1

Öğretmen Sayfası

Aktivite 1: Hayaletti Ev

Bu aktivitede, dağ evinde tatil yapan öğrencilerin başına gelen ilginç olaylar ve buolaylar için verilen farklı açıklamalar bulunmaktadır. Öğrencilerden küçük gruplarhalinde çalışarak, ısıtıldığında tenekenin kapağının neden fırladığı, daha sonra kapağıkapatılarak soğumaya bırakıldığında ise neden tenekenin kendi kendine yamulduğunadair verilen açıklamaları, akla yatkınlık açısından değerlendirmeleri ve bu olaylarakendi açıklamalarını getirmeleri beklenmektedir.

AmaçlarAmaç, teneke ısıtılırken kapağın neden fırladığı ve soğurken tenekenin nedenyamulduğuna dair verilen farklı açıklamaların değerlendirilmesidir. Bu amaca yönelikolarak aktivitede öğrencilerden destekledikleri açıklamaları sebeplerle savunmalarınınyanında, diğer açıklamalara neden katılmadıklarını da sebepleri ile birlikte ifadeetmeleri beklenmektedir.

Öğrenme HedefleriBu aktivitede öğrenciler için öğrenme hedefleri;

• argüman değerlendirmeyi ve kendi iddialarını gerekçelendirmeyi öğrenmeleri• desteklemedikleri argümanların neden akla yatkın olmadığını açıklayabilmeleri• yapılan farklı açıklama ve nedenleri değerlendirebilmeleri• söyledikleri sebeplerin belirgin olup olmadığını ve çıkardıkları sonuçları

doğrulayıp doğrulamadığını yorumlayabilmeleri

Öğretim NoktalarıBu aktivite için, öğrencilerin hava basıncı ve gazların davranışlarıyla ilgili önbilgiyesahip olmalarının yanında kendi fikirlerini ifade edebilecek yeterlilikte olmaları dagerekmektedir.

Öğretim Sırası• Atmosfer basıncı ve gazların davranışları ile ilgili öğrencilerle beyin fırtınası yaparak

onların fikirlerini alın.• Öğrencilerden 4-5 kişilik gruplar olmalarını isteyin.• Aktivite kağıtlarını dağıtın ve aktiviteyi kısaca açıklayın.• Dağıtılan aktivite kağıtlarındaki tablolarda, dağ evinde meydana gelen olaylarla ilgili

açıklamalar bulunduğunu ve bu açıklamaları grup olarak değerlerıdirip, yorumlarınıberaber yazmalarının gerekli olduğunu hatırlatın. Öğrencilerden olaylarla ilgiliaçıklamalarını kendi cümleleri ile yazmalarını isteyin.

• Aktivitenin sonunda gruplardan çalışmalarını sınıfta sunup tartışmalarını isteyin.Özellikle sonuçlar sunulurkerı, kimlerin bu grup ile farklı fikirde olduğunu soraraköğrencileri sınıfta tartışmaları için teşvik edin.

Aktivite 1: Hayaletli Ev

Öğrenci Alıştırması

Senaryo

Şubat tatilini geçirmek için bir dağ evi tutan gençler, yoğun kar yağışı nedeniyle daha ilkgünlerinde dağda mahsur kalırlar. Yanlarında bol miktarda yiyecek malzeme, içecek veyakıt getirdikleri için, bu duruma canlarını sıkmayıp güzel bir akşam yemeyi yemeyekarar verirler. Fakat yemek yapmaya başladıklarında üzüntüyle yanlarında hiç yağgetirmediklerini fark ederler. Dağ evi yılllardır kullanılmadığı için, uzun sürearamalarına rağmen, mutfakta sadece eskiden kalmış boş bir zeytinyağı tenekesibulurlar. Yemek yapamayan gençler, sandviçlerini yanlarına alıp salona geçerler.Birbirlerine korkunç hikayeler anlatarak vakit geçirirlerken, mutfaktan bir patlama sesive Ayşe'nin çığlıkları duyulur. Mutfağa gittiklerinde, Ayşe teneke kutuda kalan donmuşyağı almak için, kutuyu ocakta ısıttığını ama kutu ısınırken kapağının birden birefırladığını ve çok korktuğunu anlatır. Kapağı açık olarak ocakta kalan teneke kutuyubezle tutup içindeki yağı bir kaba alan Mustafa, kutunun kapağını tekrar kapatarakkutuyu mutfakta soğumaya bırakır. Yine salona geçip hayalet hikayeleri anlatmayadevam ederlerken, bu sefer kimse olmamasına rağmen mutfaktan garip sesler gelmeyebaşlar. Cesaretlerini toplayıp mutfağa gittiklerinde, zeytinyağı kutusunun çıtırdayarakyamulduğunu görürler. Korku içinde birbirlerine sarılırlarken, Bahtışen'in aklına bütünbunların bilimsel bir açıklamasının olabileceği gelir ve arkadaşlarına korkmalarınagerek olmadığını, bütün bu olanların kimya dersinde öğrendikleri bilgiler ileaçıklanabileceğini söyler.

