- Ang kasaysayan ng ortograpiya ng wikang Filipino ay maaaring ugatin mula sa sinaunang panahong gumagamit ang mga Filipino ng katutubong paraan ng pagsulat na tinatawag na baybayin.- Ang baybayin ay binubuo ng labimpitong simbolo na kumakatawan sa mga titik: 14 na katinig at 3 patinig. Ang mga simbolong kumakatawan sa mga letra ay gaya ng sumusunod:

-Ang mga titik na ito ang naging batayan ng abakada na binuo ni Lope K. Santos nang kaniyang sulatin ang Balarila (1940). - Idinagdag sa orihinal na mga titik ng baybayin ang katinig na R at ginawang lima ang patinig: A,E,I,O,U kayâ dalawampu (20) ang mga titik ng lumaganap na abakada hanggang sa panahong tinatawag ang Wikang Pambansa na wikang Pilipino. Nakahanay ang mga ito sa sumusunod na paraan:

A, B, K, D, E, G, H, I, L, M, N, NG, O, P, R, S, T, U, W, Y.

- Sa pagbása ng mga titik, ang mga katinig ay binibigkas nang may kasámang patinig na A, gaya ng sumusunod:

/A/, /Ba/, /Ka/, /Da/, /E/, /Ga/, /Ha/, /I/, /La/,/Ma/, /Na/, /Nga/, /O/, /Pa/, /Ra/, /Sa/, /Ta/, /U/, /Wa/, /Ya/.

- Sa aklat ni Tomas Pinpin, ang Librong pagaaralan nang manga tagalog nang uicang Caftilla (1610), masikap niyang ipaliwanag na kailangang matutuhan ng mga kababayan

niya ang pagkilála sa magkaibang mga tunog ng E at I at ng O at U dahil may mga salita sa Espanyol na magkatulad ng ispeling ngunit nagkakaroon ng3 magkaibang kahulugan dahil sa mga naturang titik.

- Halimbawa, iba ang pesa (timbang) sa pisa (dapurakin); iba ang rota (pagkatalo) sa ruta (direksiyon ng pasada).

- Sa kabila ng pangyayaring lubhang naimpluwensiyahan ng wikang Espanyol ang mga wikang katutubo sa Filipinas, hindi isinama sa abakada ang mga letra para sa mga tunog na C, CH, F, J, LL, Ñ, Q, RR, V, X, Z.- Nanatili ang mga ito sa mga pangngalang pantangi, gaya sa Carmen, Pacheco, Fullon, Jaro, Magallanes, Cariño, Quirino, Barrameda, Vizcaya, Maximo, at Zamboanga. - -

- Ngunit marami sa mga salitang nagtataglay ng naturang mga titik ay tinapatan ng mga tunog sa mga titik ng abakada, gaya ng nagaganap na noong paghiram sa mga naging palasak na salitang Espanyol.C = k- s- calesa

cocinera- kalesa- kusinera

CH = ts- s- cheque chinelas

- tseke- sinelas

F = p- fiesta - pistaJ = h- jota - hotaLL = ly- y- billar

caballo- bilyar- kabayo

Ñ = ny- paño - panyoQ = k- queso - kesoRR = r- barricada - barikadaV = b- ventana - bintanaX = ks- s- experiment

o texto- eksperimento- teksto

Z = s- zapatos - sapatos

- Sa Konstitusyong 1973, tinawag na “Filipino” ang Wikang Pambansa. Sinundan ito ng isang bagong gabay sa ortorgrapiya na lumabas na nabuo noong 1976 at nalathala noong 1977 sa pamagat na Mga Tuntunin ng Ortograpiyang Filipino.- Isa sa nilalaman nitó ang pagbago sa abakada na naging tatlumpu’t isa (31) ang mga titik sa pamamagitan ng dagdag na labing-isang (11) titik na napagkasunduan sa isang serye ng mga simposyum noong 1976.

- Noong 1987 ay nalathalang dalawampu’t walo (28) ang mga titik sa gabay na Alpabeto at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino ng Linangan ng mga Wika sa Pilipinas, ang binagong pangalan ng Surian ng Wikang Pambansa.

