pusulalar,Çeşitleri,yapay ve doğal sapmalar,yön tayini

DÜZLEM SEYĠR

2

NOTİK YAYINLAR

• Seyir haritaları, • Kılavuz kitapları, • Fener kitapları, • Harita kataloğu, • Deniz almanağı, • Tide tables, • Hesap cetvelleri kitabı, • Seyre yardımcısı kitaplar, • Radar plotting sheet

3

• Seyir haritaları;

• Deniz alanlarının ve bu alanlara bitişik kara parçalarının topoğrafik ve hidroğrafik haritalardır.

• Kılavuz kitapları;

• Denizler ve sahiller hakkında bilgi içeren kitaplardır.

4

• Fener kitapları;

• Fenerler, sis işaretleri, radio beconlar, raconlar, işaret şamandıraları, fener gemileri hakkında bilgi içeren kitaplar.

• Harita kataloğu;

• Seyirde kullanılacak haritaların seçilmesine yardımcı olan kataloglardır.

5

• Deniz almanağı;

• Gök cisimleri için tarih ve zamana bağlı bilgileri içeren ve göksel seyirde kullanılan yıllık bir yayındır.

• Tide tables;

• Seçilen limanları alçak ve yüksek su zamanlarını, yükselme ve alçalma miktarlarını bildiren kitaplardır.

6

• Hesap cetvelleri kitabı;

• Trigonometrik cetvelleri, volta cetvelleri ve seyre yardımcı cetvelleri de içeren kitaplardır.

• Seyre yardımcısı diğer kitaplar;

• Radar plotting sheet.

7

SEYĠR II

YÖN GÖSTEREN ALETLER

PUSULA

PUSULA ÇEġĠTLERĠ

MANYETĠK PUSULA

MANYETĠK PUSULA ĠLE YÖN BULMA

DOĞAL SAPMA

YAPAY SAPMA

TOPLAM PUSULA HATASI

MANYETĠK KERTERĠZ

PUSULA KERTERĠZĠ

HAKĠKĠ KERTERĠZĠ

CDMVT KURALI

8

TANIM

Dünya üzerinde yön bulmaya ve

göstermeye yarayan aletlere

PUSULA denir.

9

MANYETİK PUSULA CAYRO PUSULA

PUSULA ÇEġĠTLERĠ

10

MANYETĠK PUSULA

Pn

Mn

11

CAYRO PUSULA

Pn

Mn

12

MANYETĠK PUSULA ÇEġĠTLERĠ

Sıvılı Pusulalar : Gemilerde ve büyük teknelerde kullanılır. Gemilerde kullanılan sıvılı Pusulalar bulundukları yerlere göre tanımlanırlar.

a Dümenci Pusulası :Dümen evinde serdümen önünde bulunur.

b Miyar Pusula (Referans Pusula):Dört tarafı açık etrafa hakim bir yerde genellikle açık köprü üstünde bulunan geminin en doğru Manyetik Pusulasıdır.

c Kıç Dümenci Pusulası: Kıç güvertede veya kıç dümen evinde bulunur dümen evi isabet aldığında bu Pusula ile seyir yapılır. Dümenci Pusulasının yedeğidir.

ç Filika Pusulası : Filikalarda ve küçük teknelerde bulunan pusulalardır.

13

FĠLĠKA PUSULASI

BOT PUSULASI

MANYETĠK PUSULA ÇEġĠTLERĠ

DÜMENCĠ PUSULASI

MĠYAR PUSULA

14

MANYETĠK PUSULA ÇEġĠTLERĠ

BOT PUSULASI KURU PUSULA

(EL PUSULASI)

15

Bir manyetik pusulanın en basit şekli serbestçe

asılmış manyetik bir ibreden ibarettir.

Dünya üzerindeki manyetik alan, manyetik ibreyi

etkileyerek hareket etmesini sağlar.

16

Dünyanın manyetik alanını oluşturan kuvvet

hatlarının yeryüzüne giriş noktasına Kuzey Manyetik

Kutup, çıkış noktasına Güney Manyetik Kutup ,

Manyetik kutuplardan geçen boylamlara Manyetik

Boylamlar denir.

