gedwongen tenuitvoerlegging lastens echtgenoten · 2014-12-17 · faculteit rechtsgeleerdheid...
Post on 05-Jul-2020
9 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2013-2014
GEDWONGEN TENUITVOERLEGGING LASTENS
ECHTGENOTEN
Masterproef van de opleiding
‘Master in de Rechten’
Ingediend door
Inès Staessens
(studentennr. 00901336)
Promotor: Prof. dr. Karen Broeckx
Commissaris: Prof. dr. Piet Taelman
II
III
DANKWOORD
In dit dankwoord wil ik mij richten tot de personen die mij de nodige hulp en steun verschaft hebben bij
het schrijven van deze masterproef.
Vooreerst wil ik mijn promotor, prof. dr. Karen Broeckx, bedanken voor het aanreiken van dit boeiend
onderwerp en de mogelijkheid om onder haar hoede mijn masterproef uit te werken.
Verder wil ik een woord van dank richten tot de raadsheren Sven Mosselmans en Bart De Temmerman en
tot advocaat Marleen Heymans. Zij maakten, ondanks hun drukke agenda, tijd vrij om op een aantal
praktijkgerichte vragen een gepast antwoord te geven. Hun inzichten en ervaring waren bijzonder nuttig
bij het kritisch uitwerken van deze masterproef.
Ten slotte wens ik ook mijn beide ouders te bedanken voor de zorg en de opvoeding die mij ertoe gebracht
hebben een gedrevenheid aan de dag te leggen waar ik bij het onderzoek van deze masterproef de vruchten
heb van kunnen plukken.
IV
INHOUDSOPGAVE
INLEIDING…………………………………………………………………………………………………………………………...............1
TITEL I. HET HUWELIJKSVERMOGENSRECHT………………………………………………………………2
Hoofdstuk 1. Algemeen…………………………………………………………………………………………………………………2
Hoofdstuk 2. De rechten en plichten van echtgenoten……………………………………………………………….3
Afdeling 1. Algemeen………………………………………………………………………………………………………………………...3
Afdeling 2. Bescherming van de gezinswoning…………………………………………………………………………………….4
§ 1. Artikel 215, § 1 BW………………………………………………………………………………………………………...4
A. Voorwerp van de bescherming………………………………………………………………………………..4
B. Draagwijdte van de bescherming…………………………………………………………………………….5
§ 2. De woning van de zelfstandige – verklaring van onbeslagbaarheid……………………………………...5
A. De Wet van 25 april 2007………………………………………………………………………………………5
B. Recent wetsontwerp……………………………………………………………………………………………..10
Afdeling 3. Hoofdelijkheid inzake schulden voor de huishouding en de opvoeding van de kinderen………10
§ 1. Achtergrond…………………………………………………………………………………………………………………..10
§ 2. Draagwijdte van artikel 222 BW……………………………………………………………………………………..11
A. Hoofdelijkheid voor huishoudelijke schulden………………………………………………………...11
B. Hoofdelijkheid voor schulden voor de opvoeding van de kinderen…………………………..13
C. Buitensporige schulden………………………………………………………………………………………...14
§ 3. Procedurele aspecten……………………………………………………………………………………………………...15
Hoofdstuk 3. Het wettelijk stelsel……………………………………………………………………………………………….15
Afdeling 1. Algemeen………………………………………………………………………………………………………………………15
§ 1. Keuze voor het wettelijk stelsel………………………………………………………………………………………15
§ 2. Overgangsregeling…………………………………………………………………………………………………………16
Afdeling 2. Kwalificatie van de vermogens………………………………………………………………………………………..18
V
Afdeling 3. Baten……………………………………………………………………………………………………………………………..18
§ 1. Baten van het eigen vermogen………………………………………………………………………………………...18
A. Goederen eigen door hun oorsprong……………………………………………………………………...18
B. Goederen eigen door hun aard………………………………………………………………………………19
§ 2. Baten van het gemeenschappelijk vermogen……………………………………………………………………20
A. Specifieke gemeenschappelijke goederen………………………………………………………………20
B.Restcategorie………………………………………………………………………………………………………..21
§ 3. Recent wetsontwerp……………………………………………………………………………………………………….21
Afdeling 4. Lasten……………………………………………………………………………………………………………………………24
§ 1. Algemeen……………………………………………………………………………………………………………………...24
§ 2. Het definitief passief ……………………………………………………………………………………………………..25
A. Eigen schulden…………………………………………………………………………………………………….25
B. Gemeenschappelijke schulden………………………………………………………………………………28
§ 3. Het voorlopig passief……………………………………………………………………………………………………..30
Afdeling 5. Executieaspecten…………………………………………………………………………………………………………….31
§ 1. Verhaalbaarheid van de eigen schulden …………………………………………………………………………..31
A. Algemene regel…………………………………………………………………………………………………..31
B. Uitzondering: uitbreiding van het verhaalsrecht…………………………………………………….33
§ 2. Verhaalbaarheid van de gemeenschappelijke schulden…………….…………………………………….....36
A. Algemene regel…………………………………………………………………………………………………...36
B. Uitzondering: beperking van het verhaalsrecht……………………………………………………….39
§ 3. Verhaalsrechten na ontbinding huwelijksvermogensstelsel……………………………………………….40
§ 4. Schulden tussen echtgenoten…………………………………………………………………………………………..42
Hoofdstuk 4. Het stelsel van de algehele gemeenschap……………………………………………………………43
Hoofdstuk 5. Het stelsel van scheiding van goederen………………………………………………………………45
Afdeling 1. Algemeen………………………………………………………………………………………………………………………45
§ 1. Keuze voor het stelsel van scheiding van goederen…………………………………………………………..45
§ 2. Overgangsregeling…………………………………………………………………………………………………………46
VI
Afdeling 2. De zuivere scheiding van goederen………………………………………………………………………………….46
§ 1. Algemeen……………………………………………………………………………………………………………………...46
§ 2. Activa…………………………………………………………………………………………………………………………...46
§ 3. Passiva………………………………………………………………………………………………………………………….48
§ 4. Executieaspecten…………………………………………………………………………………………………………...49
A. Verhaal op de eigen goederen……………………………………………………………………………….49
B. Verhaal op de goederen in onverdeeldheid…………………………………………………………….50
C. Schulden tussen echtgenoten………………………………………………………………………………...52
Afdeling 3. Afwijkingen aan de zuivere scheiding van goederen…………………………………………………………52
Hoofdstuk 6. Kritische analyse van het huwelijksvermogensrecht………………………………………...55
Afdeling 1. Voorgestelde wetswijzigingen inzake het huwelijksvermogensrecht…………………………………..55
Afdeling 2. Verhaalbaarheid beroepsschulden – kritiek………………………………………………………………………56
TITEL II. HET SAMENWONINGSVERMOGENSRECHT………………………………………………...58
Hoofdstuk 1. De feitelijke samenwoning…………………………………………………………………………………...58
Hoofdstuk 2. De wettelijke samenwoning………………………………………………………………………………….59
TITEL III. HET FAILLISSEMENT…………………………………………………………………………………………61
Hoofdstuk 1. De gefailleerde is gehuwd onder het wettelijk stelsel………………………………………...61
Afdeling 1. Executieaspecten…………………………………………………………………………………………………………….61
Afdeling 2. Gevolgen van de verschoonbaarheid………………………………………………………………………………...63
Hoofdstuk 2. De gefailleerde is gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen………...64
Afdeling 1. Executieaspecten…………………………………………………………………………………………………………….64
Afdeling 2. Gevolgen van de verschoonbaarheid………………………………………………………………………………...65
Hoofdstuk 3. De gefailleerde woont samen……………………………………………………………………………….66
VII
Afdeling 1. De gefailleerde woont feitelijk samen………………………………………………………………………………66
Afdeling 2. De gefailleerde woont wettelijk samen……………………………………………………………………………..66
TITEL IV. DE COLLECTIEVE SCHULDENREGELING…………………………………………………...67
Hoofdstuk 1. De verzoeker is gehuwd………………………………………………………………………………………..67
Afdeling 1. Algemeen………………………………………………………………………………………………………………………67
Afdeling 2. De verzoeker is gehuwd onder het wettelijk stelsel……………………………………………………………67
Afdeling 3. De verzoeker is gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen………………………………..69
Hoofdstuk 2. De verzoeker woont samen…………………………………………………………………………………..69
Afdeling 1. De verzoeker woont feitelijk samen…………………………………………………………………………………69
Afdeling 2. De verzoeker woont wettelijk samen………………………………………………………………………………..69
TITELV. DE FISCALE SCHULDEISER………………………………………………………………………………...70
Hoofdstuk 1. De belastingplichtige is gehuwd…………………………………………………………………………..70
Hoofdstuk 2. Specifieke regels in geval van feitelijke scheiding……………………………………………...72
Hoofdstuk 3. De belastingplichtige woont wettelijk samen……………………………………………………..74
TITEL VI. REVINDICATIEPROBLEMATIEK…………………………………………………………………….74
BIBLIOGRAFIE………………………………………………………………………………………………………………………VIII
BIJLAGE: PRAKTIJKGERICHTE VRAGEN……………………………………………………………………XVI
1
INLEIDING
1. Wat voorligt is een masterproef dat de invloed van de gezinssituatie op de vermogensrechtelijke status
van de insolvente persoon onderzoekt. Volgende structuur zal hierbij worden gehanteerd.
In titel I wordt het huwelijksvermogensrecht geanalyseerd. Hierbij wordt, naast het secundair
huwelijksvermogensstelsel, tevens aandacht besteed aan een aantal belangrijke vermogensrechtelijke
bepalingen van het primair huwelijksstelsel. Wat betreft het secundair huwelijksvermogensstelsel, maakt
naast het wettelijk stelsel ook het stelsel van de algehele gemeenschap en het stelsel van scheiding van
goederen het voorwerp uit van deze bespreking. Bovendien zal het huidig huwelijksvermogensrecht vanuit
kritisch oogpunt worden benaderd.
Titel II behandelt het samenwoningsvermogensrecht, waarbij de vermogensrechtelijke aspecten van zowel
de wettelijke samenwoning als de feitelijke samenwoning beknopt aan bod komen. Niet alle koppels
kiezen er namelijk voor in het huwelijk te treden, maar geven niet zelden de voorkeur aan een
buitenhuwelijkse samenleving. Het is dan ook bijzonder relevant te wijzen op de vermogensrechtelijke
verschilpunten tussen het huwelijk enerzijds en andere samenwoningsvormen anderzijds.
In titel III en titel IV wordt aandacht besteed aan het faillisement en de collectieve schuldenregeling. Deze
bijzondere procedures worden in aanzienlijke mate gecompliceerd wanneer de insolvente persoon gehuwd
is. De executierechtelijke aspecten worden op systematische wijze uiteengezet, waarbij telkens een
onderscheid wordt gemaakt tussen de hypothese waarbij de insolvente persoon hetzij gehuwd is onder het
wettelijk stelsel, hetzij gehuwd is onder het stelsel van scheiding van goederen en, bij wijze van
vergelijking, de hypothese waarbij de insolvente persoon hetzij feitelijk samenwoont, hetzij wettelijk
samenwoont.
In titel V wordt nadere toelichting gegeven bij de bijzondere ‘fiscale’ verhaalsrechten in geval de
belastingplichtige gehuwd is. Deze bijzondere ‘fiscale’ verhaalsrechten worden weergegeven in de
artikelen 393bis en 394 WIB. Aan deze bepalingen gaat een lange voorgeschiedenis vooraf. Het
verhaalsrecht van de fiscus om zich op de goederen van de echtgenoten te verhalen heeft immers om
diverse redenen het voorwerp uitgemaakt van talrijke wetswijzigingen.1 In eerste instantie wordt nadere
duiding gegeven bij de aard van de in vernoemde bepalingen omschreven verhaalsrechten in geval de
echtgenoten gehuwd zijn. Vervolgens wordt eveneens aandacht besteed aan de specifieke maatregelen die
genomen werden om de feitelijk gescheiden echtgenoten te beschermen tegen de invordering van
1 Voor een overzicht van de verscheidene wetswijzigingen, zie M. DELANOTE, Schuld en executie: een onderzoek naar de reikwijdte van de fiscale titel, Brugge, die Keure, 2010, 389-394.
2
belastingschulden die gevestigd zijn op naam van één van hen. Ten slotte wordt vermeld dat ook ten
aanzien van wettelijk samenwonenden een bijzonder fiscaal regime werd voorzien.
TITEL I. HET HUWELIJKSVERMOGENSRECHT
Hoofdstuk 1. Algemeen
2. Het huwelijksvermogensrecht bevat het geheel van rechtsregels die enerzijds de vermogensrechterlijke
belangen tussen de echtgenoten regelt en anderzijds hun vermogensverhouding ten opzichte van derden
bepaalt.
Het huwelijk creëert dus niet louter persoonlijke gevolgen, maar tevens vermogensrechtelijke gevolgen
die niet door het gemeen recht worden beheerst. De wetgever was immers de mening toegedaan dat het
huwelijk niet enkel een levensgemeenschap doet ontstaan, maar ook een vermogensrechtelijke relatie met
zich meebrengt, die zowel tussen de echtgenoten als tegenover derden door een specifieke
huwelijksvermogensrechtelijke regeling moet worden beheerst.2
Binnen het huwelijksvermogensrecht maakt de wetgever een belangrijk onderscheid tussen enerzijds het
primair huwelijksstelsel en anderzijds het secundair huwelijksvermogensstelsel.
3. Het primair huwelijksstelsel betreft de wederzijdse vermogensrechtelijke rechten en plichten van de
echtgenoten. Dergelijke rechten en plichten worden opgesomd in de artikelen 212 tot 224 BW.
Het primair huwelijksstelsel omvat echter niet louter vermogensrechtelijke aspecten, zoals bij wijze van
voorbeeld de bescherming van de gezinswoning, maar regelt tevens een aantal persoonsrechtelijke
elementen zoals bijvoorbeeld de getrouwheidsplicht. Daarnaast behelst het primair stelsel ook een aantal
regels die een gemengd karakter vertonen, zoals bijvoorbeeld de hulpplicht.3
Het primair huwelijksstelsel wordt primair genoemd omdat de wetgever deze regels beschouwt als de
essentie van het huwelijk. De artikelen 212 tot 224 BW hebben door dit uitgangspunt dan ook een
imperatief karakter, waarvan niet kan worden afgeweken (art. 212, tweede lid BW). Het zijn een reeks van
artikelen die bedoeld zijn om de gehuwden een wettelijk kader te bieden dat hen ten overstaan van elkaar
2 W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 56. 3 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 56-57.
3
beschermt.4
Het primair huwelijksstelsel geldt voor alle gehuwden. Hierbij is het irrelevant voor welk
huwelijksvermogensstelsel de echtgenoten hebben geopteerd (art. 212, eerste lid BW). Bovendien zijn
deze regels uiteraard enkel van toepassing voor wie kiest voor het huwelijk. Samenwoners zijn dan ook
niet onderworpen aan de bepalingen van het primair huwelijksstelsel.
4. Iedereen huwt onder een welbepaald huwelijksvermogensstelsel. Ofwel is dit het stelsel waarvoor men
men uitdrukkelijk opteert in zijn huwelijkscontract, ofwel is dit - bij gebreke aan een huwelijkscontract -
het wettelijk huwelijksvermogensstelsel.
Het secundair huwelijksvermogensstelsel, opgenomen in de artikelen 1387 tot 1474 BW, regelt de
huwelijksvermogensstelsels, en behelst de regels binnen dewelke echtgenoten hun keuze kunnen uiten met
betrekking tot een bepaald huwelijksvermogensstelsel en een huwelijkscontract kunnen opmaken.
Hiernaast bevat het secunair huwelijkvermogensstelsel ook de regels die het wettelijk
huwelijksvermogensstelsel beheersen. Ten slotte werden in dit deel ook de bepalingen voor de wijziging
van het huwelijksvermogensstelsel opgenomen.5
Wanneer gehuwden geen huwelijkscontract hebben afgesloten vallen zij automatisch onder het wettelijk
stelsel. Het nut van het opmaken van een huwelijkscontract situeert zich op twee vlakken. Enerzijds kan
men in een huwelijkscontract een ander huwelijksvermogensstelsel aannemen dan het wettelijk stelsel.
Anderzijds kan men bepaalde bedingen opnemen in een huwelijkscontract die het wettelijk stelsel
aanvullen, verbeteren of beperken. Andere huwelijksvermogensstelsels waarvoor echtgenoten kunnen
opteren, betreffen het stelsel van de algehele gemeenschap en het stelsel van scheiding van goederen.
Hoofdstuk 2. De rechten en plichten van echtgenoten
Afdeling 1. Algemeen
5. Zoals hierboven reeds aangehaald, bevat het primair huwelijksstelsel een geheel van bepalingen die,
op gebiedende en eenvormige wijze, aan aantal vermogensrechtelijke en een aantal persoonsrechtelijke
gevolgen van het huwelijk regelt. We kunnen dergelijke bepalingen onderverdelen in vier categorieën.
Vooreerst regelt het primair huwelijksstelsel een reeks persoonlijke huwelijksverplichtingen van zuiver
familierechtelijke aard. De samenwoningsverplichting, de getrouwheidsverplichting en de
4 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 463-464. 5 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 57.
4
bijstandsverplichting (art. 213 BW) behoren tot deze eerste categorie van bepalingen. Ten tweede omvat
het primair huwelijksstelsel een categorie van bepalingen met een gemengd karakter. Hieronder vallen de
hulp- en bijdrageplicht (art. 213 en art. 221, eerste lid BW) en de vrije beroepskeuze (art. 216 BW).
Vervolgens bevat het primair huwelijksstelsel een aantal zuiver vermogensrechtelijke bepalingen. Deze
categorie van bepalingen behelst de bescherming van de gezinswoning (art. 215 BW), de ontvangst en
besteding van de inkomsten (art. 217 BW), het recht van elke echtgenoot om een bankrekening te openen
(art. 218 BW), de lastgeving tussen echtgenoten (art. 219 BW) en het statuut van de huishoudelijke
schulden en de schulden voor de opvoeding van de kinderen (art. 222 BW). Ten slotte omvat het primair
huwelijksstelsel een categorie van bepalingen ter handhaving van het stelsel indien één der echtgenoten
zich in de onmogelijkheid zou bevinden zijn wil te kennen te geven en ter bescherming van de rechten van
een echtgenoot bij ernstige ontwrichting van de verstandhouding of wiens partner zijn plichten
verwaarloost of rechtshandelingen stelt die ervoor zorgen dat het gezinsbelang in het gevaar wordt
gebracht (art. 220, 221, tweede lid, 223 en 224 BW).6
6. De bespreking omtrent de rechten en plichten van echtgenoten wordt hieronder slechts op beperkte
wijze weergegeven. Er wordt namelijk enkel aandacht besteed aan die rechten en plichten die relevant
worden geacht in het kader van de bespreking van deze masterproef.
Afdeling 2. Bescherming van de gezinswoning
§ 1. Artikel 215, § 1 BW
A. Voorwerp van de bescherming
7. De ene echtgenoot kan zonder de instemming van de andere echtgenoot niet onder bezwarende titel of
om niet onder de levenden beschikken over de rechten die hij bezit op het onroerend goed dat het gezin tot
voornaamste woning dient, noch dat goed met hypotheek bezwaren (art. 215, § 1, eerste lid BW). Hij kan
zonder die instemming evenmin onder bezwarende titel of om niet onder de levenden beschikken over de
huisraad dat aanwezig is in het onroerend goed dat het gezin tot voornaamste woning dient, noch dat
huisraad in pand geven (art. 215, § 1, tweede lid BW). Indien de echtgenoot wiens instemming vereist is,
deze zonder gewichtige redenen weigert, kan de andere echtgenoot zich door de rechtbank van eerste
aanleg, en, in spoedeisende gevallen, door de voorzitter van die rechtbank, laten machtigen om de
handeling alleen te verrichten (artikel 215, § 1, derde lid BW).
6 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 59-60.
5
B. Draagwijdte van de bescherming
8. Door de meerderheid van de rechtsleer en de rechtspraak wordt vooropgesteld dat de executierechten
van de schuldeisers niet worden doorkruist door de beschermingsmechanismen uit het primair
huwelijksvermogensrecht betreffende de gezinswoning. Algemeen wordt aangenomen dat de bepalingen
van artikel 215, § 1 BW beperkend dienen te worden geïnterpreteerd in die zin dat de ene echtgenoot
enkel beschermd wordt tegen het optreden van de andere echtgenoot en niet tegen de verhaalsrechten van
derde-schuldeisers. 7 Artikel 215, § 1 BW biedt aldus enkel bescherming tegen het actief
beschikkingsrecht, maar niet tegen de passieve bevoegdheid om de gezinswoning en de daarin aanwezige
huisraad te laten dienen als onderpand.8
In geval van faillissement bestaat er daaromtrent geen enkele twijfel, vermits artikel 96 Faill.W.
uitdrukkelijk bepaalt dat de curator de roerende en onroerende goederen van de gefailleerde echtgenoot
zowel uit diens eigen vermogen als uit het gemeenschappelijk vermogen kan verkopen zonder de
voorafgaande toestemming van de andere echtgenoot of rechterlijke machtiging.9
De onteigenende overheid is evenmin door de bescherming uit artikel 215, § 1 BW gebonden.10
§ 2. De woning van de zelfstandige – verklaring van onbeslagbaarheid
A. De Wet van 25 april 2007
9. In de artikelen 72 tot 83 van de Wet van 25 april 2007 houdende diverse bepalingen (IV)11 (hierna
kortweg “de Wet”) werd een belangrijke afwijking van de artikelen 7 en 8 Hyp.W. en van artikel 1560
Ger.W. opgenomen, met name de mogelijkheid voor de zelfstandige individuele ondernemer om de
zakelijke rechten die hij bezit op het onroerend goed dat tot zijn hoofdverblijfplaats dient onbeslagbaar te
laten verklaren (art. 73, eerste lid Wet). De Wet bevatte echter een aantal onvolkomenheden en
onduidelijkheden, wat heeft geresulteerd in een wetswijziging door de Wet van 6 mei 200912 en de Wet
van 15 januari 201413.
7 Hetzelfde geldt in het wettelijk stelsel voor het toestemmingsvereiste van de andere echtgenoot voor beschikkingshandelingen betreffende bepaalde gemeenschappelijke goederen (cf. art. 1418 BW). 8 D. MICHIELS, Uitvoerend onroerend beslag & rangregeling, Mechelen, Kluwer, 2013, 22; F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 24. 9 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 93. 10 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 86. 11 Wet 25 april 2007 houdende diverse bepalingen (IV), BS 8 mei 2007. 12 Wet 6 mei 2009 houdende diverse bepalingen, BS 19 mei 2009. 13 Wet 15 januari 2014 houdende diverse bepalingen inzake K.M.O.’s, BS 3 februari 2014.
6
Er werd door de wetgever aldus een “homestead exemption” met een facultatief en herroepelijk karakter
ingevoerd voor een bepaalde categorie van debiteuren.14 De wetgever trachtte met deze regeling de
riscio’s van het zelfstandig ondernemen enigszins te beperken en de oprichting van nieuwe bedrijven te
stimuleren. Rechtspersonen met beperkte aansprakelijkheid kunnen immers rekenen op een zekere
beperking van de aansprakelijkheid, terwijl een zelfstandige die zijn professionele activiteit niet in het
kader van een vennootschap uitoefent, veel minder bescherming geniet.15
De zelfstandige kan zijn rechten van eigendom (zowel volle eigendom als blote eigendom),
vruchtgebruik, erfpacht en opstal niet voor beslag vatbaar laten verklaren. De rechten van gebruik en
bewoning zijn rechten die aan de persoon van de beslagene verbonden zijn en zijn als dusdanig niet voor
beslag vatbaar (art. 73, eerste lid Wet). De verbintenis van een zelfstandige om geen verklaring af te
leggen in de toekomst is absoluut nietig (art. 73, tweede lid Wet).
Met ‘zelfstandige’ wordt bedoeld iedere natuurlijke persoon die in België een beroepsbezigheid in
hoofdberoep, in bijberoep, of een beroepsbezigheid na pensionering uitoefent uit hoofde waarvan hij niet
door een arbeidsovereenkomst of door een statuut verbonden is (art. 72, eerste lid Wet). Oorspronkelijk
was het toepassingsgebied ratione personae beperkt tot de natuurlijke persoon die in België een
beroepsbezigheid in hoofdberoep uitoefent uit hoofde waarvan hij niet door een arbeidsovereenkomst of
door een statuut verbonden is. Door de Wet van 6 mei 2009 werd reeds verduidelijkt dat ook de activiteit
als mandataris van een rechtspersoon een zelfstandige beroepsbezigheid uitmaakt (art. 72, derde lid Wet).
De Wet van 15 januari 2014 heeft de bescherming ook mogelijk gemaakt voor zelfstandigen in bijberoep
en voor gepensioneerden met een toegelaten zelfstandige activiteit.16
Het voorwerp van de bescherming betreft de ‘hoofdverblijfplaats’. Dat is de plaats waar een gezin of een
alleenstaande gewoonlijk leeft, daar waar men het grootste gedeelte van de tijd effectief verblijft. Het
bepalen van de hoofdverblijfplaats wordt niet gedetermineerd door de inschrijving in de
bevolkingsregisters, maar wordt vastgesteld op basis van feitelijke elementen.17 Wanneer het onroerend
goed bestemd is voor gemengd gebruik (professioneel/privé), dan moet in de verklaring een duidelijk
onderscheid gemaakt worden tussen het gedeelte dat gebruikt wordt als hoofdverblijfplaats en het gedeelte
dat gebruikt wordt voor beroepsdoeleinden (art. 75, eerste lid Wet). Indien de oppervlakte die gebruikt
wordt voor beroepsdoeleinden minder dan 30 % beslaat van de totale oppervlakte van het onroerend goed, 14 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 152. 15 B. DE BECKER, “Privé-woning zelfstandige niet langer vatbaar voor beslag na verklaring bij notaris”, Not.Act. 2007, afl. 10, (1), 1; B. VANLERBERGHE en S. RUTTEN, “Het recht op nakoming en zijn grenzen” in F. GEORGES (ed.), Algemene en bijzondere aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, (25) 49; K. BROECKX, “Capita selecta in het uitvoeringsrecht” in F. GEORGES (ed.), Algemene en bijzondere aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, (53) 69. 16 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 58. 17 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (IV), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2873/001, 58.
7
kunnen de rechten op het gehele onroerend goed niet vatbaar voor beslag worden verklaard (art. 75,
tweede lid Wet). Indien de oppervlakte die gebruikt wordt voor beroepsdoeleinden 30 % of meer beslaat
van de totale oppervlakte van het onroerend goed, kunnen alleen de rechten op het gedeelte dat als
hoofdverblijfplaats gebruikt wordt niet vatbaar voor beslag worden verklaard mits voorafgaandelijk
statuten worden opgesteld (art. 75, derde lid Wet).
De verklaring van onbeslagbaarheid moet op straffe van nietigheid voor een notaris worden verleden. De
akte moet daarenboven een gedetailleerde beschrijving bevatten van het onroerend goed en de vermelding
van de eigen, gemeenschappelijke of onverdeelde aard van de zakelijke rechten die de zelfstandige bezit
op het onroerend goed (art. 74, § 1, eerste lid Wet). De gehuwde echtgenoot behoeft, ongeacht het feit dat
hij alleen eigenaar zou zijn dan wel het goed hem toebehoort in onverdeeldheid, of in het
gemeenschappelijk vermogen valt, de instemming van de andere echtgenoot (art. 74, § 2, eerste lid Wet).
De oorspronkelijke wettekst voorzag niet in een vervangende rechterlijke machtiging. De wetgever heeft
hieraan verholpen door naar analogie met artikel 215, § 1 BW te voorzien in een vervangende machtiging
door de rechtbank van eerste aanleg, en, in spoedeisende gevallen, door de voorzitter van die rechtbank,
indien de echtgenoot zonder gewichtige redenen weigert of indien deze vermoedelijk afwezig is,
onbekwaam werd verklaard of in de onmogelijkheid verkeert zijn wil te kennen te geven (art. 74, § 2,
tweede lid Wet). Volgens sommige auteurs18 lijkt de Wet een ongelijkheid te creëren tussen gehuwden en
samenwonenden. De Wet vereist immers enkel de instemming van de gehuwde partner van de
zelfstandige met de verklaring van onbeslagbaarheid, maar laat de (wettelijk) samenwonende partner van
de zelfstandige buiten beschouwing. De notariële verklaring moet bovendien in een hiertoe bestemd
register op het hypotheekkantoor waar het onroerend goed is gelegen worden overgeschreven. Vóór deze
overschrijving kan de verklaring niet aan derden worden tegengeworpen (art. 76, eerste lid Wet).
De op het hypotheekkantoor overgeschreven verklaring heeft slechts uitwerking ten aanzien van
schuldeisers van wie de schuldvordering na de overschrijving is ontstaan en dit naar aanleiding van de
zelfstandige beroepsactiviteit van degene die de verklaring heeft gedaan (art. 77, eerste lid Wet). De
beslagimmuniteit geldt derhalve niet voor de volgende schulden: reeds bestaande beroepsschulden,
schulden die vreemd zijn aan de zelfstandige beroepsactiviteit zoals privé- en familiale schulden, schulden
met een gemengd karakter (privé/professioneel) en schulden voortvloeiend uit een misdrijf (art. 77,
tweede lid Wet).
De verklaring blijft uitwerking hebben voor het verleden na het verlies van de hoedanigheid van
zelfstandige, zelfs na een faillissement (art. 77, vierde lid Wet). Op deze manier tracht de wetgever de
18 L. VANNOOTE en I. VERHULST, “Bescherming hoofdverblijfplaats van de zelfstandige”, RGDC 2007, (464) 467.RGDC
8
gefailleerde zelfstandige niet voor een onmogelijke keuze te plaatsen tussen een nieuwe tewerkstelling als
loontrekkende of ambtenaar en het behoud van de bescherming van zijn hoofdverblijfplaats. 19 De
verklaring heeft echter geen uitwerking als de zelfstandige krachtens de artikelen 265, § 2, 409, § 2 of
530, § 2 W.Venn. aansprakelijk wordt gesteld omdat een door hem begane kennelijk grove fout heeft
bijgedragen tot het faillissement. Bovendien blijft de verklaring ook uitwerking hebben bij verandering of
stopzetting van de zelfstandige activiteit. In geval van verandering van de zelfstandige activiteit blijft de
bescherming gewoon doorlopen en zal ze gelden zowel ten opzichte van beroepsschulden uit de vorige
activiteit als ten opzichte van beroepsschulden uit de nieuwe activiteit. In geval van stopzetting van de
zelfstandige activiteit is het vanzelfsprekend dat er enkel beroepsschulden zijn uit de voorheen gevoerde
activiteit, zodat geen bescherming geldt voor toekomstige schulden.20
De omvang van de bescherming is afhankelijk van het aangenomen secundair huwelijksvermogensstelsel.
Terwijl in het wettelijk stelsel de verklaring slaat op het gehele gemeenschappelijk onroerend goed, zal dit
in een stelsel van scheiding van goederen uitsluitend betrekking hebben op het onverdeeld aandeel van de
zelfstandige in het onroerend goed.21 In het laatste geval zullen, bij latere uitbreiding van de zakelijke
rechten op hetzelfde onroerend goed, de effecten van de verklaring van rechtswege en retroactief worden
uitgebreid tot de nieuw verworven rechten, tenzij de schuldeiser aantoont dat de zelfstandige zijn
solvabiliteit opzettelijk heeft verminderd (art. 74, § 1, tweede lid Wet).
