afrİka Şiî kalenderîlik eskİ kÜltÜrlerİ bİzans kÜltÜrÜ ... · (nefis terbiyesi)...
Post on 30-Oct-2019
29 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Şiî
İslam
Tasavvuf
Tarikatlar Hurûfilik
İsmaililik
Bâtınîlik Bahailik
Dürzilik
Nusayrilik
Âhilik
Melâmilik
Kalenderîlik
Sünnî
İslam
İSLÂM
ESKİ MISIR VE
AFRİKA
KÜLTÜRLERİ
ORTA DOĞUNUN
ESKİ KÜLTÜRLERİ
BİZANS KÜLTÜRÜ
İRAN KÜLTÜRÜ
HİNT KÜLTÜRÜ
YAHUDİLİK VE
HIRİSTİYANLIK
ORTA ASYA VE
UZAK DOĞU
KÜLTÜRÜ
İSLÂM DÜŞÜNCESİNİ ETKİLEYEN DİĞER KÜLTÜRLER
HİNDİSTAN KÜLTÜRÜ
MISIR KÜLTÜRÜ
YUNAN KÜLTÜRÜ
MUSEVÎ KÜLTÜRÜ
İSEVÎ KÜLTÜRÜ İSKENDERİYE MEKTEBİ
İRAN KÜLTÜRÜ
•Budizm
•Brahmanizm
•Şehvetten kurtulma
•Dünya ile ilişiği kesme
•Âlem bilgisine sahip olma
•Eşitlikçilik
•Aşk ve marifet
•Nirvanaya ulaşma (Acılardan
kurtulmak için maddi dünyadan sıyrılma.
Allah fikri olmadığı için Tecelli fikri de yok)
•Hermes –(Yunanca)
•Kâhin, tarikat, mâbud
•Bâtın bilgisi
•Kâl (eriyiş) olmak
•Aklı, kalbi, ruhu eğitmek
•Pisagor
•İşrak ve aydınlanma
•Kötülük x iyilik
•Sayıların gizemi (3,7)
•Gizli kuvvetler
•Gülme, kıyafetname
•Musa
•İlm-i ledün bilgisi
•Çile ve halvet
•Kabala
•Suret ve işaretler
•Sayıların önemi (10)
•İsa
•Teslis (üçleme)
•Mehdi
•Yeni Platoncular
•Platinos -İskenderiye
•Türeme
•Mecusilik
•Zerdüştlük
•Ateş ve yıldız •Şamanizm
•Tek tanrı inancı-Kam
•Ayinler
ORTA ASYA KÜLTÜRÜ
ÇİN_JAPON
KÜLTÜRÜ
İLK BÖLÜNMELER •İmamet ve hilafet sorunu
•seçim
PEYGAMBERİN VEFATI (M 632)
EBU BEKİR ehl-i beyt kırgın
vasiyyet + seçim
ÖMER
şûra
OSMAN Emevîler kayırılır
sorun
çözüm
ALİ •Kûfe’yi üs olarak seçer
•Sünnilere göre 4.halife
•Şiîlere göre ilk imam
Şam valisi MUAVİYE
Osman’ın kanını sorar
Biat etmez
CEMEL VAKASI
SIFFİN SAVAŞI HAKEM OLAYI
HÂRİCİLER
ALİ’NİN ŞEHADETİ (M 661)
Aişe, Talha ve
Zübeyrin
destekler
•Hz. Ali’nin ölümünden sonra iktidar
Emevî ailesine geçer
•Hâkim Sünnî düşüncesine karşı Şiî
muhalefetin sesi yükselir
•İslâm dünyasında Şiî ve Sünnî İslâm
düşünceleri gelişmeye başlar
İLK AYRILIKLAR
İMÂMET
Ali yanlıları (Şia)
HİLÂFET
Ebu Bekir, Ömer, Osman
yanlıları (Şia)
İran (Eski Dinler)
Caferi
12 İmam Şiası
B
A
T
I
N
Î
İSMÂİLİLER
Fâtımî Alamut
Dürziler
EMEVÎLER
(İslamlaştırma
