antibiotics) - crrubiology.crru.ac.th/biology/images/pdf/microeco/microeco... · 2018. 3. 30. ·...

3/30/2018

1

สารปฏชวนะ วา แอนไทไบโอตก หรอ แอนตไบโอตก (Antibiotics) เปนค าทมาจากภาษากรก หมายถง สารตานสงมชวต (Anti หมายถง ตอตาน Bios หมายถง ชวต) สงมชวตในทนคอ จลชพ หรอสงมชวตขนาดเลกๆ ดงนน สารปฏชวนะ กคอ สารยบย ง ฆา และ/หรอ ตาน จลชพซงโดยทวไปมกเปนเชอแบคทเรย บางคนจงเรยกวา สารตานแบคทเรย (แอนตแบคทเรยล /Antibacterial) แตยงอาจครอบคลมถงเชอไวรสบางชนด และเชอราบางชนดไดดวย

3/30/2018

2

3/30/2018

3

3/30/2018

4

3/30/2018

5

3/30/2018

6

3/30/2018

7

Chloramphenicol

3/30/2018

8

3/30/2018

9

3/30/2018

10

ยาตานเชอรายาตานเชอรา (Antifungal drug หรอ Antifungal

medication หรอ Antifungal agent) เปนยาทใชรกษาหรอใชปองกนอาการตางๆทเกดจากการตดเชอรา โดยตวยาจะออกฤทธยบย งการแบงตวของเชอรา (Fungistatic) หรอมฤทธฆาเชอรา/ยาฆาเชอรา (Fungicidal)

ยาตานเชอราแบงตามโครงสรางทางเคมทใชประโยชนในการรกษาเปนประเภท/ชนด/กลม ตาง ๆ ดงน

ก. ยาตานเชอรากลมทออกฤทธทวรางกาย (Systemic antifungal drugs): ใชรกษาการตดเชอราทอวยวะภายในรางกายเชน ปอด ตบ เชอราทผวหนงตน ๆ แตเปนทวรางกาย รกษาเชอราทไมตอบสนองตอการใชยาทา และรกษาโรคตดเชอราในผปวยทมภมคมกนตานทานโรคบกพรอง หรอมความผดปกตอนๆทมผลท าใหเชอรามการแพรกระจายไปหลายอวยวะ ซงไดแกยากลม/ชนดตาง ๆ ดงน

3/30/2018

11

- ยากลมพอลอน (Polyenes) เชน ยาแอมโฟเทอรซน บ (Amphotericin B)- ยากลมเอโซล (Azoles) เชน ยาไอทราโคนาโซล (Itraconazole), ฟลโคนาโซล (Fluco nazole), คโตโคนาโซล (Ketoconazole), โพซาโคนาโซล (Posaconazole), โวรโคนาโซล (Voriconazole)

- ยากลมอลลลเอมน (Allylamine) เชน ยาเทอรบนาฟน (Terbinafine)- ยากลมแอคไคโนแคนดน (Echinocandin) เชน ยาไมคาฟนจน (Micafungin), แอนดลาฟนจน (Anidulafungin), แคสโปฟนจน (Caspofungin)

- ยากลมทโครงสรางคลายสารไพรมดน/สารเคมชนดหนง (Pyrimidine analogues) เชนยาฟลไซโทซน (Flucytosine)

- ยาอน ๆ เชน ยากรซโอฟลวน (Griseofulvin)

ฟลโคนาโซล (Fluconazole) เปนยาตานเชอราทวงการแพทยน ามาใชทงในวตถประสงคเชงปองกนและรกษา โดยครอบคลมการตดเชอราจากเชอรา Candida เกลอน การตดเชอราในสมอง รวมไปจนถงกลมเชอราทมกเกดกบผปวยดวยโรคเอดส (AIDS)

3/30/2018

12

ข. ยาตานเชอราทใชภายนอก (Topical antifungal drugs): เปนยาทใชทาภายนอกเพอรกษาโรคตดเชอราทผวหนงชนตนๆหรอผวหนงชนนอก ผม ขน และเลบ ไดแก

- ยากลมพอลอน (Polyenes) เชน ยาไนสแตตน (Nystatin)- ยากลมเอโซล (Azoles) เชน ยาโคลไตรมาโซล (Clotrimazole), ไมโคนาโซล (Micona zole), อโคนาโซล (Econazole), ไอโซโคนาโซล (Isoconazole), คโตโคนาโซล (Keto conazole)

- ยากลมอลลลเอมน (Allylamine) เชน ยาเทอรบนาฟน (Terbinafine), แนฟทฟน (Nafti fine)

- ยากลมกลมไทโอคารบาเมท (Thiocarbamate) เชน ยาโทลนาฟเตท (Tolnaftate)

- ยากลมไฮดรอกซไพรโดน (Hydroxypyridone) เชน ยาไซโคลไพรอกโอลามน (Ciclopirox Olamine)

