bİlİŞİm sİstemİ batirir da Çikarir da! hülya kÜÇÜkaras fethiye, 27 nisan 2012

BİLİŞİM SİSTEMİ

BATIRIR DA ÇIKARIR DA!

Hülya KÜÇÜKARAS

Fethiye, 27 Nisan 2012

BİLİŞİM SİSTEMİ BATIRIR DA ÇIKARIR DA…

GÜNDEM:

Birkaç Küçük Dilek

Bilişim Sistemini Anlamak

Bilişim Sistemi Yatırımı

Bilişimci Destek mi, Köstek mi?

ÖRNEK: İnternet Sitesi Kurmak, İşletmek

Başlarken… Bir Soru

Sistem, böyle çalışıyor!

Sistem, izin vermiyor!

SORU:

Bir uygulama aracı,

şirketlerin ve kişilerin yazgılarında

böylesine belirleyici olabilir mi?

Sistemi atlatmanın yolu yok

mu?

B İ L İ Ş İ M

BİLİŞİM: Bilginin akışkan, devingen yapısını belirtmek üzere “bilmek” sözcüğünden

türetilmiştir. Bilginin belli amaçlar için

toplanmasını,

iletilmesini,

işlenmesini,

saklanmasını,

bilgiyi veren ve alan kaynaklar arasındaki iletişimi,

ve bu işlevleri yerine getiren yöntemleri, aygıtları ve sistemleri,

yazılımları konu alan çalışma dalıdır.

değildir!..

Birkaç Küçük Dilek (1)

BİL G İ İ L E T İŞİM

Bilgi Toplumu

değil...

Bilişim Toplumu

Birkaç Küçük Dilek (2)

BİLİŞİM TOPLUMU: Gereksinimlerinin karşılanmasında ve sorunlarının çözülmesinde

“bilgi”yi kullanan, “bilgi” ile karar veren,

“bilgi”yi güncelleyip paylaşan

bu amaçlarla bilişim uygulamalarından yararlanan

toplum.

Bilginin,

iş yapma verimliliğini ve etkinliğini artırmak amacıyla,

tanımlanmış kurallar ve düzen içerisinde

elde edilmesi,

depolanması (biriktirilmesi),

iletilmesi (taşınması, dağıtılması),

kullanılmasını (sorgulanmasını, raporlanmasını)

sağlayan, bilgi ve iletişim teknolojilerinden

yararlanılarak geliştirilen sistemdir.

Birkaç Küçük Dilek (3)

BİLİŞİM SİSTEMİ:

1- Bilişim Sistemini

Anlamak

BİLİŞİM UYGULAMALARI

Bilişim Sistemini Anlamak

YASAL DÜZENLEMELER: MUHASEBE

SatınAlma

Stok Yönetimi

İŞLETİMSEL SİSTEMLER (İş Yönetimi Uygulamaları)

Yönetim Bilgi Sistemi

(YBS - MIS)

Müşteri İlişkileri Yönetimi

(CRM)

YÖNETİM DESTEK UYGULAMALARI

KARARDESTEKSİSTEMİ

Hizmetin/Üretimin

Planlanması,Gerçekleşmesi

OT/VT (Otomatik Tanıma/Veri Toplama) UYGULAMALARI

Cari Hesap ve Muhasebe Maliyet

Satış Bakım, Onarım

İnsan Kaynakları

Kararlar

Kurallar

Veriler

Bilgiler

Depo Yönetimi

Finans

Kurumsal Zekâ

(İş Zekâsı)

DONANIM VE İLETİŞİM AĞI

Uygulama Sunucuları

Kullanıcı Uçları

İletişim Ağı Birimleri

VERİTABANI YÖNETİM SİSTEMİ (VTYS)

E-Posta Sunucuları

VeritabanıSunucuları

“Web”Sunucuları

Bilişim Güvenliği

Bütünleşik Bilişim Sisteminin Kapsamı

UygulamaYazılımı

VeriTanımları

İş Süreçleriile

İş ve BilgiAkışı

Kuralları

Yönergeler(Prosedürler)

