bÖbrek naklİ Öncesİ ve sonrasi hasta eĞİtİmİŸirelik oturumu... · böbrek nakli için yeni...
TRANSCRIPT
BÖBREK NAKLİ ÖNCESİ VE
SONRASI HASTA EĞİTİMİ
HEMŞİRE MELEK AKKAŞİSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ
TRANSPLANTASYON ÜNİTESİ
TRANSPLANTASYON ( ORGAN NAKLİ )
Tedavisi mümkün olmayan hastalıklar nedeniyle görev
yapamayacak derecede hasar gören organların yerine, canlı
veya kadavradan alınan sağlam organın konularak hastanın
tedavi edilmesidir.
Antalya 2016
ÜLKEMİZDE HANGİ ORGAN VE
DOKULARIN NAKLİ YAPILABİLİYOR?
BÖBREK KALP KAPAĞI
KARACİĞER KORNEA
KALP KEMİK VE KEMİK İLİĞİ
AKCİĞER TENDON
İNCE BAĞIRSAK DERİ
PANKREAS EL-KOL-BACAK
YÜZ NAKLİ
Antalya 2016
ÜLKEMİZDE ORGAN NAKLİNİN TARİHÇESİ
1975….. Canlı Donörden Böbrek Nakli
1978….. Kadavradan Böbrek Nakli
1988….. Kadavradan Karaciğer Nakli
1989….. İlk başarılı Kalp Nakli
1990….. Canlı akrabadan kısmi karaciğer nakli
1991….. Kalp Kapağı Nakli
1998….. Kadavra Karaciğeri ikiye bölünerek iki kişiye nakli
1998….. İlk Tam Pankreas Nakli+ Böbrek Nakli
2003….. İlk İnce Bağırsak Nakli
2011….. Yüz Nakli , Kol – Bacak Nakli
Antalya 2016
TÜRKİYE’DE YASAL DURUM NEDİR?
Türkiye’de organ naklini düzenleyen yasa 1979 yılında
2238 sayılı ‘‘ ORGAN VE DOKU ALINMASI SAKLANMASI VE
NAKLİ HAKKINDA KANUNU ’’çıkarılmış ve bu yasa 1982
yılında yeniden düzenlenmiş olup hala bu yasaya göre organ
nakil hizmetleri yürütülmektedir.
Antalya 2016
SON DÖNEM BÖBREK YETMEZLİĞİNİN EN
UYGUN TEDAVİ ŞEKLİ BÖBREK NAKLİ’DİR.
Antalya 2016
NEDEN BÖBREK NAKLİ ?
Daha uzun ve daha kaliteli bir yaşam süresi,
Üretkenliğe geri dönebilme,
Hastaneye yatışların azalması,
Sağlık harcamalarının azaltılması,
Ülke ekonomisine katkı
Antalya 2016
Böbrek transplantasyonunda iki organ kaynağı vardır.
1) Canlı Verici
2) Kadavra Verici
Antalya 2016
CANLI VERİCİ : Tıbbi ve yasal koşulları sağlayan
herkes Canlı verici olabilir.
18 yaşını doldurmuş,
Akli dengesi yerinde,
Gönüllü olmak,
4. derece dahil Kan ve Kayın Hısımlığı (Kişinin eş
tarafından akrabaları),
Akraba olmayan uygun vericiler (Etik Kurul Onayı)
Antalya 2016
KADAVRA VERİCİ :
Trafik kazaları ,Kurşunlanma, Beyin kanaması gibi
nedenler ile Beyin ölümü gerçekleşmiş bireylerden alınan
böbrek ile gerçekleşebilir.
Antalya 2016
Canlı nakillerde planlanan böbrek ameliyatında hasta
ve böbrek vericisi Nefroloji polikliniğinde önceden ayrıntılı
olarak incelenir, hazırlanır ve uygun şartlar oluşturulduğunda
planlanan tarihte nakil gerçekleştirilir.
