จารึกอโศก - thammapediaจาร กอโศก (ธรรมจ...

จารกอโศก(ธรรมจกรบนเศยรสสงห)

รฐศาสตรแหงธรรมาธปไตยพระพรหมคณาภรณ

(ป. อ. ปยตโต)

หลกศลาจารกอโศก

วดญาณเวศกวนเขาพรรษา ๒๕๕๒

จารกอโศก (ธรรมจกรบนเศยรสสงห)

รฐศาสตรแหงธรรมาธปไตย

© พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ISBN 978-974-300-589-3

พมพครงท ๑ — เขาพรรษา พ.ศ. ๒๕๕๒ ๑๐,๐๐๐ เลม

- ทนพมพหนงสอธรรมทาน วดญาณเวศกวน ๒,๑๙๕ เลม- สถานพานกสงฆสายใจธรรม เขาดงยาง อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชงเทรา ๑,๐๐๐ เลม- คณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ และคณะโยมเลยงพระลาดบวน ๕๕๐ เลม- โยมผศรทธารวมระลกวาระครบ ๒๐ ป สถานพานกสงฆสายใจธรรม ๕๓๗ เลม- คณะผศรทธารวมใจเผยแผธรรม ๕,๗๑๘ เลม

แบบปก: พระชยยศ พทธวโร

พมพท สานกพมพผลธมม

๖๑/๘๕๐ หม ๓ต.บางปลา อ.บางพลจ.สมทรปราการ ๑๐๕๔๐โทร. ๐๒-๗๕๐-๗๗๓๒โทรสาร ๐๒-๗๕๐-๗๖๓๒

คาปรารภ

“โยมสรางวด พระสรางคน” คานบางทานอาจจะวาไมถก ทถกนนตรงกนขาม แตทแท ถกแลว นแหละคอหลกสาคญ

พระพทธเจาทรงสอนไววา โยม คอพทธศาสนกชนผมศรทธา อปถมภบารงพระสงฆดวยปจจยส อนมเสนาสนะรวมทงอารามวตถสถานเปนปจจยท ๓ สวน พระ เมอดานวตถไมตองกงวล กมงเกอหนนประชาชนดวยการฝก อบรมสอนสรางผมกายเกดมา ใหเปนคนทเจรญงอกงามเตบใหญในไตรศกษา มศล มสมาธ มปญญา

ดงนน ทวดญาณเวศกวนน ทงตามหลกทกลาวนน และโดยความเปนมาของวดทเกดขนจากญาตโยมชวยกนหารวมกนสรางเพอใหพระมทสปปายะทจะบาเพญสมณกจทางานพระศาสนาไดดวยด เรองวตถสถานการกอสรางจงเปนภาระของญาตโยม ทพระสงฆเพยงชวยดแลระวงใหเปนไปอยางถกตองตามพระธรรมวนย และสนองจดหมายทเปนกศล

เสาศลาจารกแหงสารนาถ ของพระเจาอโศกมหาราช (จาลอง) ทสรางขนดงปรากฏในวดอยบดน กมความเปนมาตามหลกและประเพณทไดกลาวขางตน

เมอไดทราบจากญาตโยมวาเสาอโศกจะเสรจทนวนวสาขบชา และตอมาเลอนเปนทนวนเขาพรรษา กไดบอกญาตโยมวา ทางดานพระ จะใหมหนงสอแสดงเรองจารกอโศกออกมาใหทนวาระนน เขาคกนกบเสาอโศกทเปนวตถดวย เพอสอใหเสาอโศกเปนแหลงแหงการศกษา เปนทเจรญกศล สบตอไป

หนงสอเรอง จารกอโศก (ธรรมจกรบนเศยรสสงห) รฐศาสตรแหง

ธรรมาธปไตย จงเกดมขนโดยนยดงทวาความเปนมาในสวนรายละเอยด และขอควรทราบอยางอน ทานทสนใจ

พงอานเพมเตมในทายเลมหนงสอน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๖ มถนายน ๒๕๕๒

สารบญ

คาปรารภ ก

จารกอโศก (ธรรมจกรบนเศยรสสงห) ๑รฐศาสตรแหงธรรมาธปไตย

ภาค ๑

นเทศ จารกอโศกเปดเรอง ๑

องกฤษรออฐหนเปดทางใหยอนไปดอดตอนตระการของชมพทวป............................................ ๑

จารกอโศกสบประวตขานรบกบคมภรพทธศาสนา ............................................................๖

จารกอโศกแนชดคอเกยรตประวตแหงชาตอนเดย...................................................๑๒

อเลกซานเดอรมหาราชสบโยงอยางไรกบอโศกมหาราช.....................................................๑๕

๑. ดอนเดย พทธกาลถงอโศก ๑๙

พทธกาล: ๑๖ แควน ใหญจรง ๕ .............................................๖สความยงใหญหนงเดยว: เหลอมคธ หมดวชช ....................... ๑๙สความยงใหญหนงเดยว: เหลอมคธ หมดโกศล ..................... ๒๘

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ค

มคธยงใหญเปนหนง: หลายราชวงศทผนผาน........................ ๓๑สบสายราชวงศอโศก: พทธกาลถงครองมคธ ......................... ๓๖อโศกมหาราช: ตอเมอด จงยงใหญจรง ................................. ๔๒ทรพยและอานาจตองรบใชธรรม .......................................... ๔๘

๒. อโศกธรรม - ธรรมวชย ๕๑

อโศกมหาราช - อโศกธรรม .................................................. ๕๑ราชาสอนทฏฐธรรม - พระสอนลาเลยตอไป .......................... ๕๖พระพฒนาคน - รฐพฒนาพลเมอง ........................................๖๐ธรรมราชา - ธรรมวชย..........................................................๖๖ธรรมวชย: จากหลกการมาเปนนโยบาย ................................ ๖๙อโศกธรรม - โพธสตวธรรม .................................................. ๗๒จกรพรรด-ธรรมราชา........................................................... ๗๗จากดพทธพจน มาอานธรรมโองการ..................................... ๘๒ทฏฐธมมกตถ คอมาตรวดนกปกครอง .................................. ๘๙เสรภาพ เพอเขาถงโอกาสแหงธรรมบรการ ............................ ๙๕คนออนแอเกนไป จงรกษาสนตไมไหว................................... ๙๗เลกบชายญ หนไปแบงปน .................................................๑๐๒แบงปนใหอยกนด พรอมทจะพฒนาในธรรม .......................๑๐๕

ภาค ๒

ตวบท จารกอโศกบญชศลาจารก ๑๑๕ความนา ๑๑๖หมวด ก: ศลาจารกฉบบจาเพาะ และเบดเตลด ๑๒๑

(รวมทงจารกพเศษแหงกลงคะ)

หมวด ข: จารกศลา ๑๔ ฉบบ ๑๔๑

หมวด ค: จารกหลกศลา ๗ ฉบบ ๑๖๗

บทเฉพาะท

เสาจารกอโศก (จาลอง) วดญาณเวศกวน๑. คา “จารกหลกศลาทสารนาถ” บน เสาศลาจารกอโศก (จาลอง) ๑๘๙๒. คาจารกบน ๘ แทนหน ทางดานตะวนออกของเสา ๑๙๑

แผน ๑ คา “จารกหลกศลาทสารนาถ” บนเสาศลาจารกฯ (๑๘๙)

คซาย

แผน ๒–๓ คาอธบาย “สสงห ทนธรรมจกร” ๑๙๑

คกลาง

แผน ๔–๕ ตวอยางคาจารก เพอเทยบธรรมในพระไตรปฎก ๑๙๔

คขวา

แผน ๖–๗ พทธพจนจากพระไตรปฎกเพอสบทมาของธรรมในศลาจารกของพระเจาอโศก ๑๙๗

แผน ๘ ทดนทตงวดญาณเวศกวน ๓ แปลงซงตอกน ณ หลกเขตจดทประดษฐานเสาศลาจารกฯ (จาลอง) ๒๐๐

ทายเลม : ตน เ รอง ๒๐๑

ภาค ๑

นเทศ จารกอโศก

จารกอโศก(ธรรมจกรบนเศยรสสงห)

รฐศาสตรแหงธรรมาธปไตย- -

เปดเรององกฤษรออฐหนเปดทางให

ยอนไปดอดตอนตระการของชมพทวป

พระพทธศาสนาเกดขนเมอ ๒๕๙๗ ปมาแลว (พ.ศ.๒๕๕๒ + พทธกจ ๔๕ พรรษา) ในชมพทวป คอดนแดนทเปนประเทศอนเดย รวมทงบงคลาเทศ จนถงปากสถาน และอฟกานสถานในปจจบน แลวไดรงเรองและเจรญแพรหลายออกไปในนานาประเทศทวทวปเอเชย จนมาบดน กาลงแผขยายไกลออกไปในซกโลกทางตะวนตก

หลกศลาจารกอโศก๒

แตในชมพทวปเอง เมอพระพทธศาสนาเจรญรงเรองสบมาไดประมาณ ๑,๗๐๐ ป ครนถงชวง พ.ศ.๑๗๔๑–๑๗๕๐ (ค.ศ.1198-1207) กองทพมสลมเตอรกไดบกเขามาทางตะวนตกเฉยงเหนอ หลงจากทาสงครามชนะมาตามลาดบ กไดรกรบเขามาแถบแควนพหารและเบงกอล แลวฆาฟนผคนทไมยอมเปลยนศาสนาสงหารพระภกษสงฆ เผาวด ทาลายสถานทสาคญ เชน มหาวทยาลยพทธศาสนาทกแหง และกวาดขนเอาทรพยสนไปหมดสนทาใหพระพทธศาสนาสญสนไปจากชมพทวป โดยถอวาการเกดขนของรฐสลตานแหงเดลใน พ.ศ.๑๗๔๙ เปนจดกาหนด และเรองราวของพระพทธศาสนา ทเจรญรงเรองในอนเดยมา ๑๗ ศตวรรษครง กถงกาลอวสานแตบดนน

เมอเวลาผานมา เรองราวเกยวกบพระพทธศาสนากเลอนหายไปจากความทรงจาของชาวชมพทวป และซากปชนยสถานโบราณวตถทงหลายทมากมายทวทวป กถกทบถมจมลงใตผนแผนดนหายไปจากสายตาของประชาชน ไมเหลอรองรอย จนคนอนเดยไมรจกพระพทธศาสนา ไมเคยไดยนพระนามอโศกธรรมราชา ในขณะทพระพทธศาสนานนไปรงเรอง และพระนามศรธรรมาโศกราชเปนทเลาขานสบกนมาไมขาดสาย ในประเทศทหางไกลจากอนเดยออกไป

กาลลวงมาจนถง พ.ศ.๒๓๐๐ (ค.ศ.1757) อนเดยเรมเสยดนแดนตกไปอยใตการปกครองขององกฤษ ตงตนแตแควนเบงกอลมาตามลาดบ จนองกฤษรวมปกครองประเทศในป ๒๓๑๗/1774และในทสด องกฤษกเนรเทศกษตรยโมกลองคสดทายไปยงเมองรางกง ลมราชวงศมขาลลง แลวครอบครองอนเดยเปนอาณานคม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

โดยสมบรณใน พ.ศ.๒๔๐๑ (ค.ศ.1858) กบทงตอมากไดรวมพมาเขามาเปนแควนหนงในประเทศอนเดยขององกฤษในป ๒๔๒๙/1886

ระยะเวลาเกอบ ๒ ศตวรรษแหงการปกครองขององกฤษ ได กลายเปนยคแหงการเปดทางยอนกลบไปชมอดตอนรงเรองยงใหญในประวตศาสตรของชมพทวป

ทงน จะดวยเหตทชนชาวองกฤษผมาปกครองนนลวนเปนคนมการศกษาสงมความใฝรทฝงลกสนทแนนมาในภมหลงของชาต หรอดวยความเปนนกปกครองผฉลาดทพงรทนเทาเขาใจถนแดนและประชากรทตนไปปกครอง หรอเพราะการทจะธารงรกษาอานาจความยงใหญไวไดจะตองมศกดศรแหงการทรงภมปญญาทเหนอกวา หรอแมเพยงเพอจะรกษาเกยรตภมแหงปรชาญาณของความเปนชนชาตทมอารยธรรมสงใหญนาหนา หรอดวยเหตทจะนาความรประวตศาสตรดานบรพทศทเชอมตะวนตก-ตะวนออกโยงถงกนไปเสรมความรประวตศาสตรแหงอารยธรรมตะวนตกของตนและขยายพรมแดนแหงวชาประวตศาสตรโลก เชน เรองการเดนทพของอเลกซานเดอรมหาราชมาทางอาเซยกลางอนใหเกดอาณาจกรกรกแหงโยนก เปนตน

จะดวยขอใดในเหตผลทกลาวมา หรอดวยเหตผลทงหมดนนหรอหลายขอรวมกนกตาม ราชการของจกรภพองกฤษไดสนบสนนและรบเอางานสารวจและขดคนทางโบราณคดอนเดยเปนกจการของรฐ เรมแตวอรเรน ฮาสตงส (Warren Hastings) ผสาเรจราชการขององกฤษ ไดยอมรบเขาโอบอมสนบสนนอาเซยสมาคมแหงเบงกอล (Asiatic Society of Bengal) ทตงขนโดย

หลกศลาจารกอโศก๔

เซอร วลเลยม โจนส (Sir William Jones) ใน พ.ศ.๒๓๒๗ (ค.ศ.1784) ตลอดจนอปราชแหงอนเดยคนแรก คอ ลอรดแคนนง ( L o r d C a n n i n g ) ไ ด ต งส วน ร าชกา ร โบ ร าณคด ข น (Archaeological Department) ในป ๒๔๐๓/1860 แลวงานโบราณคดในอนเดยกไดผกพนมนสนทอยในนโยบายของรฐบาลองกฤษตลอดมาจวบจนอนเดยไดเอกราชในป ๒๔๙๐/1947

ขอความทปรากฏใน วารสารเอเชยสมาคมแหงเบงกอล ป ๒๔๐๕

(Journal of the Asiatic Society of Bengal for 1862) ตอไปน คงบอกถงความนกคดของรฐบาลองกฤษไดบางอยางนอยกสวนหนง

ในฐานะเปนเจาอานาจผปกครองทมปรชาญาณ มนจะไมเปนเกยรตเปนศรแกเราแตอยางใดเลย ถาเรายงปลอยใหแหลงงานสบคน ดงเชน ซากนครหลวงเกาของชาวพทธในรฐพหาร๑ ถนทราบรอบกรงเดล อนพรงพรบไปดวยสถานทปรกหกพงหนาแนนยงกวาแมแตแคมปานยาแหงกรงโรม และทอนๆ อกเปนอนมาก ไมไดรบการสารวจตรวจตราเพมขนใหมากกวาเทาทไดทากนมา

แตไมวาจะอยางไรกตาม ความสาเรจทแทของงานสารวจและขดคนทงหมดนน เกดจากฉนทะและความเพยรพยายามอยางอทศชวตจตใจของบคคลบางทานทมใจรกและใฝรอยางแทจรง

บคคลทควรกลาวถงเปนพเศษ เรมดวยเจมส ปรนเสป (James Prinsep, ค.ศ.1799-1840) เลขานการของเอเชยสมาคมแหงเบงกอล ซงเปนบคคลแรกทเพยรพยายามอานตวอกษรพราหม และอกษรขโรษฐ จนอานศลาจารกของพระเจาอโศก

๑ คงหมายถงเมองปาตลบตร หรอปตนะ (Patna) ซงเปนเมองหลวงของพระเจาอโศกมหาราช

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕มหาราชไดสาเรจในป ๒๓๘๐/1837

แลวกมาถงบคคลทถอไดวาสาคญทสดในการรอฟนพทธสถาน คอ เซอรอเลกซานเดอร คนนงแฮม (Sir Alexander Cunningham) ซงเดมทมารบราชการทหารในอนเดย แตเมอไดพบกบเจมส ปรนเสป กเกดความสนใจในเรองประวตศาสตรอนเดย และชอบศกษาโบราณวตถทงหลาย พอถงป ๒๔๐๔ ขณะเปนพลตร รบราชการมาได ๒๘ ป กขอลาออก เพออทศชวตอทศเวลาใหแกการขดคนวดวาอารามโบราณสถาน

คนนงแฮมไดเรยกรองกระตนเราใหรฐบาลเอาจรงเอาจงในการอนรกษและคนควาวจยเรองโบราณวตถสถานอยางเปนระบบและมมาตรฐาน เปนเหตใหรฐบาลองกฤษตงหนวยงานสารวจโบราณคดอนเดยขนในป ๒๔๐๔/1861 เรยกวา Indian Archaeological Survey โดยเปนการชวคราวกอน มคนนงแฮมเปนผอานวยการ และตอมาในป ๒๔๑๓/1870 กไดตงขนใหมเปน Archaeological Survey of India โดยมคนนงแฮมเปนผอานวยการใหญ (Director General) คนนงแฮมอทศตวทางานนตอมาจนอาย ๗๑ ป จงลาเลกใน พ.ศ. ๒๔๒๘/1885

คนนงแฮมไดทางานขดคนฟนฟทสาคญ เชน สารนาถ สาญจ ตกสลา และพทธคยา สวนรายงานการสารวจขดคนทไดตพมพออกมา กมประมวลจารกพระเจาอโศกมหาราชซงเปนชดแรกดวย

ดวยอาศยการศกษาคนควาของชาวองกฤษทมเซอรอเลกซานเดอร คนนงแฮม เปนตวชน พทธปชนยวตถสถาน และพระเกยรตประวตของพระเจาอโศกมหาราช ทจมซอนอยใตผนแผนดน

หลกศลาจารกอโศก๖

และจางหายไปหมดแลวจากความทรงจาของชาวอนเดยเอง กไดปรากฏขนมาใหชนชมบชากนใหม

จารกอโศกสบประวต

ขานรบกบคมภรพทธศาสนา

เคยมผสงสยวา มหลกฐานอะไรทแสดงวา ศลาจารกนพระเจาอโศกสรางไว อนนเปนศลาจารกของพระเจาอโศกมหาราช

เมอจะตอบขอสงสยน ควรขยายคาตอบใหกวางออกไปอก นอกจากหลกฐานวาเปนศลาจารกของพระเจาอโศกแลว กตอบดวยวา แนใจไดอยางไรวา จารกของพระเจาอโศกนนแสดงหลกและเรองราวในพระพทธศาสนา

หลกฐานในเรองน นอกจากดในศลาจารกเองแลว กดความสอดคลองหรอยนยนกนระหวางศลาจารกกบขอมลในเอกสารคอคมภรพทธศาสนา และอกอยางหนง คอเหตการณในประวตศาสตรทเกยวของ เฉพาะอยางยงความเปนไปในลงกาทวป ซงมเรองราวเกยวโยงหรออางองกนตอเนองมา

ศลาจารกของพระเจาอโศกน มขอความเขยนไวสงสอนแนะนา แสดงนโยบายของพระเจาอโศกแกประชาชน เชน บอกใหคนทเปนเจาหนาทบานเมอง คลายๆ นายอาเภอและกานนอะไรพวกน นาเอาขอความนนๆ ไปบอกแจงชแจงอธบายแกประชาชนของตนๆ แสดงวาพระเจาอโศกใชศลาจารกเปนเครองมอในการสง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

สอนประชาชนและบรหารราชการแผนดน เพราะในสมยนน ไมไดใชกระดาษอยางทกวนน กเลยใชศลา ใหเจาหนาทเขยนจารกไวตามทตางๆ เชน โขดหน เขา ภผา แลวกใหมาอานไปบอกกน

ความรเรมนนาจะเปนเหตปจจยอยางหนงทชวยใหประชาชนสมยนนมการศกษา และวดกเปนศนยกลางการศกษาอยแลว ตาราฝรงบางเลมถงกบบอกวา ในอนเดยสมยพระเจาอโศกน ประชาชนรหนงสอมากกวายคปจจบน จะจรงหรอไม เราไมเหน เขาคงประเมนเทยบเคยงตามสภาพ แตพดคราวๆ ไดวา เรองศลาจารกและวดนแสดงวา สมยนนคนมการศกษาทนบวาด

ทน มเครองหมายอะไรทแสดงวาพระเจาอโศกเปนผสรางศลาจารกเหลานไว และเรองทจารกไวเกยวของกบพทธศาสนา

ทจรง การพสจนวา ศลาจารกนเปนของพระเจาอโศกมหาราช คอพระเจาอโศกสรางไวนน เปนเรองของนกประวตศาสตร-โบราณคด ทเขาไดศกษาและวนจฉยกนไว ถาจะใหตรงเรองกคอ เราควรไปฟงไปอานเรองทเขาเขยนชแจงรายงานไว

อยางงายๆ ขอความในจารกหลายแหงกบอกเหตการณททาใหนกประวตศาสตรมนใจไดแลววา เปนพระเจาอโศกมหาราช เชน เรองการทาสงครามกบแควนกลงคะ ทจรงแคขอนกพอแลว

นอกจากขอความแบบนแลว ศลาจารกบางแหงกทาเปนหลกหรอเปนเสาไวประกาศเรองเฉพาะทระบชดลงไปเลยทเดยว เชน ตรงทประสตของพระพทธเจา กจารกบอกวา ณ สถานทน (คอลมพนวน) พระพทธศากยมนไดประสต เปนตน และบนยอดเสาทมเครองหมายอยางรปธรรมจกรกบอกชดอยในตว

หลกศลาจารกอโศก๘

ในคมภรตงแตอรรถกถาจนถงพวกพงศาวดารลงกาทรกษากนมานอกชมพทวปเปนสหสวรรษ โดยผเรยนและผรกษาไมเคยมารมาเหนเรองในอนเดย บอกเหตการณ เรองราว ลาดบกษตรย ราชวงศ กาลเวลา ยคสมย ตรงกบทตกลงกนนามาเขยนในตาราประวตศาสตรทใชเปนหลกกนอยในปจจบน

ศลาจารกของพระเจาอโศกน มคาขนตนบอกไวชดทกครงเปนแบบเลย คอประโยควา “สมเดจพระเจาอยหวปยทสสผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสวา” หรออะไรอยางน ขอความนบงชดวาเปนคาของพระเจาแผนดน แลวคดงายๆ เวลานน ใครเปนพระเจาแผนดน กยอมเปนการจารกคาของราชาพระองคนน นคอแนวาเปนพระเจาอโศก

ตรงนมเกรดความรทนาสงเกตแทรกเขามาหนอย คอ คาทเรยกพระเจาอโศกในจารกใชวา “สมเดจพระเจาอยหวปยทสสผเปนทรกแหงทวยเทพ” อนนแปลจากคาในจารกวา “เทวานมปยะ ปยทสส ราชา”

ทน ในอรรถกถาจนถงตานานยอยๆ ในลงกา เลาวา ตอนทพระเจาอโศกครองชมพทวปนน ลงกา (เวลานนเรยกวาตมพปณณทวป) มราชาพระนามวา “เทวานมปยตสสะ”

พระเจาอโศกกบพระเจาเทวานมปยตสสะน เปนพระสหายซงไมเคยพบกน ไมเคยเหนองคกน (อทฏฐสหาย) และพระมหนทเถระ โอรสของพระเจาอโศกกนาพระพทธศาสนาไปประดษฐานในตมพปณณทวปในรชสมยของพระเจาเทวานมปยตสสะน ในปท ๑๘ แหงรชกาลพระเจาอโศกมหาราชนบแตราชาภเษกแลว คอ พ.ศ.๒๓๖ (ตาราฝรงประมาณวา 251 BC แตนาจะเปน 248 BC)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

พระนามของกษตรยลงกาพระองคนทวา “เทวานมปยตสสะ” ทาใหนกถงพระนามของพระเจาอโศกมหาราชทเรยกในศลาจารกวา “เทวานมปยะ ปยทสส” แลวกคดไปวามอะไรโยงใยกนในการตงพระนามบางไหม (พระเจาเทวานมปยตสสะขนครองราชยในปท ๑๗ แหงรชกาลพระเจาอโศกมหาราช แลวปตอมา พระมหนทกนาพระพทธศาสนาไปยงลงกา)

[คาวา “เทวานมปยะ” น ตามปกต ถอเปนคาหนงในจาพวกคาเรยกแสดงความเคารพนบถอ หรอใหเกยรต เหมอนทเรยกพระดวยคาวา “อายสมา” และ “อายสมนโต”]

ทนกมจดสาคญ ทศลาจารกบอกเหตการณซงมาบรรจบกบหลกฐานในคมภร ซงทาใหเหนวา องค “เทวานมปยะ ปยทสส ราชา” หรอ “เทวานามปรยะ ปรยทรรศ ราชา” ในศลาจารกนน เปนองคเดยวกบพระเจาอโศกมหาราชในคมภร

ขอยกขอความตอนหนงในศลาจารกมาใหดกน (คดมาใหด

เพยงสวนหนง ขอความเตม พงอานในตอนวาดวยจารก ขางในเลม)

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดมพระบรมราชโองการใหประกาศแกมหาอามาตยทงหลาย ณ พระนครปาฏลบตร และ ณ นครอนๆ วา

สงฆ (อนขาฯ) ไดทาใหสามคคเปนอนเดยวกนแลว (“สเฆ สมเค กเฏ”) บคคลใดๆ จะเปนภกษ หรอภกษณกตาม ไมอาจทาลายสงฆได

กแล หากบคคลผใด จะเปนภกษหรอภกษณกตาม จกทาสงฆใหแตกกน บคคลผนนจกตองถกบงคบใหนงหมผาขาว และไปอย ณ สถานทอนมใชวด

หลกศลาจารกอโศก๑๐

พงแจงสาสนพระบรมราชโองการนใหทราบทวกน ทงในภกษสงฆและในภกษณสงฆ ดวยประการฉะน

พระผเปนทรกแหงทวยเทพไดตรสไวดงน:- กประกาศพระบรมราชโองการเชนน ทานทงหลายพงนาไปตดไว ณ ทางสญจรภายในเขตใกลเคยงของทานทงหลายฉบบหนง และจงเกบรกษาประกาศพระบรมราชโองการอนเดยวกนนแล ไวในเขตใกลเคยงของอบาสกทงหลายอกฉบบหนง

ทกๆ วนอโบสถ บรรดาอบาสกเหลานน พงทาตนใหมความรความเขาใจแนบแนนในประกาศพระบรมราชโองการน และทกๆ วนอโบสถ มหาอามาตยทกๆ คนพงไปรวมในการรกษาอโบสถดวยเปนประจา เพอจกไดเกดความคนเคยแนบสนท และรเขาใจทวถง ซงประกาศพระบรมราชโองการ

…นนแล

ธรรมโองการน ในจารกเองกบอกวาไดโปรดใหตดประกาศทวไปทกหนแหง แตเฉพาะทนกโบราณคดขดคนพบแลว ๓ แหง มขอความยาวสนกวากนบาง แตทกแหงมตอนสาคญ คอยอหนาท ๒-๓ [สงฆ (อนขาฯ) ไดทาใหสามคค � ณ สถานทอนมใชวด]

สามแหงทพบจารกน คอ ท สารนาถ โกสมพ และสาญจ การทจารกตางแหงบอกเหมอนกนวา “สงฆอนขาฯ ไดทาใหสามคค

กนแลว” แสดงวาเปนเหตการณใหญของสวนรวมทวทงแวนแควน ไมใชเรองเฉพาะของทนนๆ (สารนาถ วดระยะทางผานโกสมพไปถงสาญจ = ๖๐๐ กม.) และขอความตอนทายๆ ของจารกเอง กบอกใหมหาอามาตยดาเนนการรกษาสามคคนทวทกหนแหง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑การทาใหสงฆสามคค กแสดงวาไดมการแตกแยก และ

ไดแกปญหาความแตกแยกนนเสรจแลวนกคอการสงคายนาครงท ๓ ทเมองปาตลบตร ทพระ

เจาอโศกทรงอปถมภ เมอ พ.ศ. ๒๓๕ ซงคมภรสมนตปาสาทกาไดเลาไว และบอกดวยวา พระทกอปญหา (ทานวาปลอมบวชเขามา) ไดถกบงคบใหนงผาขาว (=ใหสกออกไป) ดงความตอนหนงในสมนตปาสาทกานน (วนย.อ.๖๐) วา

ในวนท ๗ พระราชา (อโศก) โปรดใหประชมภกษ

สงฆทอโศการาม … ทรงทราบวา พวกนมใชภกษ พวกนเปน

อญเดยรถย พระราชทานผาขาวแกบคคลเหลานน ให

สกเสย … ลาดบนน พระราชาตรสวา “พระคณเจาผ

เจรญ บดน พระศาสนาบรสทธแลว ขอภกษสงฆจงทา

อโบสถเถด” พระราชทานอารกขาแลว เสดจคนสพระ

นคร สงฆซงสามคคกนแลว ไดกระทาอโบสถ

ตามศลาจารกแสดงวา แมสงฆจะสามคคกนไดแลว มาตร-การทจะรกษาความสามคคนนใหหนกแนนมนคง พรอมทงปองกนปญหาอนอาจจะมขนอก กยงดาเนนตอไป โดยใหมหาอามาตยดแลรบผดชอบตามความในจารกนน

เรองราวทเปดเผยออกมาดวยซากพทธสถานของจรงและจากธรรมลปคอขอมลลายสอธรรมในศลาจารกของพระเจาอโศกมหาราช ทแหลงเดมในชมพทวป ซงเพงฟนขนพบกนใหม มาประสานขานรบกบบนทกและตานานในคมภรพระพทธศาสนา ตงแตพระไตรปฎก และอรรถกถาลงมา ซงรกษาสบทอดกนไวนานนกหนาในประเทศพทธศาสนาทหางไกลจากชมพทวป

หลกศลาจารกอโศก๑๒

จารกอโศกแนชด

คอเกยรตประวตแหงชาตอนเดย

ขอยกอกตวอยางหนง คมภรอรรถกถาและฎกาเลาวา๑ พระเจาอโศกมหาราช เมอยงเปนราชกมาร ไดรบพระราชบญชาใหไปเปนอปราชครองแควนอวนต ทเมองอชเชน ระหวางทางกอนถงอชเชน อโศกกมารไดแวะทเมองเวทส และ ณ ทน อโศกกมารไดพบกบธดาเศรษฐ นามวาเวทสา และไดเธอเปนคครอง นาไปอยดวยทนครอชเชน แลวประสตโอรสนามวาเจาชายมหนทะ และตอมาอก ๒ พรรษา มราชธดานามวาสงฆมตตา

เจาชายมหนทะ และเจาหญงสงฆมตตาน ตอมาไดอปสมบท แลวพระมหนทเถระพรอมดวยคณะภกษสงฆไดนาพระพทธศาสนาไปประดษฐานในลงกาทวป และพระสงฆมตตาเถรกไดนาภกษณสงฆไปประดษฐานในลงกาทวปนนตามตอมา

อรรถกถายงเลาตอไปอกดวยวา กอนทพระมหนทเถระจะไปลงกาทวป ทานไดเดนทางมาเยยมโยมมารดา คอพระเวทสาเทว ทเมองเวทสนคร และครงนน พระนางเวทสาไดสรางวดถวาย ตงชอวาเวทสครมหาวหาร

คมภรสารตถทปนบอกดวยวา เวทสนครนนอยหางจากพระนครปาตลบตร ๕๐ โยชน คอ ๘๐๐ กโลเมตร

ครนถงยคองกฤษครองอนเดย ทพทธสถานจมดนหมดแลว

๑ อรรถกถา คอสมนตปาสาทกา (วนย.อ.๑/๗๐) ฎกา คอสารตถทปน (วนย.ฏ.๑/๘๐, ๒๓๖)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

น เซอรอเลกซานเดอร คนนงแฮม เมอไดขดฟนพระสถปและวดวาอาราม ณ สารนาถ สถานทแสดงปฐมเทศนา ในชวงทศวรรษ 1830s (ราว พ.ศ.๒๓๗๕) แลว กไดมาทางานขดฟนทเมองเวทสน ซงปจจบนเรยกวาเมองวทศ ในชวงทศวรรษ 1840s (ราว พ.ศ.๒๓๘๕)

แตในสมยของคนนงแฮม ชอเมองนคนเรยกกนเพยนไปเปน ภลสะ/Bhilsa จนกระทงถงป ๒๔๙๙/1956 รฐบาลอนเดยจงใหเปลยนชอกลบไปเรยกใหถกตองตามเดมวาเมองวทศะ/Vidisha ดงปรากฏในแผนทปจจบน

ณ เมองวทศะน คนนงแฮมไดพบและขดฟนมหาสถปทมชอเรยกกนในบดนวา “สาญจ” อนมชอเสยงโดงดงมาก ทงสวยงามใหญโตเดนสงา และยงอยในสภาพทนบวาด อนสบกนไดวาพระเจาอโศกมหาราชไดทรงสรางไว (บางทจะเปนทวดซงคมภรบอกวาพระเวทสาเทวไดทรงสราง?) และมการซอมเสรมในยคตอๆ มา

มหาสถปสาญจน อยหางจากเมองปตนะ (คอปาตลบตร) วดเปนเสนตรงตามแผนทปจจบนได ๘๐๐ กโลเมตร จะโดยบงเอญหรออยางไรกตาม กเทากนตรงพอดกบทบอกไวในสารตถ-ทปน (ถาวดจากตวเมองวทศะปจจบน ถงปตนะ ได ๗๗๕ กม.)

ณ พทธสถานสาคญหลายแหง ไดพบหลกศลาจารกทพระเจาอโศกมหาราชไดทรงประดษฐานบอกความสาคญไว โดยเฉพาะทสารนาถ คอปาอสปตนะมฤคทายวน ทพระพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา ธมมจกกปปวตตนสตร ใกลเมองพาราณส มเสาหลกใหญซงแมจะถกโคนหรอลมลงมาหกเปนทอนๆ แตเหนไดชดถงความหมายทยงใหญงามสงาและศลปะทประณตบรรจง

หลกศลาจารกอโศก๑๔

นอกจากคาจารกบนเสาหน ซงบงความสอดคลองกบเรองการทาสงคายนาครงท ๓ เมอ พ.ศ.๒๓๕ ซงไดแกปญหาความเหนผดเพยนและความแตกแยกของสงฆ ดงทไดกลาวถงขางตนนนแลว หวสงหทงสเทนธรรมจกรบนยอดเสาศลาจารกนน กมความหมายสาคญและโดดเดนขนมาเชอมโยงประเทศอนเดยปจจบนเขาสประวตศาสตรแหงชมพทวปดวย

บนยอดเสาศลาจารก ณ ทแสดงปฐมเทศนาน มสงหสตว หนหวไปสทศ บนเศยรสงหเทนวงลอพระธรรมจกร นาจะสนนษฐานไดวา สงหทงสเปนเครองหมายของพระราชอานาจ และพระราชอานาจนนตองรองรบอยใตธรรมและเชดชสงเสรมธรรม

พรอมนน สสงหซงหนเศยรไปสทศ แผดเสยงบนลอสหนาท เปนเครองหมายของความเขมแขงมนคงองอาจในการประกาศสจจธรรม คอหลกการแหงความจรงแททไมมผใดจะคดคานตานโตได (ธมมจกก ปวตตต อปปฏวตตย )

เมออนเดยไดเอกราชพนจากการปกครองขององกฤษ ในป ๒๔๙๐/1947 แมวาชนชาวอนเดยหรอภารตะเวลานน แทบจะไมรจกพระพทธศาสนาแลว แตเพราะตระหนกวารชสมยของพระเจาอโศกมหาราชทรงเรองยงใหญทสดในประวตศาสตรของอนเดย ควรจะเปนสญลกษณของชาต จงไดตกลงนาวงลอพระธรรมจกรมาวางไวเปนสญลกษณทใจกลางของธงชาตอนเดย และเอาเศยรสสงหหนไปสทศ มาตงเปนตราแผนดนของอนเดย พรอมทงเขยนคตไวใตเทาสงหเปนคาสนสกฤตวา “สตยเมว ชยเต” (สจจะเทานน ชนะ, Truth alone triumphs.)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

พระเจาอโศกมหาราช และการประกาศพระธรรมจกร จงกลบฟนคนมา พรอมกบการคนชพของชาตอนเดย

พระเจาอโศกมหาราช แมจะสวรรคตไป ๒ พนกวาปแลว กยงสรางเกยรตยศและความภมใจใหแกชนชาตอนเดยในปจจบนเปนหลกทอางองไดเสมอ ดงทนกวชาการสมยใหมชาวตะวนตกซงมาศกษาเรองของอนเดยแลว นาไปกลาวขวญสรรเสรญ อยาง H. G. Wells ทเขยนตาราประวตศาสตรแสดงความยกยองนบถอพระเจาอโศกมหาราช เปนกษตรยทโดดเดนพระองคเดยวในประวตศาสตรโลก๑

อเลกซานเดอรมหาราช

สบโยงอยางไรกบอโศกมหาราช

ศลาจารกของพระเจาอโศกมหาราชนน นอกจากเปนประวตศาสตรในตวมนเองแลว ยงเปนหลกฐานทชวยในการสบคนเรองราวสวนอนในประวตศาสตรดวย

ตามปกต ฝรงไมคอยไวใจตวเลขบอกกาลเวลาเปนตน ของชาวอนเดย ซงเขาบอกวามกเปนตานานทวาเอาเอง แตศลาจารกน ๑ H.G. Wells เขยนไวใน The Outline of History (N.Y.: Garden City Books, 1949, vol. I,

p. 404): “Amidst the tens of thousands of names of monarchs that crowdthe column of history, their majesties and graciousnesses and serenitiesand royal highnesses and the like, the name of Asoka shines, and shinesalmost alone, a star. From the Volga to Japan his name is still honoured.China, Tibet, and even India, though it has left his doctrine, preserve thetradition of his greatness. More living men cherish his memory to-day thanhave ever heard the names of Constantine or Charlemagne.”

หลกศลาจารกอโศก๑๖

เปนหลกฐานบอกกาลเวลาทแนชด จงเกอกลยงตอการกาหนดเวลากาละยคสมยในประวตศาสตรโลก เชอมโยงระหวางตะวนออกกบตะวนตก ดงทในจารกศลา ฉบบท ๑๓ กลาวถงพระนามของกษตรยทรวมสมยหลายพระองคในอาณาจกรทางฝายตะวนตก วา

สาหรบพระผเปนทรกแหงทวยเทพ ชยชนะททรงถอวายงใหญทสด ไดแก “ธรรมวชย” (ชยชนะโดยธรรม) และธรรมวชยนน พระผเปนทรกแหงทวยเทพไดทรงกระทาสาเรจแลว ทง ณ ทน (ในพระราชอาณาเขตของพระองคเอง) และในดนแดนขางเคยงทงปวง ไกลออกไป ๖๐๐ โยชน ในดนแดนอนเปนทประทบแหงกษตรยโยนก (Ionian Greek) พระนามวาอนตโยคะ (Antiochus) และดนแดนตอจากพระเจาอนตโยคะนนไป (คอในทางตะวนตกเฉยงเหนอ) อนเปนทประทบแหงกษตรย ๔ พระองค พระนามวา พระเจาตรมายะ (หรอตลมย - Ptolemy) พระเจาอนเตกนะ (Antigonos) พระเจามคะ(Magas) และพระเจาอลกสนทระ (Alexander) และถดลงไป (ในทางทศใต) ถง… และในแวนแควนภายในพระราชอานาจของพระองคกเชนเดยวกน คอ แวนแควนของชาวโยนก (Ionians

หรอ Greeks) และชนชาวกมโพชะ (Kambojas) …

ทกหนทกแหง (ประชาชนเหลาน) พากนประพฤต ปฏบตตามคาสอนธรรมของพระผเปนทรกแหงทวยเทพ แมในถนฐานทราชทตของพระผเปนทรกแหงทวยเทพมไดไปถง ประชาชนทงหลายเมอไดทราบถงธรรมวตร ธรรมวธาน และธรรมานศาสนของพระผเปนทรกแหงทวยเทพแลว กพากน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗ประพฤตปฏบตตามธรรม และจกประพฤตปฏบตตามธรรมนนตอไป

กษตรย ๕ พระองคทระบพระนามในจารกน ซงมสมพนธไมตรกบพระเจาอโศกมหาราช นกประวตศาสตรตะวนตกกาหนดไดแลววาเปนกษตรยกรก ซงมอาณาจกรอยรมหรอใกลฝงดานตะวนออก ดานเหนอ และดานใต ของทะเลเมดเตอเรเนยน (ในยคทอารยธรรมกรกยงรงเรองและแผคลมดนแดนแถบน) คอ

๑. พระเจาอนตโยคะ ไดแก ราชา Antiochus II Theos แหงซเรย ซงเปนหลาน (โอรสของโอรส) ของพระเจา Seleucus I Nicator

๒. พระเจาตรมายะ หรอตลมย ไดแก ราชา Ptolemy II Philadelphus ทนครอเลกซานเดรย แหงอยปต

๓. พระเจาอนเตกนะ ไดแก ราชา Antigonus II Gonatasแหงมาซโดเนย (Macedonia, ดนแดนกรกแถบเหนอ)

๔. พระเจามคะ ไดแก ราชา Magas แหงไซรน (Cyrene, นครกรกโบราณ อยปลายเหนอสดแถบตะวนออกของลเบยในปจจบน)

๕. พระเจาอลกสนทระ ไดแก ราชา Alexander (ไมใชอเลกซานเดอรมหาราช แตเปนรนหลานเหลน องคนนกประวตศาสตรไมแนใจวาจะเปนอเลกซานเดอรแหง Epirus หรออเลกซานเดอรแหง Corinth)

ความสมพนธระหวางกษตรยกรกเหลานกบพระเจาอโศกมหาราช เปนเรองทสบเนองมาตงแตยคสมยของพระเจาอเลกซานเดอรมหาราชในศตวรรษกอน โดยทตวกษตรยกรกเหลานสบเชอสาย

หลกศลาจารกอโศก๑๘

เกยวโยงมาจากอเลกซานเดอรมหาราชโดยเฉพาะสององคแรก กคอนดดาและโอรส ของแมทพของ

อเลกซานเดอรมหาราช ทตงตวขนเปนราชาเรมวงศกษตรยใหมเมอ อเลกซานเดอรมหาราชสวรรคต และเสนทางตดตอสมพนธกดาเนนไปตามเสนทางเดนทพของอเลกซานเดอรมหาราช

เฉพาะอยางยง พระเจาอโศกมหาราชเองทรงเปนกษตรยแหงโมรยวงศ (สนสกฤตเปน เมารยะ) ตนวงศคอพระอยกา ซงมพระนามวาพระเจาจนทรคปต กไดเผชญพระพกตรและเคยคดการศกรวมกบ อเลกซานเดอรมหาราช แลวไดขนเปนกษตรยตงโมรยวงศในชวงท อเลกซานเดอรมหาราชยกทพกลบ และไดยกทพไปเผชญกบพระอยกาของพระเจาอนตโยคะ คอพระเจา Seleucus I Nicator ทไดตงตวขนเปนกษตรยเมออเลกซานเดอรมหาราชสวรรคต

อกอยางหนง พอเรมเรอง เรากมาเจอพระเจาอโศก และพระเจาอโศกนกเกยวของกบพระพทธศาสนา ซงตอนนน เมอพระเจาอโศกขนครองราชยก พ.ศ.๒๑๘ แลว เราควรจะรดวยวา กอนมาถงเวลานน พระพทธศาสนาเปนอยางไร เรองราวเปนมาอยางไร

เพอลาดบเรองราวใหเหนชดเจนขน จงขอยอนหลงกลบไปเลาความเปนมาในประวตศาสตร ตงแตพทธกาล ในสมยตนเดมของโมรยวงศ จนมาตงโมรยะเปนวงศกษตรยในยคทอเลกซานเดอรมหาราชเขามา

๑

ดอนเดย พทธกาลถงอโศก

���

พทธกาล: ๑๖ แควน ใหญจรง ๕

ยอนกลบไปสมยพทธกาล ตงแตกอนพทธศกราช คอเกอบ ๒๖๐๐ ปมาแลว ตอนนนประเทศอนเดยเรยกวา ชมพทวป

ชมพทวปเปนดนแดนทกวางใหญไพศาล ในสมยกอนพทธกาลจนถงพทธกาลนน มอาณาจกรหรอแวนแควนมากมาย ทานใชคาในภาษาบาลวา มหาชนบท คอมทงหมด ๑๖ มหาชนบท

คาวา “ชนบท” นน ในภาษาบาล ไมไดหมายความแควาบานนอก แตคลายๆ กบคาวา “country” ในภาษาองกฤษ ซงใชได ๒ ความหมาย ในความหมายทวไป country กคอประเทศ แตถาพดวา the country กหมายถงบานนอก

“ชนบท” ในภาษาบาลกคลายกน โดยทวไปแปลวา ถนทอยของมนษย คอ แวนแควน หรอประเทศ แตเมอใชในความแวดลอมบางอยาง กเปนชนบทในความหมายแบบไทย คอ บานนอก

หลกศลาจารกอโศก๒๐

ในสมยพทธกาลและกอนนน ถอวา อนเดย หรอชมพทวปน มแวนแควนใหญอย ๑๖ มหาชนบทดวยกน ตามหลกฐานในพระไตรปฎก วาม องคะ มคธ กาส โกศล วชช มลละ เจต วงสะ กร ปญจาละ มจฉะ สรเสนะ อสสกะ อวนต คนธาระ และกมโพชะ(เชน อง.ตก.๒๐/๕๑๐)

