kernbegrip inhoud werkopdragte - wonderboom … van chromosome meiose hersien die mitose-proses om...

DNA - kode van die leweKernbegrip Inhoud Werkopdragte

Struktuur en funksie van die kern Bou van selkern• Membraan met porieë• Nukleoplasma• Chromatiennetwerk + chromosome

DNA : Struktuur , koppeling en replikasie DNA en RNA is nukleïnsure wat uit nukleotiede bestaanLigging van DNAGeskiedenis van die ontdekking van DNA-molekuleKoppeling van nukleotiede om dubbelheliks te vorm

Komponente van die DNA-molekule:• Stikstofbasisse + Waterstofbinding• Suiker• Fosfaat

Funksies van DNA:• Dra erflike eienskappe• Beheer die struktuur + funksies van die sel

DNA-replisering:• Wanneer + waar vind dit plaas ?• Proses van replisering• Betekenis van DNA replisering

DNA-vingerafdrukke:• DNA-profiel• Gebruike van DNA-vingerafdrukke• Koste , etiek en gevolge van interpretasiefoute

rakende DNA-vingerafdrukke + forensiese ondersoeke

Praktiese aktiwiteit:DNA – ekstraksie

Model + diagram:Bou van leeragtige DNA-molekule

RNA-struktuur Ligging + bou van RNAVerskillende soorte RNAFunksies van RNAOoreenkomste + verskille tussen DNA + RNA

Model + diagram:Bou van RNa-molekule

Proteïensintese Bou van proteïeneRol van DNA + RNA in prote ï ensintese:

• Transkripsie• Translasie

Skematiese voorstelling van DNA-replikasie + proteïensintese

Geen mutasies Definisie van mutasiesEffek van mutasies op proteïensintese

DNA-volgorde en verwantskappe tussen organismes

Gr 11 Filogenetiese bome

MeioseKernbegrip Inhoud Werkopdragte

Chromosome Ligging + struktuur van chromosomeChromosoomgetal en GeneGetal chromosome bepaal die eienskappe van organismeVerskille tussen:

• Haploïed + diploïed• Geslagselle + somatise selle• Gonosome + outosome

Funksies van chromosomeMeiose Hersien die Mitose-proses om rol van Mitose +

Meiose te verduidelikDefinieër MeiosePlek waar Meiose plaasvind in plante + diereProses van Meiose:

• DNA-replikasie vind plaas tydens Interfase• Eerste + Tweede deling ( verandering van

chromosome) Belangrikheid van MeioseEffek van abnormale deling wat lei tot DownsindroomPoliploïdie + BiotegnologieVergelyking tussen Mitose + Meiose:

• Plek waar dit plaasvind• Doel van die proses• Verskille + ooreenkomste

Ondersoek + teken mikroskoopplaatjies en/of mikrograwe van verskillende stadiums van meiose en seldeling

Genetika en Genetiese manipulasie:Kernbegrip Inhoud Werkopdragte

Inleiding Definisie van GenetikaMendel as vader van Genetika + sy eksperimente:

• Dominansie• Segregasie

Konsepte van oorerwing Defenisies: Gene , allele , dominant , ressesief , monohibriede kruisings , fenotipe en genotype , homosigoties en heterosigoties , volledige dominansie , onvolledige dominansie , ko-dominansie , meervoudige allele , poligenetiese oorerwing , geslagsgekoppelde gene , kariotipe , cloning , genetiese modifikasies , menslike genoom

Ondersoek + trek grafieke mbt dominante en ressesiewe eienskappe:

- Los + vasgehegde oorbel- Gerolde + ongerolde tong- Reguit + krom pinkie

Maak interpretasies van gegewe

Mutasies:• Verskil ts geenmutasie +

chromosoommutasie• Wanneer vind mutasies plaas ?• Tipes mutasies• Effek van mutasies wat lei tot abnormaliteite:

- Albinisme- Hemofilie- Sekelselanemie

kariotipe van organismes

Genetiese probleme Oplos van monohibriedkruisings tot by F ² generasie: • Volledige + onvolledige dominansie• Ko-dominansie• Geslagsbepaling• Oorerwing van hemofilie , kleurblindheid en

geslagsgekoppelde siektesInterpretasie van stambome

Genetiese maipulasie , etiek en wetgewing Wat is genetiese manipulasie ?Belangrikheid van genetiese maipulasie:

