Amerika'dan Esen Moda Ruzgarlar~

F0'1i ylllar, Turkiye'nin ~ o k panili hayata ge&i VL

Amerika ile kurdugu yeni ili~lulerle belirlenen bir do- nemin tarukli$ni yapar. Sava~ sonrasi ekonomik silun- tilar i~indeki Turhye, pek ~ o k Avrupa ulkesi gibi Amerika'nin Marshall Yardiml'ndan yararlanmq, boy- lelikle Amerikan ya~am ~ekliyle de tanISm5tJ 1 'Yankee" modalan herhang bir resmi yard~m programinm par- Casi degildi elbette, ama magazin baslm ve Hollywood filrnlerinin gu~lu toplumsal etkisiyle "Amerikan Ruya- sinndan etkilenmemek de milmkun degildi. Donemin politikasinin da yardlmiyla yayllan yeni toplum deger- leri ve yqam biqimi, Ampa etkisinin yerini alrm~, or- ta halli ve varsil kesimlerin yaSayS bi~imleri kadar gi- y~m-kugamlam da etkilemi~; hsacasi Ttirkiye'de yll- lardir Avrupali olmaya ozenen kesimin yeni ideali, ar- tik "Amerikanlapx&" olmu~tu.

Amerika'da kitleler, gderek basinin ve yeni ile- ti~im araci televjronun baskin kulturel etkisi a h a girmekte; yeni ticari gu~ler giyimdeki rekabeti arttir- ma, stillerdeki donti$imu klandirma stratejileriyle pazan giderek buyuterek, magazin basini, Hollywood ve film starlan aracili@yla dunyaya bu biiyulu moda- lann yayllmasini saglamaktaydi. Subat 1950 tarihli Ev-IS dergisinin "Aym Modasi" kogesinde, "Paris, Lon- d ~ a ve Holivutun me~hur model ressamlan her mevsim ve her yeni sinernafilrni i ~ i n yeni bi~irnler; yeni bulqlar or-

; taya atarak moda rnerakldannzn kaprislerine cevap ver- mege cal~maktadlrlaz.. " denmekteydi. Tuketim toplu- munun ilk adimlan boylece aulmakta, giylm modala- n da artik iyi para kazanilacak bir sektor olarak alg- lanmaya ba~lanmaktaydi.

Kadlnin 195071ere dogru savag sonraslnda bii- Idndugu siluet, ana hatlanni komyordu. Ancak gde- rek h~ lanan araliklarla demim gosteren etek boylan, yaka bi~imleri bir oncekileri saf d i ~ i blrakarak kadin- lann gardroblanna yeni elbiseler ve luyafetlerini ta- mamlayacak Ce~itli ~apka ve eldiven modelleri sok- maktaydi. Yeni ve kullammi kolay kuma~lar da, pilili etekleri, utu gerektirmeyen "yka ve giy" gcimlekleri, daracik kalem etekleri yaratarak gardroblardaki ~ e ~ i t - liligi artirmisti. Olgun, deneylmli ve seksi goriinmeye ~alisan 1950'lerin kadim goguslerini kaldiran, belini incelten, vucudunun siluetine hukmeden korseler- den aynlmaya pek niyetli gozitkmiiyordu. Bedeninin ustune s ih sikiya oturan, ancak etek bi~imleri farkli-

lik gosteren modeller giyilmekteydi. Ocak 1950 nhli "Aym Modasi" ko~esinde ise ~oyle yazilmaktay "...Hi~bir sene, bu seneki khadar tayy8rlerde buyuk bir ferruat ve bi~irn bollugu olmaml$hr denilebilil: Ceketle

Sogaro lovrrc~k veya dolgolr kolrcr b@im vermenin ad1 "P kalmr~tr. Ev-IS, .Kasrm 1 950.

