alevlenme reaksiyonu,hipersensivite anaflaksi,ekstravazasyon · spesifik antidot verilmesi...

CANAN KESKİN GEMİCİ

Alevlenme Reaksiyonu,Hipersensivite Anaflaksi,Ekstravazasyon

Alevlenme ReaksiyonuGenellikle antrasiklin ve nitrojen mustard uygulamalarında

görülen lokal alerjik bir reaksiyondur.

Ven boyunca kaşıntı ve kırmızı lekeler ile ortaya çıkar ve 30-60 dakika arasında kaybolur.

Bazı sitostatik ilaçlar damar dışına infiltre olmadığı halde damarda kızarıklık reaksiyonuna neden olabilir.

Bu durum ekstravazasyonla karıştırılabilmektedir.

Allerji terimleri

Antijen: Vücuda dışarıdan giren ve antikor oluşmasına neden olan yabancı madde.

Antikor: Antijenlere karşı vücutta üretilen kan proteinleridir. Hastalıklara karşı geçici ve kalıcı bağışıklığı sağlarlar.

Alerji: Vücudun bazı maddelere karşı duyarlılığıdır.

Alerjik : Alerji ile ilgili, alerjik reaksiyon.

Allergen : Alerjiye neden olan etken

Hipersensivite

Bağışıklık sistemimiz, verilen kemoterapötik ya da biyoterapötik ilacı bir antijen olarak tanımlayıp, bu ilaca karşı antikor üretir.

Aynı zamanda T hücreleri ve makrofajlar duyarlı hale gelir ve kompleman sistemi de aktive olabilir

Kaşıntı gibi lokal bir reaksiyondan, sistemik şoka kadar değişik durumlar meydana gelebilir.

Saniyeler içinde gelişebildiği ve önlem alınmadığında hayatı tehdit edici olablir.

hemşirenin hipersensitivite ve anaflaktik reaksiyonun kontrolüne yönelik bilgi sahibi olması önemlidir.

Hipersensitivite reaksiyonlarında korunma ve kontrolüne yönelik

yapılması gerekenler

a) Her uygulama öncesi yaşam bulgularının kontrolü ve kaydı yapılmalı.

b) Hastanın alerji öyküsünün değerlendirilmesi.

c) Doktor isteminde belirtilen, premedikasyon(dipenhidramine, cimetidine ve/veya kortikosteroid) uygulanır.

d) Acil ilaç ve malzemelerin kullanıma hazır olduğundan emin olunması

Hipersensitivite reaksiyonlarında korunma ve kontrolüne yönelik

yapılması gerekenler

e) İlaç uygulama öncesinde acil ilaç prosedürlerine yönelik bir istem sağlanmalıdır. Hipersensitivite kontrolünde yazılı istem olması önerilir.

f) Hipersensitivite belirtileri ve bu belirtiler geliştiğinde bildirmesinin önemi hastaya söylenir.

Hipersensitivite reaksiyonlarında korunma ve kontrolüne yönelik

yapılması gerekenler

g) Her bir tedavi öncesi hipersensitiviteye ilişkin kayıtlar değerlendirilir

Hipersensitivite reaksiyonları tekrarlayan dozlarda meydana gelebilir.Örneğin: Carboplatin

uygulamalarında daha sonraki uygulamalarda hipersensitivite riski artar.

h)Lokal ya da sistemik reaksiyonlar ilk 30 dakika içinde meydana gelir.

Hipersensitivite riski olan ajanlarda başlangıçta yavaş infüzyon yapılır ve infüzyon sırasında hipersensitivite belirti ve bulguları izlenir.

Anaflaksi

Aniden ortaya çıkan,

vücudu etkileyen,

kısa sürede ölümle de sonuçlanabilen,

şiddetli antijen-antikor tepkimesidir.

Anaflaksi belirtileri

a) Ajitasyon,

b) Göğüste sıkışma hissi,

c) Nefes darlığı (wheezing le birlikte olabilir ya da olmayabilir)

d) Hipotansiyon,

e) Ürtiker ya da döküntü,

f) Lokal ya da genel kaşıntı,

g) Göz çevresinde ya da yüzde ödem,

h) Göz kararması ya da baş dönmes,i

i) Abdominal kramp, ishal, bulantı ve kusma.

Anaflakside Acil Yaklaşımlar

a) Hemen infüzyon durdurulur.

b) Serum fizyolojik takılır.

c)Solunum yolu açıklığı sağlanır.

d) Hasta yalnız bırakılmaz. Hemen doktora haber verilir.

e) Hastanın durumu düzelene dek: her 2 dakikada bir, durumu düzeldikten sonra ilk 30 dakika için her 5 dakikada bir ve sonrasında her 15 dakikada bir yaşam bulguları değerlendirilir. .

