bÖbrek naklİ Öncesİ ve sonrasi hasta eĞİtİmİŸirelik oturumu... · böbrek nakli için yeni...

BÖBREK NAKLİ ÖNCESİ VE

SONRASI HASTA EĞİTİMİ

HEMŞİRE MELEK AKKAŞİSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ

TRANSPLANTASYON ÜNİTESİ

TRANSPLANTASYON ( ORGAN NAKLİ )

Tedavisi mümkün olmayan hastalıklar nedeniyle görev

yapamayacak derecede hasar gören organların yerine, canlı

veya kadavradan alınan sağlam organın konularak hastanın

tedavi edilmesidir.

Antalya 2016

ÜLKEMİZDE HANGİ ORGAN VE

DOKULARIN NAKLİ YAPILABİLİYOR?

BÖBREK KALP KAPAĞI

KARACİĞER KORNEA

KALP KEMİK VE KEMİK İLİĞİ

AKCİĞER TENDON

İNCE BAĞIRSAK DERİ

PANKREAS EL-KOL-BACAK

YÜZ NAKLİ

Antalya 2016

ÜLKEMİZDE ORGAN NAKLİNİN TARİHÇESİ

1975….. Canlı Donörden Böbrek Nakli

1978….. Kadavradan Böbrek Nakli

1988….. Kadavradan Karaciğer Nakli

1989….. İlk başarılı Kalp Nakli

1990….. Canlı akrabadan kısmi karaciğer nakli

1991….. Kalp Kapağı Nakli

1998….. Kadavra Karaciğeri ikiye bölünerek iki kişiye nakli

1998….. İlk Tam Pankreas Nakli+ Böbrek Nakli

2003….. İlk İnce Bağırsak Nakli

2011….. Yüz Nakli , Kol – Bacak Nakli

Antalya 2016

TÜRKİYE’DE YASAL DURUM NEDİR?

Türkiye’de organ naklini düzenleyen yasa 1979 yılında

2238 sayılı ‘‘ ORGAN VE DOKU ALINMASI SAKLANMASI VE

NAKLİ HAKKINDA KANUNU ’’çıkarılmış ve bu yasa 1982

yılında yeniden düzenlenmiş olup hala bu yasaya göre organ

nakil hizmetleri yürütülmektedir.

Antalya 2016

SON DÖNEM BÖBREK YETMEZLİĞİNİN EN

UYGUN TEDAVİ ŞEKLİ BÖBREK NAKLİ’DİR.

Antalya 2016

NEDEN BÖBREK NAKLİ ?

Daha uzun ve daha kaliteli bir yaşam süresi,

Üretkenliğe geri dönebilme,

Hastaneye yatışların azalması,

Sağlık harcamalarının azaltılması,

Ülke ekonomisine katkı

Antalya 2016

Böbrek transplantasyonunda iki organ kaynağı vardır.

1) Canlı Verici

2) Kadavra Verici

Antalya 2016

CANLI VERİCİ : Tıbbi ve yasal koşulları sağlayan

herkes Canlı verici olabilir.

18 yaşını doldurmuş,

Akli dengesi yerinde,

Gönüllü olmak,

4. derece dahil Kan ve Kayın Hısımlığı (Kişinin eş

tarafından akrabaları),

Akraba olmayan uygun vericiler (Etik Kurul Onayı)

Antalya 2016

KADAVRA VERİCİ :

Trafik kazaları ,Kurşunlanma, Beyin kanaması gibi

nedenler ile Beyin ölümü gerçekleşmiş bireylerden alınan

böbrek ile gerçekleşebilir.

Antalya 2016

Canlı nakillerde planlanan böbrek ameliyatında hasta

ve böbrek vericisi Nefroloji polikliniğinde önceden ayrıntılı

olarak incelenir, hazırlanır ve uygun şartlar oluşturulduğunda

planlanan tarihte nakil gerçekleştirilir.

