zachowania zdrowotne w profilaktyce chorób układu krążenia
Post on 20-Jan-2016
92 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Zachowania zdrowotne w profilaktyce chorób układu
krążeniaBarbara Ślusarska
Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa
Uniwersytet Medyczny
im. prof. F. Skubiszewskiego
Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu
Lublin
Zdrowie
• Stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania (ułomności)
• według WHO - 1946r
• Potencjał fizyczny i psychiczny człowieka, dający możliwość rozwijania różnych aktywności (samorealizacji, twórczego życia)
• Dobra jakość życia: dobre samopoczucie, szczęście, zadowolenie z życia, samorealizacja.
Czynniki warunkujące zdrowie jednostki według koncepcji „pól zdrowia” (Lalonde, 1974)
0
10
20
30
40
50
60
1. Kw 2. Kw 3. Kw 4. Kw
Styl życia
Biologia człowieka
Środowisko
Organizacja opiekimedycznej
Styl życia: wzór zachowań, który jest trwały i ukształtowany przez dziedzictwo kulturowe, relacje
społeczne, czynniki geograficzne i społeczno-ekonomiczne oraz cechy osobowości człowieka
(Green, Kreuter, 1991)
• Zachowania zdrowotne: to działania jednostki podejmowane ze względów zdrowotnych lub takie które mają udokumentowany wpływ na zdrowie (Łuszczyńska, 2004)
Miejsce zdrowia w systemie wartości Polaków
• Raport CBOS (2004r)
• Zdrowie własne i rodziny na drugim miejscu w hierarchii wartości -67% badanych
• Diagnoza Społeczna (wg.Czapiński, 2005r.)
• Zdrowie na pierwszym miejscu spośród 13 wartości określonych i jednej nieokreślonej - 65% badanych
Choroby układu krążenia – problem społeczny i zdrowotny współczesnych
cywilizacji• Choroby układu krążenia (ChUK), spowodowane przede
wszystkim miażdżycą tętnic są główną przyczyną chorobowości, inwalidztwa i przedwczesnej umieralności w krajach rozwiniętych.
• Według ŚOZ (2002r) z powodu ChUK na świecie zmarło 16,7 mln osób
• W Europie odnotowano 4 mln zgonów, co stanowiło 55% wszystkich zgonów kobiet i 43% zgonów mężczyzn
Choroby układu krążenia w Polsce
• W Polsce (2001r) zgony z powodu ChUK stanowiły: 43% wszystkich zgonów wśród mężczyzn oraz 54% wszystkich zgonów wśród kobiet.
• W Polsce (2002r) występowały prawie 2-krotnie wyższe standaryzowane na wiek wskaźniki tej umieralności niż w krajach Unii Europejskiej (M: 519/100tys vs 298/100tys; K: 331/100tys vs 192/100tys)
Choroby układu krążenia w Polsce –c.d.
• W Polsce w porównaniu do krajów UE występują około 2,5 raza wyższe wskaźniki umieralności z powodu ChUK w grupie osób młodych i w wieku średnim
• Według raportu NFZ (2004 r) hospitalizacje w Polsce z powodu ChUK stanowiły 44% wszystkich hospitalizacji
Miażdżyca główna przyczyna ChUK
• Miażdżyca to choroba tętnic polegająca na odkładaniu się w błonie wewnętrznej tętnic substancji lipidowych (tłuszczów, cholesterolu), włókien kolagenowych i soli wapnia, które tworzą blaszki miażdżycowe. Powiększająca się blaszka miażdżycowa może doprowadzić nawet do zamknięcia tętnicy. W miejscu powstania blaszki miażdżycowej może dochodzić do wykrzepiania się krwi i nagłego zamknięcia naczynia.