แวนแควนเหลาน พดคราวๆ วา เรยงจากตะวนออกไปตะวนตก เรมดวย องคะ ซงตงอยในดนแดนทปจจบนนเปนบงคลาเทศ หรอตอจากบงคลาเทศ จะดใหงาย กไลมาตงแตตะวนออกของเมองกลกตตา นคอแควนท ๑

ตอจากนนกถงแควนมคธ แลวตอไปทางตะวนตกเปนกาสทมเมองหลวงชอพาราณส

แตถาขนเหนอจากมคธ ไปขางบนกเปนแควนวชช แลวเลยตอไปกถงมลละ ทมกสนาราเปนเมองหลวง จากนนกเปนแควนโกศล ทมเมองหลวงชอวาสาวตถ

นอกจากน เจต เปนตน กวาเรอยไป จนถง กร ซงอยแถวเมองเดล ตอจากนน ปญจาละ มจฉะ สรเสนะ อสสกะ อวนต กเอาเดลเปนจดกาหนด ออกไปทางเหนอ ทางใต และขางๆ จนในทสดจงถง คนธาระ กมโพชะ โนน แถวปากสถาน จนถงอฟกานสถาน

เปนอนวาไลคราวๆ ไป ตงแตตะวนออก จนถงตะวนตก นคอชมพทวป หรออนเดยในสมยโบราณ

เปนธรรมดา เรองของการเมอง ยอมมการแขงขนแยงชงอานาจกน ประเทศทมอานาจมากกวากบกรกทาสงครามขยายดนแดน จนกระทงกวาจะมาถงยคพทธกาล ใน ๑๖ แวนแควนนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑

บางประเทศกหมดอานาจไป หรอถกยบรวมเขากบแควนอนองคะแถวบงคลาเทศกเขาไปอยใตอานาจของมคธแลว มคธ

กลายเปนแควนทยงใหญสวนกาส ทมเมองหลวงคอเมองพาราณส กขนอยใตอานาจ

ของแควนโกศลไปแลววชช กเปนแควนสาคญ ในสมยพทธกาล ยงมอานาจมากตอไปกแควนวงสะ ซงมเมองหลวงชอวาโกสมพ อนเปนทร

จกกนดในเรองวาสฏฐ หรอกามนต และอกแควนหนงคอ อวนต ซงมอชเชนเปนเมองหลวง กคอถนของกามนตนนแหละ

เปนอนวา เมอถงพทธกาล ในบรรดา ๑๖ แควน กเหลอแควนหรอรฐ หรอประเทศ ทยงใหญมอานาจมากแค ๕ แควน คอ

๑. มคธ มราชคฤหเปนเมองหลวง๒. โกศล มสาวตถเปนเมองหลวง๓. วชช มเวสาลเปนเมองหลวง๔. วงสะ มโกสมพเปนเมองหลวง๕. อวนต มอชเชนเปนเมองหลวงสองแควนหลงนอยไกลออกไปทางตะวนตก โดยเฉพาะ

แควนอวนตอยไกลมาก วดจากราชคฤห ลดฟา ตดตรงเปนเสนไมบรรทด ถงเมองหลวงอชเชน ๘๑๕ กโลเมตร และคงเดนทางยาก อยในแถบเทอกเขาวนธยะ จดเปนทกขณาบถ (เรยกอยางสนสกฤตวาทกษณาบถ) คอดนแดนหนใต เปนปจจนตชนบท คอถนหางไกลปลายแดน เลยไมมเรองเกยวของมาก ไมปรากฏวาพระพทธเจาเคยเสดจไปทอชเชน

หลกศลาจารกอโศก๒๒

แตถงจะเปนแดนหางไกล กเปนถนของพระมหาสาวกสาคญทานหนง คอพระมหากจจายนะ ทวากนวาเปนทมาของพระสงกจจายน

ศษยเอกของพระมหากจจายนะน กเปนมหาสาวกดวย คอพระโสณะกฏกณณะ ซงไดเดนทางมาเฝาพระพทธเจาหลงจากบวชได ๑ พรรษา และนาคาของพระอปชฌายมากราบทลถงสภาพตดขดไมสะดวกเรยบรนของปจจนตชนบท เพอขอผอนผนพทธบญญตบางขอ รวมทงขอทตองอปสมบทดวยสงฆทสวรรค คอ ๑๐ รป เปนเหตใหทรงมพระพทธานญาตใหอปสมบทในปจจนต- ชนบทไดดวยสงฆปญจวรรค (โดยมพระวนยธรเปนทครบ ๕)

ขอแทรกเปนเกรดความรวา มพระมหาสาวก ๒ ทาน ชอวา “โสณะ” เหมอนกน แตอยไกลกนสดแดนตรงขาม ไดแกพระโสณะกฏกณณะ แหงแควนอวนตน อยใกลสดดานซายของแผนท (ทางตะวนตกเฉยงใต เลยเมองโภปาล/Bhopal ไปทางตะวนตก)

อกทานหนงคอ พระโสณะโกฬวสะ แหงเมองจมปา ในแควนองคะ สดดานขวา (ใกลกลกตตา หรอดานบงคลาเทศ)

ในพทธกาล แควนอวนตมพระราชาปกครอง พระนามวา จณฑปชโชต

สวนแควนวงสะ ซงพระเจาอเทนปกครอง ทจรงกไมไกลนก วดตดตรงจากราชคฤหถงโกสมพแค ๔๐๕ กม. (โกสมพ วดตดตรงตอไปยงอชเชน ๖๒๐ กม.) แตมเรองราวเกยวกบอานาจการเมองไมมาก จงตดไป

เมอจากดเขามาอก คอตดแควนอวนตทมเมองอชเชนเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

เมองหลวง กบแควนวงสะทมเมองโกสมพเปนเมองหลวงออกเสยเอาแควนใหญทเดนจรงๆ กเหลอ ๓ แควน คอ มคธ โกศล และ วชช

สามแควนน มเรองราวเกยวของกบพระพทธศาสนามาก อยดานตะวนออกเฉยงเหนอของอนเดย ตดตอใกลเคยงกนทงหมด

โดยเฉพาะแควนมคธ มชออยยงยนทสด สวนแควนอนๆ ทวาใหญอยในสมยพทธกาล พอถงยคหลงพทธกาลกคอยๆ หมดไป

สความยงใหญหนงเดยว: เหลอมคธ หมดวชช

มเรองนาสงเกตและนาสนใจ คอ แควนทมการปกครองตางแบบกน ทควรพดถง ไดแก แควนมคธ กบแควนวชช

มคธเปนแควนทปกครองแบบราชาธปไตย อยตดกนกบวชชซงปกครองแบบสามคคธรรม ฝรงเรยกวา ปกครองแบบ republic หรอ สาธารณรฐ

ในการปกครองแบบสามคคธรรมนน ไมใชมผปกครองเดดขาดเพยงผเดยว แตใชวธทวามชนชนปกครองจานวนหนง ซงมากทเดยว อาจถง ๗,๗๐๗ องค หมนเวยนกนขนมาปกครอง เวลาจะบรหารราชการแผนดนกตองมการประชมในสภา ซงมหอประชมทเรยกวา สณฐาคาร (บางทเขยน สนถาคาร)

ในคมภร ทานเรยกราชาทรวมกนปกครองแบบนวา “คณราช”

เมอมเรองราวทจะตองตดสนใจหรอวนจฉยกน เชนจะรบหรอไมรบกบตางประเทศ หรอเกดเรองเกดราวสาคญขน หรอมราชการอะไรทสาคญจะตองตดสนวนจฉย อยางเชน เมอพระพทธเจาเสดจดบ

หลกศลาจารกอโศก๒๔

ขนธปรนพพาน กษตรยมลละซงปกครองแบบน กตองมาประชมกนในสณฐาคารเพอพจารณาวา จะปฏบตอยางไรในการปลงพระสรระของพระพทธเจา อยางนเปนตน

แควนวชชนกปกครองแบบสามคคธรรม รวมกนปกครอง ซงตองประชมกนในสณฐาคาร พวกกษตรยวชชมชอเรยกวา ลจฉว

เปนพวกทเขมแขงมากในสมยพทธกาลนน แควนมคธกบแควนวชชแขงอานาจกน

มาก แควนโกศลกรบกบแควนมคธนดหนอย แตตอมา โกศลหายไป วชชกหายไป ตางกสญเสยอานาจแกแควนมคธ

วาทจรง ตอนตนพทธกาล เมอมคธมพระเจาแผนดนพระนามวาพมพสารนน เทาทปรากฏ บานเมองดจะสงบ ทางดานโกศลกตาม ทางดานวชชกตาม ไมพบปญหาหรอเรองราวขดแยงกน (พงสงเกตวา พระเจาพมพสารเปนโสดาบน)

แตมาถงปลายพทธกาล ในสมยของพระเจาอชาตศตรซงเปนโอรสของพระเจาพมพสาร มคธมเรองขดแยงกนเรอย ทงกบวชช และกบโกศล

เฉพาะอยางยงกบวชชนน นาสงเกตวา ถงกบมการสรางเมองปอมหรอเมองหนาดานขนมาเพอจะตาน จะกน หรอเพอรบมอกบวชชโดยเจาะจงลงไปเลยทเดยว

พระเจาอชาตศตรมเรองหงดหงดพระทยกบกษตรยลจฉว และอยากจะหาหนพวกวชชเรอยมา นอกจากความขดแยงกระทบกระทงสวนพระองคแลว กยงเปนเรองของการแยงชงอานาจ และความหวาดกลว เพราะวชชเปนระบบอานาจแบบเกา มการปกครอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

แบบเดม เมอมความเขมแขง กจะเปนภยคกคามตอมคธไดบอกแลววา เมองหลวงของมคธในสมยพทธกาลมชอวา

ราชคฤห นคอเมองหลวงเดมของแควนมคธในสมยทพระพทธเจาประทบอย

พระพทธเจาทรงประดษฐานพระพทธศาสนาทเมองราชคฤหนน พดอกสานวนหนงกคอ ทรงประดษฐานพระพทธศาสนาทเมองหลวงของแควนมคธ

เมองราชคฤห หรอเมองหลวงของมคธนน ไดเปนศนยกลางการเผยแพรพระพทธศาสนาเรอยมา แมเมอพระพทธเจาปรนพพานแลว กเปนททาสงคายนาครงท ๑

ตอมาเมอเมองหลวงของมคธยายไปทอนแลว ศนยกลางการเผยแพรพระพทธศาสนากยายไปทนนดวย สงคายนาครงท ๑ทาทราชคฤห เมองหลวงเกา ตอมาเมอถงสงคายนาครงท ๓ เมองหลวงของมคธยายไปอยทเมองปาตลบตรแลว สงคายนาครงท ๓ กทาทปาตลบตร ซงเปนเมองหลวงใหมนน (สงคายนาครงท ๒ ทาทเมองเวสาล ซงกเปนเมองหลวงหรอเมองสาคญของมคธแลวในเวลานน) ขอใหลองเชอมโยงเรองราวด

ราชคฤหเปนเมองหลวงของมคธในพทธกาล ตลอดสมยของพระเจาพมพสาร ตอมาพระราชโอรสของพระเจาพมพสาร คอพระเจาอชาตศตร ไดปลงพระชนมพระราชบดา แลวขนครองราชยทเมองราชคฤหนนแหละ จนถงปลายพทธกาลจงมเรองราวของการสรางเมองหนาดานเพอปองกนวชชนขนมา

เหตการณนเกดขนกอนพระพทธเจาปรนพพานไมนาน ม

หลกศลาจารกอโศก๒๖

เรองบนทกไวในพระไตรปฎก ดงททานเลาไวในมหาปรนพพานสตรเรองเรมทเมองราชคฤห เมอพระพทธเจาประทบอยทภเขา

คชฌกฏ พระเจาอชาตศตรสงวสสการพราหมณมหาอามาตยแหงมคธไปเฝา โดยบอกใหกราบทลวา พระองคจะทรงยกทพไปปราบกาจดแควนวชชใหพนาศยอยยบ และใหฟงดวาพระพทธเจาจะตรสวาอยางไร อนนเปนขอปรารภใหพระพทธเจาทรงแสดงหลกอปรหานยธรรมหลายหมวด

ตอมา พระพทธเจาเสดจออกจากเมองราชคฤหแหงมคธ เพอไปทรงจาพรรษาในแควนวชช ไดเสดจผานนาลนทาไปยงหมบานปาตลคาม (ปาฏลคาม กเขยน) เพอเสดจขามแมนาคงคาจากทนนไปเขาสเขตแดนของวชช

เมอเสดจถงปาตลคาม กทรงไดพบกบสนธะ และวสสการ พราหมณ มหาอามาตยแหงมคธ ซงมาบญชาการสรางเมองหนาดานเพอตานโตวชชดงทกลาวขางตน

สนธะและวสสการไดมาเฝาและทลนมนตไปรบถวายภตตาหารทบานพกของตน หลงจากเสวยภตตทนนแลว พระพทธเจากเสดจไปทรงขามแมนาคงคาเขาสเขตแดนแควนวชช และเสดจตอไปเพอจาพรรษาทเวฬวคาม ใกลเมองเวสาล ทเปนเมองหลวงของวชช๑

๑ ตามความในมหาปรนพพานสตร จะเหนเสนทางเสดจของพระพทธเจาในปสดทายทจะปรนพพาน ลาดบสนๆ คอ เรมทเมองราชคฤห แลวเสดจออกเดนทาง แวะทราชอทยานอมพ-ลฏฐกา ทเมองนาลนทา (ณ ปาวาทกมพวน) ทปาตลคาม ทรงขามแมนาคงคาเขาเขตวชช เสดจตอไปแวะทโกฏคาม ทนาทกคาม (นาตกา กวา) แลวเสดจถงเมองเวสาล แวะทอมพปาลวน แลวไปทรงจาพรรษาทเวฬวคาม ระหวางพรรษาทรงอาพาธหนก ทรงดารวาไมควรจะปรนพพานโดยยงไมได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

ตอนนน เมองหนาดานทกาลงสรางยงไมปรากฏชอ รกนเพยงวาเปนเมองใหมซงสรางขนทหมบานปาตลคาม มาไดยนชออกทเปนปาตลบตร เมอกลายเปนเมองใหญโตแลว เปนเมองหลวงใหมของมคธในยคหลงตอมา รวมทงในสมยพระเจาอโศกมหาราช

รวมความวา เวลานน พระเจาอชาตศตรกาลงมปญหากบแควนวชช ตองการปราบแควนวชช จงตองสรางความเขมแขงดานชายแดน โดยเฉพาะหมบานปาตลคามนนเปนจดยทธศาสตรสาคญ อยบนฝงแมนาคงคาดานตรงขามกบวชช เพยงมแมนาคงคาคนอย จงไดทรงดาเนนการสรางใหเปนเมองปอม หรอเมองหนาดาน เพอเตรยมสงครามกบแควนวชช นคอกาเนดของเมองปาตลบตร (ปจจบนชอไดเพยนมาเปน “ปตนะ”)

ตอมา วสสการพราหมณผสรางเมองหนาดานทปาตลคามนแหละ กใชกลอบายใหพระเจาอชาตศตรทาทลงโทษขบไลตวออกไป แลวกเขาไปอยกบพวกวชช พอไดโอกาสกเกลยกลอมยแหย จนกระทงกษตรยลจฉวทปกครองแควนวชชนนแตกสามคคกนหมด

เมอพระเจาอชาตศตรยกทพไป พวกเจาลจฉว กษตรยวชช ไมพรอมใจกน ออนแอ กเลยพายแพ อาณาจกรวชชกพนาศ และกลายเปนดนแดนของแควนมคธสบมา นเปนเหตการณหลงพทธกาลไมนาน ลาอปฏฐากและภกษสงฆ จงทรงระงบอาพาธไว (พระสตรพกเรองไว อรรถกถาเลาแทรกตอวา ออกพรรษาแลว เสดจไปเมองสาวตถ แลวไปเมองราชคฤห แลวขามแมนาคงคาเขาเขตวชชทอกกเจลา) พระสตรเลาตอวา เสดจเขาเมองเวสาล ปลงพระชนมายสงขารทปาวาลเจดย (จาปาล- กวา) แลวทรงแจงแกทประชมสงฆทปามหาวน เสดจเขาไปบณฑบาตครงสดทายในเวสาล จากนน เสดจไปแวะภณฑคาม หตถคาม อมพคาม ชมพคาม โภคนคร แลวไปเมองปาวา เสวยทบานนายจนทะ แลวเสดจสเมองกสนารา ปรนพพานทสาลวโนทยาน

หลกศลาจารกอโศก๒๘

ตอมา หลงพทธกาลนนไปอกนาน จนกระทงสนวงศของพระเจาอชาตศตรไปอกระยะหนงแลว จงมการยายเมองหลวงจากราชคฤห มาอยทปาตลบตร ซงตอนนนเปนเวลาทแควนวชชไดสนอานาจไปนานแลว และแควนมคธทมปาตลบตรเปนเมองหลวงกเจรญสบมา จนกระทงถงยคสมยของพระเจาอโศกแหงโมรยวงศ

สความยงใหญหนงเดยว: เหลอมคธ หมดโกศล

สวนโกศลกเปนแควนยงใหญ และดงไดบอกแลว กอนถงพทธกาล กาสซงมพาราณสเปนเมองหลวง ไดตกเปนสวนหนงของโกศล พระเจาปเสนทโกศลกปกครองทงสองแควน เปนมหาอานาจ

พระเจาปเสนทโกศล มความสมพนธอนดกบพระเจาพมพสาร เพราะทรงเปนพเขย กลาวคอเจาหญงโกศลเทวซงเปนพระกนษฐาของพระเจาปเสนทโกศล เปนมเหสของพระเจาพมพสาร

เมอองคราชาทรงเปนพระญาตกนแลว แควนทงสองนซงอยในฐานะทจะแขงอานาจกน กอยกนโดยสงบ และมความใกลชดกนมาก ขอนอาจจะเปนโยงใยอยางหนงทวา เมอพระเจาพมพสารมความสมพนธเลอมใสพระพทธเจา กทาใหพระเจาปเสนทโกศลมความเลอมใสงาย เพราะมความใกลชดสนทถงกน

เมอพระเจามหาโกศล พระราชบดาของพระเจาปเสนทโกศล พระราชทานพระราชธดาไปอภเษกสมรสกบพระเจาพมพสารแลว กไดพระราชทานหมบานในแควนกาสหมบานหนง ใหเปนของขวญในงานอภเษกสมรสแกแควนมคธของพระเจาพมพสาร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

ตอมาพระเจาอชาตศตรซงเปนหลานของพระเจาปเสนทโกศล ไดปลงพระชนมพระราชบดาคอพระเจาพมพสาร พระนางโกศลเทวซงเปนพระมเหสของพระเจาพมพสาร และเปนพระกนษฐาของพระเจาปเสนทโกศล ทรงเสยพระทยมาก จนเปนเหตใหสนพระชนมตามไป

พระเจาปเสนทโกศลกรวพระเจาอชาตศตรเปนอยางยง จงยดเอาหมบานกาสทไดพระราชทานใหเปนของขวญนนกลบคนมา โดยทรงถอวาผฆาพอไมมสทธไดทรพยสมบตของพอ แลวตอมากทรงทาสงครามกบพระเจาอชาตศตร ผลดกนแพผลดกนชนะ

ครงสดทาย พระเจาปเสนทโกศลชนะ จบเปนพระเจาอชาตศตรได แตกไมฆาเพราะเหนเปนพระนดดา แตใหสละราชสมบต และตอมาพระเจาปเสนทโกศลคงจะเหนพระทย โปรดใหกลบไปครองราชสมบตอก และยงพระราชทานพระราชธดาใหไปดวย มคธกบโกศลจงกลบเปนไมตรกนอกจนกระทงสนรชกาล

ในตอนปลายรชกาล เจาชายวฑฑภะซงเปนพระราชโอรสของพระเจาปเสนทโกศล ไดยดอานาจพระเจาปเสนทโกศล

พระเจาปเสนทโกศลทรงมาหนไป โดยตงพระทยจะไปขอกาลงพระเจาอชาตศตร ซงเปนพนธมตรกนแลวและกเปนหลานดวย ใหมาชวย ไดทรงมาตลอดเวลายาวนานและรบรอน ทรงเหนดเหนอยมาก โดยมผตดตามไปคนเดยว

พระเจาปเสนทโกศลเสดจไปไมทน ประตเมองปดเสยกอน เพราะทเมองราชคฤหนน พอคาเขากปดประตเมอง และไมวาใครทงนนไมยอมใหเขา จงตองประทบคางแรมอยนอกเมอง

หลกศลาจารกอโศก๓๐

ขณะนน ทรงพระชรามากแลว มพระชนมายถง ๘๐ พรรษา อกทงอากาศกหนาวมากและทรงเหนดเหนอยมาดวย เลยเสดจสวรรคตทหนาประตเมอง พอรงเชา ขาวถงพระเจาอชาตศตร กเสดจมาอญเชญพระศพไปจดพธถวายพระเพลง

ฝายเจาชายวฑฑภะ เมอยดอานาจไดแลว ดวยเพลงแคนและผกอาฆาตไวตอเจาศากยะทเคยแสดงความรงเกยจเหยยดหยามชาตกาเนดของตน ตอมากยกทพไปลางเผาพนธศากยะ ครนเสรจการแลว ในยามราตร ระหวางทางกลบสราชธาน ขณะพกทพบนหาดทรายรมฝงแมนาอจรวด มฝนใหญกระหนาและนาไดขนมาไหลบาอยางรวดเรวทวมกองทพ พารพลกบทงพระเจาวฑฑภะใหมวยมรณในกระแสนา และทาใหโกศลรฐรางราชาไรผปกครอง

ดงไดเลาแลววา หลงจากพระพทธเจาปรนพพานแลว พระเจาอชาตศตรไดยกทพไปกาจดแควนวชชสาเรจ และอกดานหนง แควนโกศลกถกผนวกเขาไปไวใตอานาจแควนมคธ จงเปนอนวา ทงแควนวชชและแควนโกศลกไดเขาไปรวมอยในแควนมคธ

โดยนยน จงเหลอแตมคธ เปนแควนเดยวทยงใหญ เปนมหาอานาจสงสด และรงเรองตอมา จนในทสดไดตกเปนของราชวงศโมรยะ เมอพระเจาจนทรคปต พระอยกาของพระเจาอโศกมหาราชขนครองมคธนน เรมราชวงศใหมใน พ.ศ.๑๖๘ (นบและคานวณอยางฝรงวา 321 BC/พ.ศ.๑๖๓) หลงจากทอเลกซานเดอรมหาราชเลกทพกลบไปจากการทจะเขาตอนเดย ในป 325 BC

จากนน เวลากผานมาจนพระเจาอโศกขนครองราชย เปนราชาแหงมคธใน พ.ศ. ๒๑๘

เรองเปนมาอยางไร พงดกนตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

มคธยงใหญเปนหนง: หลายราชวงศทผนผาน

สนพทธกาล เมอแควนโกศล และวชช มาตกอยใตอานาจของแควนมคธหมดแลว ราชคฤห ซงเปนเมองหลวงของมคธ กเปนศนยกลางแหงความเจรญรงเรองและอานาจทางการเมอง

เมองราชคฤหน เปนเมองหลวงของแควนมคธมาตลอดพทธกาล แลวภายหลงไดยายเมองหลวงไปตงทปาตลบตร

แตกอนทจะยายไปปาตลบตรนน ตามตานานบางแหงวา ยายไปเมองเวสาลกอน

คมภรบอกวา พระเจาสสนาค (เรยกสสนาค บาง สสนาค บางกม; คมภรสนสกฤตเรยกวา ศสนาค) เปนผยายเมองหลวงของแควนมคธจากราชคฤหไปทเวสาล (แตหลกฐานนไมแนนนก หลกฐานสวนมากบอกวา ยายจากราชคฤหไปปาตลบตรเลยในสมยพระเจากาลาโศกราช ซงเปนโอรสของพระเจาสสนาค)

เวสาล เปนเมองหลวงของแควนวชช เวลาเรยกเปนภาษาไทยเรามกนยมใชรปสนสกฤตวา ไวศาล โดยแผลงเปน ไพศาล

การทพระเจาสสนาคแหงแควนมคธ ยายเมองหลวงจากราชคฤหไปตงทเวสาลไดนน กเพราะวา แควนมคธไดปราบแควนวชชลง และวชชกลายเปนสวนหนงของแควนมคธไปแลว

เรองนกเปนเครองยนยนวา เวสาลไดกลายเปนสวนหนงของแควนมคธแลว พระเจาแผนดนมคธจงยายเมองหลวงไดตามชอบใจ เมอชอบเมองเวสาล กยายไปเมองเวสาล

เหตผลอกอยางหนง ทพระเจาสสนาคยายเมองหลวงจาก

หลกศลาจารกอโศก๓๒

ราชคฤหไปยงเวสาลนน อาจเปนไดวาเพราะพระเจาสสนาคเอง เปนเชอสายเจาลจฉวในเมองเวสาลแหงแควนวชชเกา

ขอเลาความยอนหลงอกครงวา ในวงศของพระเจาพมพสารกษตรยนบจากพระเจาอชาตศตรเปนตนมา ลวนทาปตฆาต คอฆาพระราชบดาทงสน จนเรยกไดวาเปนราชวงศปตฆาต ตามลาดบดงน

พระเจาพมพสาร ครองราชย ๕๒ ป

พระเจาอชาตศตร ปลงพระชนมพระราชบดาแลว ครองราชย ๓๑ ป

(แบงเปนกอนพทธปรนพพาน ๗ ป และหลงพทธปรนพพาน ๒๔ ป)พระเจาอทยภทร (หรออทายภทท) ปลงพระชนมพระเจาอชาตศตรราช

บดาแลว ครองราชย ๑๖ ป

พระเจาอนรทธ ปลงพระชนมพระราชบดาแลวพระเจามณฑะ ปลงพระชนมพระราชบดาแลวพระเจานาคทสสก (หรอนาคทาสกะ) ปลงพระชนมพระราชบดาแลว

ครองราชย ๒๔ ป

ในรชกาลน ถง พ.ศ.๗๒ อามาตยและราษฎรไมพอใจวงศกษตรยทมแตปตฆาตตลอดมา จงถอดพระเจานาคทสสกจากราชสมบต แลวอญเชญสสนาค ซงเปนอามาตยรบราชการอยในราชคฤหแตเปนเชอสายเจาลจฉว ขนครองราชย ตงราชวงศใหมชอวาไศศนาค

ในรชกาลพระเจาสสนาคน แควนมคธกปราบแควนอวนตได และผนวกเขาเปนสวนหนงของมคธ

พระเจาสสนาคครองราชยอย ๑๘ ป แลวโอรสชอกาลาโศกครองราชยตออก ๒๘ ป

ในปท ๑๐ แหงรชกาลน ครบ ๑๐๐ ปนบแตพทธปรนพพาน กไดมการสงคายนา ครงท ๒ ทเมองเวสาล

ครองรวม ๘ ป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓

พระเจากาลาโศกราช ซงเปนพระเจาแผนดนมคธ แตเปนเชอสายของวชช ไดทรงอปถมภการสงคายนา ครงท ๒ ซงจดขนทเมองเวสาล ทไดเปนสวนหนงของแควนมคธแลวน

ตอมา พระเจากาลาโศกราชนแหละ กเปนผยายเมองหลวง จากเวสาล ไปทปาตลบตร แสดงวามการยาย ๒ ครง คอ ยายจากราชคฤห ไปเวสาล แลวกยายจากเวสาล ไปทปาตลบตร อกทหนง

ตอนทพระเจากาลาโศกราช อปถมภสงคายนาครงท ๒ นน การสงคายนาจดทเมองเวสาล อาจเปนไดวา หลงจากสงคายนาแลว พระเจากาลาโศกราชจงไดยายเมองหลวงไปทปาตลบตร หรออาจจะยายไปกอน แตเมองเวสาลกเปนเมองใหญ และเรองกเกดขนทนน พระสงฆจงมาจดการสงคายนาขนทเวสาลน

(หลกฐานสวนมากบอกวา พระเจากาลาโศกราช ยายเมองหลวงจากราชคฤห ไปยงปาตลบตร)

ทปาตลบตร เมองหลวงใหมน มมหากษตรยปกครองตอจากพระเจากาลาโศกราช สบมา คอ

ราชโอรส ๑๐ พระองคของพระเจากาลาโศก รวมกนปกครอง ๒๒ ป

หลกฐานตอนนขดแยงกนบาง ทกลาวนวาตาม วนย.อ.๑/๗๓

ซงบอกวา พระเจากาลาโศกมโอรส ๑๐ พระองค ซงไดรวมกนปกครองแผนดนตอจากพระเจากาลาโศกอก ๒๒ ป แต Encyclopaedia Britannica, 1988 (คา “Shaishunaga dynasty”) สนนษฐานวา พระเจากาลาโศกถกจบปลงพระชนมโดยกษตรยทตงราชวงศใหม คอราชวงศนนทะ

หลกศลาจารกอโศก๓๔

จากนน ราชวงศไศศนาคไดสนสดลง เพราะมหาปทมนนทะแยงราชสมบตได และตงราชวงศใหมคอราชวงศนนทะ กษตรยองคนเหยมโหดมาก และไดขยายอาณาจกรออกไปอกกวางไกล

ราชวงศนนทะ มกษตรยปกครองตอมา ๙ รชกาล รวม ๒๒ ป

กษตรยองคสดทายของราชวงศน พระนามวาธนนนทะ ครองราชยในชวงทพระเจาอเลกซานเดอรมหาราช (Alexander the Great) กรฑาทพมาถงเขตแดนชมพทวป

อเลกซานเดอร ราชาแหงมาซโดเนย (Macedonia) โอรสของพระเจาฟลปท ๒ ศษยของอรสโตเตล (Aristotle) ซงเปนอาจารยประจาพระองคเมอมชนมาย ๑๓–๑๖ และไดสอนใหสนพระทยในปรชญา การแพทย และการสอบคนทางวทยาศาสตร แตยงสอนใหถอความคดทสบกนมาวาคนชาตอนจากกรกเปนไดเพยงทาส

อเลกซานเดอรขนครองราชยในป 336 BC๑ (พ.ศ.๑๔๘) แลวปราบปรามเมองใหญเมองนอยไดครอบครองแดนกรกทงหมด ตอมาจงขยายอานาจมายดครองอยปตในป 332 BC แลวมาพชตจกรวรรดเปอรเซยทยงใหญเสรจสนในป 330 BC จากนนในป 328

BC กเขาครองอาณาจกรบากเตรย (Bactria, ชาวชมพทวปเรยกวาโยนก) แลวในปตอมา ยกพลออกจากบากเตรย (Plutarch เขยนไววากาลงพล ๑๒๐,๐๐๐ แตนกประวตศาสตรสนนษฐานวาคงรวมกาลงหนนทงหมดดวย เฉพาะกาลงรบแทๆ นาจะประมาณ

๑ ตาราประวตศาสตรฝายตะวนตกวา ราชวงศนนทะสนสด 321 BC เทยบกบตวเลขของอรรถกถา (วนย.อ.๑/๗๓) ซงลาดบรชกาลแหงราชวงศในชมพทวปวาราชวงศนนทะครองถง พ.ศ.๑๖๒ เมอคานวณตามน ถอไดวาตรงกน (ในทนคอ 484-336=148)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕

๓๕,๐๐๐ คน) มาหยดยงตงทพทเมองตกสลาในป 326 BC เตรยมทาสงครามรกลกเขาไปในลมแมนาสนธ และไดพบกบจนทรคปต(กรกเรยกวา Sandrokottos) เจาเชอสายโมรยะ ซงกาลงคดการลมราชวงศนนทะ

หลกฐานฝายกรกบนทกไววา กองทพมคธของราชวงศนนทะมรพลทหารราบ ๒๐๐,๐๐๐ ทหารมา ๒๐,๐๐๐ กองทพรถ ๒,๐๐๐ และกองทพชาง ๓,๐๐๐

ประวตศาสตรเลาวา ในป 325 BC พระเจาอเลกซานเดอรไดเลกความคดทจะเขาตอนเดยและยกทพกลบประเทศกรก แตสวรรคตกลางทาง โดยไมทราบเหตผลวาทาไมจงไมรบกบมคธ

แตมหลกฐานวา เมออเลกซานเดอรทาสงครามผานปญจาบเขามา ทหารกรกซงออนลาทงรางกายและจตใจ พากนแขงขนแสดงความเหนอยหนายไมยอมรบตอไปอก

นกประวตศาสตรบางทานสนนษฐานวา ทหารกรกเหนกองทพของกษตรยนนทะแหงมคธแลวหวาดกลว ไมยอมรบ (ด “India,

Pre-Mauryan states”, Encyclopaedia Britannica, 1988)ทางฝายจนทรคปตยงคดการมงมนสรบตอไปจนขนครอง

มคธไดสาเรจสวนอเลกซานเดอรมหาราช แมจะไดเลกทพกลบไปและ

สวรรคตระหวางทางใน ๒ ปตอมา แตแมทพของพระองคซงปกครองดนแดนทพชตไว กไดตงตวขนเปนกษตรยแลวแผอานาจตอไป และจนทรคปตกจะไดเผชญกบกษตรยอดตแมทพของอเลกซานเดอรมหาราช ทครองดนแดนประชดชมพทวปนในไมชา

หลกศลาจารกอโศก๓๖

จนทรคปต ลมราชวงศนนทะ ตงราชวงศโมรยะ (สนสกฤตวา เมารยะ) ครองราชยแหงมคธทกรงปาตลบตร และขยายดนแดนออกไปอยางกวางขวาง นาน ๒๔ ป

จากนน พระเจาพนทสาร ราชโอรส ครองราชย ๒๘ ป

สนรชกาลน พ.ศ.๒๑๔ กถงสมยของพระเจาอโศกมหาราช ซงครองราชย ๔ ป กอนราชาภเษกใน พ.ศ.๒๑๘ แลวครองแผนดนตอมาอก ๔๒ ป จนสวรรคตใน พ.ศ.๒๖๐ (ตาราฝายตะวนตกสวนมากวาสมยอโศก = พ.ศ.๒๗๐–๓๑๒)

นเปนภาพของเหตการณสบเนองจากพทธกาล ทเคยงขางกบเรองราวในพระพทธศาสนามาโดยตลอด

สบสายราชวงศอโศก: พทธกาลถงครองมคธ

ไดบอกขางตนวา จนทรคปตเปนเจาเชอสายโมรยะ และไดขนครองมคธ ตงราชวงศใหม คอโมรยวงศ (เขยนอยางสนสกฤตเปน เมารยะ) จงควรทราบใหชดขนสกหนอยวา โมรยวงศนมาจากไหน และจนทรคปตตงโมรยวงศอยางไร

เจาเผาโมรยะน วากนวาเปนสายพระญาตวงศของพระพทธเจา ซงอาจเปนไดวา สบเชอสายมาจากเจาศากยะทถกลางเผา

เรองราวกยอนไปถงสมยพทธกาล และโยงไปทเรองพระเจาวทฑภะ ซงไดเลาไปแลววา ตอนทายพทธกาล พระเจาวทฑภะยดอานาจพระราชบดา คอพระเจาปเสนทโกศล แลวยกทพไปปราบแควนศากยะ โดยมงจะลางเผาของเจาศากยะ คอศากยวงศ ซงกคอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗

วงศของพระพทธเจานนเอง และไดทาลายแควนศากยะหมดสนกษตรยสายศากยะทหลงเหลออย อาจหนไปอยตามเชงเขา

หมาลย ตอมา กไดคอยๆ รวบรวมพวกพองเผาพนธ มกาลงมากขน โมรยะนกเปนศากยะสายหนง

จนกระทงประมาณ พ.ศ. ๑๖๐ กไดมคนสาคญในพงศเผาโมรยะนเกดขน ชอวาจนทรคปต ซงไดพยายามทจะรวบรวมอานาจขนมาชงแควนมคธ

เวลานน แควนมคธใหญมาก โมรยะเปนเพยงชนเผาหนงเทานน พวกโมรยะ โดยจนทรคปตเปนหวหนา ไดพยายามเขามายดอานาจแควนมคธ แตกยงทาการไมสาเรจ

พอดถงยคทพระเจาอเลกซานเดอรมหาราช มอานาจขนมาทางกรก ตองการแผอานาจไปทวโลก กไดกรฑาทพตมาตลอด จนถงชายแดนประเทศอนเดย และคดวาตองตประเทศอนเดยดวย จงไดพกกาลงพลอยชายแดนประเทศอนเดย ทเมองตกสลา (บาล = ตกกสลา; สนสกฤต = ตกษศลา; ฝรงเขยนตามกรก = Taxila)

ทตกสลานน อเลกซานเดอรมหาราชเตรยมวางแผนทจะทาสงครามกบชมพทวป คอแควนมคธน ซงกาลงเปนแควนมหาอานาจอย

พอดประจวบเวลาเดยวกนกบปของพระเจาอโศก คอพระเจาจนทรคปต กกาลงพยายามจะเขายดอานาจแควนมคธ จงมความคดเกดขนวา ถาทงสองฝายมารวมเปนพนธมตรกน แลวชวยกนรบ กจะเอาชนะแควนมคธได

ทงสองฝายมผลประโยชนรวมกน พระเจาอเลกซานเดอรก

หลกศลาจารกอโศก๓๘

คดวา ถาไดคนอนเดยเองมาชวย การรบกจะมกาลงทาใหสาเรจงายขน ฝายจนทรคปตกเชนเดยวกน คดวาถาไดอาศยฝายอเลกซานเดอรมาชวย กจะสามารถรบชนะได เพราะตนมกาลงไมพอ ทงสองฝายมความคดรวมกนอยางน กนดพบกน

พอพบกน กเกดปญหาวาใครจะเคารพใครกอน ทงสองฝายตางกถอตวไมยอมเคารพกอน

ฝายจนทรคปต (พวกกรกเรยกวา Sandrocotus หรอ Sandracottos) เขาไปในเขตอานาจของพระเจาอเลกซานเดอร เพราะเขาไปพบในคายของเขา พระเจาอเลกซานเดอรกสงจบ เอาจนทรคปตเขาคกขงไว แตมเรองเลาวา ตอมาจนทรคปตหนออกไปได และมนยายองประวตศาสตรเลาเรองทจนทรคปตหนออกมา

สวนทางฝายพระเจาอเลกซานเดอรเอง คดไปคดมา มเรองราวอยางไรไมชดนก กยกทพกลบไป แลวกไปสวรรคตกลางทาง

ดนแดนทพระเจาอเลกซานเดอรตได พระองคกทงแมทพนายกองไวใหปกครอง แมทพนายกองเหลานน ตอมากยกตวขนเปนพระเจาแผนดน เปนแควนตางๆ หลายแควน

กลาวฝายเจาจนทรคปต เมอหนออกมาจากเงอมมอของพระเจาอเลกซานเดอรไดแลว กตองมาหาวธยดอานาจแควนมคธดวยตนเองตอไป และมเรองมราวมากมาย

ครงหนงทสาคญ จนทรคปตนกวาตวเองมกาลงมากพอแลว กยกทพเขาตแควนมคธ ปรากฏวาพายแพ ตวเองเอาชวตแทบไมรอด แลวกหนซอกซอนไปจนถงหมบานแหงหนง

เมอเขาไปในหมบานแหงนน พอดผานมาทางบานทยายคน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

หนงกาลงทาขนมเบองใหหลานกน ทนพอเอาลงจากเตา เรยกวาทอดเสรจใหมๆ กหยบสงใหหลาน หลานรบมากาลงรอนๆ กดกรวมลงไปตรงกลาง กรองไหจาเพราะมนรอนจด ลวกเอาลนเอาปากเขา

เมอหลานรองขนมา ยายกเลยดาเอาวา “เองมนโงเหมอนเจาจนทรคปต กดกนลงไปไดยงไงตรงกลางยงรอนจด มนตองเลมกนจากขอบขางนอกเขามากอนส” (ขอบมนบาง กเยนเรวกวา)

เจาจนทรคปต กาลงหนซอกซอนมาในชนบทถงหมบานนนพอด เมอไดยนเสยงยายดาหลานอยางน กไดความคดขนมาทนท จงเปลยนแผนการรบใหมวา จะไปรบโดยตรงบกทะลวงเขาไปคงไมไหว กาลงเรานอยกวา ตองใชวธแบบกนขนมเบอง คอเลมจากขอบเขามา

ดงนน เจาจนทรคปตจงคอยๆ ไปซองสมกาลงใหม โดยผกไมตรกบเผาเลกเผานอย รวมไพรพลไดมากขนแลว กเขามาตอาณาจกรมคธ ดวยวธลอมเขามาจากรอบนอกตามลาดบ

ในทสด จนทรคปตกรบชนะกษตรยราชวงศนนทะแหงแควนมคธ แลวกขนครองแผนดน เปนกษตรยแหงราชวงศใหม คอราชวงศโมรยะ (นเขยนตามภาษาบาล แตตาราฝรงเขยนอยางสนสกฤตเปน เมารยะ/Maurya) และครองเมองปาตลบตรสบมา

ไดบอกแลววา เมอพระเจาอเลกซานเดอรสวรรคตแลว แมทพทพระองคตงหรอมอบหมายไวใหปกครองดนแดนทตได กตงตวขนเปนเจาผปกครอง เกดเปนแควนหรอประเทศใหมๆ ขนมา แลวกแยงชงอานาจและดนแดนกนเอง เชน นายพลโทเลมกขนเปนกษตรย เรมตนราชวงศ Ptolemy ทปกครองอยปต นายพลแอนตโกนสก

หลกศลาจารกอโศก๔๐

ขนเปนราชาแหงมาซโดเนย เปนตนกาเนดของวงศกษตรย Antigonus นายพลซลคสทไดปกครองกรงบาบโลน กยดครองดนแดนทตไดทางตะวนออกดานเอเชย เชน อหราน ทงหมด (ในทสดกครองทซเรย) ขนเปนพระเจา Seleucus ท ๑ (กษตรย Antiochusทงหลาย อยในสายราชวงศของ Seleucus น)

โดยเฉพาะพระเจาซลคสท ๑ เมอจดการปญหาภายในระหวางพวกขนพลดวยกนพอลงตวไดพอสมควรแลว กเรมงานกระชบอานาจและขยายอาณาจกรทางตะวนออกดานอนเดย จงมาขดแยงกบพระเจาจนทรคปต แลวกตองเผชญกนในป 305 BC

ในทสด ซลคสตองทาขอตกลงสละดนแดนในเขตชมพทวปทอเลกซานเดอรตไดไว กบทงดนแดนชายเขตแมทางตะวนตกของแมนาสนธ ใหแกจนทรคปต โดยไดรบชาง ๕๐๐ เชอกเปนของตอบแทน

ถงแมซลคสจะตองสญเสยมากในคราวน แตชางทไดไปกนาโชคใหญมาใหเขาตอมา คอจากนนอก ๔ ป พวกกษตรยอดตขนพลของอเลกซานเดอร ไดแตกกนเปน ๒ คาย พระเจาซลคสท ๑ น ไดเขากบพระเจาโทเลมท ๑ เปนตน รบกบพระเจาแอนตโกนสท ๑ และโอรสชอดมตรอสท ๑ ทงทฝายพระเจาแอนตโกนสมกาลงทพราบและทพมาเหนอกวา และตอนแรกดมตรอสชนะทพมาของฝายซลคส และบกลกเขามา แตแลวกถกทพชางฝายซลคสขวางปดทาง ทาใหออกไปชวยบดาไมได พระเจาแอนตโกนสถกสงหาร และดมตรอสกตองหนเอาตวรอด พายแพเสยดนแดนใหแกศตร

โชคนมาถงรนโอรสของซลคสดวย คอ ในสมยของพระเจาแอนไทโอคสท ๑ (Antiochus I) พวกกอลส (Gauls) สองหมนบกรก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

เขามา ทาความยากลาบากใหเปนอนมาก จนกระทงถงป 275 BC

แอนไทโอคสใชชางอนเดยรบเอาชนะพวกกอลสได ทาใหประดานครรฐโยนกทปลอดพนจากการรงควาญของพวกกอลส พากนชนชมนบถอพระองคดจเปนเทพเจา แอนไทโอคสจงไดพระสมญญาวาเปน Antiochus I Soter (แอนไทโอคสท ๑ พระผมาโปรด)

สาหรบพระเจา Seleucus ท ๑ นนเอง เมอยอมตกลงสละดนแดนแกมคธอยางนนแลว กเลยเปนไมตรกนกบพระเจาจนทรคปตสบตอมา ทาใหเกดผลดทางประวตศาสตรอกอยางหนงดวย คอ มการแลกเปลยนราชทตกน โดยเฉพาะราชทตกรกชาวโยนก (Ionian) ชอเมคาสธนส (Megasthenes) ทมาประจาราชสานกมคธสมยนน ไดเขยนหนงสอชอ Indica (ม ๔ เลม) เลาเรองชมพทวปไว ทาใหทางตะวนตกคอกรกสมยนนไดรเขาใจเรองอนเดยมากทสดตงแตตดตอกนมา (ฉบบเดมสญไปแลว แตเนอหายงอยในหนงสอของนกเขยนกรกรนตอมาทเอาไปอางไปเลาตอมากมาย)