Antalya 2016

Canlıdan böbrek naklinde hasta planlanan ameliyat

gününden iki gün önce, vericisi ise bir gün önceden

hastaneye yatırılır.

Hastaya immünsupresif ilaç tedavisi başlanır.

Serviste son kez tetkikleri bir daha yapılır.

Anestezi doktoru ameliyat öncesi alıcı ve vericiyi

değerlendirir.

Alıcının gerekir ise son hemodiyaliz işlemi heparinsiz

olarak yapılır.

Antalya 2016

Böbrek nakli için yeni yatan hastamıza serviste halen

yatan nakil olmuş hastalar ile tanışması ve ameliyat hakkında

onlardan bilgi alması ameliyat stresini oldukça azaltmaktadır.

Ameliyattan bir gün önce hastaya solunum egzersizi

yapmaya başlaması için (triflow) solunum cihazı verilir ve

kullanımı anlatılır.

Gece yarısından sonra (24 ten sonra) oral gıdası kesilir.

Gerekirse İV Sıvı replasmanı yapılır.

Hastaya Preoperatif Eğitim yapılır.

Ameliyat öncesi kontrol formu doldurulur.

Antalya 2016

Kadavra ve Canlı vericilerde :

A-B-0 kan grubu uyumu gerekir. (Rh faktörü

önemsizdir)

Doku uygunluk testleri yapılır.

HLA doku tipi

Serolojik cross-match

Flow cytometry cross-match

Panel reaktif antikor (PRA)

Antalya 2016

Kadavradan Nakillerde ise :

Böbrek bekleme listesinde bulunup belli aralıklarla

poliklinik kontrolüne gelen hastalar uygun kadavra donör

bulunduğunda çağırılırlar.

Kadavradan böbrek naklinde organın hastanede

bulunma zamanına göre operasyon zamanı planlanır.

Gerekli kontroller yapıldıktan sonra en uygun hasta

seçilip kısa sürede hazırlanarak ameliyata alınır.

Antalya 2016

Ameliyatta böbrek sağ veya sol iliak çukura ekstraperitoneal /

intraperitoneal olarak yerleştirilir.

Arter anastomozu eksternal / internal iliak artere,

Ven anastomozu eksternal iliak vene,

Üreter anastomozu mesaneye yapılır.

Antalya 2016

Hemşirelik Bakımı

AMELİYAT SONRASI BAKIM

Ameliyat sonrası hasta Ara Yoğun Bakıma alınır.

Hastanın Monitorizasyonu sağlanır.

Saatlik Yaşam Bulguları alınıp kayıt edilir.

Saatlik idrar çıkış miktarı kayıt edilir.(renk)

Böbrek fonksiyonunu değerlendirmek için ameliyat

sonrası 24 saat içinde Böbrek Doppler USG yapılır.

Radyolojik olarak Akciğer ve Pelvis grafisi çekilir.

Antalya 2016

Hemşirelik Bakımı

Günlük olarak;

BUN , kreatinin ,açlık kan şekeri , tam kan sayımı ve

elektrolit takibi,

Kilo takibi,

Aldığı-Çıkardığı sıvı takibi yapılır.

Ameliyat bölgesini drene eden hemovak dren (renk ve

miktar) takibi yapılır.

Antalya 2016

Hemşirelik Bakımı

Rutin tetkikler dışında özel bazı tetkiklerde istenmektedir.

Virüs tayini (BK, CMV,…),HbA1C,Spot idrarda protein … gibi

CVP ölçümü önemlidir.(CVP>0 ve CVP<10)

Ağrı takibi yapılır.( Dr. istemine göre analjezik uygulanır).

Antalya 2016

Hemşirelik Bakımı

Canlıdan yapılan transplantasyonlarda, ilk idrar

çıkışları fazla olur .

İdrarla kaybedilen sıvının yerine konulması ve

elektrolit dengesini korumak gerekir.