• In medisyne• In landbou

Etiek + wetgewing rondom:• Genetiese toetsing• Genetiese manipulasie• Kloning

Etiese kwessiesGeloofsoortuigings , houdings en waardes aangaande genetiese afwykings / siektes

Evolusie:Kernbegrip Inhoud Werkopdragte

Inleiding Verskil ts hipotese + teorieOntwikkeling van evolusie-teorie Erasmus Darwin

• Idees oor evolusieJean Baptiste de Lamarck

• 2 verskillende teorieë• Voorbeelde van teorieë• Redes vir verwerping van teorie

Alfred Wallace• Natuurlike seleksie as verduideliking van

evolusieCharles Darwin

• Teorie van evolusie deur natuurlike seleksie- Historiese ontwikkeling- Waarnemings waarop Darwin se teorie

gebasseer is- Darwin se teorie van natuurlike seleksie- Toepassing van Darwin se teorie- Natuurlike seleksie vs Kunsmatige seleksie- Voorbeelde van kunsmatige seleksie by plante

+ diere

Praktiese ondersoek:Toon variasie in nakomelinge geproduseer , bv. Plant van mosterdsade

Demonstreer beginsels van natuurlike seleksie dmv kamoeflering + voorkoming van predasie

Vorming van nuwe spesies Defineer begrip spesie , allopatriese spesiasie , simpatriese spesiasie.Spesiasie is meganisme om nuwe spesies te produseer.Voorbeelde van voortplantingsisolasie:

• Voortplanting op verskillende tye• Spesifieke hofmakery• Aanpassings van plante by verskillende

bestuiwers• Ontwikkeling van onvrugbare nakomelinge

Bewyse van evolusie Bewyse:• Fossielrekord• Wysigings deur afstamming• Biogeografie• Genetika

Variasie as ‘n verklaring vir evolusie:• Meiose• Mutasies• Voortplanting

Menslike evolusie Die mens se plek in die DiererykEienskappe wat mens met ander primate deelEienskappe wat mens van ander primate onderskeiTendense in menslike evolusie:

• Veranderinge in bou van mensEvolusie vanaf aapagtiges tot by die mensBydraes van Afrika-fossiele tot die kennis van menslike evolusie.Uit – Afrika hipotese

Kaartwerk:Dui verloop van menslike evolusie aan.Beklemtoon fossiele uit Afrika en die ooreenkoms tussen die verskillende fossiele.

Evolusie soos tans waargeneem Voorbeelde van evolusie deur natuurlike seleksie wat vandag voorkom:

• Ontstaan van DDT-weerstandigheid van insekte

• Ontstaan van middelweerstandige bakterieëAlternatiewe verduideliking vir die oorsprong en ontwikkeling van lewe

Konflik tussen wetenskap + geloofsoortuigingsGodsdienstige + kulturele geloofsoortuigingsKombinasie van wetenskap + geloofsoortuigings

Plantreaksies op die omgewing:Kernbegrip Inhoud Werksopdragte

Planthormone Algemene funksies van vlg hormone:• Ouksiene• Gibberelliene• Absissiensuur

Rol van Ouksiene in GeotropismeRol van Ouksiene in FotoperiodismeGebruik van planthormone in Landbou:

• Wortelvorming by steggies• Produsering van vrugte sonder pitte• Rypwording van vrugte• Voorkoming van voortydige vrugafsnyding• Toename in grootte van vrugte• Stimulering van ontkieming• Beheer van onkruid

Praktiese ondersoek:• Geotropisme• Fototropisme

Plantverdedigingsmeganismes Chemiese verdedigingsmeganismesMeganiese verdedigingsmeganismes

Dierreaksies op die omgewing:Kernbegrip Inhoud Werkopdragte

Inleiding Twee verskillende soorte ko ö rdinasiestelsels: • Senuweestelsel• Endokriene stelsel

Praktiese ondersoek:Response van Invertebrata ,bv. Houtluise , op lig en humiditeit

Menslike senuweestelsel

Sentrale Senuweestelsel

Noodsaaklikheid van senuweestelsel:• Reaksie op stimuli• Koördinaise van verskillende

liggaamsaktiwiteite

Ligging en funksies:• Serebrum• Hipotalamus• Serebellum• Medulla oblongata• Rugmurg