2

Aktivite 1: Hayaletli Ev

Öğrenci AlıştırmasıAşağıda tabloda,tenekenin kapağının neden fırladığını anlatmakverilmiştir. Tablodaki açıklamaların, bu olay için nasıl kullanılaaçıklamaları puanlayın. Puanlamanızda, verilen açıklama; kullansıfır puan; biraz uygunsa bir puan; kesinlikle kullanılmalı iseaçıklama ile ilgili fikriniz yoksa ya da emin değilseniz puan kısmın

Kapağın fırlamasımn sebebi ...... Puan Delilltenekenin iç basıncındaki artış

teneke içindeki gaz moleküllerinin hacmininartmasıteneke içindeki gaz moleküllerinin hızınınartmasıteneke içindeki gaz moleküllerinin tenekeyeuyguladığı etkinin artmasıısınan havanın yükselmesi

tenekenin içindeki basıncın, atmosfer basıncınaeşit olmamasıtenekenin ısı etkisiyle genleşmesi

Teneke kapağının neden fırladığına dair bizim açıklamamız:

Aşağıda teneke kutu soğurken neden içine çöktüğünü anlatkullanmış olabileceği açıklamalar vardır. Bu açıklamaları, en uyuygun olanına ise "1" puan gelecek şekilde sıralayınız.

Zeytinyağı kutusunun içine çökmesinin sebebi ... Sıralamaatmosfer basıncının gücüdür.

kutunun içinde hiç gaz molekülü kalmamasıdır.

kutunun içindeki gaz moleküllerinin sayısınınazalmasıdır.kutunun içindeki gaz moleküllerinin hacmininazalmasıdır '"'-

kutunun içindeki gaz moleküllerinin hızınınazalmasıdırmaddelerin soğuyunca hacminin azalmasıdır.

3,

için bazı açıklamalarbileceğini düşünün vemak için uygun değilse

iki puan verin. Eğera "X" işareti koyunuz.

erirniz

mak için, Bahtışen'ingun olanına "6", en az

Delillerimiz

Tenekenin neden yamulduğuna dair bizim açıklamamız:

Aşağıda tabloda verilen yorumlardan hangisini destekliyorsunuz? Desteklediğinizd nı '1yorumu e i er i e savunun.

Eğer Mustafa tenekenin kapağını kapatmadan Delillerimizmutfakta soğumaya bıraksaydı .......tenekenin şekli değişmezdi.

tenekenin içine daha fazla molekül gireceği içinhacmi artardı.teneke yine kendi kendine yamulurdu.

Zeytinyağı tenekesinin kapağı kapatılmadan soğumaya bırakılsaydı neler olacağına dairbizim açıklamamız:

Aşağıdaki şekilde tenekenin öğrenciler tarafından mutfakta ilk bulunduğu haligösterilmektedir.

Şekil-1 Ağzı kapalı zeytinyağı kutusu

Şekil-I.' i göz önüne alarak Ca) tenekenin mutfaktaki en son halini Cb) eğer teneke kutuocaktan alınıp kapağı kapatılmadan soğumaya bırakılsaydı nasılolurdu çiziniz.a) b)

4

Aktivite-2 Dubai Tatili

Öğrenci Alıştırması

Senaryo

Dubai'ye yaz tatili için giden Alper ve Ceyda dışarıda havanın 500 C olmasından bunalıp,içeride sıcaklığın klima ile 25 oc dereceye düşürüldüğü bir alışveriş merkezine girerler.Burada biraz vakit geçirdikten sonra dışarıya çıkarken Alper yerde bir mağazanınaçılışından kalmış iki balon bulur. Bu balonlardan daha çok şişmiş alanını (1 mal havaile dolu) Ceyda'ya verir, sönmeye yakın alanını (0.5 mal hava ile dolu) ise kendi alır.Ceyda bu jestten memnun olsa da, dışarıya çıktıktan kısa bir süre sonra Ceyda'nınbalonu patlar. Alper'in balonu ise şişerek daha güzelleşir. Bu duruma bozulan Ceyda,Alper'e kızar. Alper'in ise hesaba katmadığı kimya ile ilgili bir durum vardır. Bununfarkına varan Alper, Ceyda'ya kötü balonu vermediğini anlatmak için, onu tekraralışveriş merkezine götürür. Burada balonunu (1 mololana kadar) Ceyda'nınpatlamadan önceki balonu kadar şişirir. Dışarıya çıktıklarında Alper'in balonu dapatlar böylece Ceyda, Alper'e inanır.