Van de verklaring kan op ieder ogenblik, onder de voorwaarden die bepaald zijn bij de artikelen 74 en 76
Wet, worden afgezien. Deze afstand heeft een retroactieve werking. De verklaring wordt aldus geacht
nooit te hebben bestaan (art. 78, eerste lid Wet). Het betreft een persoonlijk recht. De curator van het
faillissement kan derhalve het recht om van de verklaring af te zien niet uitoefenen (art. 78, tweede lid
Wet). Het afzien van de verklaring ten voordele van één of meer bepaalde schuldvorderingen heeft het
afzien van de verklaring ten opzichte van alle schuldvorderingen tot gevolg (art. 78, derde lid Wet).
Volgens sommige auteurs vormt het verbod op afstand ten behoeve van een welbepaalde schuldvordering
een belangrijke hindernis in de praktijk. Uit de praktijk blijkt immers dat kredietverstrekkers zich
terughoudend opstellen ten opzichte van zelfstandigen die een verklaring hebben afgelegd, zodat deze
zelfstandigen de facto gedwongen worden tot het afzien van deze verklaring. Auteur M. DE CLERCQ is
dan ook de mening toegedaan dat de mogelijkheid van het toestaan van een individuele uitzondering ten
19 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (IV), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2873/018, 60. 20 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 62. 21 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 86-87.
9
voordele van een welbepaalde schuldvordering in deze tijden van kredietschaarste een betere bescherming
zou bieden aan de zelfstandige.22
De verklaring blijft uitwerking hebben na de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel wanneer het
goed wordt toebedeeld aan de echtgenoot-zelfstandige die de verklaring heeft afgelegd, behalve ten
aanzien van de schulden die ontstaan zijn naar aanleiding van diens zelfstandige beroepsbezigheid en
waarvan de invordering uitgevoerd kan worden op het vermogen van de gewezen echtgenoot (art. 79
Wet). Met deze uitzondering tracht de wetgever te vermijden dat de toenmalige echtgenoot van de
zelfstandige helemaal alleen zou opdraaien voor de beroepsschulden van de zelfstandige, terwijl de
echtgenoot-zelfstandige die de woning behoudt, zou blijven genieten van de onbeslagbaarheid.23 In de
oorspronkelijke wettekst werd gesproken van de ontbinding van ‘huwelijksstelsel’, wat aanleiding gaf tot
enige verwarring. Het was immers niet duidelijk of enkel de situatie van het einde van het huwelijk werd
beoogd, of tevens de wijziging van het huwelijksvermogensstelsel die een toebedeling van de
gezinswoning kan inhouden. De wet schept thans klaarheid en verduidelijkt dat ook wijzigingen aan het
huwelijksvermogensstelsel en de gerechtelijke scheiding van goederen worden omvat door deze bepaling
en niet enkel de echtscheiding.24 Verder heeft het overlijden van degene die de verklaring heeft gedaan de
herroeping van de verklaring tot gevolg. Deze herroeping heeft evenwel enkel uitwerking voor de
toekomst (art. 80 Wet).
De bescherming blijft gehandhaafd voor een zelfstandige die de beschermde hoofdverblijfplaats verkoopt
om met de opbrengst ervan een nieuwe hoofdverblijfplaats te kopen, mits aan bepaalde voorwaarden
wordt voldaan (art. 81, § 1 Wet). Er treedt zakelijke subrogatie op door de vervanging van het
oorspronkelijke referentiegoed in een geldsom die op haar beurt wordt vervangen door een nieuwe
hoofdverblijfplaats. Als eerste voorwaarde voor het behoud van de uitwerking van de verklaring is vereist
dat de opbrengst van de verkoop van de eerste hoofdverblijfplaats bewaard blijft in handen van de notaris
die de verkoopakte heeft verleden. Als tweede voorwaarde is vereist dat de zelfstandige een nieuwe
hoofdverblijfplaats aankoopt binnen een termijn van één jaar te rekenen vanaf de datum van de
authentieke verkoopakte van de eerste hoofdverblijfplaats. Wordt niet tijdig een nieuwe
hoofdverblijfplaats aangekocht, dan vervalt de bescherming van de verklaring en kan de uitvoering op de
gelden worden vervolgd. Ten slotte dient in de akte houdende verkrijging van de nieuwe
hoofdverblijfplaats een verklaring van wederbelegging van deze fondsen te worden opgenomen.25
22 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 63-64. 23 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (IV), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2873/018, 61. 24 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 61. 25 M. DE CLERCQ, “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M. 2014, afl. 3, (58) 62.
10
B. Recent wetsontwerp
10. Het wetsvoorstel van 1 april 2014 betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de
zelfstandige26 wijzigt de huidige wetgeving, zoals hieronder beknopt uiteengezet.
In het wetsontwerp wordt opgemerkt dat de maatregel voor heel wat ondernemers een waardevolle optie
kan zijn, maar dat dergelijke maatregel in de praktijk toch weinig bekend lijkt te zijn. Volgende cijfers kan
men terugvinden in de berichtgeving hieromtrent van het Neutraal Syndicaat voor Zelfstandigen: in het
jaar 2007 werden 419 verklaringen afgelegd, in het jaar 2008 werden 854 verklaringen afgelegd, in het
jaar 2009 werden 891 verklaringen afgelegd, in het jaar 2010 werden 866 verklaringen afgelegd, in het
jaar 2011 werden 735 verklaringen afgelegd en in het jaar 2012 (tot en met 30 november 2012) werden
563 verklaringen afgelegd.27
In het wetsontwerp wordt dan ook voorgesteld om deze bescherming te verruimen in die zin dat deze een
automatisme zou worden. Waar nu de mogelijkheid bestaat een verklaring van onbeslagbaarheid af te
leggen, zou die onbeslagbaarheid voortaan de regel worden. Door van de onbeslagbaarheid het principe te
maken, wordt meteen ook het probleem verholpen dat er (te) weinig ruchtbaarheid wordt gegeven aan het
nu reeds bestaande beschermingsmechanisme. De indieners van het wetsvoorstel zijn er immers van
overtuigd dat – zeker in deze tijden van economische crisis – diegenen die de uitdaging aangaan
zelfstandig te ondernemen ten volle moeten kunnen genieten van de bescherming waar zij op grond van de
wet recht op hebben.28
Afdeling 3. Hoofdelijkheid inzake schulden voor de huishouding en de opvoeding van de kinderen
§ 1. Achtergrond
11. Vóór de Wet van 14 juli 1976 was de hoofdelijkheid inzake schulden voor de huishouding en de
opvoeding van de kinderen nog een onbestaande regeling. De wet van 14 juli 1976 bekrachtigde de
handelingsbewaamheid van de gehuwde vrouw en tegelijk werd het hoofdelijk statuut inzake schulden
voor de huishouding en de opvoeding van de kinderen ingevoerd (art. 222 BW).29 Elke echtgenoot kan
hierdoor een maximaal onderpand bieden aan de schuldeisers zodat de basisbehoeften van het gezin
26 Wetsvoorstel betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de zelfstandige, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 3515/001. 27 Wetsvoorstel betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de zelfstandige, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 3515/001, 3. 28 Wetsvoorstel betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de zelfstandige, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 3515/001, 3-4. 29 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 113.
11
worden gewaarborgd. Deze dwingende bepaling van het primair huwelijksstelsel beklemtoont niet enkel
de gelijkheid tussen de echtgenoten en het gezinsbelang, maar biedt tevens een belangrijke bescherming
aan de derde-schuldeiser.
Door de handelingsbekwaamheid van de gehuwde vrouw in 1976 te bekrachtigen, stelde er zich een
probleem van kredietwaardigheid. De toen bestaande arbeidsmarkt kenmerkte zich namelijk door een lage
vrouwelijke participatiegraad. Het hoofdelijk statuut voor schulden ten behoeve van de huishouding en de
opvoeding van de kinderen werd door de wetgever dan ook ingevoerd om tegemoet te komen aan het
solvabiliteitsprobleem dat de handelingsbekwaamheid van de gehuwde vrouw mogelijk met zich
meebracht. Zoals auteur W. PINTENS terecht aanhaalt, kan men zich de vraag stellen of de ratio legis van
de hoofdelijkheid niet reeds achterhaald is. Het probleem van kredietwaardigheid stelt zich immers heel
wat minder, door de verhoogde participatie van de vrouw op de arbeidsmarkt. Bovendien is het ruime
verhaalsrecht van de schuldeisers, waartoe de hoofdelijkheid aanleiding geeft, nog moeilijk te
rechtvaardigen, juist omwille van het feit dat iedere echtgenoot thans over financiële middelen beschikt.
Het is - m.i. - dan ook niet meer te verantwoorden dat een schuldeiser die een product of een dienst levert
aan een gehuwde partner, het voordeel van een ruimer verhaalsrecht wordt verschaft.30
§ 2. Draagwijdte van artikel 222 BW
12. Het hoofdelijk statuut voor huishoudelijk schulden en opvoedingsschulden houdt in dat iedere
echtgenoot voor het geheel van de schuld kan worden aangesproken. Hierbij is het irrelevant onder welk
huwelijksvermogensstelsel de betrokken echtgenoten gehuwd zijn en dit gelet op het feit dat het primair
huwelijksstelsel zowel van toepassing is op echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapsstelsel, als onder
het stelsel van scheiding van goederen. De voor het geheel aangesproken echtgenoot heeft een
verhaalsrecht op de andere echtgenoot op grond van artikel 221 BW, aangezien huishoudelijke schulden
en opvoedingsschulden lasten van het huwelijk uitmaken.31
A. Hoofdelijkheid voor huishoudelijke schulden
13. Luidens artikel 222 BW verbindt iedere schuld die door één der echtgenoten wordt aangegaan ten
behoeve van de huishouding de andere echtgenoot hoofdelijk. Het hoofdelijk statuut geldt voor alle
schulden aangegaan in het kader van de huishouding, ook wanneer deze schulden geen noodzakelijk
karakter vertonen. 32 Het is aan de derde-contractant te bewijzen of voldaan is aan de
30 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 114-115. 31 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 507-508. 32 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 113-114.
12
toepassingsvoorwaarden van artikel 222 BW.33
Nergens in de wet wordt er een definitie gegeven van het begrip huishoudelijke schuld. Het komt dus toe
aan de rechtspraak om aan het begrip een concrete invulling te geven. Volgende schulden kunnen
exemplatief worden opgesomd34 : de huur en huurlasten, brandstof, gas en elektriciteit, aankopen van
kleding, voedingswaren en huishoudelijke voorwerpen, premies voor een familiale verzekering, het
debetsaldo op een bankrekening indien dit werd gehanteerd voor huishoudelijke uitgaven en
ziekenhuiskosten inzake de verzorging van één der echtgenoten. Schulden aangegaan in het kader van
beleggingen en beroepsverrichtingen worden niet geacht te zijn aangegaan voor de huishouding.35
Opdat er sprake zou kunnen zijn van schulden ten behoeve van de huishouding, is het vereist dat er nog
een daadwerkelijk bestaande huishouding voorhanden is. Dit is in beginsel niet meer het geval in het kader
van een feitelijke scheiding. 36 Toch wordt in de rechtspraak aangenomen dat de regel van de
hoofdelijkheid toch toepassing kan vinden in geval van feitelijke scheiding, indien een echtgenoot met de
kinderen samenwoont, indien een echtgenoot bewijst dat de andere schuld heeft aan het ontstaan of het
voortduren van de feitelijke scheiding of indien een derde-contractant niet op de hoogte kon zijn van de
feitelijke scheiding en dus te goeder trouw op de uiterlijke schijn is afgegaan.37 Ook het Hof van Cassatie
heeft zich in het arrest van 15 oktober 1999 reeds uitgesproken omtrent de situatie waarbij één der
echtgenoten in het kader van een feitelijke scheiding contracteert met een derde te goeder trouw. Het Hof
hield zich enerzijds nauwgezet aan de letter van de wet door te bevestigen dat de hoofdelijkheid voor
huishoudelijke schulden, waarin art. 222 BW voorziet, wel degelijk het bestaan van een effectieve
huishouding veronderstelt. Anderzijds corrigeerde het Hof van Cassatie deze strikte interpretatie door een
belangrijke uitzondering toe te staan, gebaseerd op de figuur van de vertrouwensleer. De feitelijke
scheiding kan volgens het Hof namelijk niet worden tegengeworpen aan de derde-contractant die niet op
de hoogte was van de echtelijke moeilijkheden en dus te goeder trouw was. Het Hof liet echter wel enige
ruimte voor interpretatie ten aanzien van de feitenrechter wat het vermoeden van goede trouw in hoofde
van de derde medecontractant betreft. 38 In het casstiearrest van 7 januari 2008 heeft het Hof deze ruimte
voor interpretatie echter beperkt door te stellen dat de derde-contractant op het ogenblik van het aangaan
van de schuld zelf niet moet onderzoeken of de gehuwde medecontractant nog steeds met zijn
huwelijkspartner samenwoont. De derde-contractant heeft met andere woorden geen actieve informatie-
en onderzoeksplicht. Indien zijn medecontractant gehuwd is, geldt er volgens het Hof immers een
33 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 507. 34 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 113-114. 35 W. PINTENS, S. MOSSELMANS en C. DECLERCK, Praktijkboek familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 23-25. 36 Antwerpen 2 maart 2005, TFR 2005, 716, noot M. CROMMEN. 37 W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 43. 38 Cass. 15 oktober 1999, RW 2000-01, 836-837, noot F.APS.
13
vermoeden van samenleving en gemeenschappelijke huishouding, waaruit het vermoeden van
hoofdelijkheid volgt zolang het huwelijk bestaat. 39 Het komt dus aan de niet-contracterende echtgenoot
toe te bewijzen dat de derde wel op de hoogte was van de feitelijke scheiding op het ogenblijk dat de
schuld werd aangegaan. De echtgenoot kan dit aantonen met alle middelen van recht. 40 Uit het
cassatiearrest van 7 januari 2008 blijkt duidelijk dat het economisch belang van een derde om zijn schuld
vereffend te zien zwaarder doorweegt dan het belang van de niet-contracterende echtgenoot die hiervan
het nadeel ondervindt.
Zoals auteur E. VAN ROYEN terecht opmerkt is de zonet geschetste discussie omtrent de invloed van de
feitelijke scheiding op de toepassing van artikel 222 BW enkel van belang voor de verhaalbaarheid van
huishoudelijke schulden in het kader van een stelsel van scheiding van goederen. Bij echtgenoten gehuwd
onder het wettelijk stelsel kan deze discussie namelijk worden vermeden door een beroep te doen op de
bepalingen van het secundair huwelijksvermogensrecht. Op grond van artikel 1408, tweede streepje BW
worden huishoudelijke schulden, aangegeaan tijdens het samenleven door één der echtgenoten,
gekwalificeerd als gemeenschappelijke schulden. Wat betreft de huishoudelijke schulden aangegaan
tijdens een feitelijke scheiding, is er geen wettelijke bepaling voorhanden om deze kosten als eigen te
kwalificeren. Gelet op het vermoeden van gemeenschappelijkheid inzake schulden moeten deze schulden
als gemeenschappelijk worden gekwalificeerd (art. 1408, zevende streepje BW) en zijn ze op grond van
artikel 1414, eerste lid BW verhaalbaar op het gemeenschappelijk vermogen en op het eigen vermogen
van iedere echtgenoot. In het kader van het stelsel van scheiding van goederen is de discussie betreffende
de invloed van de feitelijke scheiding op de toepassing van artikel 222 BW echter wel van groot belang,
aangezien schuldeisers enkel artikel 222 BW voorhanden hebben om de hoofdelijke gehoudenheid van de
andere echtgenoot af te dwingen.41
B. Hoofdelijkheid voor schulden voor de opvoeding van de kinderen
14. Schulden aangegaan ten behoeve van de opvoeding van de kinderen verbinden de echtgenoten
hoofdelijk. De hoofdelijkheid geldt zowel voor de schulden inzake onderhoud als inzake opleiding.
Hierbij is het irrelevant of er nog een daadwerkelijk gezamenlijke huishouding voorhanden is. De
hoofdelijkheid blijft dus ook bij feitelijke scheiding en bij scheiding van tafel en bed bestaan.42 Met
‘kinderen’ worden niet enkel de gemeenschappelijke kinderen van de echtgenoten bedoeld, maar alle
kinderen die deel uitmaken van het gezin, zelf als zij na de feitelijke scheiding met slechts één van de
39 Cass. 7 januari 2008, T.Fam. 2009, 56-63, noot E. VAN ROYEN. 40 Brussel 17 september 2002, JLMB 2004, 1207, noot Y.-H. LELEU. 41 Cass. 7 januari 2008, T.Fam. 2009, 60-63, noot E. VAN ROYEN. 42 W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 44.
14
echtgenoten samenleven.43
Volgens het Hof van Cassatie is de verplichting om onverschuldigd ontvangen kinderbijslagen terug te
betalen aan het kinderbijslagfonds geen schuld aangegaan ten behoeve van de huishouding of van de
opvoeding van de kinderen, zodat artikel 222 BW in dergelijk geval geen toepassing kan vinden.44
C. Buitensporige schulden
15. Schulden die, gelet op de bestaansmiddelen van het gezin, een buitensporig karakter vertonen,
verbinden de echtgenoot, die de schuld niet heeft aangegaan, niet hoofdelijk (art. 222, tweede lid BW).
De bewijslast rust op de echtgenoot die aan de hoofdelijkheid tracht te ontsnappen.45 Wat als buitensporig
dient te worden beschouwd, hangt af van de discretionaire bevoegdheid van de rechter. De
buitensporigheid dient met andere woorden in concreto te worden beoordeeld. Hoewel de wet
uitdrukkelijk verwijst naar de bestaansmiddelen, wordt in het algemeen aangenomen dat de toetsing moet
gebeuren aan de hand van de tentoongespreide levensstandaard van het gezin, daar de derde-contractant de
bestaansmiddelen van het gezin vermoedelijk niet zal kennen.46 Enkele klassieke voorbeelden kunnen
worden gegeven: een overbodig plastisch chirurgische ingreep, schilderlessen voor een vrouw uit een
bescheiden gezin, de lening door een vrouw uit een bescheiden gezin voor een wagen om de kinderen naar
school te brengen en schulden gemaakt om twee schoolkinderen van een bestaansminimumtrekker op
internaat te laten verblijven47.
Op grond van artikel 222, tweede lid BW kan de van goederen gescheiden echtgenoot niet worden
aangesproken voor buitensporige huishoudelijke schulden en opvoedingsschulden, door de andere
echtgenoot aangegaan. Zijn de echtgenoten daarentegen gehuwd onder het wettelijk stelsel, moet rekening
worden gehouden met de bepalingen van het secundair huwelijkssvermogensstelsel. Schulden aangegaan
door één van de echtgenoten ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de kinderen zijn
gemeenschappelijk, ook al brengen zij lasten mee, die gelet op de bestaansmiddelen van het gezin, een
buitensporig karakter vertonen (art. 1408, tweede streepje BW). Wat betreft de verhaalsrechten van de
schuldeisers, geldt artikel 1414, tweede lid, 1° BW. Buitensporige huishoudelijke schulden en
opvoedingsschulden zijn verhaalbaar op het gemeenschappelijk vermogen en op het eigen vermogen van
de contracterende echtgenoot, maar niet op het eigen vermogen van de niet-contracterende echtgenoot.
43 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 507. 44 Cass. 19 maart 2007, RW 2008-9, 926. 45 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 507. 46 W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 44. 47 W. PINTENS, S. MOSSELMANS en C. DECLERCK, Praktijkboek familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 21-23.
15
De toepassing van het cassatierarrest van 15 oktober 1999 (cf. supra) met betrekking tot de invloed van de
feitelijke scheiding op het begrip huishoudelijke schuld veroorzaakt echter in het kader van buitensporige
schulden een onbillijke situatie ten aanzien van de niet-contracterende echtgenoot. Het Hof vertrekt
namelijk vanuit de vaststelling dat een huishoudelijke schuld een gezamenlijke huishouding veronderstelt.
Dit standpunt leidt echter tot de eigenaardige vaststelling dat buitensporige huishoudelijke schulden
gemaakt tijden het samenleven niet verhaalbaar zijn op het eigen vermogen van de niet-contracterende
echtgenoot (art. 1414, tweede lid, 1° BW), terwijl diezelfde schulden, aangegaan tijdens een periode van
feitelijke scheiding, wel verhaalbaar zijn op dit vermogen (art. 1414, eerste lid BW). In het primair
huwelijksstelsel stelt dit probleem zich echter niet, aangezien de niet-contracterende echtgenoot krachtens
artikel 222, tweede lid BW niet aansprakelijk is voor buitensporige schulden. Deze onbillijke situatie
waartoe het cassatiearrest van 15 oktober 1999 aanleiding geeft, is - m.i. - niet rechtvaardig ten aanzien
van de niet-contracterende echtgenoot. De oplossing die auteur E. VAN ROYEN voor dit onbillijk gevolg
aanreikt, is - m.i. - een redelijke oplossing in het voordeel van de niet-contracterende echtgenoot. Volgens
deze auteur bestaat de enige juiste en billijke oplossing erin om artikel 222, tweede lid BW te laten
primeren op artikel 1414, eerste lid BW, in het geval de huishoudelijke schulden een buitensporig karakter
vertonen en na de feitelijke scheiding zijn aangegaan. 48
§ 3. Procedurele aspecten
16. Wat betreft de geschillen inzake artikel 222 BW, is het gemeen recht van toepassing. Er is met andere
woorden geen specifieke procedure met betrekking tot artikel 222 BW voorzien.49
Overeenkomstig artikel 569, 1° Ger.W. is de rechtbank van eerste aanleg bevoegd kennis te nemen van
een geschil tussen echtgenoten onderling. Indien er derden in het geschil betrokken zijn, wordt de
materiële bevoegdheid bepaald door het bedrag van de vordering. Artikel 624 Ger.W. bepaalt de
territoriale bevoegdheid.
Hoofdstuk 3. Het wettelijk stelsel
Afdeling 1. Algemeen
§ 1. Keuze voor het wettelijk stelsel
17. Het wettelijk stelsel is het huwelijksvermogensstelsel dat van toepassing is indien geen
huwelijkscontract werd opgemaakt. Daarnaast fungeert het wettelijk stelsel ook als stelsel van gemeen
48 Cass. 7 januari 2008, T.Fam. 2009, 59-60, noot E. VAN ROYEN. 49 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 117.
16
recht. Dit betekent dat de regels van het wettelijk stelsel aanvullend van toepassing zijn voor wie huwt
onder een gemeenschapsstelsel, telkens wanneer het huwelijkscontract voor een bepaald aspect geen eigen
regeling invoert.50 De vrijheid om een huwelijkscontract op te maken wordt echter beperkt door artikel
1451 BW enerzijds en de bepalingen van het primair huwelijksstelsel (cf. supra) anderzijds. Artikel 1451
BW bepaalt immers dat de regels inzake het bestuur, en bijgevolg de regels die betrekking hebben op de
verhaalbaarheid van schulden, in ieder gemeenschapsstelsel dwingend zijn opgelegd.51
Het wettelijk huwelijksvermogensstelsel kan men omschrijven als een beperkte gemeenschap of een
scheiding van goederen met een gemeenschap van aanwinsten. Met dit stelsel wilde de wetgever enerzijds
de solidariteit tussen de echtgenoten benadrukken en anderzijds de echtgenoten laten beschikken over een
zekere autonomie. Dit zal blijken uit onderstaande bespreking omtrent de samenstelling van de
onderscheiden vermogens.52
§ 2. Overgangsregeling
18. De overgangsbepalingen van de Wet van 14 juli 197653 worden gekenmerkt door onduidelijkheid en
kunnen op zijn minst als onvolledig en onsamenhangend worden beschouwd. Dat vormt dan ook een
reden hieronder terug te grijpen naar de algemene principes van overgangsrecht.54
Luidens artikel 2 BW beschikt de wet enkel voor het toekomende en heeft ze geen terugwerkende kracht.
Rond deze wettelijke bepaling werd een algemene leer omtrent overgangsrecht ontwikkeld. Deze
algemene leer, toegepast op de nieuwe wetgeving inzake huwelijksvermogensrecht, komt neer op het
volgende. Vooreerst zouden de bepalingen van het primair huwelijksstelsel en de bepalingen van openbare
orde of alleszins van dwingend recht onmiddellijk van toepassing zijn. Daarnaast zouden de bepalingen
van het secundair huwelijksvermogensstelsel niet van toepassing zijn op de vroeger gesloten
huwelijkscontracten en ook niet op de huwelijkscontracten waarin het vroegere wettelijk stelsel werd
gekozen. Ten slotte zou het nieuwe wettelijk stelsel onmiddellijk van toepassing worden op echtgenoten
zonder huwelijkscontract onder het voegere wettelijk stelsel gehuwd, doch het verleden zou daarbij
50 W. PINTENS, B. VAN DER MEERSCH en K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers, 2002, 121; H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 287. 51 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 287. 52 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 151. 53 De overgangsbepalingen van de Wet van 14 juli 1976 zijn terug te vinden in art. 3 (overgangsbepalingen) en art. 47 van art. 4 (opheffings- en wijzigingsbepalingen). 54 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 447.
17
onaangeroerd moeten worden gelaten. 55
De Wet van 14 juli 1976 bevat evenwel een eigen overgangsregeling, zodat met de hierboven
uiteengezette principes enkel rekening moet worden gehouden voorzover de Wet van 14 juli 1976 er niet
uitdrukkelijk van afwijkt. Uit de wettelijke overgangsregeling kan het volgende worden afgeleid.
Vooreerst wordt bepaald dat de Wet van 14 juli 1976 in werking is getreden op 28 september 1976 en
volledig toepasselijk is op echtgenoten gehuwd vanaf 28 september 1976. Vervolgens wordt in de
overgangsregeling opgenomen dat het primair huwelijksstelsel en de bepalingen inzake de
veranderlijkheid van de huwelijksvermogensstelsels vanaf 28 september 1976 ook toepasselijk zijn op
echtgenoten gehuwd vóór deze datum. Ten slotte wordt bepaald dat uitsluitend het vroegere
huwelijksvermogensrecht van toepassing is zo het huwelijksvermogensstelsel werd ontbonden vóór 28
september 1977, ook al wordt het pas later vereffend en verdeeld. 56
De echtgenoten die vóór 28 september 1976 zijn gehuwd zonder huwelijkscontract of onder het
toenmalige wettelijk stelsel van gemeenschap van roerende goederen en aanwinsten konden gedurende
een jaar te rekenen vanaf 28 september 1976 ten overstaan van een notaris verklaren dat zij hun wettelijk
of bedongen huwelijksvermogensstelsel ongewijzigd wensten te handhaven (art. 3, 1° Wet 14 juli 1976).
Bij gebrek aan een verklaring tot handhaving binnen dergelijke termijn, werden de bepalingen van de
artikelen 1398 tot 1450 BW van toepassing op deze echtgenoten (art. 3, 2° Wet 14 juli 1976). De vraag die
zich vervolgens stelt is hoe de onderwerping aan het nieuw wettelijk stelsel concreet moet worden
begrepen. Voor het antwoord op deze hamvraag werden drie theorieën ontwikkeld. Het gaat om de
retroactiviteitstheorie, de ontbindingstheorie en de continuïteitstheorie. Het Hof van Cassatie heeft in twee
arresten duidelijk zijn voorkeur laten blijken voor de continuïteitstheorie.57 Wat betreft deze theorie kan de
werking ervan als volgt worden uiteengezet. Of een goed eigen of gemeenschappelijk is, wordt uitgemaakt
aan de hand van de wettelijke regels die golden op het ogenblijk van de verwerving van het betrokken
goed. Om te weten of een schuld een eigen of een gemeenschappelijk karakter bezit, moet worden
nagegaan wat de wettelijke regels waren op het ogenblik dat de schuld werd aangegaan. Wat betreft de
vermogens waarop een eigen of gemeenschappelijke schuld kan verhaald worden, moet gekeken worden
naar de wettelijke regels die gelden op het ogenblik van het verhaal. Of een bestuurshandeling geldig werd
verricht, moet worden uitgemaakt aan de hand van de wettelijke regels die golden op het ogenblik van de
verrichting. Om na te gaan welke wetsbepalingen de vereffening en verdeling beheersen, moet gekeken
55 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 653-654. 56 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 654. 57 Cass. 6 januari 1989, RW 1988-89, 1327; Cass. 28 september 1989, RW 1989-90, 1253.
18
worden naar de wettelijke regels, geldend op het ogenblik van de ontbinding. 58
Afdeling 2. Kwalificatie van de vermogens
19. Het wettelijk huwelijksvermogensstelsel maakt een onderscheid tussen drie vermogens: het eigen
vermogen van de éne huwelijkspartner, het eigen vermogen van de andere huwelijkspartner en het
gemeenschappelijk vermogen (art. 1398 BW).59
De wettelijke bepalingen betreffende het wettelijk stelsel, meer bepaald de regels inzake de samenstelling
van het gemeenschappelijk vermogen, de bestuursbevoegdheden van de echtgenoten en de
verhaalsrechten van de schuldeisers, zijn afwijkend van hetgeen naar gemeen recht geldt.60 Deze van het
gemeen recht afwijkende regels, vinden hun oorsprong in de bijzondere aard van het gemeenschappelijk
vermogen. Het gemeenschappelijk vermogen wordt immers omschreven als een bestemmingsgebonden
vermogen zonder rechtspersoonlijkheid, waarbij de bestemming ligt in het huwelijk.61 Door het feit dat het
gemeenschappelijk vermogen gekwalificeerd wordt als een doelvermogen, onderscheidt het zich van een
“gewone” onverdeeldheid.62
Afdeling 3. Baten
§ 1. Baten van het eigen vermogen
20. Wat betreft het actief van het eigen vermogen kunnen twee grote categorieën van eigen goederen
worden onderscheiden.63 Het gaat enerzijds om de goederen eigen omwille van hun herkomst (art. 1399
BW) en anderzijds om de goederen eigen omwille van hun aard (art. 1400 en 1401 BW).
A. Goederen eigen door hun oorsprong
Deze categorie van eigen goederen omvat vooreerst de goederen en schuldvorderingen die aan elk van
beide echtgenoten toebehoren op de dag van het huwelijk (art. 1399 BW, eerste lid BW). Bepalend voor
de kwalificatie als eigen goed is het tijdstip van de verwerving. Zo is een goed eigen wanneer de titel van
58 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 657-658. 59 Meestal is er sprake van het eigen vermogen van de man, het eigen vermogen van de vrouw en het gemeenschappelijk vermogen, maar aangezien het huwelijk sedert de wet van 13 februari 2003 is opengesteld voor personen van hetzelfde geslacht, wordt derhalve gesproken van het eigen vermogen van de éne echtgenoot en het eigen vermogen van de andere echtgenoot. 60 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 287. 61 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 152; D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 7. 62 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 287. 63 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 533; D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 7.
19
eigendomsverkrijging dateert van vóór het huwelijk, ook al werd de echtgenoot slechts na het huwelijk in
het bezit gesteld. Een schuldvordering dat een vaste dagtekening heeft van vóór het huwelijk is eveneens
eigen, ook al wordt ze tijdens het huwelijk ingevorderd. Een goed aangekocht tijdens het huwelijk door
het lichten van een optie daterend van vóór het huwelijk, heeft daarentegen een gemeenschappelijk
karakter.64
Daarnaast bevat deze categorie van eigen goederen de goederen om niet verkregen tijdens het huwelijk.