- Tinanggap ang mga dagdag na titik na: F,J,Ñ,Q,V,X, at Z. Pinalaganap din ang isang “modernisadong alpabeto” na ipinababása ang mga titik sa paraang Ingles, maliban sa Ñ mulang alpabetong Espanyol, gaya ng sumusunod: A /ey/, B /bi/, C /si/, D /di/, E /i/, F /ef/, G /dyi/, H /eyts/, I /ay/, J /dyey/, K /key/, L /el/, M /em/, N /en/, NG /endyi/, Ñ /enye/, O /o/, P /pi/, Q /kyu/, R /ar/, S /es/, T /ti/, U /yu/, V /vi/, W /dobolyu/, X /eks/, Y /way/, Z /zi/.

- Pangunahing tungkulin ng ortograpiya ang paglalapat ng grapema sa pahayag na pasalita at bigkas. - Tinatawag na grapéma ang isang set o pangkat ng mga bahagi sa isang sistema ng pagsulat. Ang mga grapema sa praktika ng ortograpiyang Filipino ay binubuo ng tinatawag na mga titik at mga di-titik.- Ang títik o létra ay sagisag sa isang tunog sa pagsasalita. Binubuo ito ng mga patínig o bokablo (vocablo) at ng mga katínig o konsonante (consonante). - Ang serye ng mga titik o letra ay tinatawag na alpabéto. - Ang alpabetong Filipino ay binubuo ng dalawampu’t walong (28) titik at kumakatawan ang bawat isa sa isang tunog. Binibigkas o binabása ang mga titik sa tunog-Ingles maliban sa Ñ.

Di-titik.- Binubuo ang di-titik ng mga tuldik at mga bantas. Ang tuldik o asento ay gabay sa paraan ng pagbigkas ng mga salita. –- Sa lingguwistika, itinuturing ang tuldik na simbolo para sa impit na tunog o kayâ sa diin o habà ng pagbigkas. Sa abakadang Tagalog, tatlo ang pinalaganap nang tuldik: (a) ang tuldik na pahilis (´) na sumisimbolo sa diin at/o habà, (b) ang tuldik na paiwa (`), at (c) ang tuldik na pakupya (^) na sumisimbolo sa impit na tunog. Kamakailan, idinagdag ang ikaapat, ang tuldik na patuldok, kahawig ng umlaut at diaeresis ( ¨ ) upang kumatawan sa tunog na tinatawag na “schwa”sa lingguwistika.- Ang bantas ay kumakatawan sa mga patlang at himig ng pagsasalita sa pagitan ng mga titik at pantig, sa pagitan ng

mga salita at mga parirala, at sa pagitan ng mga pangungusap. Binubuo ito ng kuwit (,), tuldok (.), pananong (?), padamdam (!), tuldok-kuwit (;), kudlit (‘), at gitling (-).]Mga Tuntuning Panlahat sa Ispeling o Pagbaybay

A. Ang Pasalitang PagbaybayPaletra ang pasalitang pagbaybay sa Filipino na ang ibig sabihin ay isa-isang pagbigkas sa maayos na pagkasunud-sunod ng mga letrang bumubuo sa isang salita, pantig, daglat, akronim, inisyal, simbolong pang-agham, atb.

Pasulat - Pabigkas

boto /bi-o-ti-o/plano /pi-el-ey-en-o/Fajardo /kapital ef-ey-jey-ey-ar-di-o/vinta /vi-ay-en-ti-ey/jihad /jey-ay-eich-ey-di/

Pantigit /ay-ti/kon /key-o-en/trans /ti-ar-ey-en-es/pa /pi-ey/tsart /ti-es-ey-ar-ti/

AkronimMERALCO (Manila Electric Company)/em-i-ar-ey-el-si-o/LEDCO (Language Education Council)/el-i-di-si-o/DaglatBb. (Binibini) /kapital Bi-bi/G. (Ginoo) /kapital ji/

Inisyal ng TaoMLQ (Manuel Luis Quezon) /em-el-kyu/AGA (Alejandro G. Abadilla) /ey-ji-ey/Inisyal ng Samahan/ InstitusyonKWF (Komisyon sa Wikang Filipino /key-dobolyu-ef/