[เรองเมคาสธนสน ซงอยในราว พ.ศ.๑๗๘ ขอใหนกเทยบกบเรองราวดานจน ทตอมามนกเดนทางชาวเมองเวนสแหงอตาล ชอมารโค โปโล (Marco Polo) เขามาถงใน พ.ศ.๑๘๐๘ (ค.ศ. 1265) และเปนทโปรดปรานของจกรพรรดกบไลขาน ซงไดเขยนบนทกเรองราวไว ทางตะวนตกจงรเรองดานจน เทากบหลงดานอนเดยนานนกหนา]

พระเจาจนทรคปตทามคธใหยงใหญไพศาล ชมพทวปเจรญมนคง และหลงจากครองราชยได ๒๔ ป กสวรรคตใน พ.ศ.๑๘๖

หลกศลาจารกอโศก๔๒

อโศกมหาราช: ตอเมอด จงยงใหญจรง

เมอพระเจาจนทรคปตสวรรคตแลว โอรสซงมพระนามวาพนทสาร ครองราชยตอมาอก ๒๘ ป สนรชกาลแลวจงถงยคของพระเจาอโศกมหาราช เรมตงแต พ.ศ.๒๑๔

พระเจาอโศกมหาราชเปนโอรสของพระเจาพนทสาร เมอพระราชบดายงครองราชยอย ไดสงอโศกกมารไปเปนอปราชครองแควนอวนต อยทกรงอชเชน

เวลานน อชเชนเปนเมองหลวงของแควนอวนต ซงไดกลายเปนสวนหนงของแควนมคธมานานแลว

พอพระเจาพนทสาร พระราชบดาสวรรคต อโศกกมารตอนนนดรายมาก กเขามาจดการเขนฆาพนองหมดประมาณ ๑๐๐ องคเหลอไวแตอนชารวมพระมารดาองคเดยว ขนครองราชยแตผเดยวแลวทาสงครามขยายดนแดนออกไปอก

พระเจาอโศกไดแผอานาจรกรานตลงไปจนกระทงถงแควน กลงคะ ซงเปนอาณาจกรทไดชอวามนกรบเกงกาจ มกองทพทเขมแขง มความสามารถอยางยง ไดรบกนอยเปนเวลานาน เกดความเสยหายมากมายดวยกนทงสองฝาย ในทสดพระเจาอโศกกชนะ แควนกลงคะกแตกไป

แตการรบครงน เปนภยพบตทรายแรงมาก คนตายเปนแสน สญหายเปนแสน ถกจบเปนเชลยกเปนแสน ถงตอนนนแหละทพระเจาอโศกทรงสลดพระทย แลวหนมานบถอพระพทธศาสนา นบวาเปนเหตการณทสาคญมาก ถงขนเปลยนประวตศาสตรเลยทเดยว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓

เรองตอนน มคมภรเลาเหตการณทพระเจาอโศกทรงหนมานบถอพระพทธศาสนาวา๑ วนหนง พระองคทอดพระเนตรเหนสามเณรนามวานโครธ ผมลกษณะอาการสารวมสงบ มอรยาบถงดงาม ทรงชนชมเลอมใส จงโปรดใหอามาตยนมนตสามเณรเขามา ณ ทประทบ ทรงถวายภตตาหาร แลวตรสถามวา สามเณรทราบคาตรสสอนของพระพทธเจาไหม สามเณรนโครธนนทจรงเปนพระอรหนต ไดถวายพระพรตอบวาพอทราบอยบาง และไดถวายอนโมทนาดวยคาถาธรรมบทอนแสดงหลกความไมประมาท ทาใหพระเจาอโศกทรงเลอมใสยงขน ทรงอปถมภบารงพระภกษจานวนมาก และไดตงอยในสรณะและศล

คมภรเลาภมหลงวา แทจรง สามเณรนโครธนน คอโอรสของเจาชายสมนะ ซงเปนพระราชโอรสองคใหญของพระเจาพนทสาร เมอพระเจาพนทสารจะสวรรคต เจาชายอโศกเขามายดอานาจ จบเจาชายสมนะสงหารเสย ชายาของเจาชายสมนะซงมครรภแก ไดหลบหนไปจนถงหมบานคนจณฑาลแหงหนง และประสตเจาชายนโครธทนน แลวไดรบการดแลจากหวหนาคนจณฑาลจนอาย ๗ ขวบ จงไดบรรพชาเปนสามเณร และตอมาไดพบกบพระเจาอโศกดงทเลาขางตน

อยางไรกตาม เรองและชอของนโครธสามเณรไมปรากฏในเอกสารหลกฐานอนเทาทไดพบ นอกจากคมภรรนตอมาภายหลงอรรถกถานน

๑ สมนตปาสาทกา อรรถกถาแหงวนยปฎก, วนย.อ.๑/๔๓

หลกศลาจารกอโศก๔๔

แมวาจะหยดขยายอานาจแคน อาณาจกรมคธในสมยพระเจาอโศกมหาราชกยงใหญกวางยงกวาประเทศอนเดยในปจจบน เปนอนเดยยคทมดนแดนกวางใหญทสดในประวตศาสตรของประเทศ

แตกใหญออกไปทางสองปก คอทางทศตะวนออก และทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ ออกไปทางปากสถาน และอฟกานสถาน

สวนทางใตครอบคลมไปไมหมด เพราะพระเจาอโศกทรงหยดแผขยายอาณาจกรหลงจากทาสงครามชนะแควนกลงคะ (บางทเขยน กาลงคะ) คอถงถนทปจจบนเรยกวาแควนโอรสสา (Orissa) แลวกหยดแคนน เพราะทรงหนมายดหลกธรรมวชยของพระพทธศาสนา

เปนอนวา เมอพระเจาอโศกมหาราชหนมานบถอพระพทธศาสนาแลว กไดเปลยนนโยบายใหม จากสงคามวชย คอเอาชนะดวยสงคราม๑ มาสธรรมวชย แปลวาชนะดวยธรรม คอเอาชนะใจกนดวยความด กไดสรางสมความดเปนการใหญ มการทางานเพอสรางสรรคประโยชนสขแกประชาชนอยางมากมาย

พระราชกรณยกจทพระเจาอโศกมหาราชทรงบาเพญเพอประโยชนสขของประชาชน มอยางไรบาง ปรากฏอยในศลาจารกของพระองค ซงจะไดพดถงตอไป

ในทน เพยงแตตงขอสงเกตอยางหนง คอ ในเรองการปฏบตตอทรพยสนเงนทอง เราควรจะไดคตตอไปนจากเรองพระเจาอโศก

๑ การเอาชนะดวยสงครามน ในจารก (พบในจารกศลา ฉบบท ๑๓) เรยกวา สายกวชยหรอสรสกวชย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕

ตามปกตพระเจาอโศกน กเชนเดยวกบกษตรยสมยโบราณจานวนมาก ทมงจะแสวงหาความยงใหญใหแกตนเอง และตองการบารงบาเรอความสขสวนตน อยางทเรยกวา แสวงหาโภคะและยศ หรอแสวงหาทรพยและอานาจ เพอบารงบาเรอตวเอง และเพอแสดงความยงใหญของตน

ทรพยและอานาจ โดยทวไปมกจะมความหมายอยางนทน เมอพระเจาอโศกมหาราชหนมานบถอพระพทธศาสนา

แลว ทางธรรมสอนวา ทรพยสนเงนทองและความยงใหญ ทกอยางลวนเปนอนจจง เปนสงทไมเทยง เกดขน ตงอย แลวกดบไป ไมมสาระทแทจรง ไมควรจะเอาชวตไปฝากไวกบสงเหลาน ไมควรหวงความสข หรอความประเสรฐจากทรพยสนเงนทองและอานาจ

ฉะนน ทรพยสนเงนทองกไมมความหมายทแทจรงเมอทรพยสนเงนทองไมมความหมายแลว มองในแงหนง ก

จะทาใหเกดความเบอหนาย เพราะวาเมอมองเหนทรพยสนเงนทองเปนเพยงของนอกกาย เกดขนแลวกดบไป เปนอนจจง ไมมคณคาทแทจรง ถาเปนอยางนเรากไมควรเอาใจใส นคอทาทอยางหนงตอทรพยสมบต

ถาพระเจาอโศกทรงมองเหนอยางนน พระองคกคงจะไมเอาพระทยใสกบพระราชทรพยและอานาจตอไป ซงกจะตองตงคาถามวา จะเปนการปฏบตทถกตองหรอไม

ปรากฏวา พระเจาอโศกไดทาสงหนงทถอไดวาเปนแบบอยางแกชาวพทธทสาคญคอ พระเจาอโศกนน ไมไดทรงทงทรพยและ

หลกศลาจารกอโศก๔๖

อานาจ แตไดทรงเปลยนความหมายของทรพยและอานาจเสยใหมอยางทไดกลาวไวเมอกวา ทรพยและอานาจนน มความ

หมายสาหรบปถชนจานวนมาก คอเปนเครองบารงบาเรอความสขของตน และแสดงความยงใหญ

แตพระเจาอโศกไดทรงเปลยนความหมายของทรพยและอานาจใหมเปนวา ทรพยและอานาจนน สามารถใชเปนเครองมอของธรรมได คอใชเปนเครองมอในการสรางสรรค ทาความดงาม และประโยชนสขใหแกประชาชน

ดวยความคดเชนน พระเจาอโศกกทรงนาเอาทรพยและอานาจทพระองคเคยมนนแหละมาใช แตเปลยนใหม คอแทนทจะเอามาบารงบาเรอตนเอง กเอามาใชสรางสรรคความดงามและประโยชนสขอยางทวา

จงไดทรงสรางโรงพยาบาลคน โรงพยาบาลสตว ทวพระราชอาณาจกร สรางถนนหนทางเชอมตอใหกวางขวางทวถง ปลกตนไม ขดบอนา สรางทพกคนเดนทาง และสรางอางเกบนา ใหการศกษาแกประชาชน ทาศลาจารกประกาศธรรม แถลงเรองทเปนนโยบายของรฐในทางธรรม ทจะใหผบรหารปกครองทองถนนาไปสงสอนประชาชน ตลอดจนอปถมภพระศาสนาอยางมากมาย

พระเจาอโศกมหาราชไดทรงสรางวดขนทงหมด เรยกวา “วหาร” จานวน ๘๔,๐๐๐ วด ทวมหาอาณาจกรของพระองค คงจะใหเทากบพระธรรมวนยของพระพทธเจาทมทงหมด ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

ในแควนมคธน มวดจานวนมากมาย วด ภาษาบาลเรยกวา วหาร มหาวหารกคอ วดใหญ

คาวา “วหาร” น ถาแผลง ว. เปน พ. กจะเปน พหาร เหมอนอยางในประเทศไทยเรานยมแปลง ว. เปน พ. เยอะแยะไป วหารกกลายเปนพหาร แปลวา “วด”

ตอมา เมออาณาจกรของพระเจาอโศกมหาราชไดเสอมสลายลงไป กมซากวดวาอารามเหลออยมากมาย เนองจากแควนมคธนเปนดนแดนทเตมไปดวยซากของวด คอวหาร หรอพหาร

ฉะนน ตอมากเลยเรยกชอดนแดนแถบน ตงชอเปนแควนหรอรฐวา แควนพหาร หรอรฐวหาร (State of Bihar) อยางทเรารจกกน เปนชอทางการในปจจบน ทเปนอยางนกเพราะมวดมากมายเหลอเกน ซงพระเจาอโศกสรางไว ยงมซากเหลออย

พระเจาอโศกสรางวหารทงหมด ๘๔,๐๐๐ แหง ทวราชอาณาจกร และวดเหลานนกไดเปนศนยกลางทางการศกษา

บางแหงไดเจรญเตบโตจนเปนมหาวทยาลย เชน นาลนทา

ซงเดมกเปนวหารหนง แลวไดขยายเปนมหาวหาร คอวดใหญ โดยเกดจากการรวมกนของวดเลกวดนอยทเปนศนยการศกษา แลวพฒนาขนมาจนเปน มหาวทยาลยนาลนทา

ชอในภาษาบาล เรยกวา นาลนทามหาวหาร กคอวดใหญนนเอง หลายทานทไปอนเดยมา ไดเหนแมเพยงซาก กมองเหนไดถงความยงใหญของมหาวทยาลยนาลนทาวาเปนอยางไร

หลกศลาจารกอโศก๔๘

ทรพยและอานาจตองรบใชธรรม

พระเจาอโศกมหาราชไดทรงใหความหมายใหมแกทรพยและอานาจ แลวกทรงใหบนทกไวในศลาจารกของพระองค

ศลาจารกของพระเจาอโศกแหงหนง มขอความจารกไววา ยศ คอความยงใหญของพระองคนน จะไมมความหมายเลย ถาไมเปนไปเพอชวยใหประชาชนไดประพฤตธรรม

หมายความวา พระเจาอโศกไดทรงใชทรพยและอานาจ เปนเครองมอแหงธรรม เพอเผยแพรธรรมหรอสรางสรรคธรรม ทาใหความดงามหรอธรรมนแผขยายไปในหมมนษย เพอสรางสรรคใหเกดประโยชนสขอนแทจรง อนนเปนคตทสาคญมาก

ขอยกขอความในศลาจารก คอ ธรรมโองการ ในจารกศลา ฉบบท ๑๐ มาใหด ดงน

สมเดจพระเจาอยหวปยทสส ผเปนทรกแหงทวยเทพไมทรงถอวา ยศหรอเกยรตจะเปนสงมประโยชนมาก เวนแตจะทรงปรารถนายศหรอเกยรตเพอความมงหมายนวา

“ทงในบดน และใน �เบองหน า ขอประชาชนทงหลายจงตงใจสดบฟงคาสอนธรรมของขาฯ และจงปฏบตตามหลกความประพฤตทางธรรม”

คาวา “ยศ” ในภาษาบาลนน แปลงายๆ วา ความยงใหญ ม ๓ อยาง คอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

๑. เกยรตยศ ยศ คอเกยรต ไดแกความมชอเสยง มเกยรตคณ๒. อสสรยยศ ยศ คอ ความยงใหญ๓. บรวารยศ ยศ คอ บรวาร

คนทมความคดดๆ มเจตนาด มสตปญญาด แตถาไมมทรพย ไมมอานาจ ไมมยศ กไมสามารถสรางสรรคความดงามหรอประโยชนสขไดมาก เราคดขนมาวาจะทาการทดเปนประโยชนสกอยางหนง แตไมมเงน ไมมบรวาร ไมมอานาจ จะทาไดแคไหน ทาไดนดเดยวกจบ แตถามทรพย มอานาจ มบรวารแลว พอมสตปญญาด มความคดดๆ ขนมา กสามารถทาไดใหเกดผลกระจายขยายออกไปไดกวางขวาง เหมอนดงพระเจาอโศกมหาราช

เรองพระเจาอโศกมหาราชน จงเปนคตเปนแบบอยางทด ทใหหลกแกเราในการปฏบตตอทรพยและอานาจอยางทกลาวมาน

ชาวพทธมคตวา เราไดเรยนรธรรมแลววา ทรพยสนเงนทอง และอานาจน เปนของนอกกาย ไมเทยงแทยงยน และไมเปนแกนสารแทจรง จงไมควรยดถอเปนจดหมายของชวต

ขอนหมายความวา เราไมไดเหนความหมายของทรพยและอานาจในแงทเปนเรองของความเหนแกตว หรอเปนประโยชนสวนตน และไมยดตดตกเปนทาสของมน ใหเกดกอทกขภยทงแกตนและผอน แตเรามองอยางพระเจาอโศก คอ คดทจะใชมนเปนเครองมอของธรรม

ไมใชหมายความวา ทรพยและอานาจเปนอนจจง ทกขง อนตตา แลว กเลยไมเอาใจใส ไมบรหาร ไมใชอยางนน เราตองรจกเอามนมาใชเปนเครองมอสรางสรรคสงทดงามและประโยชนสข

หลกศลาจารกอโศก๕๐

อนนถอวา เปนวธปฏบตอยางถกตองของชาวพทธทเปนคฤหสถแตถาไมอยากเกยวของกบทรพยและอานาจ กออกบวชไป

เลย จะไดไปทาหนาททางธรรมอกแบบหนง คอ นาธรรมทเปนสาระทางนามธรรม ไดแกสตปญญา ไปแจกจาย เพอใหประชาชนดาเนนชวตใหถกตองเกดประโยชนสขแกชวตและสงคมของเขา

ฉะนน จงมคต ๒ อยาง คอ• ถาอยเปนคฤหสถ กใหใชทรพยและอานาจเปนเครองมอของธรรม ใหเปนประโยชนในการสรางสรรคความดงาม หรอ

• ถาเบอหนายไมอยากเกยวของกบทรพยและอานาจ กออกบวชไปเผยแพรธรรมใหเปนประโยชนแกประชาชน

ถามฉะนน จะกลายเปนคนครงๆ กลางๆ มทรพยมอานาจแลวบอกวาเบอหนาย ไมเอาเรองเอาราว จะทาอยางไรกไมทา ไมรบผดชอบ ทรพยและอานาจนน เมอไมไดรบการบรหาร ไมมคนรบผดชอบ กเสยหายหมด ไมเกดประโยชนทงแกตนเองและสงคม และชวตของคนผนนเองกไมไดเจรญงอกงามอะไรขนมา

ดเรองพระเจาอโศก กใหไดคตอยางนอยสกอยางหนงน

๒

อโศกธรรม - ธรรมวชย

- -

อโศกมหาราช - อโศกธรรม

เรองหนงทนาสนใจมาก เกยวกบศลาจารกของพระเจาอโศก คอ นกปราชญเมองฝรงและในอนเดยสวนมาก อานหรอศกษาศลาจารกนนแลว มกลงความเหนวา พระเจาอโศกมหาราช แมจะทรงเปนพทธมามกะทมศรทธาแรงกลาและเอาพระทยใสในการดแลรกษาพระพทธศาสนาอยางยง แตในเวลาททรงเผยแผสงสอนธรรมในศลาจารก ไดทรงพยายามวางพระองคเปนกลางๆ ไมตรสถงหลกธรรมในพระพทธศาสนาเลย แตทรงสอนธรรมทเปนหลกความประพฤตทวไปอนมหรอเปนทยอมรบในทกๆ ศาสนา

ยกตวอยาง T. W. Rhys Davids ซงเปนนกปราชญสาคญทางพระพทธศาสนา เชยวชาญภาษาบาล (ผตง Pali Text Society ท London) กลาววา (ในศลาจารกนน)

“ไมมสกคาทพดถงพระพทธเจา หรอพทธศาสนา …อรยสจ ๔ ปฏจจสมปบาท นพพาน และหลกธรรมสาคญขออนๆ ของพทธศาสนา ไมปรากฏในศลาจารกเลย”

หลกศลาจารกอโศก๕๒

หนงสอ The Cambridge History of India (5 volmes, 1922-37) เขยนวา

“เราไมไดฟงพระเจาอโศกตรสถงธรรมทลกซงหรอหลกพนฐานของพทธศาสนาเลย ไมมการกลาวถงอรยสจ ๔ มรรคมองค ๘ ปฏจจสมปบาท พระอจฉรยคณของพระพทธเจา (อกทง) ไมมคากลาวถงหรอแสดงหลกแหงนพพานเลย”

R.K. Mookerjee กลาวไวในหนงสอ Asoka วา

“ธรรมทนาเสนออยางนน ในธรรมโองการเหลาน เปนเพยงอกชอหนงสาหรบเรยกชวตทดงามมศลธรรม และตงอยบนฐานรวมของทกศาสนา…สามารถนาไปใชไดและยอมรบไดทวกนวาเปนสาระของทกศาสนา…ดงนน พระเจาอโศกจงนบวาไดทรงวางฐานแหงศาสนาสากล (universal religion) และนาจะทรงเปนบคคลแรกททาการนในประวตศาสตร”

คาทปราชญและทานผรเหลานวามากนาฟง และดคลายจะนาเชอ แตพอพเคราะหใหชดลงไป กลายเปนตองแยกวา

ในสวนของขอมลดานศลาจารกเอง ตองชนชมทาน และเราไดอาศยทานเหลานมาก

แตในขนแสดงความเหน สรปความคดเกยวกบเนอหาหลกธรรม หรอลงมตโยงมาถงพระพทธศาสนานน ความคดความเขาใจของทานเหลานยงไมเพยงพอ ทาใหจบจดไมถก มองหลกไมตรง ทงน นาจะเกดจากเหตสาคญ ๒ ประการ คอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓

๑) บางทานคงแสดงความเหนอยางนนในเวลาทการขดคนกาลงดาเนนไป ยงพบศลาจารกไมมากนก จงพดไปตามหลกฐานเทาทพบแลว ซงยงไมพอ (อยาง Rhys Davids ทพดวา “ไมมสกคาทพดถงพระพทธเจา หรอพทธศาสนา…” แตเสาจารกทลมพนเขยนวา “พระพทธศากยมนไดประสตแลว ณ ทน” และจารกทเปนเรองของพทธศาสนาโดยตรงมไมนอย)

๒) ตองยอมรบความจรงวา คนทวไป แมแตผทรเรองพระพทธศาสนาคอนขางมาก สวนใหญไมรหลกการทถอไดวาเปนแบบแผน จนถงเปนประเพณของพทธบรษท ทแบงขนตอนหรอระดบในการสอนธรรมระหวางจกรพรรดธรรมราชา กบสมมาสมพทธธรรมราชา หรออาจพดอยางงายๆ วา ระหวางผปกครองบานเมอง กบพระสงฆ หรอระหวางอาณาจกร กบพทธจกร ทวา ฝายแรกสอนในเรองทฏฐ-ธมมกตถะ และฝายหลงสอนตอออกไปในเรองสมปรายกตถะ

สาหรบขอ ๑) ไมตองอธบาย เพราะคาตอบอยทการขดคนศลาจารกใหพบจนครบเทาทจะทาได (จนบดนกคงยงไมอาจยนยนวาพบทงหมดแลว)

แตขอ ๒) เปนเรองทจะตองทาความเขาใจใหชด ซงมหลก มตวอยางทชดอยแลว เมอทาความเขาใจชดแลว กจะเหนวาทศนะของทานเหลาน ทวาพระเจาอโศกจะสอนหลกธรรมทางพทธตองพดถงอรยสจ สมาธ นพพาน เปนตนนน เปนเรองทผดพลาดมาก

การสอนธรรมทเปนกลางๆ นน เปนเรองธรรมดาอยแลวในทางพทธศาสนา ทจะไมไปกระทบกระทง หรอใหรงเกยจเดยดฉนทยดถอแบงแยกอะไรกบใคร

หลกศลาจารกอโศก๕๔

ในเรองน จะใหชด ควรแยกเปน ๒ ดาน คอ๑. ในแงหลกการ ใชวธการทางปญญา คอ จะไมตเตยนวา

รายใคร รบฟงไดทงนน แตกไมใชเปนการยอมรบอะไรไปหมดแบบเอามารวมคลกคละกน จนกลายเปนไมมหลก ไมเปนระบบ คอมหลกการทชดเจน ในเวลาทจะแสดงออก กพดหลกการออกไปตามทมนเปน อยางททานใชคาวาแสดงธรรม ใหเขาพจารณาเอาเอง ดวยปญญาทเปนเสรของเขา แบบทเหนในกาลามสตร แตถาเปนกาละทจะถกเถยง กใชวาจาสภาพแสดงเหตผลกนไดเตมท โดยไมตองวาราย ไมทารายกน

๒. ในแงปฏบตการ โดยเฉพาะในการอยรวมกน ใชวธการแหงเมตตา (จะใชคาวาอหงสา กแลวแตชอบ) ดงเหนไดชดวา ถงแมทางปญญา ในแงหลกการ พทธศาสนาคดคานอยางเตมทตอลทธของพราหมณในเรองการฆาสตวบชายญและการแบงแยกวรรณะ เปนตน และคดคานลทธปฏเสธกรรมของสมณะบางพวก แตในทางสงคม นอกจากแสดงออกดวยวจไมตรแลว ทานยงใหชาวพทธเอออานวยปจจยสแกสมณพราหมณเหลานนดวย (แมแตพระสงฆเองตงแตพทธกาล เมอมของมากเหลอฉน กจดแจกใหแกคนทงหลาย รวมทงนกบวชลทธภายนอกดวย, เชน วนย.๒/๕๒๗/๓๔๘)

เพอรวบรด ขอยกตวอยางใหเหนแงมมตางๆ ดงน- อยางในหลกทศ ๖ ทานสอนชาวพทธใหปฏบตตอสมณพราหมณ

คอบคคลทางศาสนาทกพวก ไมวาจะเปนนกบวชหรอไม (ทงประเภทสมณะ และประเภทพราหมณ กคอรวมทงหมด) ดวยเมตตาทงทางกาย วาจา และใจ ตอนรบ และอานวยปจจยส

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕- เจาลทธอนสงคนมาโดยวางแผนใหหกลางพทธศาสนา แตมา

แลว พดจากน เขาเลกลทธเดม หนมาบอกขอนบถอพทธ พระพทธเจาตรสบอกเขาวาอยาตดสมพนธกบลทธเดม แตขอใหเขาอปถมภนกบวชลทธนนตอไป (ด วนย.๕/๘๐/๑๐๔)

- ชาวพทธทเปลยนมาจากลทธออนวอนเทวดา หรออยในสงคมทมคนอนนบถอเทพเทวา ทานกใหนบถอใหเกยรตแกเทวดา เพยงแตใหมทาททถกตองตามหลกการ คอ ไมใหออนวอนหวงผลดลบนดาล แตใหอยรวมกบเทวดาดวยเมตตาโดยเปนมตรมไมตรตอกน (เชน การอทศบญแกเทวดา และการทาเทวตาพล, เชน ท.ม.๑๐/๘๔/๑๐๕; อง.ปจก.๒๒/๔๑/๔๙)

ทนกจะแสดงหลกการแบงระดบในการสอนธรรม ทวา รฐสอนทฏฐธมมกตถ สวนวดสอนสมปรายกตถ

แตกอนไปถงนน กขอใหทราบดวยวา นกปราชญหรอนกคนควาผเหนวาธรรมในศลาจารกอโศกเปนหลกพทธศาสนา กมไมนอย เชน ผเขยนหวขอ “Inscriptions as historical sourcematerial. Ancient India.” ใน Encyclopeadia Britannica ซงไดกลาววา

“คาจารกโองการของพระเจาอโศก เปนประกาศและขอกาหนดตามสารตถะแหงพทธศาสนา”

นกวชาการสมยใหมทมองแบบน คอเหนวาธรรมในศลาจารกมาจากพทธดารส ยงมอก เชน E. Senart และ Hultzsch

ทางฝายตะวนออก ทานทมนใจวา ธรรมในศลาจารกเปนหลกในพระพทธศาสนา กเชน D. R. Bhandarkar และ H. C.Ray Chaudhuri โดยทสองทานนถอวาเปนไปตามอดมคตแหง

หลกศลาจารกอโศก๕๖

จกกวตตธรรมราชา รวมทง B. M. Barua ทเขยนไวในหนงสอAsoka and His Inscriptions, Part I, p. 225 วา

“ธรรมของพระเจาอโศก สอดคลองกบหลกพทธคหปฏบตทงหมดทงสน”

กอนจะพดอะไรอนตอไป กมาดหลกการแบงระดบในการสอนธรรม ระหวางธรรมราชาฝายอาณาจกร กบธรรมราชาทเปนสมมาสมพทธะกนสกหนอย

มาดเรองจากแหลงหลก คอ เลาไปตามพระไตรปฎกกนเลย

ราชาสอนทฏฐธรรม - พระสอนลาเลยตอไป

สมยนน พระผมพระภาคพทธเจาประทบอย ณ ภเขาคชฌ-กฏ เขตพระนครราชคฤห

ครงนน พระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐ เสวยราชสมบตเปนอสราธบด ปกครองหมบานจานวนแปดหมน

สมยนน ในเมองจมปา มเศรษฐบตรชอโสณะ ตระกลโกฬวส เปนสขมาลชาต มขนออนงอกขนทฝาเทาทงสอง

คราวหนง พระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐ มรบสงใหกลบตรชาวแปดหมนหมบานนนประชมกน แลวดวยพระราชกจสกอยางหนง ทรงสงราชทตไปพบเศรษฐบตรโสณะโกฬวส โดยมรบสงวา เจาโสณะจงมา เราตองการใหเจาโสณะมาหา

ครงนน มารดาบดาของโสณะโกฬวส ไดกลาวกะโสณะโกฬวส

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

วา “พอโสณะ พระเจาอยหวมพระราชประสงคจะทอดพระเนตรเทาทงสองของเจา เจาไมควรเหยยดเทาทงสองไปทางทพระเจาอยหวประทบอย จงนงขดสมาธตรงพระพกตรของพระองค เมอเจานงลงแลว พระเจาอยหวกจกทอดพระเนตรเทาทงสองได”

ตอมา พวกบรวารชนไดนาโสณะโกฬวสขนเสลยงไป โสณะ โกฬวสกไดเขาเฝาพระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐ ถวายบงคมแลวนงขดสมาธตรงพระพกตรของพระราชา พระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐกไดทอดพระเนตรเหนโลมชาตทฝาเทาทงสองของเขา

ครนแลว พระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐไดทรงแนะนาสงสอนกลบตรชาวแปดหมนหมบานนน ในเรองประโยชนปจจบน (ทฏฐธมมกตถะ) แลวมพระราชดารสตรสสงพวกเขาวา

ทานทงหลายกเปนอนไดรบคาแนะนาสงสอนจากเราแลวในเรองประโยชนปจจบน (ทฏฐธมมกตถะ) นแนะ พวกทานจงไปเขาเฝาพระผมพระภาคเจาเถด พระผมพระภาคเจาของเราทงหลายพระองคนน จกทรงแนะนาสงสอนพวกทาน ในเรองประโยชนเบองหนา (สมปรายกตถะ)

ครงนน พวกกลบตรชาวแปดหมนหมบาน กพากนไปยงภเขาคชฌกฏ …

ตอมา พระผมพระภาคเสดจออกจากพระวหาร ประทบนงเหนอพระพทธอาสน ทจดไว ณ รมเงาหลงพระวหาร ครนแลว พวกกลบตรชาวแปดหมนหมบานกเขาไปเฝาพระผมพระภาค ถวายอภวาทแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง …

หลกศลาจารกอโศก๕๘

กลบตรชาวแปดหมนหมบานไดธรรมจกษ

ลาดบนน พระผมพระภาคทรงทราบดวยพระทยถงความนกคดในใจของพวกกลบตรชาวแปดหมนหมบานแลว จงตรสอนปพพกถา คอ ทรงประกาศ ทานกถา (เรองทาน) สลกถา (เรองศล) สคคกถา (เรองสวรรค คอความสขความดเลศพรงพรอมของกาม) โทษ ขอดอย สวนเสยของกาม และอานสงสในความปลอดเปนอสระจากกาม

เมอทรงทราบวา พวกเขามจตเหมาะ มใจออนโยน ปลอดจากนวรณ ชนบาน ผองใสแลว จงทรงประกาศสามกกงสกธรรมเทศนา (พระธรรมเทศนาทพระพทธเจาไดตรสรและทรงยกขนแสดงดวยพระองคเอง) คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค

เปรยบเหมอนผาทสะอาด ปราศจากมลทน ควรรบนายอมไดเปนอยางด ฉนใด กฉนนน ธรรมจกษ อนปราศจากธล ปราศจากมลทน ไดเกดขนแกประดากลบตรชาวแปดหมนหมบาน ณ ทนงนนเองวา “สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงปวงกมความดบไปเปนธรรมดา”

พวกเขาไดเหนธรรมแลว ไดบรรลธรรมแลว ไดรแจงธรรมแลว หยงถงธรรมแลว ขามพนความสงสย ปราศจากขอเคลอบแคลง ถงความเปนผแกลวกลา ไมตองเชอผอนในคาสอนของพระศาสดา ไดกราบทลพระผมพระภาควา “พระองคผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงยงนก พระองคผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงยงแลว พระองคทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๙

เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยตงใจวา คนมจกษ จกมองเหนรป ขาพระองคทงหลายน ขอถงพระผมพระภาค พระธรรม และพระภกษสงฆ วาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคจงทรงจาขาพระองคทงหลาย วาเปนอบาสกผถงสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปตราบเทาชวต”

เศรษฐบตรโสณะโกฬวสออกบวช

ครงนน โสณะโกฬวสไดมความคดดงนวา เทาทเราเขาใจถงธรรมทพระผมพระภาคไดทรงแสดงไว การทบคคลผอยครองเรอน จะประพฤตพรหมจรรยนใหบรสทธบรบรณเตมทอยางสงขทขดดแลว มใชจะทาไดงาย ถากระไร เราพงปลงผมและหนวด ครองผากาสายะ ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต

ครานน พวกกลบตรชาวแปดหมนหมบาน ชนชมภาษตของพระผมพระภาคแลว ลกจากทนง ถวายอภวาทพระผมพระภาค ทาประทกษณแลวหลกไป

ลาดบนน หลงจากพวกกลบตรชาวแปดหมนหมบานนนหลกไปแลวไมนาน โสณะโกฬวสไดเขาเฝาพระผมพระภาค ถวายอภวาทพระผมพระภาคแลวนง ณ ทควรขางหนง

โสณะโกฬวสนง ณ ทควรแลว ไดกราบทลคานแดพระผมพระภาควา “พระพทธเจาขา เทาทขาพระองคเขาใจถงธรรมทพระผมพระภาคไดทรงแสดงไว การทบคคลผอยครองเรอน จะประพฤตพรหมจรรยนใหบรสทธบรบรณเตมทอยางสงขทขดดแลว

หลกศลาจารกอโศก๖๐

มใชจะทาไดงาย ขาพระองคปรารถนาจะปลงผมและหนวด ครองผากาสายะออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต ขอพระผมพระภาคโปรดใหขาพระองคบรรพชาเถด”

เศรษฐบตรโสณะโกฬวสไดรบบรรพชาอปสมบทแลวในสานกของพระผมพระภาค

โสณะโกฬวสบวชแลว จนกระทงเปนพระอรหนต เปนมหาสาวก มเรองราวตอไปอยางไร จะไมตามไปด เพราะเลยขอบเขตของประเดนทกาลงพจารณา

หวใจของเรองอยทคาสอนของพระเจาพมพสารแกพสกนกร ซงจะโยงมายงคาสอนของพระเจาอโศกมหาราชในศลาจารก

พระพฒนาคน - รฐพฒนาพลเมอง

ในเรองจากพระไตรปฎกทยกมาเลาน จดทตองการตงเปนขอสงเกต คอ ตอนทพวกกลบตรชาวแปดหมนหมบานเขาเฝาพระเจาพมพสาร เมอจบภารกจแลว พระราชาตรสวา พระองคไดทรงแนะนาสงสอนพวกเขาแลวในเรองประโยชนปจจบน (ทฏฐธมมกตถะ)ตอจากนน ขอใหพวกเขาไปเฝาพระพทธเจา พระองคจะทรงแนะนาสงสอนพวกเขาในเรองประโยชนเบองหนา (สมปรายกตถะ)

อะไรคอ ทฏฐธมมกตถะ ทแปลวาประโยชนปจจบน อะไรคอสมปรายกตถะ ทแปลวาประโยชนเบองหนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑

ทฏฐธมมกตถะ แปลตามตวอกษรวา ประโยชนหรอจดหมายทเปนไปในทฏฐธรรม แลวทฏฐธรรมคออะไร?

“ทฏฐธรรม” แปลวา สภาวะ สภาพ สง หรอเรองราว ทมองเหนทนตาเหน หรอเหนๆ กนอย จบสาระแลวกไดความหมาย ๒ อยาง คอ

ก) เวลาปจจบน ชวตปจจบน ทนตาเหน ชาตนข) เรองของชวตประจาวน ชวตดานนอก ทางวตถ เรองรปธรรม

เพราะฉะนน ทฏฐธมมกตถะ น จงแปลกนวา ประโยชนปจจบน จดหมายของชวตในชาตน ประโยชนดานนอกทางรปธรรมหรอจดหมายพนฐานของชวต ไดแก เรองทรพยสนเงนทอง เรองยศ เกยรต ไมตร ความมฐานะในสงคม เรองคครอง ครอบครว และเรองกาลงรางกาย ความแขงแรง การดแลรกษาสขภาพ เชนทเราไดยนบอยๆ เกยวกบหลกธรรมหวใจเศรษฐวา “อ อา กะ สะ” (อฏฐานสมปทา ขยนหมนหาทรพย อารกขสมปทา รจกเกบรกษา กลยาณมตตตา คบหาคนด สมชวตา เปนอยพอสม) หรออยางทพระพทธเจาตรสใหพระสตแกพระเจาปเสนทโกศล ใหเสวยแตพอด จะไดมพระวรกายทคลองแคลวแขงแรง

สวน สมปรายกตถะ แปลตามตวอกษรวา ประโยชนหรอจดหมายทเปนไปในสมปรายะ แลวสมปรายะคออะไร?

“สมปรายะ” แปลวา เลยตอไป เลยตาเหน หรอจะไปจะถงขางหนา จบสาระแลวกไดความหมาย ๒ อยาง คอ

ก) เวลาขางหนา ชวตเบองหนา ชาตหนา ปรโลก พนโลกน

หลกศลาจารกอโศก๖๒

ข) เรองทลาเลยจากชวตประจาวน ชวตดานใน เรองทลกซง ทางจตใจ เรองนามธรรม

เพราะฉะนน สมปรายกตถะ จงแปลกนวา ประโยชนเบองหนา จดหมายของชวตในชาตหนา จนถงพนเลยชาตภพ๑

ประโยชนดานในทางนามธรรมหรอจดหมายทสงขนไปของชวต ไดแก การไปเกดในภพทด เรองของศรทธา ความมศล ความสจรต การทากรรมดงาม การทาบญเจรญกศล การเสยสละบาเพญประโยชน ตลอดถงการพฒนาปญญา และความหลดพนเปนอสระ

กเปนอนไดความวา พระเจาพมพสารตรสวา พระองค ในฐานะผปกครองบานเมอง ทรงแนะนาสงสอนบอกวธการในเรองการทามาหาเลยงชพวา ในการประกอบกสกรรม พาณชยกรรม รบราชการ จะเปนทหาร หรอเปนขาราชการพลเรอนกตาม ประชาชนพลเมองของพระองคควรมความขยนหมนเพยร ซอสตย มคณสมบต มความสามารถ และทางานดาเนนกจการกนอยางไร พรอมกนนน เมออยรวมในสงคม ควรมความรบผดชอบตามสถานภาพของตน โดยทาหนาทใหถกตองตามสถานะนนๆ และชวยเหลอเกอกลกน เชน ควรดแลอบรมเลยงลกอยางไร ควรเอาใจใสบารงเลยงดบดามารดาอยางไร เปนตน

อรรถกถาทอธบายพระไตรปฎกตรงน คออธบายพระราชดารสของพระเจาพมพสาร กไขความบอกวา พระเจาพมพสารทรง

๑ คมภรทอธบายขยายความ อยางมหานทเทส แยก “อตถะ” คอประโยชน หรอจดหมายน เปน ๓ ขน คอ ทฏฐธมมกตถะ สมปรายกตถะ และปรมตถะ แตในพระสตรทวไป พระพทธเจาตรสแยกเพยง ๒ คอ ทฏฐธมมกตถะ และสมปรายกตถะ โดยสมปรายกตถะมความหมายครอบคลมรวมถงปรมตถะดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

สอนประโยชนโลกน เชนวา ควรทากสกรรมและพาณชยกรรม เปนตน โดยธรรม ควรเลยงดมารดาบดาโดยธรรม ดงนเปนตน

แลวพระเจาพมพสารกตรสสรปวา พระองคทรงสอนในเรองทฏฐธมมกตถะแคน สวนเรองทลาลกเลยจากนนไป ซงเปนขนของสมปรายกตถะ ใหพวกเขาไปฟงจากพระพทธเจา แลวพระองคกทรงสงคนเหลานนใหไปเฝาพระพทธเจา

จากคาเลาเรองในพระไตรปฎกตอจากนน เรากเหนไดวา พระพทธเจาทรงสอนเรองสมปรายกตถะ ซงครอบคลมตลอด คอ

ก. ธรรมทวไปทลกซงสงขนไปตามลาดบ เพอเตรยมผฟงใหกาวขนไปทละขนจนพรอมทจะรบจะเขาใจเขาถงสจจธรรม ไดแก ทาน ศล สวรรคคอภาวะทมกามอยางเลศหรอชนยอด แลวกขอเสยสวนดอยของกาม จนถงผลดของความเปนอสระจากกาม

ข. เมอผฟงพรอมแลว กทรงแสดงอรยสจจ ๔ (ซงโยงไปรวมถงขนธ ๕ ไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท เปนตน จนถงนพพาน)

เรองพระเจาพมพสารสอนราษฎรชาวหมบานเสรจแลวสงตอใหไปฟงธรรมจากพระพทธเจาน บอกใหทราบถงคตพทธเกยวกบบทบาทหนาททตางกนของรฐหรออาณาจกร กบของพทธจกร จะวาเปนการแบงงานกนกไมเชง แตนาจะบอกวาเปนการแบงขนตอนการทางานในลกษณะทเปนการสงตอกนไปตามลาดบ

ทงนกสอดคลองกบหลกการของพระพทธศาสนา ทมอง

หลกศลาจารกอโศก๖๔

มนษยวาเปนสตวทตองฝกตองศกษาตองพฒนา และมนษยนนกอยในระดบของการพฒนาทตางกน

รฐหรอฝายบานเมองทางานกบพลเมองทวทงหมดไมเวนใคร ไมยอมใหเขาเลอก ทาหนาทพฒนามนษยตงแตขนพนฐาน โดยเหนยวรงดงคนตงแตระดบตาสดใหพนจากการทาชวรายเบยดเบยนดวยวธการตงแตอยางหยาบทสด ใหบานเมองสงบเรยบรอยมสงคมซงเปนสภาพทเออตอการพฒนาตนของมนษยแตละคน๑

พงสงเกตดวยวา ในสวนพระองคนน พระเจาพมพสารเปนอรยสาวก เปนถงพระโสดาบน เขาถงธรรมขนโลกตตระ ขนเหนอโลกยไดแลว แตตอนน พระองคทาหนาทในฐานะผปกครองบานเมอง เรยกวาปฏบตใหถกตองตามบทบาท

สวนทางพทธจกรหรอฝายพระสงฆ ซงไมมและไมใชอานาจอาชญา มงเนนการพฒนาคนในระดบทสงขนมา ซงตองการความพรอมมากขน แมจะสอนครอบคลมตงแตพนฐาน แตกทาในลกษณะทเปนการเตรยมคนใหพรอมสาหรบการพฒนาทสงขนไป และในลกษณะทใหเขาเลอกหรอสมครใจทจะทา

ขอใหสงเกตละเอยดลงไปอกหนอยดวยวา ตอนทชาวบานฟงพระเจาพมพสารนน เปนการปฏบตระดบเดยวแกพลเมองทกคน แตพอมาฟงพระพทธเจา จะเหนความตางแหงผลการพฒนา

ในตอนมาทพระพทธเจาน ผฟงสวนใหญบรรลผลสงถงกบ

๑ ทวาน เปนเรองของการปฏบตในระดบสถาบน เรองของบทบาททางสงคม มใชหมายถงการปฏบตสวนบคคล หรอกจกรรมรายเรองรายกรณ เชน จตตคฤหบดอธบายธรรมระดบสมปรายกตถะใหหมพระฟง เปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕

ไดธรรมจกษคอไดเปนอรยบคคลชนโสดาบนขนไป แตกยงกลบไปบานดาเนนชวตมครอบครวประกอบอาชพทามาหากนตามปกต โดยเปนคนดงามสจรตทาประโยชนมความสขมากขนในสภาพแวดลอมแบบเกา

แตมคนหนง (คอสวนนอย) ถงกบสละบานเรอนขอบวชเขามาอยรวมในภกขสงฆะ

นคอเปนไปตามระดบการพฒนาของคนคตในการทางานพฒนาประชากรแบบแบงขนตอนการ

ทางานและสงตอกนน พดไดวาเปนแบบแผนทปฏบตกนมา ดงทในสมยพระเจาอโศกมหาราช ซงทรงเอาพระทยใสจรงจงมากในงานพฒนาประชากรถงกบทาศลาจารกสอนธรรมแกประชาชน คตนกปรากฏออกมาชดเจน ดงทธรรมทพระเจาอโศกทรงสอนราษฎรในศลาจารกนน กเปนเรองของทฏฐธมมกตถะอยางชดเจน

เรองเปนอยางน จงทาใหนกวชาการสมยใหมทไมรไมเขาใจคตพทธทกลาวมา เกดความสบสนถงกบพดวาพระเจาอโศกเปนชาวพทธกจรง แตไมไดสอนธรรมในพทธศาสนา

จงควรชวยกนสรางความรความเขาใจทถกตอง ใหคนเขาถงหลกการทวามานน อนสอดคลองกบหลกความจรงในการพฒนามนษย อกทงทาใหเกดระบบสงคมทประสานเกอกลและกลมกลนกนเปนอนหนงอนเดยว ไมเกดการขดแยงแทรกแซงแยงชงอานาจกนระหวางรฐกบศาสนจกร และการใชอานาจบงคบกาจดบฑากนดวยเรองความเชอทางศาสนา อยางในประวตศาสตรของอารย-ธรรมตะวนตก

