f átækt og ójöfnuður af sjónarhóli stjórnmálaheimspekinnar
Post on 25-Jan-2016
57 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Fátækt og ójöfnuður af sjónarhóli stjórnmálaheimspekinnar
Hannes Hólmsteinn GissurarsonStofnun stjórnsýslu og stjórnmála
31. janúar 2007
Boðskapur Adams Smiths Þjóðir úr fátækt við
frjáls viðskipti og verkaskiptingu
Ríkisvald takmarkað, en traust
Eins gróði ekki annars tap í frjálsu hagkerfi
Atvinnulíf skipulegt án þess að vera skipulagt
Rawls: Réttlæti sem jöfnuður Hvers konar skipulag
velja menn, viti þeir ekki, hvernig þeim sjálfum vegnar?
Kjör hinna verst settu sem best (hámörkun lágmarks)
Tekjumunur aðeins réttlætanlegur, gagnist hann hinum verst settu
Umhugsunarefni Rawls Margvísleg gagnrýni hugsanleg En setur valdboðinni tekjujöfnun efri mörk: Má
skerða kjör hinna verst settu Góð spurning: Hvar eru hinir verst settu best
settir? Raunhæfir kostir: Ekki einstök lönd, heldur
tegundir hagkerfa, og litið til langs tíma Atvinnufrelsi besta ráðið gegn fátækt?
Vísitala atvinnufrelsis sett saman úr fimm þáttum Umfang hins opinbera Réttaröryggi og verndun
eignarréttar Traustir peningar Frjáls alþjóðaviðskipti Reglur um
fjármagnsmarkað, vinnumarkað og rekstur fyrirtækja
Ísland 9. frjálsasta land heims í atvinnumálum 2004
Frjálsustu lönd heims
0 2 4 6 8 10
Lúxemborg
Ísland
Kanada
Írland
Stóra-Bretland
Sviss
Bandaríkin
Singapore
Hong Kong
Atvinnufrelsi
Heimild: The Fraser Institute.Heimild: The Fraser Institute.
53. af 72 1975, 9. af 130 20040
20
40
60
80
1001970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004
Ísland
Írland
Lúxemborg
Sviss
Stóra-Bretland
Heimild: The Fraser Institute.Heimild: The Fraser Institute.
Atvinnufrelsi og lífskjör (VLF á mann í US$ 2004)
$0
$5,000
$10,000
$15,000
$20,000
$25,000
$30,000
Ófrjálsust Næstófrjálsust Næstfrjálsust Frjálsust
VLF á mann
Heimild: The Fraser Institute; AlþjHeimild: The Fraser Institute; Alþjóðabankinnóðabankinn, World Development , World Development Indicators, CD-ROM, 2005.Indicators, CD-ROM, 2005.
Heimild: The Fraser Institute; AlþjHeimild: The Fraser Institute; Alþjóðabankinnóðabankinn, World Development , World Development Indicators, CD-ROM, 2005.Indicators, CD-ROM, 2005.
Atvinnufrelsi og hagvöxtur(1994-2003 í % af VLF)
-0.5
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
Ófrjálsust Næstófrjálsust Næstfrjálsust Frjálsust
Hagvöxtur í % á mann
Atvinnufrelsi og fátækt(skv. fátæktarvísitölu S. þ.)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Ófrjálsust Næstófrjálsust Næstfrjálsust Frjálsust
Fátæktarvísitalan
Heimildir: The Fraser Institute; Sameinuðu þjóðirnar, Human Development Indicators 2005, sótt til http://hdr.undp.org/statistics/data/index_indicators.cfm.
Atvinnufrelsi og hlutur tekjulægstu 10% í heildartekjum
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
Ófrjálsust Næstófrjálsust Næstfrjálsust Frjálsust
Hlutur tekjulægstu 10%, 1999-2003
Heimildir: The Fraser Institute; AlþjHeimildir: The Fraser Institute; Alþjóðabankinnóðabankinn, World Development , World Development Indicators CD-ROM, 2005.Indicators CD-ROM, 2005.
Atvinnufrelsi og tekjur tekjulægstu 10% á mann
$0
$1,000
$2,000
$3,000
$4,000
$5,000
$6,000
$7,000
Ófrjálsust Næstófrjálsust Næstfrjálsust Frjálsust
Heimildir: The Fraser Institute; AlþjHeimildir: The Fraser Institute; Alþjóðabankinn,óðabankinn, World Development World Development
Indicators, CD-ROM, 2005.Indicators, CD-ROM, 2005.
Frjálst hagkerfi stenst prófstein Rawls
Kjör 10% tekjulægstu best í frjálsustu löndunum
Hlutur sama hóps af heildartekjum einnig stærstur í frjálsustu löndunum
Hinir verst settu best settir í frjálsustu löndunum
Frjálst hagkerfi valið Sænska leiðin eða bandaríska?
