cliffs, N.J., 23-41 (1969). 5. Naumann, R., “Eski Anadolu Mimarl���”, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 357-360
(1991). 6. Aksoy, E., “Orta Mekan: Türk sivil mimarisinde kurulu� prensibi”, Mimarl�k ve
Sanat, (7-8): 39-92 (1983). 7. Arel, A., “Osmanl� Konut Gelene�inde Tarihsel Sorunlar”, Ege Üniversitesi
Güzel Sanatlar Fakültesi, �zmir, 8, 27, 34-45 (1982). 8. Küçükerman, Ö., Güner, �., “Anadolu Miras�nda Türk Evleri”, Kültür Bakanl���,
�stanbul, 25-51, 56, 65, 71, 121,142, 152, 196, 211, 216, 226 (1995). 9. Arel, A., “Türk evi dedikleri...”, Cogito, (18): 193-197 (1999). 10. Eruzun, C., “Kültürel süreklilik içinde Türk evi”, Mimarl�k, (4): 68 (1989). 11. Esin, E., “M. IX-XII.yüzy�l Uygur kö�klerinden Safranbolu ev mimarisine
geli�me”, MTRE Bülteni, (5-6), 15-18 (1976). 12. Kuban, D., “Türk Hayatl� Evi”, Eren Yay�nc�l�k, �stanbul, 20-46, 62, 115, 124,
139, 165, 170, 177, 190, 193, 198, 220 (1995). 13. Kuban, D., “Sanat Tarihimizin Sorunlar�”, Ça�da� Yay�nlar�, �stanbul, 194,
200-202 (1975). 14. Eldem, S. H., “Türk Evi Plan Tipleri”, �TÜ Mimarl�k Fakültesi, �stanbul, 11
(1968). 15. Eldem, S. H., “Türk Evi I”, TAÇ Vakf�, �stanbul, 7, 17-19, 29,58,59,60, 62-63,
65, 66, 231 (1984). 16. Günay, R., “Türk Ev Gelene�i ve Safranbolu Evleri”, YEM Yay�nlar�, �stanbul,
17, 30, 32, 51, 52-53, 66, 71 (1998).
134
17. Eriç, M., “Dünün ve bugünün ah�ap ve ah�aptan üretilmi� malzemesinin Türkiye �artlar� içinde yap�da rasyonel kullan�lma imkanlar�n�n ara�t�r�lmas�”, Doktora Tezi, �TÜ Mimarl�k Fakültesi, �stanbul, 21, 22-23, 26, 27 (1972).
18. Çak�r, S., “Geleneksel Karadeniz ah�ap konut yap�m yönteminin ça�da� teknoloji
aç�s�ndan de�erlendirilmesi”, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, �stanbul, 7, 8, 15, 24, 39, 40-41, 49, 50-51, 54, 57, 60 (2000).
19. Eldem, S. H., “Türk Evi III”, TAÇ Vakf�, �stanbul, 88, 102, 132, 161, 162,
163-164, 168, 170-172, 172-176, 180, 182-184, 190-194, 221 (1987). 20. Kazmao�lu, M., Tanyeli, U., “Anadolu konut mimarisinde bölgesel farkl�l�klar”,
Yap�, (33): 29-31, 33, 35-36, 37, 39 (1979). 21. Kaynak, �. E., “Geleneksel konut dokusunun olu�umunu etkileyen fiziksel
faktörler”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, �zmir, 18-28 (2001).