17

Dünyanın manyetik Kutupları :

Kuzeyde 78°.5 K -103 °.4 B Ellef Ringes Adası,Kanada

Güneyde 65°.4 G -139 °.5 D Commonwealth Körf.,Anatartika

IGRF 1995 (Int. Geomagnetic Reference Field)‟ten 1996 da

yapılan hesaplama ile bulunan noktalar:

79 K – 105.1 B

64.7 G – 138.6 D

Manyetik Kuzey Kutup Noktası yaklaşık 50 nm yarıçaplı

bir elips yörünge üzerinde doğuya kayma eğilimindedir.

True North Pole

Magnetic North Pole

True North Pole

Magnetic North Pole

True North Pole

Magnetic North Pole

True North Pole

Magnetic North Pole

True North Pole

Magnetic North Pole

23

DOĞAL SAPMA (VARIATION)

Dünya üzerindeki bir mevkiiden geçen hakiki boylam ile manyetik boylam arasında kalan

açıdır.

Hakiki boylamdan itibaren doğuya ya da batıya doğru ölçülür.Doğuya ölçüldüğünde E (+), batıya

ölçüldüğünde W (-) işaretini alır.

Doğal Sapma bulunulan bölgeye ve zamana

bağlı olarak değişir.

24

T Hakiki Boylam T

Manyetik Boylam : M M : Manyetik Boylam

Variation

W (B)

Variation

E (D)

Doğal Sapma ( VARIATION)

25

27

1.2.8 Manyetik Pusula (8 D/S)

Dünyanın MANYETİK ALÇALIM AÇISI ( ) Haritası

28

Dünyanın DOĞAL SAPMA (VARIATION) Haritası

29

YAPAY SAPMA (DEVIATION)

Gemi bünyesindeki metal aksam ve cihazların gemi üzerinde yarattıkları manyetik alan sonucu,

Manyetik Boylam ile Pusula Boylamı arasında oluşan farktır.

Arızi Sapma olarak da bilinir. DEV veya D kısaltması ile gösterilir.

Pusula boylamı Manyetik Boylamın doğusunda ise E, batısında ise W işaretini alır.

30

Toplam Pusula Hatası(Compass Error-CE)

Manyetik Pusulaya etki eden Yapay (D) ve Doğal (V) Sapmaların cebirsel toplamıdır.

Pusula Kerterizi (Compass Bearing-CB)

Seyircinin aldığı kerterizin Pusula Kuzeyi ile yaptığı açıdır.

Manyetik Kerteriz (Magnetic Bearing-MB)

Seyircinin aldığı kerterizin Manyetik Kuzey ile yaptığı açıdır.

Hakiki Kerteriz (True Bearing-TB)

Seyircinin aldığı kerterizin Hakiki Kuzey ile yaptığı açıdır.

31

32

33

CDMVT KURALI

Canını Dişine Malını Vestiyere Tak

Can Dead Man Vote Twice

35

C-Compass : Manyetik Pusulanın kendi pusula

boylamına göre gösterdiği rota veya kerteriz değeri,

D-Deviation(DEV) : Seyredilen rotadaki yapay sapma,

M-Manyetik : Manyetik Boylama göre rota veya kerteriz

değeri,

V-Variation(VAR) : Seyredilen sahadaki Doğal Sapma

değeri,

T-True : Hakiki boylama göre ölçülen rota veya kerteriz

değeri.

CE-Compass Eror : Toplam Pusula hatası, Doğal

Sapma değeri ile Arızi Sapma değerinin cebirsel

toplamıdır. Mutlak değeri büyük olan değerin işareti

verilir.

36

CDMVT Kuralı ;

(1) Manyetik Pusuladan (pusula boylamına göre)

okuduğumuz değerin (C), Haritaya göre (hakiki

boylama göre) olan değerinin (T) veya tam tersinin

hesaplanması maksadıyla,

(2) Ölçülen bir kerterizin, Hakiki boylama göre (T) ve

manyetik pusula boylamına (C) göre değerinin

karşılaştırılıp, haritadan bölgedeki Doğal Sapma (V)

değerinin tespit edilerek, ölçüm yapıldığındaki gemi

rotasında olan Arızi Sapma (D) değerinin

hesaplanması maksadıyla kullanılmaktadır.