Arap Kavmiyetçiliği)
Tasavvuf Dönemi
TÜRKLER
Eski Dinleri
Göçebe Türkmenler Yerleşik Türkler
Sünnî Aleviler
BEKTÂŞİLER
Tarikatlar Dönemi
TASAVVUF
SÛFİLERİN TANIMLARINDAN
SULHU OLMAYAN BİR SAVAŞTIR
NEFSE KUL ŞEYTANA ZEBÛN OLMAMAKTIR
NEFSİN NASİBİNİ TERK EDEREK HAKK’IN NASİBİNİ ARAMAKTIR
ZAHİRDEN UZAKLAŞIP BÂTINA YAKLAŞMAKTIR
MİHNETLERİ GİZLEMEKTİR
KALBİ ALLAH’A BAĞLAYIP MÂSİVA İLE İLGİYİ KESMEKTİR
SEVGİLİNİN KAPISINDAN KOVSA DAHİ AYRILMAMAKTIR
HAKİKATLARI ALMAK VE HALKIN ELİNDE BULUNANDAN ÜMİDİNİ KESMEKTİR
KONUSU: İnsandır
GÂYESİ : İnsanın, insan-ı kâmil makamına gelmesini
sağlamaktır
TASAVVUF KELİMESİNİN:
SAFLIK, DURULUK, BERRAKLIK
ANLAMINA GELEN ‘SAFV” KÖKÜNDEN,
“BENU SÛFE” KABİLESİNİN İSMİNDEN,
“SUFFE” ASHABINDAN,
BİR ÇÖL BİTKİSİ OLAN “SUFÂNE””DEN,
YUNANCA HİKMET ANLAMINA GELEN “SOPHİA”DAN,
YÜN ANLAMINA GELEN ARAPÇA “SÛF” KÖKÜNDEN,
GELDİĞİNİ İLERİ SÜRENLER VARDIR
YAYGIN KANI “SÛF”DAN TÜREDİĞİDİR
TASAVVUF TARİHİ
ZÜHD DÖNEMİ
(6-8.YY)
TASAVVUF DÖNEMİ
(9-12.YY)
TARİKATLAR DÖNEMİ
(13.yy’dan sonra)
TEMEL KAVRAMLAR
TEVBE
SABIR
TEVEKKÜL
RİYAZET
VERÂ
HALVET
HAVF
HÜZÜN
İHLAS
ZİKİR
ZÜHD
SEYR-İ SÜLÛK
TASAVVUFUN
İSLÂM DÜNYASINDA VARLIĞINI
KORUMASININ SEBEPLERİ
Mutasavvıfların:
•AŞK ANLAYIŞLARI,
•İLM-İ LEDÜN BİLGİSİNE SAHİP OLMALARI,
•KUR’AN’I ANLAMA VE YORUMLAMADAKİ
FARKLILIKLARI (Te’vil farkı).
TEMEL KAVRAMLAR
TEVBE : Günahlardan ve bütün kötülüklerden dönmek, vazgeçmek.
SABIR : Dayanmak, kendini tutmak.
Cüneyd-i Bağdâdî’ye göre, acıyı yüzünü ekşitmeden yudum yudum içmek.
TEVEKKÜL : İşi üzerine almak, vekil olmayı kabul etmek, teslim olmak.
RİYAZET : Nefsin ve bedenin arzularını en aza indirerek ibadetle ilgilenmek
VERÂ : Şüpheli ve boş şeylerden uzak durmak
HALVET : İnsanlardan ayrı ve yalnız yaşamak
HAVF : Allah korkusu ve ilahi aşk ile gönlün dolması
HÜZÜN : Ebedî sevgiliden uzakta kalındığından dolayı hüzünlenmek
İHLAS : Riya ve gösterişten uzak durmak
ZİKİR : Allah’ı her an hatırda tutmak, anmak.
ZÜHD : Kişinin Allah’tan başka şeylere (eşyaya ve dünyaya) karşı takındığı tavırdır
SEYR-İ SÜLÛK: Kişinin dervişliğe başlayışından tasavvufî yolculuğunu tamamlayarak sevgiliye kavuşana kadar geçirdiği kalbî ve mânevî yolculuk.
