gedwongen opname in vlaanderen anno 2012 - ggz congres
TRANSCRIPT
Joris Vandenberghe Katrien Schoevaerts Ronny Bruffaerts Karen Van Landeghem
KU Leuven
Gedwongen opname in
Vlaanderen anno 2012
Gedwongen opname
• wet van 26 juni 1990 betreffende de bescherming
van de persoon van de geesteszieke: collocatie
• Drie voorwaarden voor beschermingsmaatregelen:
• Geestesziek
• Andere geschikte behandeling ontbreekt of
geweigerd
• Gevaarscriterium: zijn gezondheid / veiligheid
ernstig in gevaar brengt, of ernstige bedreiging
voor andermans leven of integriteit.
Gedwongen opname
• Gewone procedure: verzoekschrift - vrederechter
• Spoedprocedure: procureur – omstandig
geneeskundig verslag
• hoogdringendheid
• beslissing ten gronde: vrederechter - 10 d.
• Bedoeld als uitzondering, in praktijk de regel: >80% van
de gedwongen opnames
• Erkend psychiatrisch ziekenhuis
• 40d – verlenging max 2j – gedwongen nazorg
Paradox
Vermaatschappelijking
(art107, beddenafbouw,
opnameverkorting en –
vermijding, mobiele
teams,…),
hersteldenken, emancipatie,
grote nadruk op vrijheid,
autonomie en
zelfbeschikking
Sterke toename van
gedwongen opnames
Paradox
Ingrijpende karakter van
gedwongen opname
Maatschappelijke
relevantie
Schaarste, beperkte
betrouwbaarheid en
vergelijkbaarheid van
epidemiologische gegevens
over gedwongen opname
Onderzoeksopdracht
• Opdrachtgever: Vlaamse Gemeenschap (Vlaamse
minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin)
• Opdrachtnemer: KU Leuven: prof. dr. Ronny Bruffaerts,
prof. dr. Joris Vandenberghe, dr. Katrien Schoevaerts, dr. Karen
Van Landeghem
• Opvolging door stuurgroep (inhoudelijk), door
Zorginspectie (administratief)
• Leiding en toezicht door leidend ambtenaar Marc
Morris (administrateur-generaal a.i.)
• Duur: 1/12011 tem 31/3/2012
Stuurgroep
• Bart Goossens (BvL)
• Kurt Lievens (POPOV)
• Kristiaan Rotthier (vrederechter)
• Dr. Marc Servaes (Zorginspectie)
• Lieve Van Segbroeck (Zorginspectie)
• Karine Moykens (Kabinetschef minister Vandeurzen)
• Prof. dr. Bernard Sabbe (UA / Capri)
• Stef Van Eekert (Zorginspectie)
• Kathleen Verreth (Departement WVG)
Gedwongen opname een epidemiologische analyse
Dr. Katrien Schoevaerts Prof. Dr. Ronny Bruffaerts Dr. Karen Van Landeghem Prof. Dr. Joris Vandenberghe
Gedwongen opname
1. België, Nederland, Europa:
1. Juridisch kader
2. Incidentie GO
2. Vlaamse database GO 2007-2010 (Zorginspectie)
1. Incidentie
2. Socio-demografie
3. Klinische variabelen
4. Procedure
5. Rechterlijke bevestiging van de spoedprocedure
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
België • 2 mogelijke procedures
– Spoedprocedure
– Gewone procedure
• Criteria – Geesteszieke
– Gevaar (eigen gezondheid en veiligheid; ernstige bedreiging andermans leven of integriteit)
– Geen andere geschikte behandeling
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Nederland
• Inbewaringstelling (IBS) + voortzetting van IBS
• Rechterlijke machtiging (RM)
– Voorlopige machtiging
– Machtiging tot voortgezet verblijf
– Voorwaardelijke machtiging
– Machtiging op eigen verzoek
– Zelfbindingsmachtiging
– (2006 tot 2009 Observatiemachtiging)
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Nederland
• Criteria:
– Stoornis van de geestvermogens
– Gevaar dat op geen andere manier kan worden afgewend
– Geen bereidheid
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Gevaarscriteria België
1°. Ernstig gevaar voor eigen gezondheid en veiligheid
2°. Ernstige bedreiging voor andermans leven of integriteit
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Gevaarscriteria Nederland
1°. gevaar voor degene, die het veroorzaakt, hetgeen onder meer bestaat uit:
a. het gevaar dat betrokkene zich van het leven zal beroven of zichzelf ernstig lichamelijk letsel zal toebrengen; b. het gevaar dat betrokkene maatschappelijk te gronde gaat; c. het gevaar dat betrokkene zichzelf in ernstige mate zal verwaarlozen; d. het gevaar dat betrokkene met hinderlijk gedrag agressie van anderen zal oproepen.