Ödemin artıp artmadığı değerlendirilir,oksijen verilir.

f) Gerektiğinde kardiyopulmoner resüsitasyon için hazırlık

yapılır.

g) Doktor istemi ile acil ilaçlar uygulanır.

h) Hastaya ve ailesine psikolojik destek sağlanmalı.

ı) Bütün girişim ve değerlendirmeler kaydedilir.

i) Anaflaksi semptomları ilk girişimden birkaç saat sonra tekrarlayabilir.

Anaflakside Acil Yaklaşımlar

EKSTRAVAZASYON

İlacın istemsiz olarak,perivasküler ve subkütan dokuya verilmesi ya da sızmasıdır.

Erken bir komplikasyon olmasına karşın,geç dönemde de devam etmektedir.

Ağrı, kızarıklık ve şişlik ortaya çıkar.

Bir kaç gün içerisinde de, lokal nekroz ve ülser gelişebilir.

Bül oluşumu ya da doku zedelenmesine neden olurlar.

Vezikan ilaçlar

İRİTAN İLAÇLAR

Ekstravazasyon gelişince ya da gelişmeden

de damar duvarında iritasyon yaparak,

yanma ve ağrı hissi yaratır.

Nekroz oluşturmadan, flebite kadar

gidebilen, inflamasyona neden olurlar.

Ekstravazasyon Görülme Sıklığı

Çocuklarda % 11

Yetişkinlerde % 22

Kemoterapiye bağlı istenmeyen etkiler arasında

ekstravazasyon %0.5-6

1/3 ü cerrahi müdahale gerektirmektedir.

Ekstravazasyon Görülme Sıklığı

Deneyimli onkoloji hemşireleri tarafından yapılan, kemoterapi uygulamalarında:

% 0.1

Genel hastane ortamlarında:% 2-5

İmplante portlarda %6.4

Hastaya ait kişisel özellikler

İlaçlarla ilgili faktörler

Tıbbi uygulamalara bağlı faktörler

Damar yolu ile ilgili anatomik özellikler

Mekanik nedenler

Risk Faktörleri

Frajil damarlar

Küçük çaplı venler

Çok sayıda venöz girişim

Yaygın vasküler hastalık

Proksimal venlerde tromboz

Çocuk ya da yaşlı hasta

Nöropatik duyusal bozukluk

Hastaya Ait Risk Faktörleri

İlaçların vezikan potansiyeli,

Konsantrasyonu,

Ozmolaritesi,

pH’sı

Uygulama süresidir.

İlaçla İlgili Risk Faktörler

Tıbbı uygulamalara bağlı faktörler

Eğitim ve deneyim yetersizliği,

Hastanın ağrıya karşı reaksiyonunun bilinmemesi,

Geceleri infüzyon takibinde yetersizlik,

Personelin yorgun olması,

Uygulama tekniği ile ilişkili etkenler.

Klinik Bulgular

Enjeksiyon yerinde ağrı, yanma ya da batma

şişlik, kızarıklık ve duyarlılık .

Doku hasarının genişliği:

Ekstravaze olan ilacın hacmi, miktarı ,özelliği ile doğrudan ilişkilidir

Ekstravazasyon Geliştiğinde

Yanma ya da batma tarzında his

Selülit, şişlik, nadiren de eritem veya hareket kısıtlılığı

Ağrının artması

Yara sahasının sklerozu

Ülserasyon görülmesi

Tendonlar ve nörovasküler yapılar açıkta olabilir.

ülserler enfekte olur.

Ülserinlerin iyileşmesi 6 ay sürebilir.

Bu dönemde çocuklar da ağrı kontraktürler ve hareket

kısıtlılığı görülür.

Ekstravazasyon Geliştiğinde

Ekstavazasyonun İyileşmesini Geciktiren Nedenler

Lökopeni,

İmmün yanıtın bozulması

Kemoterapinin devam etmesi

Geniş nekroz

lokal kan akımının yetersizliği

Spesifik Tedavi Yaklaşımları

ilaca özgü topikal tedavi yaklaşımları

Soğuk uygulama,

Sıcak uygulama,

Dimetilsülfoksit (DMSO) uygulaması,

Hiyalüronidaz uygulaması,

Kortikosteroid uygulaması

Genel Tedavi Yaklaşımları

Enjeksiyon ya da infüzyon hemen durdurulur.

Kanül yerinde tutulur, steril eldiven giyilir.

ilaç geri çekilmeye çalışılmalıdır.

İlaç aspire edilirken, kanül çıkarılmalıdır.

Ekstremite elevasyona alınıp immobilize edilmelidir (2 gün kadar devam edilebilir).