- ยากลมมอรโฟลาย (Morpholine) เชน ยาอะมอรโรลฟน (Amorolfine)- ยาอนๆเชน อนดไซลนก แอซด (Undecylenic acid), ยาขผงวทฟลด (Whitfield ointment) ซงประกอบไปดวยตวยา 2 ชนดคอ กรดเบนโซอก (Benzoic acid) และกรดซาลซลก (Salicylic acid)

3/30/2018

13

ยาคโตโคนาโซล มสรรพคณใชรกษาโรคเชอราทางผวหนงเชน กลาก (Tinea) เกลอน (Pityriasis versicolor) เชอราในชองคลอด (Vaginal candidiasis)

ผลของการใชยาปฏชวนะตดตอกนในระยะยาวการใชยาปฏชวนะตองใชใหเหมาะสมและตรงกบชนดของ

โรคทจะรกษา การไดรบยาไมครบตามปรมาณและในขนาดทเหมาะสม สงผลเสยโดยตรงคอ อาการของโรคไมดขน แตการใชยาปฏชวนะนานเกนไปหรอใชมากเกนไปกมผลเสย ดงนนการเลอกใชยาปฏชวนะควรตองอยในการควบคมดแลของแพทยหรอขอค าแนะน าจากเภสชกรกอนใชเสมอ

ผลเสยจากใชยาปฏชวนะนานๆหรอพร าเพรอ ทพบบอยคอ

3/30/2018

14

- เชอโรคมพฒนาการตอตานยาปฏชวนะ สงผลใหเกดภาวะดอยา (เชอดอยา)- เกดการกดภมคมกนตานทานโรคของรางกายทมตามธรรมชาต ท าใหรางกายออนแอลง ไมสามารถตานทานเชอโรคไดดวยภมคมกนของตวเอง ซงมกพบภาวะกดภมคมกนกบการใชยาปฏชวนะมากเกนไปในเดก- เกดการท าลายจลนทรยทมประโยชน ซงอาศยอยในทางเดนอาหาร สงผลใหการสราง และ/หรอ การดดซมวตามนบางกลมสญเสยไป เชน วตามน เค เปนตน- ไดรบผลอนไมพงประสงค (ผลขางเคยง) ของการใชยา เชน ทองเสย ผนคน ลมพษ และ โรคหด- รบกวนการท างานของยากลมอน (ปฏกรยาระหวางยา) เชน การใชยาปฏชวนะบางกลมพรอมกบยาเมดคมก าเนด จะท าใหฤทธในการคมก าเนดลดลง จนอาจเกดการตงครรภตามมาได

การพฒนาการดอยาตอสารปฏชวนะ

การดอยา เปนกระบวนการทจลนทรยจะทนทานตอสภาพแวดลอมใหมซงอาจเนองจากมปจจยบางอยางในตวจลนทรยเองหรออาจเกดภายหลง การดอสารปฏชวนะยงอาจเกดจาก

1. การยบย งแบบมตวแกงแยงระหวางเมแทบอไลตทจ าเปน และตวยาทมโครงสรางคลายเมแทบอไลต (metabolic analog)

2. การเปลยนแปลงทางวถเมแทบอลซม (metabolic pathway) ทจะหลกเลยงขนตอนทถกยบย งดวยยา

3. การสรางเอนไซมทเปลยนแปลงไปทท างานไดในเซลล แตไมถกท าลายไดดวยตวยา

3/30/2018

15

4. การสงเคราะหเอนไซมมากเกนกวาทจะถกท าลายดวย ตวยาหรอสารปฏชวนะ

5. ตวยาไมสามารถแทรกซมเขาไปในเซลล เนองจากเกดการเปลยนแปลงเยอหมเซลล

6. เกดการเปลยนแปลงโครงสรางโปรตนของไรโบโซม

การลดปญหาการดอยา1. หลกเลยงการใชสารปฏชวนะทไมมผลในการรกษา2. ใชสารปฏชวนะทถกตองกบโรค ในขนาดทเหมาะสมเพอ

รกษาโรคตดเชอใหหายโดยเรว3. ใชสารปฏชวนะหลายขนานรวมกน เพอใหผลสงสดใน

การรกษา4. เปลยนใชสารปฏชวนะชนดอนเมอจลนทรยมแนวโนมท

จะดอยาตวเดม

3/30/2018

16

ฟารมหมแหลงระบาด “ยนดอยา” สายพนธใหม

“โคลสตน” (Colistin) วงการแพทยทวโลกก าลงกลววาจะกลายเปนตวปญหาท าใหเชอดอยาแพรกระจายอยางรนแรง ชวงป 2558 มวจยจากจนพบการดอยา โคลสตนในฟารมหมชนดขามสายพนธได (horizontal gene transfer) หรอทเรยกวา เอมซอาร-วน (MCR-1 gene) เปนครงแรกของโลก สรางความตนตกใจมากพอสมควร เมอศกษาหาสารพนธกรรมดอยาโคลสตนทงในคนและสตวท าใหพบวามการสงสายพนธกรรมหรอเชอดอยาขามจากสตวมาคน และจากคนไปสตวรวมทงสตวเลยงดวย