1. ZÜHD DÖNEMİ
BU DÖNEMDE:
Maddeye karşı tavır,
Kanaat sahibi olma,
Ayet ve hadislere bağlılık,
İbadetle meşgul olma,
Az yeme,
Az uyuma,
Az mala sahip olma,
Evlenmeme,
GÖRÜLEN TEMEL ÖZELLİKLERDİR
*Hz.Peygamberin hayatında başlayan bu
süreç, yaklaşık olarak onun vefatından
sonraki 150 yıllık dönemi de içine almaktadır.
KÛFE EKOLÜ
BASRA EKOLÜ
HORASAN EKOLÜ
Şiî temâyüller fazladır
Şiirde platonik aşk işl.
Temsilcisi: Ebu Hâşim Sufi
Korku ve hüzün ağırlıklı bir
anlayışı temsil eder. Hasan
Basri korku anlayışını,
Rabiatü’l-Adeviyye ise
sevgiye dayanan zühd
anlayışını temsil eder
Melâmet ve fütüvvet
anlayışı öne çıkmıştır.
İbrahim b. Edhem, Şakik
Belhî gibi tems. vardır
E
K
O
L L
E
R
2. TASAVVUF DÖNEMİ
BU DÖNEMDE:
Tasavvuf ilminin diğer ilimlerden ayrılıp bağımsız hale gelmesi,
İtikâdî ve amelî mezheplerin yaygınlaşması,
İslam ilimlerinin teşekkülü ve sistemleşmesi,
Felsefî akımların kendini göstermesi,
Sûfilerin 9 ve 10.yy.dan sonra İslam ülkelerinin her tarafına dağılmış oldukları
GÖRÜLMEKTEDİR.
NİŞABUR MEKTEBİ
BAĞDAT MEKTEBİ
ŞAM MEKTEBİ
Fütüvvet ve Melâmet ön
plana çıkmıştır. Bayezid-
i Bistâmi önemli
temsilcilerindendir
Tevhid ve aşk öne
çıkmıştır. Çok sayıda
mutasavvıf yetişmiştir.
Cüneyd-i Bağdâdî,
Hallac-ı Mansûr gibi
Gece ibadeti ve açlığa
önem verme belirgin
özelliğidir
MISIR MEKTEBİ B
AŞ
LIC
A
ME
KT
EP
LE
R
Zinnûn Mısrî, mârifet
konusunu ağırlıklı olarak
ele almıştır
* Tefsir ve Te’vil anlayışındaki
farklılıklar ön planda olmuştur.
İRANÎ ETKI
3. TARİKATLAR DÖNEMİ
BU SÜRECE NASIL GELİNDİ?
Tasavvufla ilgili o güne kadarki gelişim ve birikim
Âlimler arasındaki tartışmalar
İBN-İ ARABÎ-GAZALİ
Sûfilere göre Allah’a ulaşma yollarının çokluğu
Halkın mânevî otoritelere sığınma güdüsü
TASNİF Fikir Sis. Göre Zikir Şek. Göre Hak (Ortadoks) Gizli
Bâtıl (Heterodoks) Açık
Ayakta,
Oturarak
13.YÜZYILDAN
SONRAKİ SÜREÇ
Nakşîlik
Celvetilik
Bayramîlik
Bektâşilik
Mevlevilik
Halvetilik
Şa’zililik
Sa’dilik
Desukîlik
Bedevîlik
Rifâilik
Kâdirilik
Başlıca
Tarikatlar
12
tarikat
HİYERARŞİNİN OLUŞUMU
TARİKATLARIN ORTAK YÖNLERİ
1. ZİKİR Allah’ın isimlerini ve belirle duaları belli
zamanlarda sesli ya da sessiz tekrar etmektir.
En faziletli zikir “La İlâhe İllallah”
Ferdî ve toplu zikir yapılabildiği gibi dil ve kalp ile de yapılmaktadır
Tarikatlara göre farklı isimlerle anılsa da içerik çok değişmez.