Genel Tedavi Yaklaşımlar

Spesifik antidot verilmesi düşünülebilir.(Dimetilsülfoksit (DMSO)HiyalüronidazKortikosteroid)

Sahaya kesinlikle alkol sürülmez.

Enfeksiyondan korumak için saha hafifçe kapatılabilir.

Rahatlatıcı analjezik, sedatif veya anksiyolitik gibi oral ilaçlar önerilebilir.

Genel Tedavi Yaklaşımları

Ekstravazasyon ile ilgili bilgilerkaydedilmeli,

Aile ve hastaya bilgi verilip önerilerde bulunulmalı,

Düzenli kontroller planlanmalı,

İlk 24 saat içinde hasta mutlaka yenidendeğerlendirilmelidir.

Topikal Soğuk Uygulama

Topikal Soğuk Uygulama

Daunomisin doksorubisin (adriamisin)

Epirubisin gibi antrasiklinler,

Sisplatin,

Aktinomisin-D

Mitomisin-C’

Vazokontriksiyon etkisi ile vezikantın,subcutan dokulara

emilimini ve metabolik aktivitesini azalttığı

düşünülmektedir.

Soğuk Uygulama

Standart bir öneri olmayıp,1-3 gün süre ile uygulanabilir.

Buzdolabında +2-8C’de tutulmuş su kabı veya paketleri ile

yapılır,

Sahaya önce:1 saat

sonrasında 72 saat süresince,4 kez ,15-20 dakika süreyle

yapılabilir.

Saha ıslatılmaz.

Vinka alkaloidlerinde soğuk uygulama,ilacın toksisitesini

artırdığı için uygulanmaz!!!!

Sıcak Uygulama

Topikal Sıcak Uygulama

Yalnızca vinka alkoloidleri içindir.(vinkristine, vinblastin)

İlacın antidotu gibi etki yapar.

Vinka alkaloidlerine bağlı ekstravazasyonda:

vazodilatasyon yaparak lokal kan akımını artırır.İacın bölgeden absorpsiyonu ve uzaklaşmasını

sağlayıp,ilacın lokal konsantrasyonunu azaltır.

Topikal Sıcak Uygulama

Standart bir öneri olmayıp 1-3 gün süre ile uygulanabilir.

Sahaya önce:1 saat sürekli

sonrasında 72 saat süresince,günde 4 kez ,15-20 dakika

süreyle uygulama yapılabilir.

Ekstravazasyon bölgesi ıslatılmaz.

Cerrahi Tedavi Yaklaşımları

Bir çok hasta, tıbbi yaklaşımlar ile tedavi edilebilir.

Plastik cerrahi konsültasyonu özellikle, vezikan bir ilacın ekstravazasyonunda ya da tıbbi tedaviye rağmen, iyileşme

görülmüyorsa yapılmalıdır.

Cerrahi girişim endikasyonları:Medikal tedaviye yanıt vermeyen, Kalıcı lokal ağrı, Ciddi ya da genişleyen ekstravazasyon, Ülser oluşumu.

Genellikle debridman, deri ile greftleme yapılır. Özellikle kontraktür ve fonksiyon kayıplarında rekonstrüktif

cerrahi girişimler gerekebilir.

Doxorubisin sonrası cerrahi eksizyon

Korunma ve Önlemler

Kemoterapi uygulamalarının deneyimli kişiler tarafından yapılması,

Kemoterapi uygulamalarında acele edilmemesi,

Ekstravazasyon konusunda hasta ve yakınlarını bilgilendirilmesi,

İlaç uygulanırken doğru pozisyon verilmesi,

Korunma Ve Önlemler

Öncelik sırası önkol,elin sırtı ya da bilek ve en son olarakta antekübital venler olmalıdır

.Elin sırtı ya da bileklerde deri altı yağ dokusu az

olduğundan, takılırsa da sık izlenmeli.

Eklemler, hayati sinir ve tendonların yakınına, ilaç vermekten kaçınmalı.

Alt ekstremiteye kemoterapi uygulamamalı.(flebit,hareket kısıtlılığı)

Kullanılmış venlere uygulamaktan kaçınmalı.(Radyoterapi )

Korunma Ve Önlemler

İğne giriş yerini gözlem amacıyla, şeffaf bant kullanmak önemlidir.

Ilık kompres uygulamak,ekstremiteyi aşağı sarkıtmakel topunu sıkar gibi eli açıp kapamaksıcak içecekler içilmesigiriş işlemini kolaylaştırmak için yapılacak

uygulamalardır.

Damar girişimi yapan , ilaç uygulayan,takip eden kişi aynı olmalıdır.

Korunma Ve Önlemler

Personele hizmet içi eğitim yapılmalı.

Özellikle,uzun süreli ve infüzyon kemoterapi uygulamalarında,kalıcı port kateter kullanımı önerilmeli.