ความไวของเชอจลนทรยตอยารกษาโรค

1. เจอจางในหลอดแกว (tube-dilution technique) สามารถหาปรมาณยาทนอยทสดทจะหามการเจรญของเชอในหลอดแกว ซงปรมาณทนอยทสดนเรยกวา ความเขมขนทนอยทสดทยบย งเชอได (MIC, minimal inhibitory concentration)

3/30/2018

17

Minimal inhibitory concentration

3/30/2018

18

2. ท าในจานเพาะเชอ (paper-disk plate technique) เปนเทคนคทใชมากทสดเพอหาความไวของเชอตอยารกษาโรค กระดาษซบทตดเปนแผนกลมเลกๆ ทชบตวยาททราบปรมาณจะน ามาวางบนผวอาหารทเลยงเชอไว หลงจากนบเชอแลวจะเกดบรเวณใส (inhibition zone) รอบๆ กระดาษซบทม ตวยา

Paper-disk plate technique

3/30/2018

19

Paper-disk plate technique

Cork Borer Set

Agar well diffusion method

3/30/2018

20

การใชสารปฏชวนะในดานอนๆ นอกจากทางการแพทย

สารปฏชวนะอาจใชเปนตวเรงการเจรญในสตวปก เตมออรโอไมซน เทอราไมซน หรอเพนซลลนใหเปด ไก หรอสตวปกกนในอตราสวน 5-20 กรมตออาหาร 1 ตน จะชวยใหอตราการเจรญของสตวในวยรนเพมขนอยางนอย 10% และอาจมากถง 50%

ยารกษาโรคทตอตานไวรสสารปฏชวนะทไดกลาวมาแลวไมมประสทธภาพใน

การรกษาโรคจากไวรส เนองจาก ไวรสเปนปรสตภายในเซลล ยารกษาโรคทจะท าลายไวรส จงตองผานเขาสเซลลของโฮสตดวย และยานตองไมเปนพษตอเซลลโฮสตในขณะทไปยบย งไวรส

3/30/2018

21

ยารกษาโรคทใชรกษาโรคจากไวรสทรจกกน คอ อนเตอรเฟยรอน (Interferon) อนเตอรเฟยรอนเปนสาร ไกลโคโปรตนขนาดเลก ม 2 ชนด คอ อนเตอรเฟยรอนจากเมดเลอดขาว และจากไฟโบรบลาสต (fibroblast) เซลลทไดรบสารอนเตอรเฟยรอนจะสามารถตอตานกบไวรสได

3/30/2018

22

3/30/2018

23

อะไซโครกวาโนซน (acycloguanosine) เปนตวยาคลาย นวคลโอไซด (nucleoside analog) ทใชรกษาโรคจากเฮอรพสไวรส (herpes virus) ในสตว กลไกของสารนปรากฏวาไปยบย งการใชนวคลโอไทด

อะแมนตานน (amantadine) เปนสารประกอบทมน าหนกโมเลกลต า มประสทธภาพสงมากในการตอตานกบไวรสไขหวดใหญเอ (influenza A virus) แตไมมประสทธภาพตอตานไวรสไขหวดใหญบ (influenza B) กลไกการท างานของสารตวนโดยรบกวนการถอดเปลอกโปรตน (uncoating)

Herpes simplex virus

3/30/2018

24

ยาทใชรกษาโรคตดเชอ HIV แบงอกเปนกลมใหญๆได 3 กลมคอ

1. Nucleoside reverse transcriptase inhibitors (NRTIs) ไดแกยา ZDV, D4T, DDC, DDI, 3TC

2. Protease inhibitors (PIs) ไดแกยา nelfinavir, saquinavir, ritonavir, nelfinavir

3. Non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors (NNRTIs)ไดแกยา nevirapine, delavirdine

สตรยาทนยมใชคอยาในกลม NRTIs 2ชนดรวมกบยาในกลม PIs หนงชนดเนองจากสตรนจะท าใหเชอแบงตวลดลง และดอตอยาลดลง การกนยาควรจะกนยาวนเดยวกน

3/30/2018

25

สตรยาทนยมใชกนในการรกษาครงแรก (ผปวยไมเคยไดรบยาตานไวรสเอดส)โดยเลอกยาตวตวหนงในแตละ column

Column A Column B

•Indinavir

• Nelfinavir

•Ritonavir

•Saquinavir-SGC (soft gel capsule)

•Ritonavir + Saquinavir SGC or HGC

(hard gel capsule)

•Efavirenz

•ZDV + ddI

•d4T + ddI

•ZDV + ddC

•ZDV + 3TC

• d4T + 3TC