Overeenkomstig artikel 1399, eerste lid BW gaat het om goederen en schuldvorderingen verkregen door
schenking, erfenis of testament. Het begrip schenking dient ruim geïnterpreteerd te worden en impliceert
elke schenking, ingeacht de vorm en ongeacht de persoon van de schenker.65
De bewijsregeling van artikel 1399, tweede en derde lid BW is van groot belang, aangezien bij gebrek
aan bewijs van het eigen karakter, goederen als gemeenschappelijk worden beschouwd (art. 1405, 4°
BW). Hierbij dient een onderscheid gemaakt te worden naargelang het eigen karakter bewezen dient te
worden ten aanzien van derden (art. 1399, tweede lid BW) of tussen de echtgenoten onderling (art. 1399,
derde lid BW). Ten aanzien van derden kan het eigen karakter enkel bewezen worden door middel van de
bewijsmiddelen die limitatief zijn opgesomd in de wet. Tussen echtgenoten kan het bewijs van het eigen
karakter daarentegen door alle middelen van recht worden geleverd.
B. Goederen eigen door hun aard
Deze categorie van eigen goederen omvat vooreerst de accessoria of de toebehoren (art. 1400 BW). Dat
zijn goederen die ten dienste staan van een ander goed.66 Artikel 1400 BW geeft een beperkende
opsomming van 7 categorieën van goederen67, die omwille van hun aard en ongeacht het tijdstip of de
wijze van verkrijging eigen zijn, doch behoudens vergoeding indien daartoe aanleiding bestaat.68 De
bewijsregeling van art. 1399, tweede en derde lid BW is van toepassing om het bewijs te leveren van het
eigen karakter van het oorspronkelijke goed. Bovendien dient een band tussen het oorspronkelijke goed en
de accessoria te worden aangetoond.69
Daarnaast behoren ook de strikt persoonlijke goederen tot de categorie van goederen eigen omwille van
hun aard (art.1401 BW). Artikel 1401 BW somt 5 soorten goederen op die eigen zijn omwille van hun
64 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 154. 65 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 154-155. 66 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 159. 67 Voor een grondige bespreking omtrent deze reeks goederen, zie W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 159-173. 68 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, nr. 536-537. 69 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 159.
20
strikt persoonlijk karakter. Dergelijke goederen zijn eigen ongeacht het tijdstip van de verkrijging en
zonder dat hierbij enige vergoeding verschuldigd is.70 De bewijsregeling van artikel 1399, tweede en derde
lid BW geldt hier echter niet. Het eigen karakter van de goederen volgt hier immers uit de aard van de
goederen en moet dus in geen geval worden bewezen.71
Er moet tevens gewezen worden op het onderscheid dat gemaakt wordt tussen de ‘rechten’ en de
‘vermogenswaarde’. Het is namelijk zo dat daar waar de ‘rechten’ eigen zijn, dit niet zo is met de
‘vermogenswaarde.72 Bij wijze van voorbeeld kunnen vennootschapsaandelen op naam van één der
echtgenoten worden vermeld. Overeenkomstig artikel 1401, 5° BW behoren de lidmaatschapsrechten tot
het eigen vermogen, terwijl de vermogenswaarde van deze aandelen in het gemeenschappelijk vermogen
wordt opgenomen.73
§ 2. Baten van het gemeenschappelijk vermogen
21. In principe worden de inkomsten, de besparingen en de aanwinsten van gehuwden gebruikt voor het
onderhoud en de verbetering van de welvaart van het gezin. Omwille van dit maatschappelijk aspect heeft
de wetgever rond deze drie bestanddelen het gemeenschappelijk vermogen opgebouwd.74
Artikel 1405 BW somt een aantal specifieke gemeenschappelijke goederen op en beschouwt bovendien
het gemeenschappelijk vermogen als restcategorie.75
A. Specifieke gemeenschappelijke goederen
De gemeenschappelijke goederen omvatten vooreerst de inkomsten uit de beroepsbezigheden van de
echtgenoten, alle inkomsten of vergoedingen die ze vervangen of aanvullen en de inkomsten uit openbare
of particuliere mandaten (art. 1405, 1° BW). Deze inkomsten behoren vanaf hun ontstaan onmiddellijk en
van rechtswege tot het gemeenschappelijk vermogen.76
Vervolgens behoren de vruchten, inkomsten en interesten van eigen goederen ook tot het
gemeenschappelijk vermogen (art. 1405, 2° BW). Onder vruchten worden zowel de natuurlijke als de
70 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 547. 71 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 173. 72 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 9; H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 288. 73 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899, noot G. VERSCHELDEN. 74 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 551; H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 288. 75 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 181. 76 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 7-8.
21
burgerlijke vruchten verstaan.77
Ten slotte zijn de goederen, geschonken of vermaakt aan de twee echtgenoten samen of aan één
echtgenoot onder beding dat die goederen gemeenschappelijk zullen zijn, gemeenschappelijk (art. 1405,
3° BW). Indien evenwel goederen vermaakt worden aan de echtgenoten met aanduiding van een
welbepaalde verhouding, dan behoren die goederen in die verhouding tot het eigen vermogen van de
echtgenoten en niet tot de gemeenschap.78
B. Restcategorie
Overeenkomstig artikel 1405, 4° BW zijn alle goederen, waarvan niet bewezen is dat zij aan één der
echtgenoten eigen zijn ingevolge enige wetsbepaling, gemeenschappelijk.
§ 3. Recent wetsontwerp
22. Op 20 augustus 2013 werd door de federale regering het wetsontwerp tot wijziging van artikel 301
van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het
bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van
echtscheiding, ingediend (hierna verkort het “Wetsontwerp”).79 Hoofdstuk 2 van het Wetsontwerp heeft
vooreerst tot doel om de huidige ongrondwettig verklaarde regeling inzake het lot van de
levensverzekeringen, met inbegrip van de aanvullende pensioenen aan te passen. Daarnaast maakt de
regering van de gelegenheid gebruik om artikel 1405 BW, dat het gemeenschappelijk vermogen definieert,
te herschrijven.80
De artikelen 127 en 128 van de Wet op de landverzekeringsovereenkomst (WLVO) regelen het
huwelijksvermogensrechtelijk statuut van een levensverzekering. Het Grondwettelijk Hof oordeelde in het
verleden dat deze bepalingen ongrondwettelijk zijn.81 De artikelen 127 en 128 WLVO worden in het
Wetsontwerp dan ook geschrapt82 en het huwelijksvermogensrechtelijk statuut van een levensverzekering
wordt geïntegreerd in het Burgerlijk Wetboek. De regering is immers de mening toegedaan dat de 77 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 552. 78 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 8. 79 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001. 80 Voor een meer uitgebreide toelichting omtrent dit wetsontwerp, zie T. ROOVERS, “Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen in het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekering, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding”, T.Not. 2013, (678) 678-692. 81 GwH 26 mei 1999, nr. 54/99; GwH 27 juli 2011, nr. 136/2011. 82 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 67.
22
verhouding tussen de verzekeringsnemer en diens echtgenoot niet thuishoort in de Wet op de
landverzekeringsovereenkomst, maar in het Burgerlijk Wetboek. 83 In het Wetsontwerp wordt een
verschillende regeling tot stand gebracht voor enerzijds de individuele levensverzekeringen, en anderzijds
de collectieve levensverzekeringen (groepsverzekeringen).
De individuele levensverzekeringen worden in het Wetsontwerp onderverdeeld in drie categorieën. De
eerste categorie betreft de individuele levensverzekering die de in gemeenschap gehuwde
verzekeringsnemer in eigen voordeel heeft bedongen, voor het geval van overlijden van zijn echtgenoot
(de zgn. ‘egoïstische’ levensverzekering). De verzekeringsuitkering zal een eigen goed zijn van de
begunstigde echtgenoot. Indien de premies werden betaald met gemeenschapsgelden zal wel een
vergoeding verschuldigd zijn aan het gemeenschappelijk vermogen. Deze nieuwe regel wordt opgenomen
in artikel 1400, 7 BW en vervangt de vorige bepaling. 84 Een tweede categorie dat de regering
onderscheidt, is de individuele levensverzekering die de in gemeenschap gehuwde verzekeringsnemer in
het voordeel van zijn echtgenoot sluit, voor het geval van zijn eigen overlijden (de zgn.
‘voorzorgsmaatregel’). Ook hier zal de uitkering een eigen goed zijn van de begunstigde echtgenoot. Er
zal echter geen vergoeding verschuldigd zijn aan de gemeenschap, ook al werden de premies betaald
vanuit de huwgemeenschap. Deze uitkering wordt als zesde punt toegevoegd aan artikel 1401 BW.85 De
derde categorie betreft de individuele levensverzekeringsovereenkomst die de in gemeenschap gehuwde
verzekeringsnemer heeft bedongen met het oog op de verkrijging van een verzekeringsprestatie bij het
bereiken van een bepaalde leeftijd (de zgn. ‘spaarmaatregel’ of ‘spaarverrichting’). Spaarverrichtingen
behoren in een gemeenschapsstelsel essentieel tot het gemeenschappelijk vermogen. Voor dit type
levensverzekering wenst de regering een nieuw artikel 1405/1 BW toe te voegen waarin drie situaties
worden behandeld.86
De collectieve levensverzekeringen (groepsverzekeringen) worden beschouwd als een aanvullend
pensioen. Voor dergelijke levensverzekeringen wordt in het Wetsontwerp een nieuw artikel 1405/2 BW
83 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 10. 84 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 11. 85 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 12. 86 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 15.
23
voorgesteld, onder een afzonderlijke titel (§ 3/1 “Aanvullend pensioen”), steunend op de regel dat een
aanvullend pensioen een aanvullend inkomen verleent, ook wanneer dit een gekapitaliseerd inkomen is, en
dat een inkomen tijdens het huwelijk en zolang het gemeenschapsstelsel duurt aan het gemeenschappelijk
vermogen toekomt.87
Tussen het herpositioneren van de individuele levensverzekeringen en de aanvullende pensioenen in het
wettelijk stelsel wenst de regering in het Wetsontwerp ook het begrip aanwinsten te definiëren door artikel
1405 BW te willen wijzigen. Het begrip ‘aanwinsten’ wordt als centrale noemer gehanteerd om het
gemeenschappelijk vermogen te omschrijven. Onder aanwinsten mogen volgens het Wetsontwerp
volgende elementen worden verstaan:
1. De beroepsinkomsten, waarbij het huidige punt 1 van artikel 1405 BW integraal behouden blijft.
2. De inkomsten van eigen goederen van de echtgenoten. Het begrip ‘inkomsten’ is een verkorte,
doch allesomvattende omschrijving voor wat op vandaag wordt omschreven als ‘vruchten,
inkomsten, interesten’.
3. In dit punt worden voor de volledigheid de inkomsten uit de gemeenschappelijke goederen
vermeld. Verdere toelichting is hier overbodig.
4. Het vierde punt is een letterlijke overname van het derde punt in het huidige artikel 1405 BW, dat
verwijst naar de goederen die werden geschonken of werden vermaakt aan de beide echtgenoten
samen, of aan één van hen onder de vermelding dat deze goederen gemeenschappelijk zullen zijn.
5. Het vijfde punt vermeldt de goederen die door (één van) beide echtgenoten rechtstreeks of
onrechtstreeks verworven werden met de goederen vermeld in de punten 1 tot en met 4 hiervoor.
Hiermee wil de regering in de verf zetten dat het gemeenschappelijk vermogen een spaar-,
bestedings- en bestemmingsvermogen betreft.
6. Tot slot blijft het residuair karakter van artikel 1405 BW overeind, aangezien de goederen
waarvan niet kan worden bewezen dat ze tot het eigen vermogen van één van beide echtgenoten
behoren, gemeenschappelijk zullen zijn.
Uit deze opsomming blijkt dat er inhoudelijk geen verschil is met het bestaande recht dat op hetzelfde
onderscheid is gestoeld, zij het zonder het expliciete gebruik van de term “aanwinst”.88
87 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 22. 88 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001, 13.
24
Afdeling 4. Lasten
§ 1. Algemeen
23. Aangezien het gemeenschappelijk vermogen geen rechtspersoonlijkheid bezit, kunnen schulden niet
rechtstreeks in hoofde van dit vermogen ontstaan. De schulden ontstaan ofwel in hoofde van één der
echtgenoten, ofwel in hoofde van de beide echtgenoten gezamenlijk.89
De regeling van het passief in het huwelijksvermogensrecht vertoont twee aspecten; het definitief passief
enerzijds en het voorlopig passief anderzijds.90 Het definitief passief (of de bijdrage) betreft het statuut van
de schuld, met name het eigen of gemeenschappelijk karakter van de schuld. Het definitief passief betreft
met andere woorden de vraag welk vermogen de schuld uiteindelijk moet dragen (art. 1406-1408 BW).
Het voorlopig passief (of de verbintenis) betreft daarentegen het verhaalsrecht van de schuldeisers. Hier
gaat het om de verhouding tussen de echtgenoten en de schuldeisers (art.1409-1414 BW).91 De vraag naar
de verbintenis tot betaling van de schulden rijst steeds tijdens de werking van het stelsel, zodra de
schuldeisers hun verhaalsrecht willen uitoefenen. De vraag naar de bijdrage stelt zich daarentegen in de
praktijk bij de ontbinding van het stelsel.92
Het definitief passief wordt in het Burgerlijk Wetboek behandeld vóór het voorlopig passief, aangezien
voorafgaandelijk aan de vraag welk vermogen tot onderpand van de schuldeisers zal dienen, uitgemaakt
dient te worden of het gaat om een eigen schuld, dan wel om een gemeenschappelijke schuld.93
Zeer algemeen kan het volgende worden gesteld. Een schuld die wat de bijdrage betreft eigen is, kan in de
regel slechts verhaald worden op het eigen vermogen van de schuldenaar en op diens inkomsten.
Uitzonderlijk is er een ruimer verhaalsrecht voorzien voor de schuldeisers, met name op het
gemeenschappelijk vermogen. Een schuld die wat de bijdrage betreft een gemeenschappelijk karakter
bezit, kan in beginsel verhaald worden op de drie vermogens (met name het gemeenschappelijk vermogen
en de eigen vermogens van de beide echtgenoten). In uitzonderlijke gevallen geldt er echter een beperkter
verhaalsrecht voor de schuldeisers, wat inhoudt dat de schuldeisers geen verhaal kunnen uitoefenen op het
eigen vermogen van de echtgenoot-niet-schuldenaar. 94
89 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 127. 90 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 184-185. 91 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 557-558. 92 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 127-128. 93 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 128. 94 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 558.
25
§ 2. Het definitief passief
A. Eigen schulden
24. Wat betreft de eigen schulden, wordt in de wet een onderscheid gemaakt tussen de schulden eigen
omwille van hun oorsprong (art. 1406 BW) en de schulden eigen omwille van hun aard (art. 1407 BW).95
Overeenkomstig artikel 1406 BW zijn de schulden van de echtgenoten die dagtekenen van vóór het
huwelijk en de schulden ten laste van erfenissen en giften die toevallen tijdens het huwelijk, eigen
schulden van de betrokken echtgenoten. Deze bepaling vormt een toepassing van het adagium ubi
emolumentum, ibi onus.96
- De schulden die dateren van vóór het huwelijk
Een schuld dagtekent van vóór het huwelijk van zodra de rechtsgrond ervan zich situeert vóór het
huwelijk, zelfs al is de schuld pas opeisbaar of geschiedt de betaling slechts tijdens het huwelijk.97
Een toepassingsgeval van een voorhuwelijkse schuld betreft bijvoorbeeld de onderhoudsuitkering te
betalen aan een echtgenoot uit een vorig huwelijk. Deze schulden hebben een eigen karakter, aangezien de
uitkeringen hun rechtsgrond vinden in een rechtsfeit dat dateert van vóór het huwelijk.98 Een ander
toepassingsgeval dat bij wijze van voorbeeld kan worden vermeld betreft de situatie waarbij één der
echtgenoten vóór het huwelijk een onroerend goed verkocht heeft bij sterkmaking voor de werkelijke
eigenaar. Stel dat deze laatste de verkoop echter weigert te bekrachtigen en dat de echtgenoot wordt
veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding, zal de schuld tot het betalen van een
schadevergoeding eigen zijn, aangezien de rechtsgrond van de schuld voortvloeit uit de sterkmaking
daterend van vóór het huwelijk.99
- De schulden ten laste van erfenissen en giften die aan de echtgenoten toevallen tijdens het huwelijk
De lasten van de nalatenschap omvatten alle (roerende en onroerende) schulden van de erflater, de
begrafeniskosten, de kosten van vereffening van de nalatenschap en de successierechten. De lasten van de
schenking betreffen de (eventuele) lasten die aan de schenking zijn verbonden, de registratierechten en de
95 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 558. 96 Dit adagium verwijst naar het noodzakelijk verband dat bestaat tussen de baten en de lasten van de verscheidene vermogens (‘daar waar het voordeel is, is ook de last’). Daar het gemeenschappelijk vermogen in beginsel niets ontvangt bij het aangaan van het huwelijk, mag het ook niet bezwaard worden met voorhuwelijkse schulden. De bepaling van artikel 1406 BW is de logische pendant van artikel 1399, eerste lid BW. 97 Kh. Charleroi 9 januari 2008, JT 2008, 192. 98 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 129. 99 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 129.
26
kosten van de akte.100
Wat betreft de schulden eigen omwille van hun aard, somt artikel 1407 BW op limitatieve wijze vier
categorieën van eigen schulden op101:
- De schulden door één der echtgenoten aangegaan in het uitsluitend belang van zijn eigen vermogen (art.
1407, eerste streepje BW)
Het criterium van het uitsluitend belang is echter vatbaar voor interpretatie. Het is dan ook aan de rechter
ten gronde soeverein te oordelen of de voorwaarde van het uitsluitend belang in concreto aanwezig is.102
De vraag die echter gesteld kan worden is of het criterium van het ‘uitsluitend belang’ al dan niet een
strikte interpretatie behoeft. Enkele auteurs zijn van mening dat het uitsluitend belang strikt dient te
worden geïnterpreteerd. Dergelijke auteurs menen dat van zodra het gemeenschappelijk vermogen, zij het
onrechtstreeks, een voordeel behaalt, de schuld niet langer eigen is.103 De vraag rijst echter of deze strikte
interpretatie wel strookt met de bedoeling van de wetgever. Uit de voorbereidende werken blijkt immers
dat het begrip ‘uitsluitend’ eerder dient te worden begrepen als een ‘persoonlijk en rechtstreeks’ belang
van het eigen vermogen. Andere auteurs zijn op grond hiervan de mening toegedaan dat onrechtstreekse
voordelen (bv. inkomstenverhoging), die desgevallend toekomen aan het gemeenschappelijk vermogen,
het eigen karakter van de schuld niet beletten.104 Zo worden bijvoorbeeld de schulden aangegaan voor de
verbetering of de verbouwing van een eigen onroerend goed (niet de gezinswoning) beschouwd als eigen
schulden.105 Van zodra een ander vermogen dan het vermogen van de echtgenoot-contractant een
rechtstreeks belang heeft bij de schuld, verliest de schuld haar eigen karakter. Zo wordt een schuld,
aangegaan voor de verbetering en de verandering van een eigen woning, teneinde de andere echtgenoot
toe te laten er een handel uit te oefenen, beschouwd als een gemeenschappelijke schuld.106
- De schulden ontstaan uit een persoonlijke of zakelijke zekerheid door één der echtgenoten gesteld in een
ander belang dan dat van het gemeenschappelijk vermogen (art. 1407, tweede streepje BW)
Uit deze bepaling volgt dat de schulden voortvloeiend uit persoonlijke zekerheden (bijvoorbeeld de
borgstelling of de hoofdelijkheid) of uit zakelijke zekerheden (bijvoorbeeld de hypotheek of het pand),
gesteld in het belang van het eigen vermogen van een echtgenoot of in het belang van een derde,
100 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 131-132. 101 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 188. 102 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 132. 103 W. PINTENS, B. VAN DER MEERSCH en K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers, 2002, 152. 104 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 132-133. 105 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 559. 106 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 133.
27
beschouwd worden als eigen schulden.107
Artikel 1407, tweede streepje voorziet twee voorwaarden. Als eerste voorwaarde wordt er vereist dat de
echtgenoot alleen heeft gehandeld. Indien beide echtgenoten gezamenlijk optreden, zal de schuld als
gemeenschappelijk worden aangemerkt. Zo vallen de schulden ontstaan uit de borgstelling door beide
echtgenoten aangegaan voor een derde, of de zekerheidsstelling ten voordele van de andere echtgenoot,
niet onder de toepassing van artikel 1407, tweede streepje BW. Als tweede voorwaarde geldt dat de
zekerheid werd gesteld in een ander belang dan dat van het gemeenschappelijk vermogen. In het algemeen
wordt aangenomen dat van zodra de oorzaak van de zekerheidsstelling volledig vreemd is aan het
gemeenschappelijk vermogen, er sprake is van een eigen schuld.108
- De schulden ingevolge een verboden beroep of een verboden handeling (art. 1407, derde streepje BW)
Indien een echtgenoot een beroep uitoefent, niettegenstaande het beroepsverbod overeenkomstig artikel
216 BW, zullen de schulden die eruit voortvloeien, eigen schulden zijn.
Bepaalde handelingen kan een echtgenoot niet verrichten zonder de medewerking van de andere
echtgenoot of zonder een rechterlijke machtiging (zie art. 215, 1417 en 1418-1419 BW). De schulden die
voortvloeien uit ten onrechte alleen gestelde handelingen (d.i. zonder medewerking van de andere
echtgenoot of zonder rechterlijke machtiging), zijn eigen schulden.109 Zo is bijvoorbeeld de leningsschuld
aangegaan zonder toestemming van de andere echtgenoot een eigen schuld.110
- De schulden ontstaan uit een strafrechtelijke veroordeling of uit een onrechtmatige daad begaan door
één der echtgenoten (art. 1407, vierde streepje BW)
Niet enkel de financiële lasten volgend uit een strafrechtelijke, burgerlijke of fiscale veroordeling tot
schadevergoeding of geldboete, worden hieronder begrepen, maar ook de lasten volgend uit een
minnelijke schikking of een dading.111
Een aansprakelijkheidsvordering voortvloeiend uit een contractuele verhouding is echter geen quasi-
delictuele schuld en valt bijgevolg niet onder de toepassing van artikel 1407, vierde streepje BW.112
107 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 559-560. 108 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 134-135. 109 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 560. 110 Antwerpen 22 september 1998, RW 2001-02, 348-350, noot S. MOSSELMANS. 111 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899, noot G. VERSCHELDEN. 112 Gent 17 juni 1995, T.Not. 1995, 557, noot F. BOUCKAERT.
28
B. Gemeenschappelijke schulden
25. Wat betreft de gemeenschappelijke schulden somt artikel 1408 BW 7 categorieën op. Dergelijke
opsomming is echter geen limitatieve opsomming. Schulden waarvan het eigen karakter niet is bewezen,
hetzij omdat de wet niet vermeldt dat ze eigen zijn, hetzij omdat niet kan worden bewezen dat ze aan de
wettelijke voorwaarden voldoen om als eigen gekwalificeerd te worden, worden immers vermoed
gemeenschappelijk te zijn (art. 1408, zevende streepje BW).113
- De Schulden aangegaan door beide echtgenoten, gezamenlijk of hoofdelijk
Luidens artikel 1408, eerste streepje BW worden de schulden, aangegaan door de beide echtgenoten114,
beschouwd als gemeenschappelijke schulden, ook al zijn ze in het uitsluitend belang van het eigen
vermogen van één der echtgenoten aangegaan. Indien een schuld werd aangegaan door de beide
echtgenoten in een verschillende hoedanigheid (bijvoorbeeld door de éne als schuldenaar, door de andere
als borg), gaat het echter niet om een gemeenschappelijke schuld, indien de betrokken schuld werd
aangegaan in het belang van het eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar.115
- De schulden aangegaan door één der echtgenoten ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van
de kinderen
Artikel 1408, tweede streepje BW kwalificeert de schulden aangegaan voor de huishouding en de
opvoeding van de kinderen als gemeenschappelijke schulden. Artikel 1408, tweede streepje BW moet
samen gelezen worden met artikel 222 BW, luidens hetwelk de schulden ten behoeve van de huishouding
en de opvoeding van de kinderen de echtgenoten hoofdelijk verbinden, tenzij ze buitensporig zijn (cf.
supra). 116 Een buitensporige huishoudelijke schuld blijft echter gemeenschappelijk, doch zonder
hoofdelijkheid. Bovendien is het verhaalsrecht van de schuldeisers in het geval van buitensporigheid
beperkter (cf. infra).117
- De schulden door één der echtgenoten aangegaan in het belang van het gemeenschappelijk vermogen
Overeenkomstig artikel 1408, derde streepje BW worden de schulden, aangegaan door één der
echtgenoten in het belang van het gemeenschappelijk vermogen, beschouwd als gemeenschappelijke
schulden. Dergelijke schulden vormen de tegenhanger van de inkomsten uit eigen arbeid en de inkomsten 113 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 191. 114 Bedoeld zijn zowel de gezamenlijke schulden, d.w.z. de schulden die elk der beide echtgenoten ten belope van de helft verbinden, als de hoofdelijke schulden, d.w.z. de schulden die elk der echtgenoten voor het geheel verbinden. 115 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 561. 116 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 138-139. 117 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 561-652.
29
van eigen goederen, zoals bepaald in artikel 1405, 1° en 2° BW. Zo kunnen bijvoorbeeld als
gemeenschappelijke schulden worden beschouwd de beroepsschulden en de inkomstenbelasting.118
- De schulden ten laste van giften die de gemeenschap toekomen
Artikel 1408, vierde streepje BW maakt opnieuw een toepassing uit van het adagium ubi emolumentum,
ibi onus. Als pendant van artikel 1405, 3° BW, beschouwt artikel 1408, vierde streepje BW als
gemeenschappelijk, de schulden ten laste van giften aan de twee echtgenoten gezamenlijk gedaan (zonder
specificering van hun respectievelijk aandeel) en de schulden ten laste van giften aan één van hen gedaan
onder het beding dat de gegeven of vermaakte goederen gemeenschappelijk zullen zijn.119
- De interesten van eigen schulden
De interesten die een bijzaak vormen van de eigen schulden van één der echtgenoten, worden in artikel
1408, vijfde streepje BW, afzonderlijk als gemeenschappelijke schulden gekwalificeerd. Ook hier wordt
duidelijk toepassing gemaakt van het adagium ubi emolumentum, ibi onus (cf. art. 1405, 2° BW). Enkel de
moratoire interesten zijn gemeenschappelijke schulden, niet de vergoedende interesten.120
De interesten van eigen schulden zijn steeds gemeenschappelijke schulden, ook indien de interesten buiten
verhouding staan tot de inkomsten van de echtgenoot-schuldenaar. Omdat deze regeling aanleiding zou
kunnen geven tot onbillijke situaties, heeft de wetgever ervoor geopteerd het gemeenschappelijk karakter
van deze schulden te behouden, doch in een beperking van het verhaalsrecht van de schuldeisers te
voorzien ter bescherming van de andere echtgenoot (art. 1414, tweede lid, 2° BW) (cf. infra).121
- De onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de nederdalende lijn van één der echtgenoten
Luidens artikel 1408, zesde streepje BW zijn de onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de
nederdalende lijn van één der echtgenoten, gemeenschappelijk. Met bloedverwanten in de nederdalende
lijn worden de kinderen (en kleinkinderen) van een echtgenoot bedoeld die geen deel uitmaken van het
gezin. Het gaat bijvoorbeeld om kinderen uit een vorig huwelijk of buitenhuwelijkse kinderen. In dit
kader, stelt zich tevens de vraag naar het eigen of gemeenschappelijk karakter van de onderhoudsschulden
jegens ascedenten of jegens een vorige echtgenoot.
Wat betreft de onderhoudsschulden tegenover ascedenten, dient een onderscheid te worden gemaakt
118 Beslagr. Gent 8 april 2004, T.Not. 2006, 200-201 119 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 193-194. 120 Gent 30 juni 1987, T.Not. 1987, 482. 121 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 194.
30
tussen de onderhoudsschulden jegens ouders en schoonouders en de onderhoudsschulden jegens andere
ascedenten. Onderhoudsschulden ten aanzien van de ouders van één der echtgenoten zijn overeenkomstig
de meerderheidsstrekking in de rechtspraak en de rechtsleer gemeenschappelijk, aangezien élke
echtgenoot alimentatieplichtig is, overeenkomstig de artikelen 205 en 206 BW.122 Ook wat betreft de
kwalificatie van de onderhoudsschulden verschuldigd aan andere bloedverwanten in de opgaande lijn is er
in de rechtsleer geen eensgezindheid. Sommige auteurs menen dat dergelijke schulden eveneens
gemeenschappelijk zijn.123 Deze kwalificatie is - m.i. - niet correct en zijn onderhoudsuitkeringen ten
behoeve van andere ascedenten eigen schulden, aangezien er geen wetsartikel voorhanden is zoals bij de
onderhoudsuitkeringen ten behoeve van ouders en schoonouders en het voorhuwelijkse schulden betreft
die de hun grondslag vinden in de bloedband tussen de ascedent en de descedent.124
Ook omtrent de kwalificatie van onderhoudsschulden lastens een vorige echtgenoot is er geen
eensgezindheid in de rechtsleer. Sommige auteurs zijn van mening dat een uitkering verschuldigd aan een
vorige echtgenoot een gemeenschappelijke schuld is.125 Naar mijn oordeel moet de gemeenschap echter
niet instaan voor de lasten die voortspruiten uit een vorig huwelijk en gaat het om een eigen schuld,
vermits de rechtsgrond dagtekent van vóór het huwelijk. Dit standpunt wordt tevens bevestigd door het
Hof van Cassatie.126
- De schulden waarvan niet bewezen is dat zij aan één der echtgenoten eigen zijn ingevolge enige
wetsbepaling
Artikel 1408, zevende streepje BW is de tegenhanger van artikel 1405, 4° BW en bepaalt dat de schulden
waarvan niet bewezen is dat zij aan één der echtgenoten eigen zijn ingevolge enige wetsbepaling,
gemeenschappelijk zijn.
§ 3. Het voorlopig passief
26. De verhaalsrechten van de schuldeisers van echtgenoten, gehuwd onder het wettelijk stelsel, worden
beheerst door de artikelen 1409-1414 BW (cf. infra; nr. 27-33).127 De wetgever wilde met deze regeling
een evenwicht creëren tussen de autonomie van de echtgenoten, hun onderlinge solidariteit en de eerbied
122 Tegenover deze meerderheidsstrekking staat een arrest van het hof van beroep te Brussel waarbij geoordeeld werd dat een onderhoudsschuld van een kind ten aanzien van zijn ouder een eigen schuld is en een onderhoudsschuld van een kind ten aanzien van zijn schoonouder een gemeenschappelijke schuld is (Brussel 1 december 2009, T.Fam. 2010, 100, noot R. BARBAIX). 123 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 565. 124 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 195-197. 125 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 566-567. 126 Cass. 21 januari 1988, RW 1988-89, 499. 127 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 290.