GörevTanımı

Bilişim TeknolojisiÜrünleri Uygulama

Bilişim Sistemi

Yasalar, Düzenlemeler,

Kalite Yönetim SistemleriOrtaklar

Uygulama Kuralları Sistem Tasarımı

DonanımAğ

VTYS

Bilişim Sisteminin Kapsama ve Etki Alanı

Alıcılar, Satıcılar

“Bilişim Sistemi” Derken Karşılaştığımız Kavramlar

Malzeme, DemirbaşYedek Parça

Hizmetler

STOK YÖNETİMİ

Hizmet Türleri Taşıma Yükleme/Boşaltma Bakım, Onarım (Teknik Servis) İnşaat, Tadilat Danışmanlık…

Özellikler Birim Boyut Paketleme En az/çok stok düzeyi

Satın Alma

Fiyatları

Satıcılar

(Tedarikçi)

Çizim/Resim Depolama Standartlar Çapraz Kodlar

Depo

Yönetimi

VERİ TANIMLARI: Stok Tanımları

UygulamaYazılımı

VeriTanımları

İş Süreçleriile

İş ve BilgiAkışı

Kuralları

Yönergeler(Prosedürler)

GörevTanımı

Bilişim TeknolojisiÜrünleri Uygulama

Bilişim Sistemi

Yasalar, Düzenlemeler,

Kalite Yönetim SistemleriOrtaklar

Uygulama Kuralları Sistem Tasarımı

DonanımAğ

VTYS

Bilişim Sisteminin Kapsama ve Etki Alanı

Alıcılar, Satıcılar

“Bilişim Sistemi” Derken Karşılaştığımız Kavramlar

İşlev

İşlem-1

İş Süreci-nSistem

Çözümleme

Sistem

Tasarımıİş Süreci-1

İşlem-n İşlem-1 İşlem-n

Girdi Çıktı Girdi Çıktı Girdi Çıktı Girdi Çıktı

1) Temel işlevler, temel iş süreçlerine bölünür.

2) Her bir iş sürecinin bilişim sistemiyle nasıl gerçekleştirileceği, hedeflenen iş yapma biçimi

göz önüne alınarak tartışılır.

3) Bir işlevin tamamı için bilişim sistemindeki iş ve bilgi akışı gereksinimi tanımlanır.

İŞ SÜREÇLERİ, İŞ VE BİLGİ AKIŞI

“Bilişim Sistemi” Derken Karşılaştığımız Kavramlar

Satın Alma İşlevi

İş Birimlerinden

İstek Toplama

Satın Alma Siparişinin

Verilmesi

Malzeme/Hizmet

Belirleme

Alınacak

Stok Kalemi

ve Miktarı

Satın Alma

Siparişi

Önödeme

(Avans)

Bildirimi

BoşSAİ

DoluSAİ

Toplam

SAİSAE Sipariş

GönderOnaylıSİpariş

Ödemeİsteği

ÖdemeEmri

1) Temel işlevler, temel iş süreçlerine bölünür.

2) Her bir iş sürecinin bilişim sistemiyle nasıl gerçekleştirileceği, hedeflenen iş yapma biçimi

göz önüne alınarak tartışılır.

3) Bir işlevin tamamı için bilişim sistemindeki iş ve bilgi akışı gereksinimi tanımlanır.

İŞ SÜREÇLERİ, İŞ VE BİLGİ AKIŞI: Satın Alma

“Bilişim Sistemi” Derken Karşılaştığımız Kavramlar

Hakedişler

Satın Alma

İstekleri

(SAİ)

1

Teklif Toplama ONAY

2

Fiyat Listeleri

3

4

Tedarikçiler

ONAY

E E

Nakit

Akışı

Cari

Hesap

(Ödeme)

Satın Alma

Siparişi (SAS)

Depo

Yönetimi

3

Teslim Alma

ve Kabul

3Depo

Yönetimi

İŞ SÜREÇLERİ, İŞ VE BİLGİ AKIŞI: Satın Alma

Tedarikçiler

UygulamaYazılımı

VeriTanımları

İş Süreçleriile

İş ve BilgiAkışı

Kuralları

Yönergeler(Prosedürler)