İlaç uygulamadan önce, damar yolu kontrol edilmeli.

İlaç uygulanırken basıç yapılmamalı.

Damar yolu açarken intraketler tercih edilmeli.

Korunma Ve Önlemler

Tedavi malzemelerinin,kolay ulaşılabilecek şekilde,eksiksiz olarak hazır bulundurulmalı.

Ekstravazasyon geliştiğinde,özel formlara kaydedilmeli,

Hastanın düzenli ve planlı olarak yakın izlenmesi önemlidir.

Port Ekstravazasyonu

Portlar da ekstravazasyon riski %3 tür.

Periferal esktravazasyonlar kadar yüksek değildir.

Ancak,portlarda ekstravazasyon sonucu,çok ciddi komplikasyonlar gelişebilmektedir.

Portta Ekstravazasyon

Nedenleri

İğnenin uygun yere,uygun şekilde takılamaması.

Trombüs ya da fibrin oluşması.(Heparinizasyonun uyğun dozda yapılmamış olması)

Kateterin yerinden ayrılması.

Kateter kırılması.

Kateterin sternuma sıkışması.

Ekstravazasyonun Önlenmesi

Kemoterapi ilaçlarının,yalnız geriye kan dönüşü olduğu zaman uygulamalı.

Portlarda, ekstravazasyon nedenlerinin bilinmesi ve riskin aza indirilmesi.

İğnenin,yerinde olduğundan emin olduktan sonra,ilaç uygulaması

Port Ekstravazasyonunda Yapılması Gereken İşlemler

Kemoterapi ilacının verilmesini durdurmak.

Portta kalan ilacı,aspire etmek.

Periferik ekstravazasyon için önerilen uygulamaları yapmak.

Port çevresinde ağrı ve ilerleyen bir ülserasyon mevcutsa, plastik cerrahi konsültasyonu istemek.

Hasta-Aile Bilgilendirmesi

Ekstravazasyon Kayıtı

Teşekkürler

Ordu/Perşembe

Vinkristin, vinblastin ve vindesin gibi vinka

alkaloidleri ekstravazasyonunda, bağ

dokusundaki hiyalüronik asidin enzimatik

yıkımına neden olur.

Ekstravaze olan ilacın dokudan emilimini

hızlandırır.

Vinka alkaloidleri için sıcak uygulamayla

beraber kullanılabilir,

Hiyalüronidaz

Hiyalüronidaz Erişkinlerde önerilen uygulamada

şekilleri:Genellikle 150 IU (=1 ml) cilt altına

etkilenen alanın çevresinden merkezine doğru

olacak şekilde enjekte edilir.

Bir diğer uygulama şekli; 250 IU ilaç 6 ml %

0.9’luk NaCl ile sulandırılır, ekstravazasyona

neden olan damar içine uygulanır, ya da 250 IU

cilt altına ektravaze olan alana 6 faklı yerden

uygulanır. (Maksimum doz 1500 U’dir).

Dimetil Sülfoksit (Dmso Sisplatin, Aktinomisin-D, Doksorubisin, Daunomisin

Epirubisinvazodilatasyon sağlar, çözünürlüğü ve doku geçirgenliğini artırarak ilacın sistemik dağılımını hızlandırır.

Antiinflamatuar ve radikal temizlemede etkisi vardır.

Vezikan ilaçlar için topikal soğuk uygulama ile beraber çok etkilidir.

Yan etkisi az olup kolay uygulanabilen, çok etkili bir önlemdir.

Genellikle 7 gün süreyle lezyon bölgesine, basınç uygulanmadan, steril spanç ile %99’luk DMSO 8 saatte bir uygulanır,

Kapama yapılmaz, hava ile kendi kurur. DMSO uygulaması sırasında hafif yanma ve eritem

Kortikosteroidler Antiinflamatuar etkileri vardır. Erişkinlerde 4-8 mg dekzametazon cilt altına

uygulanır. Daha sonra %1’lik hidrokortizon topikal olarak

günde iki kez uygulanır. Bir diğer uygulama şekli 100 mg hidrokortizon cilt

altına verilir ve intravenöz hidrokortizon topikal uygulanır.

Ekstravazasyonlara inflamasyon nadiren eşlik ettiğinden kortikosteroid kullanımı farmakolojik olarak genellikle endike değildir.

Hayvan modellerinde hidrokortizonun vinka alkaloidlerinin toksisitesini artırdıgı gözlenmiştir.

Doxorubisin ektravazasyonunda 12 gün sonra. Ağrı yok, iyileşme gösteriyor.

Doxorubisin Ekstravazasyonu 4 ½ ay sonra

Doksorubisin

ekstravazasyonundan

4.5 ay sonra