Genellikle dengeli elektrolit içeren Ringer Laktat ile

Isolyte kullanılır. Kan elektrolit değerlerine göre verilen

sıvılarda değişiklik yapmak gerekebilir.

Kadavradan yapılan transplantasyonlarda ise

böbreğin çalışmaya başlaması bazen 7-10 gün gecikebilir.

Bu süre içinde BUN , kreatinin , elektrolit değerlerine

göre de destekleyici hemodiyaliz planlanır.

Antalya2016

REJEKSİYON: Vücudun kendine yabancı olarak kabul

ettiği organ veya dokuya karşı reaksiyon geliştirmesidir.

Genellikle kan tetkiklerinde kreatinin düzeyinde artış

olduğunda yaptığımız ileri tetkikler sonucunda rejeksiyon

tespit edilir.

Hastada rejeksiyon düşünülmesi durumunda tanıyı

doğrulamak için böbrek biyopsisi yapılmaktadır.

Rejeksiyonun iyi takip ve erken tespiti durumunda

çoğunlukla tedavisi mümkündür.

Hastaya Rejeksiyona karşı bilinçli olması, tedaviye

ara vermemesi ilaçları önerilen doz ve saatte düzenli

kullanmasının önemi anlatılır.

Antalya 2016

Bağırsak hareketleri var ise ağızdan beslenmeye

başlanabilir.

Foley sonda nakil sonrası 6. günden sonra çıkarılır .

Hastaya günlük aldığı sıvı ve idrar miktar takibini nasıl

yapacağı anlatılır.

Ameliyattan sonra 24 saat sonra mobilize edilir.

Hastaların psikolojik durumları gözlemlenerek gerekli

durumlarda Liyezon konsültasyonu istenebilir.

Hastaya yapılan invazif girişimlerde ve pansuman

değişiminde aseptik kurallara dikkat edilmeli ve mutlaka her

hasta için ayrı bir eldiven ve pansuman aleti kullanılmalıdır.

Antalya 2016

Hemşirelik Bakımı

Böbreğin reddini önlemek için önerilen immünsupresif

ilaçlar zamanında uygun dozda düzenli olarak verilir. ilaçların

etkileri bilinmeli, yan etkileri gözlemlenerek gerekli önlemler

alınmalıdır . En ciddi yan etkileri enfeksiyona meyildir.

İmmünsupresif ilaçlardan bazıları ; Sandimmun, Prograf,

Cellcept, Myfortic, ATG, İmuran, Prednol ve Simulect’tir.

Sandimmun ve Prograf gibi ilaçların ilaç dozları kan

düzey kontrolüne göre ayarlanır.

Antalya 2016

Hemşirelik Bakımı

Hastaların immünsupresif ilaçların yanı sıra ;

Antibiyotik, Antifungal ve Antiviral,

Hipertansifler,

Mide koruyucu ilaçlar,

Diüretikler,

Hiperlipidemik ilaçlar ,

Destekleyici vitamin ve mineraller

gibi kullandığı ilaçları da vardır.

Hasta ameliyat sonrası yaklaşık 7-10 gün hastanede

yatarak tedavi gördükten sonra taburcu edilir . Bu sürenin

bitimine doğru hasta eğitimine başlanır.

Antalya 2016

Transplantasyon sonrasında ortaya çıkabilecek

sorunların erken tanı ve tedavisinde HASTALARIN BİLİNÇLİ

KATKISI büyük önem taşır.

Bütün tıbbi problemlerin seyrinde kişinin BİLİNÇLİ

OLMASININ ve ortaya çıkan sorunlar hakkında hekimi erken

uyarmasının tedavi üzerinde olumlu etkileri olduğu

bilinmektedir

Post-op 3. günde Hasta İlaç Eğitimine başlanılır. İlaçları,

dozları, saatleri ve kullanım şekli anlatılır. Hasta taburcu

olmadan tüm ilaçlarını hemşire gözetimi altında bu dönemde

kendisi almaya başlar.