Mevlevîlerde: Semâ Nakşîlerde: Hatm-ı Hâce
Bektâşilerde: Semah Kâdirilerde: Deverân
Halvetîlerde: Darb-ı Esmâ Rıfâilerde: Zikr-i Kıyâm
3. MADDİ UNSURLAR Vakıf, tekke,dergâh, kıyafetler, ortak dil, tarikat eşyaları
4. İNSANÎ UNSURLAR Pir, pîr-i sâni, derviş, silsile, kol, şube, râbıta
5. FİKRİ VE MÊNEVÎ UNSURLAR Bâtınîlik,hurûfilik, fütüvvet, melamet, ricalü’l-gayb
2. SEYR-İ SÜLÛK (Nefis Terbiyesi)
Kişinin dervişlikle başlayıp tasavvufî
yolculuğunu, vuslatını tamamladığı
noktaya kadar yaptığı manevî ve kalbî
yolculuğun adıdır.
AŞAMALARI: 1. Seyr İlallah: Kalp makamına ulaşma; 2. Seyr Fillah: İlm-i
ledüne ulaşma; 3. Seyr Ma’allah: Veliliğin sonuna gelme; 4.
Seyr Anillah: İrşat için tekrar halkın arasına katılma
İnsan
mead mebde
madde
Biliş
İlme’l-Yakîn
Görüş
Ayne’l-Yakîn
Oluş
Hakka’l-Yakîn
s e
y r
– i
u
r û
c s
e y
r – i n
ü z
û l
ALLAH VARDIR
ONA ULAŞMA YOLU AŞKTIR
YARATILIŞ MİTİ
Bu Esere göre:
Elest öncesi ruhlar Allah ile beraberdir,
Ruhlar için vatan burada, Tanrı varlığıdır,
Tanrıdan ayrılma gurbete düşmektir,
Allah cemâlinden dolayı tecelli etmek istemiştir,
Bunun için ruhları bedenleştirerek insan yapmaya karar verir,
Ruhları elest meclisinde toplayıp onlarla bir anlaşma yapar,
Bundan sonra ruhlar, bedenlere gönderilerek ve çeşitli perdelerden geçerek Allah’tan ayrılır,
Bedenlere gönderilen ruhlarla Allah arasına giren perdeler, ruhlara Allah’ı unutturan engeller olarak telakki edilir,
Allah’ı unutan insan hayvânî nefis ile hayata başlar,
Bu yönüyle nefsin ikili bir yapıya sahip olduğu görülür: Madde kısmı topraktan gelen ölümlü kısmıdır, mânevî kısmı ise ruhlar âleminden gelen kısmıdır. Madde kısmının ortadan kalkmasıyla mânevi kısmı da tekrar ait olduğu yere döner,
Bu dönüş sürecini tasavvuf sıkça işlemiştir.
İnsanın nefsini hayvâni isteklerden arındırmasıyla kalbinde bir iman belirir, bu da genellikle ışık şeklinde tezâhür eder. Bu ışık aynı zamanda sevginin ve aşkın da timsalidir.
Bu kapsamda insan kalbi, evrenin küçük bir modeli olarak değerlendirilir,
Allah’ın insanı kalbi için, kalbi de kalpte ulaşılabilecek mârifet bilgisinin bilinmesi için yarattığı düşünülür
İnsan hayvânî nefsini kontrol altına aldığında aşkla kendisini hakikate götürecek yolları geçer ve vuslata kavuşur.
*Necmeddin Dâi’nin Mirsâdü’l-İbâd adlı eserinde
elest ile ilgili olarak önemli bilgiler kayıtlıdır.