Sænska leiðin? Velmegun Svía vegna mesta hagvaxtar í
heimi 1870-1950, friðar, öflugra fyrirtækja og frjálsra alþjóðaviðskipta
Lítil, samstæð heild; víðtæk sátt um markmið Afturför síðustu áratugi: Staðnað atvinnulíf,
mikið atvinnuleysi, minnkandi starfslöngun Ný störf aðeins í opinbera geiranum frá 1950 Skattbyrði of þung, en meiri hluti kjósenda
starfsmenn eða styrkþegar hins opinbera
Velferðarríkið kostnaðarsamt Svíar úr fyrsta í aftasta sæti meðal
Norðurlanda í lífskjörum Gengi Svíþjóð í Bandaríkin, væri það eitt
fátækasta ríkið (ásamt Arkansas og Mississippi)
Skatttekjur í Svíþjóð og Sviss svipaðar, um US$ 1.000 á mann, skattheimta um 60% af VLF í Svíþjóð, um 30% í Sviss
Skatttekjur geta aukist með minni skattheimtu og minnkað með aukinni (Laffer-boginn)
Laffer-boginn: Ekki má ganga á skattstofna
0
20
40
60
80
100
120
Skattheimta í %
Skatttekjur í kr.
Svíar dragast aftur úr Bandaríkjamönnum í lífskjörum
Heimild: Penn World Tables, PPP Heimild: Penn World Tables, PPP á verðlagi hvers ársá verðlagi hvers árs
60
65
70
75
80
85
90
95
1964 1970 1976 1982 1988 1994 2000
VLF Svía sem % af VLFBandaríkjamanna
Bandaríska leiðin Land innflytjenda Sífelld aðlögun, sköpun og nýbreytni Atvinnuleysi minna en í Svíþjóð Fátækir 22% 1959; 12% 2004 Ójafnari tekjuskipting vegna fjárfestingar í
menntun (mannauðsmyndunar) Kjör hinna verst settu betri en í Svíþjóð: Fleiri
tækifæri Kjörin líka verri: götóttara öryggisnet
Íslenska leiðin
Meiri velferðaraðstoð en í Bandaríkjunum, minni en í Svíþjóð
Nógu mikil til að tryggja öryggi, nógu lítil til að ekki dragi úr starfslöngun
Aukið atvinnufrelsi, öflugra atvinnulíf Hverfandi atvinnuleysi Minni skattheimta, meiri skatttekjur Hið besta úr báðum leiðum, norrænu og
engilsaxnesku
Aukið atvinnufrelsi frá 1991
Fjáraustur úr sjóðum stöðvaður Stöðugt verðlag Festa í ríkisfjármálum Einkavæðing Lífeyrissparnaður auðveldaður Heildarafli ákveðinn varlega; útgerðarfyrirtæki
losnuðu undan óvissu og sóun Skattar lækkaðir
Heimild: FjHeimild: Fjármálaráðuneytið (2006 og 2007 áætl.). Á verðlagi hvers ársármálaráðuneytið (2006 og 2007 áætl.). Á verðlagi hvers árs
Meiri skatttekjur af fyrirtækjum með minni skattheimtu
0
5
10
15
20
25
30
35
1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 20070
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Skattheimta í %
Skattheimta í %
Skattalækkanir eða skattahækkanir?
Tekjuskattur fyrirtækja úr 45% (1991) í 18% (2001) Aðstöðugjald fellt niður Tekjuskattur einstaklinga úr 30,41% (1997) í 22,75%
(2007) Eignaskattur felldur niður Erfðafjárskattur lækkaður Góðærið aðalástæðan til aukinna skatttekna; ekki má
rugla saman aðgerðum og afleiðingum Sveitarfélög aukið skatta og safnað skuldum á móti
skattalækkunum ríkisins
Verðbólga: Dulbúinn skattur á notendur peninga
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004
Heimild: Hagstofa Heimild: Hagstofa ÍslandsÍslands..
Skuldasöfnun ríkisins: Dulbúinn skattur á komandi kynslóðir
Heimild: FjHeimild: Fjármálaráðuneytiðármálaráðuneytið..
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
180000
200000
1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007
Hreinar skuldir bæjar- og sveitarfélaga
Hlutfall skatttekna ríkissjóðs svipað, en sveitarfélaga meira
0
5
10
15
20
25
30
35
40
1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
% af VLF
Heildartekjur sveitarfélaga
Heimild: FjHeimild: Fjármálaráðuneytiðármálaráðuneytið..