37

Kural 1 C’ den T’ ye Giderken E topla W çıkar.

C’ den T’ ye C D M V T

E+ E+ W- W-

38

Kural 2 T’ den C’ ye Giderken W topla E çıkar.

T’ den C’ ye C D M V T

E- E- W+ W+

39

• Magnetik pusulanın ibresi magnetik meridyenin batısında ise arızi sapma Dew...W, doğusunda ise Dev...E olur.

• Mag kerterizi 265°, Dev. 2°E, Var. 4°W

• C D M V T

• E + E-

• W - W+

• 265° 2°E 267° 4°W 263°

40

Kural 3

C D M V T

C ve M‘ yi bilirseniz D‘ yi,

C,T ve V‘ yi bilirseniz M ve D‘ yi,

D ve M‘ yi bilirseniz C‘ yi,

M ve V‘ yi bilirseniz T‘ yi bulursunuz.

41

Kural 4

Toplam pusula hatası (CE) tespit edilirken

Tabi sapma değeri ile Arızi sapma değerleri

cebirsel işleme tabi tutularak mutlak değeri

büyük olan değerin işareti verilir.

42

ÖRNEK : Gemimizdeki manyetik pusula ile 200o rotasına seyretmekteyiz. Bu rotadaki arızi sapma 2o 30' E ve bölgedeki tabii sapma 10' W olsun. Hakiki rotamızın ne olduğunu bilmek istiyoruz.

ÇÖZÜM : Hakiki rotayı yani T'yi bulmak istiyoruz. Alt taraftaki sıralamada bilinmeyen T en sağdadır. Soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir hareket vardır. Bunun gibi soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir hareket var ise işareti E olanlar toplanır, W olanlar çıkarılır. O halde;

C D M V T

200° 2°30’E 202°30’ 10’W 192°30’

43

TARĠHÇE

• 12. yüzyılda pusulanın Çinliler tarafından bulunduğu sanınılıyor.

• 13. yüzyılda mıknatıs çubuğu pusula kadranının üstüne konan bir iğnenin üstüne yerleştirildi.

• 15. yüzyılda pusula iğnesinin gerçek kuzeyi göstermediği anlaşıldı.

44

• 1745, bir Ġngiliz olan Knight, çeliğin uzun süre mıknatısıyetini kaybetmiyecek şekilde mıknatıslama yöntemini buldu.

• 1837, Ġngiliz Deniz Kuvvetleri geminin demir bünyesinin pusulaya etkilerini araştırmaya başladı.

• 1862, sulu pusulalar kullanılmaya başlandı.

• 20. yüzyıl başları cayro pusulalar bulundu.

45

MANYETĠK PUSULA

• Bir manyetik pusula üç ana kısımdan oluşur:

• Pusula sephası,

• Pusula tası,

• Pusula kartı.

46

47

• Pusula sephası;

• Pusla tasını muhafaza etmek ve puslanın düzeltilmesi için gerekli teçhizat ile mıknatıs çubukları için özel yerleri içeren, geminin yalpalanması veya baş-kıç yapması nedeniyle meydana gelen hareketleri pusula tasına iletmeyen ahşap ve pirinçten yapılan bir sepha ve dolaptır.

48

• Pusla tası

• Pusula kartını taşıyan ve dış etkilerden koruyan, silindirik veya üstü camlı yarım küre şeklinde bir kaptır. Pusula tası manyetik olmayan madenlerden yapılır ve yalpa çemberine iki noktadan oturur.

49

• Pusula kartı

• 0° den 360° ye kadar saat yelkovanı yönünde taksimatlandırılmış, alimünyum, kağıt veya mikadan yapılmış bir disk şeklindedir. Kartın alt yüzünde ve 0° den 180° ler yönüne paralel bir şekilde konulmuş, Dünyanın yöneltici kuvvetiyle Manyetik Kutuplar doğrultusunu alan incecik ve birbirine paralel mıknatıs çubuklar vardır.