2°. gevaar voor een of meer anderen, hetgeen onder meer bestaat uit: a. het gevaar dat betrokkene een ander van het leven zal beroven of hem ernstig lichamelijk letsel zal toebrengen; b. het gevaar voor de psychische gezondheid van een ander; c. het gevaar dat betrokkene een ander, die aan zijn zorg is toevertrouwd, zal verwaarlozen.
3°. gevaar voor de algemene veiligheid van personen of goederen;
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Incidentie GO (/100 000 inw/j)
Nederland +24%
België +42%
fslkjkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk
Schoevaerts ea 2012
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Europa
• Verschillen in wetgeving
– Geestesstoornis + heterogene bijkomende criteria
• Dreigend of effectief gevaar voor zichzelf of anderen (meest voorkomend criterium)
• Noodzaak aan behandeling (2de meest voorkomend criterium)
• Gebrek aan ziekte-inzicht
– Eindbeslissing medisch?
– Plaats voor wettelijke vertegenwoordiger?
Salize & Dressing 2004 GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Europa
• Grote variabiliteit in incidentie GO
• 2000: Finland 218/100 000 inwoners >< Portugal 6/100 000 inwoners
• Toename: Duitsland, Nederland, België, Portugal, Oostenrijk, Engeland, Finland, Frankrijk
• Afname: Italië, Spanje, Zweden
• Kanttekening: beperkte vergelijkbaarheid -> beschikbaarheid, consistentie, betrouwbaarheid < uniformiteit en standaardisatie in registratie
De Stefano & Ducci 2008, Priebe et al 2005, Riecher-Rossler 1993, Salize & Dressing 2004, Schoevaerts et al 2012 in submission, Zinkler & Priebe 2002
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Gedwongen opname
1. België, Nederland, Europa:
1. Juridisch kader
2. Incidentie GO
2. Vlaamse database GO 2007-2010 (Zorginspectie)
1. Incidentie
2. Socio-demografie
3. Klinische variabelen
4. Procedure
5. Rechterlijke bevestiging van de spoedprocedure
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Incidentie GO (/100 000 inw/j)
2007 2008 2009 2010 Stijging%
West-Vl 35 34 45 42 18%
Oost-Vl 41 40 53 49 19%
Antwerpen 39 45 41 43 11%
Vl-Brabant 35 37 35 37 5%
Limburg 52 54 65 66 25%
Vlaanderen 40 (n=2444)
42 (n=2591)
47 (n=2911)
46
(n=2888) 16%
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Incidentie GO (/100 000 inw/j)
2007 2008 2009 2010 Stijging%
West-Vl 35 34 45 42 18%
Oost-Vl 41 40 53 49 19%
Antwerpen 39 45 41 43 11%
Vl-Brabant 35 37 35 37 5%
Limburg 52 54 65 66 25%
Vlaanderen 40 (n=2444)
42 (n=2591)
47 (n=2911)
46
(n=2888) 16%
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Incidentie GO (/100 000 inw/j)
2007 2008 2009 2010 Stijging%
West-Vl 35 34 45 42 18%
Oost-Vl 41 40 53 49 19%
Antwerpen 39 45 41 43 11%
Vl-Brabant 35 37 35 37 5%
Limburg 52 54 65 66 25%
Vlaanderen 40 (n=2444)
42 (n=2591)
47 (n=2911)
46
(n=2888) 16%
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Socio-demografie
• Mannen (63,3%)
• Jongere leeftijd (<18j: 3,8%, 18-34j: 39,8%, 35-49j: 31,7%, 50-64j: 17,9%, 65-79j: 5,3%, >79j: 1,4%)
• Zonder beroep (61,4%)
• Gezin of gezinsvervangend milieu (~51%)
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Klinische variabelen: Prim as I diagnose
• In bijna 90% hoofddiagnose op as I
Psychot. St. 31,5%
Middelengerelateerdest. 27,9%
Stemmingsst. 15,5%
Andere 25,1%GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Klinische variabelen
• Secundaire as I diagnose in 35,5%
• Tertiaire as I diagnose in 9,4%
• Meest voorkomende secundaire en tertiaire as I diagnose: middelengerelateerde st. (respectievelijk 18,8% en 3,8%)
• Meest voorkomende middel = alcohol
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Klinische variabelen
• As II in 60,7% (inclusief uitgesteld)
• Meest voorkomend cluster B (borderline pss 8,3% en antisociale pss 4,2%)
• Sterke provinciale verschillen in as II
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Procedure
• Spoedprocedure in 83,1%
• Significante toename aantal spoedprocedures (2007-2010: 79,6%; 82,4%; 84,1%; 85,6%)
0
20
40
60
80
100
2007 2008 2009 2010
Spoedprocedure (%)
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Procedure – Primaire As 1 diagnose