31
voor de belangen van de schuldeisers.128 Deze artikelen vormen een van het gemeen recht (art. 7 en 8
Hyp.W.) afwijkend regime. De omvang van de verhaalsrechten wordt in hoofdzaak bepaald door de eigen
of gemeenschappelijke aard van de schuld.129
Artikel 1409 BW omvat de algemene regel betreffende de verhaalbaarheid van de eigen schulden. Luidens
deze algemene regel kan een eigen schuld van één van de echtgenoten slechts verhaald worden op diens
eigen vermogen en inkomsten. Niettegenstaande de inkomsten behoren tot het gemeenschappelijk
vermogen, worden zij niettemin blootgesteld aan het verhaalsrecht van de persoonlijke schuldeisers van de
echtgenoot.130 Uitzonderlijk wordt het verhaalsrecht van de persoonlijke schuldeisers uitgebreid tot het
gemeenschappelijk vermogen op grond van de verrijkingsgedachte (art. 1410 en 1411 BW). Daarnaast is
er voor schulden uit een strafrechtelijke veroordeling of een onrechtmatige daad een subsidiair
verhaalsrecht voorzien op het gemeenschappelijk vermogen, en dit ten belope van de helft van de netto-
baten (art. 1412 BW). 131 Bovendien is er een ruimer verhaalsrecht voorzien indien de schuld werd
aangegaan door de beide echtgenoten, in een verschillende hoedanigheid (art. 1413 BW).
Artikel 1414, eerste lid BW omvat de algemene regel betreffende de verhaalbaarheid van de
gemeenschappelijke schulden. Luidens artikel 1414, eerste lid BW kunnen gemeenschappelijke schulden
zowel verhaald worden op het eigen vermogen van iedere echtgenoot, als op het gemeenschappelijk
vermogen.132 Krachtens artikel 1414, tweede lid BW wordt er op deze algemene regel in een aantal
gevallen een uitzondering gemaakt. Het gaat hierbij om de zgn. onvolkomen gemeenschappelijke
schulden. Dergelijke gemeenschappelijke schulden zijn niet verhaalbaar op het eigen vermogen van de
niet-contracterende echtgenoot. Onder de onvolkomen gemeenschappelijke schulden worden de volgende
schulden begrepen: de buitensporige schulden ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de
kinderen, de interesten die een bijzaak vormen van de eigen schulden, de beroepsschulden en de
onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de nederdalende lijn van één der echtgenoten.
Afdeling 5. Executieaspecten
§ 1. Verhaalbaarheid van de eigen schulden
A. Algemene regel
128 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 288. 129 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 67. 130 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 141-142. 131 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899, noot G. VERSCHELDEN. 132 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 146-148.
32
27. Zoals reeds vermeld, kunnen eigen schulden overeenkomstig artikel 1409 BW slechts verhaald
worden op het eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar en op diens inkomsten. Een eigen schuld
kan dus steeds verhaald worden op de inkomsten133 van de echtgenoot-schuldenaar, niettegenstaande deze
inkomsten deel uitmaken van het gemeenschappelijk vermogen (cf. art 1405, 1° en 2° BW). Deze
algemene regel is immers gebaseerd op artikel 7 Hyp.W., luidens hetwelk een schuldenaar met al zijn
goederen moet instaan tot voldoening van zijn schulden. 134 Uit de voorbereidende werkzaamheden blijkt
namelijk dat de wetgever van oordeel was dat het huwelijk geen middel mag zijn om zich onvermogend te
maken.135 De wetgever heeft geen rangorde bepaald tussen het eigen vermogen en de inkomsten van de
echtgenoot-schuldenaar. De schuldeiser is met andere woorden niet verplicht eerst zijn verhaal uit te
oefenen op de eigen goederen van de echtgenoot-schuldenaar, vooraleer zijn inkomsten aan te spreken.136
De bescherming verleend aan de schuldeisers door artikel 7 Hyp.W. gaat echter niet zo ver dat tevens
verhaal mogelijk is op het gemeenschappelijk vermogen, waarin de echtgenoot-schuldenaar een aandeel
bezit.137 Artikel 815 BW vindt hier immers geen toepassing; de persoonlijke schuldeisers kunnen derhalve
de huwgemeenschap niet openbreken.138 Het is bovendien vanzelfsprekend dat het eigen vermogen van de
echtgenoot-niet-schuldenaar niet vatbaar is voor verhaal door de persoonlijke schuldeisers van de
echtgenoot-schuldenaar.
Aangezien de wetgever uitgaat van een vermoede gemeenschappelijke aard van de schuld (cf. art. 1408,
zevende streepje BW), staat het aan de andere echtgenoot het persoonlijk karakter van de schuld te
bewijzen.139 Gelet op het vermoeden in artikel 1405, 4° BW draagt de schuldeiser de bewijslast van de
persoonlijke eigendom van de goederen.140 Of de schuldeiser zich hiertoe moet schikken naar de strenge
bewijsregel uit artikel 1399, tweede lid BW wordt betwist. Een redelijke interpretatie is dat de schuldeiser
zich niet in een slechtere positie mag bevinden dan zijn debiteur en derhalve het bewijs mag leveren
overeenkomstig artikel 1399, derde lid BW, namelijk aan de hand van alle middelen rechtens.141
De vraag rijst op welk ogenblik inkomsten hun karakter als inkomsten verliezen. Er zijn een aantal auteurs
die een zeer restrictief standpunt innemen en van oordeel zijn dat verhaal op inkomsten slechts mogelijk is
133 Bedoeld worden zowel de inkomsten uit arbeid, als de inkomsten uit kapitaal. 134 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 568-569. 135 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 141. 136 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 197-198. 137 W. PINTENS, S. MOSSELMANS en C. DECLERCK, Praktijkboek familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 76-78. 138 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 102; E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 74; Beslagr. Brugge 5 november 1999, RW 1999-2000, 1206. 139 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 74. 140 Beslagr. Gent 13 oktober 2009, RW 2010-11, 1267. 141 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 74; H. CASMAN, “Schulden en huwelijksvermogensrecht”, TPR 1985, (289) 316.
33
zolang deze inkomsten niet werden geïnd. Dit standpunt houdt - m.i. - echter een te verregaande beperking
in van de rechten van de schuldeisers. Auteur PINTENS verdedigt een ruimere en meer genuanceerde
opvatting, die beter tegemoet komt aan de kwalificatie van inkomsten.142 Volgens deze auteur is verhaal
op de inkomsten mogelijk, zolang deze nog individualiseerbaar zijn. Volgens deze zienswijze worden
inkomsten slechts aanwinsten wanneer zij worden vermengd met goederen van het gemeenschappelijk
vermogen of wanneer zij worden aangewend voor de aanschaf van andere goederen. Concreet betekent
dit dat de schuldeiser tijdig (bewarend of uitvoerend) derdenbeslag zal moeten leggen in handen van de
schuldenaar van deze inkomsten indien hij zijn verhaalsrechten wenst veilig te stellen.143
B. Uitzondering: uitbreiding van het verhaalsrecht
28. Een eigen schuld kan, zoals gezegd, op de aan het gemeenschappelijk vermogen toekomende
inkomsten worden vervolgd. Bovendien kan een eigen schuld in welbepaalde gevallen ook worden
verhaald op datzelfde gemeenschappelijk vermogen. In de artikelen 1410-1413 BW worden een aantal
gevallen omschreven, waarbij het verhaalsrecht van de persoonlijke schuldeisers niet beperkt is tot het
eigen vermogen en de inkomsten van de echtgenoot-schuldenaar, maar waarbij er tevens verhaal mogelijk
is op het gemeenschappelijk vermogen. Deze gevallen van uitbreiding van het verhaalsrecht worden
hierna besproken. Het eigen vermogen van de echtgenoot-niet-schuldenaar blijft ook in deze
uitzonderingsgevallen buiten de verhaalsmogelijkheden van de persoonlijke schuldeisers.
- Voorhuwelijkse schulden en lasten van giften en erfenissen
Overeenkomstig artikel 1410, eerste lid BW kan een eigen schuld die dagtekent van vóór het huwelijk of
die een toegevallen erfenis, legaat of schenking belast, verhaald worden op het gemeenschappelijk
vermogen, in zoverre het gemeenschappelijk vermogen verrijkt werd door opneming van eigen goederen
van de echtgenoot-schuldenaar. Zo is bijvoorbeeld sprake van directe verrijking van het
gemeenschappelijk vermogen door inbreng van eigen goederen op grond van een clausule in het
huwelijkscontract.144 Wat de wetgever hiermee wenste te voorkomen, was dat de echtgenoot-schuldenaar
de mogelijkheid zou krijgen om het onderpand van zijn schuldeisers te verminderen door van zijn eigen
goederen gemeenschappelijke goederen te maken.145 Het bewijs van de verrijking, dat rust op de
schuldeiser, kan worden geleverd met alle middelen rechtens (art. 1410, tweede lid BW). Aangezien deze
142 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 198-199. Vgl.: H. CASMAN, “Schulden en huwelijksvermogensrecht”, TPR 1985, (289) 317-318. 143 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 103. 144 Kh. Charleroi 9 januari 2008, JT 2008, 192. 145 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 142-143.
34
bewijslast voor een derde-schuldeiser weinig evident is146, moet die bewijslast een redelijke invulling
krijgen. Het past hoe dan ook dat de echtgenoten hierbij hun medewerking verlenen.147 Indien de
schuldeiser in zijn bewijslast is geslaagd, mag hij op om het even welk bestanddeel van het
gemeenschappelijk vermogen de invordering van datgene wat hem verschuldigd is, nastreven, zelfs
alvorens de eigen goederen van de echtgenoot-schuldenaar aan te spreken.148
- Schulden uit een verboden beroep of handeling
Eigen schulden voortvloeiend uit een verboden beroep of een rechtshandeling die één van de echtgenoten
niet mocht verrichten zonder de medewerking van de andere echtgenoot of zonder rechterlijke machtiging,
kunnen op het gemeenschappelijk vermogen worden verhaald inzoverre het gemeenschappelijk vermogen
uit dat beroep of die handeling voordeel heeft getrokken (art. 1411, eerste lid BW). Voor de toepassing
van artikel 1411 BW is dus geen rechtstreekse verrijking vereist door opneming van eigen goederen van
de schuldenaar, maar volstaat enig voordeel dat het gemeenschappelijk vermogen heeft gehaald uit de
onrechtmatig verrichte handelingen.149 De bewijslast betreffende het bestaan van het voordeel en van de
omvang ervan rust op de schuldeisers. Het bewijs mag worden geleverd door alle middelen van recht.150
- Schulden uit een strafrechtelijke veroordeling of uit een onrechtmatige daad
Wat betreft de schulden voortvloeiend uit een strafrechtelijke veroordeling van één der echtgenoten of uit
een onrechtmatige daad door hem begaan, past men dezefde regeling toe als in het artikel 1411 BW.
Derhalve kan de persoonlijke schuldeiser eveneens zijn verhaalsrecht uitoefenen op het
gemeenschappelijk vermogen, indien dit gemeenschappelijk vermogen voordeel heeft getrokken uit het
misdrijf of uit de onrechtmatige daad (art. 1412, eerste lid BW). Wanneer bijvoorbeeld de door een
echtgenoot verduisterde gelden werden aangewend om de leningsschuld van het gemeenschappelijk
vermogen af te betalen, heeft het gemeenschappelijk vermogen voordeel gehaald uit de door de
echtgenoot gepleegde onrechtmatige daad en kan de schuldeiser zijn verhaalsrecht op het
gemeenschappelijk vermogen uitoefenen ten belope van het genoten voordeel.151 Ook hier dient het bewijs
van het voordeel, alsook het bedrag ervan, door de schuldeisers te worden geleverd.
Zelfs wanneer het gemeenschappelijk vermogen geen enkel voordeel heeft gehaald uit het misdrijf of uit
146 In de praktijk komt dit immers neer op een drievoudig bewijs: het eigen karakter van een bepaald goed, de opname van dat goed in het gemeenschappelijk vermogen en tenslotte de verrijking van het gemeenschappelijk vermogen. 147 Beslagr. Gent 13 oktober 2009, RW 2010-11, 1267. 148 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 143. 149 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 201. 150 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 143. 151 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899-900, noot G. VERSCHELDEN.
35
de onrechtmatige daad, kan het gemeenschappelijk vermogen toch worden aangesproken door de
persoonlijke schuldeisers, maar enkel in zoverre het eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar
ontoereikend is én slechts ten belope van de helft van de nettobaten van het gemeenschappelijk vermogen
(art. 1412, tweede lid BW).152 Het persoonlijk vermogen van de schuldenaar moet dus eerst worden
uitgeput vooraleer het gemeenschappelijk vermogen kan worden aangesproken. De andere echtgenoot
heeft dan ook het recht het gemeenschappelijk vermogen aan de vordering te onttrekken door het
aanduiden van eigen goederen van de echtgenoot-schuldenaar.153 De strekking van deze bepaling is
duidelijk: de belangen van de slachtoffers en de overheid beschermen, zonder de andere echtgenoot in
ruime mate te treffen.154 Het bewijs van de ontoereikendheid van het eigen vermogen dient door de
schuldeiser te worden geleverd.155 De praktische uitwerking van het uitgebreide verhaalsrecht van de
schuldeisers ex artikel 1412, tweede lid BW is echter niet eenvoudig te realiseren. De schuldeisers zijn
immers als het ware verplicht de opmaak van een inventaris te vorderen (cf. art. 1177 Ger.W.), om de
juiste samenstelling van het eigen vermogen en het gemeenschappelijk vermogen te kunnen bepalen.156
Aangezien het beslag beperkt blijft tot het netto-actief, wordt geen afbreuk gedaan aan de preferente
positie van de gemeenschappelijke schuldeisers.157
- Schulden aangegaan door de beide echtgenoten in een verschillende hoedanigheid
Een schuld aangegaan door de éne echtgenoot als hoofdschuldenaar en door de andere echtgenoot als niet-
hoofdelijke borg is een eigen schuld in hoofde van beide echtgenoten, indien de schuld werd aangegaan in
het uitsluitend belang van het eigen vermogen van de echtgenoot-hoofdschuldenaar.158 Desalniettemin kan
deze schuld overeenkomstig artikel 1413 BW worden verhaald op de eigen vermogens van de beide
echtgenoten én op het gemeenschappelijk vermogen.159 Uit de voorbereidende werkzaamheden blijkt dat
de draagwijdte van artikel 1413 BW dient te worden beperkt tot de niet-hoofdelijke borgtocht, aangezien
de wetgever uitgaat van het idee dat de hoofdelijke borgtocht aan dezelfde regels is onderworpen als de
hoofdelijke schulden.160 Op verzoek van de echtgenoot-borgsteller kan op diens eigen goederen slechts
verhaal worden uitgeoefend na de uitwinning van de eigen goederen van de echtgenoot-hoofdschuldenaar
152 Cass. 6 november 1995, RW 1996-97, 234. 153 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 202. 154 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 570-571. 155 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 145. 156 Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 900, noot G. VERSCHELDEN. 157 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 76. 158 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 203. 159 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 68-69. 160 N. VANDEBEEK, Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 145.
36
en het gemeenschappelijk vermogen (art. 2021 BW).161 De echtgenoot-borgsteller die de schuld betaald
heeft, heeft nadien een verhaalsrecht op de eigen goederen van de echtgenoot-hoofdschuldenaar (art. 1450
BW).
§ 2. Verhaalbaarheid van de gemeenschappelijke schulden
A. Algemene regel
29. Zoals reeds aangehaald, kunnen gemeenschappelijke schulden zowel verhaald worden op het eigen
vermogen van elk van de echtgenoten, als op het gemeenschappelijk vermogen (art. 1414, eerste lid BW).
De schuldeiser dient daarbij geen welbepaalde volgorde in acht te nemen. Hij mag derhalve verhaal
uitoefenen op de goederen die hij daarvoor geschikt acht en is geenszins verplicht de goederen van de
echtgenoot-schuldenaar of van de gemeenschap uit te winnen vóór deze van de echtgenoot-niet-
schuldenaar.162 Er is bijgevolg geen sprake van rechtsmisbruik wanneer de schuldeiser eerst verhaal zoekt
op de eigen goederen van de echtgenoot-niet-schuldenaar.163
30. Om tot uitwinning te kunnen overgaan op het gemeenschappelijk vermogen of op het eigen
vermogen van de echtgenoot-niet-schuldenaar, behoeft de schuldeiser enkel te beschikken over een
uitvoerbare titel lastens de echtgenoot-schuldenaar.164 Het is bijgevolg niet noodzakelijk dat de schuldeiser
tevens beschikt over een uitvoerbare titel ten laste van de andere echtgenoot.165 Evenmin moet de titel het
gemeenschappelijk karakter van de schuld vaststellen.166
Indien men als schuldeiser beschikt over een uitvoerbare titel lastens de echtgenoot-schuldenaar, dient de
tenuitvoerlegging te worden vervolgd lastens de echtgenoot wiens eigen goederen worden uitgewonnen.
Concreet betekent dit dat bij een uitvoerend beslag op een roerend of een onroerend goed het voorafgaand
bevel moet worden betekend aan de echtgenoot-eigenaar van de betrokken goederen.167 Een bevel dat
enkel wordt betekend aan de echtgenoot-debiteur en niet aan de echtgenoot op wiens goederen beslag
wordt gelegd, is nietig.168 Aldus moet het beslag voor een gemeenschappelijke schuld krachtens een titel
op naam van de man op een bankrekening van de vrouw worden gelegd lastens de vrouw, omdat zij de
161 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 571. 162 H. CASMAN, ‘Schulden en huwelijksvermogensrecht’, TPR 1985, (289) 298-299. 163 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 100. 164 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 71. 165 Gent 27 november 1990, T.Not. 1991, 190. 166 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 101. 167 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 72. 168 Bergen 1 juni 1995, Act.dr. 1996, 342.
37
geëxecuteerde is.169 Wordt aldus beslag gelegd op de eigen goederen van de echtgenoot-niet-debiteur, dan
kunnen de beide echtgenoten tegen iedere fase van de tenuitvoerlegging in verzet komen. Zo kan een
echtgenoot – ook al is die geen debiteur – tegenspraak doen gelden ten aanzien van de
verkoopsvoorwaarden of in het kader van de rangregeling.170 Gelet op de draagwijdte van artikel 1244
BW als algemeen rechtsbeginsel, kan de uitgewonnen echtgenoot-niet-schuldenaar de beslagrechter uitstel
van betaling vragen binnen de termijnen bedoeld in artikel 1334 Ger.W.171
Indien de uitwinning geschiedt op het gemeenschappelijk vermogen, dan doet zich de vraag voor of de
tenuitvoerlegging ten laste van de echtgenoot-schuldenaar volstaat. Op deze vraag bestaat echter geen
eenduidig antwoord. De meerderheidsopvatting in de rechtspraak en de rechtsleer lijkt thans in die zin
gevestigd dat de tenuitvoerlegging wordt vervolgd lastens de echtgenoot die in de titel wordt vermeld,
maar dat de andere echtgenoot op de hoogte wordt gebracht van het beslag. Dit kan gebeuren door de
betekening van het bevel of het beslagexploot aan de andere echtgenoot. 172 Geschiedt de uitwinning op
een onroerend goed dat tot het gemeenschappelijk vermogen behoort, moet rekening worden gehouden
met artikel 1562 Ger.W. (ingevoerd bij Wet van 29 mei 2000173, in werking met ingang van 1 juli
2001).174 Overeenkomstig dit artikel moet de procedure van beslag op gemeenschappelijke onroerende
goederen tegen de beide echtgenoten worden ingesteld, wat veronderstelt dat het bevel, het beslagexploot,
de beschikking tot aanwijzing van de notaris, de aanmaning tot kennisneming van de
verkoopsvoorwaarden en het uittreksel uit de akte van toewijzing aan beide echtgenoten afzonderlijk moet
worden betekend.175
In het raam van een uitvoerend beslag op onroerend goed verdient het overigens de aanbeveling om steeds
over te gaan tot de betekening aan de beide echtgenoten van de beschikking tot aanstelling van de notaris
(art. 1580 Ger.W.), waardoor de termijn voor derdenverzet begint te lopen. Na verloop van deze termijn
wordt deze beschikking immers onaantastbaar en kan de echtgenoot-niet-schuldenaar zich niet meer tegen
de uitwinning verzetten, door bijvoorbeeld het gemeenschappelijk karakter van de schuld te betwisten of
door op te werpen dat het verhaalsrecht zich niet uitstrekt tot het eigen vermogen.176
169 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 101. 170 Rb. Brugge 25 februari 1997, T.Not. 1997, 221. 171 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 72. 172 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 72-73. 173 Wet 29 mei 2000 houdende oprichting van een centraal bestand van berichten van beslag, delegatie, overdracht en collectieve schuldenregeling, alsook tot wijziging van sommige bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek, BS 9 augustus 2000, 27.284. 174 E. DIRIX, Beslagrecht: kort begrip van het beslag- en executierecht, Leuven, Acco, 2012, 38. 175 D. MICHIELS, Uitvoerend onroerend beslag & rangregeling, Mechelen, Kluwer, 2013, 21-22. 176 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 101.
38
31. De niet-gehouden echtgenoot kan tegen de uitwinning op het gemeenschappelijk vermogen en/of op
de eigen goederen in verzet komen. Deze echtgenoot kan doen gelden dat de aangegane schuld een eigen
schuld is van de andere echtgenoot, derhalve dat zowel de eigen goederen als de gemeenschappelijke
goederen aan het verhaalsrecht kunnen worden onttrokken. Indien het zou gaan om een zgn. onvolkomen
gemeenschappelijke schuld, dan kan de niet-gehouden echtgenoot zich verzetten tegen een beslag op de
eigen goederen. In dat laatste geval dient de verzetdoende echtgenoot, gelet op het vermoeden van
gemeenschap, te bewijzen dat bepaalde goederen waarop verhaal werd uitgeoefend zijn persoonlijke
eigendom zijn. 177
Het verzet vanwege de echtgenoot-niet-schuldenaar tegen de tenuitvoerlegging moet worden gebracht
voor de beslagrechter, aangezien de betwisting die bijgevolg ontstaat, moet worden beschouwd als een
executiegeschil dat tot de bevoegdheid van de beslagrechter behoort. De beslagrechter hoeft zich immers
in voorliggend geval niet uit te spreken over de vraag of de verzetdoende echtgenoot schuldenaar is, maar
wel over de vraag of op diens goederen beslag kan worden gelegd. Door zich te buigen over deze vraag,
raakt de beslagrechter niet aan de inhoud van de uitvoerbare titel, maar spreekt hij zich louter uit over de
omvang van het verhaalsrecht van de schuldeiser-executiegerechtigde zoals dit door de wet wordt bepaald.
De beslagrechter dient zich dus niet te beperken tot het al dan niet schorsen van de tenuitvoerlegging in
afwachting van een beslissing door de bodemrechter, maar zal de gerezen betwisting zelf kunnen
beslechten. Deze stelling is niet louter proces-economisch verantwoord, maar strookt tevens volledig met
de opdracht van de beslagrechter, zoals bepaald in artikel 1395 Ger.W.178 Bovendien kan dergelijk geschil
niet worden beschouwd als een ‘zwarigheid’ omtrent de tenuitvoerlegging overeenkomstig artikel 1624,
tweede lid, 2° Ger.W., zodanig dat het instellen van het rechtsmiddel hoger beroep mogelijk is.179
Het verzet wordt voor de beslagrechter gebracht bij dagvaarding (art. 1395 Ger.W.). Vaak zal het verzet
gepaard gaan met een revindicatievordering (art. 1514 Ger.W.) (cf. infra; nr. 84-86). De territoriaal
bevoegde beslagrechter wordt bepaald aan de hand van de plaats waar de in beslag genomen goederen zijn
gelokaliseerd (art. 633, §1, eerste lid Ger.W.). Indien het een beslag onder derden betreft, dan is de
beslagrechter van de woonplaats van de beslagen schuldenaar bevoegd. Indien de woonplaats van de
beslagen schuldenaar zich in het buitenland bevindt of onbekend is, is de beslagrechter van de plaats van
de tenuitvoerlegging van het beslag bevoegd (art. 633, §1, tweede lid Ger.W.).
32. Indien beide echtgenoten persoonlijk gehouden zijn tot dezelfde schuld (een zgn. gezamenlijk
177 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 102. 178 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 102; E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 70-71. 179 Gent 4 februari 1992, T.Not. 1992, 378.
39
aangegane schuld), dan moet een onderscheid gemaakt worden tussen twee verschillende hypotheses. De
eerste hypothese betreft de solidaire verbintenissen. In dergelijk geval volstaat een uitvoerbare titel ten
laste van één der echtgenoten om de uitvoering van het totale bedrag van de schuldvordering te kunnen
verhalen op de drie vermogens. De tweede hypothese betreft de omstandigheid waarbij de schuld door de
echtgenoten werd aangegaan zonder hoofdelijkheid. De schuldeiser zal in deze situatie slechts een
uitvoerbare titel kunnen verkrijgen ten belope van ieders aandeel in de schuld. Beschikt de schuldeiser
aldus enkel over een uitvoerbare titel lastens één der echtgenoten voor diens aandeel in de schuld, dan kan
hij die titel tenuitvoerleggen op de drie vermogens.180
B. Uitzondering: beperking van het verhaalsrecht
33. De regel van de verhaalbaarheid op de drie vermogens geldt slechts voor de zgn. volkomen
gemeenschappelijke schulden. Er dient namelijk een onderscheid gemaakt te worden tussen de volkomen
gemeenschappelijke schulden enerzijds en de onvolkomen gemeenschappelijke schulden anderzijds. De
zgn. onvolkomen gemeenschappelijke schulden kunnen op het gemeenschappelijk vermogen en op het
eigen vermogen van de contracterende echtgenoot worden verhaald. Het eigen vermogen van de niet-
contracterende echtgenoot is in dergelijk geval echter niet vatbaar voor verhaal. De onvolkomen
gemeenschappelijke schulden worden limitatief in de wet opgesomd (art. 1414, tweede lid BW) en
worden hierna uiteengezet.
- Schulden door een echtgenoot aangegaan ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de
kinderen, wanneer zij lasten meebrengen die gelet op de bestaansmiddelen van het gezin buitensporig zijn
Indien een huishoudelijke schuld of een schuld ten behoeve van de opvoeding van de kinderen een
buitensporig karakter vertoont, verdwijnt de hoofdelijkheid, maar behoudt dergelijke schuld echter de
kwalificatie als gemeenschappelijke schuld. Het onderpand van de schuldeisers wordt in dergelijk geval
beperkt tot het gemeenschappelijk vermogen en het eigen vermogen van de contracterende echtgenoot
(art. 1414, tweede lid, 1° BW).
- Interesten die een bijzaak vormen van de eigen schulden van een echtgenoot
Interesten van eigen schulden hebben een gemeenschappelijk karakter en verbinden naast het eigen
vermogen van de echtgenoot-schuldenaar eveneens het gemeenschappelijk vermogen. Het eigen
vermogen van de andere echtgenoot wordt evenwel gevrijwaard tegen elke aanspraak tot betaling (art.
180 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 73-74.
40
1414, tweede lid, 2° BW) .
- Schulden door een echtgenoot aangegaan bij de uitoefening van zijn beroep
Beroepsshulden zijn gemeenschappelijke schulden. Dit gemeenschappelijk karakter vloeit voort uit artikel
1408, derde streepje BW dat de schulden aangegaan in het belang van het gemeenschappelijk vermogen
gemeenschappelijk verklaart. De wetgever was echter van oordeel dat de eigen goederen van de andere
echtgenoot gevrijwaard moeten worden voor de beroepsschulden van de andere echtgenoot en heeft wat
betreft deze schulden voorzien in een afwijking van de algemene regel. Een beroepsschuld van één der
echtgenoten is derhalve slechts verhaalbaar op het eigen vermogen van de echtgenoot-beroepsbeoefenaar
en op het gemeenschappelijk vermogen (art. 1414, tweede lid, 3° BW) (bv. de ondertekening van een
schuldbekentenis, de niet-naleving van een niet-concurrentiebeding of een fout advies aan een klant)181.
Bijgevolg kan voor een dergelijke schuld ook beslag worden gelegd op de inkomsten van de echtgenoot-
niet-schuldenaar, bijvoorbeeld door middel van een loonbeslag. 182 Deze regeling werd tevens
doorgetrokken naar het faillissementsrecht (cf. infra).
- Onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de nederdalende lijn van een echtgenoot
Onder onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de nederdalende lijn worden bedoeld de
onderhoudsschulden ten aanzien van de kinderen van één van de echtgenoten die niet in het gezin worden
opgevoed. Dergelijke onderhoudsschulden kunnen slechts verhaald worden op het gemeenschappelijk
vermogen en op het eigen vermogen van de echtgenoot die verwant is met de onderhoudsgerechtigde (art.
1414, tweede lid, 4° BW). De wetgever trachtte met deze afwijking te verhinderen dat de
onderhoudsgerechtigde het eigen vermogen van de andere echtgenoot, waarmee hij niet verwant is, zou
kunnen aanspreken. 183
§ 3. Verhaalsrechten na ontbinding huwelijksvermogensstelsel
34. Artikel 1427 BW somt vier wettelijke oorzaken van ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel
op. Het betreft het overlijden van één der echtgenoten, de echtscheiding of de scheiding van tafel en bed,
de gerechtelijke scheiding van goederen en de overgang naar een ander huwelijksvermogensstelsel. Niet
alle wettelijke oorzaken van ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel zijn echter in artikel 1427 BW
opgenomen. Ook de afwezigheid, de gerechtelijke verklaring van overlijden en de nietigverklaring van het
181 Kh. Antwerpen 5 maart 1985, T.Not. 1985, 89. 182 Gent 27 november 1990, T.Not. 1991, 190. 183 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 208.
41
huwelijk kunnen tot de ontbinding van de huwelijksgemeenschap leiden.184
35. De ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel heeft tot gevolg dat de goederen waaruit het
gemeenschappelijk vermogen was samengesteld vanaf de dag van de ontbinding in onverdeelheid
toebehoren aan de echtgenoten (c.q. hun rechtsverkrijgers) en dit tot aan de afsluiting van de
vereffening/verdeling.185
36. Er moet een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen de betaling van de gemeenschappelijke
schulden vóór de verdeling van het huwelijksvermogensstelsel en de betaling van de gemeenschappelijke
schulden die overblijven na de verdeling van het huwelijksvermogensstelsel.186
- Betaling van gemeenschappelijke schulden vóór de verdeling
Luidens artikel 1430, derde lid BW geldt als algemene regel dat de verrekening van de lasten de verdeling
van de nettobaten voorafgaat. Hieruit kan worden afgeleid dat aan de gemeenschappelijke schuldeisers
een impliciet voorrecht wordt toegekend. De persoonlijke schuldeisers van één van de echtgenoten kunnen
echter wel beslag leggen op het aandeel van hun schuldenaar in de ontbonden huwelijksgemeenschap,
maar dit beslag kan geen voortgang vinden tot na de verdeling (cf. art. 1561 Ger.W.), waardoor de
persoonlijke schuldeisers de gemeenschappelijke schuldeisers moeten laten voorgaan, behoudens indien
zij over een zakelijk zekerheidsrecht beschikken op een goed dat behoorde tot het gemeenschappelijk
vermogen. De persoonlijke schuldeisers van één der echtgenoten zullen echter wel in samenloop komen
met de gemeenschappelijke schuldeisers wat betreft de uitwinning van de eigen goederen van hun
debiteur. Bovendien worden de lasten verrekend vóór de vergoedingen worden verrekend, waardoor de
gemeenschappelijke schuldeisers eveneens voorrang krijgen op de vergoedingsgerechtigde echtgenoot
(behoudens compensatie tussen een vergoeding door de gemeenschap en een vergoeding door de
echtgenoot verschuldigd).187
Onder de gemeenschappelijke schuldeisers wordt in artikel 1439 BW volgende rangorde bepaald: eerst
moeten de bevoorrechte schuldeisers betaald worden, volgens de rang van hun voorrecht; daarna worden
de hypothecaire schuldeisers betaald, volgens de datum van de hypothecaire inschrijving; vervolgens
worden de gemeenschappelijke schulden die verhaalbaar zijn op de drie vermogens voldaan; ten slotte
worden de gemeenschappelijke schulden die alleen verhaalbaar zijn op het gemeenschappelijk vermogen
184 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 599-600. 185 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 76. 186 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 637. 187 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 76-77.