Ruhlar Âlemi
ruhlar Elest öncesi Allah’la beraber
Allah cemalinden dolayı tecelli etmek ister
elest Ruhlarla ahit yapılır
Bedenlere yolculuk başlar
perdeler Allah’ı unutturmak için
devreye girer
insan Hayvânî nefis ile hayata başlar
BEDEN RUH
Topraktan Ruhlar âleminden
Ölümle beden
toprağa karışır
Ölümle ait
Olduğu yere gider Ta
sa
vvu
f g
urb
ett
eki r
uh
un
asıl v
ata
nı
ola
n A
lla
h’a
ka
vu
şm
asın
ı iş
ler
TASAVVUFUN İSLÂM DÜNYASINDA
VARLIĞINI KORUMASININ SEBEPLERİ
Mutasavvıfların:
AŞK ANLAYIŞLARI,
İLM-İ LEDÜN BİLGİSİNE SAHİP OLMALARI,
KUR’AN’I ANLAMA VE YORUMLAMADAKİ FARKLILIKLARI (Te’vil farkı).
ALİ
HASAN
HÜSEYİN
ALİ ZEYNEL ABİDİN
MUHAMMED BÂKIR
CA’FER-İ SÂDIK
MUSA el-KÂZIM
ALİ er-RIZA
MUHAMMED et-TÂKİ
ALİ en-NÂKİ
HASAN el-ASKERİ
MUHAMMED el-MEHDİ
ŞİÎLİK İmamet öğretisi ile geliştirilmiş nübüvvet öğretisi temeline dayanır
Kur’an’ın mânevî yorumu ön plandadır
İmam, peygamberden Ali’ye geçen ilm-i ledüne sahiptir, herşeyi bilir.
İmam mânevi bir güç unsurudur
KOLLARI: İmam konusunda farklı anlayışlar sergilerler:
1. Câferiyye: 12 İmam Şiîliğinin temsilcisidir.
2. Zeydiyye: 4.İmam Zeynelabidin’in oğlu Zeyde uyanlar, ehl-i sünnete yakın.
imam masum değil, ehl-i sünnetten herkes imam olabilir, takiyye ve mut’a yok
3. İsmâiliyye: 6.İmamın oğlu İsmail’e uyanlar, koyu bâtınîlik karışmış.
İNANÇ ESASLARI: Tevhid Nübüvvet Mead İmamet Adalet
DİNİ DAYANAKLARI: Kitap, Sünnet (ahbâr), İcma, Akıl
Kuleni sâdık imamların hadislerini toplamış
Taberî meşhur tefsirini yazmış
SÜNNİLERDEN FARKLARI:
* Ricat * Bedâ * Kur’an’ın tahrif edildiği inancı
* Takiyye * Mut’a nikâhı * Ezana “Ali Veliyyullah” ilavesi
12 İMAM ŞİÎLİĞİ İSMÂİLİYYE ŞİİLİĞİ:
Zâhir-bâtın dengesi var Bâtın üstün
velayet nübüvvet dengesi Velayet peygamberliğin kaynağı
Peygamberlik önce İmamet önce
*Hilâfet ve imâmet konularındaki görüş ayrılığından ortaya çıkarak,
imametin ehl-i beytin hakkı olduğunu savunur.
Ahbâriyye’ye göre Kuran ve hadisi okuyan herkes kararını verebilir
18.Yüzyıla kadarhâkim olmuştur Usuliyye bu anlayışa karşı çıkar
KALENDERÎLER
ÖZELLİKLERİ:
* 3-5 Kişilik gruplar halinde gezmek,
* Geçimlerini dilenerek sağlamak,
* Sakal, bıyık, baş ve kaşlarını kazıtarak
acayip kılıklarla dolaşmak.
DOKTRİNLERİ:
İlkeleri, Hunûfî ve Şiî tesirler ile fakr,
tecerrüd, melâmet ve vahdet-i vücûd gibi
tasavvufî esaslar hareketle belirlenmiştir.
Buna göre:
*Dünyaya itibar etmeme,
*Münzevî bir yaşam sürme,
*İyilikleri gizleyip kötülükleri sergileme,
*Vahdet-i vücud düşüncesine devir,
tenâsüh ve hulûl gibi inançlar
karıştırma.
KOLLARI:
En önemli kolu Haydâriliktir. Diğer
Kalenderîlerden ayrılmak için
bıyıklarını kesmemişler ve
boyunlarına demir halka takmışlar
ETKİSİ:
En önemli etkisi Bektâşilik’in
doğuşuna ortam hazırlamasıdır.