PSLF (Pambansang Samahan sa Linggwistikang Filipino) /pi-es-el-ef/KBP (Kapisanan ng mga Brodkaster Pilipinas) /key-bi-pi/PLM (Pamantasan ng Lungsod Ng Maynila) /pi-el-em/MSU (Mindanao State University) /em-es-yu/NGO (Non-Governmental Organization) /en-ji-o/

Simbolong Pang-agham o Pang-MatematicaFe (iron) /ef-i/H2O (water) /eich-tu-o/NaCl (sodium) /en-ey-si-el/lb. (pound) /el-bi/

kg. (kilogram) /key-ji/v (velocity) /vi/Ang Pasulat na PagbaybayManatili ang isa-sa-isang tumbasan ng tunog at letra sa pasulat na pagbaybay ng mga salita sa wikang Filipino. Gayon pa man, may tiyak na tuntunin sa pagpapaluwag ng gamit ng walong (8) dagdag na letra

Ang panghihiram

- Isang realidad ang pangangailangan ng wikang Filipino na manghiram sa Ingles, Kastila at iba pa pang wika para matugunan ang malawakang pagpasok ng mga bagong kultural na aytem at mga bagong konsepto na dala ng modernisasyon at teknolohiya. Idagdag pa na ang karaniwang Pilipino ay nagpapalit-wika at malayang nanghihiram ng mga salita anumang varayti ng wika ang ginagamit, pasalita man o pasulat.

- Pinababagal ng 1987 Patnubay sa Ispeling ang leksikal na elaborasyon ng Filipino. Nililimitahan nito ang panghihiram ng mga salita dahil sa paghihigpit sa paggamit ng walong dagdag na letra (C, F, Ñ, J, Q, V, X at Z) doon lamang sa mga sumusunod:a. Pantanging ngalanb. Salitang katutubo mula sa ibang wika sa Pilipinasc. Salitang hindi konsistent ang ispeling o malayo ang ispeling sa bigkas na kapag binaybay ayon sa alfabetong Filipino ay hindi mabakas ang orihinal na ispeling nitod. Salitang pang-agham at teknikale. Simbolong pang-agham

Kung kaya’t napapanahon lamang ang pagrevisa sa mga tuntunin sa ispeling. May mahalagang kraytirya para matamo ang isang efisyenteng sistema ng ispeling:

1. kasimplihan at ekonomiya na kaugnay ng isa-sa-isang tumbasan ng tunog at letra, at

2. fleksibilidad, ang pagtanggap ng mga linggwistikong pagbabago dahil sa kontak ng mga wika.

Batay rito, pinaluluwag ng nirevisang tuntunin sa ispeling ang paggamit ng walong (8) dagdag na letra sa lahat ng hiram na salita.

Mga Tuntunin sa PanghihiramSundin ang mga sumusunod na lapit sa paghanap ng panumbas sa mga hiram na salita:Gamitin ang kasalukuyang leksikon ng Filipino bilang panumbas sa mga salitang banyaga.Halimbawa:Hiram na salita/Filipinoattitude – saloobinrule – tuntunin

ability – kakayahan

wholesale – pakyawanwest - kanluranKumuha ng mga salita mula sa iba’t ibang katutubong wika ng bansa.Halimbawa:Hiram na salita/Katutubong Wikahegemony - gahum (Cebuano)imagery - haraya (Tagalog)husband - bana (Hiligaynon)Muslim priest - imam (Tausug)Bigkasin sa orihinal na anyo ang hiniram na salita mula sa Kastila, Ingles at iba pang wikang banyaga, at saka baybayin sa Filipino.Halimbawa:Kastila/Filipinocheque – tsekelitro – litroliquido – likidoeducación – edukasyonquilates – kilatis

Ingles/Filipinocommercial – komersyaladvertising – advertayzingeconomics – ekonomiks

Iba pang wika/Filipinocoup d’etat (French) – kudetachinelas (Kastila) – tsinelaskimono (Japanese) – kimono

- Malinaw ang mga lapit sa panghihiram. Gayong pa man, sa pagpili ng salitang gagamitin isaalang-alang din ang mga sumusunod: (1) kaangkupan ng salita, (2) katiyakan sa kahulugan ng salita, at (3) prestihiyo ng salita.