I K°KshmD E BAHAR 4

1950'lerin kalem etekleri. Hayat "Dunyo gijzeli bulundu" baslr~~yla verditi haberde ideal kadrnr tarif ediyor. (Vstte)

Gijzellik kraligesi adaylan, o yrllann modellerinin gqitliligini yansrtan elbiseleriyle. Elbiseler fa& farklr, ama hepsinde ince beller wrgulanyor. Suzan Kaps~z ar~ivi. (Aha)

bedenleri viicude yapqwcmna dar ve boylar ekseri;a kl- s d r (...) Tayyorlerin etekleri hemen hemen her biomde her bollukta yapllmaktadq bazen a d ~ m ahlmayacak ha. dar dar ve y ~ r t m q h , bazen de muazzam bir bolluk veren kloslar, pliler ve godelerle aslikdiir "

Agr bir makyaj , solgun bir ten, sivriltilmi~ kag- lar, koyu kirmm dudaklar, bol rimelli kirpikler, koyu rastikla belirlenm6 gozler, korsesi desteklenmq go- gus ve kal~alanyla bir anlamda "talan edilmig" kadin gofintusu, 1960'lara do@ kendine konfor ve rahat- lik getiren modalara haylr diyememi~, etek boylann- da hsalma ve bedende belirli bir rahatlamaya yo1 ,

scan "~uval" elbiseleri kabullenmigti. Sava~ suresince askeri uniformalann etkisinde

k a l m ~ ciddi g8finumlii erkek giyimi de, haur giyi min yayllmasi, sen uretim tekniklerinin geligmesi, ye- ni dokumalann kegfi ve tuketim politikalannin deste- giyle duragan havasindan ~ikarak renkli, canli bir ha- vaya bunindo. Bu d6neme damgasini vuracak er onemli demim, yazlik giyimin kent modaslna tagln

1 mas1 olmugtu. Amerikan yagam bi~imi, yaygnlagmaya bagla

I yan merkezi isitma sistemleri, air condition'li arabala 1 n ile yeni aligkanliklara zemin hazirlamakta, yaz&

Kadrn vilcudunun siluetini belirleyen koneler o yrllarda ' vazge~lmezdi. Hayat, 2 5 Ocak 1957. ( A k )

Vucuda serllrk vermesr rqtn kullan~la~

bal~nalr korseler yerler~nr, yavap y

vaf Mrld c~qek renklert ~ l e bezenm

tnoe ve yumujak korselere lerked~yor

7 7 - . - - - - -- - , - - -.<- -, -

6ean ve ~ a r l o n ~randohun jean pantalon, deri ceke; -

ve &drt iidemesinde tQ6rtun katettigi yolun da pay unutulmamali.) RengZirenk, egzotik bitki desenleri,

'

Tahiti @n b a t d a n , limuzinler, rodeo yanslan, @el k l a r gibi "Amerikan Ruyasinm naif betirnlemeleri, ksa kollu "Havain gornleklerin ve kravatlann kumas desenleri olarak tam dfinyaya yaylmqlard~. Kendin- den emin, Carpici, @z alan bu serkq moda, klasik gi- yim anlayq ve aliskanliklanna meydan okuyarak yaz-

'

hk gyime sahip olmanin sira dqi oldugu bu donem- de bir devrim havasi yaratti, 1952 yhnda, Kadtn Diin- yasl'mn 2. sapinda bu moda soyle yorumlanmaktay- dl: ".. .Qarplarda, ropluklarda, ernprimelerde, gondol se- falan, renkli Afiku kwu resimleri, degirmenlq Jar ge- zintileri, nebatat kitaplannda bdunarnayan &ek tipleri

Giysilerde sentetik makeme kullanrmr o yrllar itjn bir sllrpnzor, Hayat, 8 Mayn 1959.