Magnetic Compasses A B C D E F

51 Manyetik Pusula Tası

52

1

2

3

4

5

53 Manyetik Pusula Düzelticileri

HEDEFE

KÜRELER AGAÇ TAKOZLAR

MIKNATIS ÇUBUKLAR

MEYĠL ÇUBUĞU

54

Manyetik Pusula Dengeleme Kangalları

Manyetik Pusula Dengeleme Kangalları

Manyetik Pusula Yapay Sapma Cetveli

56

MANYETĠK PUSULA TASHĠHĠ (DÜZELTĠMĠ)

• Gemi bünyesindeki daimi mıknatisiyet ve geçici yumuşak demirlerin oluşturduğu mıknatisiyet etkilerini sıfıra indirgemek mümkün değildir. Bu nedenle pusula düzeltimi, manyetik pusula ibresindeki sapmaları en aza indirgemek amaçlanmaktadır.

57

ÖN HAZIRLIKLAR

• 1- Manyetik pusulanın çevresinden manyetik alan oluşturacak maddeler uzaklaştırılır.

• 2-Köprüüstünde doğru akımla çalışan cihazlar varsa kapatılmalıdır.

• 3- Manyetik pusula düzeltimi yapacak kişinin üzerinde manyetik alan veya statik elektriğe sebep olabilecek madderi üzerinde taşımamalıdır.

58

• 4- Gemi bünyesindeki bumbalar, ambar kapakları, mataforalar gibi elemanlar yerine oturtulmalıdır.

• 5- Pusula tasında hava kabarcığı bulunmamalıdır.

• 6- Pusula ekseninin, pusula sephası/dolabı ekseni üzerinde olması gerekmektedir.

59

• 7- Pusulanın pruva gösterge hattının,gemi omurga hattı ile aynı doğrultuda olması kontrol edilmelidir.

• 8- Kuzey enlemlerde meyil çubuğunun kırmızı ucu yukarı gelecek şekilde bakraca yerleştirilmelidir. Güney enlemlerde ise mavi uç yukarı olamalıdır.

60

Manyetik pusulaya çok yakın olduğu takdirde, değişik sapmalara neden olan bazı manyetik maddeler :

a. Hareketli kürsülerde bulunan toplar,

b. Top başı cephane sandıkları ve içindeki cephane miktarındaki değişiklikler,

c. Manyetik yük,

d. Matafora dikmeleri,

e. Kablo rodaları,

f. Dümen evindeki metal kapı , kaporta , pencere , lumbuzlar,

61

g. Harita masalarının çekmeceleri,

h. Telefonlar,

i. Dümen veya mekanizmasının manyetik malzemeleri,

j. Pusula kürsüsüne yakın bulunan veri fişeği

tabancaları, çakı, kül tablası, saat, madeni saat

kordonu, gözlük çerçevesi, şapka teli, kemer tokası,

ve madeni kalemler,

k. Bacanın ısınması veya egzost boruları,

l. Filikalar.

62

Manyetik pusulaya çok yakın olduğu takdirde,

değişik sapmalara neden olan bazı elektriki

maddeler :

a. Elektrik motorları,

b. Manyetik kontrolörler,

c. Cayro ripiterleri,

d. Hoparlörler,

e. Elektrik göstergeleri,

f. Elektrik kaynakları,

g. Büyük güç devreleri,

63

h. Işıldaklar,

i. Elektrik kontrol tabloları veya süviçleri,

j. Cam silecekleri,

k. Selonoid tipteki dümen göstergeleri

(müşirleri),

l. Makine telgrafı,

m.Radar cihazı,

n. Telsiz alıcı / vericileri,

o. Voltaj regülatörleri,

p. Mayın tarama kuvvet devreleri.

64

Bakım, Muayene ve Tecrübe :

D/G Kangalları ;

(1) Manyetik alan kontrolü için en az senede bir

defa D/G mesahası yapılmalıdır.

(2) Haftada bir defa bakım için D/G dosyasına

uygun olarak en az dört saat süreyle sistem

çalıştırılmalıdır.

(3) Rutubeti yok etmek için ayda bir defa

bağlantı kutularının dreyn tapalarının açılarak

biriken su boşaltılmalıdır.

65

(4) Haftada bir defa her kangalın İzolasyon Direnci (tecridiyeti) kontrol edilmelidir. (En az 500.000 ohm.olmalıdır)

(5) Yapılan işlemlerin sonucu D/G dosyasındaki jurnal kısmına yazılmalıdır.

