f átækt og ójöfnuður af sjónarhóli stjórnmálaheimspekinnar

Fátækt og ójöfnuður af sjónarhóli stjórnmálaheimspekinnar

Hannes Hólmsteinn GissurarsonStofnun stjórnsýslu og stjórnmála

31. janúar 2007

Boðskapur Adams Smiths Þjóðir úr fátækt við

frjáls viðskipti og verkaskiptingu

Ríkisvald takmarkað, en traust

Eins gróði ekki annars tap í frjálsu hagkerfi

Atvinnulíf skipulegt án þess að vera skipulagt

Rawls: Réttlæti sem jöfnuður Hvers konar skipulag

velja menn, viti þeir ekki, hvernig þeim sjálfum vegnar?

Kjör hinna verst settu sem best (hámörkun lágmarks)

Tekjumunur aðeins réttlætanlegur, gagnist hann hinum verst settu

Umhugsunarefni Rawls Margvísleg gagnrýni hugsanleg En setur valdboðinni tekjujöfnun efri mörk: Má

skerða kjör hinna verst settu Góð spurning: Hvar eru hinir verst settu best

settir? Raunhæfir kostir: Ekki einstök lönd, heldur

tegundir hagkerfa, og litið til langs tíma Atvinnufrelsi besta ráðið gegn fátækt?

Vísitala atvinnufrelsis sett saman úr fimm þáttum Umfang hins opinbera Réttaröryggi og verndun

eignarréttar Traustir peningar Frjáls alþjóðaviðskipti Reglur um

fjármagnsmarkað, vinnumarkað og rekstur fyrirtækja

Ísland 9. frjálsasta land heims í atvinnumálum 2004

Frjálsustu lönd heims

0 2 4 6 8 10

Lúxemborg

Ísland

Kanada

Írland

Stóra-Bretland

Sviss

Bandaríkin

Singapore

Hong Kong

Atvinnufrelsi

Heimild: The Fraser Institute.Heimild: The Fraser Institute.

53. af 72 1975, 9. af 130 20040

20

40

60

80

1001970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004

Ísland

Írland

Lúxemborg

Sviss

Stóra-Bretland

Heimild: The Fraser Institute.Heimild: The Fraser Institute.

Atvinnufrelsi og lífskjör (VLF á mann í US$ 2004)

$0

$5,000

$10,000

$15,000

$20,000

$25,000

$30,000

Ófrjálsust Næstófrjálsust Næstfrjálsust Frjálsust

VLF á mann

Heimild: The Fraser Institute; AlþjHeimild: The Fraser Institute; Alþjóðabankinnóðabankinn, World Development , World Development Indicators, CD-ROM, 2005.Indicators, CD-ROM, 2005.

Heimild: The Fraser Institute; AlþjHeimild: The Fraser Institute; Alþjóðabankinnóðabankinn, World Development , World Development Indicators, CD-ROM, 2005.Indicators, CD-ROM, 2005.

Atvinnufrelsi og hagvöxtur(1994-2003 í % af VLF)

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5


Hagvöxtur í % á mann

Atvinnufrelsi og fátækt(skv. fátæktarvísitölu S. þ.)

0

5

10

15

20

25

30

35

40


Fátæktarvísitalan

Heimildir: The Fraser Institute; Sameinuðu þjóðirnar, Human Development Indicators 2005, sótt til http://hdr.undp.org/statistics/data/index_indicators.cfm.

Atvinnufrelsi og hlutur tekjulægstu 10% í heildartekjum

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0


Hlutur tekjulægstu 10%, 1999-2003

Heimildir: The Fraser Institute; AlþjHeimildir: The Fraser Institute; Alþjóðabankinnóðabankinn, World Development , World Development Indicators CD-ROM, 2005.Indicators CD-ROM, 2005.

Atvinnufrelsi og tekjur tekjulægstu 10% á mann

$0

$1,000

$2,000

$3,000

$4,000

$5,000

$6,000

$7,000


Heimildir: The Fraser Institute; AlþjHeimildir: The Fraser Institute; Alþjóðabankinn,óðabankinn, World Development World Development

Indicators, CD-ROM, 2005.Indicators, CD-ROM, 2005.

Frjálst hagkerfi stenst prófstein Rawls

Kjör 10% tekjulægstu best í frjálsustu löndunum

Hlutur sama hóps af heildartekjum einnig stærstur í frjálsustu löndunum

Hinir verst settu best settir í frjálsustu löndunum

Frjálst hagkerfi valið Sænska leiðin eða bandaríska?