•Yaşadıkları toplumun kurallarına tepki
göstererek dünyayı kâle almayan ve bunu
davranışlarıyla açığa vuran kişilerdir
BÂTINÎLİK
Gizli olan şeylerin iç yüzünü bilme,
Kur’an’ın gerçek yorumunu ancak mâsum imamın bildiğine inanma (ismâilî bâtınilik gibi. Hurûfilik’te Fazlullah bilir, Tasavvufta ise Gavs ve Kutup bilir)
İslâmı farklı yorumlayıp inkâr ve ibâha sınırına kadar götürme
Gizli teşkilatlar kurup yönetime karşı isyan
DOKTRİN
Klasik Metod Dışında Yorum (Te’vil)
Gulüvv (Peygamberler hakkında aşırı inanç)
Hulul ve ittihad
Tenâsüh
İbahilik
* İslam topraklarına sonradan katılan yerlerdeki
insanların, gelenek ve göreneklerine İslâmî bir maske
geçirerek yaşamlarına devam etmesidir
TEŞKİLAT
ETKİLERİ:
İsmâilîlik (Özellikle Alamut İsmaililiği)
Dürzilik
Nusayrilik
Babâilik – Bahâilik (İngiliz kolonistlerinin
oluşturduğu bir düşünce)
Hurûfilik (Nurun yerini söz almış, bütün
yaratılış seslerle oluşuyor)
Tasavvuf
iMAM
HÜCCET
DÂİ
MÜSTECİB
Zırva te’vil götürmez- T.Kortantamer
A L E V İ L İ K – B E K T Â Ş İ L İ K
ALEVİLİK
Ali’ye mensup, Aliye ait
En üstün sahabe, ilk halife olması gereken kişi
Anadolu alevilerine kızılbaş (başlarına kırmızı börk taktıkları için)
Kırmızı külah şaman geleneğinden gelir
Doğuşu: İlk siyasi olaylar, Cemel, Sıffin,Emevilerin iktidar arzusu, Kerbelâ, Türk göçleri ve ilk Türk-İslam ilişkileri
Türklerin İslamlaşmasında İran etkisi
Yesevi Etkisi, Anadolu’nun Türkleşmesi ve islamlaşması, Dervişler, Rum abdalları
Medrese müslümanlığı ile göçebe Türk islamı
BEKTÂŞİLİK Oniki esas tarikattan biri
Yesevî ocağından feyz aldığı görülüyor
Batıni, Hurufi, Şiî, Kalenderi gruplar Hacı
Bektaş’ın arkasına saklanmış
Dört kapı, kırk makam
Gönül çok önemli
İnsan alemin özü, Kendini bilen hakkı bilir
Tarikat kapısı herkese açık
Medresenin katı tutumuna tepkili, hoşgörülü
Balım Sultan ikinci pir
Allah kendi nurundan bir nur yaratmış Nur-ı
Muhammedi, aynı nur Ali de de vardır
5 kişi pence-i âl-i âb: Muhammed, Ali,Fatıma,
Hasan, Hüseyin
Tevella, Teberra
On iki imam
ALEVÎLİK BEKTÂŞİLİK
ORTAK YÖNLER
Ayin-i Cem
Çerağ
Mürşit / rehber postu
On iki hizmet
Semah
Kadına bakış açısı
Ali ve 12 imamla ilgili inanç
Câferi olmaları
Hurûfilikten etkilenmeleri
M U K A Y E S E
1. Hiyerarşi: Dede,
can, muhib, âşık
2. Mekân: Tekke,
dergâh
3. Bağlılık: Hacı
Bektaş Tekkesine
4. Katılım: İntisapla
5. Mücerretlik
6. Tarikat
1. Hiyerarşi: Dede,
rehber, tâlip
2. Mekân: Ocaklar
3. Bağlılık: Ankara
ve İzmir’deki
ocaklara
4. Katılım: Doğuştan
5. Musahiplik
6. Tarikat değil
top related