Antalya 2016

Enfeksiyonlardan korunmak için ameliyat sonrası

dönemde hastanın;

Ağız Bakımı,

CVP Kateter Bakımı ,

Perine Bakımı

düzenli olarak yapılmalıdır.

Ağız ve El yıkamanın önemi hastaya anlatılır.

Antalya 2016

Enfeksiyonların önlenmesinde Servisin genel temizliğinin

kontrolü de çok önemlidir.

Antalya 2016

Ayrıca Serviste :

Hastanın izole edilmesi,

Servis giriş-çıkışlarında maske , gömlek ve galoş

kullanımı,

Ziyaretçi kısıtlaması gibi önlemlerde enfeksiyondan

korunmada etkilidir.

Antalya 2016

Transplantasyon aynı anda birkaç tıp dalından ekiplerin

organize olarak beraber çalışmasının gerekli olduğu bir

multidisiplinler topluluğudur.

Hemşirenin bu ekipteki yeri oldukça önemlidir . Çünkü

Hemşire, 24 saat hastaya yapılan tedavi ve bakım sürecinde

hastayı en yakın gözlemleyen sağlık personelidir .Bundan

dolayı organ nakli konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip

olmalıdır.

Gerekli durumlarda Hekimi uyarmalıdır.

Antalya 2016

EVE DÖNÜŞ

Böbrek nakli sonrasında eve dönüş genellikle çok mutlu

ve duygusal bir olaydır.

HASTA EĞİTİMİ VE EVDE BAKIMI

Böbrek Nakli Sonrası evinizde sevdiklerinizle ve

ailenizle birlikte Yeni bir Yaşam tarzı başlayacaktır .

Yeni Yaşam’ın sağlıklı ve uzun süreli olabilmesi için ;

Poliklinik Kontrollerine dikkatle uymak,

İlaçları düzenli kullanmak,

Sosyal yaşamınızda Size verdiğimiz Eğitim

Kitapçıklarındaki genel sağlık kurallarına uymanız gereklidir.

Antalya 2016

1) Poliklinik Kontrolleri

Nakil edilmiş böbreğinizin fonksiyon takibi, kullandığınız

ilaçların doz ayarlaması ve genel sağlık durumunuzu gözden

geçirmek için poliklinik kontrolleri önemlidir .

Böbrek naklinde ilk üç ay kritik süredir. Bundan sonra

rejeksiyon olasılığı azalmaya başlar.

Hasta takipleri Nefroloji doktoru tarafından Transplantasyon

Polikliniğinde yapılmaktadır.

Antalya 2016

Rutin kontrolleri:

1) İlk 3 ay haftada bir kez ,

2) ikinci 3 ayda 2 haftada bir ,

3) 6 aydan sonra hastanın durumuna göre 3 haftada bir,

4) Acil durumda randevu tarihini beklemeden Organ Nakli

Polikliniğine başvurusu

Antalya 2016

Aşağıdaki belirtilerden herhangi biri ortaya çıkarsa

randevu tarihini beklemeden acil olarak Organ Nakli Polikliniğine

başvuru istenmektedir:

38 C’nin üzerinde Ateş,

Nefes darlığı,

Öksürük, balgam,

İdrar miktarında azalma, yanma hissi ve renk değişikliği,

Ameliyat bölgesinde ağrı, şişme ve kızarıklık,

Tekrarlayan kusma, ishal,

Dişiniz ile ilgili problem var ve diş hekiminiz antibiyotik önerdi

ise,

Ciltte yeni ortaya çıkan döküntüler, kaşıntılı lezyonlar,

Herhangi bir aşı yapılması ya da önerilmesi durumunda.