หลกศลาจารกอโศก๖๖

ธรรมราชา - ธรรมวชย

ทนกมาดวา จดและหลกทตองจบและแยกแยะใหได เพอเขาใจธรรมในศลาจารกนน คออะไร

เรมแรก ควรมองภาพทวไปกอนวา๑) พระเจาอโศกมหาราช เปนพทธศาสนก แตทรงดารง

สถานะเปนราชา คอเปนผปกครองบานเมอง และเปนราชาทยงใหญมากดวย (แมจะมไดเปนโสดาบน ไมเปนอรยบคคลอยางพระเจาพมพสาร)

๒) ทรงมขอพเศษเฉพาะพระองค คอ ทรงหนมาหาธรรมเพราะสลดพระทยจากการทาสงคราม เปนจดเปลยนอยางพลกกลบ

๓) การใชธรรมในระดบกวางใหญน จะตองมองทหลกการทวไป ซงจะใหเหนบรรยากาศทงหมด ไมมวมองหวขอยอยหรอรายละเอยด

จากขอ ๑) ในฐานะมหาราชผเปนชาวพทธ ผมสถานะสงสดในฝายบานเมอง หรอในสงคมของชาวโลก เมอจะปกครองมหาอาณาจกรใหประชาราษฎรเขาถงทฏฐธมมกตถะ และสงเสรมใหพฒนายงขนตอไปในสมปรายกตถะ จะใชหลกการปกครองอยางไรและพระพทธศาสนาวางหลกการอะไรไวให

โดยเฉพาะประสานกบขอ ๒) ททรงละเลกสงครามแลว จะดารงความเปนมหาราชไวใหเหมาะสมและเปนคณแกการปกครองนนไดอยางไร

ถงตอนน หลกคาสอนของพระพทธเจา ทเปนคตใหญ กมา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗

ไดทนท เรมดวยพทธพจนวา

ภกษทงหลาย บคคล ๒ น เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอเกอกลแกพหชน เพอความสขของพหชน เพอประโยชน เพอเกอกล แกชนเปนอนมาก เพอความสขแกเทวะและมนษยทงหลาย บคคล ๒ เปนไฉน คอ

พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑พระราชา ผจกรพรรด ๑

(อง.ทก.๒๐/๒๙๗)

นคอไดบคคลทมสถานะสงสดในโลก เทยบคกบองคพระศาสดา โดยมาเปนผสนองธรรมฝายคฤหสถ หรอฝายบานเมองเรยกงายๆ วา คตจกกวตตราชา หรอคตพระเจาจกรพรรดราช

พอจบจดไดแลว หลกคาสอนในคตนกตามมา ซงหาไดมากมาย เฉพาะอยางยงหลกการทเปนความหมาย หรอเปนคาจากดความของการเปนจกรวรรตราชานน ซงปรากฏในพระไตรปฎกมากมายหลายแหง คอเปนธรรมราชา “ผมชยชนะดวยธรรม” (ธมเมนอภวชย ธรรมวชย) โดยไมตองใชศสตรา

ยกบาลมาดเปนตวอยาง

มา ภกขเว ปญญาน ภายตถ สขสเสต ภกขเว อธวจนยทท ปญญาน …

ราชา อโหส จกกวตต ธมมโก ธมมราชา จาตรนโตวชตาว ชนปทตถาวรยปปตโต สตตรตนสมนนาคโต ... โส อมปฐว สาครปรยนต อทณเฑน อสตเถน ธมเมน อภวชยอชฌาวสนต

หลกศลาจารกอโศก๖๘

ภกษทงหลาย เธอทงหลายอยากลวตอบญเลย คาวา…บญน เปนชอของความสข

เราไดเปนจกรพรรดราช ผทรงธรรม เปนธรรมราชาครองแผนดน มมหาสมทรทง ๔ เปนขอบเขต ผมชยชานะ มถนแควนถงความมนคงสถาพร พรอมดวยรตนะ ๗ ประการ� เรามชยโดยธรรม ไมตองใชอาชญา ไมตองใชศาสตรา ครอบครองปฐพมณฑลน อนมสาครเปนขอบเขต ฯ

(อง.สตตก.๒๓/๕๙/๙๐)

พทธพจนทมขอความอยางน คอทมาแหงหลกการหรอนโยบายการปกครองอยางใหม ทเรยกวา “ธรรมวชย” ของพระเจาอโศกมหาราช

ขอความสาคญทวาเปนดงคาจากดความของ ธรรมวชย คอตอนทวา “มชยโดยธรรม ไมตองใชอาชญา ไมตองใชศาสตรา”

ธรรมวชยน คอชยชนะทเปนความสาเรจของพระเจาจกรพรรดผเปนธรรมราชา จงอาจเรยกใหเตมวา คตจกกวตตธรรมราชา

อยางทกลาวแลว พทธพจนสวนนตรสในโอกาสตางๆ เปนอนมาก แตทยกมาใหดขางบนน ตรสโยงกบเรองบญ ซงเปนหลกสาคญในศลาจารกอโศกนนดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙

ธรรมวชย: จากหลกการมาเปนนโยบาย

ทนกมาดขอความแสดงนโยบายธรรมวชย ทพระเจาอโศกมหาราช ทรงนาออกมาสปฏบตการจรง ดงทพระองคประกาศไวในจารกศลา ฉบบท ๑๓ ซงคดตดมาพอเปนตวอยาง

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ เมออภเษกแลวได ๘ พรรษา ทรงมชยปราบแควน กลงคะลงได จากแควนกลงคะนน ประชาชนจานวนหนงแสนหาหมนคนไดถกจบไปเปนเชลย จานวนประมาณหนงแสนคนถกฆา และอกหลายเทาของจานวนนนไดลมตายไป

นบแตกาลนนมาจนบดน อนเปนเวลาทแควนกลงคะไดถกยดครองแลว การทรงประพฤตปฏบตธรรม ความมพระทยใฝธรรม และการทรงอบรมสงสอนธรรม กไดเกดมขนแลวแกพระผเปนทรกแหงทวยเทพ

การทไดทรงปราบปรามแควนกลงคะลงนน ทาใหพระผเปนทรกแหงทวยเทพ ทรงมความสานกสลดพระทย …

ในคราวยดครองแควนกลงคะน จะมประชาชนทถกฆาลมตายลง และถกจบเปนเชลยเปนจานวนเทาใดกตาม แมเพยงหนงในรอยสวน หรอหนงในพนสวน (ของจานวนทกลาวนน) พระผเปนทรกแหงทวยเทพยอมทรงสานกวาเปนกรรมอนรายแรงยง …

สาหรบพระผเปนทรกแหงทวยเทพ ชยชนะททรงถอวายงใหญทสด ไดแก ธรรมวชย (ชยชนะโดยธรรม) และ

หลกศลาจารกอโศก๗๐

ธรรมวชยนน พระผเปนทรกแหงทวยเทพไดทรงกระทาสาเรจแลว ทง ณ ทน (ในพระราชอาณาเขตของพระองคเอง) และในดนแดนขางเคยงทงปวง ไกลออกไป ๖๐๐ โยชน …๑

ทกหนทกแหง (ประชาชนเหลาน) พากนประพฤตปฏบตตามคาสอนธรรมของพระผเปนทรกแหงทวยเทพ …

ดวยเหตเพยงน ชยชนะนเปนอนไดกระทาสาเรจแลวในททกสถาน เปนชยชนะอนมปตเปนรส พรงพรอมดวยความเอบอมใจ เปนปตทไดมาดวยธรรมวชย …

ชยชนะอนแทจรงนน จะตองเปนธรรมวชยเทานนดวยวาธรรมวชยนนเปนไปไดทงในโลกบดน และโลกเบองหนา

ขอปวงความยนดแหงสตวทงหลาย จงเปนความยนดในความพากเพยรปฏบตธรรม เพราะวาความยนดนน ยอมอานวยผลทงในโลกบดน และในโลกเบองหนา.

แมวาธรรมวชยอยางนจะเปนหลกการและนโยบายใหม แตคาวา “ธรรมวชย” มใชเปนคาใหม และมใชมในพระไตรปฎกเทา

๑ ดนแดนทางตะวนตกทระบในศลาจารกน คอ แวนแควนของกษตรยโยนก (Ionian หรอGreek) พระนามวาอนตโยคะ (Antiochus II Theos of Syria) พระเจาตลมยะ (Ptolemy II Philadelphus of Egypt) พระเจาอนเตกนะ (Antigonus II Gonatas of Macedonia) พระเจามคะ (Magas of Cyrene) และพระเจาอลกสนทระ (Alexander of Epirus หรอ Alexander of Corinth)

ปราชญตะวนตกไดอาศยศลาจารกนชวยอยางมาก ในการเทยบกาลเวลาในประวตศาสตรแหงอารยธรรม ตะวนตก-ตะวนออก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๑

นน แตมในหลกรฐศาสตรโบราณของชมพทวปดวย จงควรเขาใจความตางใหชด

ในตาราอรรถศาสตร ของพราหมณจาณกยะ (เรยก เกาฏลยะบาง วษณคปตะ บาง กม) ผเปนทปรกษาและมหาเสนาบดของพระเจาจนทรคปต (พระอยกาของพระเจาอโศกเอง, พ.ศ.๑๖๑) จดแบงผชนะสงคราม คอ ผพชต หรอผมชย เปน ๓ ประเภท ดงน

๑. ธรรมวชย ผมธรรมวชย คอ ผชนะทพอใจเพยงใหผแพยอมจงรกภกด โดยไมขมเหงทารายราชวงศและราษฎรของฝายทแพ

๒. โลภวชย ผมโลภวชย คอ ผชนะทมงแยงชงเอาดนแดนและทรพยสนของผแพ

๒. อสรวชย ผมอสรวชย คอ ผชนะทโหดราย ยดเอาทกอยาง ทงทรพยสน ดนแดน บตรภรรยา และแมแตชวตของผแพ

จะเหนชดวา ธรรมวชยของพราหมณจาณกยะ กคอการชนะดวยสงครามนนเอง เพยงแตปฏบตตอผแพอยางไมโหดราย ดงนนชยชนะทง ๓ อยางน ยงไมเปนธรรมวชยในพระพทธศาสนาเลย

พระเจาอโศกไดละเลกชยชนะทสอนกนมาแตเดมในประเพณการปกครองของสงคมพราหมณ โดยหนมารบหลกการธรรมวชย อนเปนชยในทางสนต ซงไมตองใชอาชญา ไมตองใชศสตรา ตามคตจกกวตตธรรมราชาของพระพทธศาสนา

คตจกกวตตธรรมราชา หรอเรยกสนๆ วา คตจกรวตตราชาหรอคตธรรมราชาน แมจะมาหลายแหงในพระไตรปฎก แตมพระสตรทวาดวยเรองนโดยตรง คอจกกวตตสตร ซงมชอซากน ๓ สตร

เฉพาะอยางยงทยาวทสด รจกกนมากทสด และใชเปนหลก

หลกศลาจารกอโศก๗๒

คอสตรทมาในทฆนกาย (ท.ปา.๑๑/๓๓–๕๐) อนเปนทมาของหลกจกรวรรดวตร ๑๒ ประการ

ณ ทน จะไมเขาไปในเนอหาของพระสตรนนโดยตรง แตจะพดใหไดขอสงเกตทวๆ ไป อยางกวางๆ เกยวกบเรองนทงหมด

หลกธรรมวชยตามคตจกกวตตธรรมราชาน เปนตวอยางคาสอนทพระพทธเจาทรงแนะนาไวสาหรบผนาของสงคมคฤหสถ ทพระองคไมไดทรงจดดาเนนการ ซงเปนสวนทชาวบานจะตองรบผดชอบกนเอง

หลกการในการนาทางสงคมคฤหสถนน ยอมตางจากสงฆะทพระองคจดตงบรหารตามหลกการแหงธรรมวนย

อโศกธรรม - โพธสตวธรรม

หลกธรรมทตรสสอนหรอแสดงสาหรบสงคมคฤหสถน ไมวาจะเปนองคจกรพรรดราช หวหนาหมชน หรอหวหนาครอบครวทวไป รวมทงพระโพธสตว มระดบและลกษณะทพงสงเกต ดงน

ก) โดยทวไป กลาวถงประเภทของบคคลทพงชวยเหลอเกอกลหรอปฏบตในการสมพนธตอกนใหถกตอง เชน มารดาบดา คนงาน ฯลฯ ไมคอยกลาวถงหวขอธรรม หรอหลกทเปนนามธรรม

ข) หลกการทางธรรม วธปฏบต และจดหมายของการปฏบตอยในขอบเขตแหงบญ ทาน และการลถงสวรรค (รวมทงพรหมโลก)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๓

ขอยกคาสอนระดบนมาใหดเปนตวอยาง เชน ครงหนงตรสแกพระเจาปเสนทโกศล เกยวกบการเปนอยครอบครองทรพยสมบตของคฤหบดวา

ดกรมหาบพตร ในถนของอมนษย มสระโบกขรณ ซงมนาใส เยน จดสนท สะอาด มทาทขนลงเรยบรอย นารนรมย (แต) นานนคนจะตกเอาไปกไมได จะดมกไมได จะอาบกไมได หรอจะทาการใดตามตองการกไมได มหาบพตร เมอเปนเชนน นาทมไดกนใชโดยชอบนน พงถงความหมดสนไปเปลา โดยไมถงการบรโภค แมฉนใด

ดกรมหาบพตร อสตบรษไดโภคะอนโอฬารแลว ไมทาตนใหเปนสข ฯลฯ โภคะเหลานนของเขา อนมไดกนใชโดยชอบ ยอมถงความหมดสนไปเปลา โดยไมถงการบรโภค ฉนนนเหมอนกน

ดกรมหาบพตร สวนสตบรษ ไดโภคะอนโอฬารแลว ยอมทาตนใหเปนสข ใหเอบอม ยอมทามารดาบดา…บตรภรรยา…คนรบใชกรรมกรและคนสนองงาน…มตรสหายเพอนรวมกจการ ใหเปนสข ใหเอบอม ยอมประดษฐานไวในสมณพราหมณทงหลาย ซงทกษณาอนมผลสงขนไป มจดทคานงหมายอนด มวบากเปนสข เปนไปเพอสวรรค

โภคะเหลานนของเขา ทบรโภคอยโดยชอบอยางน ราชาทงหลายกมไดรบเอาไป โจรทงหลายกมไดลกไป ไฟกมไดไหมหมดไป นากมไดพดพาไป อปรยทายาททงหลายกม

หลกศลาจารกอโศก๗๔

ไดขนเอาไป เมอเปนเชนน โภคะเหลานนของเขา ทกนใชอยโดยชอบ ยอมถงการบรโภค ไมถงความหมดสนไปเปลา

ดกรมหาบพตร เหมอนดงวา ในทไมไกลคามหรอนคม มสระโบกขรณ ซงมนาใส เยน จดสนท สอาด มทาทขนลงเรยบรอย นารนรมย นานนคนจะตกเอาไปกได จะดมกไดจะอาบกได หรอจะทาการใดตามตองการกได เมอเปนเชนน นาทกนใชอยโดยชอบนน พงถงการบรโภค ไมถงความหมดสนไปเปลา แมฉนใด สตบรษไดโภคะอนโอฬารแลว ยอมทาตนใหเปนสข ฯลฯ ฉนนนเหมอนกน

พระผมพระภาคองคพระสคตศาสดา ครนตรสไวยากรณภาษตนจบแลว ไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

นามในถนทของอมนษย คนยอมอดนานน อนจะดมมได คนทรามไดทรพยแลว ตนเองกไมบรโภค ทงกไมใหปนแกใคร ฉนใดกฉนนน สวนวญญชน มปญญา ไดโภคะแลว ยอมบรโภค และใชทากจการ เลยงดหมญาต เปนคนอาจหาญ ใครกไมตเตยน ยอมเขาถงแดนสวรรค ฯ

(ส.ส.๑๕/๓๘๗)

พระโพธสตวกมจรยาแหงการประพฤตธรรมทานองเดยวกนน ดงมพทธดารสวา

ภกษทงหลาย ตถาคต ในปรมชาต ในปรมภพ ในถนกาเนดกอน เมอเปนมนษยในบพสมย เปนผมสมาทานมนในกศลธรรมทงหลาย ถอปฏบตไมถอยหลง ในกายสจรต ในวจสจรต ในมโนสจรต ในการแจกจายบาเพญทาน ในการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๕สมาทานศล ในการรกษาอโบสถ ในการปฏบตชอบตอมารดา ในการปฏบตชอบตอบดา ในการปฏบตชอบตอสมณะ ในการปฏบตชอบตอพราหมณ ในความเปนผเคารพตอผใหญในสกล และในธรรมอนเปนอธกศลอยางอนๆ เพราะกรรมนน อนไดทา ไดสงสม ไดพอกพน เปนกรรมอนไพบลย เบองหนาแตกายแตกทาลายตายไป ตถาคตกเขาถงสคตโลกสวรรค…

(ท.ปา.๑๑/๑๓๑)

ความเปนคนด ทมคาเรยกวา “สตบรษ” มความหมายสมพนธกบความดงามและประโยชนสขของตระกลวงศและชมชนหรอหมชน ดงพทธพจนวา

ภกษทงหลาย คนด (สตบรษ) เกดมาในหมชน๑ ยอมเปนไปเพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสข แกชนจานวนมาก (คอ) ยอมเปนไปเพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสข แกมารดาบดา...แกบตรภรรยา...แกคนรบใชกรรมกรและคนสนองงาน...แกมตรสหายเพอนรวมกจการ...แกสมณพราหมณ เปรยบเหมอนมหาเมฆ ชวยใหขาวกลาเจรญงอกงาม เปนไปเพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสข แกชนจานวนมาก

(อง.ปจก.๒๒/๔๒)

๑ คาบาลคอ “กล” ตามปกตแปลกนวา ตระกล หรอสกล แตคานทจรงมความหมายกวาง หมายถงหมชน หรอชมชน กได เชน ในสมยของมหาวทยาลยนาลนทา มตาแหนง กลบด หมายถงหวหนาผบรหารงาน แมในภาษาฮนดปจจบน กยงมคาน ซงใชในความหมาย ตงแตครอบครว หมชน ไปจนถงเผาชน

หลกศลาจารกอโศก๗๖

อกพระสตรหนง (อง.อฏก.๒๓/๑๒๘) เนอความเหมอนกบพระสตรขางบนน แตมบคคลทจะไดรบประโยชนเพมเขามา ๓ พวก คอ “แกบรรพชนผลวงลบ...แกพระราชา...แกเทวดาทงหลาย...”

พระสตรทแสดงธรรมสาหรบสงคมคฤหสถอยางน มมากพอสมควร แตยกมาเปนตวอยางเทานคดวาเพยงพอแลว เพราะสาระกทานองเดยวกน

สาระนน กคอ- การอยรวมอยางเกอกลกน ในครอบครว ในชมชน ในสงคม โดยเอาใจใสดแลคนทตนเกยวของ ประพฤตปฏบตด ทาหนาทตอกน ทาประโยชนแกกน

- ดวยทาน คอรจกให เผอแผแบงปน โดยไมมวหวงแหนทรพยสมบต แตนาออกมาใชทาประโยชน ในการบารงเลยงชวยเหลอกนตามวธปฏบตขางตนนน

- จงเปนการนาชวตไปในทางแหงสวรรครวมทงขอเนนทจะใหผลดเกดขนเปนประโยชนทงในโลกน

และโลกหนา ตามคตอธโลก-ปรโลก ซงพบไดทวในพระไตรปฎก

หลกธรรมสาหรบสงคมคฤหสถตามคาสอนในพระไตรปฎกทวามานเอง คอแหลงแหงธรรมทพระเจาอโศกมหาราชทรงสอนในศลาจารกของพระองค ทบางทานมองวาเปนคาสอนทพระเจาอโศกทรงคดขนมา แลวตงชอใหวาอโศกธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๗

จกรพรรด-ธรรมราชา

พระสตรใหญทเหมอนกบประมวลธรรมสาหรบชวตและสงคมคฤหสถไว กคอสงคาลกสตร (บางทเรยกวา สคาโลวาทสตร, ท.ปา.๑๑/๑๗๒) ททานใหถอเปนวนยของคฤหสถ (คหวนย)

ในสงคาลกสตรนน แมจะตรสธรรมทเปนขอปฏบตไวหลายดาน แตหลกใหญทเปนเปาหมายของพระสตรนน กคอหลกทศ ๖ทรจกกนด อนแสดงธรรมหรอหนาททพงปฏบตตอกน ระหวาง มารดาบดา-บตรธดา อาจารย-ศษย สาม-ภรรยา มตร-มตร นายงาน-

คนงาน สมณพราหมณ-กลบตร (พระสงฆ-ชาวบาน)ในสงคาลกสตร น ตลอดทงหมด กเชนเดยวกบพระสตรทง

หลายทยกมาเปนตวอยางขางบนนน ไมกลาวถงหลกธรรมสาคญอยางอรยสจ ปฏจจสมปบาท ฌาน นพพาน ใดๆ ทพวกนกปราชญฝรงและอนเดยหลายทานนนคาดหวงเลย แมแตศล ๕ กยงไมปรากฏชอออกมาในสงคาลกสตร นคอเรองธรรมดาทพงเขาใจ

ชอเรยกนนเปนสอสาหรบลดความเขาใจ คนทรเรองนนอยแลว พอออกชอมา เขากมองเหนเนอหาทะลตลอดหมด ไมตองมาแจกแจงกนอก ชอเรยกหลกธรรมตางๆ จงมไวใชใหสะดวกสาหรบการสอนและการศกษายงขนไป จดสาคญอยทเอยชอใหตรงกบสภาวะทจะสอ ไมใชเรองสาหรบมายดวาเปนของใครๆ

ดวยเหตน เมอพระพทธเจาทรงสอนคฤหสถหรอคนใหมภายนอก ทชอเรยกจะไมชวยในการสอแกเขา พระองคกตรสเนอหาของธรรมนนๆ ไป แมจะตองใชเวลามากหนอย การทคนผมาอานท

หลกศลาจารกอโศก๗๘

หลงไมพบชอของธรรมนนๆ กเปนเรองธรรมดาอยางทวาแลว

แมแตในจกกวตตสตร ทเปนแหลงของหลกธรรมวชยและคตจกกวตตราชานเอง ในตอนเดนเรอง ถงจะตรสเนอหาของศล ๕ กทรงแสดงไปตามสาระ แตไมออกชอมาวา “ศล ๕”

รวมทงชอวา “กสลกรรมบถ-อกสลกรรมบถ” กทรงเอยเฉพาะตอนทตรสแบบสรปความแกพระสงฆ

นคอ แมแตพระพทธเจาตรสเอง และอยในพระไตรปฎก ในกรณอยางน กไมไดออกชอของหลกธรรมนนๆ

ในขอปฏบตขององคพระจกรพรรดธรรมราชา กเนนทการคมครองประชาราษฎร คอ เนนทคน โดยจาแนกประชาชนทจะพงดแลเปนหมเหลาตางๆ ๘ พวก (ขอใหนกถงสงคาลกสตร ทจดคนเปนกลมๆ ในหลกทศ ๖)

ในจกกวตตสตร ทวาชอซากนอกสตรหนง (อง.ตก.๒๐/๔๕๓) พระพทธเจา และพระเจาจกรพรรด มคาเรยกพระนามทตรงกนวาทรงเปน “ธรรมราชา” เพราะฉะนนจงมธรรมราชา ๒ อยาง คอ

๑. จกรพรรดธรรมราชา๒. สมมาสมพทธธรรมราชา

ความแตกตางระหวางธรรมราชา ๒ อยางน คอ ระหวางพระพทธเจา กบพระเจาจกรพรรด ทเปนจดสงเกตสาคญ กคอ

พระเจาจกรพรรด จดสรรการดแลรกษาคมครองปองกนอนเปนธรรม แกประชาชนหมเหลาตางๆ (ทรงจาแนกไว ๘ ประเภท คออนโตชน ขตตยะ อนยนต พลกาย พราหมณคหบด ชาวนคมชนบท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๙

สมณพราหมณ มคปกษ) ยงจกรใหหมนไปโดยธรรม ซงคนสตวทมงรายใดๆ ไมอาจทาใหหมนกลบได แต

พระสมมาสมพทธเจา จดสรรการดแลรกษาคมครองปองกนอนเปนธรรม ใหแกกายกรรม วจกรรม มโนกรรม โดยใหรวากายกรรม วจกรรม มโนกรรม อยางไหนควรเสพ อยางไหนไมควรเสพ ยงธรรมจกรใหหมนไปโดยธรรม ซงสมณะ พราหมณ เทพ มาร พรหม หรอใครกตามในโลก ไมอาจทาใหหมนกลบได

นอกจากนน ในจกกวตตสตร ท ๓ (ส.ม.๑๙/๕๐๕) กตรสใหเหนความแตกตางไวอก มใจความวา การปรากฏของพระเจาจกรพรรดทาใหรตนะ ๗ อยางทเปนบคคลและวตถปรากฏ แตการปรากฏของพระสมมาสมพทธเจา ทาใหรตนะของการพฒนาจตใจและปญญาคอโพชฌงค ๗ ปรากฏ

คาวา “ธรรมราชา” มความหมายตามทพระพทธเจาตรสไว๒ ชน คอ เปน “ราชาผทรงธรรม” และ “ผมธรรมเปนราชา”

สาหรบความหมายแรกวาเปน “ราชาผทรงธรรม” นนชดอยแลว แตในความหมายท ๒ คอ “ผมธรรมเปนราชา” พระพทธเจาทรงอธบายวา “ธรรม” เปนราชาของพระองค และของพระเจาจกรพรรด คอ พระพทธเจาและพระเจาจกรพรรด ทรงเคารพธรรมยดธรรมเปนหลกนา ถอธรรมเปนใหญ เปนธรรมาธปไตย

ทน ถาวเคราะหศพทแยกแยะละเอยดลกลงไปอก คาวา“ราชา” แปลวา “ผทาใหประชาชนชนชมยนด” เพราะฉะนน “ธรรมราชา” กแปลวา “ผทาประชาชนใหชนชมยนดดวยธรรม”

หลกศลาจารกอโศก๘๐

แลวอรรถกถากแยกความหมายของธรรมราชา ๒ อยางวา๑. จกรพรรด-ธรรมราชา หมายถง ทานผยงชาวโลกใหชน

บานสดใสดวยธรรม คอ กศลกรรมบถ ๑๐๒. สมมาสมพทธ-ธรรมราชา หมายถง ทานผยงชาวโลกให

ชนบานสดใสดวยธรรม คอ โลกตตรธรรม ๙

ในดานงานของธรรมราชา เรมจากจกรพรรดธรรมราชาเปนตนไป เมอพระพทธเจาทรงบรรยายความเสอมของสงคมมนษย ซงเปนเนอหาสวนทยดยาวของจกกวตตสตรแรก กทรงแสดงภาวะเสอมโทรมนนโดยชถงการทมนษยไมดแลรบผดชอบทาหนาทตอกน ขอใหดตวอยางสกตอน

ภกษทงหลาย จกมสมยทมนษยเหลานมบตรอายอยได ๑๐ ป เมอมนษยมอาย ๑๐ ป เดกหญงมอาย ๕ ขวบจกอาจมสาม…

ภกษทงหลาย เมอมนษยมอาย ๑๐ ป คนทงหลายจกเปนผไมปฏบตชอบตอมารดา ไมปฏบตชอบตอบดา ไมปฏบตชอบตอสมณะ ไมปฏบตชอบตอพราหมณ ไมประพฤตออนนอมตอทานผใหญในตระกล

อกทงเขาเหลานนกจกไดรบการยกยองเชดช และไดรบการสรรเสรญ เหมอนดงทคนผปฏบตชอบตอมารดา ปฏบตชอบตอบดา ปฏบตชอบตอสมณะ ปฏบตชอบตอพราหมณ ประพฤตออนนอมตอทานผใหญในตระกล ไดรบการยกยองเชดช และไดรบการสรรเสรญ ในบดน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๑

ภกษทงหลาย เมอมนษยมอาย ๑๐ ป เขาจกไมมจต

คดเคารพยาเกรงวา นแม นนา นพอ นอา นปา นภรรยา

ของอาจารย หรอวานภรรยาของทานทเคารพทงหลาย

สตวโลกจกถงความสมสปะปนกน เหมอนดงแพะ ไก สนข

บาน สนขจงจอก ฉะนน

ภกษทงหลาย เมอมนษยมอาย ๑๐ ป สตวเหลานน

ตางกจกผกความอาฆาต ความพยาบาท ความคดราย ความ

คดจะฆาอยางแรงกลาในกนและกน

มารดากบบตรกด บตรกบมารดากด บดากบบตรกด

บตรกบบดากด พชายกบนองหญงกด นองหญงกบพชายก

ด จกมความแคนเคองพลงขนมา มความพยาบาท ความ

คดราย ความคดจะฆากนอยางแรงกลา เสมอนนายพราน

เนอ เหนเนอเขาแลว เกดความอาฆาตพลงขน มความ

พยาบาท ความคดราย ความคดจะฆาอยางแรงกลา ฉะนน(ท.ปา.๑๑/๔๖)

หลกศลาจารกอโศก๘๒

จากดพทธพจน มาอานธรรมโองการ

เหนไดชดวา ธรรมในศลาจารกอโศก สวนใหญ และทกลาวถงบอย เปนเรองของการปฏบตชอบตอกน หรอตอบคคลประเภทตางๆ ทแตละคนควรดแลรบผดชอบหรอชวยเหลอกน ซงใกลเคยงกนมากกบพระสตรทยกมาใหดแลว

จงขอยกขอความในศลาจารกนนมาใหดบางขอเรมดวย จารกหลกศลา ฉบบท ๗ ซงตรสเลาความเปนมา

และวตถประสงคของการทาศลาจารกประกาศธรรมไวดวย อนเปนเรองทนาร

๑. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสไวดงน :-

ตลอดกาลยาวนานลวงมาแลว ไดมพระราชาหลายองคทรงปรารถนาวา ทาไฉนประชาชนทงหลายจะพงเจรญกาวหนาดวยความเจรญทางธรรม แตประชาชนกหาไดเจรญกาวหนาขน

…ดวยความเจรญทางธรรมตามสมควรไม กแล ดวยอบายวธ…อนใดหนอ ประชาชนทงหลายจะพงประพฤตปฏบตตาม

๓. ในเรองน สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสไวดงน :-

ขาฯ ไดเกดมความคดขนวา ขาฯ จกจดใหมการประกาศธรรม ขาฯ จกจดใหมการอบรมสงสอนธรรม ประชาชนทงหลาย ครนไดสดบธรรมนแลว กจกพากนประพฤตปฏบตตาม จกยกระดบตนเองสงขน และจกมความเจรญกาวหนาขนดวยความเจรญทางธรรมอยางมนคง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๓เพอประโยชนน ขาฯ จงจดใหมการประกาศธรรม และสง

ใหมการอบรมสงสอนธรรมขนเปนหลายแบบหลายอยาง เพอใหขาราชการทงหลาย ทขาฯ ไดแตงตงไวดแลประชาชนจานวนมาก จกไดชวยกนแนะนาสงสอนบาง ชวยอธบายขยายความใหแจมแจงออกไปบาง แมเจาหนาทรชชกะ ขาฯ กไดแตงตงไวดแลชวตหลายแสนชวต เจาหนาทรชชกะเหลานน กไดรบคาสงจากขาฯ วา ทานทงหลายจงอบรมสงสอนประชาชนใหเปนผประกอบดวยธรรมอยางนๆ

๔. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสไววา :-

เมอไดพจารณาใครครวญในเรองน โดยถองแทแลวนนแล ขาฯ จงใหประดษฐานหลกศลาจารกธรรมขนไว แตงตงธรรมมหาอามาตยขนไว และจดใหมการประกาศธรรม

๕. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสไวดงน :-

แมตามถนนหนทาง ขาฯ กไดใหปลกตนไทรขนไว เพอจกไดเปนรมเงาใหแกสตวและมนษยทงหลาย ใหปลกสวนมะมวง ใหขดบอนาไวทกระยะกงโกรศะ๑ ใหสรางทพกคนเดนทางขนไว และใหสรางอางเกบนาจานวนมากมายขนไวในทตางๆ เพอการใชสอยแหงสตวและมนษยทงหลาย

๑ คาอานจากศลาจารกวา “อฒ-โกสกยาน” สนนษฐานกนวา = อฑฒ+โกส แปลวา ครงโกสะ; เทยบตามมาตราฝายบาล คอ ครงกม.; ทางฝายสนสกฤต โกส โกรศ = ๑ กม. บาง = ๒ กม. บาง, ครงโกสะ จงเปน ครงกม. หรอ ๑ กม. ตามลาดบ

แต “อฒ” อาจจะเปน อฏ คอ ๘ จงเปน ๘ โกส/โกรศ ถาอยางน กจะเปน ๘ หรอ ๑๖ กม. ตามลาดบ (ด เชงอรรถท จารกหลกศลา ฉบบท ๗)

หลกศลาจารกอโศก๘๔

แตการใชประโยชนเชนนยงจดวาเปนสงเลกนอย พระราชาทงหลายในกาลกอนกด ตวขาฯ กด ตางกไดบารงประชาชนทงหลายใหมความสขดวยวธการบารงสขประการตางๆ แตทขาฯ ไดกระทาการเชนน กดวยความมงหมายขอน คอ เพอ

…ใหประชาชนทงหลายประพฤตปฏบตตามธรรม๘. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวย

เทพ ตรสไวดงนกรรมดใดๆ กตาม ทขาฯ ไดกระทาแลว ประชาชนทง

หลายกไดพากนประพฤตปฏบตกรรมดนนๆ ตามอยางแลว และยงคงดาเนนตามกรรมดนนๆ อยตอไป ดวยการกระทาเชนนน ประชาชนทงหลายกไดมความเจรญงอกงามขนแลว และยงจกเจรญงอกงามยงๆ ขนไปอก ดวย:

- การเชอฟงมารดาบดา- การเชอฟงครทงหลาย- การปฏบตชอบตอทานผเฒาชรา- การปฏบตชอบตอพราหมณและสมณะ- (การปฏบตชอบ) ตอคนยากจน และคนตกทกข- ตลอดถงคนรบใช และคนงานทงหลาย

จารกศลา ฉบบท ๓ ระบธรรมทพงเผยแพร ดงน

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสไวดงน

ขาฯ เมออภเษกแลวได ๑๒ ป ไดสงประกาศความขอนไววา ทกหนทกแหงในแวนแควนของขาฯ เจาหนาทยกตะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๕เจาหนาทรชชกะ และเจาหนาทปราเทศกะ จงออกเดนทาง(ตรวจตรา) ทกๆ ๕ ป เพอประโยชนอนน คอเพอการสงสอนธรรมน พรอมไปกบการปฏบตหนาทราชการอยางอน

(เจาหนาทเหลานนพงสงสอน) วา- การเชอฟงมารดาบดา เปนความด- การใหปนแกมตรสหาย ญาต แกพราหมณและสมณะเปนความด

- การไมฆาสตว เปนความด- การประหยดใชจายแตนอย การสะสมแตนอย (เลยงชวตแตพอด?) เปนความด

จารกศลา ฉบบท ๙ กลาวถงธรรมทพงปฏบตดงน

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสวา ประชาชนทงหลาย ยอมประกอบพธมงคลตางๆ เปนอนมาก … อนเปนเรองหยมหยมไรสาระ และไมประกอบดวยประโยชน … โดยนยตรงขาม ยงมพธกรรมทเรยกวาธรรมมงคล ซงเปนพธกรรมมผลมาก ในธรรมมงคลนน ยอมมกจตอไปน คอ

- การปฏบตชอบตอคนรบใชและคนงาน- การแสดงความเคารพนบถอตอครอาจารย- การสารวมตนตอสตวทงหลาย- การถวายทานแกสมณพราหมณ

หลกศลาจารกอโศก๘๖

ใน จารกศลา ฉบบท ๑๑ นอกจากธรรมปฏบตทคลายกบในจารกอนแลว มขอพงสงเกตพเศษ คอเรอง ธรรมทาน และการบชายญ ทจะพดถงเพมเตมอกขางหนา ดงน

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสไว ดงน

ไมมทานใดเสมอดวยการใหธรรม (ธรรมทาน) การแจกจายธรรม (ธรรมสงวภาค) และความสมพนธกนโดยธรรม (ธรรมสมพนธ) อาศยธรรม (ธรรมทาน เปนตน) น ยอมบงเกดมสงตอไปน คอ

- การปฏบตชอบตอคนรบใชและคนงาน- การเชอฟงมารดาบดา- การเผอแผแบงปนแกมตร คนคนเคย ญาต และแกสมณพราหมณ

- การไมฆาสตวเพอบชายญ

บดากด บตรกด พนองชายกด นาย (หรอ สาม) กดมตรและคนคนเคยกด ตลอดถงเพอนบาน พงกลาวคาน (แกกน) วา ‘นเปนสงดงามแท นเปนกจควรทา’

บคคลผปฏบตเชนน ยอมทาความสขในโลกนใหสาเรจดวย และในโลกเบองหนา ยอมประสพบญหาทสดมไดเพราะอาศยธรรมทานนนดวย.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๗ธรรมแบบทเปนหวขอนามธรรม คอเปนตวคณธรรม พบใน

จารกเพยง ๒ แหง คอ จารกหลกศลา ฉบบท ๒ ดงน

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพตรสไวดงน :-

ธรรมเปนสงดงาม กสงใดเลาชอวาธรรม ธรรมนนไดแกสงตอไปน คอ

- การมความเสยหายนอย (อปปาทนวะ?)๑

- การมความดมาก (พหกลยาณะ)- ความเมตตากรณา (ทยา)- การเผอแผแบงปน (ทาน)- ความสตย (สจจะ)- ความสะอาด (โสไจย)

อกแหงหนงทพบธรรมแบบทเปนหวขอนามธรรม คอเปนตวคณธรรม ไดแก จารกหลกศลา ฉบบท ๗ ดงน

๗. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสไวดงน

เจาหนาทชนผใหญเหลาน และพวกอนๆ อกจานวนมาก ไดรบมอบหมายใหมหนาททาการจาแนกแจกทาน ทงในนามของขาฯ เอง และในนามแหงพระราชเทวทงหลาย ทวทกฝายในของขาฯ เจาหนาทชนผใหญเหลาน สามารถ

๑ คาทถอดออกมาจากศลาจารกวา “อปาสนเว” และไดแปลกนไปตางๆ สดแตจะโยงไปสคาศพทใด เชน บางทานคดวาคงเปน อปปาสวะ กแปลวามอาสวะ/กเลสนอย ในทน เมอเทยบกบ “พหกลยาณะ” เหนวานาจะเปน “อปปาทนวะ” จงแปลอยางน

หลกศลาจารกอโศก๘๘

จดดาเนนการในกจตางๆ ทมงหมาย จนเปนทนาพอใจได ดวยวธการมากหลาย ทงใน (พระนครหลวง) น และในสวนตางๆ (ของประเทศ)

อนง ในสวนแหงโอรสของขาฯ และเจาชายอนๆ ซงประสตแตพระราชเทวทงหลาย ขาฯ กไดสงใหกระทาการ (จาแนกแจกทาน) เชนน โอรสของขาฯ เหลาน จกเปนผฝกใฝในการจาแนกแจกทาน อนจะเปนการชวยสงเสรมหลกการทางธรรม และการประพฤตปฏบตตามธรรม

หลกการทางธรรม และการประพฤตปฏบตตามธรรมเหลาน กลาวคอ

- ความเมตตากรณา (ทยา)- การเผอแผแบงปน (ทาน)- ความสตย (สจจะ)- ความสะอาด (โสไจย)- ความสภาพออนโยน (มททวะ)- ความเปนสาธชน (สาธวะ)จะพงเจรญเพมพนขนในหมประชาชน

สวนอกแหงหนง ไมใชเปนหวขอธรรมหรอคณธรรมทจะสอนโดยตรง แตกระตนเตอนใหตระหนกวา การทจะทาใหสาเรจตามจดหมายทตงไวนน จะตองทาตวหรอปฏบตตนอยางไร ไดแก จารกหลกศลา ฉบบท ๑ ซงมขอความดงน

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพตรสไวดงน :-

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๙ธรรมโองการน ขาฯ ไดใหจารกขนไว เมออภเษกแลว

ได ๒๖ พรรษา ประโยชนในโลกนและโลกหนา เปนสงทจะพงปฏบตใหสาเรจไดโดยยาก หากปราศจาก

- ความเปนผใครธรรมอยางยงยวด (อคค-ธมมกามตา)- การใชปญญาไตรตรองอยางยงยวด (อคค-ปรกขา)- การตงใจฟงคาสงสอนอยางยงยวด (อคค-สสสสา)- ความเกรงกลว (ตอบาป) อยางยงยวด (อคค-ภยะ)- ความอตสาหะอยางยงยวด (อคค-อสสาหะ)๑

บดน ดวยอาศยคาสงสอนของขาฯ ความมงหวงทางธรรมและความฝกใฝใครธรรม ไดเจรญงอกงามขนแลวทกๆ วน และจกเจรญงอกงามยงขนเรอยไป

ทฏฐธมมกตถ คอมาตรวดนกปกครอง

จากหลกฐานและเรองราวทยกมาดกนน จะเหนวา โดยทวไป พระเจาอโศกทรงสอนธรรม แบบไมออกชอของหลกธรรมหรอชอหวขอธรรม

(ถาทรงเรยกชอหวขอธรรมออกมา ราษฎรทอยกระจายหางกวางไกล สวนใหญกคงไมรเรอง ไมเคยไดยน คนทจะอธบายกไปไมถง ไมวาดวยตว หรอโดยรปโดยเสยง กตองใชศพทชาวบาน คาทรกนคน หรอทพอเทยบได)

๑ คาศพทในวงเลบทงหมดน พงทราบวา ไมใชรปเดมในศลาจารก แตเปนการถอดรปออกมา และเขยนเทยบเปนคาบาล เพอใหไดประโยชนในการศกษามากขน (เชน ขอ ๒ ทถอดเปน “อคค-ปรกขา” นน คาในจารกเปน “อคาย ปลขายา”) แตทนมใชโอกาสทจะอธบายมากกวาน

หลกศลาจารกอโศก๙๐

พระองคตรสออกชอธรรมเพยงไมกอยาง เมอจะเนนออกมา เฉพาะทเปนคาทรๆ กน หรองายๆ

แตททรงสอนเอาจรงเอาจง และตรสอยเสมอ กคอธรรมทเปนการปฏบตตอกนระหวางคนในหมชน ทานองเดยวกบพระสตรในพระไตรปฎก ทพระพทธเจาตรสสอนคฤหสถ

กลายเปนวา พระเจาอโศกนนแหละทรงแมนยาวา ในฐานะพทธมามกะ เมอเปนราชาปกครองบานเมอง จะสอนธรรมสวนไหนอยางไร และคนทไมเขาใจเพราะจบจดจบหลกไมได กคอทานผรทงชาวอนเดยและฝรงนนเอง

คงตองพดวา พระเจาอโศกมใชจะทรงรเรมจดตงหลกธรรมสากลหรอศาสนาสากล ทใชภาษาองกฤษวา universal religionแตอยางใด ทแทนน พระองคทรงตงพระทยไวในความเปน universal ruler หรอ universal monarch ตามคตจกกวตตราชาดงทไดทรงประกาศหลกธรรมวชย ซงเปนตวบงชความเปนจกรพรรดราชตามความในพระสตรทงหลายนน

ความจรง พระพทธศาสนาถอวาธรรมเปนสากลในตวของมนเองอยแลว ดงทพระพทธเจาตรสวา ตถาคตจะเกดขนหรอไมกตาม ธรรมกมกเปนของมนอยอยางนน ตถาคตเพยงมาคนพบธรรมนน แลวนามาบอกเลาประกาศใหรกน จงไมมปญหาทจะตองมาพดในเรองน

เวลามคนมาซกถามพระพทธเจา บางทเขาทลวา อาจารยคนโนนเกงอยางนน คนนนเกงอยางน คนนสอนวาอยางนน คนนนสอนวาอยางน เขาเถยงกนนก แลวพระองควาใครผดใครถก พระพทธ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๑

เจาจะตรสทานองนวา “เอาละ ทานพราหมณ เรองทคน ๒ ฝายนพดอางความรกน มวาทะขดแยงกน ใครจรง ใครเทจนน พกไวเถด เราจกแสดงธรรมแกทาน” (อง.นวก.๒๓/๒๔๒) แลวตรสไปตามหลก ตามสภาวะ ใหเขาพจารณาเอาเอง

ทนกมาถงคาถามวา ทาไมในพระสตรทแสดงแกคฤหสถทวๆ ไป พระพทธเจาจงไมตรสออกชอหลกธรรม หรอชอหวขอธรรมสาคญๆ เชน อรยสจ และปฏจจสมปบาท เปนตน

แลวกเชนเดยวกน ทาไมพระจกรพรรดธรรมราชา เมอทรงสอนธรรมแกประชาชนทวไป จงไมตรสออกชอหลกธรรมสาคญเหลานน

คาถามนสวนหนงไดตอบไปแลว ในแงทวาชอนนเขาใชสอกบคนทรอยบางแลว เปนตน

ตอนนจะตอบเนนในแงการทาหนาทของพระจกรพรรดราช

พระราชาทรงปกครองคนทงแผนดน คนเหลานนมระดบการพฒนาตางๆ กน แตคนสวนใหญตองถอวาเปนระดบพนฐาน คนเหลานนยงไมไดคดมงคดหมายทจะเดนหนาไปในธรรม (คอในการทจะศกษาพฒนาตนหรอแสวงหาคณคาทสงขนไปแกชวต) มใชเปนอยางคนทจะบวช ซงมเปาหมายทตงไววาจะเดนหนาไปแลว