22. Günay, R., “Geleneksel Ah�ap Yap�lar Sorunlar� ve Çözüm Yollar�”, Birsen
Yay�nevi, �stanbul, 3, 10-11, 11-12, 14 (2002). 23. Duman, N., Ökten S., “Ah�ap Yap� Dersleri I”, YEM Yay�nlar�, �stanbul, 13
(1988). 24. Artel, T., “Yap� Malzemesi”, Osman Yalç�n Matbaas�, �stanbul, 419-420, 427-
430, 434-436 (1969). 25. Arseven, C. E., “Türk Sanat Tarihi”, VII. Fasikül, �stanbul, 536 (1962). 26. Küçükerman, Ö., “Kendi Mekan�n�n Aray���nda Türk Evi”, Türkiye Turing ve
Otomobil Kurumu, �stanbul, 31, 52-53, (1985). 27. �ahin, C., “Türkiye Co�rafyas� (Fiziki) I”, Kotil, M., Ders Kitaplar� A.�.,
�stanbul, 26-35, 120-124 (2005). 28. “Büyük Larousse sözlük ve ansiklopedisi 19.cilt”, Geli�im Yay�nlar�, �stanbul,
11815-11818 (1986). 29. Aras, S., Duru, A., Benligirayo�lu, �., Durak, S., K�l�çarslan, S., “Co�rafya 1”,
Milli E�itim Bakanl���, �stanbul, 81-82, 119-120, 183, 185, 187-191, 205, 206, 224, 226, 238, 240, 246-247, 272, 287 (2004).
30. Afet ��leri Genel Müdürlü�ü Deprem Ara�t�rma Dairesi, “Deprem Bölgeleri
Haritas�”, Bay�nd�rl�k ve �skan Bakanl���, Ankara, 15 (1996).
135
31. Erinç, S., “Ortam Ekolojisi”, �Ü Deniz Bilimleri ve Co�rafya Enstitüsü, (10): 9 (1993).
32. �mar ve �skan Bakanl���, “Bat� Karadeniz bölgesel geli�me, �ehirle�me ve
yerle�me düzeni”, Ankara, 1-2, 7-8, 8-9 (1971). 33. Özgüner, O., “Köyde Mimari: Do�u Karadeniz”, ODTÜ Mimarl�k Fakültesi,
Ankara, 24, 26-28, 30, 31, 32, 34-35, 38, 42 (1970). 34. Çobancao�lu, T., “Türkiye’de ah�ap evin bölgelere göre yap�sal olarak
incelenmesi ve restorasyonlar�nda yöntem önerileri”, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, �stanbul, 49, 53, 59, 61, 143, 267, 270, 271 (1998).
35. Sözen, M., Eruzun, C., “Anadolu’da Ev ve �nsan”, Emlak Bankas� Yay�nlar�,
�stanbul, 121, 139 (1996). 36. Akok, M., “Trabzon’un eski evleri”, Arkitekt, 20 (233-236): 103, 108 (1951). 37. Kafesçio�lu, R., “Kuzey-Bat� Anadolu’da Ah�ap Ev Yap�lar�”, �TÜ Mimarl�k
Fakültesi, �stanbul, 42, 52-53, 64-66, 76-82, 88, 91-92, 93, 94, 96, 104, 110-112, 118, 122, 124 (1955).
38. Sümerkan, M.,R., “Trabzon k�rsal Mimarl���”, Mimarl�k, (2): 85 (1989). 39. Sözen, M., “Türklerde Ev Kültürü”, Do�an Kitapç�l�k, �stanbul, 68, 71, 84, 102,
105, 148, 158, 169, 182, 190, 191, 204, 235, 236, 237, 239, 241, 243, 244 (2001). 40. Aran, K., “Bar�naktan Öte: Anadolu K�r Yap�lar�”, Tepe Mimarl�k Kültürü
Merkezi, �stanbul, 65, 70 (2000). 41. Sözen, M., Eruzun, C., “Anatolian Vernacular Houses”, Emlak Bankas�
Yay�nlar�, �stanbul, 78-79, 173, 223, 229, 230-231 (1996). 42. Hersek, C., M., Meraki, �., “Yörükköyü’nün geleneksel konutlar� ve mimari
özellikleri”, Ah�ap Kültürü: Anadolu’nun Ah�ap Evleri, Özköse, A., Kültür Bakanl���, Ankara, 88 (2001).