Antalya 2016

2) İmmünsupresif tedavi ve ilaç eğitimi :

İlaçları, ilaç çizelgesi ve kullanma şekilleri,

İlaçların yan etkileri,

Kendine göre ilaç dozunu ve miktarını değiştirmemesi,

Mutlaka yanında yedek ilaç bulundurması,

İlaçlarını alkolle birlikte almaması,

Greyfurt suyunu kandaki immünsüpresif ilaç seviyesini

etkilediği için içmemesi,

Nakil Kliniği bilgisi dışında hiçbir ilaç kullanmaması ,

İlacı aldıktan sonra kusarsa ne yapması gerektiği anlatılmalı

Antalya 2016

3) Enfeksiyonların önlenmesi :

Ateş takibi,

İmmünsupresif ilaçların bağışıklık sistemini baskıladığı,

İlk günlerde öncelikle ameliyat yarasına dikkat edilmelidir.

Yara temiz tutulmalı , üzerinde şişme, ısı artışı ve kızarıklık

durumunda hekime haber verilmesi gerektiği anlatılır.

Antalya 2016

Gün içinde eller sık sık yıkanmalı :

Özellikle tuvalet öncesi ve sonrası,

Yemeklerden önce ve sonra mutlaka eller sabunla

yıkanmalı.

Nakil sonrasında,kullanılan ilaçlar nedeniyle özellikle ilk

6 ayda vücut direnci düşer.

Nakil öncesinde tüm adayların diş tedavilerini yaptırmış

olmaları ve ameliyatı takip eden ilk 6 aylık dönemde diş tedavisi

gereksinimini en aza indirgemelidirler.

Bu dönemde ağız ve diş sağlığı çok önemlidir.

Aspirin vb. kan sulandırıcıları kullanılmakta ise bu ilaçlar

diş tedavilerinden 1 hafta önce mutlaka kesilmelidir.

Basit bir nezle veya grip enfeksiyonu bile olsa bulaşıcı

hastalığı olan ziyaretçiler kabul edilmemeli.

Bu tip bir hastalığı olan kimseyle karşılaşma ihtimali

olan mekanlarda (ilk 3 ay içinde)mutlaka maske takılmalıdır.

4) Rejeksiyon Riski ve Belirtileri :

Nakil edilmiş böbreğin üzerinde ağrı , hassasiyet ve şişlik

olması

Ateş yükselmesi,

Tansiyon yükselmesi,

Hızla kilo alınması,

İdrar miktarının azalması,

Kanda üre, kreatinin düzeylerinin yükselmesi,

Halsizlik, İştahsızlık , Bulantı ve kusma gibi genel şikayetler

Tedaviye kısa bir süre için bile olsa ara verilmesi veya

ilaçların düzensiz kullanımı organ reddine yol açabilir

Antalya 2016

5) Evde Yapacağı takipleri:

HER GÜN

Ateş , Nabız ve Tansiyon (iki kez),

Günlük Adığı- Çıkardığı sıvı miktarı,

Kilo ölçümü,

Diyabet hastasıysanız Şeker ölçüm değerlerinin not defterine

kaydetmesi ve Poliklinik Kontrolüne giderken not defterini yanında

getirmesi söylenir.

Her şeyin iyi gitmesi durumunda takip sıklığı değişebilir.

Antalya 2016

6) Diyet

Nakil sonrasında diyetteki kısıtlamalar diyalize göre

azalacaktır.

Kullanılan ilaçlardan biri olan kortizon vücutta su ve

tuz tutulmasına yol açar, iştahı arttırır.

Bu nedenle nakil sonrasında kilo artışı sık görülür.

Bunu önlemek için bazı temel noktalara dikkat etmek

gerekir;

1- Yemekler az tuzlu olmalı

Antalya 2016

2- İştahı açacak ayrıntılı ve özenli sofralar hazırlanmamalı,

3- Öğünlerde kalorisi az olan sebzeler yemeye dikkat edilmeli,

4- Yemek sırasında su veya kalorisiz içecekler içilmelidir.

Böbrek Nakli sonrası kullanılan kortizonlu ilaçların ve

nakil ameliyatının vücutta protein yıkımını artırır. Bu sebeple

Proteinden zengin Diyet önerilir.