GörevTanımı

Bilişim TeknolojisiÜrünleri Uygulama

Bilişim Sistemi

Yasalar, Düzenlemeler,

Kalite Yönetim SistemleriOrtaklar

Uygulama Kuralları Sistem Tasarımı

DonanımAğ

VTYS

Bilişim Sisteminin Kapsama ve Etki Alanı

Alıcılar, Satıcılar

“Bilişim Sistemi” Derken Karşılaştığımız Kavramlar

KÂR Satış Geliri Satılan Malın/Hizmetin Maliyeti (SMM)

KÂR VE MALİYET İZLEME MODELİ

+ Ek Maliyet Edinim Maliyeti Satış

Faturası

+TaşımaMaliyeti

Dolaylı İşçilikMaliyeti

İşletme MalzemeleriMaliyeti+

Dağıtım anahtarıyla görevlere/işlere

dağıtım.

AlışFaturası

Hizmet AlımFaturası

Stok Değerleme

+MalzemeMaliyeti

Doğrudan İşçilikMaliyeti

AraçMaliyeti+

AmortismanAlış

FaturasıÜcretler

SatınAlma

Stok Yönetimi

İŞLETİMSEL SİSTEMLER (İş Yönetimi Uygulamaları)

Yönetim Bilgi Sistemi

(YBS - MIS)

Müşteri İlişkileri Yönetimi

(CRM)

YÖNETİM DESTEK UYGULAMALARI

KARARDESTEKSİSTEMİ

Hizmetin/Üretimin

Planlanması,Gerçekleşmesi

OT/VT (Otomatik Tanıma/Veri Toplama) UYGULAMALARI

Cari Hesap ve Muhasebe Maliyet

Satış Bakım, Onarım

İnsan Kaynakları

Kararlar

Kurallar

Veriler

Bilgiler

Depo Yönetimi

Finans

Kurumsal Zekâ

(İş Zekâsı)

DONANIM VE İLETİŞİM AĞI

Uygulama Sunucuları

Kullanıcı Uçları

İletişim Ağı Birimleri

VERİTABANI YÖNETİM SİSTEMİ (VTYS)

E-Posta Sunucuları

VeritabanıSunucuları

“Web”Sunucuları

Bilişim Güvenliği

Bütünleşik Bilişim Sisteminin Kapsamı

2- Bilişim Sistemi

Yatırımı

Eğer otomobiller bilgisayar yongaları (çipleri) kadar hızla gelişseydi,

bir Rolls Royce bugün saatte 1.6 milyon kilometre hızla gider,

uzunluğu da 1 milimetre olurdu.

(Al Gore, Ulusal İletişim ve Bilişim Altyapısı konuşması, 1994)

İnsanın İçindeki Sistem

Tüm insan yanlışları sabırsızlıktan,

amaca yönelik olanın zamansız kesintiye uğratılmasından

ve sözde sorunun sözde bir çitle çevrilmesinden doğar!

(Franz Kafka, “Aforizmalar”, 1920’ler)

Paket yazılımların uyarlanması ya da özel yazılımların geliştirilmesi çalışmaları,

bilişim sistemi geliştirme projesi olarak ele alınır ve proje gerçekleştirme yöntemi uygulanır.

Projeyi, bir proje takımı gerçekleştirir.

Çalışma aşamaları saptanır, her aşamanın çıktısı belgelenir ve proje takımının onayına sunulur.

ProjeHazırlıkları

Gereksinim Tanımlama

Uygulama Yazılımı Uyarlama ve

Geliştirme

Kurulum ve

Sınama

Kullanıcı Eğitimi

Gerçek

Uygulamaya

Geçiş

Veri Hazırlama, Veri Girişi ve Veri Aktarımı

Sistem Altyapısının

Kurulumu

Sistem Tasarımı

1 2 3 4 5 7

Yazılım Değerlendirme

ve Seçme

Yazılım Kullanım Kılavuzu

SistemTasarım Raporu

ProjeBaşlamaRaporu

Gereksinim Raporu

(Şartname)