Miażdżyca główna przyczyna ChUK
Powstawanie blaszki miażdżycowej (kolejne etapy): • prawidłowa ściana naczynia • ogniska stłuszczenia błony wewnętrznej tętnic (lipidozy) • kaszowatość tętnic (atheromatosis) – ogniskowe zmiany
kaszowate w błonie wewnętrznej i sąsiednich warstwach błony środkowej tętnic
• miażdżyca tętnic (atherosclerosis) – ogniska stłuszczania, zmiany kaszowate, stwardnienie ściany tętnic; naczynia z takimi zmianami przestają być elastyczne
• pęknięcie blaszki miażdżycowej i wytworzenie mikrozakrzepu, który może ulegać powiększeniu, wcieleniu do ściany tętnicy i obrośnięciu przez śródbłonek lub fibrynolizie
• skrzeplina może zamknąć światło tętnicy
Miażdżyca: schemat ogólny procesu
Ryc. Miażdżyca: ogólny schemat procesu
Czynniki odgrywające rolę w powstawaniu
miażdżycy • Czynniki wewnątrzustrojowe • Skłonność dziedziczna (zaburzenia
gospodarki tłuszczowej lub metabolizmu ściany naczyniowej)
• Wiek (po 30 roku życia zaczynają się procesy odkładania płytki miażdżycowej
• Płeć (częściej chorują mężczyźni) • Czynność hormonalna (hormony
tarczycy, trzustki, gruczołów płciowych)
• Zaburzenia układu nerwowego • Zaburzenia układu krzepnięcia • Cukrzyca • Nadciśnienie tętnicze
• Czynniki zewnątrzustrojowe
• Otyłość (dieta bogatoenergetyczna, obfita w tłuszcze i węglowodany)
• Palenie papierosów
• Nieodpowiedni tryb życia (brak wysiłku fizycznego, odpowiedzialna i stresująca
praca)
Lokalizacja zmian miażdżycowych w naczyniach
• miażdżyca tętnic: powoduje zmniejszenie się światła tętnic; odkładające się w nich złoża cholesterolu powodują grubienie ścian małych tętniczek, co prowadzi do gorszego ukrwienia poszczególnych narządów i części ciała.
• miażdżyca mózgu: powoduje niedokrwienie mózgu; niebezpieczeństwem miażdżycy mózgu są udary mózgowe, wylewy krwi do mózgu.
• miażdżyca naczyń wieńcowych: najczęstsza przyczyna zawału serca; wskutek zwężenia tętniczek zmniejsza się ukrwienie mięśnia sercowego, doprowadzając do martwicy.
• miażdżyca tętnic obwodowych: dotyczy najczęściej tętnicy brzusznej, która przez uciskanie tętnicy biodrowej powoduje ostre zmiany niedokrwienia kończyn dolnych; zamykanie światła tętnic dolnych występuje najczęściej u mężczyzn; cały proces może być znacznie przyspieszony przez palenie papierosów.
Cholesterol a miażdżyca• Cholesterol jest bardzo ważnym związkiem w organizmie
człowieka. Jest on składnikiem błon komórkowych oraz bierze udział w tworzeniu witaminy D, hormonów sterydowych a także kwasów żółciowych.
• Cholesterol jest nierozpuszczalny w wodzie i we krwi, więc występuje w połączeniach z białkami, fosfolipidami i trójglicerydami.
• Ze względu na pochodzenie wyróżnia się cholesterol endogenny, który powstaje w organizmie człowieka (w wątrobie, jelicie cienkim, skórze) i cholesterol egzogenny, który jest dostarczany wraz z pożywieniem.
• Dzienna dawka cholesterolu nie powinna przekraczać 300mg.
Cholesterol a miażdżyca
• LDL (low density lipoprotein) zwany także beta-lipoproteiną to „zły cholesterol”. Gdy poziom LDL jest zbyt wysoki, to duże ilości cholesterolu z wątroby odkładają się w komórkach ścian tętniczych. Powstają złogi zwane blaszkami miażdżycowymi i rozpoczyna się proces miażdżycy. Następuje zwężenie tętnic wieńcowych, które nie dostarczają sercu odpowiedniej ilości krwi i tlenu.