Antalya 2016
Canlıdan böbrek naklinde hasta planlanan ameliyat
gününden iki gün önce, vericisi ise bir gün önceden
hastaneye yatırılır.
Hastaya immünsupresif ilaç tedavisi başlanır.
Serviste son kez tetkikleri bir daha yapılır.
Anestezi doktoru ameliyat öncesi alıcı ve vericiyi
değerlendirir.
Alıcının gerekir ise son hemodiyaliz işlemi heparinsiz
olarak yapılır.
Antalya 2016
Böbrek nakli için yeni yatan hastamıza serviste halen
yatan nakil olmuş hastalar ile tanışması ve ameliyat hakkında
onlardan bilgi alması ameliyat stresini oldukça azaltmaktadır.
Ameliyattan bir gün önce hastaya solunum egzersizi
yapmaya başlaması için (triflow) solunum cihazı verilir ve
kullanımı anlatılır.
Gece yarısından sonra (24 ten sonra) oral gıdası kesilir.
Gerekirse İV Sıvı replasmanı yapılır.
Hastaya Preoperatif Eğitim yapılır.
Ameliyat öncesi kontrol formu doldurulur.
Antalya 2016
Kadavra ve Canlı vericilerde :
A-B-0 kan grubu uyumu gerekir. (Rh faktörü
önemsizdir)
Doku uygunluk testleri yapılır.
HLA doku tipi
Serolojik cross-match
Flow cytometry cross-match
Panel reaktif antikor (PRA)
Antalya 2016
Kadavradan Nakillerde ise :
Böbrek bekleme listesinde bulunup belli aralıklarla
poliklinik kontrolüne gelen hastalar uygun kadavra donör
bulunduğunda çağırılırlar.
Kadavradan böbrek naklinde organın hastanede
bulunma zamanına göre operasyon zamanı planlanır.
Gerekli kontroller yapıldıktan sonra en uygun hasta
seçilip kısa sürede hazırlanarak ameliyata alınır.
Antalya 2016
Ameliyatta böbrek sağ veya sol iliak çukura ekstraperitoneal /
intraperitoneal olarak yerleştirilir.
Arter anastomozu eksternal / internal iliak artere,
Ven anastomozu eksternal iliak vene,
Üreter anastomozu mesaneye yapılır.
Antalya 2016
Hemşirelik Bakımı
AMELİYAT SONRASI BAKIM
Ameliyat sonrası hasta Ara Yoğun Bakıma alınır.
Hastanın Monitorizasyonu sağlanır.
Saatlik Yaşam Bulguları alınıp kayıt edilir.
Saatlik idrar çıkış miktarı kayıt edilir.(renk)
Böbrek fonksiyonunu değerlendirmek için ameliyat
sonrası 24 saat içinde Böbrek Doppler USG yapılır.
Radyolojik olarak Akciğer ve Pelvis grafisi çekilir.
Antalya 2016
Hemşirelik Bakımı
Günlük olarak;
BUN , kreatinin ,açlık kan şekeri , tam kan sayımı ve
elektrolit takibi,
Kilo takibi,
Aldığı-Çıkardığı sıvı takibi yapılır.
Ameliyat bölgesini drene eden hemovak dren (renk ve
miktar) takibi yapılır.
Antalya 2016
Hemşirelik Bakımı
Rutin tetkikler dışında özel bazı tetkiklerde istenmektedir.
Virüs tayini (BK, CMV,…),HbA1C,Spot idrarda protein … gibi
CVP ölçümü önemlidir.(CVP>0 ve CVP<10)
Ağrı takibi yapılır.( Dr. istemine göre analjezik uygulanır).
Antalya 2016
Hemşirelik Bakımı
Canlıdan yapılan transplantasyonlarda, ilk idrar
çıkışları fazla olur .
İdrarla kaybedilen sıvının yerine konulması ve
elektrolit dengesini korumak gerekir.