งานของผปกครองทมองอยางครอบคลมกอน กคอ จะทาใหคนทวไปทเปนมวลรวมน อยกนดมสขสงบเรยบรอยในความหมายเพยงระดบพนฐาน ตงแตอยางนอยทจะไมเบยดเบยนกนหรอเขวออกไปนอกลนอกทาง ใหเปนความพรอมขนตนของสงคม

หลกศลาจารกอโศก๙๒

แลวกบรหารจดการใหประชาชนเขาถงและกาวไปพรงพรอมในทฏฐธมมกตถ ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจและอาชวะ ดานบรการทางสงคมตงแตเรองครอบครว ดานสขภาพอนามย ดานการสอสารเผยแพรความร ฯลฯ นคองานทธรรมราชาฝายบานเมองตองทาใหดใหได แตกไมใชหยดแคน ไมใชปลอยใหกลายเปนวา พอมงคงพรงพรอมแลว กลมหลงมวเมาเอาแตเสพบรโภค ตกอยใตความประมาท แลวกเขาวงจรความเสอม

แตพรอมกนนนเอง ทานผปกครองกจดสรรสภาพแวดลอมและระบบการตางๆ ทจะเอออานวยบรการ เปนตน ขยายโอกาส เพอสนองและสงเสรมความตองการของคนใหเขาพฒนาสงขนไป

ถงขนตอนนแหละ อยางในมหาอาณาจกรของพระเจาอโศกมหาราช วหารคอวดมากมาย พระองคกไดสรางไว และทรงอปถมภบารงพระสงฆ แถมยงทรงเกอหนนไปถงนกบวชในลทธอนๆ ดวย

วดและพระสงฆเปนตนน มองในแงน กเหมอนเปนบรการของระบบแหงสงคมทด ทจะมากระตนและมาสนองความตองการของคนหลากหลาย ทจะกาวขนไปสการพฒนาชวตในระดบทประณตสงตอๆ กนตามลาดบไป

พดงายๆ วา รฐจดสภาพเออพนฐานไวใหแลว วดกมาด มาใช มารบชวงตอไปส วาใครจะรบธรรมขนไหนอยางใดได

ตอนนกพระนแหละ ทจะดในแตละกรณหรอสถานการณวาจะพดจะเอยถงธรรมชอใดๆ ตามทเขาตองการ หรอทจะเหมาะสมเปนประโยชนแกเขา เหมอนกบแบงหนาทและขนตอนการทางานกนระหวางรฐกบวด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๓

ดงนน จงเหนไดวา แมแตในพทธกาล ถงพระพทธเจาและพระสาวกทงหลาย ตามปกตจะไมไดสอนขอธรรมลกๆ แกคฤหสถทวไป เหมอนอยางทสอนแกพระสงฆทมงเขามาศกษาโดยตรง แตในหมมหาชนนอกภกขสงฆะนน กมบางคนบางสวนทสนใจและกาวไปมากในการศกษาอยางเปนเรองเฉพาะตวเฉพาะกลมทจะแสวงหา

ดงทบางทาน อยางจตรคฤหบดผเปนอนาคาม กมภมธรรมสง ไดรบยกยองเปนเอตทคคะดานเปนอบาสกธรรมกถก สามารถอธบายชวยแกความตดขดในธรรมแกภกษทงหลายแมแตทเปนเถระได (อง.เอก.๒๐/๑๕๑; ส.สฬ.๑๘/๕๓๙–๕๔๐) หรออยางอบาสกาสาคญขชชตตรา พระพทธเจากทรงยกยองเปนเอตทคคะดานเปนพหสต (อง.เอก.๒๐/๑๕๒)

แตเมอพดกวางๆ ทวๆ ไป ในสงคมคฤหสถโดยรวม ธรรมทสอนตามปกตกเปนดงทพดมาแลว

หลกฐานยนยนทชดเจนมาก ไมตองหาทไหนไกล ขนาดอนาถบณฑกเศรษฐทใกลชดพระพทธเจาและภกษสงฆ ไดอปถมภพระศาสนา กลาวไดวามากทสด และเปนโสดาบน

ขนาดเปนโสดาบน กวาจะไดฟงธรรมหลกใหญอยางทออกชอกนมานน กตอนเจบหนกนอนอยบนเตยงจวนจะสนชพ

เรองมวา คราวนน พระสารบตร พรอมดวยพระอานนทตดตาม (เรยกวาเปนปจฉาสมณะ) ไดไปเยยมอนาถบณฑกเศรษฐ และไดใหโอวาทแกทานเศรษฐ โดยมสาระสาคญวา ไมควรเอาอปาทานไปยดตดถอมนตอสงทงหลาย ดงคาสรปทายโอวาทวา

หลกศลาจารกอโศก๙๔

ดกรคฤหบด เพราะฉะนนแล ทานพงศกษาอยางนวา อารมณใดกตาม ทเราไดเหน ไดยน ไดทราบ ไดแจงแกใจ ไดแสวงหา ไดคนใจ เราจกไมยดตดถอมนอารมณนน และวญญาณทอาศยอารมณนนจกไมมแกเรา ดกรคฤหบด ทานพงศกษาอยางนเถด

อนาถบณฑกเศรษฐฟงโอวาทจบแลว ถงกบราไห และไดกลาววา

…กระผมไดเขามาใกลชดองคพระศาสดาและพระภกษทงหลายผเปนทเจรญใจมาเปนเวลายาวนาน แตกระนนกไมเคยไดสดบธรรมกถาอยางนเลย

พระอานนทตอบชแจงวาดกรคฤหบด ธรรมกถาอยางน ไมสาแดงแกคนนงขาว

ชาวคฤหสถ จะสาแดงแตแกบรรพชต

อนาถบณฑกเศรษฐทราบอยางนนแลว ไดกลาวขอรองวา

ขาแตพระสารบตรผเจรญ ถาอยางนน ขอธรรมกถาอยางน จงสาแดงแกคนนงขาวชาวคฤหสถบางเถด เพราะวา กลบตรจาพวกมกเลสธลในดวงตานอยกมอย (แต) เพราะมไดสดบธรรม กจะเสอมไป คนทจะรเขาใจธรรม จกม

(ม.อ.๑๔/๗๒๐–๗๔๐)

หลงจากพระสารบตรและพระอานนทกลบออกมาไมนาน ทานเศรษฐกถงแกกรรม และเขาถงดสตภพ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๕

เสรภาพ เพอเขาถงโอกาสแหงธรรมบรการ

หนกลบมาพดถงบทบาทของรฐ กบบทบาทของวด ในการสอนธรรมใหการศกษาแกประชาชน

อยางทวาแลว รฐจะเนนการทาหนาทขนพนฐาน เพอใหคนทวไปในสงคมมความพรอมทจะกาวสการพฒนาชวตของตน พรอมทงจดสรรโอกาสและจดการใหคนเขาถงโอกาสนน ดวยการ ประสานเสรภาพ เขากบระบบแหงบรการ

ในสงคมชมพทวปแตยคโบราณมา เทาทพอทราบกน คนถงจะนบถอตางกน แตการเปนอยกไมคอยไดแบงแยกกน มประเพณทางปญญาทจะรบฟงคาสอนของลทธศาสนาตางๆ นบไดวาเสร

ในศลาจารกอโศกกเนนเรองนไวดวย ดงความใน จารกศลา ฉบบท ๑๒ วา

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ยอมทรงยกยองนบถอศาสนกชนแหงลทธศาสนาทงปวง ทงทเปนบรรพชตและคฤหสถ ดวยการพระราชทานสงของ และการแสดงความยกยองนบถออยางอนๆ

แตพระผเปนทรกแหงทวยเทพ ยอมไมทรงพจารณาเหนทานหรอการบชาอนใด ทจะเทยบไดกบสงนเลย สงนคออะไร? สงนนกคอ การทจะพงมความเจรญงอกงามแหงสารธรรมในลทธศาสนาทงปวง

กความเจรญงอกงามแหงสารธรรมน มอยมากมายหลายประการ แตสวนทเปนรากฐานแหงความเจรญงอก

หลกศลาจารกอโศก๙๖

งามนน ไดแกสงนคอ การสารวมระวงวาจา (วจคปต) ระวงอยางไร? คอ ไมพงมการยกยองลทธศาสนาของตน และการตาหนลทธศาสนาของผอน ในเมอมใชโอกาสอนควร …

การสงสรรคกลมเกลยวกนนนแล เปนสงดงามแท จะทาอยางไร? คอ จะตองรบฟง และยนดรบฟงธรรมของกนและกน

จรงดงนน พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ทรงมความปรารถนาวา เหลาศาสนกชนในลทธศาสนาทงปวง พงเปนผมความรอบร (เปนพหสต) และมหลกศาสนธรรมทดงาม (กลยาณาคม)

ชนเหลาใดกตาม ซงมศรทธาเลอมใสในลทธศาสนาตางๆ กน ชนเหลานนพงกลาว (ใหรกนทวไป) วา พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ไมทรงถอวาทานหรอการบชาอนใดจะทดเทยมกบสงนเลย สงนคออะไร? สงนไดแกการทจะพงมความเจรญงอกงามแหงสารธรรมในลทธศาสนาทงปวง และ (ความเจรญงอกงามน) พงมเปนอนมากดวย

นคอเสรภาพทางศาสนาทแทจรง ทจะเออตอการพฒนาจตปญญาอยางสง ซงมนษยยคปจจบน ทวามอารยธรรมสงเดน และพดกนนกถง tolerance แตกยงคอนขางหางไกล ขนไมคอยจะถง

เมอวาใหถกตามน ถามนษยพฒนาถงขนเปนอารยะจรง ศาสนาไมใชเปนเรองสวนตว อยางทฝรงตดตนกลนไมเขาแลวคายออกมาไดแคนน แตเปนเรองทควรเอามาพดจาศกษาเออปญญาแกกน ศาสนาจะเปนเรองสวนตว กเฉพาะในขนทวาใครกาวไปถงไหน กเปนสวนของคนนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๗

คนออนแอเกนไป จงรกษาสนตไมไหว

เรองไมจบแคนน ยงตองยอนกลบไปทวงตงมตของผรทงฝรงและอนเดยเพมอกแงหนง คอททานผรเหลานนบอกวา พระเจาอโศกสอนธรรมทเปนกลาง ซงทกศาสนายอมรบไดนน จรงหรอ

ในการพจารณาแนวพระราชดารของพระเจาอโศกมหาราชนน นอกจากองคประกอบสาคญขอท ๑ คอสถานะแหงความเปนผปกครองทยงใหญแลว องคประกอบขอท ๒ กสาคญไมนอยกวา โดยเฉพาะในแงทเปนตวกาหนดทศทาง

ขอท ๒ นน กคอ จดเปลยนในพระชนมชพของพระองค เมอสงครามพชตแควนกลงคะ ทาใหทรงสลดพระทยตอความทกขยากเดอดรอนของประชาชนนน มนไมเพยงทาใหทรงละเลกการรกรานทาสงครามเทานน แตกลายเปนแรงเหวยงพระองคไปในทางตรงขามแทบจะสดทาง คอทาใหทรงละเลกการเบยดเบยนทกอยาง แมกระทงการทาลายชวตสตวเลกสตวนอย และหนมามงในการชวยเหลอเออประโยชน

ขอท ๒ น กลายเปนตวกากบขอท ๑ ดวย โดยทาใหหลกการปกครองอาณาจกร (หรอเรยกใหเขากบคาฝรง คอ Empire วาจกรวรรด) เปลยนจากอรรถศาสตร ของพราหมณจาณกยะ ทนาทางนโยบายของพระอยกาจนทรคปต มาสจกกวตตสตรเปนตน ของพระพทธเจา

จากวชยทเปนการชนะดวยสงคราม ซงอยางดทสดคอธรรมวชยตามความหมายของอรรถศาสตร อนหมายถงการรบชนะ

หลกศลาจารกอโศก๙๘

อยางมธรรม ทวา เมอชนะแลวไมทาการทารณโหดราย เพยงใหยอมอยใตอานาจ พระเจาอโศกเปลยนมาหาธรรมวชยตามความหมายของจกกวตตสตร อนหมายถงชยชนะดวยธรรม คอการทาความดสรางสรรคประโยชนสข

อยางไรกด แมวานโยบายธรรมวชยจะนาทางการปกครองอยางครอบคลม แตเหนไดวามจดเนนอยทความสมพนธระหวางประเทศ จงตองถามวาหลกการใดนาทางการปกครองภายในของพระเจาอโศก

ไมตองพดถงหลกการและประเพณตางๆ แมกระทงเรองปลกยอย ทพระเจาอโศกทรงเลกและเปลยนจากหลกในอรรถศาสตร เชน

จากวหารยาตรา ทราชาเสดจไปทรงพกผอนหาความสนกสาราญและลาสตว เปลยนมาเปนธรรมยาตรา ทองคราชาเสดจไปทรงนมสการพระสงฆ ถวายทาน เยยมเยยนทานผเฒาชราและราษฎรในชนบท สงสอนสนทนาธรรม พรอมทงพระราชทานความชวยเหลอ

จากสมาช๑ ทเปนงานชมนมของราษฎรเพอความสนกสนาน

๑ นเปนตวอยางหนงของคาและความทควรเทยบ: “สมาช” ตรงกบทในพระไตรปฎกใชวา “สมชชา” ในคาวา สมชชาจรณะ ซงแปลกนมาวา “เทยวดการเลน” อนเปนขอท ๓ แหงอบายมข ๖ ในสงคาลกสตร อนเปนวนยของคฤหสถ (ท.ปา.๑๑/๑๘๑) และทรงแสดงตวอยางไว ดงททานแปลใหเขากบเรองของไทยวา ฟอนรา ขบรอง ดนตร เสภา เพลง เถดเทง (เวลาน อาจจะตองแปลใหมใหเขากบสภาพปจจบน)

พงสงเกตวา รามายณะ กด อรรถศาสตร กด ใหสงเสรม สมาช นแกราษฎร โดยถอวาจะชวยใหราษฎรเกดความนยมชมชอบตอรฐ (ทาใหพลเมองของรฐทแพหนมาชอบผชนะ อยางนอยกตดมวเพลน ลมแคน คงคลายทฝรงเศสเคยทากบอาณานคมบางแหง) พดงายๆ วาใชกลอม แตพระเจาอโศกไมเหนแกประโยชนตนแบบน กลบใหเลกเสย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๙

ดวยการเสพสรายาเมา เอาสตวตางๆ มาแขงขนและตอสกน เปนตน เปลยนมาเปนวมานทรรศน เปนตน คอนทรรศการสงทดงามสวยงามงดงามประณตมศลปะทชกนาจตใจในทางแหงคณธรรมและเจรญจตเจรญปญญา

จากพธมงคล ทคนมวยงกบพธกรรมจกจกทางโชคลาง มาเปนธรรมมงคล ใหเปนมงคลจรงจากการปฏบตตอกนใหถกตอง

จากเภรโฆษ คอเสยงกลองศก มาเปนธรรมโฆษ คอเสยงนดหมายเชญชวนมาฟงธรรมหรอทากจกรรมทดงาม

พระเจาอโศกทรงดาเนนไปไกลทจะไมใหมการเบยดเบยนชวตใดๆ เลย ถงกบทรงทาเปนตวอยางในการเลกเสวยเนอสตว อนอาจเปนทมาของอาหารมงสวรตของคนรนหลง

ดงความใน จารกศลา ฉบบท ๑ วา

ธรรมโองการน สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดโปรดใหจารกไว

ณ ถนน บคคลไมพงฆาสตวมชวตใดๆ เพอการบชายญไมพงจดงานชมนมเพอการเลยงรนเรง (สมาช) ใดๆ เพราะวาสมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ทรงมองเหนโทษเปนอนมากในการชมนมเชนนน กแลการชมนมบางอยางทสมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ทรงเหนชอบวาเปนสงทด มอยอกสวนหนง (ตางหาก)

แตกอนน ในโรงครวหลวงของพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ สตวไดถกฆาเพอทาเปนอาหาร วนละหลายแสนตว ครนมาในบดน เมอธรรมโองการนอนพระองค

หลกศลาจารกอโศก๑๐๐

โปรดใหจารกแลว สตวเพยง ๓ ตวเทานนทถกฆา คอ นกยง ๒ ตว และเนอ ๑ ตว ถงแมเนอนนกมไดถกฆาเปนประจา กแลสตวทงสามน (ในกาลภายหนา) กจกไมถกฆาอกเลย

ในทน จะไมพดถงเรองซงในระดบการแผนดนถอไดวาเปนขอปลกยอยหรอเฉพาะอยาง ทไดเอยอางมาเหลาน

แตพอดวา หลกการสาคญทนาทางการปกครองภายในของพระเจาอโศก กปรากฏอยใน จารกศลา ฉบบท ๑ นดวย

เรองนคนทวไปอาจจะนกไมถง นนกคอเรองการบชายญ

ททานผรหลายทาน ทงฝรงและอนเดยบอกวา พระเจาอโศกสอนธรรมทเปนกลาง ซงทกศาสนายอมรบไดนน ทจรงกรกนอยวา ในชมพทวปตงแตกอนมานานจนบดนน ถงจะมศาสดาเจาลทธมากมาย แตศาสนาทครอบงาสงคมอนเดย ดวยระบบวรรณะ และการบชายญเซนสรวงแดมวลเทพ ตามกาหนดแหงพระเวท เปนใหญอย กคอศาสนาพราหมณ

เรองนจงไมตองพดวาทกศาสนายอมรบได แตควรจะถามวาพราหมณรบไดไหม

สงทพ ระเจาอโศกทาอยางสาคญ กคอ การหามฆาสตวบชายญ แลวอยาง น ศาสนาพราหมณจะยอมรบไดอยา งไร

การหามฆาสตวบชายญ น พระเจาอโศกมหาราชทรงสอนและประกาศไวในศลาจารกหลายวาระหลายฉบบ (เชน จารกศลา ฉบบท ๑ ท ๔ และท ๑๑) เปนหลกการใหญของพระองค พดไดวาทรงเอาจรง เพราะเปนจดเปลยนของพระองคเองทจะเนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๑

นคอการตแสกหนาของพราหมณ เปนการหกลางไมเพยงลทธความเชอของเขาเทานน แตสนสะเทอนสถานะและทาลายผลประโยชนของพราหมณโดยตรง ดงทพวกพราหมณไดเกบอดความคงแคนไว

ในทสด พราหมณปษยมตรกโคนราชวงศโมรยะลง ตงราชวงศศงคะของพราหมณขนแทน

แลวทชดกคอ พราหมณปษยมตรทขนเปนกษตรยองคแรกของราชวงศพราหมณนน นอกจากหาหนบฑาชาวพทธแลว กไดรอฟนพธบชายญอนยงใหญคออศวเมธขนมา เพอประกาศศกดาน-ภาพ การบชายญทเงยบหายไปหลายรอยป กกลบเฟองฟขนมาอก

ดงเปนททราบกนดวา กอนทฝรงองกฤษผเขามายดอนเดยเปนอาณานคมปกครองไว จะเปดเผยเรองพระเจาอโศกขนมานน คนอนเดยไมรจกพระเจาอโศกเลย แมแตพระนามกไมเคยไดยน พระเจาอโศกถกอนเดยลมสนท เรองพระเจาอโศกเหลออยเพยงในคมภรพทธศาสนา

การทเรองพระเจาอโศกหายไปนน คงไมใชเพยงเพราะการรกรานทาลายของกองทพมสลมเทานน แตไดถกพราหมณพยายามทาใหสลายมากอน

ทงทพระเจาอโศกไมเพยงยกยองพราหมณใหรบราชการมตาแหนงสาคญในการแผนดนเทานน แตยงไดเนนไวเสมอในศลาจารก ใหปฏบตชอบและถวายทานแกสมณพราหมณ เชนเดยวกบทพระพทธเจาตรสไวในพระไตรปฎก แตพราหมณกอดเคยดแคนไมได ในเมอพระเจาอโศกไมยอมรบอภสทธของพราหมณตาม

หลกศลาจารกอโศก๑๐๒

ระบบวรรณะ และทสาคญทสดคอไดทรงหามฆาสตวบชายญ (เทากบเลกลมพธบชายญ)

ดงนน เรองจงเปนมาอยางทผรของอนเดยเองเขยนไว (R.K.Mookerjee, Asoka, 105, 108-9) วา แมแตพระนาม “เทวานามปรยะ”กไดถกนกไวยากรณพราหมณในสมยตอมา พยายามอธบายใหมความหมายเปนคนโงเขลา เนองจากอคตของพราหมณตอพระมหากษตรยชาวพทธทโดดเดนทสด

เสมอนวา พราหมณไมเพยงขดโคนพระเจาอโศกเทานน แตอนเดยไดขดหลมฝงพระเจาอโศก และกลบใหลบหายสนท จนกระทงองกฤษขดคยหลมนนออกใหเหนพระเจาอโศกในเวลาประมาณ ๑,๕๐๐ ปตอมา

จงกลายเปนวา ปฏบตการทเปนความกลาหาญในทางสนตของพระเจาอโศกดงวามาน เปนสงทยากจะรกษาไวใหคงอยไดยงยน

เลกบชายญ หนไปแบงปน

ยอนกลบไปถามวา การเลกบชายญหรอไมบชายญ เปนหลกการปกครองบานเมองไดอยางไร

เมอการบชายญเปนหลกการยงใหญยอดสาคญของสงคมพราหมณ ทางพระพทธศาสนากจงยกการเลกบชายญหรอไมบชายญขนมาเปนหลกการสาคญของสงคมแทน โดยมความหมายทจะตองทาความเขาใจตามทพระพทธเจาไดทรงแสดงไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๓

ในการบาเพญพทธกจ มหลายครงหลายคราวทพระพทธเจาเสดจไปพบกบพราหมณทกาลงเตรยมการบชายญบาง กาลงประกอบพธบชายญบาง และมทงพธบชายญขนาดยอมสวนบคคล และพธระดบผปกครองบานเมอง

ถาเปนพธใหญ จะมการฆาสตวบชายญจานวนมาก และทาสกรรมกรทงหลายมกเดอดรอนมาก เมอพระพทธเจาเสดจไปพบและสนทนากบเจาพธ ในทสดเรองกจะจบลงโดยทเขาเองใหปลอยสตวลมเลกพธ พรอมทงรบหลกการและวธปฏบตอยางใหมทพระองคสอนไปดาเนนการ

สาระสาคญของหลกการทพระพทธเจาตรสสอน โดยทวไปจะใหประกอบยญกรรมในความหมายใหม (หรอเปนการฟนความหมายดงเดมกอนทพวกพราหมณจะทาใหเพยนไป) ซงเนนททานและตองไมมการเบยดเบยนชวต

ถาเปนยญพธใหญมากของผปกครองบานเมอง คาสอนในเรองยญของพระพทธเจา จะรวมถงการจดการบานเมองใหสงบเรยบรอยและใหราษฎรเปนอยผาสกกอน แลวจงทายญพธ และบาเพญทาน

ดงเชน ในกฏทนตสตร (ท.ส.๙/๑๙๙-๒๓๘) ทตรสกบกฏทนตพราหมณ ผปกครองพราหมณคาม ชอวาขานมตต ซงไดใหเอาโคผ ๗๐๐ ลกโคผ ๗๐๐ ลกโคเมย ๗๐๐ แพะ ๗๐๐ และแกะ ๗๐๐ ผกไวทหลก เตรยมพรอมทจะบชามหายญ พราหมณนนไดสนทนาสอบถามพระพทธเจาถงวธบชายญใหญใหไดผลมาก พระพทธเจาทรงยกเรองตวอยางในอดตมาใหเปนแบบ

หลกศลาจารกอโศก๑๐๔

สาระสาคญ คอ ใหจดการบานเมองใหสงบเรยบรอยและใหราษฎรเปนอยผาสก ถาบานเมองยงมโจรผรายเปนตน ไมใหเอาแตใชวธปราบปรามรนแรง แตใหราษฎรทประกอบเกษตรกรรม พาณชยกรรม และขาราชการ ผทตงใจหมนขยน พงไดรบการสงเสรมใหตรงจด จนบานเมองมงคง ราษฎรชนชมยนด อยปลอดภย “บานเรอนไมตองลงกลอน ใหลกฟอนบนอก”๑

เมอบานเมองดแลว ผปกครองนนกเรยกพบปรกษาคนทกหมเหลาในแผนดน ทงอามาตยจนถงชาวนคมชนบท ขอความรวมมอในการทจะบชายญ ซงไมมการฆาสตวและไมทาใหคนใดๆ เดอดรอน มแตการมอบใหของงายๆ เลกๆ นอยๆ และราษฎรกพากนรวมทาตามดวย แลวตอจากนนกมการบาเพญทานแกบรรพชตผมศล การสรางสรรคประโยชน และพฒนาชวตสงขนไปจนลจดหมายแหงชวตทด

ผลของการฟงวธบชายญแบบน คอ กฏทนตพราหมณประกาศตนเปนอบาสก พรอมทงไดกราบทลวา

๑ หลกการน คอธรรมชดทในคมภรบางแหงเรยกวา ราชสงคหวตถ ๔ ไดแก1.สสสเมธะ (ฉลาดบารงธญญาหาร) 2.ปรสเมธะ (ฉลาดบารงขาราชการ)3.สมมาปาสะ (ผสานใจประชาดวยอาชพ) 4.วาชเปยะ (มวาจาดดดมใจ)(5) เกดผล คอ นรคคฬะ (เกษมสข) บานเรอนไมตองลงกลอนหลกนเปนนยพทธ จาก มหายญ 5 ของพราหมณ คอ1.อสสเมธะ (อศวเมธ/ฆามาบชายญ) 2.ปรสเมธะ (ฆาคนบชายญ)3.สมมาปาสะ (ยญลอดบวง) 4.วาชเปยะ (ยญดมเพอชย)5.นรคคฬะ หรอ สรรพเมธะ (ยญฆาครบทกอยาง)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๕ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจาขอปลอยโคผ ๗๐๐ ลก

โคผ ๗๐๐ ลกโคเมย ๗๐๐ แพะ ๗๐๐ แกะ ๗๐๐ ขาพเจาใหชวตแกสตวเหลานน ขอใหสตวเหลานนไดกนหญาเขยวสด จงดมนาเยน จงรบลมสดชนทพดโชยมาใหสบายเถด

เหนไดชดวา การหามหรอใหเลกบชายญ และการเผอแผแบงปนชวยเหลอกนคอทานน เปนหลกการใหญทยาเนนของพระเจาอโศก จนเรยกไดวาเปนบรรยากาศแหงศลาจารกของพระองค

แบงปนใหอยกนด พรอมทจะพฒนาในธรรม

ยงกวานน พระเจาอโศกยงทรงกาวตอขนไปอก สงานในขนทเปนเปาหมายแทของพระองค คอการสอนธรรมเพอใหประชาชนประพฤตธรรม

เหมอนกบวาทานนนเปนฐาน เพอเตรยมวตถและสงคมใหเออตอการทคนจะพฒนาสงขนไป และถงตรงนจงทรงเนนธรรมทาน

เพราะธรรมทานนนจะเสรมยาเปนหลกประกนใหทานคอการใหปนวตถดาเนนอยตอไป และใหคนกาวไปสการอยรวมกนดวยด ไมเบยดเบยนกน ปฏบตชอบตอกน ชวยเหลอเกอกลกน และเจรญในธรรมยงขนไป

ขอยกคาในศลาจารกตอนนมายาอกครง วา

ไมมทานใดเสมอดวยการใหธรรม (ธรรมทาน) การแจกจายธรรม (ธรรมสงวภาค) และความสมพนธกนโดยธรรม (ธรรมสมพนธ) อาศยธรรม (ธรรมทาน เปนตน) น ยอมบงเกดมสงตอไปน คอ

หลกศลาจารกอโศก๑๐๖

- การปฏบตชอบตอคนรบใชและคนงาน- การเชอฟงมารดาบดา- การเผอแผแบงปนแกมตร คนคนเคย ญาต และแกสมณพราหมณ

- การไมฆาสตวเพอบชายญ

นคอหลกการใหญทเปนแกนกลางแหงแนวคดภาคปฏบตของพระเจาอโศก

บนฐานแหงการมวตถเครองยงชพทจดอานวยชวยไมใหมใครตองยากไรขดสน และใหคนอยรวมกนดวยด เอาใจใสดแลเกอกลกน ปฏบตหนาทตอกนถกตอง ใหสงคมอบอนปลอดภยอยางน บคคลกทามาหาเลยงชพเปนอยพฒนาชวตของตน และสงคมกดาเนนกจการทงหลายกาวตอไปไดดวยด

การทาศลาจารกสงสอนธรรมกสนองหลกการน คอ ใหละเลกการบชายญ หนมาหาทาน และใหทกคนทกหมเหลาเกอกลปฏบตชอบตอกน มารวมศนยตงฐานกนทน

พอถงตรงน กคอจดรวมทอโศกธรรมมาบรรจบกบแหลงเดมของอโศกธรรมนนเอง ทพระพทธเจาไดตรสไว ขอใหดพทธพจนในพระสตรตอไปน

ภกษทงหลาย เราเปนพราหมณ ผควรแกการขอ มมออนลางแลว (=พรอมทจะประกอบยญพธ[แบบใหม]แหงการบรจาคธรรม) ทก …เวลา

ภกษทงหลาย ทานม ๒ อยางน คอ อามสทาน ๑ ธรรมทาน ๑ บรรดาทาน ๒ อยางน ธรรมทานเปนเลศ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๗ภกษทงหลาย การแจกจายม ๒ อยางน คอ การแจก

จายอามส ๑ การแจกจายธรรม ๑ บรรดาการแจกจาย ๒ อยางน การแจกจายธรรม (ธรรมสงวภาค) เปนเลศ

ภกษทงหลาย การอนเคราะหม ๒ อยางน คอ การอนเคราะหดวยอามส ๑ การอนเคราะหดวยธรรม ๑ บรรดาการอนเคราะห ๒ อยางน การอนเคราะหดวยธรรม(ธรรมานเคราะห) เปนเลศ

ภกษทงหลาย ยญบชา (ยาคะ) ม ๒ อยางน คอ ยญบชาดวยอามส ๑ ยญบชาดวยธรรม ๑ บรรดายญบชา ๒ อยางนยญบชาดวยธรรม (ธรรมยาคะ) เปนเลศ ฯ

(ข.อต.๒๕/๒๘๐)

เรองน วาจะพดพอเหนแนว แตกลายเปนยาว ควรจบเสยท ขอตงขอสงเกตไวอกหนอยเดยว

งานทางธรรมทพระเจาอโศกทรงเอาพระทยใสจรงจง และยาอยเสมอ คอการทจะใหคนผรวมสงคม เอาใจใสกน และปฏบตตอกนโดยชอบ แตไมใชแคคน ทรงเอาพระทยใสตอสตวทวไปทงหมด

นอกจากหามฆาสตวบชายญ และใหสารวมตนตอสตวทงหลาย คอ ทงไมเบยดเบยนและเอออาทรตอสตวทกชนดแลว ยงถงกบตงโรงพยาบาลสตว และใหปลกสมนไพรทเปนยาสาหรบสตว เชนเดยวกบทไดจดไวสาหรบคน แลวยงกวานนยงมประกาศเกยวกบอภยทานและการสงวนพนธสตวอกดวย

การทพระเจาอโศกทรงปฏบตในเรองนถงขนาดน นอกจากเพราะจดเนนในการหนมาสธรรมของพระองค ไดแกการมอวหงสา

หลกศลาจารกอโศก๑๐๘

เมตตาการณยตอสตวอยางทกลาวแลว บางทจะเปนดวยทรงพยายามปฏบตใหครบตามหลกจกรวรรดวตร ในจกกวตตสตร ซงกาหนดใหพระเจาจกรพรรดจดการคมครองอนชอบธรรม แกมนษยสตวทกหมเหลา โดยแยกไวเปน ๘ กลม อนมมคปกษ (เนอและนก คอทงสตวบกและสตวบนทไมมภย) เปนกลมสดทาย

ขอใหดบางตอนใน จารกหลกศลา ฉบบท ๒ ดงน

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรสไวดงน :-

… ขาฯ ไดกระทาการอนเคราะหแลวดวยประการตางๆ แกเหลาสตวทวบาท สตวจตบาท ปกษณชาต และสตวนา

…ทงหลาย ตลอดถงการใหชวตทาน

ตอดวยอกบางตอนใน จารกหลกศลา ฉบบท ๕ ดงน

ขาฯ เมออภเษกแลวได ๒๖ พรรษา ไดออกประกาศ ใหสตวทงหลายตอไปน ปลอดภยจากการถกฆา กลาวคอ นกแกวนกสาลกา นกจากพราก หงส … เตา และกบ กระรอก กวางเรว… แรด นกพราบขาว นกพราบบาน และบรรดาสตวสเทาทงปวงทมใชสตวสาหรบปฏโภค (ใชหนง ใชกระดก ฯลฯ) และมใชสตวสาหรบบรโภค

แมแพะ แมแกะ และแมหม ทกาลงมทองกด กาลงใหนมอยกด ยอมเปนสตวทไมพงฆา และแมลกออนของสตวเหลานนทอายยงไมถง ๖ เดอน กไมพงถกฆาเชนกน ไมพงทาการตอนไก ไมพงเผาแกลบทมสตวมชวตอาศยอย ไม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๙

พงเผาปาเพอการอนหาประโยชนมได หรอเพอการทาลายสตว ไมพงเลยงชวตดวยชวต

ไมพงฆาและขายปลา ในวนเพญทคารบจาตรมาสทง ๓ และในวนเพญแหงเดอนตษยะ คราวละ ๓ วน คอ ในวนขน ๑๔ คา ขน ๑๕ คา แรม ๑ คา และทกวนอโบสถ เปนการเสมอไป

อนง ในวนดงกลาวมาน ไมพงฆาแมเหลาสตวชนดอนๆ ในปาชางและในเขตสงวนปลาของชาวประมง

… ตราบถงบดน เมออภเษกแลวได ๒๖ พรรษา ขาฯ ไดสงใหมการพระราชทานอภยโทษแลวรวม ๒๕ ครง.

สรปอกครงหนงวา จารกธรรมของพระเจาอโศกมหาราช เนนใหละเวนการเบยดเบยน ตงแตไมใหฆาสตวบชายญ แตใหหนมาใสใจในทาน ใหเผอแผแบงปน เอาใจใสดแลคนทเกยวของ ทาหนาทตอกน ประพฤตชอบทาประโยชนแกกน

ทาน คอวตถทานนน เมอชวยใหคนอยกนดแลว กจะเปนฐาน ใหกาวขนไปสธรรมทาน ซงจะเจรญธรรมเจรญปญญา ใหรจกทาความดกาวหนาไปไดอยางกวางขวางและสงยงขนไป อานวยผลเปนความสขในโลกบดนและความเจรญบญในโลกเบองหนา

วตถทานและธรรมทานของผปกครองบานเมองททรงธรรมน จะสมฤทธผลใหเกดความพรงพรอมทเปนทฏฐธมมกตถ อนพงจดใหเออโอกาสทประชาราษฎรจะกาวไปกบธรรมทานทมาจากพระสงฆ เพอพฒนาในสมปรายกตถจนสมบรณสงสดตอไป

หลกศลาจารกอโศก๑๑๐

ขอจบเรองน ดวยการมาดกนวา จากการบาเพญธรรมทานททรงยาเนนไว พระเจาอโศกไดทรงประสบผลานสงสอยางไร ซงคงบอกไดดวยพระดารสของพระองคเองใน จารกศลา ฉบบท ๔ ดงน

กาลยาวนานลวงแลว ตลอดเวลาหลายรอยป การฆาสตวเพอบชายญ การเบยดเบยนสตวทงหลาย การไมปฏบตชอบตอหมญาต การไมปฏบตชอบตอสมณพราหมณทงหลาย ไดพอกพนขนถายเดยว

แตมาบดน ดวยการประพฤตปฏบตจดดาเนนการทางธรรม (ธรรมจรณะ) ของพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ เสยงกลองรบ (เภรโฆษ) ไดกลายเปนเสยงประกาศธรรม (ธรรมโฆษ) แลทงการแสดงแกประชาชน ซงวมานทรรศน หสดทรรศน อคนขนธ และทพยรปอนๆ กไดมขนดวย

- การไมฆาสตวเพอบชายญ- การไมเบยดเบยนสตวทงหลาย- การปฏบตชอบตอหมญาต- การปฏบตชอบตอสมณพราหมณทงหลาย- การเชอฟงมารดาบดา- การเชอฟงทานผเฒาผใหญ

ซงไมเคยมมากอนตลอดเวลาหลายรอยป ไดเจรญงอกงามขนแลวในบดน เพราะการสงสอนธรรมของพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๑

ความดงามน และการปฏบตธรรมอยางอนๆ อกหลายประการ ไดเจรญงอกงามขนแลว พระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ จกทาใหการปฏบตธรรมนเจรญยงขนไปอก และพระราชโอรส พระราชนดดา พระราชปนดดาของพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ กจกสงเสรมการปฏบตธรรมน ใหเจรญยงขนตอไปจนตลอดกลป

ทงจกสงสอนธรรม ดวยการตงมนอยในธรรมและในศลดวยตนเอง เพราะวาการสงสอนธรรมนแล เปนการกระทาอนประเสรฐสด และการประพฤตธรรมยอมไมมแกผไรศล

กแลความเจรญงอกงาม และความไมเสอมถอยในการปฏบตธรรมน ยอมเปนสงทด

เพอประโยชนน จงไดจารกธรรมโองการนขนไว ขอชนทงหลายจงชวยกนประกอบกจ เพอความเจรญงอกงามแหงประโยชนน และจงอยาไดมวนกลาวถงความเสอมเลย

ธรรมโองการน สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ โปรดใหจารกไวแลว เมออภเษกได ๑๒ พรรษา.

ภาค ๒

ตวบท จารกอโศก

จารกอโศก

งานแปล พ.ศ. ๒๕๐๖

พมพครงแรก มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๕ ธนวาคม ๒๕๑๖พมพครงท ๒ สานกพมพมลนธโกมลคมทอง (พมพรวมกบเรองอนๆ ใน

ลกษณะสงคมพทธ) พฤษภาคม ๒๕๒๗พมพครงท ๓ ศนยไทย-ธเบต (พมพเปนภาคผนวกของหนงสอ “อโศกาวทาน”

ของ ส.ศวรกษ) ตลาคม ๒๕๓๔พมพครงท ๔ สานกพมพธรรมสภา ตนป พ.ศ. ๒๕๔๐พมพครงท ๕ ทระลกคลายวนเกดอาย ๘๐ ป คณแมจนตา มลลกะมาลย, เนอง

ในวาระดถวนเกดอายครบ ๖๑ ป ศาสตราจารยพเศษ เสฐยรพงษ วรรณปก, และผศรทธาหลายทาน บาเพญธรรมทาน มกราคม ๒๕๔๔

พมพครงท ๖ วดญาณเวศกวน (จดปรบขอมลเขาสระบบ PC, พมพในโอกาสทเสาศลาจารกอโศกจาลองพรอมใหพทธบรษทมาชม) เขาพรรษา ๘ กรกฎาคม ๒๕๕๒

บญชศลาจารก

ความนา ๑๑๖

หมวด ก: ศลาจารกฉบบจาเพาะ และเบดเตลด ๑๒๑

(รวมทงจารกพเศษแหงกลงคะ)

ศลาจารกแหงไพรต ๑๒๓ศลาจารกฉบบนอย จารกฉบบเหนอ ๑๒๕ศลาจารกฉบบนอย จารกฉบบใต ๑๒๖จารกหลกศลาเบดเตลด ๑๒๙จารกหลกศลาทลมพน ๑๓๐จารกหลกศลานคลวะ (นคล สาคร) ๑๓๑จารกหลกศลา แหงพระราชเทว (อลลาหะบาด) ๑๓๑จารกถาแหงเขาบาราบาร ๑๓๒ศลาจารกพเศษแหงกลงคะ แหงท ๑ ๑๓๓ศลาจารกพเศษแหงกลงคะ แหงท ๒ ๑๓๗

หมวด ข: จารกศลา ๑๔ ฉบบ ๑๔๑

จารกศลา ฉบบท ๑ ๑๔๓ ฉบบท ๒ ๑๔๔ ฉบบท ๓ ๑๔๕ฉบบท ๔ ๑๔๖ ฉบบท ๕ ๑๔๘ ฉบบท ๖ ๑๕๐ฉบบท ๗ ๑๕๒ ฉบบท ๘ ๑๕๓ ฉบบท ๙ ๑๕๔ฉบบท ๑๐ ๑๕๖ ฉบบท ๑๑ ๑๕๗ ฉบบท ๑๒ ๑๕๘ฉบบท ๑๓ ๑๖๐ ฉบบท ๑๔ ๑๖๕

หมวด ค: จารกหลกศลา ๗ ฉบบ ๑๖๗

จารกหลกศลา ฉบบท ๑ ๑๖๙ ฉบบท ๒ ๑๗๑ ฉบบท ๓ ๑๗๒ฉบบท ๔ ๑๗๓ ฉบบท ๕ ๑๗๖ ฉบบท ๖ ๑๗๘ฉบบท ๗ ๑๗๙

ความนา

พระเจาอโศกมหาราช กษตรยพระองคท ๓ แหงราชวงศโมรยะ ครองราชสมบต ณ พระนครปาฏลบตร ตงแต พ.ศ. ๒๑๘ ถง พ.ศ. ๒๖๐ (หรอตามหลกฐานของนกประวตศาสตรสมยปจจบนสวนมากวา พ.ศ. ๒๗๐ ถง พ.ศ. ๓๑๒) ทรงเปนพระมหากษตรยทยงใหญทสดในประวตศาสตรของชมพทวป และเปนองคเอกอครศาสนปถมภก ทสาคญทสดในประวตศาสตรแหงพระพทธศาสนา

เมอขนครองราชยได ๘ พรรษา ไดทรงกรฑาทพไปปราบแควนกลงคะ ซงเปนชาตทเขมแขง แมจะทรงมชยขยายดนแดนแหงแวนแควนของพระองคออกไป จนมอาณาเขตกวางใหญทสดในประวตศาสตรชาตอนเดย เทยบไดกบประเทศอนเดย ปากสถาน และบงคลาเทศปจจบนรวมกน แตกทรงสลดพระทยในความโหดรายทารณของสงคราม เปนเหตใหทรงหนมานบถอพระพทธศาสนา และทรงดาเนนนโยบายทะนบารงพระราชอาณา จกร และเจรญพระราชไมตรกบนานาประเทศโดยทางสนต ตามนโยบายธรรมวชย กอนทรงหนมานบถอพระพทธศาสนา ทรงปรากฏพระนามวา จณฑาโศก คอ อโศกผดราย ครนหนมาทรงนบถอพระพทธศาสนาและดาเนนนโยบายธรรมวชยแลว ไดรบขนานพระนามใหมวาธรรมาโศก คอ อโศกผทรงธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๗

พระราชกรณยกจของพระเจาอโศกมหาราชในการทานบารงพระพทธศาสนา กลาวเฉพาะทสาคญ ไดแก การทรงสรางมหาวหาร ๘๔,๐๐๐ แหง เปนแหลงทพระภกษสงฆศกษาเลาเรยนพระธรรมวนย บาเพญสมณธรรม และสงสอนประชาชน ทรงอปถมภการสงคายนาครงท ๓ และทรงสงพระเถรานเถระไปประกาศพระศาสนาในแวนแควนตางๆ เปนเหตใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองแพรหลายไปในนานาประเทศ และทาใหประเทศทงหลายในเอเชยตะวนออกมอารยธรรมเนองกนมาจนถงปจจบน

ในดานรฐประศาสโนบาย ทรงถอหลกธรรมวชย มงชนะจตใจของประชาชน ดวยการปกครองแผนดนโดยธรรม ยดเอาประโยชนสขของประชาชนเปนทตง สงเสรมกจการสาธารณปการ ประชาสงเคราะห สวสด-การสงคม และทานบารงศลปวฒนธรรมอยางกวางขวาง ทาใหชมพทวปในรชสมยของพระองค เปนบอเกดสาคญแหงอารยธรรมทแผไพศาลมนคง พระนามของพระองคดารงอยยงยนนาน และอนชนเรยกขานดวยความเคารพเทดทน เหนอกวาปวงมหาราช ผทรงเดชานภาพพชตแวนแควนทงหลายไดดวยชยชนะในสงคราม

พระราชจรยาวตรของพระเจาอโศกมหาราช เปนกลยาณจารตอนมหากษตรยผยงใหญสมยตอๆ มา ทนยมทางสนต และไดรบสมญญาวาเปนมหาราช ทรงนบถอเปนแบบอยางดาเนนตามโดยทวไป เชน พระเจา กนษกะมหาราช (พ.ศ. ๖๒๑-๖๔๔) พระเจาหรรษวรรธนะ (พ.ศ. ๑๑๔๙-๑๑๙๑) พระเจาธรรมบาล (พ.ศ ๑๓๒๓-๑๓๗๓) แหงชมพทวป พระเจาชยวรมนท ๗ (พ.ศ ๑๗๒๔-๑๗๖๑) แหงอาณาจกรขอมโบราณ และพอขนรามคาแหงมหาราช (พ.ศ. ๑๘๒๐-๑๘๖๐) แหงราชอาณาจกรไทย เปนตน