Effekte van sekere dwelmmiddels op die senuweestelsel:

• Dagga• Heroïen• Ecstasy• Tik

Model:Menslike breinDiagram van uitwendige struktuur van brein

Perifere senuweestelsel Ligging + funksie van Perifere senuweestelselOutonome senuweestelsel Ligging + funksies van Outonome senuweestelsel

• Simpatiese + Parasimpatiese senuweestelselSiektes van senuweestelsel Oorsake , simptome , behandeling van :

• Alzheimer se siekte

Struktuur + funksionering van senuwee

Refleksboog

Bou van ‘n neuron

Struktuur + funksies van verskillende soorte neuroneOordrag van senuwee-impulse

Verskil tussen refleksboog + refleksaksie

Struktuur van refleksboog

Voorbeeld van refleksboog

Belangrikheid van refleksboog

Diagramme om verskillende soorte neurone te toon.

Diagram van dwarssnit deur die refleksboog

Reseptore Definisie + soorte stimuliMenslike oog Struktuur + funksie van verskillende dele van die

oog

Funksionering van oog mbt:• Beeldvorming• Binokulêre visie• Akkomodasie• Pupilmeganisme

Aanpassings van verskillende dele van die oog vir hul besonderse funksies

Behandeling van vlg oogdefekte:• Bysiendheid / Miopie• Versiendheid / hipermetropie• Astigmatisme• Katarakte

Model van die oog

Ondersoek pupilmeganisme

Dissekteer + skets van inwendige oog

Demonstrasie van blinde kol

Menslike oor Struktuur + funksies van verskillende dele van menslike oorFunksionering van oor mbt:

• Gehoor• Balans

Aanpassings van verskillende dele van menslike oor vir hul funksies.

Oorsake + behandeling van vlg gehoordefekte:• Middeloorinfeksie• Doofheid

Verband tussen gehoordefekte + spraakprobleme

Gebruik van vingertaal deur dowes

Gesindhede teenoor die regte van persone met doofheid en blindheid.

Model van oor

Menslike Endokriene Stelsel:Kernbegrip Inhoud Werkopdragte

Inleiding Definisie van chemise koördinasieVerskille ts Endokriene en Eksokriene kliereEienskappe van hormone:

Identifiseer verskillende endokriene kliere in menslike torso

• Organise chemise boodskappers• Proteïenagtig• Het spesifieke uitwerking op organe• Werking in integrale sisteem

Endokriene kliere Ligging + funksies van hormone deur vlg kliere geproduseer :

• Hipotalamus / ADH• Pituïtêre klier / GH / TSH / FSH / LH /

Prolaktien• Adrenaalklier / Adrenalien / Aldosteroon• Pankreas / Insulien / Glukagon• Ovarium / Estrogeen / Progesteroon• Testis / Testosteroon• Tiroïed / Tiroksien

Negatiewe terugvoermeganisme:• Beginsels van negatiewe terugvoer• Voorbeeld van TSH + Tiroksien

Mediese abnormaliteite Oorsake , voorkoming , simptome , behandeling van vlg siektes:

• Diabetes• Tiroïedversteurings• Groeiversteurings• Onvrugbaarheid

Temperatuurregulering:

Kernbegrip Inhoud WerkopdragteTemperatuur regulering Struktuur + funksies van verskillende dele van die

vel.Diagram van deursnit deur die vel.

Noodsaaklikheid om liggaamstemperatuur te reguleer.

Rol van vlg in temperatuur regulering:• Sweet• Vasodilitasie• Vasokonstruksie

Aanpassings van verskillende dele van die vel vir temperatuur regulering.

Definisie van hipotermie + hipertermie

Voorkomingsmaatreëls teen hipotermie + hipertermie.

Gedragsmeganismes van Ektoterme en Endoterme diere , nl. Reptiele , soogdiere en voëls.

Voortplanting:

Kernbegrip Inhoud WerkopdragteVergelyking tussen ongeslagtelike en geslagtelike voortplanting

Definisie van ongeslagtelike en geslagtelike voortplanting.Voordele + nadele van ongeslagtelike voortplantingVoordele + nadele van geslagtelike voortplanting.Rol van ongeslagtelike voortplanting in die vermeerdering van plante.