43. Sezgin, H., “Geleneksel Türk evinde cephe”, Yap�, (47): 34 (1983). 44. Uluengin, N., Y., “Osmanl�-Türk Sivil Mimarisinde Pencere Aç�kl�klar�n�n
Geli�imi”, YEM Yay�nlar�, �stanbul, 138, 205 (1988). 45. Hac�balo�lu, M., “Geleneksel Türk Evi ve Ça��m�za Ula�amamas�n�n
Nedenleri”, Gazi Üniversitesi Müh. Mim. Fakültesi, Ankara, 48, 52, 61 (1989).
136
46. �mar ve �skan Bakanl���, “Orta Anadolu bölgesel geli�me, �ehirle�me ve yerle�me düzeni”, Ankara, 11-12, 14, 15 (1971).
47. “Büyük Larousse sözlük ve ansiklopedisi 9.cilt”, Geli�im Yay�nlar�, �stanbul,
5552 (1986). 48. Akok, M., “Ankara’n�n Eski Evleri”, Ankara Etno�rafya Müzesi, Ankara, 4, 5,
6-7 (1951). 49. Kömürcüo�lu, E., “Ankara Evleri”, �TÜ Mimarl�k Fakültesi, �stanbul, 46-47, 56,
57, 59, 60, 63-64 (1950). 50. Akok. M., “Çank�r�’n�n eski evleri”, Arkitekt, 21: 144, 145, 146-147 (1953). 51. Akok. M., “Çorum’un eski evleri”, Arkitekt, 20 (237-238): 171 (1951). 52. Sakao�lu, N., “Divri�i’de Ev Mimarisi”, Kültür Bakanl���, Ankara, 20-26, 39,
40 (1978). 53. Alper, B., “E�in evleri”, Art+Decor, (37): 76-78, 80, 84 (1996). 54. Eser, L., “Kütahya Evleri”, �TÜ Mimarl�k Fakültesi, �stanbul, 69-75, 79, 80, 82,
84, 88, 91, 92, 93 (1955). 55. Tuncer, O., C., “Ankara Evleri”, Ankara Ticaret Odas�, Ankara, 53, 80, 107
(2002). 56. Bilget, N., B., “Sivas Evleri”, Kültür Bakanl���, Ankara, 51 (1992). 57. Kafesçio�lu, R., “Orta Anadolu’da Köy Evlerinin Yap�s�”, �TÜ Mimarl�k
Fakültesi, �stanbul, 56-57 (1949). 58. “Büyük Larousse sözlük ve ansiklopedisi 6.cilt”, Geli�im Yay�nlar�, �stanbul,
3839 (1986). 59. Alada�, E., “Mu�la Evi”, Hamle yay�nevi, Mu�la, 11, 45-48, 65, 67, 68, 78, 80,
83 (1991). 60. Akyüz, E., “�zmir evleri”, Atlas Dergisi Özel Say�s�: 38, 42 (1996). 61. Dedeo�lu, R., “Kula’da mimari”, Art+Decor, (54): 93-94 (1997). 62. Bozer, R., “Kula Evleri”, Kültür ve Turizm Bakanl���, Ankara, 40-48, 51-53, 59
(1988). 63. Giritlio�lu, T., “Milas”, Çal��ma, Mimar Sinan Üniversitesi Restorasyon Ana
Bilim Dal�, �stanbul, 97-98 (1979).
137
64. Gül, M., “Birgi geleneksel yerle�im dokusunun koruma ilkeleri aç�s�ndan de�erlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, �stanbul, 57 (1995).
65. �nceo�lu, N., “Geleneksel Türk Mimarisi, Denizli”, Tasar�m Yay�n Grubu,
�stanbul, 22-40, 67, 72. 66. Bekta�, C., “Türk Evi”, Yap� Kredi Yay�nlar�, �stanbul, 54, 55, 69, 75, 89, 91
(1996). 67. Evren, M., “Türk Evinde Ç�kma”, �TÜ Mimarl�k Fakültesi, �stanbul, 12, 39
(1959). 68. Kuban, D., Goffman, D., “�zmir ve Ege’den Mimari �zlenimler”, Çimenta� A.�.