42
en op het vermogen van één van de echtgenoten voldaan188.189
- Betaling van gemeenschappelijke schulden na de verdeling
Het doet zich voor dat op het ogenblik van de verdeling bepaalde gemeenschappelijke schulden niet
werden betaald, omdat het gemeenschappelijk vermogen ontoereikend was of omdat ze slechts na de
verdeling opeisbaar of opgeëist werden.
Na de verdeling staat elke echtgenoot met al zijn goederen in voor de betaling van de gemeenschappelijke
schulden die overblijven na de verdeling, dus zowel met het gedeelte van de gemeenschappelijke goederen
dat hem werd toebedeeld, als met zijn eigen goederen (art. 1440, eerste lid BW). Voor wat betreft de
gemeenschappelijke schulden die tijdens het huwelijk niet verhaalbaar waren op het eigen vermogen van
één der echtgenoten, staat die echtgenoot echter slechts in ten belope van hetgeen hij ontvangen heeft bij
de verdeling (art. 1440, tweede lid BW). De echtgenoot die na de verdeling een gemeenschappelijke
schuld betaalt, kan de helft van hetgeen hij betaald heeft op de andere echtgenoot verhalen, voor zover in
de akte van verdeling niet anders is bepaald (art. 1441 BW).190
§ 4. Schulden tussen echtgenoten
37. Staande het huwelijk kunnen onder het wettelijk stelsel de schuldvorderingen die de ene echtgenoot
op de andere heeft, uitsluitend verhaald worden op de eigen goederen van de schuldenaar (art. 1450, eerste
lid BW). Een verhaalsrecht op het gemeenschappelijk vermogen is hierbij uitgesloten.191 Deze schulden
zijn aan een aparte regeling onderworpen, los van de gewone huwelijksvermogensrechtelijke regels.192 Het
onderscheid tussen verbintenis en bijdrage speelt hier niet.
Schulden tussen echtgenoten blijven bovendien buiten de vereffening-verdeling (geen voorafneming of
vergoeding is mogelijk). Na de verdeling kunnen dergelijke schulden uiteraard verhaald worden op de
eigen goederen van de echtgenoot-schuldenaar, waarin dan het deel van het gemeenschappelijk vermogen
dat deze ontvangen heeft, vervat zit.193
Schuldvorderingen tussen echtgenoten brengen van rechtswege194 wettelijke interest op, te rekenen van de
188 Hiermee mogen niet gelijkgesteld worden de eigen schulden die tijdens het stelsel uitzonderlijk op het gemeenschappelijk vermogen verhaald kunnen worden (cf. art. 1410-1413). 189 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 638. 190 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 639-640. 191 Gent 19 september 1980, RW 1982-83, 599. 192 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 575. 193 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 576. 194 Het gegeven dat de schuldvorderingen van rechtswege interesten opbrengen, betekent evenwel niet dat deze interesten niet zouden moeten worden gevorderd.
43
dag van de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel (art. 1450, tweede lid BW). Bovendien kunnen
deze schulden niet verjaren (art. 2253 BW).
De beschermingsregel uit artikel 215 BW betreffende de gezinswoning en de huisraad geldt - zoals reeds
besproken - niet ten aanzien van derde-schuldeisers, maar wel ten aanzien van de echtgenoot-schuldeiser.
Deze bepaling verhindert derhalve een beslag door de andere echtgenoot op deze beschermde goederen.195
38. Wat de alimentatievorderingen tussen echtgenoten betreft, bestaat er in de rechtsleer en de
rechtspraak evenwel geen eensgezindheid.196 Door een eerste strekking wordt aangenomen dat voor
dergelijke schuldvorderingen het beslag ook kan worden gelegd op het gemeenschappelijk vermogen.197
Wordt aldus beslag gelegd op het loon of op soortgelijke vorderingen wordt aan een
alimentatieschuldeiser een bijzondere positie toegekend. In de eerste plaats wordt aan de
alimentatiegerechtigde die in samenloop komt met andere schuldeisers een absolute voorrang toegekend
(art. 1412 Ger.W.). In de rechtsleer wordt hieromtrent dan ook gesproken van een “supervoorrecht”.
Verder gelden voor alimentatieschulden de beperkingen inzake beslagbaarheid van de loon-en soortgelijke
vorderingen uit artikel 1409 e.v. Ger.W. niet. Voor onderhoudsvorderingen geldt ten slotte ook nog een
beperking van de mogelijkheid tot schuldvergelijking. Overeenkomstig artikel 1293, 3° BW kan een
schuld uit hoofde van levensonderhoud dat verklaard is niet vatbaar voor beslag te zijn, niet
gecompenseerd worden met een schuldvordering op de alimentatiegerechtigde. Een andere strekking
meent dat dergelijke beslagmaatregel een inbreuk zou uitmaken op het imperatieve principe van de
onveranderlijkheid inzake de gemeenschap van goederen die slechts vereffend kan worden bij de
ontbinding van het huwelijk.198
Hoofdstuk 4. Het stelsel van de algehele gemeenschap
39. Het gemeenschappelijk vermogen kan worden uitgebreid door (toekomstige) eigen goederen geheel
of gedeeltelijk in het gemeenschappelijk vermogen in te brengen. Brengen de echtgenoten al hun
tegenwoordige en toekomstige goederen in, met uitzondering van die welke van persoonlijke aard zijn en
van de rechten die uitsluitend aan de persoon verbonden zijn, dan ontstaat er krachtens artikel 1453, eerste
lid BW een stelsel van de algehele gemeenschap. Het stelsel van de algehele gemeenschap werd voorheen
in de volksmond “het stelsel van de grote liefde” genoemd. Thans valt dit stelsel eerder te omschrijven als
195 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 99. 196 Zie S. BROUWERS, Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 82. 197 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 99. 198 Beslagr. Brussel 18 januari 1974, RW 1974-75, 1847-1848.
44
“het stelsel van de grote ruzie”199 en wordt het vrijwel niet meer gekozen.200 Om laatstvermelde reden
wordt in deze bijdrage slechts beknopt ingegaan op dit huwelijksvermogensstelsel.
40. Voor de echtgenoten gehuwd vóór 28 september 1976 onder het stelsel van de algehele
gemeenschap201 heeft de Wet van 14 juli 1976 voorzien in een overgangsregeling. Overeenkomstig art. 3,
3° Wet 14 juli 1976 werd het stelsel van de echtgenoten die vóór 28 september 1977 geen verklaring tot
ongewijzigde handhaving hadden afgelegd, aangepast. Vanaf dat ogenblik zijn ten aanzien van deze
echtgenoten de nieuwe artikelen 1415-1426 BW toepasselijk voor alles wat betrekking heeft op het
bestuur van de gemeenschap en van hun eigen goederen, alsook de artikelen 1408-1414 BW met
betrekking tot de gemeenschappelijke schulden en de rechten van de schuldeisers. Ook de nieuwe
bepalingen in verband met de eigen schulden werden van toepassing. 202
41. Volgens artikel 1453, eerste lid BW zijn alle goederen gemeenschappelijk, behoudens de goederen
van persoonlijke aard en de rechten die uitsluitend aan de persoon verbonden zijn. Hiermee doelt de
wetgever op de goederen vermeld in art. 1401 BW en niet op deze vermeld in art. 1400 BW, aangezien
deze geen persoonlijk karakter hebben en derhalve gemeenschappelijk zijn. Ook de goederen aan een
echtgenoot geschonken of gelegateerd onder beding dat ze eigen moeten blijven, vallen in het eigen
vermogen van deze echtgenoot.
42. De algehele gemeenschap is overeenkomstig artikel 1453, tweede lid BW gehouden tot alle schulden.
Daar bepaalde goederen in het eigen vermogen blijven, kan deze regel niet worden doorgetrokken. Het
gemeenschappelijk vermogen zou dan immers de lasten moeten dragen van goederen waarvan het niet de
voordelen geniet, wat strijdig zou zijn met het beginsel ‘ubi emolumentum, ibi onus’. Bovendien kan in het
stelsel van de algehele gemeenschap niet worden afgeweken van de regels inzake het passief uit het
wettelijk stelsel (art. 1451 BW). Daaruit volgt dat de schulden vermeld in artikel 1407 BW ook in het
stelsel van de algehele gemeenschap eigen blijven. Dergelijke regeling heeft tot gevolg dat de eigen
schulden slechts beperkt verhaald kunnen worden. De schuldeisers zullen tijdens de werking van het
stelsel immers art. 1409 tot 1413 BW moeten respecteren. Na de ontbinding van het stelsel zal de
schuldeiser zich echter wel kunnen beroepen op art. 1440 BW en zijn schuldvordering kunnen verhalen op
199 Het stelsel van de algehele gemeenschap heeft immers tot gevolg dat men, bij echtscheiding, ook de goederen die men geërfd heeft of die men geschonken heeft gekregen, zal moeten delen, wat uiteraard als een zeer onaangenaame situatie wordt ervaren. 200 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 8. 201 Dezelfde overgangsregeling geldt voor de echtgenoten gehuwd vóór 28 september 1976 onder de gemeenschap van aanwinsten, de scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten of het dotaal stelsel met gemeenschap van aanwinsten. 202 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 456-457.
45
datgene wat zijn schuldenaar bij de verdeling heeft ontvangen.203
Hoofdstuk 5. Het stelsel van scheiding van goederen
Afdeling 1. Algemeen
§ 1. Keuze voor het stelsel van scheiding van goederen
43. Indien men kiest voor het stelsel van scheiding van goederen, moeten enkele fundamentele
vormvoorwaarden worden nageleefd. De keuze voor het stelsel van scheiding van goederen moet worden
opgenomen in een huwelijkscontract. Het huwelijkscontract moet bovendien bij notariële akte worden
opgemaakt, zoniet blijft het zowel tussen de echtgenoten als tegenover derden zonder uitwerking (art.
1392 BW). Indien het huwelijksvermogensstelsel tijdens het huwelijk wordt gewijzigd in een stelsel van
scheiding van goederen, dan moet daarvoor ook een notariële akte worden opgemaakt. Bij overgang van
een gemeenschapsstelsel naar een stelsel van scheiding van goederen moet deze akte bovendien worden
voorafgegaan door een boedelbeschrijving en een regeling van wederzijdse rechten. Ook is in dergelijk
geval homologatie door de rechtbank vereist. De wijziging heeft uitwerking tegenover derden vanaf de
bekendmaking in het Belgisch Staatsblad (art. 1396 BW). Indien wordt overgegaan tot het stelsel van
scheiding van goederen ingevolge een procedure van gerechtelijke scheiding van goederen (art. 1470
BW), heeft de beslissing waarbij de scheiding van goederen werd uitgesproken, geen gevolg indien binnen
een jaar na de bekendmaking in het Belgisch Staatsblad de staat van vereffening van het vorig stelsel niet
bij authentieke akte is opgemaakt (1473 BW). 204
Er zijn verschillende motieven te vermelden waarom echtgenoten een stelsel van scheiding van goederen
verkiezen. Vooreerst wordt het stelsel van scheiding van goederen vaak gekozen indien één der
echtgenoten een risicodragend beroep uitoefent. Met dit stelsel beoogt men de andere echtgenoot immers
te beschermen tegen de eventuele schuldenlast die de beroepsuitoefening met zich meebrengt. Vervolgens
kenmerkt het stelsel van scheiding van goederen zich door de vrijheid en de grote zelfstandigheid
waarover de echtgenoten beschikken in het stellen van handelingen. Ten slotte kan de keuze voor dit
stelsel in het kader van een tweede huwelijk problemen vermijden die zouden kunnen rijzen met de niet-
gemeenschappelijke kinderen in verband met het gemeenschappelijk vermogen. 205
203 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 340-341. 204 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 282-283. 205 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 363.
46
§ 2. Overgangsregeling
44. De Wet van 14 juli 1976 heeft geen overgangsregeling voorzien voor echtgenoten die vóór de
inwerkingtreding van deze wet gehuwd waren onder een stelsel van scheiding van goederen (zonder
toevoeging van een gemeenschap van aanwinsten). Voor deze echtgenoten gold er dus geen
overgangstermijn gedurende dewelke zij een bepaalde houding konden aannemen ten aanzien van hun
stelsel. 206
Op grond van de algemene beginselen van overgangsrecht (cf. supra; nr. 18) moet derhalve worden
aangenomen dat de echtgenoten aldus aan het gekozen huwelijksstelsel onderworpen blijven, onder
voorbehoud van de nieuwe bepalingen die de openbare orde raken of een dwingend karakter hebben, en
dienvolgens onmiddellijk van toepassing zijn.207
Afdeling 2. De zuivere scheiding van goederen
§ 1. Algemeen
45. Het stelsel van de zuivere scheiding van goederen is het huwelijksvermogensstelsel dat de
vermogensrechtelijke implicaties van het huwelijk tot een uiterst minimum herleidt. Alles blijft in principe
gescheiden, zowel het bestuur, als het actief en het passief. Daarnaast worden sommige
vermogensrechtelijke bepalingen zoals bv. de plicht tot bijdrage in de lasten van het huwelijk reeds
geregeld in het primair huwelijksstelsel. Om die reden volstond dan ook het om het stelsel van de zuivere
scheiding van goederen in slechts in vier artikelen weer te geven (cf. art. 1466-1469 BW). 208
§ 2. Activa
46. Indien wordt gekozen voor het stelsel van de zuivere scheiding van goederen, is er slechts sprake van
twee vermogens; het eigen vermogen van de éne echtgenoot en het eigen vermogen van de andere
echtgenoot. Er is dus geen sprake van een gemeenschappelijk vermogen. Elke echtgenoot blijft derhalve
eigenaar van hetgene hij vóór het huwelijk bezit en van hetgene hij tijdens het huwelijk verkrijgt, ongeacht
de wijze van verkrijging.209 Om als eigenaar van een bepaald goed te worden beschouwd, is het
voldoende dat de echtgenoot de goederen op eigen naam verwerft, ongeacht door welke echtgenoot de
206 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 458. 207 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 458. 208 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 362. 209 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 364.
47
prijs wordt betaald.210
Het principe van twee gescheiden vermogens belet echter niet dat de beide echtgenoten samen
eigendomsrechten kunnen laten gelden op een zelfde goed. In dergelijk geval is er louter sprake van een
onverdeeldheid tussen de beide echtgenoten.211 Deze onverdeeldheden worden beheerst door het gemeen
recht inzake mede-eigendom (cf. art. 577-2 e.v. BW), zij het rekening houdend met een aantal
uitzonderingen, zoals bijvoorbeeld ten gevolge van de toepassing van het primair huwelijksstelsel.212 Zo
komt het in de praktijk vaak voor dat de echtgenoten samen eigenaar zijn van een bepaald onroerend goed.
Indien de beide echtgenoten in de authentieke akte van verkrijging vermeld staan, worden ze beiden
vermoed elk voor de helft eigenaar te zijn van het onroerend goed, bij gebrek aan een specifieke
vermelding daaromtrent (art. 577-2, § 2 BW).213
47. Luidens artikel 1468, eerste lid BW wordt het bewijs van een goed tussen de echtgenoten zowel als
ten aanzien van derden geleverd naar de regels van artikel 1399, tweede en derde lid BW. 214
Overeenkomstig artikel 1399, derde lid BW mag tussen de echtgenoten onderling het bewijs van
eigendom van goederen worden geleverd door alle middelen van recht, met inbegrip van getuigenissen en
vermoedens en zelfs van algemene bekendheid. De echtgenoten kunnen in het huwelijkscontract een
strengere bewijsregeling bedingen, alsmede eigendomsvermoedens ten voordele van de ene of de andere
echtgenoot opnemen. Het belang van dergelijke vermoedens van eigendom moet echter genuanceerd
worden, daar ze geen uitwerking hebben ten aanzien van derden. Derden kunnen zich echter wel in eigen
voordeel beroepen op deze conventionele eigendomsvermoedens (cf. infra; nr. 86).215 Artikel 1399,
tweede lid BW bepaalt dat ten aanzien van derden het eigendomsrecht van elk der echtgenoten op een
goed dat niet van persoonlijke aard is, bij gebreke van boedelbeschrijving of tegen een bezit volgens de
bepalingen van artikel 2229 BW, moet worden bewezen aan de hand van titels met vaste dagtekening, van
bescheiden van een openbare dienst of vermeldingen in regelmatig gehouden of opgemaakte registers,
bescheiden of borderellen door de wet opgelegd of door het gebruik bekrachtigd. Het tweede lid van
artikel 1399 BW geldt voorzover een echtgenoot het eigendomsbewijs levert ten aanzien van een derde.
Of een derde zich ook moet schikken naar de strenge bewijsregel uit artikel 1399, tweede lid BW wordt
betwist. Een redelijke zienswijze is dat een schuldeiser het bewijs mag leveren overeenkomstig artikel
210 Antwerpen 16 juni 2004, NjW 2005, 924. 211 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 31. 212 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010 367. 213 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 365. 214 In tegenstelling tot het bewijs van eigendom van een goed wordt het bewijs van een schuldvordering geleverd volgens het gemeen recht. 215 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 370.
48
1399, derde lid BW, namelijk aan de hand van alle middelen rechtens (cf. supra; nr. 27).216
Artikel 1468, tweede lid BW bepaalt dat de roerende goederen waarvan niet kan worden bewezen dat ze
eigendom zijn van één der echtgenoten, beschouwd worden als onverdeeld tussen de echtgenoten. Hoewel
niet uitdrukkelijk gespecifieerd in de wet, is de toepassingsfeer van dit wettelijk eigendomsvermoeden
beperkt tot lichamelijke roerende goederen. Dit eigendomsvermoeden kan met andere woorden niet
dienstig zijn, noch met betrekking tot onroerende goederen, noch met betrekking tot onlichamelijke
roerende goederen (bv. schuldvorderingen).217 Bovendien geldt dit wettelijk vermoeden eveneens ten
aanzien van derden.218
§ 3. Passiva
48. In het stelsel van de zuivere scheiding van goederen blijven de schulden door één der echtgenoten
aangegaan persoonlijk. Het kan hierbij zowel gaan om schulden van vóór het huwelijk als schulden van
tijdens het huwelijk, ongeacht onder welke titel de schulden werden aangegaan.219 Iedere echtgenoot staat
bovendien met zijn eigen goederen in tot voldoening van zijn persoonlijke schulden.220 De persoonlijke
schuldeisers kunnen dus enkel het eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar en diens aandeel in de
onverdeelde goederen aanspreken, niet het eigen vermogen van de andere echtgenoot (cf. infra; nr. 49-
52).221
Niettemin is er in bepaalde gevallen sprake van een gezamenlijke gehoudenheid van de echtgenoten.
Vooreerst is het mogelijk dat beide echtgenoten zich gezamenlijk verbinden. In dergelijk geval zal de
schuldeiser elke echtgenoot slechts kunnen aanspreken voor zijn aandeel in de schuld. Vervolgens kunnen
echtgenoten zich hoofdelijk verbinden. Dit heeft tot gevolg dat de schuldeisers elke echtgenoot voor het
geheel van de schuld kunnen aanspreken. Bovendien bevat het primair huwelijksstelsel een bepaling
waaruit de hoofdelijke gehoudenheid van de echtgenoten voortvloeit, met name art. 222 BW (cf. supra).222
Ten slotte kan de hoofdelijke gebondenheid van onder het stelsel van scheiding van goederen gehuwde
216 H. CASMAN, “Schulden en huwelijksvermogensrecht”, TPR 1985, (289) 316; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 369-370. 217 W. DE MULDER, “Het samenwoningsvermogensrecht vóór en na de wet van 23 november 1998” in Vlaamse conferentie der Balie van Gent (red.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, (7) 12 218 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 370-371. 219 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 373. 220 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 103; W. DELVA, “De contractuele en gerechtelijke scheiding van goederen”, TPR 1978, (529) 534. 221 Gent 5 september 2007, NjW 2008, 225, noot G. VERSCHELDEN. 222 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 283-284; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 373-374.
49
echtgenoten ook ontstaan wanneer deze openlijk en duurzaam samen handel drijven.223
§ 4. Executieaspecten
A. Verhaal op de eigen goederen
49. Een schuldeiser kan, wat betreft de schulden aangegaan door één der echtgenoten persoonlijk, enkel
beslag leggen op de eigen goederen van de betrokken echtgenoot-debiteur. De goederen van de andere
echtgenoot behoren niet tot het onderpand van deze schuldeisers. De obligatoire verhoudingen tussen de
echtgenoten en de verhaalsrechten van de schuldeisers sporen, in tegenstelling tot in het wettelijk
huwelijksvermogensstelsel, in dit stelsel gelijk. De schuldeiser dient in dergelijk geval vanzelfsprekend
enkel te beschikken over een uitvoerbare titel ten laste van de echtgenoot-debiteur. Zijn de beide
echtgenoten daarentegen gezamenlijk gehouden tot een zelfde schuld, dan zal de schuldeiser, anders dan
in het wettelijk stelsel, steeds dienen te beschikken over een uitvoerbare titel ten laste van de echtgenoot
wiens goederen hij wenst uit te winnen, ook indien het een hoofdelijk aangegane schuld betreft.224
50. Zoals hierboven reeds aangehaald, is het voldoende dat de echtgenoot de goederen op eigen naam
verwerft om als eigenaar te worden beschouwd. Hierbij is het irrelevant door welke echtgenoot de prijs
daadwerkelijk wordt betaald. Zo blijkt het eigendomsrecht van een onroerend goed uit de hypothecaire
publiciteit. Het doet zich evenwel soms voor dat een onroerend goed wordt aangekocht met de eigen
gelden van één der echtgenoten en de andere echtgenoot als eigenaar van dat goed wordt ingeschreven. De
schuldeisers kunnen in dergelijk geval bij miskenning van hun rechten deze frauduleuze constructie gaan
bestrijden op grond van artikel 1167 BW (de zgn. pauliaanse vordering).225 Naast de mogelijkheid voor de
schuldeiser om deze klassieke weg te bewandelen, heeft de rechtspraak de mogelijkheid van het pauliaans
beslag gecreëerd. Deze bijzondere vorm van beslag laat de schuldeiser toe om zijn rechten veilig te stellen
in afwachting van een uitspraak ten gronde over de pauliaanse vordering. Het is de beslagrechter die, ten
gevolge van een revindicatievordering, zal moeten oordelen over de grond van de zaak. Het voordeel van
dergelijke techniek is dat het kwestieuze onroerend goed onmiddellijk onbeschikbaar wordt en dat de
schuldeiser de pauliaanse vordering kan instellen bij wijze van conclusie.226
Wat de bankrekeningen betreft, is een derdenbeslag in principe enkel mogelijk op de rekeningen ten name
223 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 24. 224 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 79. 225 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 79. 226 Meer over het pauliaans beslag: Antwerpen 4 januari 1993, RW 1993-94, 199, noot E. DIRIX.
50
van de debiteur. Ook in dit kader doet zich echter soms bedrog voor ten nadele van de schuldeisers. Het
probleem stelt zich wanneer de echtgenoot-debiteur zijn transacties verricht via een bankrekening op naam
van de andere echtgenoot. In de rechtspraak wordt aanvaard dat ook hier een schuldeiser, op grond van het
leerstuk der simulatie, kan aanvoeren dat de tegoeden slechts ‘in schijn’ aan de titularis van de rekening
toebehoren en dat de echtgenoot-debiteur de werkelijke gerechtigde of althans de medegerechtigde is.227
B. Verhaal op de goederen in onverdeeldheid
51. Indien bepaalde goederen de echtgenoten in onverdeeldheid toebehoren, dan heeft dit niet tot gevolg
dat de echtgenoot-debiteur zijn aandeel in die onverdeelde goederen aan het verhaalsrecht van zijn
schuldeisers kan onttrekken. Een schuldeiser heeft namelijk op grond van de artikelen 7 en 8 Hyp.W. het
eigen recht om de verdeling te vorderen binnen de grenzen van artikel 815 BW.228 Luidens artikel 815
BW kunnen overeenkomsten om in onverdeeldheid te blijven aan derden worden tegengeworpen.
Dergelijke overeenkomsten kunnen slechts worden gesloten voor een (hernieuwbare) termijn van vijf
jaren. Betreft de onverdeeldheid een onroerend goed, dan moet de overeenkomst om in onverdeeldheid te
blijven worden overgeschreven.229 Tussen de echtgenoten wordt de mogelijkheid om de verdeling te
vorderen beperkt door artikel 215 BW (art. 1469, eerste lid BW). Deze beperking geldt echter niet ten
aanzien van derden.230
Indien het goed dat de echtgenoten in onverdeeldheid toebehoort een onroerend goed betreft, kan het
uitvoerend beslag op het onverdeelde aandeel van de echtgenoot-schuldenaar geen voortgang vinden tot
na de verdeling of de veiling (art. 1561, eerste lid Ger.W.). Deze verdeling is onderworpen aan de
machtiging van de rechtbank van eerste aanleg (art. 1207 Ger.W.).231 Na de veiling kunnen de schuldeisers
hun rechten uitoefenen op het aandeel van de echtgenoot-debiteur in de prijs. Een schuldeiser dient de
verdere afwikkeling van de vereffening-verdeling van een ruimere onverdeeldheid waarvan het goed
afhangt niet af te wachten, behoudens wanneer die ruimere onverdeeldheid een boedelgemeenschap
betreft (huwgemeenschap, maatschap).232
Wat de lichamelijke roerende goederen betreft, geldt er luidens artikel 1468, tweede lid BW een
227 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80. 228 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80. 229 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 97. 230 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80. 231 Een minnelijke verdeling is echter ook mogelijk, zie hierover F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 26. 232 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80.
51
vermoeden van onverdeelde eigendom (cf. supra; nr. 47). De echtgenoot-niet-schuldenaar kan ten gevolge
van een beslag hetzij de onverdeeldheid inroepen, hetzij de persoonlijke goederen revindiceren. In de
eerste hypothese zal de uitwinning geen voortgang kunnen vinden tot na de verdeling. Deze verdeling
wordt gevorderd hetzij door de echtgenoten, hetzij door de schuldeiser. De regel uit artikel 1561 Ger.W.
heeft immers een algemene strekking. In de tweede hypothese zal de echtgenoot-niet-schuldenaar zijn
eigendomsrecht dienen te bewijzen volgens het bepaalde in artikel 1399, tweede lid BW. 233
Volledigheidshalve dient nog te worden opgemerkt dat door bepaalde rechtspraak een derde weg wordt
aanvaard, namelijk de verkoop van de goederen waarbij vervolgens de helft van de prijs wordt uitgekeerd
aan de echtgenoot-niet-schuldenaar.234 Vermits deze, weliswaar pragmatische, oplossing in strijd is met
het fundamenteel beginsel dat men enkel beslag mag leggen op de goederen van de debiteur, kan deze
derde mogelijkheid niet worden onderschreven.235
Indien beslag wordt gelegd op een onlichamelijk roerend goed, waarvan de deelgerechtigdheid van ieder
der echtgenoten wordt vastgesteld (bv. een gezamenlijke bankrekening), dan wordt het beslag beperkt tot
het gedeelte dat aan de echtgenoot-debiteur toebehoort. Een verdeling is in dergelijk geval overbodig,
aangezien de derde-beslagene de bedragen zal vrijgeven die aan de beslagen echtgenoot-debiteur
toebehoren.236
In de hypothese waarbij de echtgenoten gezamenlijk gehouden zijn tot een zelfde schuld én de schuldeiser
over een uitvoerbare titel beschikt ten laste van beiden, kan de schuldeiser de goederen in onverdeeldheid
uitwinnen zonder eerst de verdeling te hoeven vorderen. Indien de schuldeiser in het kader van deze
hypothese slechts over een titel ten laste van één der echtgenoten beschikt, zal hij eerst de verdeling
moeten nastreven.237
52. In de praktijk wordt in een koop-verkoopovereenkomst soms een beding van tontine ingelast.
Dergelijk beding brengt met zich mee dat elke echtgenoot geacht wordt exclusief eigenaar te zijn onder de
ontbindende voorwaarde van zijn vooroverlijden en onder de opschortende voorwaarde van zijn
overleven. Door de retroactieve werking van de beide voorwaarden, wordt er tussen de echtgenoten geen
233 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 80-81. 234 Beslagr. Brussel 21 maart 1989, JLMB 1989, 1220. 235 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 30. 236 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 81. 237 D. MICHIELS, “Actuele problemen inzake onroerend beslag” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Beslag- en executierecht. Naar een collectief beslagrecht, Antwerpen, Intersentia, 2001, (67) 79-80; E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 81.
52
onverdeeldheid tot stand gebracht, zodanig dat de echtgenoten de verdeling niet kunnen vorderen. 238
Doorgaans wordt aan het beding van tontine een externe werking verleend en wordt de clausule
tegenwerpelijk geacht aan derde-schuldeisers.239 Een andere opvatting in de rechtspraak en de rechtsleer
kent aan het tontinebeding uitsluitend een interne werking toe en acht haar - m.i. terecht - niet
tegenwerpelijk aan derde-schuldeisers.240 Er anders over oordelen zou strijdig zijn met de artikelen 7 en 8
Hyp.W., die van openbare orde zijn.241
C. Schulden tussen echtgenoten
53. Indien een echtgenoot een persoonlijke schuld van de andere echtgenoot heeft betaald of indien een
echtgenoot meer dan zijn aandeel in een gezamenlijke schuld heeft betaald, dan wordt hij schuldeiser van
zijn echtgenoot. Het bewijs van die schuldvordering moet worden geleverd volgens de regels van het
gemeen recht. De echtgenoot-schuldeiser kan zijn vordering tijdens het huwelijk verhalen op de eigen
goederen van de echtgenoot-debiteur. Daarenboven kan hij verhaal uitoefenen op het aandeel van de
echtgenoot-debiteur in de onverdeelde goederen, aangezien hij in overeenstemming met artikel 1469 BW
steeds de verdeling kan vorderen van de goederen die zich in onverdeeldheid bevinden.242
De schuldvorderingen leveren niet van rechtswege interest op vanaf de dag van de ontbinding van het
stelsel, zoals in het wettelijk stelsel het geval is, maar vanaf de dag van de ingebrekestelling.243
Afdeling 3. Afwijkingen aan de zuivere scheiding van goederen
54. Er moet gewezen worden op het feit dat aanstaande echtgenoten en gehuwden thans niet zelden de
voorkeur geven aan een stelsel van scheiding van goederen waar een bepaald participatiebeding aan wordt
toegevoegd. In het kader van een echtscheiding kan het stelsel van de zuivere scheiding van goederen
immers leiden tot onbillijke gevolgen in hoofde van de echgeno(o)t(e) die gedurende het huwelijk geen
beroepsactiviteit uitoefende, om de huishoudelijke taken en de opvoeding van de kinderen op zich te
nemen. Deze zogenaamde ‘koude uitsluiting’ eigen aan de zuivere scheiding van goederen strookt niet
met de verlangens van een belangrijk deel van de Belgische bevolking. Om deze onbillijke gevolgen bij
echtscheiding op te vangen, zoeken aanstaanden en gehuwden vaak hun toevlucht tot een of ander
238 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 81. 239 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys & Breesch, 1991, 185. 240 Gent 21 december 2010, RW 2011-12, 1908. 241 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 82. 242 S. BROUWERS, Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 82. 243 Luik 22 september 1999, JT 2000, 777.