Sænska leiðin? Velmegun Svía vegna mesta hagvaxtar í

heimi 1870-1950, friðar, öflugra fyrirtækja og frjálsra alþjóðaviðskipta

Lítil, samstæð heild; víðtæk sátt um markmið Afturför síðustu áratugi: Staðnað atvinnulíf,

mikið atvinnuleysi, minnkandi starfslöngun Ný störf aðeins í opinbera geiranum frá 1950 Skattbyrði of þung, en meiri hluti kjósenda

starfsmenn eða styrkþegar hins opinbera

Velferðarríkið kostnaðarsamt Svíar úr fyrsta í aftasta sæti meðal

Norðurlanda í lífskjörum Gengi Svíþjóð í Bandaríkin, væri það eitt

fátækasta ríkið (ásamt Arkansas og Mississippi)

Skatttekjur í Svíþjóð og Sviss svipaðar, um US$ 1.000 á mann, skattheimta um 60% af VLF í Svíþjóð, um 30% í Sviss

Skatttekjur geta aukist með minni skattheimtu og minnkað með aukinni (Laffer-boginn)

Laffer-boginn: Ekki má ganga á skattstofna

0

20

40

60

80

100

120

Skattheimta í %

Skatttekjur í kr.

Svíar dragast aftur úr Bandaríkjamönnum í lífskjörum

Heimild: Penn World Tables, PPP Heimild: Penn World Tables, PPP á verðlagi hvers ársá verðlagi hvers árs

60

65

70

75

80

85

90

95

1964 1970 1976 1982 1988 1994 2000

VLF Svía sem % af VLFBandaríkjamanna

Bandaríska leiðin Land innflytjenda Sífelld aðlögun, sköpun og nýbreytni Atvinnuleysi minna en í Svíþjóð Fátækir 22% 1959; 12% 2004 Ójafnari tekjuskipting vegna fjárfestingar í

menntun (mannauðsmyndunar) Kjör hinna verst settu betri en í Svíþjóð: Fleiri

tækifæri Kjörin líka verri: götóttara öryggisnet

Íslenska leiðin

Meiri velferðaraðstoð en í Bandaríkjunum, minni en í Svíþjóð

Nógu mikil til að tryggja öryggi, nógu lítil til að ekki dragi úr starfslöngun

Aukið atvinnufrelsi, öflugra atvinnulíf Hverfandi atvinnuleysi Minni skattheimta, meiri skatttekjur Hið besta úr báðum leiðum, norrænu og

engilsaxnesku

Aukið atvinnufrelsi frá 1991

Fjáraustur úr sjóðum stöðvaður Stöðugt verðlag Festa í ríkisfjármálum Einkavæðing Lífeyrissparnaður auðveldaður Heildarafli ákveðinn varlega; útgerðarfyrirtæki

losnuðu undan óvissu og sóun Skattar lækkaðir

Heimild: FjHeimild: Fjármálaráðuneytið (2006 og 2007 áætl.). Á verðlagi hvers ársármálaráðuneytið (2006 og 2007 áætl.). Á verðlagi hvers árs

Meiri skatttekjur af fyrirtækjum með minni skattheimtu

0

5

10

15

20

25

30

35

1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 20070

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Skattheimta í %

Skattheimta í %

Skattalækkanir eða skattahækkanir?

Tekjuskattur fyrirtækja úr 45% (1991) í 18% (2001) Aðstöðugjald fellt niður Tekjuskattur einstaklinga úr 30,41% (1997) í 22,75%

(2007) Eignaskattur felldur niður Erfðafjárskattur lækkaður Góðærið aðalástæðan til aukinna skatttekna; ekki má

rugla saman aðgerðum og afleiðingum Sveitarfélög aukið skatta og safnað skuldum á móti

skattalækkunum ríkisins

Verðbólga: Dulbúinn skattur á notendur peninga

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004

Heimild: Hagstofa Heimild: Hagstofa ÍslandsÍslands..

Skuldasöfnun ríkisins: Dulbúinn skattur á komandi kynslóðir

Heimild: FjHeimild: Fjármálaráðuneytiðármálaráðuneytið..

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

200000

1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007

Hreinar skuldir bæjar- og sveitarfélaga

Hlutfall skatttekna ríkissjóðs svipað, en sveitarfélaga meira

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008

% af VLF

Heildartekjur sveitarfélaga


Betri kjör láglaunafólks og minni taprekstur hækka skatttekjur

Tekjur tekjulægstu 10% hækkuðu um 36% fyrir skatt og 27% eftir skatt 1995-2004

Hækkuðu að meðaltali eftir skatt um 2,7% á ári, en í OECD-ríkjum um 1,8% (1996-2000), þ. e. 50% meira á Íslandi

Snúi fyrirtæki tapi í gróða, greiða þau tekjuskatt; skattbyrði þyngist

Hækki tekjur láglaunafólks og fari yfir skattleysismörk, greiðir það tekjuskatt og missir tekjutengdar bætur; skattbyrði þyngist

Kjarabætur 10% tekjulægstu í nokkrum OECD-löndum

2.3

1

0.5

6.9

2.7

1.8

1.9

0.3

0.4

0 2 4 6 8

Finnland

Danmörk

Noregur

Ísland

Bretland

Kanada

Bandaríkin

Heimildir: Heimildir: LandshagirLandshagir 2004; Gögn fr 2004; Gögn frá OECD (Michael Förster). Ísland 1995-2004, á OECD (Michael Förster). Ísland 1995-2004, OECD lönd 1996-2000.OECD lönd 1996-2000.