Aşağıdaki soruyu cevaplarken kanıt kartlarını da kullanabilirsiniz. Kullandığınızkartların numaralarını verdiğiniz önem sırasına göre yazınız.

Dışarıya çıktıklarında neden Ceyda'nın balonu patlarken Alper'in balonu patlamamıştır?

Kanıt Kartları Sırası Bizim Açıklamamız:

Aşağıda Alper'in balonunun mağaza içindeki hali gösterilmektedir. (a) ilk kez dışarıyaçıktıklarında balonun nasılolacağını ve (b) daha sonra tekrar içeriye girip balonun içine0,5 mal hava üflendiğinde balonun nasılolacağını çiziniz. Çiziminizde balonun ilkhacminin V ve ilk basıncının P olduğunu varsayın ve yeni çizimlerinizde balonun yenihacim ve basıncının bu değerlere göre nasıl değişeceğini tahmin edin. Mesela, yenihacim 2V olur ya da balonun yeni hacmi V ile 2V arasında olmalıdır gibi.

Balonun ilk halin= 0.5 mal, T= 25°CHacim V Basınç P

n= 0.5 mor,T= 50°CHacim Basınç .

n= 1.0 mol, T= 25°CHacim Basınç .

6

10. 1

i

mol hava olan bir cam küre alsalardı, dışarıya çıkardıklarındar meydana gelirdi? (basınç, hacim nasıl değişirdi)

Bizim Açıklamamız:

kları kabı tamamen doldururlar. i

nda çok zayıf moleküller arası kuvvetler vardır. i

ıklarında hacimleri artar. iasınç her zaman açık hava basıncına eşittir. i

klık değişiminden etkilenir. i

netik enerjileri sıcaklıkla doğru orantılıdır. i

ığında, hacmi artar. i

eki gaz moleküllerinin artması ile pistonlu kabın hacmi artar. i

erin artması sabit hacimli bir kapta toplam basıncı arttırır. i

1. 12. 13.i Hacim 1atm a Hacim ~\ Basınç

../1 mol

~;t /v:rsabit•... Sıcaklık (K) .~.... Mol.. •... .•.. ... •..,. .,. ,. Mol

.~

7,

Aktivite-2 Dubai Tatil

Öğrenci Alıştırması

Balon yerine içinde 1,0kürede nasıl değişiklikle

Kanıt Kartları

Kanıt Kartları

11. Gazlar içinde bulundu

i 2. Gaz molekülleri arası

i 3. Gaz molekülleri ısıtıld

ı 4. Pistonlu kaplardaki b

i 5. Açık hava basıncı sıca

i 6. Gaz moleküllerinin ki

ı 7. Pistonlu bir kap ısıtıld

ı 8. Sabit sıcaklıkta, içind

ı 9. İçindeki gaz moleküll

Mol

Vln

P,T sabit

85

ÇALIŞMA YAPRAGI-2

SUYUN ELEKTROLİzİ

Aşağıdaki argümanı dikkatlice inceleyiniz ve iyi bir argüman için

unsurların bu argümanda yer aldığını ve bunların hangi ifadeler oldnğrmn

grupça tartışınız.

:."Suyun: ~iektr.~lizi":kimyiısal<;bir;';değişimdir.~~··:;Kimyasaldeğişimde

?d~giŞim~:"~ğ;~y~~:nadd;n;i~"ö;;lıi~I~~i~;'';e~z;~;;~~ ;eni madde a,;.,' _.' ;.: " ;_. ~ .~ -'.:.' , f' ',_ :;, • l ..: , .' 0'-. ~ -. :. • .'