Yay�n�, �talya, 65 (1994). 69. Bekta� ,C., “Antalya”, Antalya Belediyesi, Antalya, 26, 33-34, 88, 118, 119
(1980). 70. “Büyük Larousse sözlük ve ansiklopedisi 1.cilt”, Geli�im Yay�nlar�, �stanbul, 258
(1986). 71. �ener, H., “Alanya’da Geleneksel Konutlar”, �TÜ Mimarl�k Fakültesi, �stanbul,
11 (1984). 72. Ceylan, O., “Geleneksel Alanya evleri”, Art+Decor, (57): 77, 79, 81, 86, 87
(1997). 73. “Mersin Evleri”, Kültür Bakanl���, Ankara, 106 (1995). 74. Soygün, D., “Adana tarihi kent dokusundaki geleneksel konutlar�n yap�m
teknikleri”, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 28, 98-99 (2003).
75. Demir, A., “Do�u’nun kraliçesi: Antakya”, Art+Decor, (36): 73-75 (1996). 76. “Büyük Larousse sözlük ve ansiklopedisi 13.cilt”, Geli�im Yay�nlar�, �stanbul,
7816 (1986). 77. Tomsu, L., “Bursa Evleri”, �TÜ Mimarl�k Fakültesi, �stanbul, 19, 27-30, 32, 40,
56 (1950). 78. “Büyük Larousse sözlük ve ansiklopedisi 10.cilt”, Geli�im Yay�nlar�, �stanbul,
76-78, 80 (1986). 79. Ba�kaya, N., “Edincik ve sivil mimari de�erleri üzerine bir ara�t�rma”, Doktora
Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, �stanbul, 150 (1993).
138
80. Diri, A., “Osmaneli yerle�iminin geleneksel dokusu üzerine bir ara�t�rma”, Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eski�ehir, 83 (1995).
139
EKLER
140
EK-1 Ah�ap y��ma sistem
�ekil 1.1. Kütüklerle yap�lan y��ma duvar [37]
�ekil 1.2. Ah�ap y��ma detaylar� [37]
141
EK-2 Ah�ap karkas sistem
�ekil 2.1. Ah�ap iskelet [37]
�ekil 2.2. Kerpiç dolgu için haz�rlanm�� ah�ap iskelet [37]
142
EK-2 (Devam) Ah�ap karkas sistem
�ekil 2.3. Mudanya, 17.yüzy�lda yap�lm�� tu�la dolgulu ev [19]
143
EK-2 (Devam) Ah�ap karkas sistem
�ekil 2.4. Kerpiç dolgu [37] �ekil 2.5. Ah�ap dolgu [37]
�ekil 2.6. Ba�dadi sistem [37]
144
EK-2 (Devam) Ah�ap karkas sistem
�ekil 2.7. Göz dolma [33]
�ekil 2.8. Muskal� dolma [33]
145
EK-3
Yap
� sis
tem
i inc
elem
e ta
blos
u [3
4]
Y A
P I
S
� S
T E
M �
�
N C
E L
E M
E
T A
B L
O S
U
ÖR
NE
KL
EM
EL
ER
A
RTV
�N
TR
AB
ZON
A
MA
SYA
SA
FRA
NB
OL
U
AN
KA
RA
K
ÜT
AH
YA
D
�VR
���
MU
�L
A
YA
PI S
�ST
EM
�
Kar
aden
iz ti
pi
X
X
X
X
X
X
Akd
eniz
tipi
X
�KL
�M
Step
tipi
X
X
X
X
X
X
So
fas�
z
D
�� so
fal�
X
X
X
X
X
X
�ç so
fal�
X
X
X
PL
AN
T�P
�
Orta
sofa
l�
X
Süre
kli k
argi
r X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
B
a��m
s�z
karg
ir
Te
mel
B
a��m
s�z
ah�a
p
��
lenm
i�
Ah�
ap
Y��
ma
Yuv
arla
k
S�
val�
X
X
X
X
X
X
S�va
s�z
X
X
X
X
Dolma
Ah�
ap k
apl.