- Gamitin ang mga letrang C, F, Ñ, J, Q, V, X, Z kapag ang salita ay hiniram nang buo ayon sa mga sumusunod na kondisyon:

Pantanging ngalanTao Quirino JohnLugar Canada Valenzuela CityGusali Ceñeza Bldg. State Condominium

Salitang teknikal o siyentifikoHalimbawa:Cortex enzyme quartz filament Marxismx-ray zoom joules vertigo infrared

Salitang may natatanging kahulugang kulturalHalimbawa:cañao (Ifugao) →pagdiriwang

señora (Kastila) →ale

hadji (Maranao) →lalaking Muslim na nakapunta sa Meccamasjid (Maguindanao) →pook dalanginan, moske

Salitang may iregular na ispeling o gumagamit ng dalawang letra o higit pa na hindi binibigkas o ang mga letra ay hindi katumbas ng tunog.Halimbawa:Bouquet rendezvous laissez-faireChampagne plateau monsieur

Salitang may internasyonal na anyong kinikilala at ginagamit.Halimbawa:Taxi exit fax

Gamitin ang mga letrang F, J, V, Z para katawanin ang mga tunog /f/, /j/, /v/, /z/ kapag binaybay sa Filipino ang mga salitang hiramHalimbawa:fixer →fikser subject →sabjekvertical →vertikal zipper →ziper

Gamitin ang mga letrang C, Ñ, Q, X sa mga salitang hiniram nang buo.Halimbawa:Cornice cell reflex cataluña

Mga Tiyak na Tuntunin sa Gamit ng Walong (8) LetraLetrang CPanatilihin ang letrang C kung ang salita ay hinihiram sa orihinal na anyo.Calculus chlorophyll cellphoneCarbohydrates de facto corsagePalitan ang letrang C ng letrang S kung ang tunog ay /s/, at ng letrang K kung ang tunog ay /k/ kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang C.c → sparticipant →partisipant central →sentralcensus →sensus circular →sirkularc → kmagnetic →magnetik card →kardcake →keyk empirical →empirikalLetrang QPanatilihin ang letrang Q kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo.quo vadis quotation quadquartz quantum opaquePalitan ang letrang Q ng letrang KW kung ang tunog ay /kw/, at ng letrang K kung ang tunog ay /k/ kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang Q.q → kwquarter →kwarter sequester →sekwester

equipment →ekwipment

q → kquorum →korum quota →kota querida →kerida

Letrang ÑPanatilihin ang letrang Ñ kung ang salita ay hiram sa orihinal na anyo.La Tondeña Santo Niño El NiñoMalacañang La Niña coño

Palitan ang Letrang Ñ ng mga letrang NY kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang Ñ.ñ → nypiña →pinya cariñosa →karinyosacañon →kanyon paño →panyobañera →banyera

Letrang XPanatilihin ang letrang X kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo.Axiom wax exportExodus xylem praxis

Palitan ang letrang X ng KS kung ang tunog ay /ks/ kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang X.x → ksexperimental →exsperimentaltaxonomy →taksonomitexto →tekstoexam →eksam

Letrang FGamitin ang letrang F para sa tunog /f/ sa mga hiram na salita.Tofu (Nihonggo) ‘tokwa’ FutbolFrench fries FasiliteytorLifeguard FraternitiFuddul (Ibanag) ‘maliit na burol’ FotoLetrang JGamitin ang letrang J para sa tunog /j/ sa mga hiram na salita.Jam juicemajahid (Arabic) ‘tagapagtanggol ng Muslim’jantu (Tausog) ‘puso’ sabjekjaket jornalobjek bajet

Letrang VGamitin ang letrang V para sa tunog /v/ sa mga hiram na salita.Vertebrate varayti verbatimVolyum video valyu

Letrang ZGamitin ang letrang Z para sa tunog /z/ sa mga hiram na salita.Zebra magazine zincBazaar zoo bazuka