I ddz yiiriidu. Acayiplik, garabet, Avn-lpa'ya Amerikddan gelmi~ bir haldit: Daha dnce her $eye hakim olan aklzse- lim ve zevkiselirndi. Simdi, her sahada insan1 Srqlrtan bir stille kar~11rqyoru.z.. . "

Bunda, sentetign petro-kimyasal elyaflarla kullanimmdan dogan perlon ve naylonun, poli-akri- lik orlon ve dralonun, polyester bazli terilen (Fran- S I Z ~ tergal) gibi yeni kuma~lann da b 8 F k etkisi ol-

esaretinden kurtuldugunu mijLjdelemekteydi. Oysa halk b12 ozellikle ise giderken ya da azel

enlerde giydigi tahm elbiselerinden vazge~ebilecek gibi degildi. Ama giylmde gerek hafif kumqlann kul- lanilma&, gerek modellere eklenen ylrtmac ve pililer- le erkege bz@r hareket olanag saaglnmisti. Bu arada savas sonraw fasizrnin yllulqiyla liberallesen Italya,

mugtu. 1960 kupDnin ~ o k sert, rahatslz, yeterince Pantalon dyna gbinlek qkarma modasr, 'LenbiyesizIik" olarak hava almadi& icin saglikslz bulaca@ bu garip isimli degerlendirildi ve cpk elqti~ildi. Cengiz Kahraman argivi. (SoMa)

kuma~lar, alicllara sihisli f~rmiilleri~eren biiqimler darak sunulmakta, reklamlar ise art& k a d m tito

Erkek giyiminde Amerikan tarzrnrn kaqnrnda Italyan stili wrdr. @&'a)

kapilanm dunyaya aCmig, 1950'lerin ortalanndan iti- baren moda endemine oturan ttalyan giyimi erkege modem bir gonlnum vermigti.

Roma sokaklannda Vespa'lanyla dolagmaya ali- ~ i k ltalyan erke$, motosikletinin selesine degmeye- cek hsaliktaki ceketi, diz ustune ~ ikan par-desusu ve daralan pap11 pantalonu, beyaz gornlek, ince kravat, sivri burunlu den ayakkabllanyla Amerikan modasi- na tezat yeni bir akim yaratmigti. Turkiye'de de "Ttal- yan stili" gynmek erkekler icin bir gurur kaynagiydi.

[~onfeksi~on sanayii daha da geli~erek moda- lann h ~ l i bir bi~imde her kesime yaylmasinda etkili olmug, ttiketim artmeti. "Sosyete" denen Cevre i~inse, ;I unlu terzi ve moda ev erinden giynme olgusu belir- leyici bir nitelik kazanmi5ti.

Ote yandan, tanmdaki malunelqme ile bagla- yan igsizlik, koyden kente, ozellikle tstanbul'a buytik bir go^ baglatti. Toplurnsal dokudalu bu de$gimle birlikte kent gym-kugamina Anadolu'ya dzgu bi~im- ler grmekteydi. Buriikler, ~aqaflar, tulbentler, atkilar

Ramiz'in "haua&" tiplemesi o yrllarda k6yden kente geen sonradan g6rme Anadolulu'yu niteliyordu. Cengiz Kahraman ar~ivi .

ve plvarlarla gelen Anadolu kadini, beraberinde getir- di$ bu yoresel luyafetlerini zamanla sh i r yagamina uyarlamaya bagladi; onceleri etek altina ~alvannin ye- rine elde diktigi pijama bi~imli pantalonlar, sonralan ise yalnlzca uzun etekli entariler giydi. Kadinlar egarp- lan, erkekler ise poturlan, kiilot pantalonlan, mintan- lan ve genig tabakaya yayllm~g kasketleriyle gehir go- flntusunun bir parpsi olmuglardi.

ficari gelkjmeler, savag siraslnda zengin olmug Pir b6lum Anadolu e~rafinin da kentlere gocune yo1 aqmig, sonradan zengin olmu~ ve gorgsuz olarak ni- telendirilen ve halk arasinda "haciaga" diye adlandin- lan bu kesimin begenisine uygun bir gazino ve pav-

m kultufi de olugmaya baglamil\