53
participatiestelsel.244 Hierna volgt een niet-limitatieve opsomming van de zogenaamde participatiestelsels
die kunnen worden opgenomen in een huwelijkscontract ter bescherming van de economisch zwakkere
echtgenoot.
- Scheiding van goederen met vennootschap van aanwinsten
Een ‘vennootschap van aanwinsten’ moet duidelijk worden onderscheiden van een ‘gemeenschap van
aanwinsten’. Bij een vennootschap van aanwinsten vallen de inkomsten van de echtgenoten immers niet
van rechtswege in deze massa. De echtgenoten kunnen met ander woorden in het huwelijkscontract zelf
gaan bepalen welke goederen tot deze massa behoren. Het kan hierbij gaan om de besparingen die op de
inkomsten werden verwezenlijkt, om de goederen die met deze inkomsten werden verkregen of slechts om
de goederen die gezamenlijk werden aangekocht. Er dient een coherent stelsel te worden behouden, in die
zin dat men niet een goed in de vennootschap kan laten vallen zonder de erop wegende schuld. Bovendien
dient de verhaalsregeling in overeenstemming te zijn met het gemeen recht (cf. art. 7 en 8 Hyp.W.). Zo
zullen de persoonlijke schulden van één der echtgenoten slechts verhaalbaar zijn op het eigen vermogen
van de echtgenoot-debiteur en op zijn onverdeeld aandeel in de vennootschap van aanwinsten. De
schulden die betrekking hebben op de goederen van deze vennootschap kunnen daarentegen verhaald
worden op de vennootschap van aanwinsten en op het eigen vermogen van de contracterende
echtgenoot.245
A. VERBEKE kwalificeert deze vennootschap als een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen,
waarvan wordt aangenomen dat artikel 815 BW hierop niet van toepassing is, zodat de echtgenoten tijdens
het huwelijk de verdeling niet kunnen vorderen. Naar derden toe is dit toegevoegd intern
gemeenschappelijk vermogen daarentegen een gewone onverdeeldheid, waardoor de onmogelijkheid om
de verdeling te vorderen niet kan worden tegengeworpen aan derden.246
- Gemeenschap beperkt tot één goed
Wanneer de echtgenoten overeenkomen om het gemeenschappelijk vermogen te beperken tot één
welbepaald goed, kan worden gesproken van een aan het stelsel van scheiding van goederen toegevoegde
vennootschap van aanwinsten waarvan de samenstelling beperkt is tot één welbepaald goed. In de praktijk
betreft dit goed dikwijls een onroerend goed. Voor het overige kan verwezen worden naar het voorgaande
244 C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, (139) 139-140. 245 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 385. 246 D. MICHIELS, “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, (4) 32; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 386.
54
inzake de scheiding van goederen met vennootschap van aanwinsten.247
- Verrekeningsbedingen
Een verrekeningsbeding voorziet in een interne correctie door de echtegnoten onderling een
verbintenisrechtelijke verrekening op te leggen. Op deze wijze kan de financieel zwakkere echtgenoot
participeren in de vermogensaangroei van de andere echtgenoot. Het verrekeningsbeding hoeft niet
noodzakelijk te slaan op alle goederen van de echtgenoten. Doorgaans wordt dit beperkt tot de
vermogensopbouw ten gevolge van inkomsten uit arbeid. Daarnaast kunnen verschillende verdeelsleutels
worden overeengekomen en kan de inwerkingtreding afhankelijk worden gesteld van bepaalde
modaliteiten en voorwaarden. De echtgenoten hebben de keuze hetzij éénmalig te verrekenen, bij de
ontbinding van het stelsel (het zgn. finaal verrekeningsbeding), hetzij jaarlijks te verrekenen (het zgn.
periodiek verrekeningsbeding). Het verrekeningsbeding heeft als intern correctiemechanisme enkel
gevolgen in de verhouding tussen de echtgenoten onderling. De externe zakenrechtelijke werking van het
stelsel van de zuivere scheiding van goederen wordt met andere woorden niet veranderd.248
- Uitgestelde gemeenschap van goederen
De toevoeging van een uitgestelde gemeenschap aan het stelsel van scheiding van goederen houdt in dat
bepaalde in het huwelijkscontract aangeduide goederen bij de ontbinding van het stelsel worden geacht te
behoren tot een gemeenschappelijk vermogen, en dientengevolge in gelijke helften en in natura tussen de
echtgenoten moeten worden verdeeld. Er ontstaat, in tegenstelling tot de bovenvermelde
verbintenisrechtelijke verrekengemeenschap in geld, een daadwerkelijke zakenrechtelijke gemeenschap
met een verrekening in natura.249
- Scheiding van goederen met onverdeeldmaking van de besparingen
Het stelsel van scheiding van goederen met onverdeeldmaking van de besparingen behelst een tweeledig
basisidee. Enerzijds vindt de verrekening van de besparingen plaats telkens de echtgenoten een
spaaroverschot opbouwen. Anderzijds wordt de onverdeelde helft van het spaaroverschot van rechtswege
naar de andere echtgenoot overgedragen. Er is derhalve geen werkelijke fysieke overdracht meer nodig; de
echtgenoten verkrijgen zakenrechtelijke aanspraken op elkaars besparingen.250 Onder besparingen wordt
begrepen: alle inkomsten van de echtgenoten, na aftrek van hun persoonlijke schulden, hun bijdrage in de
247 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 387. 248 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 387-388. 249 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 394. 250 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 394-395.
55
lasten van het huwelijk en andere uitgaven die ten goede van de beide echtgenoten komen.
Dit participatiestelsel leidt, in tegenstelling tot de verrekeningsbedingen, tot een wijziging van het
zakenrechtelijk statuut van de goederen. Deze wijziging heeft aldus gevolgen ten aanzien van derde
schuldeisers. Zo zal een persoonlijke schuldeiser van één der echtgenoten zich kunnen verhalen op het
eigen vermogen van de echtgenoot-schuldenaar én op diens aandeel in de onverdeelde besparingen.
Aangezien deze onverdeelde besparingen ook worden opgebouwd door inspanningen van de andere
echtgenoot, kan het gebeuren dat deze laatste onrechtstreeks een bijdrage levert tot voldoening van de
persoonlijke schulden van zijn echtgenoot. Er kan dus worden gesteld dat ook wat betreft het passief de
zuivere scheiding van goederen door het invoegen van dergelijk participatiebeding wordt doorbroken.251
Hoofdstuk 6. Kritische analyse van het huwelijksvermogensrecht
Afdeling 1. Voorgestelde wetswijzigingen inzake het huwelijksvermogensrecht
55. Er zijn belangrijke wijzigingen in voorbereiding met betrekking tot het huwelijksvermogensrecht.
Het is opmerkelijk dat dergelijke wijzigingen in twee gescheiden wetsontwerpen worden voorgebracht en
afzonderlijk worden behandeld. De eerste voorgestelde wetswijziging betreft het wetsontwerp tot
wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen op het gebied van het
huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekering, de
vergoedingsregelingen en de gevolgen van de echtscheiding (cf. supra; nr. 22).252 De tweede voorgestelde
wetswijziging betreft een voorontwerp van wet tot wijziging van andere bepalingen op het gebied van het
huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de gevolgen van het overlijden van één van
de echtgenoten.253
Het wettelijk huwelijksvermogensstelsel is thans minder gewild, voornamelijk omwille van de regeling
inzake de verhaalbaarheid van de beroepsschulden op het gemeenschappelijk vermogen. Aanstaande
echtgenoten en gehuwden geven daarom niet zelden de voorkeur aan een stelsel van scheiding van
goederen, waar een bepaald participatiebeding aan wordt toegevoegd.254 In de loop van de voorbije
decennia heeft de rechtsleer dan ook veel aandacht besteed aan het regime van scheiding van goederen en
251 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 396. 252 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001. 253 Een officiële verwijzing van dit werkstuk is mij voorlopig onbekend, zie C. DE WULF, “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not. 2013, (582) 582. 254 C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, (139) 139-140.
56
de toegevoegde participatiemechanismen. De initiatiefnemers van de ontworpen wetswijzigingen zitten,
wat dat betreft, klaarblijkelijk op hetzelfde spoor. In het voorontwerp van wet tot wijziging van andere
bepalingen op het gebied van het huwelijksvermogensrecht wordt voorzien in een wettelijke basis voor
bepaalde participatieformules, zoals o.a. de scheiding van goederen met een intern gemeenschappelijk
vermogen en de scheiding van goederen met een verrekenbeding.255
Afdeling 2. Verhaalbaarheid beroepsschulden - kritiek
56. De kritiek op de wijzigingsvoorstellen komt voornamelijk vanuit notariële hoek. Volgens C. DE
WULF mag de wetgever zich niet beperken tot de verbetering van het stelsel van scheiding van goederen,
maar moet eveneens een structurele verbetering worden doorgevoerd van het wettelijk
huwelijksvermogensstelsel door middel van een aanpassing van de actuele wettelijke regels inzake de
verhaalbaarheid van de beroepsschulden. De beroepsschulden kunnen naar huidig recht immers verhaald
worden op de gehele gemeenschap, niettegenstaande deze schulden ontstaan zijn door slechts één van de
echtgenoten. De schuldeisers van beroepsschulden van één der echtgenoten genieten aldus op grond van
de actuele wettelijke regeling van een dubbel onderpand. Volgens C. DE WULF heeft de wetgever van
1976 de solidariteit waarop de huwelijksgemeenschap rust en die bedoeld is voor de echtgenoten
onderling ten onrechte doorgetrokken naar derden.256 Ook J. BAEL is de mening toegedaan dat de regeling
i.v.m. de beroepsschulden ongewenst is en dat het huwelijksvermogensrecht op dit punt moet worden
hervormd.
Volgens C. DE WULF zijn er verscheidene formules mogelijk die het probleem van de beroepsschulden op
eenvoudige wijze zouden kunnen oplossen. Een van de door hem voorgestelde formule betreft een
systeem van voorbehouden goederen toepasselijk op de beide echtgenoten.257 De huwelijksgemeenschap
zou dan onderverdeeld worden in onderscheiden massa’s. Er zouden de voorbehouden goederen zijn van
ieder der echtgenoten die een beroepsinkomen geniet. Daarnaast zouden er de gewone
gemeenschappelijke goederen zijn, nl. de goederen die tot de huwelijksgemeenschap behoren en een
andere oorsprong hebben dan professioneel inkomen. Tot de voorbehouden goederen zouden behoren,
naast het beroepsinkomen zelf, de besparingen en de wederbeleggingen die met de beroepsinkomsten van
de ene of de andere werden verwezenlijkt. Stel dat één der echtgenoten beroepsschulden heeft, zouden de
verhaalsrechten als volgt kunnen worden uitgeoefend: In eerste instantie, zoals dit nu het geval is, zouden
255 C. DE WULF, “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not. 2013, (582) 591. 256 C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, (139) 143-144. 257 Er worden ook andere formules voorgesteld: zie o.m. C. DE WULF, “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not. 2013, (582) 592.
57
schuldeisers verhaal kunnen nemen op de eigen goederen van de contracterende echtgenoot. Zij zouden
eveneens hun rechten kunnen uitoefenen op de voorbehouden goederen van de contracterende echtgenoot.
De voorbehouden goederen van de niet-contracterende echtgenoot zouden daarentegen niet kunnen
worden aangesproken. Wat betreft het verhaal op de gewone gemeenschappelijke goederen, zouden deze
slechts kunnen worden aangesproken ten belope van de helft.258 Tegen dit systeem wordt - m.i. terecht -
door sommigen aangevoerd dat het een vrij academisch systeem betreft dat enkel werkbaar zou kunnen
zijn op voorwaarde dat de echtgenoten zeer zorgvuldig zouden omgaan met hun bewijsstukken. Elke
aankoop zou dan geklasseerd dienen te worden op naam van één der echtgenoten, wat thans in geen geval
de praktijk is.259
Er is echter geen eensgezindheid omtrent de noodzaak aan een andere regeling inzake de verhaalbaarheid
van de beroepsschulden. S. MOSSELMANS is de mening toegedaan dat het wettelijk stelsel in grote mate
voldoet aan de behoeften van de modale Belg en dat de regeling inzake de verhaalbaarheid van de
beroepsschulden op het gemeenschappelijk vermogen derhalve een verantwoorde regeling uitmaakt.
Bovendien zou volgens B. DE TEMMERMAN een beperking van het verhaalsrecht voor beroepsschulden
mogelijk het nadeel met zich meebrengen dat de echtgenoten het onvermogen van de beroepsactieve
echtgenoot zouden organiseren. Nog een argument dat wordt ingeroepen heeft betrekking op de vrijheid
van de echtgenoten te kiezen voor het wettelijk stelsel en aldus te kiezen voor een huwelijk waar de
onderlinge solidariteit centraal staat. Zo oordeelt M. HEYMANS dat de verhaalbaarheid van de
beroepsschulden op het gemeenschappelijk vermogen slechts zelden leidt tot verontwaardiging bij de
echtgenoten, omwille van het feit dat de echtgenoot-niet-schuldenaar zich mede verantwoordelijk acht
vanuit het solidariteitsprincipe. De wetswijziging wordt vanuit die optiek dan ook overbodig geacht
omwille van het feit dat de echtgenoten het nadeel inzake de verhaalbaarheid van de beroepsschulden
kunnen wegwerken door een aangepast huwelijkscontract te sluiten en aldus te opteren voor een ander
huwelijksvermogensstelsel, eventueel aangevuld met een bepaald participatiebeding.260 C. DE WULF is het
met deze zienswijze niet eens en meent dat het niet gewenst is dat aanstaanden een huwelijkscontract
moeten sluiten om tot een normale of evidente regeling te komen. Het is volgens hem dan ook aan de
wetgever om een stramien uit te werken dat op zich evenwichtig is en dat strookt met wat algemeen als
redelijk wordt ervaren. 261 Het is afwachten welke houding de wetgever hieromtrent in de toekomst zal
aannemen.
258 C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, (139) 149-152. 259 Zie bijlage: praktijkgerichte vragen, XIX. 260 Zie bijlage: praktijkgerichte vragen, XVIII-XIX. 261 C. DE WULF, “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not. 2013, (582) 593.
58
TITEL II. HET SAMENWONINGSVERMOGENSRECHT
Hoofdstuk 1. De feitelijke samenwoning262
57. Het Burgerlijk Wetboek laat de feitelijke samenwoning volledig buiten beschouwing. De wetgever
verbiedt de feitelijke samenwoning echter niet, maar ze wordt ook niet uitdrukkelijk erkend door de
wetgever als bron van specifieke rechtsverhoudingen. Het gebrek aan een wettelijke regeling betekent
derhalve dat de gevolgen voortvloeiend uit een feitelijke samenwoning beheerst worden door het gemeen
recht. 263
58. Er is niet voorzien in een wettelijke bescherming van de gezinswoning; artikel 215 BW kan niet naar
analogie worden toegepast op feitelijk samenwonenden. Voor daden van beschikking die de bestemming
van de gezinswoning kunnen aantasten, is aldus geen instemming vereist van de andere feitelijk
samenwonende partner, indien die geen mede-eigenaar is van de gezinswoning.264 Daarenboven kan ook
de passieve hoofdelijkheid uit artikel 222 BW en uit artikel 1477, § 4 BW (cf. infra; nr. 60) niet naar
analogie worden toegepast op feitelijk samenwonende partners. Dit betekent dat indien één van de feitelijk
samenwonende partners een schuld is aangegaan ten behoeve van de huishouding of ten behoeve van de
opvoeding van de kinderen, de schuldeiser in beginsel de andere feitelijk samenwonende partner niet kan
aanspreken tot betaling van de schuld. De schuldeiser kan zich evenwel uitzonderlijk beroepen op de
zogenaamde vertrouwensleer. Het ongehuwd samenwonen kan immers ten aanzien van een schuldeiser de
schijn wekken dat de schuldenaar verbonden is door een huwelijk of door een wettelijke samenwoning.
Door zich als schuldeiser te beroepen op de vertrouwensleer, kan men derhalve zijn onderpand uitbreiden
tot de goederen van de andere partner.265
59. De toepassing van het gemeen recht heeft tot gevolg dat de schuldeiser van één van de feitelijk
samenwonende partners verhaal kan uitoefenen op de eigen goederen van de debiteur, alsook op diens
aandeel in de onverdeelde goederen. Het onderpand van de persoonlijke schuldeisers wordt niet uitgebreid
tot de goederen van de andere partner. Een gemeenschappelijke schuldeiser heeft daarentegen een
verhaalsrecht op de beide vermogens. 266
Wanneer de feitelijk samenwonende partners hun roerende goederen hebben vermengd, kan de schuldeiser
262 Voor een meer uitgebreide bespreking omtrent de feitelijke samenwoning zie W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 504-545. 263 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 829-830. 264 J. TREMMERY, Samenleven of huwen?, Kortrijk, UGA, 2010, 56. 265 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 527-529. 266 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 274-275.
59
van één van hen beslag leggen op de goederen die deze partners derwijze bezitten, tenzij de partner die
geen schuldenaar is, zijn exclusieve eigendom bewijst.267 Het is echter wel vereist dat er sprake is van
boedelvermenging. Dit is niet het geval indien het gaat om een kortstondig samenleven zonder duurzaam
karakter. Het eigendomsbewijs mag worden geleverd door alle middelen rechtens. Met betrekking tot de
eigendomsbewijzen die dateren van tijdens het samenwonen, zal daarenboven overtuigend moeten
gemaakt worden dat de revindicant de goederen met eigen penningen heeft betaald (of tenminste heeft
kunnen betalen).268
Er wordt dus niet voorzien in een wettelijk vermoeden van onverdeeldheid wat betreft de roerende
goederen waarvan geen der feitelijk samenwonenden het exclusief eigendomsrecht kan bewijzen.
Sommige auteurs pleiten er echter voor om het toepassingsgebied van artikel 1468, tweede lid BW uit te
breiden tot de concubinaatsverhoudingen. Zo oordeelt A. HEYVAERT dat wanneer het exclusief
eigendomsrecht van één der feitelijk samenwonende partners op de gezamenlijk bezeten goederen niet
bewezen wordt, aangenomen moet worden dat hun gezamenlijk bezit de titel vormt voor hun onverdeeld
eigendomsrecht.269
Hoofdstuk 2. De wettelijke samenwoning270
60. De wettelijke bepalingen van artikel 1477 BW, die de rechten, verplichtingen en bevoegdheden van
de wettelijk samenwonenden regelen, vinden door het enkele feit van de wettelijke samenwoning hun
toepassing. Het gaat om bepalingen van dwingend recht waarvan de samenwonende partners bij
overeenkomst niet kunnen afwijken. Hier is een duidelijke verwijzing merkbaar naar het primair
huwelijksvermogensrecht. Artikel 1477 BW omvat drie bepalingen die hun oorsprong vinden in het
primair huwelijksstelsel, te weten:
- artikel 215 BW, alsmede artikel 220, § 1 BW en artikel 224, § 1, 1 BW zijn van overeenkomstige
toepassing op het instituut van de wettelijke samenwoning (art. 1477, § 2 BW);
- de wettelijk samenwonenden dragen bij in de lasten van het samenleven naar evenredigheid van hun
mogelijkheden (art. 1477, § 3 BW). Deze bepaling houdt een duidelijke parafrasering in van artikel 221,
lid 1 BW;
- iedere schuld die door één van de wettelijk samenwonenden wordt aangegaan ten behoeve van het
267 Cass. 10 juni 1976, T.Not. 1976, 283. 268 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 420. 269 A. HEYVAERT, “Civielrechtelijke aspecten van gezinnen zonder huwelijk”, TPR 1985, (21) 61. 270 Voor een meer uitgebreide bespreking omtrent de wettelijke samenwoning zie W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 482-503.
60
samenleven of van de kinderen die door hen worden opgevoed, verbindt de andere samenwonende partner
hoofdelijk. Deze is echter niet aansprakelijk voor schulden, die gelet op de bestaansmiddelen van de
samenwonenden, een buitensporig karakter vertonen (art. 1477, § 4 BW). Deze bepaling parafraseert
artikel 222 BW uit het primair huwelijksstelsel. 271
61. Anders dan bijvoorbeeld in het Nederlands recht, zijn de bepalingen van het secundair
huwelijksvermogensrecht niet van overeenkomstige toepassing op de wettelijke samenwoning. De
Belgische wetgever heeft men name voor het instituut van de wettelijke samenwoning een specifiek
beknopt secundair stelsel uitgewerkt dat aansluit bij het gemeen recht inzake onverdeeldheid en een
suppletief karakter heeft.272
Behoudens de bepalingen van dwingend recht (cf. art. 1477 BW) kunnen samenwonenden naar
goeddunken hun wettelijke samenwoning regelen door middel van een overeenkomst. Deze overeenkomst
mag verder geen bedingen bevatten die strijdig zijn met de openbare orde of de goede zeden, noch met de
regels betreffende het ouderlijk gezag en de voogdij, noch met de regels die de wettelijke orde van de
erfopvolging bepalen (art. 1478, vierde lid BW). In de wettekst werden volgende aanvullende bepalingen
opgenomen:
- elk van de wettelijk samenwonende partners behoudt de goederen waarvan hij de eigendom kan
bewijzen, de inkomsten die uit deze goederen voortvloeien en de opbrengsten uit arbeid (art. 1478, eerste
lid BW);
- de goederen waarvan geen van beide wettelijk samenwonenden de exclusieve eigendom kan bewijzen,
alsmede de inkomsten die uit deze goederen voortkomen, worden geacht in onverdeeldheid toe te behoren
aan de wettelijk samenwonende partners (art. 1478, tweede lid BW). Met deze bepaling trachtte de
wetgever duidelijk aansluiting te zoeken met wat geldt voor de echtgenoten gehuwd onder het stelsel van
scheiding van goederen (cf. art. 1468, tweede lid BW);
- indien de overlevende wettelijk samenwonende een erfgenaam is van de vooroverledene, wordt de onder
het vorig streepje bedoelde onverdeeldheid ten aanzien van de erfgenamen met een voorbehouden erfdeel
als een schenking beschouwd, behoudens tegenbewijs (art. 1478, derde lid BW).273
271 J. RUYSSEVELDT, Successierechten, Mechelen, Kluwer, 2013, 24. 272 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 496. 273 J. RUYSSEVELDT, Successierechten, Mechelen, Kluwer, 2013, 24-25.
61
TITEL III. HET FAILLISSEMENT
Hoofdstuk 1. De gefailleerde is gehuwd onder het wettelijk stelsel
Afdeling 1. Executieaspecten
62. Tot de faillissementsboedel behoren de eigen goederen van de gefailleerde echtgenoot en het
gemeenschappelijk vermogen.274 De curator kan echter nooit het eigen vermogen van de niet-gefailleerde
echtgenoot aanspreken, zelfs niet indien de schuld in principe hierop verhaalbaar is. Deze schuldeisers
zullen ten aanzien van dit vermogen hun rechten zelf moeten doen gelden.275
Artikel 96 Faill.W. staat de curator toe om de roerende en onroerende goederen van de gefailleerde
echtgenoot uit diens eigen vermogen alsook uit het gemeenschappelijk vermogen te verkopen zonder de
voorafgaande toestemming van de andere echtgenoot of rechterlijke machtiging, voorgeschreven bij de
artikelen 215, § 1, 1418 en 1420 BW.276
Er heerst geen eensgezindheid over de vraag of de vereenvoudigde procedure uit artikel 100, derde lid
Faill.W. (cf. infra; nr. 69) ook kan worden toegepast bij echtgenoten gehuwd onder het wettelijk stelsel.
De toepassing van deze bepaling wordt – hoewel omstreden – door bepaalde auteurs verdedigd.277
63. De volgende schulden komen in de faillissementsvereffening aan bod: de eigen schulden van de
gefailleerde echtgenoot en de gemeenschappelijke schulden, ongeacht of ze door de gefailleerde dan wel
door zijn echtgenoot zijn aangegaan.278 De schulden van de gefailleerde echtgenoot zullen in hoofdzaak
beroepsschulden betreffen. Dergelijke schulden worden, zoals reeds besproken, gekwalificeerd als
onvolkomen gemeenschappelijke schulden die slechts verhaalbaar zijn op het eigen vermogen van de
gefailleerde echtgenoot en op het gemeenschappelijk vermogen (art. 1414, tweede lid, 3° BW). Het
uitgangspunt van de wetgever dat de eigen goederen van de echtgenoot moeten worden gevrijwaard tegen
de beroepsschulden van de andere echtgenoot, wordt bevestigd in artikel 98 Faill.W. Het is evident dat de
gefailleerde echtgenoot desgevallend ook andere schulden dan beroepsschulden kan hebben die,
274 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl.,(63) 77. 275 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 32. 276 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 33. 277 J. DE VROE, “Nieuwe faillissementswet. Gemeenschappelijke en onverdeelde onroerende goederen tussen de gefailleerde en zijn echtgenoot(ote) - verkoop en rangregeling” in Facetten van ondernemingsrecht - Liber Amicorum professor Frans Bouckaert, Leuven, Universitaire pers, 2000, (149) 152. 278 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 293.
62
naargelang het geval, verhaalbaar zijn enkel op zijn eigen vermogen, zijn eigen vermogen en het
gemeenschappelijk vermogen of zelfs op de drie vermogens, eraan herinnerd dat de curator nooit het eigen
vermogen van de niet-gefailleerde echtgenoot kan aanspreken.279
De vraag rijst in welke mate het faillissement ook doorwerkt naar de persoonlijke schuldeisers van de
echtgenoot van de gefailleerde.280 In het algemeen wordt aangenomen dat voorrang moet worden verleend
aan de faillissementsregeling. De persoonlijke schuldeisers van de echtgenoot van de gefailleerde zullen
derhalve, voor zover zij aanspraak maken op het gemeenschappelijk vermogen, de faillissementsprocedure
moeten ondergaan. Het gevolg hiervan is dat, als dergelijke schuldeisers willen delen in de koek, zij
aangifte zullen moeten doen van hun schuldvordering. Bovendien zullen deze schuldeisers ook het uit het
faillissement voortvloeiende verlies of opschorting van hun individuele executierechten moeten
aanvaarden.281
64. Men kan zich overigens de vraag stellen in welke mate rekening moet worden gehouden met de
huwelijksvermogensrechtelijke beperkingen inzake verhaalbaarheid van de diverse schuldvorderingen.
Om praktische overwegingen wordt door bepaalde auteurs voorgesteld om slechts één boedel te vormen,
waarbij geen onderscheid wordt gemaakt tussen de verscheidene goederen en de verscheidene schulden
(eigen, gemeenschappelijk).282 Door andere auteurs wordt - m.i. terecht - opgeworpen dat deze methode
afbreuk doet aan het statuut van de verschillende soorten schuldvorderingen. Een juiste aanpak
veronderstelt, volgens deze auteurs, het vormen van sub-boedels zodat rekening kan worden gehouden
met de onderscheiden verhaalsrechten voor eigen schulden, volkomen gemeenschappelijke schulden en
onvolkomen gemeenschappelijke schulden. Slechts door het vormen van dergelijke sub-massa’s kan
worden vermeden dat schuldeisers in de faillissementsboedel aanspraken zouden krijgen op goederen die
normaal niet tot hun onderpand zouden behoren.283
Het creëren van sub-boedels leidt er tevens toe dat ook de volgorde waarin schuldeisers, die verhaal
hebben op het gemeenschappelijk vermogen, betaald worden, in acht moet worden genomen (cf. artikel
1439 BW). Omdat volkomen gemeenschappelijke schulden voorrang hebben op onvolkomen
279 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 31-32. 280 Zie hierover, A. VERBEKE en V. LESSELIERS, ”Koning faillissement. Over de invloed van het faillissement op de in gemeenschap gehuwde echtgenoot van de gefailleerde en diens schuldeisers”, T.Not. 1999, (583) 588-593. 281 A. VERBEKE en V. LESSELIERS,”Koning faillissement. Over de invloed van het faillissement op de in gemeenschap gehuwde echtgenoot van de gefailleerde en diens schuldeisers”, T.Not. 1999, (583) 592-593. 282 I. VEROUGSTRAETE, Manuel de la faillite et du concordat, Brussel, Kluwer, 1998, 489. 283 H. CASMAN, “Familierechtelijke aspecten van het faillissement” in H. BRAECKMANS, H.COUSY, E. DIRIX, B. TILLEMAN en M. VANMEENEN (eds.), Curatoren en vereffenaars: actuele ontwikkelingen, Antwerpen, Intersentia, 2006, (719) 742; A. VERBEKE en V. LESSELIERS,”Koning faillissement. Over de invloed van het faillissement op de in gemeenschap gehuwde echtgenoot van de gefailleerde en diens schuldeisers”, T.Not. 1999, (583) 593-595.
63
gemeenschappelijke schulden worden deze schuldeisers eerst opgenomen in de vereffening. De
onvolkomen gemeenschappelijke schulden worden pas in de vereffening opgenomen als de volkomen
gemeenschappelijke schulden zijn betaald. Slechts indien na de betaling van alle (volkomen en
onvolkomen) gemeenschappelijke schulden enig actief overblijft, kunnen de eigen schuldeisers van de
gefailleerde betaald worden, maar slechts voor zover er ten belope van dat saldo nog eigen goederen zijn.
Het is duidelijk dat deze werkwijze, hoewel in overeenstemming met de bepalingen van het
huwelijksvermogensrecht, bijzonder ingewikkeld is.284
65. Bovenvermelde principes gelden onverminderd wanneer tijdens de faillissementsvereffening de
echtscheiding wordt uitgesproken. Wanneer daarentegen de echtscheiding werd uitgesproken vóór de
opening van de faillissementsprocedure, zullen de regels inzake de postcommunautaire onverdeeldheid
toepassing vinden. De vereffening van de huwgemeenschap zal in dergelijk geval moeten worden
afgewacht om te weten wat het aandeel is van de gefailleerde ex-echtgnoot dat in de faillissementsboedel
zal worden opgenomen.285
Afdeling 2. Gevolgen van de verschoonbaarheid
66. Onder de oorspronkelijke bepalingen van de Faillissementswet kon de echtgenoot die zich
persoonlijk had verbonden met de gefailleerde echtgenoot tegenover de schuldeiser, niet genieten van de
gevolgen van de verschoonbaarverklaring van de gefailleerde echtgenoot. Deze bepaling werd door het
Grondwettelijk Hof bij arrest van 28 maart 2002 strijdig bevonden met de artikelen 10 en 11 van de
Grondwet. Om die reden werd artikel 82, tweede lid Faill.W. door de wet van 4 september 2002286
herschreven. De toepassing van deze nieuwe bepaling leidde echter in de praktijk opnieuw tot
moeilijkheden. De wet van 4 september 2002 voorzag immers enkel in een bevrijding voor de schulden
die de echtgenoot zelf was aangegaan, zodat de echtgenoot niet kon ontsnappen aan de schulden waarvoor
hij op grond van een wettelijke bepaling was gehouden. Opnieuw oordeelde het Grondwettelijk Hof in het
arrest van 12 mei 2004 dat het gelijkheidsbeginsel was geschonden. Bij wet van 2 februari 2005287 heeft
de wetgever opnieuw artikel 82, tweede lid Faill.W. gewijzigd.288 Voortaan is de echtgenoot die
aansprakelijk is voor de schuld van de verschoonbaar gefailleerde echtgenoot bevrijd van die verplichting,
ongeacht of de echtgenoot tot deze schulden persoonlijk is gehouden als gevolg van een wettelijke 284 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 294-295. 285 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 77-78. 286 Wet 4 september 2002 tot wijziging van de faillissementswet van 8 augustus 1997, het Gerechtelijk Wetboek en het Wetboek van vennootschappen, BS 21 september 2002, 42.928. 287 Wet 2 februari 2005 tot wijziging van artikel 82, tweede lid, van de faillissementswet van 8 augustus 1997, BS 21 februari 2005. 288 B. MOUTON, “Bevrijding echtgenoten na faillissement”, NjW 2010, (262) 265.