• HDL (high density lipoprotein) - alfa-lipoproteina nazywana jest powszechnie „dobrym cholesterolem”. Usuwa ona cholesterol ze ścian naczyń do wątroby). Uważa się, że HDL ma właściwości przeciwmiażdżycowe.
Miażdżyca problemem ludzi młodych - rys historyczny
• Wyniki badań: wykrycie zmian miażdżycowych tętnic wieńcowych i aorty, na podstawie badań anatomopatologicznych u młodych żołnierzy (wiek 18-19 lat) poległych w czasie wojen w Wietnamie i Korei (Am. Med.. Assoc.1955, J. Am. Med. Assoc. 1971)
• Wyniki wieloośrodkowych badań The Pathological Determinants of Atherosclerosis in Youth (PDAY, 1989):w 15 ośrodkach w Stanach Zjednoczonych badano występowanie zmian miażdżycowych w tętnicach u ludzi młodych. Zbadano 3000 osób zmarłych między 15-34 r.ż. w wyniku wypadków lub innych tragicznych wydarzeń, u których nie stwierdzono chorób przewlekłych.
Główne wyniki badania PDAY
• U wszystkich nastolatków występowały pasma tłuszczowe, a wraz z wiekiem stwierdzano nasilanie się zmian w naczyniach;
• Otyłość sprzyjała rozwojowi zmian miażdżycowych;
• Palenie papierosów i nadciśnienie tętnicze miały największe znaczenie w rozwoju zaawansowanych zmian;
• U płci męskiej wykazano zmiany bardziej rozległe i zaawansowane.
Am. J. Pathol., 1998, 153, 1023-1033
Miażdżyca problemem ludzi młodych- c.d.
• The Bogalusa Heart Study (1992,1998): prospektywne badania epidemiologiczne czynników ryzyka miażdżycy w populacji (od urodzenia do 39 r.ż.) miasta Bogalusa w USA wykazały, że u 50% badanych w wieku 2-15 lat występują zmiany miażdżycowe w tętnicach wieńcowych i aż u 85% badanych w wieku 21-39 lat.
• Badania te ujawniły, że rozległość zmian miażdżycowych była kilkakrotnie większa u osób z sumowanymi czynnikami ryzyka miażdżycy np.: otyłość, cukrzyca, palenie papierosów, obciążenia rodzinne.
Am.J. Cardiol., 1992; N.Engl. J.Med., 1998
Aktualne badania epidemiologiczne na świecie
• W wieloośrodkowym badaniu INTER-HEART ( 2004r.) przeprowadzonym w 52 krajach wykazano, że 6 niezależnych czynników ryzyka i 3 czynniki kardioprotekcyjne odpowiadają razem w 90% u mężczyzn i w 94% u kobiet za ryzyko wystąpienia zawałów serca.
• W badaniu tym wśród głównych czynników ryzyka uwzględniono: zaburzenia lipidowe, palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, otyłość brzuszną oraz czynniki psychospołeczne
• Wśród czynników kardioprotekcyjnych uwzględniono: konsumpcję owoców i warzyw, niewielkie spożycie alkoholu , ćwiczenia fizyczne.
Aktualne badania epidemiologiczne w Polsce
• Wyniki NATPOL PLUS – 2002, (Nadciśnienie Tętnicze w Polsce Plus Zaburzenia Lipidowe i Cukrzyca)- badanie rozpowszechnienia głównych czynników ryzyka ChUK
- wiek badanych: 18-90 r. ż.
- zaburzenia lipidowe występowały u ponad połowy badanych
- nadciśnienie tętnicze występowało u co 3 badanego
- palenie papierosów występowało u co 3 dorosłego Polaka
- występowanie cukrzycy stwierdzono u 6% badanych
- wiedza nt. czynników ryzyka chorób układu krążenia wśród dorosłych Polaków jest niedostateczna
Kardiologia Polska, 2004
Aktualne badania epidemiologiczne w Polsce-c.d.