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Spoedprocedure (%)
Gewone procedure (%)
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Rechterlijke bevestiging van de spoedprocedure
• In 31,7% van de spoedprocedures geen rechterlijke bevestiging van de gedwongen maatregel
= 26,4% van alle geïnitieerde GO < ontslag binnen de 10d
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
<11 dagen 11-40 dagen >40 dagen
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Spoedprocedure en gewone procedure naar as I diagnose
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Gewone procedure
Bevestigd(spoedprocedure)
Niet bevestigd(spoedprocedure)
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Besluit
• Significante toename van incidentie van GO in België en Nederland; sterke variabiliteit in Europa
• Interlandelijke en regionale verschillen in incidentie ~ verschil in wetgeving, registratie, interpretatie, …
• Eerste epidemiologische studie van GO in Vlaanderen gebaseerd op grote en longitudinale database (Zorginspectie)
• Feiten en tendensen: middelengerelateerde st., spoedprocedure, rechterlijke bevestiging, regionale verschillen, …
• Toekomst? Quid effect vermaatschappelijking van zorg?
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Ruim 20 jaar wet Gedwongen Opname: de ervaring van patiënten,
familieleden en andere betrokkenen
Onderzoeksgroep GO UPC KU Leuven
Dr. Karen Van Landeghem
Inhoud
• Situering onderzoeksproject
• Onderzoeksvraag
• Materiaal & methode
• Resultaten
• Discussie
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Situering onderzoeksproject Gedwongen Opname UPC KU Leuven
Eénjarig onderzoek gefinancierd door Zorginspectie
– Promotoren: prof. Joris Vandenberghe & prof. Ronny Bruffaerts
– Wetenschappelijke validatie database Zorginspectie m.b.t. GO (dr. Katrien Schoevaerts)
– Kwantitatief: databaseonderzoek
– Kwalitatief luik: inhoudsanalyse van interviews met 8 betrokken doelgroepen: dr. Karen Van Landeghem, Adriaan Leroy
– Situering in literatuur
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Onderzoeksvraag
Wet van de Bescherming van de Persoon van de Geesteszieke:
Welke knelpunten worden ervaren door verschillende betrokkenen?
Is er nood tot aanpassing van de wet?
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Materiaal en methode
• Literatuurstudie • Inhoudsanalyse interviews
– Semi-gestructureerde interviews zonder volledig transcript, ‘live’, met audioregistratie
– 3-4 per doelgroep, at random in Vlaanderen – Analyse a.h.v. kwalitatief onderzoek; thematisch
geïnterpreteerd
• Hiërarchische klassenanalyse bij patiënten en familie – ‘Ontleden’ ervaring van ≠ stappen procedure GO – N = 1 statistisch design
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Resultaten interviews
• Patiënten
• Familieleden van patiënten GO
• Psychiaters
• Lokale beleidsmakers
• Vrederechters
• Ombudspersonen
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews patiënten
• GO was juridisch terecht, therapeutisch niet altijd zinvol
• In begin van procedure te weinig info!
• Opname op gesloten afdeling “confronterend en overweldigend”
• Contact met politie “ingrijpend en vernederend”
• Vooral in begin GO ervaring van veel dwang en controle
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews patiënten
• Niet gehoord worden op de zitting van de vrederechter
• Gebrek aan aanwezigheid en inzet van advocaat
• Stigma eerder gerelateerd aan psychiatrische opname/ziekte dan GO
• Op lange termijn geen negatieve invloed op contact met familie
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Machteloos (1.00)
Nt begrijpen (0.90)
Nt stoppen (0.80)
Stigma (1.00)
Kwaad (0.88)
Trauma (0.80)
Angst om te sterven (1.00)
Zitting (0.75)
Verzorging (1.00)
Verder verblijf (0.60)
Onthaal (0.50)
Familie (1.00)
Vonnis (1.00)
Verblijf (1.00)
Contact met arts (0.89)
Ophalen (0.75)
Afzondering (0.75) GoF:0.855
Emoties
Situatie
Hiërarchische
klassenanalyse:
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews familieleden
• Grote lijdensdruk: familie zou vroeger willen ingrijpen en op zachtere manier dan GO. Uitbreiden dwang of drang?