Ah�
ap d
olm
a X
Göz
dol
ma
X
Ah�ap Karkas
Çatma
Mus
kal�
dolm
a
X
Ta�
X
X
X
K
erpi
ç
X
X
X
X
X
Tu�l
a
X
X
Duvar Sistemi
Dol
gu
Mal
z.
Ah�
ap
X
E�
imli-
kire
mit
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
E�m
li-ah
�ap
kapl
.
Ta��y�c�lar
Üst
Örtü
D
üz-to
prak
X
Tek
yönd
e X
X
X
X
X
X
X
X
D
ö�em
e K
iri�l
eme
Çift
yön
de
X
X
�k
mal
�
X
X
X
X
X
X
YAPISAL S�STEM ÖZELL�KLER� Di�.Ö�.
Ç
�km
a Ç
�km
as�z
X
X
X
X
146
EK-3
(Dev
am) Y
ap� s
iste
mi i
ncel
eme
tabl
osu
[34]
Y A
P I
S
� S
T E
M �
�
N C
E L
E M
E
T A
B L
O S
U
ÖR
NE
KL
EM
EL
ER
B
�RG
� K
UL
A
AN
TAL
YA
A
LA
NY
A
AN
TAK
YA
K
OC
AE
L�
BU
RSA
�S
TA
NB
UL
Y
API
S�S
TE
M�
Kar
aden
iz ti
pi
X
X
X
Akd
eniz
tipi
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
�K
L�M
St
ep ti
pi
X
X
Sofa
s�z
X
D
�� so
fal�
X
X
X
X
X
�ç
sofa
l�
X
X
X
PLA
N T
�P�
Orta
sofa
l�
X
Süre
kli k
argi
r X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
B
a��m
s�z
karg
ir
Te
mel
B
a��m
s�z
ah�a
p
��
lenm
i�
Ah�
ap
Y��
ma
Yuv
arla
k
S�
val�
X
X
X
X
X
X
S�va
s�z
X
Dolma
Ah�
ap k
apl.
X
X
X
A
h�ap
dol
ma
Göz
dol
ma
Ah�ap Karkas
Çatma
Mus
kal�
dolm
a
Ta
�
X
X
K
erpi
ç X
X
X
Tu�l
a
X
Duvar Sistemi
Dol
gu
Mal
z.
Ah�
ap
E�im
li-ki
rem
it X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
E�
mli-
ah�a
p ka
pl.
Ta��y�c�lar
Üst
Örtü
D
üz-to
prak
X
Tek
yönd
e X
X
X
X
X
X
X
X
X
Dö�
eme
Kiri
�lem
e Ç
ift y
önde
X
�k
mal
�
X
X
X
X
X
X
X
X
YAPISAL S�STEM ÖZELL�KLER� Di�.Ö�.
�k
ma
�k
mas
�z
X
147
EK-4
Örn
ek y
ap� s
iste
mle
ri [3
4]
148
EK-5
Ana
dolu
’da
ah�a
p ev
lerin
kül
tür h
arita
s�
149
ÖZGEÇM��
Ki�isel Bilgiler Soyad�, ad� : ÖZHAN, Neslihan
Uyru�u : T.C.
Do�um tarihi ve yeri : 04.11.1978 Elaz��
Medeni hali : Bekar
Telefon : 0 (312) 244 69 38
Faks :
e-mail : [email protected].
E�itim Derece E�itim Birimi Mezuniyet tarihi Lisans Osmangazi Üniversitesi 2003
Mimarl�k Bölümü
Lise Mehmet Emin Resulzade 1996
Anadolu Lisesi
�� Deneyimi Y�l Yer Görev
2003-2004 Dekart Grup Mimar
2004-2005 Atagür Ah�ap Metal Mimar
Yabanc� Dil
�ngilizce
Hobiler
Voleybol, Seyahat etmek, Tenis