6

8

Bilişim Sistemine Yatırım Yaparken: Doğru Yöntem

Gereksinim Tanımlama

Uygulama Yazılımı Uyarlama ve

Geliştirme

Kurulum (???) ve

Sınama

Gerçek

Uygulama

23 5

Yazılım Değerlendirme

ve Seçme

6

8

ProjeHazırlıkları

Gereksinim Tanımlama

Uygulama Yazılımı Uyarlama ve

Geliştirme

Kurulum ve

Sınama

Kullanıcı Eğitimi

Sistem Tasarımı

1 2 3 4 5 7

Yazılım Değerlendirme

ve Seçme

6

8

Gerçek

Uygulama

Bilişim Sistemine Yatırım Yaparken: Bize Uyarlanmış Yöntem

Bir Anı:

13. ÇUBUK

ProjeHazırlıkları

Gereksinim Tanımlama

Uygulama Yazılımı Uyarlama ve

Geliştirme

Kurulum ve

Sınama

Kullanıcı Eğitimi

Sistem Tasarımı

1 2 3 4 5 7

Yazılım Değerlendirme

ve Seçme

6

8

Gerçek

Uygulama

Şartnameler

Teknoloji açıklıyor;

işlevsel yapıyı,

beklenen işleyişi

anlat(a)mıyor.

Para ve Süre Pazarlığı

Sistemin etki alanı,

toplam sahip olma

maliyeti, yeterince

tanımlanamıyor.

Bilişim Sistemine Yatırım Yaparken: Yol Boyu Tuzak!

SÖZLEŞME ÖNERİLERİ

1- Yazılım ve hizmet KAPSAMINI ayrıntılı tanımlayın.

2- Yazılım/proje bedelini “ADAM/GÜN” üzerinden değil,

TOPLAM TUTAR üzerinden kesinleştirin.

* Proje Yöneticisi - - - - - 450 TL/Gün

* Yazılım Uzmanı - - - - - - 350 TL/Gün

* Destek Elemanı - - - - - - 250 TL/Gün

* Teknisyen - - - - - - - - - - 150 TL/Gün

3- PROJE PLANINI ve İŞİN SÜRESİNİ belirleyin.

4- HAKEDİŞ koşullarını ve ÖDEME DÜZENİNİ

proje planına bağlayın.

5- VERİ HAZIRLAMA işlerini ve görev bölüşümünü tanımlayın.

6- KESİN KABUL (İŞ BİTİŞ) koşullarını kesinleştirin.

7- Proje aşamalarında çalışacak KİŞİLERİ belirleyin.

8- BAKIM ANLAŞMASINI, proje bedeli üzerinden değil,

YAZILIM LİSANS TUTARI üzerinden yapın.

* Yıllık tutar, yazılım bedelinin %10-18’i kadardır.

ProjeHazırlıkları

Gereksinim Tanımlama

Uygulama Yazılımı Uyarlama ve

Geliştirme

Kurulum ve

Sınama

Kullanıcı Eğitimi

Sistem Tasarımı

1 2 3 4 5 7

Yazılım Değerlendirme

ve Seçme

6

8

Gerçek

Uygulama

Şartnameler

Teknoloji açıklıyor;

işlevsel yapıyı,

beklenen işleyişi

anlat(a)mıyor.

Para ve Süre Pazarlığı

Sistemin etki alanı,

toplam sahip olma

maliyeti, yeterince

tanımlanamıyor.

3K: Kavramlar, Kurallar, Kararlar

- Sistem geliştirmek “toplantı” yapmak mıdır?

- Yazılım dediğin, “çalışma biçimi” midir?

- Uygulama kurallarını kim belirler?

- Kararların sorumluluğunu kim üstlenir?

- Bilişimciler hangi dilde konuşur?

- Terimlerden hepimiz aynı şeyi mi anlıyoruz?

- “Küçük işleri” de sistem mi yapsın?

- Bir bilişim sistemi kaç rapor eder?

- Bir kullanıcı kaç raporla çalışır?

- “Performans” da ne ki?

Zaman kalmadı!

Çağırın şu bilgi

işlemciyi!

SORU: Projeyi yöneten kim?

Bilişim Sistemine Yatırım Yaparken: Yol Boyu Tuzak!

3- Bilişimci

Destek mi, Köstek mi?

Sorunların alabildiğine karmaşıklığı,

her türden uzmana (danışmana)

bir aldatmaca fırsatı verebilir.