• Gebrek aan overleg tussen familie en juridische wereld/hulpverlener
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews familieleden
• GO “ingrijpend”, vnl. dwangmaatregelen
• Indiscreet optreden van politie is werkpunt
• Gebrek aan aanwezigheid en inzicht in psychiatrische problematiek door advocaat
• Stigma eerder gerelateerd aan psychiatrische opname op zich dan GO
• Relatie met patiënt uiteindelijk niet negatief beïnvloed door GO
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Machteloos (1.00)
Trauma (1.00)
Stigma (1.00)
Onmenselijk (0.89)
Kwaad (0.78)
Niet begrijpen (0.80)
Alleen (0.67)
Vonnis (1.00)
Verblijf (1.00)
Verzorging (1.00)
Verder verblijf (1.00)
Familie (0.86)
GoF:0.847
Schaamte
Niet stoppen
Sterven
Zitting
Hiërarchische
klassenanalyse:
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews psychiaters
• Zinvolle vs. niet-zinvolle GOs:
– Psychose, ernstige affectieve stoornis!
– Persoonlijkheidsstoornissen ?
– Middelenmisbruik ?
• Toename ‘oneigenlijke’ GOs:
– Wachtlijsten voor specifieke doelgroepen omzeilen
– Compromitteert opnamecapaciteit PZ
• Zinvolheid altijd individueel afwegen, alternatieven zoeken!
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews psychiaters
• Ervaren hiaten in de wet: – Grijze zones in de wet scheppen mogelijkheid van
zinvolle maatregelen i.o.m. procureur/ vrederechter
– Enkel vraag tot verscherping wet om oneigenlijke GOs te verminderen
– Uitbreiding dwangmaatregelen meerwaarde voor beperkt aantal patiënten
– Wet schiet te kort inzake dwangbehandeling!
– Gedwongen nazorg: verlenging moet flexibeler
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews lokale beleidsmakers
• Infrastructuur aangepast en personeel goed opgeleid voor zorg GO patiënt
• Toename oneigenlijke GOs compromitteert opnamecapaciteit PZ
• Gedwongen nazorg: verlenging moet flexibeler
• Grijze zones in de wet = positief
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews vrederechters
• Beslissing GO = beoordeling individuele situatie; bijkomende info van arts, familie en parket is nuttig
• Middelenmisbruik = geestesziekte bij geassocieerde symptomen of vastzitten in verslaving
• Klaarder dossier bij spoedprocedure
• Groot verschil tussen juridische en medische kijk op geestesziekte en gevaarscriteria
• Bij laag aantal zaken tekort aan psychiatrische kennis
• ‘Onderhandelen’ met de patiënt ipv vonnis opleggen
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews vrederechters
• Globaal geen vraag tot wetswijziging
– Garantie veiligheid vrederechter bij gewone procedure
– Grotere bekendheid starten GO o.b.v. verzoekschrift alleen?
– Uitbreiding dwangmaatregelen meerwaarde in sommige gevallen
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews ombudspersonen
• Meer aanmeldingen (4%) dan klachten over GO; geen cijfers over andere vragen van GO patiënten
• Meestal vragen naar info over procedure, patiëntenrechten (autonomie) en kwaliteitsvolle dienstverlening
• Graag verduidelijking wet inzake dwangbehandeling
• Vaak klachten over beperkte aanwezigheid en inzet advocaat
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews ombudspersonen
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews ombudspersonen
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews ombudspersonen
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Interviews ombudspersonen
• Ombudspersoon informeert, coacht of bemiddelt (sterk wisselende frequentie afhankelijk van regio)
• Nood om te vertellen over deze ingrijpende ervaring, bij ombudspersoon als veilige gesprekspartner
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven
Besluit: knelpunten wet GO
• Vraag naar meer duidelijkheid omtrent starten GO o.b.v. verzoekschrift alleen
• Discussie ↑ vs. ↓ drempel gevaarscriteria
• Discussie uitbreiding dwangmaatregelen vs. drang
• Vraag naar meer duidelijkheid inzake wetgeving dwangbehandeling
• Vraag naar aanpassing procedure verlenging gedwongen nazorg
GGZ Congres 2012 Onderzoeksgroep Gedwongen Opname UPC-KULeuven