Betri kjör láglaunafólks og minni taprekstur hækka skatttekjur
Tekjur tekjulægstu 10% hækkuðu um 36% fyrir skatt og 27% eftir skatt 1995-2004
Hækkuðu að meðaltali eftir skatt um 2,7% á ári, en í OECD-ríkjum um 1,8% (1996-2000), þ. e. 50% meira á Íslandi
Snúi fyrirtæki tapi í gróða, greiða þau tekjuskatt; skattbyrði þyngist
Hækki tekjur láglaunafólks og fari yfir skattleysismörk, greiðir það tekjuskatt og missir tekjutengdar bætur; skattbyrði þyngist
Kjarabætur 10% tekjulægstu í nokkrum OECD-löndum
2.3
1
0.5
6.9
2.7
1.8
1.9
0.3
0.4
0 2 4 6 8
Finnland
Danmörk
Noregur
Ísland
Bretland
Kanada
Bandaríkin
Heimildir: Heimildir: LandshagirLandshagir 2004; Gögn fr 2004; Gögn frá OECD (Michael Förster). Ísland 1995-2004, á OECD (Michael Förster). Ísland 1995-2004, OECD lönd 1996-2000.OECD lönd 1996-2000.
Hefur fátækt aukist 1991-2006?
Tvö hugtök, örbirgð og hlutdeild Örbirgð nær horfin á Íslandi Hlutdeild: Fátæktarmörk innan við helmingur
miðtekna Hlutdeild fátækra sennilega minnkað, ekki
vegna aukins skorts, en ríkir orðið ríkari Hinir fátæku líka orðið ríkari, en ekki eins
hratt! Og þó hraðar en í nær öllum öðrum löndum!
Hefur ójöfnuður aukist 1991-2006?
Tvö hugtök, ójöfn tekjuskipting og aðstöðumunur
Forn merking: ójafnaðarmaður sýndi yfirgang og rangsleitni (Grettir og Hrafnkell Freysgoði)
Tekjuskipting á Íslandi tiltölulega jöfn, sé ekki tekið tillit til fjármagnstekna
Erlendis venjulega ekki tekið tillit til söluhagnaðar af hlutabréfum
Fjármagnstekjur nýjar tekjur; fjármagnið áður ekki til eða í höndum ríkisins
Gini-stuðull: Rangar tölur
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
Danmörk Finnland Noregur Írland Bretland Ísland1995
Ísland2004
Ísland1995
Ísland2004
Heimildir: StefHeimildir: Stefán Ólafsson, heimasíða (rautt: með fjármagnstekjum; grænt án án Ólafsson, heimasíða (rautt: með fjármagnstekjum; grænt án fjármagnstekna)fjármagnstekna)
Nýjar tölur: Jöfn tekjuskipting
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
Danmörk Ísland Lúxemborg Finnland Holland Noregur Írland Bretland
Heimildir: Hagstofa Heimildir: Hagstofa Íslands og Eurostat (Evrópusambandið)Íslands og Eurostat (Evrópusambandið)
Ójöfnuður hefur minnkað!
Fjármagn í höndum ríkisins: Flokksgæðingar teknir fram yfir venjulegt fólk
Atvinnuleysi: Launþegar halda atvinnulausu fólki úti
Skuldasöfnun ríkisins: Núlifandi kynslóð tekur lán hjá komandi kynslóðum
Gjaldþrota lífeyrissjóðir: Lífeyrisþegar háðir náð greiðenda
Atvinnuleysi miklu minna en í öðrum OECD-löndum
0
1
2
3
4
5
6
7
8
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Atvinnuleysi í %
Ísland OECD
Heimild: FjHeimild: Fjármálaráðuneytiðármálaráðuneytið..
Betur sett án framfara síðustu fimmtán ára?
Vildum við vera án 18 milljarða skatttekna af fjármagnstekjum?
Án 11 milljarða skatttekna af bönkum? Án 27% kjarabóta hinna tekjulægstu? Hefði þetta fengist án aukins atvinnufrelsis? Væru Íslendingar betur settir, hefði ríka fólkið
kosið að telja fram í öðrum löndum? Átti að banna marköngla og orm til beitu?
Fróðlegt reikningsdæmi Hjálpum þeim einum, sem geta ekki
bjargað sér sjálfir Lítill hluti Íslendinga, e. t. v. 5% eða 15
þús. manns, þannig bjargarlausir Ef þetta krefst 30 mia. kr. á ári, þá fær
hver 2 millj. kr. Skatttekjur af bönkum og af
fjármagnstekjum samtals um 30 mia. kr.
Áhyggjur af fátæku fólki eða ríku?
Velferðarríkið sé eins og umhverfið sjálfbært Skatttekjur af nýju fjármagni skapa möguleika
á velferðaraðstoð Efri mörk tekjujöfnunar skv. kenningu Rawls:
Má ekki skerða kjör hinna verst settu (til langs tíma litið)
Skilyrði Rawls fullnægt á Íslandi: Hinir verst settu betur settir en ella
Ísland tækifæranna Fyrir þá, sem geta bjargað sér, fátækt aðeins
tímabundið ástand (ef atvinnuleysi er lítið) Rausnarleg aðstoð sjálfsögð við þá, sem ekki
geta bjargað sér Lækkum tekjuskatta frekar á fyrirtæki og
einstaklinga Lækkum virðisaukaskatt og vörugjöld Löðum fyrirtæki og ríkt fólk að landinu Fjölgum tækifærum í stað jöfnunar
top related