:damaddeler:·oluşur. ,'Siiyanıcı,':yakıcı' ve'patlayıcı olmay. ""'. .;- '~', -: ..~, ,.;. ""':" " ',: ".<.,.':.-~". ,.'~-"",' ,. ':'):'-~~-'- - .maddedir, (dektr()liz:edildiğilide~ldeedilenhidroje~ yanıcı vepat1~rcı,

.:~k~'ij;iaSeyaki~ı"~i;';nad~edir.;'?>t;'~:·;·:i:/t", ,,""';:';;'''' .... ' ,

Burada iddia edilen şey.......................................................................................... _-,----

İddianın nedeni yada gerekçesi............................................................................................ ------.............................................................................................. _..._.._---

İddianın kanıtları

86

ÇALIŞMA YAGRAGI-3Bu etkinlik IDEAS PACK'ten alınmıştır(Osborne ve diğ.2004b).

Aşağıdaki argümanlardan hangisi maddenin taneciklerden oluştuğuna iyi bir delil

sağlar ve niçin?

a. Bir şırınga içindeki hava sıkıştırılabilir.

b. Herhangi saf bir katının kristallerinin hepsi aynı şekle sahiptir.

Benim fikrim .

c. Bir su birikintisindeki su bir süre sonra kaybolur.

d. Kağıt çok küçük parçalara bölünebilir.

Bu kanıt fikrimi destekler çünkü

Benim fikrime karşı olanargümanlar .

................................................................... olabilir.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• e._ •••••••••••••••••••••••••••••••••

Bana inanmayan birisinİ

.... ..... .. .ile ikna edebilirim.

98

ÇALIŞMA YAPRAGI-8

YUMURTAYA NE OLACAK

Aşağıdaki resimde gösterilen şişenin ağzı, haşlanmış ve kabuğu soyulmuş yumurta

ile kapatılmıştır. Şişeyi bu şekilde bir süre ısıtıp soğumaya bıraktığımızda ne olur?

TAHMİNET

Yumurtaya ne olacağını düşünüyorsunuz? Nedeninizi açıklayınız.

GÖZLE

(Sadece bir kutuyu işaretleyiniz)

DYumurta şişenin içine düştü.

DYumurta şişenin dışına düştü.

DYumurtaya bir şeyolmadı

AÇıKLA

Eğer tahmininiz gözlemlerinizden farklı ise bunun nedenini açıklayınız?

........................................................................................................................................."

Eğer tahmininizin nedeni doğru ise deodorant yada oda spreyi şişelerinin üzerinde

yazan "Ateşe Atmayınız" yazısının nedenini nasıl açıklarsınız?

100

ÇALIŞMA YAPRAGI10

HCl' li ve NH3'lü PAMUKLAR

HCl' li ve NH3'lü pamuklar aşağıda gösterildiği gibi cam bir borunun uçlarına

konulup tıpa ile kapatıldığında;

Ne olacağını düşünüyorsunuz?

Neden böyle olacağını düşünüyorsunuz?

Gözlemlediğinizde ne oldu?

101

ÇALIŞMA YAPRAGI10

Aşağıda verilen kutucukların bazılarında bir den fazla açıklama vardır. Her birkutucukta doğru olduğunu düşündüğünüz açıklamayı işaretleyerek gözlemlerinizinnedeni açıklayınız.

ı. Gazı oluşturan tanecikler her doğrultuda düzensiz olarak hareket ederler

12a. Sabit sıcaklıkta her hangi bir anda bir gazın tüm taneciklerinin hızları birbirineeşittir.

12b. Sabit sıcaklıkta her hangi bir anda bir gazm taneciklerinin hızları farklıdır.Ortalama hızları eşittir.

4b. Sabit sıcaklıkta bir gaz örneğinde taneciklerin kinetik enerjileri farklıdır.Ortalama kinetik enerjileri eşittir.

3. Molekül kütlesi m, hızı V olan bir gaz taneciğinin kinetik enerjisi KB = !m V2

2formülü ile hesaplanır

4a. Sabit sıcaklıkta bir gaz örneğinde taneciklerin kinetik enerjileri aynıdır

1Sa. Aynı sıcaklıkta bütün gazların kinetik enerjileri birbirine eşittir.

Sb. Aynı sıcaklıkta bütün gazların ortalama kinetik enerjileri birbirine eşittir.

6a. Bu yüzden aynı sıcaklıktaki bir gazm başka bir gaz içinde yayılma hızı (difüzyon

hızı) gazların molekUllatom kütlelerinin karekökü ile ters orantılıdır. VA=~VB =,

6b Bu yüzden aynı sıcaklıktaki bir gazm başka bir gaz içinde yayılma hızı( difüzyonhızı) birbirine eşittir.