64
bepaling of uit vrije wil.289
Nadien stelde het Grondwettelijk Hof in twee arresten van 27 april 2005 en 23 november 2005 opnieuw
een schending vast van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Het Grondwettelijk Hof stelde immers
vast dat de gevolgen van de uitbreiding van de verschoonbaarheid voor de niet-gefailleerde echtgenoot
grotendeels werden tenietgedaan omdat deze volgens de letter van de wet niet kon genieten van de
schorsing van de middelen tot tenuitvoerlegging, terwijl dit wel gold voor de gefailleerde vanaf het vonnis
van tenietverklaring (cf. art. 24-26 Faill.W.) Bij de wet van 20 juli 2005290 werd artikel 24bis Faill.W.
ingevoegd dat bepaalt dat de middelen tot tenuitvoerlegging ten laste van de natuurlijk persoon die zich
kosteloos persoonlijk zeker stelde eveneens worden opgeschort. Een grondswetsconforme interpretatie
dient de rechtspraak er toe aan te zetten ook ten aanzien van de echtgenoot de voortzetting van de
middelen van tenuitvoerlegging te schorsen.291
67. In de oorspronkelijke bepalingen van de Faillissementswet werd evenmin aandacht besteed aan de
positie van de ex-echtgenoot van de gefailleerde. De wetgever bracht op dit punt duidelijkheid met de wet
van 18 juli 2008.292 Artikel 82, tweede lid Faill.W. bepaalt thans dat niet alleen de echtgenoot van de
gefailleerde die persoonlijk aansprakelijk is voor de schuld van zijn echtgenoot, maar ook de voormalige
echtgenoot die persoonlijk aansprakelijk is voor de schuld die zijn voormalige echtgenoot tijdens de duur
van het huwelijk was aangegaan, ingevolge de verschoonbaarheid van die verplichting wordt bevrijd.293
Hoofdstuk 2. De gefailleerde is gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen
Afdeling 1. Executieaspecten
68. De situatie is minder complex wanneer de echtgenoten gehuwd zijn onder het stelsel van scheiding
van goederen. Tot de faillissementsboedel behoren enkel de eigen goederen van de gefailleerde
echtgenoot en enkel de schulden van de gefailleerde echtgenoot komen aan bod in het kader van de
faillissementsafwikkeling.294
289 De verschoonbaarverklaring strekt zich noch uit tot alimentatieschulden, noch tot schulden voortvloeiend uit de verplichting tot herstel van schade verbonden aan het overlijden of aan de aantasting van de lichamelijke integriteit (art. 82, derde lid Faill.W.). 290 Wet 20 juli 2005 tot wijziging van de faillissementswet van 8 augustus 1997, en houdende diverse fiscale bepalingen, BS 28 juli 2005. 291 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 35-36. 292 Wet 18 juli 2008 tot wijziging van artikel 82, tweede lid, van de faillissementswet van 8 augustus 1997 wat betreft de verschoonbaarheid van voormalige echtgenoten, BS 28 augustus 2008. 293 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 37. 294 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 82.
65
Net zoals in het wettelijk stelsel, beschikt de curator in het kader van de uitwinning over de mogelijkheid
om de roerende en onroerende goederen uit het eigen vermogen van de gefailleerde te verkopen zonder
dat hem de beschermingsmechanismen uit het primair huwelijksstelsel, meer bepaald artikel 215, §1 BW,
kan worden tegengeworpen.295
69. De ‘eenvoudige’ situatie wordt evenwel bemoeilijkt indien de gefailleerde bepaalde goederen in
onverdeeldheid bezit met zijn echtgenoot. De curator zal, vermits hij enkel het aandeel van de gefailleerde
in de massa kan laten vallen, de verdeling dienen uit te lokken voor de burgerlijke rechtbank. Daar waar
de voorafgaande verdeling voorheen diende te gebeuren voor zowel de onroerende goederen als voor de
roerende goederen, geldt deze regel thans, onder de Faillissementswet, echter enkel nog voor de roerende
goederen.296
Indien het goed dat de gefailleerde in onverdeeldheid bezit met zijn echtgenoot aldus een onroerend goed
is, voorziet de Faillissementswet in een bijzondere regeling. Luidens artikel 100, derde lid Faill.W. kan de
rechtbank van koophandel, op verzoek van de curator, de verkoop bevelen van de onroerende goederen
die toebehoren aan de van goederen gescheiden gefailleerde en zijn echtgenoot. De curator dient derhalve
niet langer vooraf de verdeling voor de burgerlijke rechtbank te vorderen (cf. art. 1561 Ger.W.). Deze
vereenvoudigde procedure, die duidelijk is ingegeven met het oog op de versnelling van de afhandeling
van het faillissement, voorziet tevens in de oproeping van de andere echtgenoot en in de inachtneming van
diens rechten.297 Aangezien deze bepaling afwijkt van de regels uit het gerechtelijk wetboek, dient deze
bepaling volgens sommige auteurs strikt te worden geïnterpreteerd. Zo is deze uitzondering volgens auteur
A. VERBEKE onder meer niet van toepassing op onverdeeldheden die bestaan tussen samenwonenden of
echtgenoten gehuwd onder het wettelijk stelsel.298 Auteur J. DE VROE is daarentegen van oordeel dat
artikel 100, derde lid Faill.W. ook toegepast kan worden bij echtgenoten gehuwd onder het wettelijk
stelsel.299
Afdeling 2. Gevolgen van de verschoonbaarheid
70. Voor de bespreking hieromtrent wordt verwezen naar hetgene hierboven werd uiteengezet (nr. 66-
295 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 24-25. 296 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 23-25. 297 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 26-27. 298 A. VERBEKE, “Schuldeisers in het ontwerp van faillissementswet. Op zoek naar een (nieuw) evenwicht”, CJ 1997, afl. 1, (10) 16. 299 J. DE VROE, “Nieuwe faillissementswet. Gemeenschappelijke en onverdeelde onroerende goederen tussen de gefailleerde en zijn echtgenoot(ote) - verkoop en rangregeling” in Facetten van ondernemingsrecht - Liber Amicorum professor Frans Bouckaert, Leuven, Universitaire pers, 2000, (149) 152.
66
67).
Hoofdstuk 3. De gefailleerde woont samen
Afdeling 1. De gefailleerde woont feitelijk samen
71. Zoals reeds vermeld, gelden voor een insolvente persoon die feitelijk samenwoont in de regel geen
van het gemeen recht afwijkende regels in verband met de verhaalsrechten van de schuldeisers. Ook bij
het faillissement gelden de daarop toepasselijke regels, alsof er geen feitelijk samenwonen is, of , beter,
alsof het feitelijk samenwonen irrelevant is.300
De uitzonderlijke procedure, waarin wordt voorzien door artikel 100, derde lid Faill.W. geldt zonder
twijfel enkel inzake onverdeeldheden tussen echtgenoten. Dergelijke bepaling kan dus niet worden
uitgebreid tot onverdeeldheden die tussen feitelijk samenwonenden bestaan.301 Zo strekt artikel 82, tweede
lid Faill.W. zich eveneens enkel uit tot de echtgenoot en de ex-echtgenoot van de gefailleerde, en niet tot
de feitelijk samenwonende partner van de gefailleerde.
Afdeling 2. De gefailleerde woont wettelijk samen
72. In de Faillissementswet wordt er, al evenmin als met de feitelijk samenwonende partner, met de
wettelijk samenwonende partner rekening gehouden.
Ook in het kader van een wettelijke samenwoning zijn artikel 100, derde lid Faill.W. en artikel 82, tweede
lid Faill.W. niet van toepassing. Het Grondwettelijk Hof heeft echter de gevolgen van de
verschoonbaarheid inmiddels ook uitgebreid naar de wettelijk samenwonenden. In een arrest van 18
november 2010 oordeelde het Hof namelijk dat, in zoverre artikel 82, tweede lid Faill.W. niet in de
mogelijkheid voorziet voor de wettelijk samenwonende partner die persoonlijk aansprakelijk is voor de
schuld van de verschoonbaar verklaarde gefailleerde die met hem wettelijk samenwoont, om van zijn
verplichtingen te worden bevrijd, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet schendt.302
300 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 272. 301 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 275. 302 GwH 18 november 2010, RW 2010-11, 894.
67
TITEL IV. DE COLLECTIEVE SCHULDENREGELING
Hoofdstuk 1. De verzoeker is gehuwd
Afdeling 1. Algemeen
73. Iedere echtgenoot kan afzonderlijk een verzoekschrift tot het verkrijgen van een collectieve
schuldenregeling indienen. Aangezien de gezinssituatie van de verzoeker cruciaal is voor de beoordeling
van diens vermogensrechtelijke positie, dient het verzoekschrift melding te maken van de identiteit van de
echtgenoot van de verzoeker, het huwelijksvermogensstelsel en de samenstelling van het gezin (art.
1675/4, § 2, 6° Ger.W.). Daarnaast is een gedetailleerde opgave vereist van het eventuele
gemeenschappelijk vermogen en van het eigen vermogen van de echtgenoot van de verzoeker (art. 1675/4,
§ 2, 7° en 8° Ger.W.). Verder wordt bepaald dat de beschikking van toelaatbaarheid door de griffier ter
kennis moet worden gebracht van de echtgenoot van de verzoeker (art. 1675/9, § 1, 1° Ger.W.) en dat de
schuldbemiddelaar het ontwerp van minnelijke aanzuiveringsregeling aan de echtgenoot van de verzoeker
ter goedkeuring moet voorleggen (art. 1675/10, § 4 Ger.W.) 303
Afdeling 2. De verzoeker is gehuwd onder het wettelijk stelsel
74. Het is mogelijk dat de beide echtgenoten gezamenlijk een verzoekschift tot het verkrijgen van een
collectieve schuldenregeling indienen. In het geval de echtgenoten gehuwd zijn onder het wettelijk stelsel
lijkt dit de meest aangewezen weg. In het kader van een minnelijke aanzuiveringsregeling kan dan één
enkele boedel worden gevormd, behoudens verzet van één der echtgenoten. In het kader van een
gerechtelijke aanzuiveringsregeling dienen daarentegen de regels van het huwelijksvermogensrecht in acht
te worden genomen.304
75. De problemen rijzen hoofdzakelijk indien slechts één van de echtgenoten een aanvraag indient. De
Wet collectieve schuldenregeling bepaalt immers niet welke goederen in dergelijk geval in de
aanzuiveringsregeling moeten worden opgenomen. Hieromtrent worden twee stellingen verdedigd. 305
Auteur G. DE LEVAL gaat ervan uit dat alle goederen in de aanzuiveringsregeling moeten worden
opgenomen, dus zowel de eigen goederen van de verzoeker als de gemeenschappelijke goederen én de
303 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 95. 304 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 95. 305 Zie H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 295-296.
68
eigen goederen van de echtgenoot van de verzoeker.306 Auteur B. WYLLEMAN is daarentegen van oordeel
dat de eigen goederen, evenals de inkomsten van de echtgenoot van de verzoeker niet betrokken kunnen
worden in de aanzuiveringsregeling. Hij verdedigt deze opvatting op grond van de vaststelling dat de
verzoeker geen beheersbevoegdheden met betrekking tot deze goederen heeft, en deze goederen derhalve
niet onbeschikbaar kunnen worden door de maatregel die tegenover de verzoeker wordt getroffen.307 De
persoonlijke schuldeisers van de andere echtgenoot die verhaal hebben op het gemeenschappelijk
vermogen kunnen dientengevolge niet langer beslag leggen op de goederen die tot de boedel behoren.
Deze schuldeisers kunnen echter wel aangifte doen van hun schuldvordering in de procedure, teneinde
betaald te worden uit het gemeenschappelijk vermogen.308
In de aanzuiveringsregeling moet rekening worden gehouden met de eigen schulden van de verzoeker en
met de gemeenschappelijke schulden, ongeacht door wie van de echtgenoten deze laatste schulden werden
aangegaan. De collectieve schuldenregeling is dus niet van toepassing op de eigen schulden van de
echtgenoot-niet-verzoeker. Ingeval de schulden van de verzoeker worden kwijtgescholden, zijn niet enkel
de eigen goederen van de verzoeker aan het verhaalsrecht van de schuldeisers onttrokken, maar kan
evenmin nog het gemeenschappelijk vermogen worden aangesproken.309 De echtgenoot van de verzoeker
die zich persoonlijk heeft verbonden voor een schuld van deze laatste, wordt daarentegen bij
kwijtschelding van schulden niet bevrijd van die verplichting. Eenzelfde bevrijding vergelijkbaar met de
echtgenoot van de gefailleerde, conform artikel 82, tweede lid Faill.W., dringt zich op.310
Het is denkbaar dat één van de echtgenoten handelaar is en failliet wordt verklaard en de andere
echtgenoot een verzoekschrift tot het verkijgen van een collectieve schuldenregeling indient. Bij
dergelijke samenloop dient voorrang te worden verleend aan de faillissementsregeling. De collectieve
schuldenregeling kan dan enkel voortgang vinden met betrekking tot de goederen die niet in de
faillissementsboedel zijn opgenomen. 311
Ingeval tijdens een procedure van vereffening-verdeling (bv. ingevolge echtscheiding) één van de
echtgenoten een verzoekschrift tot het verkrijgen van een collectieve schuldenregeling indient, zullen de
306 G. DE LEVAL, “Considérations sur la loi du 5 juillet 1998” in Commission Université-Palais (red.), Les procédures de règlement collectif du passif, Luik, Formation Permanente CUP, 1999, (11) 14. 307 B. WYLLEMAN, Collectieve schuldenregeling : verkoop van onroerende goederen. Interferenties met het huwelijksvermogensrecht in Cahiers Antwerpen Brussel Gent, Brussel, Larcier, 2003, 53. 308 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 95. 309 E. DIRIX en A. DE WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling” in E. DIRIX en P.TAELMAN (eds.), Collectieve schuldenregeling in de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 1999, (17) 32. 310 K. CREYF, “De gevolgen voor de borg of de echtgenoot bij bevrijding of kwijtschelding van schulden in het insolventierecht”, RW 2002-03, (441) 451. 311 B. WYLLEMAN, Collectieve schuldenregeling : verkoop van onroerende goederen. Interferenties met het huwelijksvermogensrecht in Cahiers Antwerpen Brussel Gent, Brussel, Larcier, 2003, 67.
69
regels inzake de postcommunautaire onverdeeldheid toepassing vinden. De schuldbemidelaar zal
bijgevolg het resultaat van de vereffening-verdeling moeten afwachten.312
Afdeling 3. De verzoeker is gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen
76. Er doen zich evenwel minder problemen voor ingeval de echtgenoten gehuwd zijn onder het stelsel
van scheiding van goederen. Tot de boedel behoren alsdan alle eigen goederen van de verzoekende
echtgenoot en zijn aandeel in de onverdeelde goederen. De in aanmerking te nemen schulden betreffen
alle schulden van de verzoekende echtgenoot. Wanneer de beide echtgenoten zich hoofdelijk hebben
verbonden tot een zelfde schuld, kan deze schuld voor het volledige bedrag in rekening worden gebracht.
Voor gezamenlijk aangegane schulden, waartoe de echtgenoten niet hoofdelijk zijn gehouden, vindt
schuldsplitising plaats.313
Ook echtgenoten gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen kunnen gezamenlijk een
verzoekschrift indienen. In dat geval betreft het evenwel twee autonome vorderingen; de eigen goederen
van de echtgenoten vormen elk op zich een afzonderlijke boedel.314
Hoofdstuk 2. De verzoeker woont samen
Afdeling 1. De verzoeker woont feitelijk samen
77. In de Wet collectieve schuldenregeling wordt er met de feitelijk samenwonende partner nagenoeg
geen rekening gehouden. Er wordt enkel voorzien in een verplichte vermelding in het verzoekschrift van
de identiteit van de feitelijk samenwonende partner en een opgave van de omvang van diens vermogen
(art. 1675/4, § 2, 6° en 7° Ger.W.). De feitelijk samenwonende partner wordt echter in die hoedanigheid in
het verder verloop van de procedure niet betrokken. Er geldt dus geen verplichte kennisgeving aan de
feitelijk samenwonende partner. Desalniettemin wordt voorgesteld om, hoewel hiervoor geen wettelijke
grondslag bestaat, de feitelijk samenwonende partner in te lichten. Een feitelijk samenwonende partner
kan immers wel degelijk de gevolgen ondergaan van een collectieve schuldenregeling.315
Afdeling 2. De verzoeker woont wettelijk samen
312 M. DE COSTER en M. CARBONE, “Samenloop van procedures”, Not.Fisc.M. 2012, afl. 5, (150) 154-155. 313 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 96. 314 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 96. 315 H. CASMAN, “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J. VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, (271) 272-273.
70
78. Ook hier geldt een verplichte vermelding in het verzoekschrift tot collectieve schuldenregeling van
de identiteit van de wettelijk samenwonende partner en een opgave van de omvang van diens vermogen
(art. 1675/4, § 2, 6° en 7° Ger.W.). De positie van de wettelijk samenwonende partner werd echter door de
Wet van 13 december 2005316 engiszins verbeterd. Sinds de inwerkingtreding van deze wet moet de
beschikking van toelaatbaarheid door de griffier eveneens ter kennis worden gebracht van de wettelijk
samenwonende partner van de verzoeker (art. 1675/9, § 1, 1° Ger.W.).
TITELV. DE FISCALE SCHULDEISER
Hoofdstuk 1. De belastingplichtige is gehuwd
79. De belastingschuld die is ingekohierd op naam van de beide echtgenoten kan worden ingevorderd
tegen elk van hen in de mate dat de aanslag te hunnen laste kan worden ingevorderd op grond van het
gemeen recht of op grond van de bepalingen van het WIB (art. 393, § 1, tweede lid WIB). Wat de
bepalingen van het WIB betreft, bepaalt artikel 394, § 1, eerste lid WIB dat de belasting of het gedeelte
van de belasting in verband met de onderscheiden inkomsten van de beide echtgenoten, alsook de
voorheffing ingekohierd op naam van één van hen, ongeacht het aangenomen huwelijksvermogensstelsel,
kan worden verhaald op al de eigen en de gemeenschappelijke goederen van de beide echtgenoten.317
Deze bepaling brengt niet met zich mee dat de echtgenoten hoofdelijk gehouden zijn tot betaling van de
belastingschuld, maar bepaalt enkel de omvang van het verhaalsrecht van de schatkist.318
Artikel 394, § 1, tweede lid WIB vermeldt een belangrijke uitzondering op bovenvermeld principe: de
belasting of het gedeelte van de belasting in verband met het belastbare inkomen van één van de
echtgenoten, alsook de roerende voorheffing en de bedrijfsvoorheffing, ingekohierd op naam van één van
hen, mogen niet worden verhaald op de eigen goederen van de andere echtgenoot, op voorwaarde dat deze
echtgenoot de eigen aard van die goederen kan bewijzen. Hiertoe dient deze echtgenoot te bewijzen dat
die goederen conform de specifieke bewijsvoorwaarden van artikel 394, § 1, tweede lid WIB van
‘onverdachte’ oorsprong zijn. Dit is het geval wanneer het gaat om goederen die de echtgenoot voor het
huwelijk bezat of die voortkomen uit een erfenis of een schenking uitgaande van een andere persoon dan
de echtgenoot (alsmede de goederen die hiervoor in de plaats zijn gekomen) en de inkomsten die hem
krachtens het burgerlijk recht eigen zijn of om goederen die hij met zulke inkomsten heeft verworven.
316 Wet 13 december 2005 houdende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak en de procedure van collectieve schuldregeling, BS 21 december 2005. 317 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 104. 318 M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 396.
71
Enkel op basis van deze gronden kan de echtgenoot een goed aan het beslag onttrekken.319 Het vermoeden
van onverdeeldheid (cf. art. 1468, tweede lid BW) geeft uitsluitsel over het onverdeeld karakter van de
goederen, maar levert niet het door artikel 394, § 1, tweede lid gevergde bewijs. Op grond van dit
vermoeden kan de echtgenoot aldus geen goederen onttrekken aan het verhaal van de
belastingontvanger. 320 Met deze specifieke bewijsvoorwaarden heeft de wetgever een heimelijke
verstandhouding tussen de echtgenoten willen vermijden.321 Ingevolgde deze onttrekkingsmogelijkheid
worden belastingschulden van echtgenoten gehuwd onder het wettelijk stelsel aldus behandeld als
onvolkomen gemeenschappelijke schulden zonder dat zij daarmee mogen worden vereenzelvigd. De
fiscale verhaalsrechten houden immers geen verband met het eigen dan wel (volkomen of onvolkomen)
gemeenschappelijk karakter van de schuld.322
Na de ontbinding van het huwelijk kunnen de belastingen en voorheffingen die betrekking hebben op de
inkomsten die de echtgenoten vóór de ontbinding hebben verkegen, verder worden verhaald op de
goederen van de beide echtgenoten, zij het met dezelfde onttrekkingsmogelijkheid als hierboven
omschreven (art. 394, § 3 WIB).
Met ingang van het aanslagjaar 2002 is het verruimd verhaalsrecht van de fiscus niet langer van
toepassing op de belastingen in verband met de periode vóór het huwelijk (art. 394, § 5 WIB).323
Voorheen was deze uitzondering immers beperkt tot de voorheffingen in verband met de periode vóór het
huwelijk.324
Het is zonder belang of de belastingschulden gemeenschappelijk, dan wel afzonderlijk worden gevestigd.
Artikel 394 WIB beschijft immers op zelfstandige wijze de ten gunste van de fiscus ingestelde
verhaalsrechten, hetgeen met zich meebrengt dat deze bepaling niet samen moet worden gelezen met
artikel 393 WIB welke betrekking heeft op aanslagen ingekohierd op naam van meerdere personen.325
80. De stuiting van de verjaring tegen één echtgenoot heeft geen stuitende werking ten aanzien van de
andere echtgenoot, vermits er tussen de echtgenoten geen hoofdelijkheid bestaat. Deze stelling lijkt
vanzelfsprekend in zoverre de beide echtgenoten formeel als schuldenaar zijn aangewezen. Indien
319 E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 104-105. 320 K. BROECKX, “Capita selecta in het uitvoeringsrecht” in F. GEORGES (ed.), Algemene en bijzondere aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, 70-71. 321 S. DE RAEDT, “Invordering lastens feitelijk gescheiden echtgenoten en ex-echtgenoten” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Fiscaal executierecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, (205) 222. 322 M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 397. 323 Wet 10 augustus 2001 houdende hervorming van de personenbelasting, BS 20 september 2001, 31.516. 324 E. DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 91. 325 M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 394.
72
daarentegen een belastingaanslag op naam van één der echtgenoten afzonderlijk is gevestigd, is het
redelijk aan te nemen dat de verjaring tegen de enige als schuldenaar aangewezen echtgenoot, tot gevolg
heeft dat de verjaring eveneens is gestuit ten aanzien van de andere echtgenoot, die geen formele
schuldenaar van de belastingschuld is, maar niettemin op grond van artikel 394 WIB tot betaling van de
schuld kan worden aangesproken.326
81. Wat de verschoonbaarverklaring naar aanleiding van een faillissement betreft, heeft het Hof van
Cassatie bij arrest van 20 mei 2010327 geoordeeld dat de verschoonbaarverklaring, wat de fiscale schulden
betreft, enkel uitwerking heeft op de eigen fiscale schulden van de gefailleerde. Het gedeelte van de
aanslag dat betrekking heeft op het belastbaar inkomen van de belastingplichtige echtgenoot van de
gefailleerde is volgens het Hof geen eigen fiscale schuld van de gefailleerde, maar een schuld waarvoor de
niet-gefailleerde echtgenoot persoonlijk moet instaan, ook al kan deze schuld krachtens artikel 394, § 1
WIB worden verhaald op zowel het gemeenschappelijk vermogen als op de eigen goederen van de beide
echtgenoten. Hieruit volgt dat de verschoonbaarverklaring van de gefailleerde niet tot gevolg heeft dat
voor deze schuld geen verhaal meer mogelijk is op de eigen goederen van de belastingplichtige
echtgenoot.
Hoofdstuk 2. Specifieke regels in geval van feitelijke scheiding
82. De omstandigheid dat de echtgenoten feitelijk gescheiden leven, vormde oorspronkelijk voor de
fiscus geen hinderpaal om de belastingschulden op het vermogen van de beide echtgenoten te verhalen.
De onbegrensde mogelijkheid om, in geval van feitelijke scheiding, de belastingschulden in te vorderen op
het vermogen van de andere echtgenoot werd niettemin vaak als zeer onbillijk ervaren. Verscheidene
wetgevende initiatieven hebben dan ook een betere bescherming willen doorvoeren voor de feitelijk
gescheiden echtgenoten.328
Initieel had enkel de belastingplichtige op wiens naam de aanslag werd gevestigd het recht bezwaar in te
dienen. Dit betekende dat de feitelijk gescheiden echtgenoot op wiens goederen de gevestigde aanslag
werd ingevorderd zich in wezen tegen de invordering enkel kon verzetten via een procedure voor de
beslagrechter. De wet van 15 maart 1999329 bracht een eerste herziening aan waardoor de positie van de
feitelijk gescheiden echtgenoten werd verbeterd. Luidens artikel 366 WIB kan de belastingschuldige,
326 DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 91. 327 Cass. 20 mei 2010, AR F.09.0088.N. 328 Zie hierover o.m. C. TAGHON, “De invordering van inkomstenbelastingen lastens echtgenoten in het bijzonder bij feitelijke scheiding”, Not.Fisc.M. 2000, (203) 203-230; M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 408-415. 329 Wet 15 maart 1999 betreffende de beslechting van fiscale geschillen, BS 27 maart 1999, 09.882
73
alsmede zijn echtgenoot op wiens goederen de aanslag wordt ingevorderd, schriftelijk bezwaar indienen
bij de directeur der belastingen.330 Naar aanleiding van deze wetswijziging werd de vraag gesteld of er
hierdoor wel een afdoende bescherming werd geboden aan de feitelijk gescheiden echtgenoten. Een
feitelijk gescheiden echtgenoot beschikt in vele gevallen immers niet over de gegevens om op
doeltreffende wijze verweer te voeren. Teneinde het lot van de feitelijk gescheiden echtgenoten te
verbeteren, bepaalt artikel 393bis WIB thans dat de invordering van de belasting gevestigd
overeenkomstig artikel 126, § 2, eerste lid, 2° WIB op de inkomsten van de feitelijk gescheiden
echtgenoot slechts mag worden vervolgd ten laste van de andere echtgenoot nadat een ingebrekestelling is
toegezonden aan de echtgenoot op wiens inkomsten de belasting is gevestigd en aan de andere echtgenoot
binnen een bepaald termijn een exemplaar van het aanslagbiljet is toegezonden.331
Ten slotte werd met ingang van het aanslagjaar 2002 een belangrijke beperking ingevoerd op de algemene
regel geformuleerd in artikel 394, § 1 WIB.332 Luidens artikel 394, § 2 WIB kan in geval van feitelijke
scheiding van de echtgenoten, de belasting op het vanaf het tweede kalenderjaar na de feitelijke scheiding
verworven inkomen van één van de echtgenoten, aslook de roerende voorheffing en de
bedrijfsvoorheffing die vanaf hetzelfde kalenderjaar op naam van één van hen wordt ingekohierd, niet
meer worden ingevorderd op de inkomsten van de andere echtgenoot of op de goederen die deze met dat
inkomen heeft verworven. Het is duidelijk dat de wetgever hiermee voornamelijk de positie heeft willen
verbeteren van de feitelijk gescheiden echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapsstelsel. Echtgenoten
gehuwd onder een stelsel van scheiding van goederen kunnen immers steeds hun eigen inkomsten (m.i.v.
de daarmee verworven goederen) aan de invordering onttrekken (cf. art. 394, § 1, tweede lid, 4° WIB).333
De belastingen op de inkomsten verworven vanaf het tweede kalenderjaar volgend op de feitelijke
scheiding kunnen derhalve wel nog steeds worden ingevorderd op de andere goederen van de niet-belaste
echtgenoot, met name het deel van deze echtgenoot in de huwgemeenschap334 en de eigen goederen van
deze echtgenoot, voor zover deze laatste goederen niet aan de invordering kunnen worden onttrokken op
basis van de bestaande regeling uit artikel 394, § 1, tweede lid WIB.335
330 Art. 24 wet 15 maart 1999 betreffende de beslechting van fiscale geschillen, BS 27 maart 1999, 09.882. 331 Art. 6 wet 4 mei 1999 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 4 juni 1999, 20.724. 332 Wet 10 augustus 2001 houdende hervorming van de personenbelasting, BS 20 september 2001. 333 M. DELANOTE, Schuld en executie, Brugge, die Keure, 2010, 412. 334 De goederen verworven deels met de inkomsten van de andere echtgenoot en deels met de inkomsten van de echtgenoot op wiens inkomsten de belastingen worden ingevorderd, lijken wel degelijk voor beslag vatbaar. De wet bepaalt immers niet dat de goederen van de niet-belaste echtgenoot kunnen worden onttrokken “in de mate” dat ze werden verworven met de inkomsten van deze echtgenoot. 335 Zie hierover o.m S. DE RAEDT, “Invordering lastens feitelijk gescheiden echtgenoten en ex-echtgenoten” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Fiscaal executierecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, (205) 246-247.
74
Hoofdstuk 3. De belastingplichtige woont wettelijk samen
83. Ten slotte moet worden vermeld dat met ingang van het aanslagjaar 2005 voor de invordering van de
inkomstenbelasting een gelijkschakeling tussen gehuwden en wettelijk samenwonenden werd
doorgevoerd, ook voor wat betreft de regels van de invordering.336
TITEL VI. REVINDICATIEPROBLEMATIEK
84. In geval een derde zijn persoonlijke goederen wenst te onttrekken aan een beslag, mag het
eigendomsbewijs worden geleverd door alle middelen rechtens, getuigen en vermoedens inbegrepen.
Wanneer daarentegen een echtgenoot-niet-schuldenaar overgaat tot het instellen van een
revindicatievordering, is de bewijsvoering aan striktere voorwaarden onderworpen. De wetgever heeft
immers ingezien dat in dergelijk geval schuldeisers op een meer afdoende wijze beschermd moeten
worden, wegens het gevaar van collusie.337 Uit de praktijk blijkt echter dat de beslagrechter slechts in
beperkte mate geconfronteerd wordt met een revindicatievordering vanwege een echtgenoot-niet-debiteur.