จารกอโศก๑๑๘

แมนกประวตศาสตรสมยใหมกถวายพระเกยรตแกพระองคเปนอยางสง เชน H.G. Wells นกประวตศาสตรคนสาคญผหนงในฝายตะวนตก ยกยองพระเจาอโศกมหาราชในหนงสอ Outline of History วาทรงเปนอครมหาบรษทานหนงในบรรดาอครมหาบรษทง ๖ แหงประวตศาสตรโลก คอ พระพทธเจา โสเครตส อรสโตเตล พระเจาอโศกมหาราช โรเจอร เบคอน และอบราฮม ลนคอลน (The Six Greatest Men of History: Buddha, Socrates, Aristotle, Asoka, Roger Bacon, and Abraham Lincoln)

พระเจาอโศกมหาราชเปนกษตรยพระองคเดยวในประวตศาสตรโลก ทนาย C.E.M. Joad นกเขยนทางปรชญาผมชอเสยง ยอมยกพระนามมากลาวอางในหนงสอของเขาชอ The Story of Civilization

พระราชจรยาวตร และพระราชกรณยกจของพระเจาอโศกมหาราช ปรากฏเปนหลกฐานอยในศลาจารก ซงพระองคไดโปรดใหเขยนสลกไว ณ สถานทตางๆ ทวจกรวรรดอนไพศาลของพระองค ความทจารกไวเรยกวา ธรรมลป แปลวา ลายสอธรรม หรอขอความทเขยนไวเพอสอนธรรม ถอเอาความหมายเขากบเรองวา “ธรรมโองการ”

ธรรมลปทโปรดใหจารกไว เทาทพบมจานวน ๒๘ ฉบบ แตละฉบบมกจารกไวในทหลายแหง บางฉบบขดคนพบแลวถง ๑๒ แหงกม๑

ความในธรรมลปนน แสดงพระราชประสงคของพระองคทมตอประชาชนบาง หลกธรรมททรงแนะนาสงสอนประชาชนและขาราชการบาง พระราชกรณยกจทไดทรงบาเพญแลวบาง กลาวโดยสรป อาจวางเปนหวขอได ดงน ๑ ฉบบทคนพบมากทสดถง ๑๒ แหง คอ ฉบบทวาดวยการทรงเปนอบาสกและเขาสสงฆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๙

ก. การปกครอง๑. การปกครองแบบบดากบบตร โดยมขาราชการเปนพเ ลย งของประชาชน๒. การถอประโยชนสขของประชาชนเปนหนาทสาคญทสด เนนความยตธรรมและความฉบไวในการปฏบตหนาทราชการ๓. การจดใหมเจาหนาทเกยวกบการสงสอนธรรม คอยดแลแนะนาประชาชนในทางความประพฤตและการดารงชวตอยางทวถง และวางระบบขาราชการควบคมกนเปนชนๆ๔. การจดบรการสาธารณประโยชน และสงคมสงเคราะห เชน บอนา ทพกคนเดนทาง ปลกสวน สงวนปา ตงโอสถศาลา สถานพยาบาล สาหรบคนและสตวข. การปฏบตธรรม

๑. เนนทาน คอ การชวยเหลอเออเฟอกนดวยทรพย และสงของ แตยาธรรมทาน คอ การชวยเหลอดวยการแนะนาในทางความประพฤต และการดาเนนชวตทถกตอง วาเปนกจสาคญทสด๒. การคมครองสตว งดเวนการเบยดเบยนสตว โดยเฉพาะใหเลกการฆาสตวบชายญอยางเดดขาด๓. ใหระงบการสนกสนานบนเทงแบบมวเมา มวสมรนเรง หนมาใฝในกจกรรมทางการปฏบตธรรมและเจรญปญญา เรมแตองคพระมหากษตรยเอง เลกเสดจเทยวหาความสาราญโดยการลาสตว เปนตน เปลยนมาเปนธรรมยาตรา เสดจไปนมสการปชนยสถาน เยยมเยยนชาวชนบท และแนะนาประชาชนใหปฏบตธรรม แทนการประกอบพธมงคลตางๆ

จารกอโศก๑๒๐

๔. ยาการปฏบตธรรรม ทเกยวกบความสมพนธระหวางบคคลในสงคม เชน การเชอฟงบดามารดา การเคารพนบถอครอาจารย การปฏบตชอบตอทาส กรรมกร เปนตน๕. เสรภาพในการนบถอศาสนา และความสามคคปรองดอง เออเฟอนบถอกน ระหวางชนตางลทธศาสนา

คาแปลจารกทง ๒๘ ในหนงสอน ผแปลไดแปลไวใน พ.ศ. ๒๕๐๖ คอเมอ ๑๐ ปลวงแลว แตไมเคยจดพมพ เพราะหวงไววาจะตรวจชาระใหเรยบรอยอกครงหนงกอน แตครนเวลาลวงไปนาน กหาโอกาสทาตามทหวงไมได บดน ถงคราวจะพมพจงตองปลอยผานไปกอน แตไดแกไขบางบางสวนเทาทจะทาไดเฉพาะหนา คาแปลเดมยดเอาฉบบของนาย R. Basakเปนหลก แตไดสอบกบฉบบอนๆ อกสองฉบบ พรอมทงตนฉบบเดมทเปนภาษาปรากฤต จงมทแปลกกนหลายแหง หากมโอกาสเมอใดจะไดตรวจชาระโดยตลอดอกครงหนง

อยางไรกตาม แมวาคาแปลทงน จะมตองการใหถอเปนยตทงหมด แตกคงชวยใหเกดความเขาใจในสาระสาคญของอโศกธรรมได จงหวงวาจะเปนประโยชนแกผสนใจในประวตศาสตร และพทธศาสนาพอสมควร

พรอมนขออนโมทนาขอบคณ อาจารยจานงค ทองประเสรฐ ผมอบตนฉบบของนาย R. Basak ทใชเปนหลกในการแปลไวดวย

พระศรวสทธโมล๑

(ประยทธ ปยตโต)๒๐ พ.ย. ๒๕๑๖

_______________________________________________๑ ปจจบน (พ.ศ.๒๕๕๒) ดารงสมณศกดท พระพรหมคณาภรณ

หมวด ก

ศลาจารกฉบบจาเพาะ และเบดเตลด

(รวมทงจารกพเศษแหงกลงคะ)

ศลาจารกฉบบจาเพาะ และเบดเตลด

ศลาจารกแหงไพรต

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศแหงมคธ ไดทรงอภวาทพระ

ภกษสงฆแลว ตรสปราศรยกบพระภกษสงฆ จานงความไรอาพาธ

และความอยสาราญ

ขาแตพระผเปนเจาทงหลาย พระผเปนเจาทงหลายยอม

ทราบวา โยมมความเคารพและเลอมใสศรทธาในพระพทธเจา

พระธรรม และพระสงฆ มากเพยงใด

ขาแตพระผเปนเจาผเจรญ สงใดกตามทพระผมพระภาค

พทธเจาตรสไวแลว สงนนๆ ทงปวงลวนเปนสภาษต

ขาแตพระผเปนเจาผเจรญ กขอทโยมควรจะชแจงนน คอขอ

ทวา “พระสทธรรมจกดารงอยไดตลอดกาลนาน ดวยอาการอยาง

นๆ” โยมสมควรจะกลาวความขอนน

ขาแตพระผเปนเจาผเจรญ มธรรมบรรยายอยดงตอไปน คอ:

๑. วนยสมกกส - หลกธรรมดเดนในพระวนย๑

๑ หมายถง ปฐมเทศนาธมมจกกปปวตตนสตร ซงเปนพระธรรมเทศนาครงแรก และแหลงทปรากฏแหงแรกอยในพระวนยปฎก (วนย.๔/๑๓/๑๗; ส.ม.๑๙/๑๖๖๔/๕๒๘)

จารกอโศก๑๒๔

๒. อรยวาส - ความเปนอยอยางพระอรยะ๑

๓. อนาคตภย - ภยอนจะมในอนาคต๒

๔. มนคาถา - คาถาของพระจอมมน๓

๕. โมเนยยสตต - พระสตรวาดวยโมไนยปฏปทา๔

๖. อปตสสปหา - ปญหาของอปตสสะ๕ และ๗. ขอความทพระผมพระภาคพทธเจาตรสไวในราหโลวาท๖ อน

วาดวยเรองมสาวาท

ขาแตพระผเปนเจาผเจรญ โยมมความปรารถนาในสวนท

เกยวกบธรรมบรรยายเหลานวา ขอพระภกษผเปนทเคารพ และ

พระภกษณทงหลายเปนอนมาก พงสดบ และพจารณาใครครวญ

ในธรรมบรรยายเหลานอยโดยสมาเสมอเปนประจา แมอบาสก

และอบาสกาทงหลายก (พงสดบและนามาพจารณาใครครวญอย

เสมอๆ) เชนกน

ขาแตพระผเปนเจาทงหลาย ดวยเหตนแล โยมจงใหเขยน

จารกนขนไว เพอประชาชนทงหลายจกไดรเขาใจถงความมงหมาย

ในใจของโยม.

๑ หมายถง อรยวาส ๑๐ ทมาในสงคตสตร และทสตตรสตร (ท.ปา.๑๑/๓๖๑/๒๘๔; ๔๗๒/๓๓๗๒ ไดแก อนาคตภย ๕ (อง.ปจก.๒๒/๗๗-๘๐/๑๑๕-๑๒๖)๓ ไดแก มนสตร ในสตตนบาต (ข.ส.๒๕/๓๑๓/๓๖๓)๔ ไดแก โมไนยสตร (อง.ตก.๒๐/๕๖๒/๓๕๒)๕ หมายถง สารปตตสตร ในสตตนบาต (ข.ส.๒๕/๔๒๓/๕๒๐)๖ ไดแก จฬราหโลวาทสตร (ม.ม.๑๓/๑๒๕/๑๒๓

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๕

ศลาจารกฉบบนอย

จารกฉบบเหนอ

พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน:-

นบเปนเวลานานกวาสองปครงแลวทขาฯ ไดเปนอบาสก แต

กระนน ขาฯ กมไดกระทาความพากเพยรจรงจงเลย และนบเปน

เวลาไดอก ๑ ปเศษแลว ทขาฯ ไดเขาสสงฆ และไดกระทาความ

พากเพยรอยางจรงจง

แตกอนมาจนถงบดน ทวยเทพทงหลายในชมพทวป ยงไมม

ความสนทสนมกลมกลนกบมนษยทงหลาย แตบดน ทวยเทพเหลาน

(อนขาฯ) ไดกระทาใหมาสนทสนมกลมกลนกบมนษยทงหลาย

แลว กขอนยอมเปนผลแหงความพากเพยร และผลนอนบคคลผ

เปนใหญเทานนจะพงบรรลถง กหามได แมแตบคคลเลกนอยตา

ตอย เมอพากเพยรอย กสามารถประสบสวรรคอนไพบลยได

เพอประโยชนอนน ขาฯ จงไดทาประกาศนขนไว ขอชนทง

หลาย ทงคนตาตอยเลกนอย และคนผเปนใหญ จงพากนกระทา

ความพากเพยรเถด แมชนชาวเขตแดนขางเคยงทงหลายกจงพา

กนทราบความขอน และขอความพากเพยรนจงดารงอยชวกาล

นาน เพราะวาประโยชนทมงหมาย จกเพมพนขนอกมากมาย และ

จกเจรญไพบลยขนอยางนอยทสดถงหนงเทาครง

จารกอโศก๑๒๖

อนง ทานทงหลายจงจารกความขอนขนไวตามภผา โขดหน

ทงหลายในเมอมโอกาส และ ณ ทน (ภายในแวนแควนของขาฯ) ม

หลกศลาอย ณ สถานทใดกตาม พงใหเขยนจารกไวทหลกศลานน

พงกระจายขอความน ใหแพรหลายออกไปทวทกหนทกแหงท

อานาจปกครองของทานทงหลายแผไปถง โดยใหเปนไปตามขอ

แนะนาอนน

ประกาศน ขาฯ ไดกระทาแลว เมอเดนทางอยนอกพระนคร

หลวง การเดนทางน ขาฯ ไดดาเนนมาแลว ๒๕๖ ราตร.

จารกฉบบใต๑

ตอนท ๑

พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน :-

นบเปนเวลานานเกนกวาสองปครงแลว ทขาฯไดเปนอบาสก

แตตลอดเวลา ๑ ป ขาฯ มไดกระทาความพากเพยรใดๆ อยางจรง

จงเลย และนบเปนเวลา ๑ ปเศษแลวทขาฯ ไดเขาหาสงฆ ขาฯจง

ไดลงมอทาความพากเพยรอยางจรงจง (นบแตนนมา)

ตลอดระยะเวลา (ทผานมา) น มนษยทงหลายยงมไดคลก

คลสนทสนมกนกบเทวดาทงหลายเลย แตมาบดน มนษยทงหลาย ๑ ฉบบเดยวกบจารกฉบบเหนอ แตจารกไวตางสถานท มขอความตอนทายตางออกไป จงนามาลงไวดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๗

ไดคลกคลสนทสนม (กบทวยเทพทงหลาย) แลว กขอนยอมเปนผล

แหงความพากเพยร (ในการทาความด) (สวรรคนน) มใชวามหา

บรษเทานนจงจะบรรลถงได แมคนเลกนอยตาตอย เมอพากเพยร

อย กสามารถประสบสวรรคอนไพบลยไดเชนกน

เพอประโยชนนนนแล ขาฯ จงไดใหทาคาประกาศนขนไว ขอ

ชนทงหลาย ทงทยากจนและมงม จงกระทาความพากเพยรใน

เรองน และชนชาวเขตแดนขางเคยงทงหลายจงทราบความขอน

ดวย ขอใหความพากเพยรนดารงอยชวกาลนาน ประโยชนอน

ไพบลยกจกเจรญเพมพน และจกงอกงามขนอกอยางนอยทสดถง

หนงเทาครง

คาประกาศน ขาฯไดกระทาแลวในระหวางการเสดจ

ประพาสนอกพระนครหลวง ครงท ๒๕๖

ตอนท ๒

พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน:-

ทานทงหลายพงประพฤตปฏบตตามทพระผเปนทรกแหง

ทวยเทพตรสสอนไว เจาหนาทรชชกะทงหลายจกตองไดรบคาสง

แลวเขาจกสงตอไปแกชนชาวชนบทและเจาหนาทราษฎรกะทง

หลายวา

จารกอโศก๑๒๘

- พงตงใจฟงมารดาบดา- พงตงใจฟงครทงหลายเชนเดยวกน- พงมความเมตตาตอสตวทงหลาย- พงกลาวคาสตยพงเผยแผคณธรรมเหลานใหแพรหลายโดยทว

ขอทานทงหลายจงสงการตามพระดารสของพระผเปนทรก

แหงทวยเทพ ดวยประการฉะน

อนง ทานทงหลายพงสงความอยางเดยวกนนแกครทงหลาย

ผเดนทางดวยชาง และแกพราหมณทงหลาย ผเดนทางดวยรถ ใน

ทานองเดยวกนน ทานทงหลายจงประกาศแกศษยในปกครองทง

หลาย ใหทราบวาโบราณประเพณมอยอยางไร พงตงใจฟงตามคา

สอนวาดงน

ใหมความเคารพยาเกรงอยางจรงจง ตอทานอาจารยของ

ขาฯ ทเปนผประพฤตปฏบตตนเหมาะสม พงแนะนาญาตทงหลาย

ใหปฏบตตอญาตตามทเหมาะทควร ประชาชนทงหลายเหลานพง

ไดรบคาแนะนาใหปฏบตตอศษยในปกครองทงหลายตามทเหมาะ

ทควร ตามเยยงอยางโบราณประเพณทมมา

ขอใหคาประกาศนจงเปนสงททรงไวซงความสาคญ ขอทาน

ทงหลายจงสงความและประกาศแกศษยในปกครองทงหลายตามน

พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดมพระราชโองการดารสสงไว

ดวยประการฉะน.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๙

จารกหลกศลาเบดเตลด

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดม

พระบรมราชโองการใหประกาศแกมหาอามาตยทงหลาย ณ พระ

นครปาฏลบตร และ ณ นครอนๆ วา

สงฆ (อนขาฯ) ไดทาใหสามคคเปนอนเดยวกนแลว บคคล

ใดๆ จะเปนภกษหรอภกษณกตาม ไมอาจทาลายสงฆได

กแล หากบคคลผใด จะเปนภกษหรอภกษณกตาม จกทา

สงฆใหแตกกน บคคลผนนจกตองถกบงคบใหนงหมผาขาว และ

ไปอย ณ สถานทอนมใชวด

พงแจงสาสนพระบรมราชโองการนใหทราบทวกน ทงใน

ภกษสงฆและในภกษณสงฆ ดวยประการฉะน

พระผเปนทรกแหงทวยเทพไดตรสไว ดงน:-

กประกาศพระบรมราชโองการเชนน ทานทงหลายพงนาไป

ตดไว ณ ทางสญจรภายในเขตใกลเคยงของทานทงหลายฉบบ

หนง และจงเกบรกษาประกาศพระบรมราชโองการอนเดยวกนน

แล ไวในเขตใกลเคยงของอบาสกทงหลายอกฉบบหนง

ทกๆ วนอโบสถ บรรดาอบาสกเหลานน พงทาตนใหมความ

รความเขาใจแนบแนนในประกาศพระบรมราชโองการน และทกๆ

วนอโบสถ มหาอามาตยทกๆ คนพงไปรวมในการรกษาอโบสถ

ดวยเปนประจา เพอจกไดเกดความคนเคยแนบสนท และรเขาใจ

จารกอโศก๑๓๐

ทวถง ซงประกาศพระบรมราชโองการนนแล

ทวทกหนทกแหงทอานาจบรหารราชการของทานทงหลาย

แผไปถง ทานทงหลายพงขบไล (บคคลผทาลายสงฆ) ออกไปเสย

และในทานองเดยวกนนน ทานทงหลายพงขบไล (บคคลททาลาย

สงฆ) ในเมองดาน และในทองถนทงหลายออกไปเสย โดยใหเปน

ไปตามขอความในประกาศน.

จารกหลกศลาทลมพน

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ เมอ

ทรงอภเษกแลวได ๒๐ พรรษา ไดเสดจมาดวยพระองคเองแลว

ทรงกระทาการบชา (ณ สถานทน) เพราะวา “พระพทธศากยมนได

ประสตแลว ณ ทน” และ (พระองค) ไดโปรดใหสรางรวศลา และ

โปรดใหประดษฐานหลกศลาขนไว

โดยเหตทพระผมพระภาคเจา ไดประสตแลว ณ สถานทน

จงโปรดใหหมบานตาบลลมพนเปนเขตปลอดภาษ และใหเสยสละ

(ผลตผลจากแผนดนเปนทรพยแผนดน เพยงหนงในแปดสวน).

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๑

จารกหลกศลานคลวะ

(นคล สาคร)

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ เมออภเษกแลวได ๑๔ พรรษา ไดโปรดใหขยายพระสถปแหงพระพทธเจากนกมน๑ ใหญโตขนอกเปนสองเทา และเมออภเษกแลวได ๒๐ พรรษา กไดเสดจมาดวยพระองคเอง ทรงกระทาการบชาแลวโปรดใหประดษฐานหลกศลาจารกไว.

จารกหลกศลา แหงพระราชเทว

(อลลาหะบาด)

มหาอามาตยทงหลายทวทกสถาน พงไดรบแจงตามกระแสพระราชดารส แหงพระผเปนทรกแหงทวยเทพวา

“สงใดๆ กตาม ทเปนของอนพระทตยราชเทว พระราชทานแลว ณ ทน จะเปนปามะมวงกด เปนสวนกด เปนโรงทานกด หรอแมสงอนๆ สงใดสงหนงอนพอจะนบได (วาเปนของทพระนางพระราชทาน) สงนนๆ ยอมเปนสมบตของพระนางนนเอง”

โดยอาการอยางน ใหพงถอวา สงเหลานนเปนของอนพระทตยราชเทว พระนามวาการวาก ผเปนชนนของตวระ พระราชทานแลว.

๑ สนนษฐานวา หมายถงพระโกนาคมนพทธเจา

จารกอโศก๑๓๒

จารกถาแหงเขาบาราบาร

ก. ถาไทรน อนสมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศพระราชทานแลว

แกเหลาอาชวกะทงหลาย เมอทรงอภเษกแลวได ๑๒ พรรษา

ข. ถาแหงน (ซงอย) ในเขาขลตกะ อนสมเดจพระเจาอยหว

ปรยทรรศ พระราชทานแลวแกเหลาอาชวกะทงหลาย เมออภเษก

แลวได ๑๒ พรรษา

ค. (บดน) สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ทรงอภเษกแลวได ๑๙

พรรษา “ถาในเขตขลตกะแหงน ซงเปนทโปรดปรานยง อนขาฯ

พระราชทานแลว เพอเปนทพกพงแหงเหลาบรรพชตทงหลาย ให

พนจากอทกภยในฤดฝน”

ศลาจารกพเศษแหงกลงคะ

แหงท ๑

มหาอามาตยทงหลายผมหนาทดาเนนงานตลาการในเมอง

โตสล พงไดรบแจงตามพระดารสของพระผเปนทรกแหงทวยเทพวา:-

ขาฯ พจารณาเหนสงใดกตาม ขาฯ ยอมมความปรารถนาใน

สงนนวา ขอขาฯ พงดาเนนการในสงนนๆ ใหสาเรจลลวงไปดวย

การลงมอกระทา และขอขาฯ พงรเรมทาสงนนดวยวธการ (อน

เหมาะสม)

ในเรองน ขาฯ ถอวา คาสงสอนของขาฯ แกทานทงหลายนน

แล เปนวธการอนสาคญยง เพราะทานทงหลายไดรบการแตงตงให

มหนาทดแลชวตจานวนมากมายหลายพน ดวยความหวงวา พวก

ทานคงจะถนอมความรกของมนษยทวทกคนไวโดยแนแท

ประชาชนทกคนเปนลกของขาฯ ขาฯ มความปรารถนาตอ

ลกของขาฯ วา ขอลกทงหลายของขาฯ จงประสบแตสงทเปน

ประโยชนเกอกลและความสข ทกสงทกประการ ทงทเปนไปในโลก

นและโลกหนา ฉนใด ขาฯ กมความปรารถนาแมตอมนษยทง

หลายทวทกคน ฉนนน

จารกอโศก๑๓๔

แตทานทงหลายอาจไมรซงวา ความประสงคของขาฯ ขอน

มความหมายกวางขวางเพยงใด อาจมบคคลผใดผหนงในบรรดา

พวกทานน ทเขาใจถงความหมายอนน แตกระนนบคคลผนน กคง

รคงเขาใจเพยงสวนหนงสวนเดยว หาไดเขาใจโดยสนเชงไม ถงแม

ทานทงหลายจะไดรบการแตงตงใหมตาแหนงสงเพยงใดกตาม

ทานทงหลายกจะตองใสใจทาความเขาใจในเรองน หลกการขอน

เปนสงทจดวางไวเปนอยางดแลว

อาจมบคคลผใดผหนงตองไดรบการจองจา หรอการลงโทษ

ดวยการทรมาน และในกรณน ผลอาจปรากฏวาเปนการจบกมลง

โทษโดยปราศจากมลเหตอนสมควร เนองจากเหตน ประชาชน

อนๆ อกจานวนมาก กจะพลอยไดรบความทกขดวยเปนอยางยง

เพราะฉะนน ทานทงหลายควรตงใจแนวแนวา “เราจะวางตนเปน

กลาง (ใหเกดความเทยงธรรม)” แตกระนน กยงอาจไมประสบ

ความสาเรจกได โดยเนองมาจากขอบกพรองบางประการ อนได

แก ความรษยา ความพลงจต ความเกรยวกราด ความหนหนพลน

แลน การขาดความใสใจอยางจรงจง (หรอขาดความรอบคอบ)

ความเกยจคราน และความเหนอยหนาย ฉะนน ทานทงหลายพง

ตงใจวา “ขอขอบกพรองเหลาน อยาพงเกดมแกเราเลย”

รากฐานแหง(ความสาเรจ) ทงมวลน อยทการไมมความพลง

จต และการไมมความหนหนเรงรอนในการนาหลกการแหงความ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๕

ยตธรรมมาใช บคคลทเหนอยหนายยอมไมสามารถลกขนทางาน

ไดโดยกระฉบกระเฉง แตทานทงหลายจะตองเคลอนไหวกาวหนา

และดาเนนไป (เพอใหถงจดหมาย) ทานทงหลายจะตองพจารณา

ใสใจในเรองนดงกลาวมาฉะน

ดวยเหตน จงขอใหทานทงหลายพงไดรบถอเปนคาสงวา

“ทานทงหลายจะตองคอยเอาใจใสดแล (ตกเตอน) ซงกนและกน

วา คาสงสอนของพระผเปนทรกแหงทวยเทพมอยอยางนๆ”

การประพฤตปฏบตตามคาสงสอนนโดยเพยบพรอม ยอม

อานวยผลมาก แตการไมประพฤตปฏบตตามโดยชอบ ยอมนามา

ซงความเสอมเสยเปนอนมาก ผไมประพฤตปฏบตตาม ยอมไมได

ประสบสวรรค และไมทาใหพระเจาอยหวพอพระทยได เพราะขาฯ

ถอวา การฝกใฝสนใจอยางจรงจงตอกจเชนนน ยอมมผลสอง

ประการ คอ ในการประพฤตปฏบตตามคาสงสอนของขาฯ โดย

เพยบพรอมน ทานทงหลายจกไดประสบสวรรคสมบตดวย และจก

ไดปลดเปลองหนตอขาฯ ดวย

จารกน พงใหมการสดบในวนตษยนกษตร และในบาง

โอกาสในระหวางแหงวนตษยะ ถงจะมบคคลอยคนเดยวกพงสดบ

ฟง เมอกระทาไดเชนนนนแล ทานทงหลาย จงจกชอวาสามารถ

กระทาตามคาสงสอนของขาฯ ไดเพยบพรอมสมบรณ

เพอประโยชนน จงไดใหเขยนจารกนขนไว เพอใหเจาหนาท

จารกอโศก๑๓๖

ตลาการนครไดพยายาม โดยสมาเสมอทกเวลา (ทจะปฏบตการ

ดวยความมงมนในใจ) วาจะมใหเกดมการบบบงคบ หรอการลง

โทษทณฑแกชาวเมอง โดยไรเหตอนควร

เพอประโยชนน ขาฯ จกสงมหาอามาตยทงหลาย ซงจะไมเปน

ผหยาบคาย ไมดราย และซอสตยในการปฏบตงาน ออกเดนทาง

ตรวจตราราชการทกๆ ๕ ป มหาอามาตยเหลานน เมอทราบความ

ประสงคอนน (ของขาฯ) แลว กจกปฏบตตามคาสงสอนของขาฯ

แมจากนครอชเชนกเชนกน องคอปราชราชโอรส จกสงกลม

เจาหนาทอยางเดยวกน ใหออกเดนทางตรวจตราราชการ เพอ

ความมงหมายอนเดยวกนนแล (ในการสงออกแตละคราวน) จกไม

ปลอยใหเวลาลวงไปเกน ๓ ป

แมจากนครตกสลากเชนเดยวกน (องคอปราชราชโอรส จก

สงกลมเจาหนาทออกเดนทางตรวจราชการอยางน)

เมอมหาอามาตยเหลาน ยงคงออกเดนทางตรวจตราราช

การอย ไมทอดทงหนาทของตน เขากจกเขาใจในคาสงสอน

ของขาฯ และดวยเหตนน กจกปฏบตงานไดตามคาสงสอนของ

พระเจาอยหว.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๗

ศลาจารกพเศษแหงกลงคะแหงท ๒๑

พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน :-

มหาอามาตยทงหลาย ณ สมาปา๒ พงไดรบแจงตามกระแส

พระราชดารสวา เมอขาฯ พจารณาเหนสงหนงสงใดกตาม ขาฯ ยอม

มความปรารถนาวา ขอขาฯ จงจดทาสงนนๆ ใหสาเรจลลวงไปดวย

การลงมอกระทา (จรงๆ) และขอขาฯ จงรเรมทาสงนนดวยวธการ

อยางใดอยางหนง ขาฯ ถอวาคาสงสอนของขาฯ แกทานทงหลายนน

แล เปนวธการอนสาคญยง เพอใหบรรลถงจดประสงคอนน

ประชาชนทกคนเปนลกของขาฯ ขาฯ ยอมปรารถนาเพอลก

ชายหญงของขาฯ วา ขอเขาทงหลายพงประสบสงทเปนประโยชน

เกอกลและความสข ทงทเปนไปในโลกนและโลกหนาทกประการ

ฉนใด ความปรารถนาของขาฯ ตอประชาชนทงปวงยอมเปนฉนนน

เหมอนกน

ประชาชนชาวเขตแดนขางเคยงทงหลาย ซงขาฯ มไดพชต

อาจเกดมความคดขนอยางนวา “พวกเราใครทราบวา พระราชา

ทรงมความมงประสงคตอพวกเราเปนประการใด” ขาฯ มความ ๑ ศลาจารกพเศษแหงกลงคะ แหงท ๒ น กบแหงท ๑ กอนน ถอไดวาเปนฉบบเดยวกน เพราะมสาระสาคญอยางเดยวกน แตมเนอความบางสวนตางกนบาง คงจะตามสภาพถน โดยเฉพาะแหงท ๒ น มขอความเพมเตมเกยวกบประชาชนชาวเขตแดนขางเคยง

๒ สมาปา เปนทปฏบตการของมหาอามาตยในกลงคะภาคใต

จารกอโศก๑๓๘

ปรารถนาตอประชาชนชาวเขตแดนขางเคยงอยเพยงวา ขอให

ประชาชนเหลานนพงเขาใจเถดวา “พระราชาทรงมความปรารถนา

วา ประชาชนเหลานน ไมพงมความครนครามหวาดระแวงตอขาฯ

และพงมความเชอมนวางใจในตวขาฯ พงหวงไดรบความสขเพยง

อยางเดยวจากขาฯ หาไดรบความทกขมไดเลย และพงมความเขา

ใจ (ตอไป) อกวา พระองคจกทรงพระราชทานอภยโทษแกเราทง

หลายเทาทจะทรงอภยใหได และเพอเหนแกขาฯ ขอประชาชน

เหลานนพงประพฤตปฏบตธรรม และพงไดประสบ (ประโยชนสข)

ทงในโลกนและโลกหนา”เพอประโยชนน ขาฯ จงพราสอนทานทงหลาย ดวยการ

กระทาเพยงน ขาฯ ยอมเปนอนพนจากหน (ทบงแจงตอประชาชน)

ปณธานและปฏญญาใดๆ ของขาฯ ทบงแจงในการสงสอนทานทง

หลาย และในการประกาศเจตจานง ปณธานและปฏญญานนๆ

เปนสงทมนคงแนนอนไมแปรผน

ทานทงหลายพงปฏบตหนาทการงานดวยการกระทาตาม

เชนนนเถด และประชาชนเหลานน พงไดรบการปลกปลอบใจใหม

ความเชอมนวางใจในตวขาฯ จนทาใหเขาเขาใจวา สมเดจพระเจา

อยหวเปนเหมอนบดาของพวกเรา พระองคทรงมความรกใคร

ปรารถนาดในเราทงหลาย เหมอนดงททรงรกใครปรารถนาดตอตว

พระองคเอง พวกเราเปนเหมอนลกของพระเจาอยหว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๙

โดยเหตทปณธานและปฏญญาของขาฯ อนบงแจงในการ

แนะนาพราสอนพวกทาน และในการประกาศใหพวกทานทราบ

เจตจานงของขาฯ เปนสงมนคงแนนอนไมแปรผน ฉะนน ในกรณ

เชนน ขาฯ จงจดใหมทานทงหลายผเปนเจาพนกงานประจาทอง

ถน เพราะวา ทานทงหลายยอมเปนผมความสามารถ(แททเดยว)

ในการปลกปลอบใจประชาชนเหลานน ชวยนาใหเกดประโยชน

เกอกลและความสข ทงทเปนไปในโลกนและโลกหนาแกประชาชน

ทงหลายเหลานน เมอปฏบตไดเชนน ทานทงหลายจกไดประสบ

สวรรคสมบตดวย และจกเปนผไดปลดเปลองหนทมตอขาฯ ดวย

เพอประโยชนน จงไดใหเขยนจารกนขนไว ณ สถานทน เพอ

ใหบรรดามหาอามาตยทงหลายเอาใจใสอยโดยสมาเสมอตลอด

กาลตอไปเบองหนา ในอนทจะทาการแนะนาชกจงพลเมองชาย

แดนทงหลาย ใหเกดมความเชอมนวางใจ (ในตวขาฯ) และทาให

การประพฤตปฏบตธรรมเกดมขน

พงใหมการสดบตรบฟงจารกนในวนตษยะ๑ ในระหวางทกๆ

จาตรมาส๒ พงใหมการสดบฟง แมในระยะเวลาระหวางนน และ

เมอมโอกาสพเศษ แมจะมบคคลผเดยวกพงใหสดบฟง เมอปฏบต

ไดเชนนนนแล ทานทงหลาย จงจกชอวาสามารถปฏบตไดเพยบ

พรอมตามคาสงสอนของขาฯ.

๑ และ ๒ ด เชงอรรถ หนา ๖๕

หมวด ข

จารกศลา ๑๔ ฉบบ

จารกศลา ๑๔ ฉบบ

จารกศลา ฉบบท ๑

ธรรมโองการน สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรก

แหงทวยเทพ ไดโปรดใหจารกไว

ณ ถนน บคคลไมพงฆาสตวมชวตใดๆ เพอการบชายญ ไม

พงจดงานชมนมเพอการมวสมรนเรงใดๆ เพราะวา สมเดจพระเจา

อยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ทรงมองเหนโทษเปนอน

มากในการชมนมเชนนน

กแลการชมนมบางอยางทสมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผ

เปนทรกแหงทวยเทพ ทรงเหนชอบวาเปนสงทด ยอมมอยอกสวนหนง

แตกอนน ในโรงครวหลวงของพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปน

ทรกแหงทวยเทพ สตวไดถกฆาเพอทาเปนอาหารวนละหลายแสน

ตว ครนมาในบดน เมอธรรมโองการนอนพระองคโปรดใหจารก

แลว สตวเพยง ๓ ตวเทานนทถกฆา คอ นกยง ๒ ตว และเนอ ๑

ตว ถงแมเนอนนกมไดถกฆาเปนประจา กแลสตวทงสามน (ใน

กาลภายหนา) กจกไมถกฆาอกเลย.

จารกอโศก๑๔๔

จารกศลา ฉบบท ๒

ณ ททกสถาน ในแวนแควนของพระเจาอยหวปรยทรรศ ผ

เปนทรกแหงทวยเทพ และในดนแดนขางเคยงทงหลาย กลาวคอ

อาณาจกรชาวโจละ ชาวปาณฑยะ กษตรยสตยปตระ เจาครอง

นครเกรลปตระ ผครองดนแดนจดแมนาตามรปรรณ กษตรยโยนก

(กรก) พระนามวาอนตโยคะ (Antiochus) พรอมทงกษตรยทง

หลายอน ในแควนใกลเคยงแหงพระเจาอนตโยคะพระองคนน ใน

สถานททงปวงนน พระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ

ไดโปรดใหจดบรการในดานเวชกรรมไว ๒ ประการ คอ การรกษา

โรคของมนษยประการหนง การรกษาโรคของปศสตวประการหนง

เครองสมนไพรทเปนยาสาหรบมนษย และทเปนยาสาหรบ

สตว ไมม ณ สถานทใด กโปรดใหนาเขามา และใหปลกขนไว ณ

สถานทนน

ในทานองเดยวกน ไมราก และไมผล ไมม ณ สถานทใดๆ ก

โปรดใหนาเขามา และใหปลกขนไว ณ สถานทนนๆ

ตามถนนหนทางทงหลาย กโปรดใหปลกตนไม และขดบอ

นาขนไว เพอใหสตวและมนษยทงหลายไดอาศยใชบรโภค.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๕

จารกศลา ฉบบท ๓

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ได

ตรสไว ดงน:-

ขาฯ เมออภเษกแลวได ๑๒ ป ไดสงประกาศความขอนไววา

ทกหนทกแหงในแวนแควนของขาฯ เจาหนาทยกตะ เจาหนาทรชชกะ

และเจาหนาทปราเทศกะ จงออกเดนทาง (ตรวจตรา) ทกๆ ๕ ป

เพอประโยชนอนน คอเพอการสงสอนธรรมน พรอมไปกบการ

ปฏบตหนาทราชการอยางอน (เจาหนาทเหลานนพงสงสอน) วา

- การเชอฟงมารดาบดา เปนความด

- การเผอแผแบงปนแกมตรสหาย ญาต และแกสมณ-

พราหมณ เปนความด

- การไมทรมานผลาญชวต เปนความด

- การประหยด ใชจายแตนอย การไมสะสมสงของเครองใช

ใหมาก เปนความด

อนง แมสภาคณะมนตร กจะสงกากบแกเจาหนาทยกตะ ให

คดคานวณ (คาใชจายทงปวงของเจาหนาทผเดนทาง) ใหเปนไป

ตามความมงหมายและตามลายลกษณอกษร (แหงพระราช

กาหนดกฎหมาย).

จารกอโศก๑๔๖

จารกศลา ฉบบท ๔

กาลยาวนานลวงแลว ตลอดเวลาหลายรอยป การฆาสตว

เพอบชายญ การเบยดเบยนสตวทงหลาย การไมปฏบตชอบตอหม

ญาต การไมปฏบตชอบตอสมณพราหมณทงหลาย ไดพอกพนขน

ถายเดยว

แตมาบดน ดวยการประพฤตปฏบตจดดาเนนการทางธรรม

(ธรรมจรณะ) ของพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ

เสยงกลองรบ (เภรโฆษ) ไดกลายเปนเสยงประกาศธรรม (ธรรมโฆษ)

แลทงการแสดงแกประชาชน ซงวมานทรรศน หสดทรรศน อคนขนธ

และทพยรปอนๆ กไดมขนดวย

- การไมฆาสตวเพอบชายญ

- การไมเบยดเบยนสตวทงหลาย

- การปฏบตชอบตอหมญาต

- การปฏบตชอบตอสมณพราหมณทงหลาย

- การเชอฟงมารดาบดา

- การเชอฟงทานผเฒาผใหญ

ซงไมเคยมมากอนตลอดเวลาหลายรอยป ไดเจรญงอกงาม

ขนแลวในบดน เพราะการสงสอนธรรมของพระเจาอยหวปรยทรรศ

ผเปนทรกแหงทวยเทพ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๗

ความดงามน และการปฏบตธรรมอยางอนๆ อกหลาย

ประการ ไดเจรญงอกงามขนแลว พระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนท

รกแหงทวยเทพ จกทาใหการปฏบตธรรมนเจรญยงขนไปอก และ

พระราชโอรส พระราชนดดา พระราชปนดดาของพระเจาอยหว

ปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ กจกสงเสรมการปฏบตธรรมน

ใหเจรญยงขนตอไปจนตลอดกลป

ทงจกสงสอนธรรม ดวยการตงมนอยในธรรมและในศลดวย

ตนเอง เพราะวาการสงสอนธรรมนแล เปนการกระทาอนประเสรฐ

สด และการประพฤตธรรมยอมไมมแกผไรศล

กแลความเจรญงอกงาม และความไมเสอมถอยในการ

ปฏบตธรรมน ยอมเปนสงทด

เพอประโยชนน จงไดจารกธรรมโองการนขนไว ขอชนทง

หลายจงชวยกนประกอบกจ เ พอความเจรญงอกงามแหง

ประโยชนน และจงอยาไดมวนกลาวถงความเสอมเลย

ธรรมโองการน สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรก

แหงทวยเทพ โปรดใหจารกไวแลว เมออภเษกได ๑๒ พรรษา.

จารกอโศก๑๔๘

จารกศลา ฉบบท ๕

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรส

ไววา

กรรมดเปนสงทกระทาไดยาก บคคลใดเปนผกระทากรรมด

เปนคนแรก บคคลนนชอวา กระทากรรมอนบคคลกระทาไดยาก

กกรรมดเปนอนมากอนขาฯ ไดกระทาแลว ถาวาลกหลาน

และทายาทตอจากนนของขาฯ จกประพฤตตามอยางเดยวกบขาฯ

จนตลอดกลปแลวไซร เขาเหลานนจกไดชอวา กระทากรรมอนด

แท สวนผใดจกปลอยใหยอหยอนบกพรองไปแมเพยงสวนหนง

(ของหนาทของตนหรอของบญญตน) ผนนจกชอวากระทากรรมชว

เพราะขนชอวาบาป ยอมเปนสงทควรกาจดใหสนเชง

กกาลอนยาวนานไดลวงไปแลว ยงไมเคยมธรรมมหา

อามาตยเลย แตธรรมมหาอามาตยเชนนน ขาฯ ไดแตงตงแลวเมอ

อภเษกได ๑๓ ป ธรรมมหาอามาตยเหลานน เปนผมหนาทเกยว

ของในหมศาสนกชนแหงลทธศาสนาทงปวง ทาหนาทเพอความตง

มนแหงธรรม เพอความเจรญงอกงามแหงธรรม กบทงเพอ

ประโยชนเกอกลและความสขของเหลาชนผประกอบดวยธรรม

ธรรมมหาอามาตยเหลานน ทาหนาทเพอประโยชนเกอกล

และความสข ของชาวโยนก (กรก) ชาวกมโพชะ และชาวคนธาระ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๙

พรอมทงประชาชนเหลาอนผอาศยอย ณ ชายแดนตะวนตก กบทง

เพอประโยชนเกอกลและความสข แหงลกจางและนายจาง

พราหมณ คนมงม คนอนาถา และคนเฒาชรา และเพอชวยปลด

เปลองเหลาชนผประกอบดวยธรรม มใหตองไดรบความเดอดรอน

ธรรมมหาอามาตยเหลานน มหนาทขวนขวาย เพอชวยหา

ทางใหมการแกไขผอนปรนคาพพากษาของศาล ชวยใหมความไม

เดอดรอน และการปลดปลอยพนโทษแกบคคลทถกจองจา ใน

กรณทไดคานงเหนเหตผลวา บคคลเหลานนเปนผมบตรผกพนอย

เปนผไดทาคณงามความดมามาก๑ หรอเปนผมอายมาก

ณ ทน และในเมองอนๆ ภายนอก ธรรมมหาอามาตยไดรบ

การแตงตงใหทาหนาททวทกหนทกแหง ทงในสานกฝายในแหง

ภาดาและภคนของขาฯ และมวลญาตอนๆ ทกหนทกแหงในแวน

แควนของขาฯ ธรรมมหาอามาตยเหลานน ไดรบมอบหมายหนาท

ใหสอดสองดในหมชนผประกอบดวยธรรมวา บคคลผนเปนผฝกใฝ

ในธรรม หรอวาบคคลนเปนผใสใจในการบรจาคทาน

เพอประโยชนอนน จงโปรดใหจารกธรรมโองการนขนไว ขอ

จารกธรรมนจงดารงอยตลอดกาลนาน และขอประชาชนของขาฯ

จงประพฤตปฏบตตามดงนน.

๑ คาเดมวา “กตาภการ” ยงไมอาจวนจฉยคาแปลไดเดดขาด อาจแปลวา ถกกระทาความบบคนกดดนอยางหนก หรอหมายถงความเสยจรต เพราะความกดดนทางจตใจ หรออาจแปลวา ผเคยทาคณงามความดมามาก ในทน เลอกเอาอยางหลง

จารกอโศก๑๕๐

จารกศลา ฉบบท ๖

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรส

ไว ดงน:-

กาลอนยาวนานลวงไปแลว ตลอดกาลทงปวงนน ยงไมเคย

มการดาเนนงานตดตอราชการ หรอการรายงานขอราชการ (อยาง

นาพอใจ) เลย ฉะนน ขาฯ จงไดจดดาเนนการขนไว ดงน

ตลอดเวลา ไมวาขาฯ จะเสวยอยกด อยในสานกฝายในกด

อยในหองใน (หองสวนพระองค) กด อยในคอกสตวกด อยบนหลง

มากด อยในอทยานกด ทกหนทกแหง เจาหนาทผรายงานขาว พง

รายงานใหขาฯ ทราบกจการงานของประชาชนในททกแหง

กแมถาขาฯ จกออกคาสงใดๆ ดวยวาจา แกเจาหนาทผสงจาย

เงน หรอเจาหนาทผออกประกาศคาสง หรออกประการหนง เมอขาฯ

ออกคาสงไปยงมหาอามาตยทงหลายในกรณทมเรองรบดวน และ

ในกรณนน เกดมขอโตแยงกนหรอการถกเถยงกนเพอยตขอขดแยง

ดาเนนไปในสภาคณะมนตร เรองราวความเปนไปนน จะตองถก

รายงานไปใหขาฯ ทราบทนท ในททกสถาน และในกาลทกเมอ

ขาฯ ไดออกคาสงไวดงน เพราะวาขาฯ ยงไมมความอมใจเลย

ในความแขงขนปฏบตหนาท หรอในการพจารณาดาเนนกจการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๑

ประโยชนเกอกลแกชาวโลกทงมวลน คอสงทขาฯ ถอเปน

หนาทอนจะตองทา อนงเลา ความขยนขนแขง และความฉบไวใน

การปฏบตราชการ ยอมเปนมลรากแหงการปฏบตหนาทเชนนน

แทจรง กจการอนใดทยงไปกวาประโยชนเกอกลแกชาวโลก

ยอมไมม และกจการใดกตามทขาฯ ลงมอทา นนกยอมเปนเพราะ

เหตผลทวา ขาฯ จกไดปลดเปลองหนของขาฯ ทมตอสตวทงหลาย

เพอวา ขาฯ จกไดชวยทาใหสตวบางเหลา ไดรบความสขในโลก

บดน และสตวเหลานนจกไดสวรรคในโลกเบองหนา

เพอประโยชนน จงโปรดใหจารกธรรมโองการนขนไว ขอ

จารกธรรมนจงดารงอยตลอดกาลนาน และขอบตรและภรรยาของ

ขาฯ จงลงมอทางานเพอประโยชนเกอกลแกชาวโลก

กงานน หากปราศจากความพยายามอยางยงยวดเสยแลว

ยอมเปนสงยากแททจะกระทาใหสาเรจได.