Iba Pang TuntuninMga DigrapoAng digrapo ay kombinasyon ng dalawang letrang pinagsama para katawanin ang isa o dalawang tunog. Gamitin ito sa mga sumusunod:

Digrapong ChPanatilihin ang digrapong CH kapag ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo.Halimbawa:Chopsuey chip Chavez charter

Palitan ang digrapong ito ng CH kung ang tunog ay /ts/ sa hiniram na salita.Halimbawa:chalk – tsok cochero – kutserochecklist – tseklist chocolate – tsokolate

Digrapong SHPanatilihin ang digrapong SH kapag ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo.Halimbawa:Sharon Shampoo Shangri-la Shamrock

Palitan ang digrapong SH ng SY kung ang tunog ay /sy/ sa hiniram na salita.Halimbawa:workshop – worksyapshooting – syutingcensorship – sensorsyipscholarship – iskolarsyip

Ang NGPanatilihin ang NG para sa tunog na /ng/ sa dahilang mahalagang ambag ito ng palatunugang Filipino. Ang tunog na ito ay maaaring nasa inisyal, midyal at final na posisyon.Ngayon Ngipin PangalanPanginoon Payong tanong

Ang Pantig at PalapantiganAng PantigAng pantig ay isang saltik ng dila o walang antalang bugso ng tinig sa pagbigkas ng salita.Halimbawa:it-log am-bot mang-ya-ya-ri

Kayarian ng PantigSa kasalukuyan ay may mga kayarian ng pantig na ambag ng mga lokal na wika at panghihiram.

Ang pagtukoy sa pantig, gayundin sa kayarian nito, ay sa pamamagitan ng paggamit ng simbolong K para sa katinig at P para sa patinig. Narito ang ilang halimbawa ng mga pantig.Kayarian – HalimbawaP: u-paKP: ma-liPK: is-daKPK: han-daKKP: pri-toPKK: eks-pertoKKPK: plan-tsaKKPKK: trans-portasyonKKPKKK: shortsAng Gamit ng GitlingGinagamit ang gitling (-) sa loob ng salita sa mga sumusunod na pagkakataon:

1. Sa pag-ulit ng salitang-ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-ugat.Halimbawa:araw-araw isa-isa

Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian ay nagsisimula sa patinig na kapag hindi ginitlingan ay magkakaroon ng ibang kahuluganHalimbawa:mag-alis nag-isa nag-ulatmang-uto may-ari

Kapag may katagang kinaltas sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama.Halimbawa:pamatay ng insekto - pamatay-insektokahoy sa gubat - kahoy-gubathumgit at kumulang - humigit-kumulanglakad at takbo - lakad-takbobahay na aliwan - bahay-aliwandalagang taga bukid - dalagang-bukid

Subalit, kung sa pagsasama ng dalawang salita ay magbago ang kahulugan, hindi na gagamitan ng gitling ang pagitan nito.Halimbawa:dalagambukid (isda)buntunghininga

Kapag may unlapi ang tanging ngalan ng tao, lugar, brand o tatak ng isang bagay o kagamitan, sagisag o simbolo. Ang tanging ngalan ay walang pagbabago sa ispelingHalimbawa:maka-Diyos maka-Rizalmaka-Pilipino pa-Baguiotaga-Luzon taga-Antique

Sa pag-uulit ng unang pantig ng tanging ngalang may unlapi, ang gitling ay nalilipat sa pagitan ng inulit na unang pantig ng tanging ngalan at ng buong tanging ngalan

Halimbawa:mag-Corona magco-Coronamag-Ford magfo-Fordmag-Japan magja-Japan

Kapag ang panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o pamilang.

Halimbawa:ika-3 n.h.ika-10 ng umagaika-20 pahina

Kapag isinulat nang patitik ang mga yunit ng fraction.Halimbawa:isang-kapat (1/4)lima’t dalawang-kalima (5-2/5)tatlong-kanim (3/6)

Kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyido ng babae at ng kanyang bana o asawa.Halimbawa:Gloria Macapagal-ArroyoConchita Ramos-CruzPerlita Orosa-Banzon

Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya.Halimbawa:Patuloy na nililinang at pinalalawak ang pag-gamit ng Filipino.