Wat echter wel frequent voorkomt in de praktijk is een revindicatievordering vanwege de samenwonende
partner van de schuldenaar.338
Luidens artikel 1399, tweede lid BW dient het bewijs van het exclusief eigendomsrecht van elk der
echtgenoten tegenover derden geleverd te worden door een boedelbeschrijving, door het bezit
overeenkomstig artikel 2229 BW, door titels met vaste dagtekening, door bescheiden van een openbare
dienst, door vermelding in een regelmatig gehouden of opgemaakt register of door bescheiden of
borderellen die door de wet zijn opgelegd of door het gebruik zijn bekrachtigd. Deze opsomming is
limitatief, zodat andere bewijsmiddelen niet mogelijk zijn.339
Deze bewijsregeling is gelijkaardig voor echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapstelsel en
echtgenoten gehuwd onder een stelsel van scheiding van goederen; artikel 1468 , eerste lid BW verwijst
immers uitdrukkelijk naar artikel 1399, eerste en tweede lid BW.340 Ook ingeval van faillissement geldt
336 Wet 10 augustus 2001 houdende hervorming van de personenbelasting, BS 20 september 2001. 337 DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 101. 338 Zie bijlage: praktijkgerichte vragen, XVII-XVIII. 339 M.A. MASSCHELEIN, “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht” (noot onder Gent 7 oktober 2008), TBBR 2010, (397), 398. 340 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 28.
75
deze bewijsregeling onverkort.341 Wat de rechtspleging betreft, is de revindicatievordering onderworpen
aan artikel 1514 Ger.W. De echtgenoot dient aldus op straffe van nietigheid de bewijzen van eigendom te
vermelden in het dagvaardingsexploot (art. 1514, eerste lid Ger.W.).342
85. In de notariële praktijk komt het vaak voor dat in een huwelijkscontract een lijst van eigen goederen
wordt opgenomen; één der echtgenoten verklaart dat een aantal opgesomde roerende goederen behoren tot
zijn eigen vermogen. Controversieel is de vraag of dergelijke lijst voldoet aan de norm van artikel 1399,
tweede lid BW en de betrokken echtgenoot zich aldus hierop kan beroepen om zijn eigendomsrecht ten
aanzien van de in deze lijst opgenomen goederen te bewijzen. Alvorens verder in te gaan op deze vraag, is
het noodzakelijk het onderscheid te verhelderen tussen het instrumentum en het negotium van de
authentieke akte. De bijzondere authentieke bewijskracht tot inschrijving wegens valsheid strekt zich
enkel uit tot de vermeldingen van feiten die de openbare ambtenaar krachtens zijn opdracht diende vast te
stellen en waarvan hij de juistheid heeft moeten nagaan (het instrumentum). Deze bijzondere bewijskracht
heeft echter geen betrekking op de inhoud van de verklaringen vanwege de partijen (het negotium).343
Door de meeste rechtspraak en een aantal auteurs wordt - m.i. terecht - gesteld dat de rechter soeverein de
voorgelegde eigendsomsbewijzen van de revindicant beoordeelt, ongeacht de aard van het geschrift en
rekening houdend met de concrete omstandigheden. Een lijst van ‘eigen’ goederen bevat slechts een
opsomming van goederen die op eenzijdige verklaring werd opgegeven en waarvan de notaris slechts akte
heeft genomen, zonder dat hij de oprechtheid ervan kon verifiëren. Dergelijke lijst moet dan ook met grote
terughoudendheid worden beoordeeld, gelet op het collusiegevaar. De elementen die van belang zijn bij de
soevereine beoordeling betreffen de vermogenstoestand van de revindicant, diens goede trouw, het
ogenblik van de verwerving en voornamelijk het tijdstip waarop de eigendomsbewijzen werden opgesteld.
Eenzijdige verklaringen zullen door de rechter enkel worden aanvaard indien ze gebeurd zijn in tempore
non suspecto.344 De hoven van beroep hebben zich nagenoeg unaniem bij dit standpunt aangesloten.345
Een aantal auteurs nemen hiertegen stelling. Zo oordeelt A. VERBEKE dat de notariële akte tegenover
derden in principe dezelfde bewijskracht heeft als tussen de partijen. De oprechtheid van de verklaringen
wordt derhalve vermoed, tot bewijs van het tegendeel. Aldus behoort het volgens deze auteur niet langer
tot de soevereine appreciatiebevoegdheid van de rechter om dergelijke verklaringen in een notariële akte 341 Kh. Brussel 29 oktober 1991, TBH 1992, 320. 342 DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 101. 343 K. BROECKX, “De beoordeling van de eigendomsbewijzen bij revindicatie” (noot onder Antwerpen 23 februari 1994), Not.Fisc.M. 1995, afl. 1, (27) 27-30. 344 K. BROECKX, “De beoordeling van de eigendomsbewijzen bij revindicatie” (noot onder Antwerpen 23 februari 1994), Not.Fisc.M. 1995, afl. 1, (27) 27-30. 345 M.A. MASSCHELEIN, “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht” (noot onder Gent 7 oktober 2008), TBBR 2010, (397), 399.
76
te negeren en is het niet aan de partij die het eigendomsrecht ten aanzien van een bepaald goed claimt op
grond van een lijst in zijn huwelijkscontract, om dit eigendomsrecht te staven met andere stukken die de
beslagrechter in zijn soevereine appreciatie wel aanvaardbaar acht. Het is vanuit deze zienswijze aan de
beslagleggende schuldeiser, die met alle middelen van recht, het tegendeel dient te bewijzen.346 Deze
stelling, die de omkering van de bewijslast met zich meebrengt, kan - m.i. - echter niet worden verdedigd
op grond van de argumenten hierboven uiteengezet.
De praktische gevolgen van deze verschillende strekkingen moeten echter worden genuanceerd, vermits in
het bewijsrecht de tendens veld wint om voor de verdeling van de bewijslast rekening te houden met de
vraag wie ter zake de meest gerede partij is. De bewijslast dient dan te worden gelegd op diegene die een
betere kennis heeft van de feiten die voor de bewijsvoering van belang zijn en derhalve op de
gemakkelijkste wijze het bewijsmateriaal kan leveren.347
86. Er bestaat geen betwisting over de werking van conventionele bewijsregels vervat in een
huwelijkscontract, zoals bijvoorbeeld vermoedens van mede-eigendom of exclusieve eigendom. In het
algemeen wordt aangenomen dat deze bedingen louter interne werking hebben en niet tegenstelbaar zijn
aan derde-schuldeisers. Omgekeerd kunnen derde-schuldeisers dergelijke bedingen wel in hun voordeel
gaan inroepen.348
346 A. VERBEKE, “De bewijskracht van een notariële akte in het kader van een beslagprocedure” (noot onder Antwerpen 28 april 1993), T.Not. 1993, (292) 294-296. 347 DIRIX, “Executierechten en huwelijksvermogensrecht”, in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (63) 103. 348 F. APS, “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., (3) 29.
VIII
BIBLIOGRAFIE
Wetgeving
Burgerlijk Wetboek (of BW).
Gerechtelijk Wetboek (of Ger.W.).
Wet 14 juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten en de
huwelijksvermogensstelsels, BS 18 september 1976, 11.697.
Wetboek van de inkomstenbelastingen (of WIB).
Wet op de landverzekeringsovereenkomst (of WLVO).
Faillissementswet (of Faill.W.).
Wet 15 maart 1999 betreffende de beslechting van fiscale geschillen, BS 27 maart 1999, 09.882.
Wet 4 mei 1999 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 4 juni 1999, 20.724.
Wet 29 mei 2000 houdende oprichting van een centraal bestand van berichten van beslag, delegatie,
overdracht en collectieve schuldenregeling, alsook tot wijziging van sommige bepalingen van het
Gerechtelijk Wetboek, BS 9 augustus 2000, 27.284.
Wet 10 augustus 2001 houdende hervorming van de personenbelasting, BS 20 september 2001, 31.516.
Wet 4 september 2002 tot wijziging van de faillissementswet van 8 augustus 1997, het Gerechtelijk
Wetboek en het Wetboek van vennootschappen, BS 21 september 2002, 42.928.
Wet 2 februari 2005 tot wijziging van artikel 82, tweede lid, van de faillissementswet van 8 augustus
1997, BS 21 februari 2005.
Wet 20 juli 2005 tot wijziging van de faillissementswet van 8 augustus 1997, en houdende diverse fiscale
bepalingen, BS 28 juli 2005.
IX
Wet 13 december 2005 houdende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak
en de procedure van collectieve schuldregeling, BS 21 december 2005.
Wet 25 april 2007 houdende diverse bepalingen (IV), BS 8 mei 2007.
Wet 18 juli 2008 tot wijziging van artikel 82, tweede lid, van de faillissementswet van 8 augustus 1997
wat betreft de verschoonbaarheid van voormalige echtgenoten, BS 28 augustus 2008.
Wet 6 mei 2009 houdende diverse bepalingen, BS 19 mei 2009.
Wet 15 januari 2014 houdende diverse bepalingen inzake K.M.O.’s, BS 3 februari 2014.
Parlementaire voorbereiding
Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (IV), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2873/001.
Wetsvoorstel betreffende de niet-vatbaarheid voor beslag van de woning van de zelfstandige, Parl.St.
Kamer 2013-14, nr. 3515/001.
Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake
het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekeringen, de
vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 2998/001.
Rechtspraak
Beslagr. Brussel 18 januari 1974, RW 1974-75, 1847.
Cass. 10 juni 1976, T.Not. 1976, 283-285.
Gent 19 september 1980, RW 1982-83, 599-601.
X
Kh. Antwerpen 5 maart 1985, T.Not. 1985, 89-98.
Gent 30 juni 1987, T.Not. 1987, 482-488.
Cass. 21 januari 1988, RW 1988-89, 499-500.
Cass. 6 januari 1989, RW 1988-89, 1327.
Cass. 28 september 1989, RW 1989-90, 1253-1254.
Gent 27 november 1990, T.Not. 1991, 190-193.
Kh. Brussel 29 oktober 1991, TBH 1992, 320-321.
Gent 4 februari 1992, T.Not. 1992, 378-382.
Antwerpen 4 januari 1993, RW 1993-94, 199-201, noot E. DIRIX.
Bergen 1 juni 1995, Act.dr. 1996, 342-344.
Gent 17 juni 1995, T.Not. 1995, 557-560, noot F. BOUCKAERT.
Cass. 6 november 1995, RW 1996-97, 234.
Rb. Brugge 25 februari 1997, T.Not. 1997, 221-228.
Antwerpen 22 september 1998, RW 2001-02, 348-350, noot S. MOSSELMANS.
GwH 26 mei 1999, nr. 54/99.
Luik 22 september 1999, JT 2000, 777-779.
Cass. 15 oktober 1999, RW 2000-01, 836-837, noot F.APS.
XI
Beslagr. Brugge 5 november 1999, RW 1999-2000, 1206.
Brussel 17 september 2002, JLMB 2004, 1206-1207, noot Y.-H. LELEU.
Beslagr. Gent 8 april 2004, T.Not. 2006, 200-211.
Antwerpen 16 juni 2004, NjW 2005, 924-925.
Antwerpen 2 maart 2005, TFR 2005, 716-720, noot M. CROMMEN.
Antwerpen 10 januari 2007, NjW 2007, 899-900, noot G. VERSCHELDEN.
Cass. 19 maart 2007, RW 2008-9, 926.
Gent 5 september 2007, NjW 2008, 225-227, noot G. VERSCHELDEN.
Cass. 7 januari 2008, T.Fam. 2009, 55-63, noot E. VAN ROYEN.
Kh. Charleroi 9 januari 2008, JT 2008, 192-194.
Beslagr. Gent 13 oktober 2009, RW 2010-11, 1267-1268.
Brussel 1 december 2009, T.Fam. 2010, 105-112, noot R. BARBAIX.
Cass. 20 mei 2010, AR F.09.0088.N.
GwH 18 november 2010, RW 2010-11, 894.
Gent 21 december 2010, RW 2011-12, 1908-1909.
GwH 27 juli 2011, nr. 136/2011.
XII
Boeken
BROUWERS, S., Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 761 p.
CASMAN, H., Notarieel familierecht, Gent, Mys & Breesch, 1991, 654 p.
DELANOTE, M., Schuld en executie: een onderzoek naar de reikwijdte van de fiscale titel, Brugge, die
Keure, 2010, 785 p.
DIRIX, E., Beslagrecht: kort begrip van het beslag- en executierecht, Leuven, Acco, 2012, 112 p.
DIRIX, E. en BROECKX, K., Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 627 p.
MICHIELS, D., Uitvoerend onroerend beslag & rangregeling, Mechelen, Kluwer, 2013, 214 p.
PINTENS, W., DECLERCK, C., DU MONGH, J. en VANWINCKELEN, K., Familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2010, 1345 p.
PINTENS, W., DECLERCK, C. en VANWINCKELEN, K., Schets van het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, intersentia, 2012, 439 p.
PINTENS, W., MOSSELMANS, S. en DECLERCK, C., Praktijkboek familiaal vermogensrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 559 p.
PINTENS, W., VAN DER MEERSCH, B. en VANWINCKELEN, K., Inleiding tot het familiaal
vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers, 2002, 997 p.
RUYSSEVELDT, J., Successierechten, Mechelen, Kluwer, 2013, 437 p.
TREMMERY, J., Samenleven of huwen?, Kortrijk, UGA, 2010, 220 p.
VANDEBEEK, N., Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 397 p.
VEROUGSTRAETE, I., Manuel de la faillite et du concordat, Brussel, Kluwer, 1998, 664 p.
XIII
VERSCHELDEN, G., Handboek Belgisch familierecht, Brugge, die Keure, 2010, 840 p.
Bijdragen in tijdschriften
BROECKX, K., “De beoordeling van de eigendomsbewijzen bij revindicatie” (noot onder Antwerpen 23
februari 1994), Not.Fisc.M. 1995, afl. 1, 27-31.
CASMAN, H., ‘Schulden en huwelijksvermogensrecht’, TPR 1985, 289-334.
CREYF, K., “De gevolgen voor de borg of de echtgenoot bij bevrijding of kwijtschelding van schulden in
het insolventierecht”, RW 2002-03, 441-457.
DE BECKER, B., “Privé-woning zelfstandige niet langer vatbaar voor beslag na verklaring bij notaris”,
Not.Act. 2007, afl. 10, 1-5.
DE CLERCQ, M., “De onbeslagbaarheid van de gezinswoning gewijzigd en verduidelijkt”, Not.Fisc.M.
2014, afl. 3, 58-65.
DE COSTER, M en CARBONE, M., “Samenloop van procedures”, Not.Fisc.M. 2012, afl. 5, 150-156.
DELVA, W., “De contractuele en gerechtelijke scheiding van goederen”, TPR 1978, 529-554.
DE WULF, C., “Bedenkingen bij de voorstellen tot wijziging van ons familiaal vermogensrecht”, T.Not.
2013, 582-594.
HEYVAERT, A., “Civielrechtelijke aspecten van gezinnen zonder huwelijk”, TPR 1985, 21-87.
MASSCHELEIN, M.A., “Het bewijs van het exclusieve eigendomsrecht”, TBBR 2010, 397-400.
MICHIELS, D., “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning”, AFT 2008, afl. 1, 4-40.
MOUTON, B., “Bevrijding echtgenoten na faillissement”, NjW 2010, 262-268.
XIV
ROOVERS, T., “Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse
bepalingen in het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot de levensverzekering, de
vergoedingsregelingen en de gevolgen van echtscheiding”, T.Not. 2013, 678-692.
TAGHON, C., “De invordering van inkomstenbelastingen lastens echtgenoten in het bijzonder bij feitelijke
scheiding”, Not.Fisc.M. 2000, afl. 8, 203-230.
VANNOOTE, L en VERHULST, I. “Bescherming hoofdverblijfplaats van de zelfstandige”, RGDC 2007, 464-
467.
VERBEKE, A., “De bewijskracht van een notariële akte in het kader van een beslagprocedure” (noot onder
Antwerpen 28 april 1993), T.Not. 1993, 292-299.
VERBEKE, A., “Schuldeisers in het ontwerp van faillissementswet. Op zoek naar een (nieuw) evenwicht”,
CJ 1997, afl. 1, 10-18.
VERBEKE, A. en LESSELIERS, V., ”Koning faillissement. Over de invloed van het faillissement op de in
gemeenschap gehuwde echtgenoot van de gefailleerde en diens schuldeisers”, T.Not. 1999, 583-595.
Bijdragen in verzamelwerken en reeksen
APS, F., “Huwelijksvermogensrechtelijke implicaties van het faillissement” in H. CASMAN en M. VAN
LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Topics I, Antwerpen, Kluwer, losbl., 3-62.
BROECKX, K., “Capita selecta in het uitvoeringsrecht” in F. GEORGES (ed.), Algemene en bijzondere
aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, 53-77.
CASMAN, H., “De insolvente persoon in zijn gezinssituatie – vermogensrechtelijke aspecten” in J.
VANDENWYNGAERDEN (ed.), Insolventierecht 2004-2005, Mechelen, Kluwer, 2006, 271-298.
CASMAN, H., “Familierechtelijke aspecten van het faillissement” in H. BRAECKMANS, H.COUSY, E.
DIRIX, B. TILLEMAN en M. VANMEENEN (eds.), Curatoren en vereffenaars: actuele ontwikkelingen,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 719-756.
XV
DE LEVAL, G., “Considérations sur la loi du 5 juillet 1998” in Commission Université-Palais (red.), Les
procédures de règlement collectif du passif, Luik, Formation Permanente CUP, 1999, 11-67.
DE MULDER, W., “Het samenwoningsvermogensrecht vóór en na de wet van 23 november 1998” in
Vlaamse conferentie der Balie van Gent (red.), Tot de dood ons scheidt?, Antwerpen, Maklu, 2000, 7-39.
DE RAEDT, S., “Invordering lastens feitelijk gescheiden echtgenoten en ex-echtgenoten” in E. DIRIX en P.
TAELMAN (eds.), Fiscaal executierecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 205-256.
DE VROE, J., “Nieuwe faillissementswet. Gemeenschappelijke en onverdeelde onroerende goederen
tussen de gefailleerde en zijn echtgenoot(ote) - verkoop en rangregeling” in Facetten van
ondernemingsrecht - Liber Amicorum professor Frans Bouckaert, Leuven, Universitaire pers, 2000, 149-
153.
DE WULF, C., “Pleidooi voor een vernieuwd huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met
minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C.
DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen, Intersentia, 2010, 139-160.
DIRIX, E en DE WILDE, A., “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling” in E.
DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Collectieve schuldenregeling in de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 1999,
17-72.
DIRIX, E., “Executierechten en huwelijksvermogensrecht” in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.),
Huwelijksvermogensrecht, Topics 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., 63-105.
MICHIELS, D., “Actuele problemen inzake onroerend beslag” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Beslag-
en executierecht. Naar een collectief beslagrecht, Antwerpen, Intersentia, 2001, 67-155.
VANLERBERGHE, B en RUTTEN, S., “Het recht op nakoming en zijn grenzen” in F. GEORGES (ed.),
Algemene en bijzondere aspecten van het uitvoeringsrecht, Brugge, die Keure, 2010, 25-51.
WYLLEMAN, B., Collectieve schuldenregeling : verkoop van onroerende goederen. Interferenties met het
huwelijksvermogensrecht in Cahiers Antwerpen Brussel Gent, Brussel, Larcier, 2003, 73 p.
XVI
BIJLAGE: PRAKTIJKGERICHTE VRAGEN
Onderstaande vragenlijst werd voorgelegd aan Sven Mosselmans en Bart De Temmerman (beiden
raadsheer in het hof van beroep, respectievelijk te Gent en te Brussel). Zowel Sven Mosselmans, als Bart
De Temmerman waren tot voor kort beslagrechter in de rechtbank van eerste aanleg te Gent. Daarnaast
werd de vragenlijst tevens voorgelegd aan Marleen Heymans, advocaat aan de balie van Gent.
Inleiding
Mijn masterproef handelt over “Gedwongen tenuitvoerlegging lastens echtgenoten”. Naast een
uiteenzetting betreffende de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk, zou ik tevens het
huwelijksvermogensrecht vanuit kritisch oogpunt willen benaderen.
Met deze vragenlijst tracht ik meer inzicht te krijgen over hoe bepaalde juridische beroepen tegenover het
huidig huwelijksvermogensrecht staan en dan voornamelijk wat de verhaalsrechten van de schuldeisers
betreft: wordt het wettelijk huwelijksvermogensstelsel in de praktijk beschouwd als een rechtvaardig
systeem dat voldoet aan de behoeften van echtgenoten, of net niet en dient het huwelijksvermogensrecht te
worden aangepast?
Het staat vast dat het wettelijk huwelijksvermogensstelsel thans minder gewild is. Men staat er afkerig
tegenover omwille van het feit dat schuldeisers van één der echtgenoten in bepaalde gevallen beschikken
over een verhaalsrecht op het gemeenschappelijk vermogen.
Daar de klassieke huwelijksgemeenschap om de aangehaalde reden niet meer voldoet, geven aanstaande
echtgenoten en gehuwden alsmaar vaker de voorkeur aan een stelsel van scheiding van goederen waar een
bepaald participatiebeding aan wordt toegevoegd.
De kritiek, voornamelijk vanuit notariële hoek, gaat uit naar de regeling betreffende de beroepsschulden.
Dergelijke schulden kunnen verhaald worden op de algehele gemeenschap, niettegenstaande deze
schulden ontstaan zijn door slechts één van de echtgenoten. Bepaalde auteurs zijn dan ook van mening dat
de wetgever in 1976 de solidariteit, waarop de huwelijksgemeenschap rust, ten onrechte heeft
doorgetrokken naar derden (hier: de schuldeisers).
Een mogelijke oplossing waarvoor wordt gepleit in de rechtsleer, is een systeem van de voorbehouden
goederen, toepasselijk op de beide echtgenoten (C. DE WULF, “Pleidooi voor een vernieuwd
huwelijksvermogensrecht. Een huwelijksgemeenschap met minder verhaalsrecht voor de schuldeisers en
XVII
een aangepast bestuursrecht” in W. PINTENS en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2010, Antwerpen,
Intersentia, 2010, 149-152). De huwelijksgemeenschap zou dan onderverdeeld worden in onderscheiden
massa’s. Er zouden de voorbehouden goederen zijn van ieder der echtgenoten die een beroepsinkomen
geniet. Daarnaast zouden er de gewone gemeenschappelijke goederen zijn, nl. de goederen die tot de
huwelijksgemeenschap behoren en een andere oorsprong hebben dan professioneel inkomen. Tot de
voorbehouden goederen zouden behoren, naast het beroepsinkomen zelf, de besparingen en de
wederbeleggingen die met de beroepsinkomsten van de ene of de andere echtgenoot werden
verwezenlijkt. Stel dat één der echtgenoten beroepsschulden heeft, zouden de verhaalsrechten als volgt
kunnen worden uitgeoefend: In eerste instantie, zoals dit nu het geval is, zouden schuldeisers verhaal
kunnen nemen op de eigen goederen van de contracterende echtgenoot. Zij zouden eveneens hun rechten
kunnen uitoefenen op de voorbehouden goederen van de contracterende echtgenoot. De voorbehouden
goederen van de niet-contracterende echtgenoot zouden daarentegen niet kunnen worden aangesproken.
Wat betreft het verhaal op de gewone gemeenschappelijke goederen, zouden deze slechts kunnen worden
aangesproken ten belope van de helft.
Enkele concrete vragen
1) Wordt U als beslagrechter vaak geconfronteerd met een echtgenoot-niet-schuldenaar die in verzet
komt tegen een uitwinning en zijn persoonlijke goederen aan een beslag wenst te onttrekken?
S. MOSSELMANS : “Op zich word ik als beslagrechter slechts in beperkte mate geconfronteerd
met de situatie waarbij een echtgenoot-niet-schuldenaar zijn persoonlijke goederen wenst te
onttrekken aan een beslag. Ik ben reeds 6 à 7 jaar beslagrechter en ben slechts 5 keer
geconfronteerd geworden met een revindicatievordering vanwege de andere echtgenoot. Wat wel
veel voorkomt in de praktijk is de revindicatie door een partner die zich bevindt in een
buitenhuwelijkse partnerrelatie en waarbij de andere partner opgezadeld zit met een schuldenlast.
Bovendien doet een revindicatie in het kader van een buitenhuwelijkse partnenrrelatie zich
voornamelijk voor wanneer iemand met een schuldenlast intrekt bij iemand zonder een
schuldenlast, waarna de schuldeisers komen aankloppen en beslag laten leggen op de goederen
die aangetroffen worden in de woonplaats. Meestal heeft in deze situatie de andere partner-niet-
schuldenaar zich niet voldoende of behoordelijk ingedekt, m.a.w. kan die niet meer bewijzen dat
de goederen waarop beslag wordt gelegd zijn persoonlijke eigendom zijn.”
B. DE TEMMERMAN.: “Ik herinner mij, in mijn praktijk als beslagrechter gedurende ongeveer zes
jaar, nauwelijks zaken waarin een echtgenoot, gehuwd onder het wettelijk stelsel, aanvoerde dat
ten onrechte op zijn eigen goederen of op het gemeenschappelijk vermogen een schuld werd
XVIII
verhaald. Bij het (digitaal) doornemen van mijn rechtspraak stel ik vast dat in één zaak, waarin
de Belgische Staat een gigantische schuld verhaalde op een echtgenoot die strafrechtelijk werd
veroordeeld wegens een douanemisdrijf, dit verweer werd gevoerd. De vraag is ook een tweetal
keren gerezen in het raam van een evenredige verdeling waarbij de (gewezen) echtgenoot
aanvoerde dat ten onrechte beslag werd gelegd op eigen goederen of op goederen van het
gemeenschappelijk vermogen.”
2) Ondervindt U in de praktijk dat het wettelijk huwelijksvermogensstelsel vaak tot
verontwaardiging aanleiding geeft en dus niet voldoet aan de behoeften van de echtgenoten?
S. MOSSELMANS: “Eigenlijk niet of beperkt. Het wettelijk stelsel lijkt mijns inziens te
beantwoorden aan de behoeften van de modale Belg. Huwen is volgens mij een aanrader omdat je
dan tenminste een wettelijke basis hebt indien zich vermogensrechtelijke problemen voordoen.
Koppels die niet gehuwd zijn of gehuwd zijn onder het stelsel van de zuivere scheiding van
goederen bevinden zich echter meer in een gemeenrechtelijk vacuüm en moeten zich dus meer
bewijsrechtelijk gaan indekken om rechtvaardig uit het verhaal te komen.”
B. DE TEMMERMAN: “Een couranter probleem van het wettelijk huwelijksvermogensrecht - maar
dan een probleem ten nadele van de schuldeisers – is de regel dat een goed van het
gemeenschappelijk vermogen (bijvoorbeeld en in het bijzonder de gemeenschappelijke woning)
niet in beslag mag worden genomen voor een eigen schuld van de echtgenoot.”
M. HEYMANS: “In de praktijk ondervind ik zelden dat het wettelijk huwelijksvermogensstelsel als
een niet rechtvaardig systeem wordt beschouwd. Het stelsel van de zuivere scheiding van
goederen daarentegen wordt in bepaalde omstandigheden als een zeer onrechtvaardig systeem
beschouwd, omdat alles uit elkaar houden dikwijls een onevenwicht met zich meebrengt bv. de
echtgenoot spaart gedurende het huwelijk een groot stuk van zijn inkomsten, terwijl de echtgenote
voor een groot stuk haar inkomsten opsoupeert in functie van het huishouden en de kinderen,
waardoor de vrouw dikwijls in geval van echtscheiding er berooid uit komt.”
3) Vindt U, rekening houdend met de huidige samenleving, het nog verantwoord dat
beroepsschulden verhaald kunnen worden op de gemeenschap, niettegenstaande deze schulden
ontstaan zijn door slechts één van de echtgenoten?
S. MOSSELMANS: “Mijns inziens is dit een verantwoorde regeling. In het wettelijk stelsel draait
alles om de gemeenschappelijke pot, opgebouwd met de gemeenschappelijke inkomsten. Die
gemeenschappelijk pot moet dan ook naar mijn oordeel als verhaalsobject blijven dienen voor de
beroepsschulden.”
XIX
B. DE TEMMERMAN: “Het is inderdaad een catastrofe voor de betrokkenen wanneer de inkomsten
van een echtgenoot worden aangesproken voor de schulden van de andere echtgenoot, maar het
verhaal heeft twee zijden: een beperking van het verhaalsrecht van de schuldeisers én een
handhaving van het wettelijk huwelijksvermogensstelsel voor het overige zou wellicht ook leiden
tot situaties waarin de echtgenoten het onvermogen van de ene echtgenoot zouden organiseren.”
M. HEYMANS.: “Mijns inziens is het verantwoord dat beroepsschulden van één der echtgenoten
verhaald kunnen worden op de gemeenschap. Het is net deze solidariteit die centraal staat in het
wettelijk stelsel en aldus de essentie vormt van het huwelijk. Opgemerkt kan worden dat er in het
kader van een beslag wel verontwaardiging rijst bij de andere echtgenoot-niet-schuldenaar,
indien de echtgenoot-schuldenaar zich schuldig heeft gemaakt aan malafide praktijken. Indien de
beroepsschulden daarentegen het gevolg zijn van een ‘tegenslag’, wordt de vermogensrechtelijke
regeling van het wettelijk huwelijkvermogensstelsel in het algemeen wel als rechtvaardig
beschouwd door de andere echtgenoot-niet-schuldenaar en dit omdat dergelijke echtgenoot zich
vaak mede verantwoordelijk acht vanuit het solidariteitsgevoel. Bovendien is het zo dat de
echtgenoten steeds de mogelijkheid hebben om het nadeel inzake de verhaalbaarheid van de
beroepsschulden weg te werken door een aangepast huwelijkscontract te sluiten en aldus te
opteren voor een ander huwelijksvermogensstelsel”
4) Wat vindt U van het systeem van de voorbehouden goederen, toepasselijk op de beide
echtgenoten (zoals uiteengezet hierboven)?
S. MOSSELMANS: “Ik vind het systeem van de voorbehouden goederen doenbaar, maar naar mijn
oordeel nogal academisch. Mijns inziens zou dergelijk systeem alleen werkbaar kunnen zijn
wanneer de echtgenoten zeer zorgvuldig zouden omgaan met hun bewijsstukken. Elke aankoop
zou dan geklasseerd dienen te worden op naam van één der echtgenoten, wat thans in geen geval
de praktijk is. Zo een zorgvuldig gedrag doet zich eerder voor na een tweede of derde huwelijk,
maar in het kader van een eerste huwelijk smijten de echtgenoten graag alles op één hoop.”
B. DE TEMMERMAN: “Ik vrees dat een complex systeem vooral de te goeder trouw zijnde
schuldeisers bemoeilijkt verhaal te nemen op bepaalde debiteuren.”
M. HEYMANS: “Dergelijk systeem zou echter de bewijslast verzwaren. Het systeem van de
voorbehouden goederen zou dus enkel kunnen slagen mits een sensibiliseringscampagne naar de
echtgenoten toe dat zij alle bewijsstukken dienen te bewaren.”
XX
top related