จารกอโศก๑๕๒

จารกศลา ฉบบท ๗

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ทรง

มพระทยปรารถนาทวไปในททกหนทกแหงวา ขอศาสนกชนแหง

ลทธศาสนาทงหลายทงปวงจงอยรวมกนเถด เพราะวา ศาสนกชน

ทงปวงนน ลวนปรารถนาความสารวมตน และความบรสทธแหง

ชวต ดวยกนทงสน

กระนนกตาม ธรรมดามนษยยอมมความพอใจและความ

ปรารถนาสงตาแตกตางกนไป ศาสนกชนเหลานน จงจกปฏบต

ตามลทธความเชอถอของตนๆ ไดครบถวนบาง ไดเพยงสวน

เดยวบาง

แตกระนน ถงแมวาบคคลผใด (ในลทธศาสนาเหลานน) จะ

มไดกระทาการบรจาคทานอยางมากมาย (บคคลผนน) กยงม

ความสารวมตน ความทาใจใหบรสทธ ความกตญ และศรทธา

อนมนคงอยอยางแนแท หยอนบาง ยงบาง (หมายความวา ถงแม

วาคนบางคนจะไมสามารถบรจาคทานไดมาก ถงกระนน ทกคนก

มคณธรรม เชน การสารวมตนเอง เปนตน อยโดยแนนอน ทวทก

นกาย แมจะยงหยอนกวากนบาง).

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๓

จารกศลา ฉบบท ๘

ตลอดกาลยาวนานทลวงไปแลว สมเดจพระเจาอยหวทง

หลายไดเสดจไปในการวหารยาตรา (การทองเทยวหาความ

สาราญ) ในการวหารยาตรานนๆ ไดมการลาสตว และการแสวงหา

ความสนกสนานอนๆ ในทานองเดยวกนนน

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ เมอ

อภเษกแลวได ๑๐ พรรษา ไดเสดจไปสสมโพธ (พทธคยา-สถานท

ตรสรของพระพทธเจา) จากเหตการณครงนน จงเกดมธรรมยาตรา

(การทองเทยวโดยทางธรรม) นขน

ในการธรรมยาตรานน ยอมมกจดงตอไปน คอ การเยยม

เยยนสมณพราหมณ และการถวายทานแดทานเหลานน การเยยม

เยยนทานผเฒาผสงอาย และการพระราชทานเงนทองเพอ (ชวย

เหลอ) ทานเหลานน การเยยมเยยนราษฎรในชนบท การสงสอน

ธรรมและซกถามปญหาธรรมแกกน

ความพงพอใจอนเกดจากการกระทาเชนนน ยอมมเปนอน

มาก นบเปนโชคลาภของสมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ อกอยาง

หนงทเดยว.

จารกอโศก๑๕๔

จารกศลา ฉบบท ๙

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรส

ไววา

ประชาชนทงหลาย ยอมประกอบพธมงคลตางๆ เปนอนมาก

ในคราวเจบปวย ในคราวแตงงานบตร (อาวาหะ) ในคราวแตงงาน

ธดา (ววาหะ) ในคราวคลอดบตร และในคราวออกเดนทางไกล ใน

โอกาสเหลานน และโอกาสอนๆ ทคลายกนน ประชาชนทงหลาย

พากนประกอบพธมงคลตางๆ มากมาย กในโอกาสเชนนน แม

บานและมารดาทงหลาย ยอมประกอบพธกรรมมากมายหลาย

อยาง อนเปนเรองหยมหยมไรสาระ และไมประกอบดวยประโยชน

อยางไรกตาม อนพธกรรมยอมเปนสงทควรประกอบโดยแท

แตวาพธมงคลอยางนมผลนอย

โดยนยตรงขาม ยงมพธกรรมทเรยกวา “ธรรมมงคล” ซงเปน

พธกรรมมผลมาก ในพธธรรมมงคลนน ยอมมกจตอไปน คอ

- การปฏบตชอบตอคนรบใชและคนงาน- การแสดงความเคารพนบถอตอครอาจารย- การสารวมตนตอสตวทงหลาย- การถวายทานแกสมณพราหมณ

การกระทาเหลาน และการกระทาอนๆ ทคลายกนเชนนนน

แล ไดชอวาธรรมมงคล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๕

ฉะนน บดากด บตรกด พนองชายกด นายหรอสามกด มตร

และผคนเคยกด ตลอดถงเพอนบาน พงกลาวถอยคา (แกกน) ดงน

“ธรรมมงคลน ประเสรฐแท พธมงคลอยางน เปนสงทควรประกอบ

จนกวาจะสาเรจผลทประสงค”

ขอนเปนอยางไร (คอวา) พธกรรมชนดอนๆ นนยงเปนสงท

นาเคลอบแคลงสงสย (ในผลของมน) มนอาจใหสาเรจผลท

ประสงค หรออาจไมสาเรจอยางนนกได เพราะวามนเปนเพยงสงท

เปนไปไดในโลกนเทานน สวนธรรมมงคลนเปน “อกาลกะ”

(อานวยผลไมจากดกาลเวลา) แมถาวามนไมอาจใหสาเรจผลท

ประสงคนนไดในโลกบดน มนกยอมกอใหเกดบญอนหาทสดมได

ในโลกเบองหนา ถาแมนวามนใหสาเรจผลทประสงคนนไดในโลก

นไซร ในคราวนน ยอมเปนอนไดผลกาไรทงสองประการ กลาวคอ

ผลทประสงคในโลกบดน (ยอมสาเรจ) ดวย และในโลกเบองหนา

บญอนหาทสดมได ยอมเกดขนเพราะอาศยธรรมมงคลนนดวย

อนง มคาทกลาวไววา การใหทานเปนความด กแตวาทานหรอ

การอนเคราะหทเสมอดวยธรรมทาน หรอธรรมานเคราะห ยอมไมม

ฉะนน จงควรทมตร เพอนรก ญาต หรอสหาย จะพงกลาว

แนะนากนในโอกาสตางๆ วา “(ธรรมทานหรอธรรมานเคราะห) น

เปนกจควรทา นเปนสงดงามแท” ดวยธรรมทานหรอธรรมาน-

เคราะหน ยอมสามารถทาสวรรคใหสาเรจได และจะมอะไรอนอก

เลาทควรกระทาใหสาเรจ ยงไปกวาการลถงซงสวรรค.

จารกอโศก๑๕๖

จารกศลา ฉบบท ๑๐

สมเดจพระเจาอยปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไมทรง

ถอวา ยศ หรอเกยรต จะเปนสงทนามาซงประโยชนอนยงใหญได

เวนแตจะทรงปรารถนายศหรอเกยรตเพอความมงหมายดงนวา

“ทงในบดน และในเบองหนา ขอประชาชนทงหลายจงตงใจ

สดบฟงคาสอนธรรมของขาฯ และจงปฏบตตามหลกความ

ประพฤตในทางธรรม”

เพอประโยชนอนนเทานน สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผ

เปนทรกแหงทวยเทพ จงจะทรงปรารถนายศหรอเกยรต

การกระทาใดๆ กตาม ทสมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผ

เปนทรกแหงทวยเทพ ทรงพากเพยรกระทา การกระทานนๆ ทง

ปวง ยอมเปนไปเพอประโยชนสขในชวตเบองหนาโดยแท คออยาง

ไร? คอ เพอวาทกๆ คนจะไดเปนผมทกขภยแตนอย อนทกขภย (ท

กลาว) นน กคอความชวอนมใชบญ

กภาวะเชนนน ยอมเปนสงทกระทาไดยากโดยแท ไมวาจะ

โดยคนชนตากตาม หรอคนชนสงกตาม เวนแตจะกระทาดวย

ความพยายามอยางสงสด โดยยอมเสยสละสงทงปวง แตการเสย

สละเชนน เปนสงยากยงนกทคนชนสงจะกระทาได.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๗

จารกศลา ฉบบท ๑๑

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรส

ไว ดงน:-

ไมมทานใดเสมอดวยการใหธรรม (ธรรมทาน) การแจกจาย

ธรรม (ธรรมสงวภาค) และความสมพนธกนโดยธรรม (ธรรมสมพนธ)

อาศยธรรม (ธรรมทาน เปนตน) น ยอมบงเกดมสงตอไปน คอ

- การปฏบตชอบตอคนรบใชและคนงาน

- การเชอฟงมารดาบดา

- การเผอแผแบงปนแกมตร คนคนเคย ญาต และแกสมณ-

พราหมณ

- การไมฆาสตวเพอบชายญ

บดากด บตรกด พนองชายกด นาย (หรอสาม) กด มตรและ

คนคนเคยกด ตลอดถงเพอนบาน พงกลาวคาน (แกกน) วา “นเปน

สงดงามแท นเปนกจควรทา”

บคคลผปฏบตเชนน ยอมทาความสขในโลกนใหสาเรจดวย

และในโลกเบองหนา ยอมประสพบญหาทสดมไดเพราะอาศย

ธรรมทานนนดวย.

จารกอโศก๑๕๘

จารกศลา ฉบบท ๑๒

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ยอมทรงยกยองนบถอศาสนกชนแหงลทธศาสนาทงปวง ทงทเปนบรรพชตและคฤหสถ ดวยการพระราชทานสงของ และการแสดงความยกยองนบถออยางอนๆ แตพระผเปนทรกแหงทวยเทพ ยอมไมทรงพจารณาเหนทานหรอการบชาอนใด ทจะเทยบไดกบสงนเลย สงนคออะไร? สงนนกคอ การทจะพงมความเจรญงอกงามแหงสารธรรมในลทธศาสนาทงปวง

กความเจรญงอกงามแหงสารธรรมน มอยมากมายหลายประการ แตสวนทเปนรากฐานแหงความเจรญงอกงามอนนนไดแกสงนคอ การสารวมระวงวาจา ระวงอยางไร? คอ ไมพงมการยกยองลทธศาสนาของตน และการตาหนลทธศาสนาของผอน ในเมอมใชโอกาสอนควร หรอแมเมอถงโอกาสอนสมควรอยางใดอยางหนง (การยกยองลทธศาสนาของตน และการตาหนลทธศาสนาของผอน) นน กพงมแตเพยงเลกนอย เพราะวา ลทธศาสนาทงหลายอน กยอมเปนสงควรแกการเคารพบชาในแงใดแงหนง

บคคลผกระทา (การเคารพบชาลทธศาสนาทงหลายอนดวย) เชนน ชอวาเปนผสงเสรมลทธศาสนาของตนเองใหเจรญขนดวย และทง (ในเวลาเดยวกน) กเปนการเออเฟอแกลทธศาสนาอนดวย แตเมอกระทาโดยวธตรงขาม ยอมชอวาเปนการทาลายลทธศาสนาของตนเองดวย และทงเปนการทารายแกลทธศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๙

ของคนอนดวยอนบคคลผยกยองลทธศาสนาของตน และกลาวตเตยนลทธ

ศาสนาของผอนนน ยอมทาการทงปวงนนลงไปดวยความภกดตอลทธศาสนาของตนนนเอง ขอนนอยางไร? คอดวยความตงใจวา “เราจะแสดงความดเดนแหงลทธศาสนาของเรา” แตเมอเขากระทาลงไปดงนน กกลบเปนการทาอนตรายแกลทธศาสนาของตนหนกลงไปอก

ดวยเหตฉะนน การสงสรรคปรองดองกนนนแลเปนสงดงามแท

จะทาอยางไร? คอ จะตองรบฟงและยนดรบฟงธรรมของกนและกนจรงดงนน พระผเปนทรกแหงทวยเทพทรงมความปรารถนา

วา เหลาศาสนกชนในลทธศาสนาทงปวง พงเปนผมความรอบร และเปนผยดมนในกรรมด

ชนเหลาใดกตาม ซงมศรทธาเลอมใสในลทธศาสนาตางๆ กน

ชนเหลานนพงกลาว (ใหรกนทวไป) วา พระผเปนทรกแหงทวยเทพ

ไมทรงถอวาทานหรอการบชาอนใดจะทดเทยมกบสงนเลย สงนคอ

อะไร? สงนไดแกการทจะพงมความเจรญงอกงามแหงสารธรรมใน

ลทธศาสนาทงปวง และ (ความเจรญงอกงามน) พงมเปนอนมากดวย

เพอประโยชนอนน จงไดทรงแตงตงไวซงธรรมมหาอามาตยสตรอธยกษมหาอามาตย (มหาอามาตยผดแลสตร) เจาหนาท วรชภมก (ผดแลทองถนเกษตรกรรม) พรอมทงเจาหนาทหมวดอนๆ และการกระทาเชนน กจะบงเกดผลใหมทงความเจรญงอกงามแหงลทธศาสนาของตนๆ และความรงเรองแหงธรรมดวย.

จารกอโศก๑๖๐

จารกศลา ฉบบท ๑๓

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ เมอ

อภเษกแลวได ๘ พรรษา ทรงมชยปราบแควนกลงคะลงได จาก

แควนกลงคะนน ประชาชนจานวนหนงแสนหาหมนคนไดถกจบไป

เปนเชลย จานวนประมาณหนงแสนคนถกฆา และอกหลายเทา

ของจานวนนนไดลมตายไป

นบแตกาลนนมาจนบดน อนเปนเวลาทแควนกลงคะไดถก

ยดครองแลว การทรงประพฤตปฏบตธรรม ความมพระทยใฝธรรม

และการทรงอบรมสงสอนธรรม กไดเกดมขนแลวแกพระผเปนทรก

แหงทวยเทพ

การทไดทรงปราบปรามแควนกลงคะลงนน ทาใหพระผเปน

ทรกแหงทวยเทพ ทรงมความสานกสลดพระทย เพราะวา ในขณะ

ทการปราบปรามแวนแควนอนเปนเอกราช กาลงเปนไปอย กยอม

มการฆาฟนกน การลมตาย และการจบประชาชนไปเปนเชลยเกด

ขน ณ ทนน สงเหลาน พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ทรงสานกวา

เปนสงทพงเวทนาเปนอยางยง และเปนกรรมอนหนก

กแตขอทสมเดจพระเจาอยหวทรงถอวาเปนกรรมอนรายแรง

ยงกวานนอก กคอ ทกหนทกแหง (ในแควนกลงคะนน) ยอมเปนท

อยอาศยของพราหมณ สมณะ ศาสนกชนผนบถอลทธศาสนาอนๆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๑

หรอเหลาคฤหสถชนทงหลาย ซงมการประพฤตปฏบตคณธรรม

เหลาน คอ การเชอฟงทานผใหญ การเชอฟงมารดาบดา การเชอ

ฟงครอาจารย การปฏบตตนดวยดตอมตร คนคนเคย สหาย และ

ญาต ตอทาส และคนรบใช และความซอสตยมนคงตอหนาท ณ ท

นน ประชาชนเหลานตองไดรบบาดเจบบาง ถกประหตประหาร

บาง บคคลผเปนทรกตองพลดพรากไปเสยบาง

อนง บรรดาประชาชนผสรางชวตเปนหลกฐานไดมนคงแลว

ยงมความรกใครกนมจดจางเสอมคลาย มตร คนรจกมกคน สหาย

และญาตของเขา กตองพากนมาถงความพนาศลง แมอนนกตองนบ

วาเปนการกระทารายตอประชาชนเหลานนอยางหนงเหมอนกน

การประสบเคราะหกรรมของมวลมนษยทงน พระผเปนทรก

แหงทวยเทพทรงสานกวาเปนกรรมอนหนก

เวนแวนแควนของชาวโยนกเสย ยอมไมมถนฐานแหงใดทไม

มกลมชนประเภทพราหมณและสมณะเหลานอาศยอย และยอม

ไมมถนฐานแหงใดทในหมมนษยทงหลาย ไมมความเลอมใสนบ

ถอในลทธศาสนาอนใดอนหนง

ดวยเหตฉะนน ในคราวยดครองแควนกลงคะน จะมประชา

ชนทถกฆาลมตายลง และถกจบเปนเชลยเปนจานวนเทาใดกตาม

แมเพยงหนงในรอยสวน หรอหนงในพนสวน (ของจานวนทกลาว

นน) พระผเปนทรกแหงทวยเทพยอมทรงสานกวา เปนกรรมอนราย

จารกอโศก๑๖๒

แรงยง และแมหากจะพงมบคคลผใดผหนงกระทาผด (ตอพระ

องค) บคคลผนนกพงไดรบความอดทน หรออภยโทษ จากพระผ

เปนทรกแหงทวยเทพ เทาทพระองคจะทรงสามารถอดทน (หรอ

อภยให) ได

สาหรบประชาชนชาวปาดง ทมอยในแวนแควนของพระผ

เปนทรกแหงทวยเทพ พระราชอานาจของพระผเปนทรกแหงทวย

เทพ พงเปนเครองนามาซงความอบอนใจ พงเปนเครองนาใหเขา

ทงหลายมความดาร (ในทางทเหมาะสม) และชกนาใหเขาทง

หลายมความรสกสานกสลดใจ (ในการกระทากรรมชว) พงแจงให

พวกเขาทราบดงน “ทานทงหลายพงมความละอาย (ตอการ

กระทาความชว) ถาทานไมตองการทจะประสบความพนาศ”

เพราะวา พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ทรงปรารถนาใหสรรพสตวม

ความปลอดภย มการบงคบใจตนเองได (สยมะ) มความประพฤต

สมควร (สมจรยา) และมความสภาพออนโยน (มททวะ บางฉบบ

เปน รภสเย มความสขความราเรง)

สาหรบพระผเปนทรกแหงทวยเทพ ชยชนะททรงถอวายง

ใหญทสด ไดแก “ธรรมวชย” (ชยชนะโดยธรรม) และธรรมวชยนน

พระผเปนทรกแหงทวยเทพไดทรงกระทาสาเรจแลวทง ณ ทน (ใน

พระราชอาณาเขตของพระองคเอง) และในดนแดนขางเคยงทง

ปวง ไกลออกไป ๖๐๐ โยชน ในดนแดนอนเปนทประทบแหงกษตรย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๓

โยนก (Ionian หรอ Greek)๑ พระนามวาอนตโยคะ (Antiochus) และ

ดนแดนตอจากพระเจาอนตโยคะนนไป (คอในทางตะวนตกเฉยง

เหนอ) อนเปนทประทบแหงกษตรย ๔ พระองค พระนามวา พระ

เจา ตรมายะ (หรอตลมย -Ptolemy ) พระเจาอนเตกนะ

(Antigonos) พระเจามคะ (Magas) และพระเจาอลกสนทระ

(Alexander) และถดลงไป (ในทางทศใต) ถงแวนแควนของชาวโจละ

(Cholas) แวนแควนของชาวปาณฑยะ (Pandyas) ตลอดถง

ประชาชนชาว (แมนา) ตามรปรรณ (Tamraparni) และในแวน

แควนภายในพระราชอานาจของพระองค กเชนเดยวกน คอ แวน

แควนของชาวโยนก (Ionians หรอ Greeks) และชนชาวกมโพชะ

(Kambojas) ชนชาวนาภปนตแหงนาภคะ ชนชาวโภชะ และชน

ชาวปตนก ชนชาวอนธระ (Andhra) และชนชาวปลนทะ

ทกหนทกแหง (ประชาชนเหลาน) พากนประพฤตปฏบต

ตามคาสอนธรรมของพระผเปนทรกแหงทวยเทพ

แมในถนฐานทราชทตของพระผเปนทรกแหงทวยเทพมไดไป

ถง ประชาชนทงหลาย เมอไดทราบถงธรรมวตร ธรรมวธาน และ

ธรรมานศาสนของพระผ เปนทรกแหงทวยเทพแลว กพากน

ประพฤตปฏบตตามธรรม และจกประพฤตปฏบตตามธรรมนนตอไป ๑ พระเจาอนตโยคะ (Antiochus) และกษตรยอก ๔ พระองค ทระบในจารกน คอกษตรยกรก ซงครองดนแดนทพระเจาอเลกซานเดอรมหาราช (Alexander the Great) ไดพชตไวระหวาง 336-330 BC (ราว พ.ศ.๑๔๘–๑๕๔) ครอบคลมจากกรซ ลงสอยปต มาถงอหราน จดแดนของพระเจาอโศกมหาราชเอง (ด หนา ๑๗)

จารกอโศก๑๖๔

ดวยเหตเพยงน ชยชนะนเปนอนไดกระทาสาเรจแลวในททก

สถาน เปนชยชนะอนมปตเปนรส พรงพรอมดวยความเอบอมใจ

เปนปตทไดมาดวยธรรมวชย

แตกระนนกตาม ปตนยงจดวาเปนเพยงสงเลกนอย พระผ

เปนทรกแหงทวยเทพ ยอมทรงพจารณาเหนวา ประโยชนอนเปน

ไปในโลกเบองหนาเทานน เปนสงมผลมาก

เพอประโยชนอนน จงโปรดใหจารกธรรมโองการนขนไว

ดวยมงหมายวา ขอใหลกหลานของขาฯ ไมวาจะเปนผใดกตาม จง

อยาไดคดถง (การแสวงหา) ชยชนะเพมขนใหมอกเลย ถาหากวา

เขาแสวงหาชยชนะมาเปนของตนเพมขนใหมแลว กขอใหเขาพอ

ใจในการใหอภย และการใชอาชญาแตเพยงเลกนอย และขอให

เขายดถอวา ชยชนะอนแทจรงนน จะตองเปน “ธรรมวชย” เทานน

ดวยวาธรรมวชยนนเปนไปได ทงในโลกบดน และโลกเบองหนา

ขอปวงความยนดแหงสตวทงหลาย จงเปนความยนดใน

ความพากเพยรปฏบตธรรม เพราะวาความยนดนน ยอมอานวย

ผลทงในโลกบดน และในโลกเบองหนา.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๕

จารกศลา ฉบบท ๑๔

ธรรมโองการน พระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวย

เทพ ไดโปรดใหจารกขนไว ใหมขนาดยนยอพอไดความบาง ม

ขนาดปานกลางบาง มขอความละเอยดพสดารบาง เพราะเหตวา

ทกสงจะเหมาะสมเหมอนกนไปในททกหนทกแหงกหาไม แวน

แควนของขาฯ นกวางใหญไพศาล สงทจารกไปแลวกมเปนอนมาก

และขาฯ กจกใหจารกเพมขนเรอยไป

อนง ในจารกน มขอความบางอยางทกลาวซาซาก ทงน

เนองจากมอรรถะอนไพเราะ อนจะเปนเหตชวยใหประชาชน

ประพฤตปฏบตตาม

ในจารกทงน อาจมความบางอยางทเขยนขนไวไมครบถวน

สมบรณ (แตทงนกไดกระทาไป) โดยพจารณาถงถนทจารกบาง

พจารณาถงเหตตางๆ ทจะทาใหลบเลอนไปบาง หรออาจเกดจาก

ความผดพลาดของผเขยนจารกบาง.

หมวด ค

จารกหลกศลา ๗ ฉบบ

จารกหลกศลา ๗ ฉบบ

จารกหลกศลา ฉบบท ๑

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ได

ตรสไว ดงน:-

ธรรมโองการน ขาฯ ไดใหจารกขนไว เมออภเษกแลวได ๒๖

พรรษา ประโยชนในโลกนและโลกหนา ยอมเปนสงทจะพงปฏบต

ใหสาเรจไดโดยยาก หากปราศจาก

- ความเปนผใครธรรมอยางยงยวด (อคค-ธมมกามตา)

- การใชปญญาไตรตรองอยางยงยวด๑ (อคค-ปรกขา)

- การตงใจฟงคาสงสอนอยางยงยวด (อคค-สสสสา)

- ความเกรงกลว (ตอบาป) อยางยงยวด (อคค-ภยะ)

- ความอตสาหะอยางยงยวด (อคค-อสสาหะ)๒

บดน ดวยอาศยคาสงสอนของขาฯ ความมงหวงทางธรรม ๑ บางฉบบวา การพจารณาตรวจสอบตนเองอยางยงยวด๒ คาศพทในวงเลบทงหมดน พงทราบวา ไมใชรปเดมในศลาจารก แตเปนการถอดรปออกมา และเขยนเทยบเปนคาบาล เพอใหไดประโยชนในการศกษามากขน (เชน ขอ ๒ ทถอดเปน “อคค-ปรกขา” นน คาในจารกเปน “อคาย ปลขายา”) แตทนมใชโอกาสทจะอธบายมากกวาน

จารกอโศก๑๗๐

และความฝกใฝใครธรรม ไดเจรญงอกงามขนแลวทกๆ วน และจก

เจรญงอกงามยงขนเรอยไป

แมบรรดาขาราชการทงหลายของขาฯ ไมวาจะเปนผม

ตาแหนงสง มตาแหนงปานกลาง ตางพากนประพฤตตาม และ

ปฏบตใหเกดผลสาเรจโดยเหมาะสม เพอเปนการชกจงบคคลทยง

ไมมนคง (ใหมาประพฤตปฏบตกศลกรรม) ตามทตนสามารถ๑

อนง มหาอามาตยแหงเขตชายแดนทงหลาย (ไดแก

เทศาภบาล หวเมองชายแดน) กไดปฏบตเชนเดยวกนน

ตอไปน คอระบบวธในการปฏบตราชการ กลาวคอ

- การปกครองโดยธรรม- การวางระเบยบขอบงคบ (หรอบญญตกฎหมาย) ใหเปนไปโดยธรรม

- การอานวยความผาสกแกประชาชนโดยธรรม- การชวยปกปองคมครองโดยธรรม

๑ วรรคนอาจแปลอกนยหนงวา และขาราชการเหลานกเปนผสามารถทจะแนะนาชกจงใหบคคลอนๆ มายอมรบนบถอคาสงสอนของขาฯ ไปปฏบตตามดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๑

จารกหลกศลา ฉบบท ๒

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน :-

“ธรรม” เปนสงดงาม กสงใดเลาชอวาธรรม ธรรมนนไดแกสงตอไปน คอ

- การมความเสยหายนอย (อปปาทนวะ?)๑

- การมความดมาก (พหกลยาณะ)- ความเมตตากรณา (ทยา)- การเผอแผแบงปน (ทาน)- ความสตย (สจจะ)- ความสะอาด (โสไจย)

ขาฯ ไดมอบใหแลว ซงดวงตาปญญา (จกษทาน) ดวยวธการตางๆ มากมายหลายวธ ขาฯ ไดกระทาการอนเคราะหแลวดวยประการตางๆ แกเหลาสตวทวบาท สตวจตบาท ปกษณชาต และสตวนาทงหลาย ตลอดถงการใหชวตทาน แมกรรมอนดงามอนๆ อกหลายประการ ขาฯ กไดประกอบแลว

เพอประโยชนน ขาฯ จงไดใหจารกธรรมโองการนขนไว ขอชนทงหลายจงไดประพฤตปฏบตตามคาสอนน และขอจารกธรรมนจงดารงอยตลอดกาลนาน

อนง บคคลใดตงใจประพฤตปฏบตตามคาสอนน บคคลนนจกไดชอวา กระทากรรมอนดงามแล. ๑ คาทถอดออกมาจากศลาจารกวา “อปาสนเว” และไดแปลกนไปตางๆ สดแตจะโยงไปสคาศพทใด เชน บางทานคดวาคงเปน อปปาสวะ กแปลวามอาสวะ/กเลสนอย ในทน เมอเทยบกบ “พหกลยาณะ” เหนวานาจะเปน “อปปาทนวะ” จงแปลอยางน

จารกอโศก๑๗๒

จารกหลกศลา ฉบบท ๓

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน

บคคลยอมมองเหนเฉพาะแตกรรมดของตนอยางเดยววา

“กรรมดอนนเราไดกระทาแลว” แตเขาไมแลเหนกรรมชวของตน

เองวา “กรรมชวนเราไดกระทาแลว” หรอเหนวา “กรรมอนนไดชอ

วาเปนกรรมชว” กการทจะพจารณาเหนดงน ยอมเปนสงยากแทท

จะกระทาได

กระนนกตาม บคคลพงพจารณาเหนในเรองนวา “สงตางๆ

ดงตอไปน ยอมชกนาไปสการกระทาบาป กลาวคอ ความดดน ๑

ความโหดราย ๑ ความโกรธ ๑ ความถอตว ๑ ความรษยา ๑ ขอ

ขาพเจาจงอยาไดถกตเตยน (หรอถงความพนาศ) เพราะความชว

เหลานเปนเหตเลย”

บคคลจะตองพจารณาโดยรอบคอบวา “สงนเปนไปเพอ

ประโยชนแกเราในโลกบดน สงนเปนไปเพอประโยชนสขแกเราใน

โลกเบองหนา”.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๓

จารกหลกศลา ฉบบท ๔

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ได

ตรสไว ดงน

ธรรมโองการน ขาฯ ไดใหจารกขนไว เมออภเษกแลวได ๒๖

พรรษา

ขาฯ ไดแตงตง (เจาหนาทชนสงในตาแหนง) รชชกะ ขนไว

ใหมหนาทดแลรบผดชอบในหมประชาชนจานวนหลายแสนคน

ขาฯ ไดมอบอานาจสทธขาดในการพจารณา ตงขอกลาวหา หรอ

ในการลงโทษ (ผกระทาความผด) ใหแกเจาหนาทรชชกะเหลานน

ขอนเพราะเหตวา เจาหนาทรชชกะทงหลาย เมอมความมนใจ

และปราศจากความหวาดกลว กจะพงบรหารหนาทการงานใหเปน

ไป พงปฏบตกจเพอประโยชนเกอกลและความสขของประชาชน

ในชนบท และกระทาการอนเคราะหแกประชาชนเหลานน

ขาราชการเหลาน จกหยงทราบถงสงทจะทาใหเกดความสข

และความทกขแกประชาชนดวย เมอตนเองเปนผประกอบดวย

ธรรมแลว กจกชวยชแจงสงสอนแกประชาชนชาวชนบทดวย ทงน

เพอใหประชาชนเหลานน สามารถประสบประโยชนสข ทงในโลกน

และโลกหนา

จารกอโศก๑๗๔

เจาหนาทรชชกะทงหลาย ยอมขวนขวายทจะปฏบตหนาท

สนองตามคาสงของขาฯ ถงแมขาราชการทงหลาย (โดยทวไป)

ของขาฯ กจกปฏบตหนาทสนองตามความประสงคของขาฯ เชน

กน และขาราชการเหลานนจะชวยชแจงแกประชาชนไดบางบาง

สวน อนจะเปนเหตชวยใหเจาหนาทรชชกะสามารถปฏบตการให

สาเรจตามความประสงคของขาฯ ได

เปรยบเหมอนวา บคคล เมอไดมอบหมายบตรของตนใหแก

พเลยงผสามารถชวยดแลแลว ยอมมความรสกมนใจวา “พเลยงผ

ชานาญจกสามารถคมครองดแลบตรของเราไดดวยด” ฉนใด เจา

หนาทรชชกะของขาฯ กฉนนนเหมอนกน ยอมไดรบการแตงตงไว

เพอประโยชนเกอกลและความสขแหงประชาชนชาวชนบท ดวยมง

หมายวา เจาหนาทเหลานน เมอเปนผไมมความหวาดกลว ม

ความมนใจ และไมอดอดใจ กจะพงบรหารหนาทการงานใหเปน

ไปได ดวยเหตผลเชนน ขาฯ จงมอบอานาจสทธขาดในการจบกม

หรอในการลงโทษ ใหแกเจาหนาทรชชกะทงหลาย

อนง สงตอไปนเปนขอทพงปรารถนา คอ ควรจะมความ

สมาเสมอเปนแบบแผนเดยวกน ในการพจารณาไตสวนอรรถคด

ในศาล และความสมาเสมอเปนแบบเดยวกนในการตดสนลงโทษ

อกประการหนง ในเรองน ขาฯ ยงไดมโองการไวตอไปอกวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๕

สาหรบคนทถกจองจาคมขงอย และเมอไดรบการพจารณาโทษ

แลวถกตดสนประหารชวต ขาฯ อนญาตสทธพเศษใหเปนเวลา ๓

วน ระหวางระยะเวลาน บรรดาญาตของผตองโทษ จกไดขอรองให

(เจาหนาทรชชกะ) บางทานพจารณาไตสวน (เปนการทวน

ยอนหลง) เพอชวยชวตนกโทษเหลานน (คอ ทาการยนฎกาขอพระ

ราชทานอภยโทษประหาร) ถาแมไมมผมายนคาขอใหพจารณา

สอบสวนคดใหมอก นกโทษเหลานนกจะ (ไดรบโอกาสให) ทาการ

บรจาคทาน หรอรกษาอโบสถ อนจะเปนไปเพอประโยชนสขใน

โลกหนา

ทงน เพราะขาฯ มความปรารถนาอยอยางนวา แมในยามท

ถกจองจาคมขงอย นกโทษเหลานนกจะไดสามารถบาเพญตนเพอ

ประสบประโยชนสขในโลกเบองหนาดวย และในหมประชาชนกจะ

มการประพฤตปฏบตคณธรรมตางๆ ความสารวมใจ และการ

จาแนกแจกทาน เจรญเพมพนขนดวย.

จารกอโศก๑๗๖

จารกหลกศลา ฉบบท ๕

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน:-

ขาฯ เมออภเษกแลวได ๒๖ พรรษา ไดออกประกาศ ใหสตวทงหลายตอไปน เปนสตวปลอดภยจากการถกฆา กลาวคอ นกแกว นกสาลกา นกจากพราก หงส นกนานนทมข๑ นกนาคราฏะ คางคาว มดแดงมะมวง เตาเลก ปลาไมมกระดก ตวเวทาเวยกะ ตวคงคาปฏกะ๒ ปลากระเบน เตา และกบ๓ กระรอก๔ กวางเรว ววตอน สตวทอาศยหากนในเรอน แรด นกพราบขาว๕ นกพราบบาน และบรรดาสตวสเทาทงปวงทมใชสตวสาหรบปฏโภค (ใชหนง ใชกระดก ฯลฯ) และมใชสตวสาหรบบรโภค

แมแพะ แมแกะ และแมหม ทกาลงมทองกด กาลงใหนมอยกด ยอมเปนสตวทไมพงฆา และแมลกออนของสตวเหลานนทอายยงไมถง ๖ เดอน กไมพงถกฆาเชนกน ไมพงกระทาการตอนไก ไมพงเผาแกลบทมสตวมชวตอาศยอย ไมพงเผาปาเพอการอนหาประโยชนมได หรอเพอการทาลายสตว ไมพงเลยงชวตดวยชวต ๑ ปราชญบางทานวา นกเปดหงษ๒ บางทานวา นกกระเรยน๓ บางทานวา เมน๔ บางทานวา กระตายทอยตามคาคบไม๕ บางทานวา นกเขาขาว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๗

ไมพงฆาและขายปลา ในวนเพญทครบจาตรมาส๑ทง ๓ และในวนเพญแหงเดอนตษยะ๒ คราวละ ๓ วน คอ ในวนขน ๑๔ คา ขน ๑๕ คา แรม ๑ คา และทกวนอโบสถ เปนการเสมอไป

อนง ในวนดงกลาวมาน ไมพงฆาแมเหลาสตวชนดอนๆ ในปาชางและในเขตสงวนปลาของชาวประมง

ในดถท ๘ แหงปกษ (ขนหรอแรม ๘ คา) กด ในดถท ๑๔ และ ๑๕ กด ในวนตษยะ และวนปนพส๓ กด ในวนเพญครบจาตร-มาสทง ๓ กด และในวนมงคลทงปวง ไมพงทาการตอนวว แมถงแกะ แพะ หม และเหลาสตวอนๆ ทเคยตอนกนอย กไมพงทาการตอน (ในวนเชนนน)

ไมพงทาการประทบตรามาและโค ในวนตษยะ และวนปนพส ในวนเพญครบจาตรมาส และตลอดทกวนในปกษแหงวนเพญครบจาตรมาสนน

ตราบถงบดน เมออภเษกแลวได ๒๖ พรรษา ขาฯ ไดสงใหมการพระราชทานอภยโทษแลวรวม ๒๕ ครง. ๑ วนเพญทครบจาตรมาส เรยกวา “จาตรมาส” คอ วนเพญทครบรอบ ๔ เดอน ไดแก เพญเดอน ๘ เพญเดอน ๑๒ และเพญเดอน ๔ ซงเปนวาระเปลยนฤด; ในพระไตรปฎก ตามปกตใชในรป “จาตมาสน” (คมภรชนหลงบางทใช “จาตมาส”) และมาดวยกนกบ “โกมท” ในวล “โกมทยา จาตมาสนยา” คอ ในวนเพญเดอน ๑๒ ทครบ ๔ เดอนแหงฤดฝน ยามทดอกโกมท คอบวแดง บานไสว อนรกนวาเปนวาระท ทองฟาแจมใส จนทรเพญกระจาง ราตรสดชนนารนรมย

๒ เดอนตษยะ คอ เดอนย หรอเดอนสอง๓ ปนพส เปนชอดาวฤกษท ๗ (ดาวสาเภาทอง หรอดาวตาเรอชย) จนทรเพญเสวยฤกษนในระหวางเดอนมาคสร (เดอนอาย) ตนเดอนผสส หรอ ปษย (เดอนย)

จารกอโศก๑๗๘

จารกหลกศลา ฉบบท ๖

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน :-

ขาฯ เมออภเษกแลวได ๑๒ พรรษา จงไดเรมจารกธรรมโองการขนไว เพอประโยชนเกอกลและความสขแกประชาชนทงหลาย ประชาชนเหลานน เมอไมฝาฝนธรรมโองการนน กจะพงประสบความเจรญงอกงามแหงคณธรรม

ขาฯ ยอมพจารณาสอดสองอยวา ประโยชนเกอกลและความสขของประชาชนทงหลาย จะมไดดวยวธการอยางนๆ ขาฯ ปฏบตเชนนตอหมญาตทงหลาย ฉนใด ขาฯ กปฏบตตอหมชนผใกลชด และหมชนทอยหางไกล ฉนนน เมอเหนวา ขาฯ จะนาความสขมาใหแกชนเหลาไหนไดอยางไร ขาฯ กจะจดดาเนนใหเปนไปอยางนน

ขาฯ สอดสองดแลกลมชนทกพวกทกหมสมาเสมอเชนเดยวกนหมดดงน

แมถงลทธศาสนาทงหลายทงปวง ขาฯ กไดกระทาการเคารพนบถอทวกนหมด ดวยวธการเคารพบชาตางๆ แบบ ตางๆ ชนด แตขอทขาฯ ถอวาเปนสงสาคญทสด กคอ การไดเขาไปพบปะถงกน

ธรรมโองการน ขาฯ ไดใหจารกขนไว เมออภเษกแลวได ๒๖ พรรษา.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๙

จารกหลกศลา ฉบบท ๗(พบทหลก Delhi-Topla แหงเดยว)

๑. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน:-

ตลอดกาลยาวนานลวงมาแลว ไดมพระราชาหลายองคทรง

ปรารถนาวา “ทาไฉนประชาชนทงหลายจะพงเจรญกาวหนาดวย

ความเจรญทางธรรม” แตประชาชนกหาไดเจรญกาวหนาขนดวย

ความเจรญทางธรรมตามสมควรไม

๒. ในเรองน สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวย

เทพ ไดตรสไว ดงน:-

ขาฯ ไดเกดมความคดขนวา ตลอดกาลยาวนานลวงมาแลว

ไดมพระราชาหลายพระองคทรงปรารถนาวา “ทาไฉนประชาชนทง

หลายจะพงเจรญกาวหนาดวยความเจรญทางธรรม” แตประชาชน

กหาไดเจรญกาวหนาขนดวยความเจรญทางธรรมตามสมควรไม

กแลดวยอบายวธอนใดหนอ ประชาชนทงหลายจะพง

ประพฤตปฏบตตาม ดวยอบายวธอนใดหนอ ประชาชนทงหลาย

จะพงเจรญกาวหนาดวยความเจรญทางธรรมตามสมควร ดวย

อบายวธอนใดหนอ ขาฯ จะพงยกระดบประชาชนขนดวยความ

เจรญทางธรรมไดบาง

จารกอโศก๑๘๐

๓. ในเรองน สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวย

เทพ ไดตรสไว ดงน:-

ขาฯ ไดเกดมความคดขนวา “ขาฯ จกจดใหมการประกาศ

ธรรม ขาฯ จกจดใหมการอบรมสงสอนธรรม ประชาชนทงหลาย

ครนไดสดบธรรมนแลว กจกพากนประพฤตปฏบตตาม จกยก

ระดบตนเองสงขน และจกมความเจรญกาวหนาขนดวยความ

เจรญทางธรรมอยางมนคง”

เพอประโยชนน ขาฯ จงจดใหมการประกาศธรรม และสงให

มการอบรมสงสอนธรรมขนเปนหลายแบบหลายอยาง เพอใหขา

ราชการทงหลาย ทขาฯ ไดแตงตงไวดแลประชาชนจานวนมาก จก

ไดชวยกนแนะนาสงสอนบาง ชวยอธบายขยายความใหแจมแจง

ออกไปบาง

แมเจาหนาทรชชกะ ขาฯ กไดแตงตงไวดแลชวตหลายแสนชวต

เจาหนาทรชชกะเหลานน กไดรบคาสงจากขาฯ วา “ทานทงหลายจง

อบรมสงสอนประชาชน ใหเปนผประกอบดวยธรรมอยางนๆ”

๔. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไววา

เมอไดพจารณาใครครวญในเรองน โดยถองแทแลวนนแล

ขาฯ จงใหประดษฐานหลกศลาจารกธรรมขนไว แตงตงธรรมมหา

อามาตยขนไว และจดใหมการประกาศธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๑

๕. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรส

ไว ดงน:-

แมตามถนนหนทาง ขาฯ กไดใหปลกตนไทรขนไว เพอจกไดเปนรมเงาใหแกสตวและมนษยทงหลาย ใหปลกสวนมะมวง ใหขดบอนาไวทกระยะกงโกรศะ๑ ใหสรางทพกคนเดนทางขนไว๒ และใหสรางอางเกบนาจานวนมากมายขนไวในทตางๆ เพอการใชสอยแหงสตวและมนษยทงหลาย

แตการใชประโยชนเชนน ยงจดวาเปนสงเลกนอย พระราชาทงหลายในกาลกอนกด ตวขาฯ กด ตางกไดบารงประชาชนทงหลายใหมความสขดวยวธการบารงสขประการตางๆ แตทขาฯ ไดกระทาการเชนน กดวยความมงหมายขอน คอ เพอใหประชาชนทงหลายประพฤตปฏบตตามธรรม

๖. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรส

ไว ดงน:-แมธรรมมหาอามาตยทงหลาย ขาฯ กไดมอบหมาย ใหทา

หนาทเกยวกบกจการตางๆ มากหลายประการ อนจะเปนไปเพอ ๑ ผรอานจากศลาจารกวา “อฒ-โกสกยาน” และถอดรปวา คาแรกคอ อฑฒ แปลวากง, ครง สวนคาหลงวาเปน โกส จงแปลวา ครงโกสะ; เทยบตามมาตราฝายบาล โกสะ=๑ กม. ครงโกสะ=ครงกม. นบวาใกลมาก; ทางฝายสนสกฤต โกส โกรศ บางวา=๔,๐๐๐ หสต (คบ) =๑ กม. บางวา=๘,๐๐๐ หสต =๒ กม. ครงโกสะ จง=ครงกม. หรอ ๑ กม. ตามลาดบบางทานใหลองเทยบวา “อฒ” อาจจะเปน อฏฐ คอ ๘ จงเปน ๘ โกส/โกรศ ถาอยาง

น กจะเปน ๘ หรอ ๑๖ กม. ตามลาดบ ผศกษาพงพจารณา ในทน ยงไมพดมากกวาน๒ บางฉบบแปลวา แผงลอย หรอ รานตลาด

จารกอโศก๑๘๒

การอนเคราะห ทงแกบรรพชตและคฤหสถทงหลาย และธรรมมหา

อามาตยเหลานน ไดรบมอบหมาย ใหมหนาทเกยวของกบหมชนผ

นบถอลทธศาสนาทงปวง

แลเพอประโยชนแกคณะสงฆ ขาฯ กไดมคาสงวา ใหมเจา

หนาทธรรมมหาอามาตย ทมหนาท (เกยวกบผลประโยชนของ

คณะสงฆ) แมสาหรบพวกพราหมณและอาชวกะทงหลาย กเชน

กน ขาฯ กไดมคาสงวา ใหมเจาหนาทธรรมมหาอามาตย ซงจกม

หนาทรบผดชอบ (เกยวกบผลประโยชนของพราหมณและอาชวกะ

เหลานน) สาหรบในหมนครนถทงหลาย กเชนกน ขาฯ กไดมคาสง

ไววา ใหมเจาหนาทธรรมมหาอามาตย ซงจกมหนาทรบผดชอบ

(เพอผลประโยชนของนครนถเหลานน)

แมสาหรบในหมชนผนบถอลทธศาสนาตางๆ ขาฯ กไดมคา

สงไววา ใหมเจาหนาทธรรมมหาอามาตยเหลานน ซงจกมหนาท

รบผดชอบ (เพอผลประโยชนของลทธศาสนาเหลานนดวย)

เจาหนาทมหาอามาตยตาแหนงตางๆ ยอมมหนารบผดชอบ

รกษาหนาทอนเฉพาะของตนๆ เทานน สวนพวกธรรมมหา

อามาตยน ขาฯ มอบหมายใหมหนาทรบผดชอบทงกจการเหลาน

ดวย และมหนาทเกยวกบลทธศาสนาทงหลายอนทงหมดดวย

๗. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน:-

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๓

เจาหนาทชนผใหญเหลาน และพวกอนๆ อกจานวนมาก ได

รบมอบหมายใหมหนาททาการจาแนกแจกทาน ทงในนามของ

ขาฯ เอง และในนามแหงพระราชเทวทงหลาย ทวทกสานกฝายใน

ของขาฯ เจาหนาทชนผใหญเหลาน สามารถจดดาเนนการในกจ

ตางๆ ทมงหมาย จนเปนทนาพอใจได ดวยวธการมากมายหลาย

ประการ ทงใน (พระนครหลวง) น และในสวนตางๆ (ของประเทศ)

อนง ในสวนแหงโอรสของขาฯ และเจาชายอนๆ ซงประสต

แตพระราชเทวทงหลาย ขาฯ กไดสงใหกระทาการ (จาแนกแจก

ทาน) เชนน โอรสของขาฯ เหลาน จกเปนผฝกใฝในการจาแนก

แจกทาน อนจะเปนการชวยสงเสรมหลกการในทางธรรม และการ

ประพฤตปฏบตตามธรรม

หลกการในทางธรรม และการประพฤตปฏบตตามธรรม

เหลาน กลาวคอ

- ความเมตตากรณา (ทยา)- การเผอแผแบงปน (ทาน)

- ความสตย (สจจะ)- ความสะอาด (โสไจย)

- ความสภาพออนโยน (มททวะ)

- ความเปนสาธชน (สาธวะ)

จะพงเจรญเพมพนขนในหมประชาชน

จารกอโศก๑๘๔

๘. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรส

ไว ดงน:-

กรรมดใดๆ กตามทขาฯ ไดกระทาแลว ประชาชนทงหลายก

ไดพากนประพฤตปฏบตกรรมดนนๆ ตามอยางแลว และยงคง

ดาเนนตามกรรมดนนๆ อยตอไป ดวยการกระทาเชนนน ประชา

ชนทงหลายกไดมความเจรญงอกงามขนแลว และยงจกเจรญงอก

งามยงๆ ขนไปอก ดวยการเชอฟงมารดาบดา การเชอฟงครทงหลาย

การปฏบตชอบตอทานผเฒาชรา การปฏบตชอบตอพราหมณและ

สมณะ ตอคนยากจนและคนตกทกข ตลอดถงคนรบใชและคนงาน

ทงหลาย

๙. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ได

ตรสไว ดงน:-

ในหมมนษยทงหลาย ความเจรญงอกงามแหงธรรม ยอม

เกดมขนไดดวยวธการสองประการ คอ ดวยการบญญตกฎขอ

บงคบในทางธรรมประการหนง และดวยการนาธรรมไปเพงพนจ

ประการหนง

บรรดาวธการทงสองนน การบญญตกฎขอบงคบในทาง

ธรรม เปนสงไมสาคญ การนาไปเพงพนจนนแล เปนสงสาคญยง

กระนนกตาม ขาฯ กไดกระทาการบญญตกฎขอบงคบใน

ทางธรรมขนไวแลว เชนวาดงน “สตวจาพวกนๆ เปนสตวทหาม

มใหฆา”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๕

กแลกฎขอบงคบในทางธรรมอนๆ ทขาฯ ไดบญญตไวแลว

ยงมเปนอนมาก แตหากดวยอาศยการนาไปเพงพนจนนแล ความ

เจรญงอกงามแหงธรรมจงไดเพมพนขนแลวอยางมากมายในหม

มนษยทงหลาย ยงผลใหบงเกดการไมเบยดเบยนเหลาสตว และ

การไมฆาสตวเพอบชายญ

เพอประโยชนน ขาฯ จงไดกระทาการจารกอยางนขน เพอ

วาลกหลานทงหลายของขาฯ จกพงเชอฟงความทจารกนน และ

จารกนนจกไดดารงอยตลอดไป ตราบเทาทเดอนและตะวนยงสอง

แสง อกทงประชาชนทงหลายกจะพงประพฤตปฏบตเชนนนดวย

กแลบคคลผประพฤตปฏบตตามอยเชนนน ยอมเปนผ

ประสบประโยชนสข ทงในโลกนและโลกหนา

ธรรมโองการนขาฯ ไดใหจารกไว เมออภเษกแลวได ๒๗

พรรษา

๑๐. สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน:-

หลกศลา หรอแผนศลา มอย ณ สถานทใด ธรรมโองการน

จะตองถกนาไปจารกไว ณ สถานทนน เพอใหดารงอยชวกาลนาน.