İlk 2 ay alkol yasaktır sonrası için Doktorunuza

danışınız.

Sigara içmek yasaktır. Sigara yalnız kalp ve akciğer

değil, tüm damar yapınıza zarar verir. Nakledilen Böbreğin

ömrünü kısaltır.

Böbrek Nakline Bağlı Diyabet :

Nakil sonrası kullanılan ilaçların yan etkilerinden bir tanesi kan

şekerinin yükselmesidir. Bu durum geçici ya da kalıcı olabilir.

İlaçlardaki değişiklikle de normale dönebilir. Bu sebeple şeker

yüksekliği olan hastaların hayatlarının sonuna kadar aşırı kilo

almamak ve düzenli diyet uygulamaya özen göstermesi gerekir.

Nakilden sonra yüksek doz kortizon ve immunsupresif ilaç

kulanımına bağlı gelişebilir.

Antalya 2016

Yaş, kilo alımı, ailede diyabet öyküsü aşırı şekerli gıda

tüketimi kan şekerinde yükselmelere neden olur.

Kortizonun azaltılması, diyet kan şekerinin normale

dönmesini sağlar.

Oral antidiyabetikler ya da insülin kullanmak gerekebilir.

Diyabet polikiliniğinde kontroller yapılmalıdır.

Antalya 2016

7) Egzersiz :

Mobilizasyonun öneminin anlatılması ,

Düzenli egzersiz ve yürüyüş yapması,

Yürüyüşün haftada en az 3 kez 30-40 dakika tempolu olması,

İlk 1 ay araba kullanmak yasak ,

3 ay sonra yüzme, tenis oynama ve bisiklete binebileceği ,

Egzersizlerin böbreğe yük bindirmeyecek şekilde olması

gerektiği anlatılmalı

Antalya 2016

8) Sosyal Yaşam :

İlk üç ay halka açık yerlere gitmemeli ,

3 ay sonra okula ya da işe başlayabileceği ,

Her yıl grip aşısı yaptırabileceği ,

3 ay sonra seyahat edebilmesi gerektiği anlatılmalı ,

5 kilogramın üzerinde ağırlık taşımaması ,

Böbrek hizasında beli sıkan kemerler takılmamalı

Kuş beslememesi ,

Evde çiçek yetiştirmemesi ,

Hayvan beslemenin önerilmediği ,

1 yıldan sonra eldiven kullanılarak bahçe ile uğraşabileceği ,

3 aydan sonra denize girebileceği ,

Tatile çıkmadan seyahat planlarını Doktoruna bildirmesi

gerektiği anlatılmalı

Antalya 2016

Kullanılan ilaçlar saçları etkileyebilir. Sandimmun ve

Kortizon vücutta tüy çıkartırken Prograf saç dökülmesine yol

açabilir.

Baş ve saçlı derinin yağlanmasını önlemek ve temiz

tutulmasını sağlamak için sıkça yıkanmalıdır.

Organ nakillerinden sonra kullanılan ilaçlara bağlı;

Şeker hastalığı,

Göz sorunları,

Kemik eklem ve kas sorunları görülebilir.

9) Cinsel Yaşamı ve Planlı Gebelik :

İlk 6 hafta cinsel ilişkide bulunulmamalı ,

Prezarvatifin en uygun korunma yöntemi olduğu ,

Hem kadın hem de erkek hastaların nakil sonrası çocuk sahibi

olabileceği ,

Böbrek Naklinden 2 yıl sonra hamile kalınabileceği gerektiği

anlatılmalı

Antalya 2016

10) Transplantasyon Ekibi İle İletişim

Herhangi bir değişiklik durumunda haber vereceği kişiler ve

telefonları ,

Hangi durumlarda sağlık kurumuna gelmesi gerektiğini ve

randevuları konusunda hastaya ve yakınlarına eğitim verilir.

Antalya 2016

TEŞEKKÜRLER