Lewenssiklusse van plante Definisies : Generasiewisseling , haploïed , diploïed

Skematiese voorstelling van lewenssiklusse om generasiewisselling te toon:

• Mosplant• Varingplant

( geen detail van voortplantingsstrukture )Lewenssiklusse van insekte Definisies : metamorfose , volledige en onvolledige

metamorfoseSkematiese diagramme van volledige en onvolledige metamorfoseVoordele + nadele van volledige metamorfoseVoordele + nadele van onvolledige metamorfose

Blomme as voortplantingsstrukture Definisie van bestuiwing.Verskil tussen self + kruisbestuiwing.Ontwikkeling van saad + vrug.Belangrikheid van sade.Saad as bron van voedsel.Gebruik van saadbanke om biodiversiteit te handhaaf.

Bestudeer + beskryf ‘n SA- voorbeeld van :

• Windbestuifde blom , nl. Gras / mielies

• Insekbetsuifde blom , nl. Erythrina

• Voëlbestuifde blom , nl. AloeVoortplantingstrategieë by diere Rol van voortplantingstrategie ë vir voortplanting in

verskillende omgewings:• Hofmakery• Uitwendige bevrugting vs inwendige

bevrugting• Oviparie , ovovivipaar , vivipaar• Amniotiese eier• Prekosiale en altrisiële ontwikkelling• Ouersorg

Oes van eierselle vir menslike gebruik.

Beskryf voortplantingsstartegie van 1 dierspesie.Analiseer die effektiwiteit van hierdie voortplantingsstrategie vir oorlewing van hierdie dier.

Menslike voortplanting:

Kernbegrip Inhoud WerkopdragteInleiding Skematiese oorsig van die menslike siklusStruktuur van manlike en vroulike voortplantingstelsels

Manlike voortplantingstelsel:

• Ligging + funksies van Testis• Diagram van manlike geslagsorgane• Ontwikkelling van sekondêre kenmerke

tydens puberteit onder die invloed van testosteroon

Vroulike voortplantingstelsel:

• Ligging + funksies van ovarium• Inwendige struktuur van ovarium om

ontwikkeling van Graafse follikel in verskillende stadiums te toon , corpus luteum + funksies van elke deel

• Identifikasie op diagram v vlg:- Fallopiese buise + ovariums- Uterus + wande van endometrium- Vagina + uitwendige opening

Bestudeer die manlike + vroulike voortplantingstelsels.

Skets dwarssnit van testis + ovarium.

• Ontwikkeling van sekondêre kenmerke tydens puberteit onder die invloed van Estrogeen + Progesteroon

Gametogenese Definisies : Gametogenese , oögenese , spermatogenese.Proses van spermatogeneseStruktuur + funksies van verskillende dele van spermselProses van oögeneseStruktuur + funksies van verskillende dele van ovum

Diagram van spermsel + ovum.

Ovulasie + Menstruasie Menstruele siklus bevat uterale + ovariale siklus.

Ovariale siklus:• Verskillende stadiums in ontwikkeling van

Graafse follikel.• Volwasse Graafse follikel.• Ovulasie.• Verandering in corpus luteum.

Uterale siklus : veranderinge wat plaasvind in uteruswand totdat menstruasie plaasvind.

Hormonale beheer van menstruele siklusNegatiewe terugvoer meganisme : FSH , LH , Estrogeen , Progesteroon

Bevrugting en implantering Defenisies : koppulasie , bevrugting

Ligging + proses van bevrugting.Ontwikkeling van sigoot in morula , dan in blastosist , dan in embrio

Implantering en rol van Estrogeen + Progesteroon

om swangerskap te onderhou.Gestasie / swangerskap Identifikasie + funksionering van vlg dele van

ontwikkelende embrio:• Chorion + chorioniese villi• Amnion + amniotiese vloeistof• Naelstring + plasenta

Stadiums in natuurlike geboorteprosesKontrasepsie / geboortebeperking Definisie : kontrasepsie

Verskillende metodes van kontrasepsie:• Natuurlike metode• Meganiese versperrings• Chemise middels• Chirurgiese metodes

Effek van kontrasepsiepille op die produksie van FSH.Geloofsoortuigings + kulturele oortuigings mbt kontrasepsie.

Ondersoek die houdings van verskillende culture mbt kontrasepsie.