บทเฉพาะท

เสาศลาจารกอโศกทสารนาถ

(จาลอง)

ณ วดญาณเวศกวน

ลาดบคาจารก

๑. คา “จารกหลกศลาทสารนาถ” บน เสาศลาจารกอโศก (จาลอง)เปนคาแปลภาษาไทย จากฉบบแปลภาษาองกฤษ ซงแปลโดยเทยบเคยงกบภาษาสนสกฤต ทถอดจากจารกเดมภาษาปรากฤต เขยนดวยอกษรพราหม

๒. คาจารกบน ๘ แทนหน ทางดานตะวนออกของเสาแผนท ๑ คา “จารกหลกศลาทสารนาถ” บนเสาศลาจารกฯ (ซากบบนเสา นามาเขยนไวเพอใหอานไดชดและสะดวก)

คซาย

แผนท ๒–๓ คาอธบายทมา ความหมาย และความสาคญของ “สสงห ทนธรรมจกร” เรมแตพระประวตของพระเจาอโศกมหาราช

คกลาง

แผนท ๔–๕ ตวอยางขอความในศลาจารก ของพระเจาอโศกมหาราช (จาก จารกศลา ฉบบท ๑๓ ท ๙ และท ๑๑) สาหรบคนเทยบหลกธรรมในพทธพจนบนแทนหนคขวา

คขวา

แผนท ๖–๗ พทธพจน จากพระไตรปฎก เชน จกกวตตสต ร สาหรบเทยบ เพอสบทมาของธรรมในจารกของพระเจาอโศก

แผนท ๘ บอกวา ทประดษฐานเสาศลาจารกฯ (จาลอง) ตรงกบทปกหลกเขต อนเปนจดตอทดนทตงวดญาณเวศกวน ๓ แปลง คอ๑. แปลงทขออนญาตสรางวด ๒. แปลงทตง อโบสถ๓. แปลงลานเสาศลาจารกอโศก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๙

๑. คา “จารกหลกศลาทสารนาถ”

บน เสาศลาจารกอโศก (จาลอง)…………………………………………………………………………

จารกหลกศลา ทสารนาถ

(คาแปล)

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดม

พระบรมราชโองการใหประกาศแกมหาอามาตยทงหลาย ณ พระ

นครปาฏลบตร และ ณ นครอนๆ วา

ขาฯ ไดกระทาใหสงฆมความสามคคเปนอนหนงอนเดยวกน

แลว บคคลใดๆ จะเปนภกษหรอภกษณกตาม ไมอาจทาลายสงฆ

ได กแล หากบคคลผใด จะเปนภกษหรอภกษณกตาม จกทาสงฆ

ใหแตกกน บคคลผนนจกตองถกบงคบใหนงหมผาขาว และไปอย

ณ สถานทอนมใชวด

พงแจงสาสนพระบรมราชโองการนใหทราบทวกน ทงในภกษ

สงฆและในภกษณสงฆ ดวยประการฉะน

พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไว ดงน:-

ประกาศพระบรมราชโองการเชนนแล ทานทงหลายพงจด

รกษาไว ณ ทางสญจรภายในเขตใกลเคยงของทานทงหลาย ฉบบ

จารกอโศก๑๙๐

หนง และจงจดรกษาประกาศพระบรมราชโองการเดยวกนนแล ไว

ในเขตใกลเคยงของอบาสกทงหลาย อกฉบบหนง

ทกวนอโบสถ บรรดาอบาสกเหลานน พงทาตนใหมความร

เขาใจแนบแนนในประกาศพระบรมราชโองการน และทกวน

อโบสถ มหาอามาตยทกคนพงไปรวมในการรกษาอโบสถดวยเปน

ประจา เพอจกไดเกดความคนเคยแนบสนท และรเขาใจทวถงซง

ประกาศพระบรมราชโองการนนแล

ทวทกหนทกแหงทอานาจบรหารราชการของทานทงหลาย

แผไปถง ทานทงหลายพงขบไล (บคคลผทาลายสงฆ) ออกไปเสย

และฉนเดยวกนนน ทานทงหลายพงใหขบไล (บคคลททาลาย

สงฆ) ในเมองดาน และในทองถนทงหลายออกไปเสย โดยใหเปน

ไปตามขอความในประกาศน.

(จารกพระบรมราชโองการ ของพระเจาอโศกมหาราช บนหลกศลาทสารนาถทแปลมาน ตวอกษร ๓ บรรทดแรก ชารดเลอนหายไปมาก นกอานจารกไดฟนขอความโดยเทยบกบจารกหลกศลาท โกสมพ และทสาญจ ซงมขอความใกลเคยงกน อนจดไวดวยกนในชดทเรยกวา “จารกหลกศลาฉบบนอย” ซงไดพบ ๔ แหง)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙๑

๒. คาจารกบน ๘ แทนหนคซาย แผนท ๒–๓

* (คาอธบาย “สสงห ทนธรรมจกร”)…………………………………………………………………………

สสงห ทนธรรมจกร

พระเจาอโศกมหาราช กษตรยพระองคท ๓ แหงราชวงศโมร

ยะ ครองราชสมบต ณ พระนครปาฏลบตร ในชมพทวป เมอ

พ.ศ.๒๑๘-๒๖๐ (ตาราฝายตะวนตกมกวา พ.ศ.๒๗๐-๓๑๒) ทรง

เปนพระมหากษตรยทยงใหญทสดในประวตศาสตรของชมพทวป

ครองอาณาจกรกวางใหญทสดในประวตศาสตรชาตอนเดย เปน

องคเอกอครศาสนปถมภกสาคญทสดในประวตศาสตรแหงพระ

พทธศาสนา และเปนอครมหาบรษผหนงในประวตศาสตรโลก

เมอครองราชยได ๘ พรรษา ทรงกรฑาทพไปปราบแควน

กลงคะ แมจะมชยชนะ แตทรงสลดพระทยในความโหดรายของ

สงคราม เปนเหตใหทรงหนมานบถอพระพทธศาสนา และทรง

ดาเนนนโยบายธรรมวชย มงทานบารงพระพทธศาสนา ปกครอง

แผนดนโดยธรรม สรางสรรคประโยชนสขของประชาชน สงเสรม

ความเจรญรงเรองของประเทศในทางสนต พระนามทเคยเลาลอ

กนวาเปน จณฑาโศก (อโศกผโหดราย) กเปลยนใหมมาเปน * คาจารกบน ๘ แทนหน แผนท ๑ ไมนามาพมพไว เพราะซากบคาจารกบนเสา ในขอ ๑.

จารกอโศก๑๙๒

ธรรมาโศก (อโศกผทรงธรรม) ชาวพทธไทยแตเดมมามกเรยกพระ

องควา พระเจาศรธรรมาโศกราช

พระเจาอโศกมหาราช ไดทรงสรางวหาร (วด) ๘๔,๐๐๐

แหง เปนศนยกลางการศกษา ทสงสอนประชาชน ทรงอปถมภการ

สงคายนาครงท ๓ และการสงศาสนทตไปเผยแพรพระพทธศาสนา

ในนานาประเทศ เชน พระมหนทเถระไปยงลงกาทวป และพระ

โสณะ-พระอตตระมายงสวรรณภม เปนตน

พระเจาอโศกมหาราช โปรดใหเขยนสลกศลาจารก (เรยกวา

“ธรรมลป” คอ ลายสอธรรม หรอธรรมโองการ) ไวในทตางๆ ทว

มหาอาณาจกร เพอสอพระราชกรณยกจตามหลกธรรมวชย เชน การ

จดบรการสาธารณะ ไมวาจะเปน บอนา ทพกคนเดนทาง สวนปา

โอสถศาลา สถานพยาบาลเพอคนและเพอสตว ยกเลกประเพณ

เสดจเทยวลาสตวหาความสาราญ เปลยนมาเปนธรรมยาตรา

เสดจไปนมสการปชนยสถาน เยยมเยยนชาวชนบท ยาการปฏบต

ธรรมในสงคม เชน การเชอฟงบดามารดา การเคารพนบถอคร

อาจารย การปฏบตชอบตอทาสกรรมกร เปนตน ใหเสรภาพในการ

นบถอศาสนา โดยมความสามคคเออเฟอกนระหวางชนตางลทธ

ศาสนา และเจรญพระราชธรรมไมตรกบนานาประเทศ (ทระบใน

จารก โดยมากเปนอาณาจกรกรก ถงอยปต และทางใตลงมาถงศร

ลงกา สวนทางสวรรณภม มศาสนทตมา แตไมปรากฏการตดตอ

กนเปนทางการ)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙๓

ธรรมลปทโปรดใหจารกไว ทงบนแผนศลา และบนเสาศลา

เทาทพบม ๒๘ ฉบบ แตละฉบบมกจารกไวหลายแหง บางฉบบขด

คนพบแลวถง ๑๒ แหง

โดยเฉพาะ เสาศลาจารก ทสารนาถ คอทปาอสปตน

มฤคทายวน อนเปนทแสดงปฐมเทศนาของพระพทธเจา ซงจาลอง

ไว ณ ทน ถอกนวาสงางาม สาคญ และเปนทรจกกนมากทสด

เมออนเดยเปนเอกราชพนจากการปกครองขององกฤษใน

พ.ศ.๒๔๙๐ ไดนาเอารปพระธรรมจกร ซงทนอยบนหวสงหยอดเสาศลาจารกของพระเจาอโศกมหาราช ทสารนาถ มาเปนตรา

สญลกษณทกลางผนธงชาต และใชรปสงหทงสททนพระธรรมจกร

นน เปนตราแผนดนสบมา

สงหทงส หมายถง พระราชอานาจทแผไปทวทงสทศ

สงหเทนธรรมจกร สอความวา อานาจรฐนน ถอธรรมเปน

ใหญ เชดชบชาธรรม และหนนการแผขยายธรรมไปทวทศทงส— • —

ขอพงศกษา:

ธรรมวชย [จกกวตตสตร/จกกวตตสหนาทสตร, พระไตรปฎก ๑๑/๓๓/๖๒]ธรรมจกร, จกรรตนะ [ธมมจกกปปวตตนสตร, ๔/๑๓/๑๗ และจกกวตตสตร]สงห [ราชสห, สหะ, สหนาท]สารนาถ สารงคนาถ [อสปตน-มคทายวน]

จารกอโศก๑๙๔

๒. คาจารกบน ๘ แทนหนคกลาง แผนท ๔–๕ (ตวอยางขอความจาก “จารกอโศก”)

…………………………………………………………………………

ศลาจารก

ของ

พระเจาอโศกมหาราช

จารกศลา ฉบบท ๑๓

ชยชนะนแล อนพระผเปนทรกแหงทวยเทพ ทรงถอวายง

ใหญทสด ไดแก ธรรมวชย (ชยชนะโดยธรรม) และธรรมวชยนน

พระผเปนทรกแหงทวยเทพไดทรงกระทาสาเรจแลว ทง ณ ทน

และในดนแดนขางเคยงทงปวง ไกลออกไป ๖๐๐ โยชน … เปนชย

ชนะอนมปตเปนรส พรงพรอมดวยความเอบอมใจ เปนปตทไดมา

ดวยธรรมวชย

แตกระนน ปตนยงนบวาเปนเพยงสงเลกนอย พระผเปนทรก

แหงทวยเทพ ยอมทรงพจารณาเหนวา ประโยชนอนเปนไปเบอง

หนาเทานน เปนสงมผลมาก เพอประโยชนน จงโปรดใหจารกธรรม

โองการนขนไว ดวยมงหมายวา ขอใหลกหลานของขาฯ ไมวาจะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙๕

เปนผใดกตาม จงอยาไดคดถง (การแสวงหา) ชยชนะเพมขนใหม

อกเลย ถาหากวาเขาแสวงหาชยชนะมาเปนของตนเพมขนใหม

แลว กขอใหเขาพอใจในการใหอภย และการใชอาชญาแตเพยง

เลกนอย และขอใหเขายดถอวา ชยชนะอนแทจรงนน จะตองเปน

ธรรมวชย เทานน ดวยวาธรรมวชยนนเปนไปได ทงในโลกบดน

และในโลกเบองหนา

ขอปวงความยนดแหงสตวทงหลาย จงเปนความยนดในการ

พากเพยรปฏบตธรรม เพราะวาความยนดนน ยอมอานวยผลทงใน

โลกบดน และในโลกเบองหนา.

จารกศลา ฉบบท ๙ และ ๑๑

อนง มคาทกลาวไววา การใหทานเปนความด กแตวาทาน

หรอการอนเคราะหทเสมอดวยธรรมทาน หรอธรรมานเคราะห

ยอมไมม ฉะนน จงควรทมตร เพอนรก ญาต หรอสหาย จะพง

กลาวแนะนากนในโอกาสตางๆ วา นเปนกจควรทา นเปนสงดงาม

แท ดวยธรรมทานหรอธรรมานเคราะหน ยอมสามารถทาสวรรคใหสาเรจได และจะมอะไรอนอกเลาทควรกระทาใหสาเรจ ยงไป

กวาการลถงซงสวรรค.

จารกอโศก๑๙๖

สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ ตรส

ไว ดงน:-

ไมมทานใดเสมอดวยการใหธรรม (ธรรมทาน) ความสนทสนมกนโดยธรรม (ธรรมสนถวะ, ตวอกษรเลอนไป อาจเปนธรรม

สนถาร? คอการตอนรบดวยธรรม) การแจกจายธรรม (ธรรมสงวภาค) และความสมพนธกนโดยธรรม (ธรรมสมพนธ) อาศย

(ธรรมทาน เปนตน)นน ยอมบงเกดมสงตอไปน คอ

- การปฏบตชอบตอคนรบใชและคนงาน- การเชอฟงมารดาบดา- การเผอแผแบงปนแกมตร คนคนเคย และญาตทงหลาย

- การถวายทานแกสมณพราหมณ- การไมฆาสตวเพอบชายญ

บดากด บตรกด พนองชายกด นายกด มตรและคนคนเคยก

ด ตลอดถงเพอนบาน พงกลาวคาน (แกกน) วา “นเปนสงดงามแท

นเปนกจควรทา” สาหรบบคคลผปฏบตเชนน ความสขอนเปนไป

ในโลกนยอมสาเรจดวย และในโลกเบองหนา บญหาทสดมไดยอม

บงเกดม เพราะอาศยธรรมทานนนดวย.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙๗

๒. คาจารกบน ๘ แทนหนคขวา แผนท ๖–๗ (พทธพจน/พระไตรปฎก เพอสบทมาของธรรมในจารกอโศก)

…………………………………………………………………………

พทธพจนในพระไตรปฎก

จกกวตตสตร

ภกษทงหลาย … ราชา ผจกรพรรด ทรงธรรม เปนธรรมราชา … ทรงมชยชนะโดยธรรม (ธมเมน อภวชย) มตองใชอาชญา มตองใชศสตรา จกปกครองแผนดนน มสาครเปนขอบเขต …

(ท.ปา. ๑๑/๔๘/๘๒)

หลายสตรในทานวรรคและสนถารวรรค

[๓๘๖] ภกษทงหลาย ทาน ๒ อยางน คอ อามสทาน ๑ ธรรมทาน ๑ บรรดาทาน ๒ อยางน ธรรมทาน เปนเลศสงสด …

[๓๙๒] ภกษทงหลาย สงวภาค (การแจกจาย) ๒ อยางน คอ อามสสงวภาค ๑ ธรรมสงวภาค ๑ บรรดาสงวภาค ๒ อยางนธรรมสงวภาค เปนเลศสงสด …

[๓๙๔] ภกษทงหลาย การอนเคราะห ๒ อยางน คอ อามสอนเคราะห ๑ ธรรมานเคราะห ๑ บรรดาการอนเคราะห ๒ อยางนธรรมานเคราะห เปนเลศสงสด …

จารกอโศก๑๙๘

[๓๙๖] ภกษทงหลาย สนถาร (การตอนรบ) ๒ อยางน คอ อามสสนถาร ๑ ธรรมสนถาร ๑ บรรดาสนถาร ๒ อยางน ธรรม-

สนถาร เปนเลศสงสด (อง.จตกก. ๒๑/๓๘๖–๓๙๖/๑๑๔-๖; และด ข.อต. ๒๕/๒๘๐/๓๐๘)

สงคาลกสตร

[๑๙๘] ดกรคฤหบดบตร อรยสาวกเปนผปกแผทศทง ๖ อยางไร ทานพงทราบทศ ๖ เหลาน คอ

- มารดาบดา เปนทศเบองหนา- อาจารย เปนทศเบองขวา- บตรภรรยา เปนทศเบองหลง- มตรสหายและคนใกลชดผชวยกจการ เปนทศเบองซาย- คนรบใชและคนงาน เปนทศเบองลาง- สมณพราหมณ เปนทศเบองบน …

(ท.ปา. ๑๑/๑๙๘/๒๐๒)

สปปรสสตร

[๔๒] สปปรสชน (คนดทแท) เกดในพงศเผาเหลาใด ยอมชวยใหเกดประโยชนเกอกลและความสข แกชนเปนอนมาก ทง

- แกมารดาบดา- แกบตรภรรยา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙๙

- แกคนรบใชและคนงาน- แกมตรสหายและคนใกลชดผชวยกจการ- แกเหลาสมณพราหมณ

[ใน “สปปรสสตร” อกแหงหนง (อง.อฏก. ๒๓/๑๒๘/๒๔๘) เพมคนอก ๓ กลม คอ แกบรรพชน แดองคราชาหรอราชการ และแดทวยเทพเทวา]

อชชยสตร

[๓๙] การบชายญอนยงใหญ มการสงหารเบยดเบยนมาก คอ อศวเมธ (ฆามาบชายญ) ปรสเมธ (ฆาคนบชายญ) สมมาบาส(มหายญอนลลอดบวงบาศ) วาชเปยะ (มหายญเฉลมชย) และ นรคคฬะ (คอ สรรพเมธ อนฆาครบทกอยางบชายญ) มหายญเหลานน จะมผลมากกหาไม ในยญอนมการฆาแพะ แกะ โค และสตวตางๆ นน ทานผดาเนนในทางชอบธรรม ผใฝแสวงคณความดทยงใหญ หาเขาไปของแวะไม

(ส.ส. ๑๕/๓๔๙/๑๐๙)

จารกอโศก๒๐๐

๒. คาจารกบน ๘ แทนหนแผนท ๘ (บอกหลกเขตทวด เปนทตงเสาอโศก)

…………………………………………………………………………

เสาศลาจารกอโศก แหงสารนาถ

(จาลอง)

ประดษฐาน ณ ทตงหลกเขตจดตอทดนทตงวดญาณเวศกวน ๓ แปลง:

— • —

๑. แปลงทขออนญาตสรางวด (เสาอยมม ต.ตก ฉ.ใต; ทวดแปลงแรก ๑๑ ไร ๒๔ ตร.วา ซงนายยงยทธ ธนะประ และนางชตมาธนะประ (สวรรณกล) ถวาย เพอดาเนนการสรางวด ตามใบอนญาตสรางวด ลว. ๓๐ ธ.ค. ๒๕๓๑ และถวายเปนของวด ตามหนงสอสญญาใหทดน ซงไดทาเมอ ๒๖ ธ.ค. ๒๕๔๐)

๒. แปลงทตงอโบสถ (เสาอยมม ต.ออก ฉ.ใต; ทวดแปลงทสอง ๘ไร ๙๓ ตร.วา ซงญาตโยมรวมใจซอถวาย เซนสญญา ๒ ม.ค.๒๕๔๐ มลคา ๑๙,๗๕๘,๐๐๐.๐๐ บาท)

๓. แปลงลานเสาศลาจารกอโศก (เสาอยมม ต.ออก ฉ.เหนอ; ทวดแปลงทหา ๔ ไร ๓ งาน ๑๕ ตร.วา ซงพนองตระกล “สจรต” รวมใจอทศบรรพบรษบรพการ ถวายเมอ ๒๒ ส.ค. ๒๕๔๗)

ทายเลม: ตนเรอง

เรองบงเอญใหญ รอไวกอน

เสาศลาจารกอโศกแหงสารนาถ (จาลอง) ทวดญาณเวศก-วนน มการเกดขนทเปนความบงเอญสาคญ ๒ ประการ คอ

๑. เสาจารกนเอง เกดขนโดยบงเอญเปนเรองบานปลายมา๒. เสาจารกนเสรจ บงเอญครบ ๒๐ ป วดญาณเวศกวน

ทจรง แมกระทงเสาจะเสรจอยแลว กยงไมไดนกถงเรองกาลเวลา แลวกบงเอญอกนนแหละวา ไดมการพดกนถงวนทาบญประจาปอทศแกคณสายใจ หลมสนทร ผสรางสถานพานกสงฆสายใจธรรม (ทเขาดงยาง) วาปน สถานพานกสงฆสายใจธรรมครบ ๒๐ ป จงทาใหนกไดวา วดญาณเวศกวนกเรมในปเดยวกบสายใจธรรมเพราะฉะนน วดญาณเวศกวนกครบ ๒๐ ปดวย

แลวจงนกตอมาถงเสาจารกอโศกทกาลงจะเสรจ กเลยกลายเปนวามาบรรจบเวลาทเสาเสรจประจวบกบวดญาณเวศกวนมอายครบ ๒๐ ป

เมอเรองมาบรรจบกนในเวลาทถอไดวาสาคญอยางน กจงนกวา ถงเวลาตองทาประวตวดญาณเวศกวนใหเสรจเสยท

เรองความเปนมาของวดญาณเวศกวนน นกไวนานนกแลววาจะทาหนงสอเลาประวตไว แตยงไมมทางเปนไปได เพราะชอง

จารกอโศก๒๐๒

วางไมม และเหตจาเปนทบงคบกยงไมเกดขน ถาทาจรง จะตองคนเอกสาร เฉพาะอยางยงยอนดบนทกกองใหญทเดยว

ครนมาบดน เกดเหตบงคบวาเสาจารกเสรจ จะตองเลาเรองทไปทมาไว และเสากมาเสรจในวาระทวดมอายครบ ๒๐ ป เสาเกดขน กเปนเรองทอยในประวตของวด ถาเลาประวตวด กเทากบเลาประวตของเสานนดวย

กะวาจะนาเรองประวตวดลงไวเปนสวนทายของหนงสอเสาจารกอโศก ดงนน พอทาเนอเรองเสาจารกอโศกเสรจ กจงหนไปเรมเขยนประวตวด

ตอนแรก ทางดานญาตโยมบอกวางานสรางเสาจะเสรจทนวนวสาขบชา ๘ พฤษภาคม ๒๕๕๒ ถาอยางน กยงไมครบ ๒๐ ปแท ไดแคเปนปท ๒๐ ของวด

แตตอมา ญาตโยมแจงวางานสรางไมทนวนวสาขบชา ตองเลอนไปเสรจทนวนเขาพรรษา คอ ๘ กรกฎาคม ๒๕๕๒ พอเลอนอยางน กลบกลายเปนพอดวาครบเตม ๒๐ พรรษา เพราะพระ ๓ รปแรกมาเขาอยทวดนในวนเขาพรรษา ท ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๓๒

อยางไรกตาม เรองไมเปนไปดงคาด เหตตดขดหลายอยางทาใหการเขยนไมราบรน และเรองราวทจะเขยนกมากมาย ตองใชเวลายาวนาน

ในทสด เนอเรองทยดยาว กบงคบใหตองยกแยกออกไปเปนหนงสอประวตวดเลมหนงตางหาก และตกลบใหตองหนมาเขยนไวในเลมน เฉพาะเรองความเปนมาของเสาจารกอโศกอยางเดยว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๐๓

เรองบงเอญยอย ปลอยใหเสรจ

ความบงเอญทเสาอโศกจะเกดขนนน โยงกนกบเรองการสรางโบสถ ตามเรองทเปนมาวา วดญาณเวศกวนมพระมาอยจาพรรษา ดงทวาตงแต ๑๘ ก.ค. ๒๕๓๒๑ เวลาผานมาๆ งานการตางๆ กเดนหนาเสรจไปๆ จนกระทงมประกาศตงเปนวดตามกฎหมายในวนท ๑๙ พฤษภาคม ๒๕๓๗ นบวาวดมหลกฐานมนคงแลว

เมอเรองทตองจดตองทาลลวงไปตามลาดบ พอใกลถง พ.ศ. ๒๕๔๐ พทธบรษทกมงมาคดกนในเรองทวา นาจะมโบสถ มพทธ-สมา จะไดเปนวดทสมบรณอยางบรบรณ ใหโปรงโลง ไมตองมภาระอะไรคางคาอกตอไป

จาไดวา เรองสรางโบสถน โยมคณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ เปนผเรมแรก ไดตงทนบรจาคเปนประเดมไว ๑ ลานบาท ในความจานนกระลกไดวาตงไวนานแลว แตเจาะชดลงไปไมได คดเอาวากคงอยในชวงใกล พ.ศ. ๒๕๔๐ นนแหละ แตเมอจะพดถง กควรใหชด จงพยายามสบคน ไมพบ จนแทบตองยอมเลกความพยายาม

แตแลวกเจอในบนทกเกา บอกวา โยมคณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ ถวายทน ๑ ลานบาทเปดบญชสาหรบสรางอโบสถ ตงแตป ๒๕๓๒ ประมาณวนท ๒๔ เมษายน เลยกลายเปนวา โยมไดตงทนบรจาคถวายสรางโบสถตงแตกอนทพระ ๓ รปแรกจะเขาไปอยจาพรรษา ณ ทกอสรางวดญาณเวศกวนดวยซาไป คอเตรยม ๑ พระ ๓ รปแรกนน ไดแก พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต) ซงปจจบนมสมณศกดท พระพรหมคณาภรณ, พระมหาอนศร จนตาปโ ซงบดนคอ พระครปลดสวฒนพรหมคณ และพระฉาย ปาปทโป คอ พระครสงฆรกษ ฉาย ในปจจบน

จารกอโศก๒๐๔

สรางโบสถตงแตกอนวดเกด หรอจะวาพรอมกบสรางวด กได

บนทกบอกดวยวา เมอทราบแลวกไดแตอนโมทนา พรอมทงไดพดยากบโยมขอใหสรางโบสถเพยงขนาดเลกๆ เพยงแคพอแกประโยชนใชสอย และวานาจะกาหนดตงลงไปเลยวาจะสรางโดยใชเงนเพยง ๑ ลานบาททโยมคณหญงถวายน ไมรบบรจาคเพมอก

ตอนนน หลวงลง พระครสงฆรกษฉาย ไดแสดงความเหนวาจะสรางเลกคงไมได ทานมประสบการณตอนรบนมนตไปจาพรรษาเพอสอนพระปรยตธรรม ทวดสระศรเจรญ (ใน อ.ดอนเจดย จ.สพรรณบร) ไดเหนโบสถทนนไมพอใชการ ปรากฏวาหลวงลงวาไวถกตอง โบสถวดญาณเวศกวนทสรางไวน ขนาดใชเงนหลายลาน เวลาน ในหลายโอกาสกกลายเปนจะเลกเกนไป

เมอญาตโยมจะสรางโบสถ ทงโยมทงพระกมองหาจดเหมาะซงจะเปนทตงของโบสถ แตไมมทวางพอควรบนพนดน จงมงไปทกลางสระนา และคดหาทางกนวาจะสรางอยางไรจงจะด แตไมวาจะสรางอยางไหน นอกจากทาใหวดคบแคบ กเกดขอไมสะดวกหลายอยาง หลายทานจงไมปลงใจ

ความจรง ทวดกไมใชเลกนอย คณยงยทธ ธนะประ และคณชตมา ธนะประ (สวรรณกล) ขายทดน ๒๕ ไร ซงไดถวาย ทวงนอย อยธยา แตพระทดลองไปพกอยแลวไมเหมาะ จงนาเงนไดจากขายททนน มาซอทหลงพทธมณฑล ทญาตโยมมมตเหนชอบพรอมกนน ไดทดน ๑๑ ไร ๒๔ ตร.วา กนบวากวางขวาง แตทาไมจงวาไมพอ

เหตกคอ ทวดแปลงนมคลองสาธารณะ ชอวาคลองใหมเจรญสข ผานเขาตนทางดานใตตรงมมททศตะวนตก ไหลผาทแยงเกอบตลอดทตงวด แลนทะลไปทางตะวนออก (ปจจบนถอเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๐๕

เสนแบงเขตระหวางพทธาวาส กบสงฆาวาส) และมสระนาขนาดคอนขางใหญอยางทปรากฏเหนกนอย รวมแลวทวดจงมสวนทเปนนามาก พนดนเหลอพอสรางเขตสงฆ กบสวนบารงเลยง และททากจวตรบาเพญกศลกลมยอย ไมพอแกงานทมการชมนมของประชาชนเนองดวยสงฆกรรมสาคญหรอในคราวเทศกาล

เปนอนวา พอคดจะสรางโบสถกนขนมา เรองทนรอนไมเปนปญหา เพราะโยมเรมเตรยมทนไวนานแลว และจากทนประเดมทตงเรมไว ถงเวลานนกไดมเขามาทบเพมขยายจานวนมาก ซงทางพระกไมไดสงเกต ไมไดจดจา กลายเปนกองทนใหญ ทนทจะสรางไมเปนไร แตทจะสรางกลบตดขด เปนปญหาวาเอาตรงไหน

เมอคดพจารณา พดจากนไป พอขนปใหม พ.ศ. ๒๕๔๐ ได ๑๒วน ญาตโยมทงหลายกเหนชอบตกลงตามคาชกชวนของคณหมอกาญจนา เกษสอาด วาจะซอทดนขางวดดานตะวนตก ๘ ไรเศษ (ทแปลงขาว เจาของใหชาวบานเชาทานา) ถวายวดเปนทสรางโบสถ

ตอจากนน ญาตโยมกเดนหนาในเรองการสรางโบสถมาตามลาดบ จนกระทงนาพระประธานขนประดษฐานในโบสถในวนท ๗ มกราคม ๒๕๔๒ และปดทองพระประธานจนเสรจ ณ ๑๒ ม.ค. แลวตอนคา กไดทาวตรสวดมนต-อธบายธรรมในโบสถ เปนครงแรก เปนเครองหมายวาการกอสรางอาคารอโบสถเสรจแลว

ตอมากไดรบพระราชทานวสงคามสมา ตามประกาศสานกนายกรฐมนตร ลงวนท ๒๐ กนยายน ๒๕๔๒ (วดไดรบประกาศนน ๑๗ พ.ย. ๔๒) และครบถวนสมบรณเมอมการฝงลกนมตทเรมงานในวนท ๖ มกราคม จบลงดวยสงฆกรรมผกสมาในวนท ๑๔ มกราคม ๒๕๔๔

จารกอโศก๒๐๖

บงเอญบานปลาย เสากลายเปนหลกใหญโต

ถงตอนน อาจมคาทวงวา เลาเรองมาจนสรางโบสถเสรจ ก

ยงไมเหนวาจะโยงกบเรองเสาอโศกทตรงไหน

ตรงนแหละคอถงตอนทจะชวาโยงอยางไร - โบสถเกดขนได

เรมดวยมททจะสรางโบสถ และบอกแลววา ญาตโยมตกลงซอทดนขางวดดานตะวนตก ๘ ไรเศษ ถวายวดเปนทสรางโบสถ

พอมทแปลงใหมมาตอใหทวดขยาย เขตวดกเลอนออกไป เสา

หลกปกเขตเกาในแถบททตอกนนนกหมดความหมาย หลกเขตกจะทยอยจมหลดแตกหกพลดหายไป จนในทสดกจะไมรวาทวดไดเตบโตขยายจากเดมทเคยเปนอยางไร

ผเลาน คานงถงสภาพทวานน จงบอกแกพระและโยมขอให

ชวยหาทางรกษาหลกเขตตรงหวมมดานใต ซงเปนจดตอระหวางทแปลงเกากบทแปลงใหมไว (จากหลกเขตตรงนน ตเสนขนเหนอไปตามแนวขอบสระนาจนถงกาแพงหนาวด กจะรเขตทแปลงเกาและแปลงใหม) ถาจะใหด นาจะทาเปนหลกทมนคงดวยวสดทถาวร

เวลานน ตรงหลกเขตมเสาปนเกาตงซอนตอสงขนมา เปน

สวนของรวทกนเขตของเดม เมอเวลาผานไป เสาปนนนกหกแลวกพลดหายไปจากทตง ตอมา คณสนต ตนตวรสต จงจดทาหลกหนแกรนตอยางดมาตง สงสกครงเมตร พรอมทงจารกขอความบอกไว (ของจรงจดวางรปแบบไวด ในทน รกษาไวแตถอยคา) ดงน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๐๗

“หลกเขต (มมตะวนออกเฉยงใต) ทวดแปลงทสอง – ทตง

อโบสถ ๘ ไร ๙๓ วา ญาตโยมรวมใจซอถวาย เซนสญญา ๒ ม.ค.

๒๕๔๐ ชาระงวดสดทาย ๒ ต.ค. ๒๕๔๑ ๙,๗๕๘,๐๐๐.๐๐ บาท”หลกหนอนมนคงนตงมนอยหลายป แตเพราะเปนวสดทม

นาหนกอยางยง ตอมาจงทรดตวคอยๆ เอยงลงไป ประจวบพอดวา ในป ๒๕๔๗ คณนยม สจรต พรอมดวยนองสาว ๒ คน ซงมคณอาทเคารพนบถอ คอ คณประมวล สจรต อยในถนน ไดพรอมใจกนถวายทดนแปลงใหญซงอยตอจากแปลงทสรางโบสถลงไปทางใต เสาหนหลกเขตนนจงกลายเปนจดตอของทดนวด ๓ แปลง รวมทงแปลงใหมทคณนยมและนองไดถวายนดวย ดงนน ขอความทจารกไวบนหลกหนจงกลายเปนไมสมบรณ

ตอนนจงมาคดกนวาจะทาหลกเขตทจดนนใหม ผเลานไดเสนอแนะวา ไหน ๆจะทาสงทเปนหลกเปนฐาน กนาจะทาใหเปนสงทมความหมาย เปนทระลกทางประวตศาสตรพระพทธศาสนา หรอเปนสอทางการศกษา เชน จาลองหลกศลาจารกมเศยรสสงหทสารนาถของพระเจาอโศกมหาราช (ไมไดจาเพาะเจาะจง)

ทแนะไปนน กมงแควาจะใหเปนเครองหมายทมความหมายเทานน มใชจะใหเปนวตถสถานสาคญอะไร ทมความหมายเปนสวนตวของมนเอง และผทรเรองตอนนน กคอไมกคนทผานและดแลทแถวนนอยเสมอๆ

แลวกปรากฏวา คณหมอกฤษณา โรหตรตนะ ซงมาชวยดแลปลกและบารงตนไมใหวดอยเปนประจาตลอดมา รเหนสภาพนอยางด ไดจบเรองนไปดาเนนการ

จารกอโศก๒๐๘

คณหมอกฤษณาไดเอาจรงเอาจงกบเรองเสาอโศกอยนาน จนเปนรปเปนรางขนมา ในทสดกไดเศยรสสงหขนาดยอมๆ ทจะเปนหวเสา แลวกคดการในเรองทจะตงตนเสา

ตอนนกมการคดพจารณาปรกษาหารอกนในหมญาตโยม คณประพฒน เกษสอาด ไวยาวจกรของวด เปนสถาปนก รเขาใจอยกบงานประเภทนโดยตรง และมหวสงหอยแลว จงรวมกนคดหาทางจะทาตอโดยคาดวาจะลงทนอกเพยงเลกนอย แตไดของทดจรงจงมคณคา เรองกขยายและเดนหนา โดยคณหมอกาญจนา เกษสอาด เปนแกนขบเคลอนและประสานตดตามเรองตลอดมาจนเสรจสน

ระหวางน ในทางศลป และสถาปตยกรรม กไดอาจารยประชา แสงสายณห มาชวยชแนะ สวนทางพระสงฆ พระชยยศ พทธวโร ไดเปนผรบภาระ และพระอสรา านสสโร กมารวมดแล

พรอมกนนน คณสทธศกด ทยานวฒน นอกจากชวยประสานงานกบทางบรษท รชดาหนออน จากด แลว กไดดาเนนการใหแผนหนจารกเพอการศกษาสาเรจออกมาพรอมทจะผนกบนแทนทง ๘

งานศลปสาคญอนเปนหวใจของการสรางเสาจารก คอการปนหนเศยรสสงห พรอมทงแทนทสถต เปนผลสมฤทธแหงฝมอทาบญของคณวชระ ประยรคา แลวออกมาเปนของจรงดวยสมรรถนะอนประณตของบรษท รชดาหนออน จากด

เรองราวในขนตอนเหลาน ผเลาแคดฟงอยหางๆ เพยงรบทราบเปนครงคราว และชวยดชวยระวงใหสงททาอยในหลกแหงพระธรรมวนย ไมเสยธรรม ไมผดวนย ไมไดเขาไปรในรายละเอยด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๐๙

ทงน เปนไปตามแนวทางดงไดบอกกนไววา ทวดนแตตนสบมา ดานวตถสถานและการกอสราง เปนเรองของญาตโยม ทมาเกอหนนใหพระมกาลงและสะดวกทจะปฏบตสมณกจไดเตมท โยมอปถมภดวยปจจยสพรอมดแลว พระกมงหนาเลาเรยนศกษาปรยตปฏบตและเผยแผสงสอนธรรมวนยไดอยางอทศตว ไมตองมวมาเปนดงสครพทเอาเรยวแรงมากมายไปถอนตนรง

เพราะฉะนน บรรดาวตถสถานทเกดมในวดน จงเปนผลแหงศรทธา ความเสยสละ และอทธบาทธรรมของญาตโยมทงหลาย ซงควรแกการอนโมทนาเปนอยางสง และพงเปนเครองเจรญปตปราโมทยนามาซงความสขทแทจรงและยงยนสบไป

เปนอนวา เรองราวทเปนรายละเอยดของงานสรางเสาจารกอโศก เปนสวนทพงทราบไดจากดานญาตโยมผมาอทศเวลาอทศเรยวแรงกาลงและความสามคคถวายใหแกวดและพระศาสนา

ในทน ขอเลารวบรดวา เมองานขยายออกไป เศยรสสงหหวแรกทคณหมอกฤษณา โรหตรตนะ และคณประพฒน เกษสอาด ไดเตรยมไวเดม กยตโดยไปตงอยบนหวเสาสงประมาณเทาศรษะคนบนฝงสระนา ใกลทางขนขางหนาหอญาณเวศกธรรมสมจย

สวนงานสรางเสาจารก ตรงจดทตงหลกเขตเดม แมจะขยายบานปลายออกไป กยงมความหมายเปนเครองแสดงเขตทดนของวด พรอมทงมคาจารกบอกเขตทดนดงกลาว แตแผออกไปครอบคลมสาระอยางอนเพมเขามาดวย ดงปรากฏอย ณ ทนน ในบดน

จารกอโศก๒๑๐

สวนหนงสอเลมนกเกดขน โดยมงใหเสรจพรอมเขาคกบเสาจารกนน ตามวตถประสงคทวา เสาทเสรจ ควรมความหมายเปนเครองสอการศกษา ดงไดกลาวในคาปรารภตนเลมแลว

เสาหรอหลกศลาจารกอโศกทเปนเรองบานปลายมาน ตนเรองทแทไมใชอยแคทวดน แตมาจากพระเจาอโศกมหาราชในชมพทวป แลวสบลงไปอก กคอ จากคาสอนของพระพทธเจาทพระเจาอโศกนนนบถอ ซงปรากฏออกมาในศลาจารกของพระองค และคาแปลศลาจารกนน กมาเปนแกนของเรองอยในหนงสอน

เมอจบเอาตรงน จดเรมกมาอย ทหนงสอ Ashokan Inscriptions ของ R. Basak ททานอาจารย ศาสตราจารยพเศษ จานงค ทองประเสรฐ ไดหยบยกใหแปล และผเลานไดแปลไวเมอพ.ศ. ๒๕๐๖ แลวมการพมพแจกกนมาถงคราวนเปนครงท ๖ จงขออนโมทนาทานอาจารยจานงค ทองประเสรฐ ไว ณ ทนอกครงหนง