• Wyniki programu WOBASZ (2003-2005)
- wiek badanych: 20-74 lat
- nadciśnienie tętnicze stwierdzono u ok.. 36% badanych
- częstość występowania zaburzeń lipidowych ok.. 70% osób
- nałóg palenia tytoniu dotyczył 42% mężczyzn oraz 25% kobiet
- nadwaga lub otyłość występowała u 61,6% mężczyzn i 50,3% kobiet
- ponad 55% kobiet i 49% mężczyzn prowadzi małą aktywność fizyczną w czasie wolnym od pracy
Kardiologia Polska, 2005
Cel programu edukacyjnego
• Identyfikacja podstawowych zagrożeń zdrowia w odniesieniu do ChUK (czynniki ryzyka ChUK)
• Przygotowanie do świadomej kontroli istniejących czynników ryzyka, które mogą być modyfikowane
ZDROWIEINWESTYCJA ŻYCIOWA
Pomiar i ocena masy ciała
• BMI (body mass index)-wskaźnik masy ciała
• Obliczanie wskaźnika BMI
Masa ciała w kg podzielona przez wzrost w metrach podniesiony
do potęgi drugiej
• Interpretacja wskaźnika BMI
• 20-24,9- prawidłowa masa
ciała
• 25-29,9- nadwaga
• 30-39,9 – otyłość
• 40 i wyżej- otyłość olbrzymia
Badania antropometryczne
• Opierają się na pomiarze obwodów ciała oraz pomiarze grubości fałdów skórno-tłuszczowych
• Stwierdzono, że sam obwód pasaobwód pasa (obwód talii w centymetrach mierzony w połowie odległości między dolnym brzegiem żeber a górnym grzebieniem kości biodrowej) stanowi cenny stanowi cenny wskaźnik stanu zdrowiawskaźnik stanu zdrowia
• Obwód pasa powyżęj 102 cm u mężczyzn i powyżęj 102 cm u mężczyzn i powyżej 88 cmpowyżej 88 cm u kobiet jest częściej powiązany z zaburzeniami oddychania, wysokim ciśnieniem krwi i wysokim poziomem cholesterolu w porównaniu do grupy osób szczupłych
Wskaźnik WHR (waist to hip ratio)
• Wskaźnik WHR = stosunek obwodu talii do stosunek obwodu talii do obwodu bioderobwodu bioder (określający najszerszy wymiar na wysokości krętarza większego)
• Wartości tego wskaźnika określają typ otyłości:
- androidalny (typ „jabłko”) - WHR>1 (M); WHR>0,8 (K)
- ginoidalny (typ gruszka)- WHR<1 (M); WHR<0,8 (K)
Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego (wg. JNC 7 i WHO/ISH)
Kategoria ciśnienia tętniczego
Skurczowe (mmHg)
Rozkurczowe (mmHg)
Prawidłowe < 120 < 80
Faza wstępna„stan przednadciśnieniowy”
120-139 80-89
Faza I 140-159 90-99
Faza II > 160 > 160
Interpretacja lipidogramu (za: Adult Treatment Panel III)
Wskaźnik w mmol (mg/dl)
Wartości
pożądane
Ryzyko
zwiększone
Ryzyko
zwiększone umiarkowane
Ryzyko
zwiększone
znaczne
Cholesterol
całkowity
< 5,2 (200) > 5,2 (200) > 6,3 (240)
Cholesterol
LDL
< 2,6 (100) > 3,4(130) > 4,1 (160) >4,9 (190)
Choleterol HDL
> 1,6 (60) < 1,1 (40)
Triglicerydy < 1,7 (150) > 1,7 (150) > 2,3 (200) > 5,7 (500)
Dziękuję za uwagę
Autor programu
top related