Hefur fátækt aukist 1991-2006?

Tvö hugtök, örbirgð og hlutdeild Örbirgð nær horfin á Íslandi Hlutdeild: Fátæktarmörk innan við helmingur

miðtekna Hlutdeild fátækra sennilega minnkað, ekki

vegna aukins skorts, en ríkir orðið ríkari Hinir fátæku líka orðið ríkari, en ekki eins

hratt! Og þó hraðar en í nær öllum öðrum löndum!

Hefur ójöfnuður aukist 1991-2006?

Tvö hugtök, ójöfn tekjuskipting og aðstöðumunur

Forn merking: ójafnaðarmaður sýndi yfirgang og rangsleitni (Grettir og Hrafnkell Freysgoði)

Tekjuskipting á Íslandi tiltölulega jöfn, sé ekki tekið tillit til fjármagnstekna

Erlendis venjulega ekki tekið tillit til söluhagnaðar af hlutabréfum

Fjármagnstekjur nýjar tekjur; fjármagnið áður ekki til eða í höndum ríkisins

Gini-stuðull: Rangar tölur

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

Danmörk Finnland Noregur Írland Bretland Ísland1995

Ísland2004

Ísland1995

Ísland2004

Heimildir: StefHeimildir: Stefán Ólafsson, heimasíða (rautt: með fjármagnstekjum; grænt án án Ólafsson, heimasíða (rautt: með fjármagnstekjum; grænt án fjármagnstekna)fjármagnstekna)

Nýjar tölur: Jöfn tekjuskipting

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

Danmörk Ísland Lúxemborg Finnland Holland Noregur Írland Bretland

Heimildir: Hagstofa Heimildir: Hagstofa Íslands og Eurostat (Evrópusambandið)Íslands og Eurostat (Evrópusambandið)

Ójöfnuður hefur minnkað!

Fjármagn í höndum ríkisins: Flokksgæðingar teknir fram yfir venjulegt fólk

Atvinnuleysi: Launþegar halda atvinnulausu fólki úti

Skuldasöfnun ríkisins: Núlifandi kynslóð tekur lán hjá komandi kynslóðum

Gjaldþrota lífeyrissjóðir: Lífeyrisþegar háðir náð greiðenda

Atvinnuleysi miklu minna en í öðrum OECD-löndum

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Atvinnuleysi í %

Ísland OECD


Betur sett án framfara síðustu fimmtán ára?

Vildum við vera án 18 milljarða skatttekna af fjármagnstekjum?

Án 11 milljarða skatttekna af bönkum? Án 27% kjarabóta hinna tekjulægstu? Hefði þetta fengist án aukins atvinnufrelsis? Væru Íslendingar betur settir, hefði ríka fólkið

kosið að telja fram í öðrum löndum? Átti að banna marköngla og orm til beitu?

Fróðlegt reikningsdæmi Hjálpum þeim einum, sem geta ekki

bjargað sér sjálfir Lítill hluti Íslendinga, e. t. v. 5% eða 15

þús. manns, þannig bjargarlausir Ef þetta krefst 30 mia. kr. á ári, þá fær

hver 2 millj. kr. Skatttekjur af bönkum og af

fjármagnstekjum samtals um 30 mia. kr.

Áhyggjur af fátæku fólki eða ríku?

Velferðarríkið sé eins og umhverfið sjálfbært Skatttekjur af nýju fjármagni skapa möguleika

á velferðaraðstoð Efri mörk tekjujöfnunar skv. kenningu Rawls:

Má ekki skerða kjör hinna verst settu (til langs tíma litið)

Skilyrði Rawls fullnægt á Íslandi: Hinir verst settu betur settir en ella

Ísland tækifæranna Fyrir þá, sem geta bjargað sér, fátækt aðeins

tímabundið ástand (ef atvinnuleysi er lítið) Rausnarleg aðstoð sjálfsögð við þá, sem ekki

geta bjargað sér Lækkum tekjuskatta frekar á fyrirtæki og

einstaklinga Lækkum virðisaukaskatt og vörugjöld Löðum fyrirtæki og ríkt fólk að landinu Fjölgum tækifærum í stað jöfnunar

f átækt og ójöfnuður af sjónarhóli stjórnmálaheimspekinnar

Documents