Genellikle dengeli elektrolit içeren Ringer Laktat ile
Isolyte kullanılır. Kan elektrolit değerlerine göre verilen
sıvılarda değişiklik yapmak gerekebilir.
Kadavradan yapılan transplantasyonlarda ise
böbreğin çalışmaya başlaması bazen 7-10 gün gecikebilir.
Bu süre içinde BUN , kreatinin , elektrolit değerlerine
göre de destekleyici hemodiyaliz planlanır.
Antalya2016
REJEKSİYON: Vücudun kendine yabancı olarak kabul
ettiği organ veya dokuya karşı reaksiyon geliştirmesidir.
Genellikle kan tetkiklerinde kreatinin düzeyinde artış
olduğunda yaptığımız ileri tetkikler sonucunda rejeksiyon
tespit edilir.
Hastada rejeksiyon düşünülmesi durumunda tanıyı
doğrulamak için böbrek biyopsisi yapılmaktadır.
Rejeksiyonun iyi takip ve erken tespiti durumunda
çoğunlukla tedavisi mümkündür.
Hastaya Rejeksiyona karşı bilinçli olması, tedaviye
ara vermemesi ilaçları önerilen doz ve saatte düzenli
kullanmasının önemi anlatılır.
Antalya 2016
Bağırsak hareketleri var ise ağızdan beslenmeye
başlanabilir.
Foley sonda nakil sonrası 6. günden sonra çıkarılır .
Hastaya günlük aldığı sıvı ve idrar miktar takibini nasıl
yapacağı anlatılır.
Ameliyattan sonra 24 saat sonra mobilize edilir.
Hastaların psikolojik durumları gözlemlenerek gerekli
durumlarda Liyezon konsültasyonu istenebilir.
Hastaya yapılan invazif girişimlerde ve pansuman
değişiminde aseptik kurallara dikkat edilmeli ve mutlaka her
hasta için ayrı bir eldiven ve pansuman aleti kullanılmalıdır.
Antalya 2016
Hemşirelik Bakımı
Böbreğin reddini önlemek için önerilen immünsupresif
ilaçlar zamanında uygun dozda düzenli olarak verilir. ilaçların
etkileri bilinmeli, yan etkileri gözlemlenerek gerekli önlemler
alınmalıdır . En ciddi yan etkileri enfeksiyona meyildir.
İmmünsupresif ilaçlardan bazıları ; Sandimmun, Prograf,
Cellcept, Myfortic, ATG, İmuran, Prednol ve Simulect’tir.
Sandimmun ve Prograf gibi ilaçların ilaç dozları kan
düzey kontrolüne göre ayarlanır.
Antalya 2016
Hemşirelik Bakımı
Hastaların immünsupresif ilaçların yanı sıra ;
Antibiyotik, Antifungal ve Antiviral,
Hipertansifler,
Mide koruyucu ilaçlar,
Diüretikler,
Hiperlipidemik ilaçlar ,
Destekleyici vitamin ve mineraller
gibi kullandığı ilaçları da vardır.
Hasta ameliyat sonrası yaklaşık 7-10 gün hastanede
yatarak tedavi gördükten sonra taburcu edilir . Bu sürenin
bitimine doğru hasta eğitimine başlanır.
Antalya 2016
Transplantasyon sonrasında ortaya çıkabilecek
sorunların erken tanı ve tedavisinde HASTALARIN BİLİNÇLİ
KATKISI büyük önem taşır.
Bütün tıbbi problemlerin seyrinde kişinin BİLİNÇLİ
OLMASININ ve ortaya çıkan sorunlar hakkında hekimi erken
uyarmasının tedavi üzerinde olumlu etkileri olduğu
bilinmektedir
Post-op 3. günde Hasta İlaç Eğitimine başlanılır. İlaçları,
dozları, saatleri ve kullanım şekli anlatılır. Hasta taburcu
olmadan tüm ilaçlarını hemşire gözetimi altında bu dönemde
kendisi almaya başlar.