(Server Tanilli,

“İnsanlığı Nasıl Bir Gelecek Bekliyor”, 2000)

Nasıl olmayacağını bilenler, nasıl olacağını bilenleri rahatsız etmesin!..

Bilişimci Destek, Köstek: Danışmanlık Üzerine…

Bilişimci Destek, Köstek: Danışmanlık ve Destek Alırken

DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ALIRKEN

Gerçekten konunun uzmanı olup olmadığını anlamak için referanslarını isteyin; referanslarla görüşün.

Daha önce yaptığı işleri araştırın.

Yapmak istediğinizi anlatın. Çözümünü, önerilerini sorun, sorun, sorun… Açıklamasını isteyin.

Yabancı sözcük kullanan, anlamadığınız şeyler söyleyen, kafanızı karıştıran danışmanla çalışmayın!

Size sağlayacağı hizmetleri, yapacağı işlerin yolunu yöntemini, teslim edeceği raporları/çıktıları açıkça

belirtmesini isteyin.

Danışmanlık Hizmetleri Sözleşmesi yapın.

DESTEK İSTERKEN, DESTEK ALIRKEN

Türkçe konuşmasını isteyin.

Saptadığı ya da öngördüğü sorunu, doyurucu biçimde açıklamasını isteyin.

Yapacaklarını sırayla anlatmasını isteyin.

İşi yaparken ya da yaptıktan sonra, neler yaptığını ayrıntısıyla açıklamasını isteyin.

Daha sonra başınıza gelebilecek olası sıkıntıları söylemesini isteyin.

SİSTEM ÇALIŞMIYOR, SİSTEM DURDU!

İletişim ağının yoğunluğundan ötürü yavaşlama olabilir. İletişim altyapısının hızı baştan dünülmeli.

Bellek yetersizliğinden kilitlenme olmuştur. Verimliliği yüksek, güçlü sistemlere yatırım yapın.

Veritabanına erişim yavaşladığından veriye ulaşılamıyordur. Kullanıcı sayısına uygun altyapı kurun.

Yazılım yanlışı vardır. Nitelikli ürün/hizmet edinme hakkınızı savunun!

SİSTEM BÖYLE YAPIYOR! SİSTEM DEĞİŞTİ!

Kullanıcı, neyi neden yaptığını bilmiyordur. Nitelikli hizmet edinme hakkınızı savunun! Kullanıcıyı eğitin.

Sistem güncellenmiş olabilir. Yenilikler devreye alınmadan önce onay verin.

Veriler bozulmuş, yitirilmiş olabilir. Sistem yenilense bile verilerini saklamak zorundalar. Kanmayın!

Bilişimci Destek, Köstek: Danışmanlık ve Destek Alırken

BİR DİLEK, BİR ÖNERİ

Bilgisayarda yaptığınız her şeyi

en az bir

dış ortama (CD, çubukbellek, taşınır disk)

YEDEKLEYİN!

Yedeklerden birini başka bir yerleşimde

(evde, işyerinde) bulundurun!

4- ÖRNEK:

İnternet (Bilgisunar) Sitesi

Kurmak, İşletmek

İletişim Ağının Yapısı

- iletişim kablolarıyla, telefon ağıyla ya da kablosuz iletişimle,

- gerektiğinde erişim birimlerinin ve yönlendiricilerin kullanılmasıyla

birbirlerine bağlanarak veri alışverişi yaptığı düzen.

İLETİŞİM AĞI: Çok sayıda bilgisayarın ve donanım biriminin,

Modem(Çevirge)

Erişim Birimi (Kablosuz)Uçbirimler

Sunucu

Ana Bilgisayar

YönlendiriciGüvenlikDuvarı

Geniş Alan Ağı

Yerel Alan Ağı

Wi-Fi

Yedek Bilgisayar

YedekSunucu

İletişim ağına bağlanan kullanıcı çevrimiçi (onlayn) olur, çoğunlukla gerçek zamanlı işlem yapar.

Omurga

IP

IP IP IP

IP

İletişim Ağının Yapısı

- iletişim kablolarıyla, telefon ağıyla ya da kablosuz iletişimle,

- gerektiğinde erişim birimlerinin ve yönlendiricilerin kullanılmasıyla

birbirlerine bağlanarak veri alışverişi yaptığı düzen.