Seksueel oordraagbare siektes Oorsake , verspreiding , simptome , behandeling en voorkoming van:

• Sifilis• Gonoree

Bevolkingsekologie:

Kernbegrip Inhoud WerkopdragInleiding Definisie + verwantskap tussen :

spesies , habitat , bevolking , gemeenskap , ekosisteem , ekologie , ekologiese nis

BevolkingsgrootteDefinisie + impak v vlg op bevolkingsgrootte:

• Nataliteit• Mortaliteit• Immigrasie + Emigrasie + migrasie•

Aspekte wat bevolkingsgrootte be ï nvloed: • Dravermoë• Omgewingsweerstand• Effek van jaarlikse en seisoenale fluktuasies

op bevolkingsgroei•

Eeienskappe van bevolkingsgroeivorme:• Geometriese / J-vormige groeivorm• Logistiese / S-vormige groeivorm•

Bepaling van bevolkingsgrootte:• Direkte tegniek / Sensus• Indirekte tegniek / Merk-en-hervangmetode

Menslike bevolkings Tendense in groei van menslike bevolking tot en met 1650 en vanaf 1650 tot nou.Voorspelling van menslike bevolkinggroei in SA vir

die volgende 20 jaar.Interpretasie van bevolkingsgroeigrafieke mbt ouderdom + geslag in ontwikkelde en ontwikkellende lande.Effek van groei in menslike bevolking op die omgewing mbt:

• Betekenis van “ekologiese voetspoor”• Vergelyking van “ekologiese voetspoor” in

ontwikkelde en ontwikkellende lande• Effek van menslike bevolkingsgroei op die

omgewingMenslike eise vs Bewaring van die natuurlike omgewing:

• Jagbedryf en stropery• Volhoubare benutting van natuurlike

hulpbronne• Skepping en bestuur van Wildreservate

Sosiale organisasie Voorbeelde van sosiale organisasie wat oorlewing bevoordeel:

• Troppe of swerms as teen-predasie strategie• Pakke as ‘n suksesvolle jagstrategie• Dominante broeipare• Verdeling van arbeid in ‘n kolonie

Navorsing van 1 voël / soogdierspesie in SA.

Gemeenskapstruktuur:

Kernbegrip Inhoud Werkopdrag

Interaksie in ‘n gemeenskap Definisie: Gemeenskap , produsente , verbruikers , ontbindersInteraksie in ‘n gemeenskap en die effek op ander spesies in die gemeenskap:

• Predasie- 2 voorbeelde uit SA• Kompetisie- Intraspesifieke kompetisie- Interspesifieke kompetisie- Beginsel van kompeterende uitsluitsel• Hulpbronverdeling- Defenisie- Maniere van hulpbronverdeling- Hulpbronverdeling by plante- Hulpbronverdeling by diere• Simbiose- Defenisie + 3 voorbeelde- Parasitisme

Defenisie + As vorm van predasie + 2 vbe uit SA +Insident van parasitiese infeksies in verskillende dele in SA

- MutualismeDefenisie + 2 vbe uit SA

- KommensialismeDefenisie + 2 vbe uit SA

Menslike invloed op die Gemmenskapstruktuur

Menslike ingryping om Gemeenskapstrukture te beheer , bv. uitdunning van olifanteImpak van menslike aktiwiteite op Gemenskapstrukture , bv. landbou en stedeEstetiese waarde van plekke in SA met groot

Biodiversiteit.

Gemeenskap verander met verloop van tyd:

Kernbegrip Inhoud WerkopdragEkologiese suksessie Defenisie

Verskillende soorte suksessie:• Primêre suksessie• Sekondêre suksessie

Ondersoek 1 vb van primêre en sekondêre suksessie in die onmiddelike omgewing.

Ondersoek die gemeenskapstruktuur mbt habitat + veranderinge in die habitat :

• Kwadrante / transekte / wippe• Bespreek die belangrikheid van

steekproewe

LEWENSWETENSKAP GR 122013ASSESSERINGSPLAN

Datum Tipe Assessering Inhoud19 Feb. 2013 Toets 1 Nukleïnsure , Seldeling , Genetika5 Mrt. 2013 Hipotese - prakties Genetika22 Mrt. 2013 Opdrag Downsindroom10 Mei 2013 Praktiese eksperiment Refleksaksie

29 Mei 2013 Junie eksamen23 Jul 2013 Toets 226 Aug 2013 Voorbereidende

eksamen21 Okt 2013 Finale eksamen