Antalya 2016
Enfeksiyonlardan korunmak için ameliyat sonrası
dönemde hastanın;
Ağız Bakımı,
CVP Kateter Bakımı ,
Perine Bakımı
düzenli olarak yapılmalıdır.
Ağız ve El yıkamanın önemi hastaya anlatılır.
Antalya 2016
Enfeksiyonların önlenmesinde Servisin genel temizliğinin
kontrolü de çok önemlidir.
Antalya 2016
Ayrıca Serviste :
Hastanın izole edilmesi,
Servis giriş-çıkışlarında maske , gömlek ve galoş
kullanımı,
Ziyaretçi kısıtlaması gibi önlemlerde enfeksiyondan
korunmada etkilidir.
Antalya 2016
Transplantasyon aynı anda birkaç tıp dalından ekiplerin
organize olarak beraber çalışmasının gerekli olduğu bir
multidisiplinler topluluğudur.
Hemşirenin bu ekipteki yeri oldukça önemlidir . Çünkü
Hemşire, 24 saat hastaya yapılan tedavi ve bakım sürecinde
hastayı en yakın gözlemleyen sağlık personelidir .Bundan
dolayı organ nakli konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip
olmalıdır.
Gerekli durumlarda Hekimi uyarmalıdır.
Antalya 2016
EVE DÖNÜŞ
Böbrek nakli sonrasında eve dönüş genellikle çok mutlu
ve duygusal bir olaydır.
HASTA EĞİTİMİ VE EVDE BAKIMI
Böbrek Nakli Sonrası evinizde sevdiklerinizle ve
ailenizle birlikte Yeni bir Yaşam tarzı başlayacaktır .
Yeni Yaşam’ın sağlıklı ve uzun süreli olabilmesi için ;
Poliklinik Kontrollerine dikkatle uymak,
İlaçları düzenli kullanmak,
Sosyal yaşamınızda Size verdiğimiz Eğitim
Kitapçıklarındaki genel sağlık kurallarına uymanız gereklidir.
Antalya 2016
1) Poliklinik Kontrolleri
Nakil edilmiş böbreğinizin fonksiyon takibi, kullandığınız
ilaçların doz ayarlaması ve genel sağlık durumunuzu gözden
geçirmek için poliklinik kontrolleri önemlidir .
Böbrek naklinde ilk üç ay kritik süredir. Bundan sonra
rejeksiyon olasılığı azalmaya başlar.
Hasta takipleri Nefroloji doktoru tarafından Transplantasyon
Polikliniğinde yapılmaktadır.
Antalya 2016
Rutin kontrolleri:
1) İlk 3 ay haftada bir kez ,
2) ikinci 3 ayda 2 haftada bir ,
3) 6 aydan sonra hastanın durumuna göre 3 haftada bir,
4) Acil durumda randevu tarihini beklemeden Organ Nakli
Polikliniğine başvurusu
Antalya 2016
Aşağıdaki belirtilerden herhangi biri ortaya çıkarsa
randevu tarihini beklemeden acil olarak Organ Nakli Polikliniğine
başvuru istenmektedir:
38 C’nin üzerinde Ateş,
Nefes darlığı,
Öksürük, balgam,
İdrar miktarında azalma, yanma hissi ve renk değişikliği,
Ameliyat bölgesinde ağrı, şişme ve kızarıklık,
Tekrarlayan kusma, ishal,
Dişiniz ile ilgili problem var ve diş hekiminiz antibiyotik önerdi
ise,
Ciltte yeni ortaya çıkan döküntüler, kaşıntılı lezyonlar,
Herhangi bir aşı yapılması ya da önerilmesi durumunda.