İLETİŞİM AĞI: Çok sayıda bilgisayarın ve donanım biriminin,

Modem(Çevirge)

Erişim Birimi (Kablosuz)Uçbirimler

Sunucu

Ana Bilgisayar

YönlendiriciGüvenlikDuvarı

Geniş Alan Ağı

Yerel Alan Ağı

Wi-Fi

Yedek Bilgisayar

YedekSunucu

İletişim ağına bağlanan kullanıcı çevrimiçi (onlayn) olur, çoğunlukla gerçek zamanlı işlem yapar.

Omurga

IP

IP IP IP

IP

BULUT BİLİŞİM:

Verilerin uzak

bilgisayarlarda

tutulması hizmetleri.

İnternet (Bilgisunar) Nasıl Çalışır?

Alan Adı Sistemi (DNS)

İnternet Servis Sağlayıcı (İSS)

Örün (“web”)Sunucu

(İçerik Sağlayıcı)

Siteler,Veriler

2

Erişmek istenen sitenin adı İSS’ye

ulaşır.

İSS

Kullanıcı Ucu(Kullanıcı Hesabı,IP-İnternet Adresi)

IP

IP IP

IP

3

İSS, adı girilen sitenin adresini

(IP’sini)DNS’den öğrenir.

İSS, adresini öğrendiği

sunucuya erişir.

4

İSS, site içeriğini

okur.5

İSS, site içeriğini

tarayıcıya iletir.

6

IP

www.fto.org.tr1

Sitenin adı tarayıcıya girilir:

Bilgisunar Siteleri ve “WEB” (Örün)

www: “world wide web” – Dünya çapında örümcek ağı, örün… Bilgisunarda sunulan hizmetler kümesi.

Bir örün sayfasında birbirleriyle bağlantılı metinler yer alır.Buna, “üst metin” denir; sayfalar “html” (üst metin dili) ile geliştirilir. (Sağ tıkla “Kaynağı Göster” işlemi seçilip görülebilir.)

Örün tarayıcı (“browser”) bu dili çözerek sayfayı görüntüler.

Örün sayfaları, iletişim ağı üzerinde “http” (üst metin aktarma kuralı) kullanılarak taşınır/iletilir.

Bir örün sitesinin adresi tarayıcıya yazılırken hangi kurala göre iletileceği de belirtildiğinden

adreslerin başında “http://” öneki yer alır.

E-Posta Nasıl Çalışır?

10 20 30

40 50 …

Kavaklıdere - ANKARA Postanesi Posta Kutuları

PK. 20, KavaklıdereANKARA

İSS – ada.net.tr

hk

E-Posta Alanları

E-Posta Alanları

hk @ ada.net.tr

posta alanı adı

“adres” simgesi

İSS adı

İSS’de duran postaları kendi bilgisayarınıza

indirebilirsiniz…

E-İmza: Ağda ileti gönderen kişinin

kimliğini belirtmeninin yanı sıra iletinin

içeriğinin yolda değişmediğini

kanıtlar.

İnternet (Bilgisunar) Sitesi Kurma ve İşletme Seçenekleri

1

ODTÜ’ye başvurulup site

için alan adı alınır. (İSS-Yıllık Ödeme)

2İçerik ve görseller

için görüntü tasarımı yapılır.(İSS, grafiker)

3

İçerik ve görseller hazırlanıp yüklenir. Site yayına açılır.(İSS-Barındırma)

Veri Dosyası

2

Sistemden alınan veri dosyası

siteye yüklenir.

Sitenin yazılımı, sistemden alıp yayımlar ya da sistem siteye

yükler.

1

Stok, Cari Hesap, Muhasebe

4Güncel şirket bilgileri siteye

yüklenir.

- - - - - - - - -- - - - - - - - -

3

Kullanıcı, verileri sitede bilgilerin

yayımlandığı sayfaya girer/yazar.

Muhasebe Kayıtları

Sistem İnsan

Dünyayı kurtaracak sır:

SIKILMAYI KABULLENMEK!

(Fransız filmi “9.99 Frank”, 2010)

Bitirirken…