(6) D/G sistemine ait reosta, motor jeneratör grubu, kablo ve diğer aksamları icap ettiği şekilde düzenli olarak muayene ve kontrol edilmelidir.

(7) Overol esnasında fabrikalar tarafından D/G sisteminin kontrolü sağlanmalıdır

66

R

P

Pusulaya etki eden daimi mıknatısiyet gücü

Pusula

Q

67

Geminin pruva - pupa yönündeki daimi mıknatısiyeti P

Geminin kemere yönündeki daimi mıknatısiyeti Q

Geminin düşey yönündeki daimi mıknatısiyeti R „dir.

Bu kuvvetlerin değeri, gemide meydana gelen

mıknatıs kutupların durumuna göre + veya – olurlar ;

P kuvveti tarafından pusula ibresi geminin “Pruva

yönünde çekilirse” P +

P kuvveti tarafından pusula ibresi geminin “Pupa

yönünde çekilirse” P -

Q kuvveti tarafından pusula ibresi geminin “Sancak

Bordası yönünde çekilirse” Q +

68

Q kuvveti tarafından pusula ibresi geminin “İskele

Bordası yönünde çekilirse” Q -

R kuvveti tarafından pusula ibresi Geminin

“Omurgasına/deniz dibine doğru”çekilirse R +

R kuvveti tarafından pusula ibresi geminin “

Yukarısına/gök yüzüne doğru”çekilirse R -

69

MANYETĠK YOĞUNLUK

Dünya Mıknatısiyetine Geminin Etkisi

DÜNYA ÜZERİNDE YÖN KAVRAMI

YÖN

PUSULA

MANYETİK PUSULA CAYRO PUSULA

BOT PUSULASI

STANDART MANYETİK PUSULA

BOT PUSULASI

PUSULA ÇEŞİTLERİ

MANYETİK PUSULA

Pn

Mn

CAYRO PUSULA

Pn

Mn

ROTA AÇISI

BĠR MEVKĠDEN GEÇEN ENLEM PARALELĠNĠN KUZEYĠNDE VEYA GÜNEYĠNDE KALAN

BOYLAM YAYINDAN ĠTĠBAREN KERTE HATTINA KADAR

DOĞU VEYA BATI ĠSTĠKAMETĠNDE 90° YE KADAR ÖLÇÜLEN AÇIDIR.

ROTA

BĠR MEVKĠDEN GEÇEN ENLEM PARALELĠNĠN KUZEYĠNDE KALAN

BOYLAM YAYINDAN ĠTĠBAREN KERTE HATTINA KADAR SAAT ĠSTĠKAMETĠNDE

360° YE KADAR ÖLÇÜLEN AÇIDIR.

ROTA AÇISI C

ROTA AÇISI = ROTA

N xx E

N 68° E 068°

ROTA

ROTA ROTA AÇISI

C

ROTA = 180° - ROTA AÇISI

S xx E

S 50° E 180° - 50° Cn = 130°

ROTA Cn

ROTA ROTA AÇISI

C

ROTA = 360° - ROTA AÇISI

N xx W

N 50° W 360° - 50° Cn = 310°

ROTA Cn

ROTA ROTA AÇISI

C

ROTA = 180° + ROTA AÇISI S xx W S 70° W 180°

+ 70° Cn = 250°

ROTA Cn

ROTA

NĠSPĠ KERTERĠZ

HAKĠKĠ KERTERĠZ

A : HEDEFE B : PUSULA KARTI

C : CAYRO REPĠTERĠ

250

250

240

1’

x

1’ y

x + y

2 = 1852 , 3 m.

1 nautical miles = 1852,3 m. 6076 feet

x y

X= 6108 feet Y= 6046 feet

MESAFE

1 Deniz Mili (Nautical Miles): 1852,3 Metre. 1 Deniz Mili : 2000 Yarda (Yards)

1 Deniz Mili : 10 Gomina (Cables)

1 Fit (Feet) : 30,48 cm. 1 Fit : 12 İnç (Inch)

1 İnç (Inch) : 2,54 cm. 1 Kulaç (Fathom) : 183 cm.

1 Kulaç : 6 Fit

DURDUR

EKVATOR ÜZERĠNDE 100 = 10 x 60’ = 600’ = 600 NM

100

A

B