Antalya 2016
2) İmmünsupresif tedavi ve ilaç eğitimi :
İlaçları, ilaç çizelgesi ve kullanma şekilleri,
İlaçların yan etkileri,
Kendine göre ilaç dozunu ve miktarını değiştirmemesi,
Mutlaka yanında yedek ilaç bulundurması,
İlaçlarını alkolle birlikte almaması,
Greyfurt suyunu kandaki immünsüpresif ilaç seviyesini
etkilediği için içmemesi,
Nakil Kliniği bilgisi dışında hiçbir ilaç kullanmaması ,
İlacı aldıktan sonra kusarsa ne yapması gerektiği anlatılmalı
Antalya 2016
3) Enfeksiyonların önlenmesi :
Ateş takibi,
İmmünsupresif ilaçların bağışıklık sistemini baskıladığı,
İlk günlerde öncelikle ameliyat yarasına dikkat edilmelidir.
Yara temiz tutulmalı , üzerinde şişme, ısı artışı ve kızarıklık
durumunda hekime haber verilmesi gerektiği anlatılır.
Antalya 2016
Gün içinde eller sık sık yıkanmalı :
Özellikle tuvalet öncesi ve sonrası,
Yemeklerden önce ve sonra mutlaka eller sabunla
yıkanmalı.
Nakil sonrasında,kullanılan ilaçlar nedeniyle özellikle ilk
6 ayda vücut direnci düşer.
Nakil öncesinde tüm adayların diş tedavilerini yaptırmış
olmaları ve ameliyatı takip eden ilk 6 aylık dönemde diş tedavisi
gereksinimini en aza indirgemelidirler.
Bu dönemde ağız ve diş sağlığı çok önemlidir.
Aspirin vb. kan sulandırıcıları kullanılmakta ise bu ilaçlar
diş tedavilerinden 1 hafta önce mutlaka kesilmelidir.
Basit bir nezle veya grip enfeksiyonu bile olsa bulaşıcı
hastalığı olan ziyaretçiler kabul edilmemeli.
Bu tip bir hastalığı olan kimseyle karşılaşma ihtimali
olan mekanlarda (ilk 3 ay içinde)mutlaka maske takılmalıdır.
4) Rejeksiyon Riski ve Belirtileri :
Nakil edilmiş böbreğin üzerinde ağrı , hassasiyet ve şişlik
olması
Ateş yükselmesi,
Tansiyon yükselmesi,
Hızla kilo alınması,
İdrar miktarının azalması,
Kanda üre, kreatinin düzeylerinin yükselmesi,
Halsizlik, İştahsızlık , Bulantı ve kusma gibi genel şikayetler
Tedaviye kısa bir süre için bile olsa ara verilmesi veya
ilaçların düzensiz kullanımı organ reddine yol açabilir
Antalya 2016
5) Evde Yapacağı takipleri:
HER GÜN
Ateş , Nabız ve Tansiyon (iki kez),
Günlük Adığı- Çıkardığı sıvı miktarı,
Kilo ölçümü,
Diyabet hastasıysanız Şeker ölçüm değerlerinin not defterine
kaydetmesi ve Poliklinik Kontrolüne giderken not defterini yanında
getirmesi söylenir.
Her şeyin iyi gitmesi durumunda takip sıklığı değişebilir.
Antalya 2016
6) Diyet
Nakil sonrasında diyetteki kısıtlamalar diyalize göre
azalacaktır.
Kullanılan ilaçlardan biri olan kortizon vücutta su ve
tuz tutulmasına yol açar, iştahı arttırır.
Bu nedenle nakil sonrasında kilo artışı sık görülür.
Bunu önlemek için bazı temel noktalara dikkat etmek
gerekir;
1- Yemekler az tuzlu olmalı
Antalya 2016
2- İştahı açacak ayrıntılı ve özenli sofralar hazırlanmamalı,
3- Öğünlerde kalorisi az olan sebzeler yemeye dikkat edilmeli,
4- Yemek sırasında su veya kalorisiz içecekler içilmelidir.
Böbrek Nakli sonrası kullanılan kortizonlu ilaçların ve
nakil ameliyatının vücutta protein yıkımını artırır. Bu sebeple
Proteinden zengin Diyet önerilir.
İlk 2 ay alkol yasaktır sonrası için Doktorunuza
danışınız.
Sigara içmek yasaktır. Sigara yalnız kalp ve akciğer
değil, tüm damar yapınıza zarar verir. Nakledilen Böbreğin
ömrünü kısaltır.
Böbrek Nakline Bağlı Diyabet :
Nakil sonrası kullanılan ilaçların yan etkilerinden bir tanesi kan
şekerinin yükselmesidir. Bu durum geçici ya da kalıcı olabilir.
İlaçlardaki değişiklikle de normale dönebilir. Bu sebeple şeker
yüksekliği olan hastaların hayatlarının sonuna kadar aşırı kilo
almamak ve düzenli diyet uygulamaya özen göstermesi gerekir.
Nakilden sonra yüksek doz kortizon ve immunsupresif ilaç
kulanımına bağlı gelişebilir.
Antalya 2016
Yaş, kilo alımı, ailede diyabet öyküsü aşırı şekerli gıda
tüketimi kan şekerinde yükselmelere neden olur.
Kortizonun azaltılması, diyet kan şekerinin normale
dönmesini sağlar.
Oral antidiyabetikler ya da insülin kullanmak gerekebilir.
Diyabet polikiliniğinde kontroller yapılmalıdır.
Antalya 2016
7) Egzersiz :
Mobilizasyonun öneminin anlatılması ,
Düzenli egzersiz ve yürüyüş yapması,
Yürüyüşün haftada en az 3 kez 30-40 dakika tempolu olması,
İlk 1 ay araba kullanmak yasak ,
3 ay sonra yüzme, tenis oynama ve bisiklete binebileceği ,
Egzersizlerin böbreğe yük bindirmeyecek şekilde olması
gerektiği anlatılmalı
Antalya 2016
8) Sosyal Yaşam :
İlk üç ay halka açık yerlere gitmemeli ,
3 ay sonra okula ya da işe başlayabileceği ,
Her yıl grip aşısı yaptırabileceği ,
3 ay sonra seyahat edebilmesi gerektiği anlatılmalı ,
5 kilogramın üzerinde ağırlık taşımaması ,
Böbrek hizasında beli sıkan kemerler takılmamalı
Kuş beslememesi ,
Evde çiçek yetiştirmemesi ,
Hayvan beslemenin önerilmediği ,
1 yıldan sonra eldiven kullanılarak bahçe ile uğraşabileceği ,
3 aydan sonra denize girebileceği ,
Tatile çıkmadan seyahat planlarını Doktoruna bildirmesi
gerektiği anlatılmalı
Antalya 2016
Kullanılan ilaçlar saçları etkileyebilir. Sandimmun ve
Kortizon vücutta tüy çıkartırken Prograf saç dökülmesine yol
açabilir.
Baş ve saçlı derinin yağlanmasını önlemek ve temiz
tutulmasını sağlamak için sıkça yıkanmalıdır.
Organ nakillerinden sonra kullanılan ilaçlara bağlı;
Şeker hastalığı,
Göz sorunları,
Kemik eklem ve kas sorunları görülebilir.
9) Cinsel Yaşamı ve Planlı Gebelik :
İlk 6 hafta cinsel ilişkide bulunulmamalı ,
Prezarvatifin en uygun korunma yöntemi olduğu ,
Hem kadın hem de erkek hastaların nakil sonrası çocuk sahibi
olabileceği ,
Böbrek Naklinden 2 yıl sonra hamile kalınabileceği gerektiği
anlatılmalı
Antalya 2016
10) Transplantasyon Ekibi İle İletişim
Herhangi bir değişiklik durumunda haber vereceği kişiler ve
telefonları ,
Hangi durumlarda sağlık kurumuna gelmesi gerektiğini ve
randevuları konusunda hastaya ve yakınlarına eğitim verilir.
Antalya 2016
TEŞEKKÜRLER