AKCİĞER KANSERLİ HASTAYA BAKIM VEREN

HASTA YAKINLARININ BAKIM VERME YÜKLERİ VE

PSİKOLOJİK SORUNLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Kübra BERBER

Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı

Tez Danışmanı

Doç. Dr. Ayşe OKANLI

Yüksek Lisans Tezi -2014

T.C.

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

AKCİĞER KANSERLİ HASTAYA BAKIM VEREN

HASTA YAKINLARININ BAKIM VERME YÜKLERİ VE

PSİKOLOJİK SORUNLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Kübra BERBER

Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı

Doç. Dr. Ayşe OKANLI

ERZURUM

2014

T.C.

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

PSİKİYATRİ HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI

AKCİĞER KANSERLİ HASTAYA BAKIM VEREN HASTA

YAKINLARININ BAKIM VERME YÜKLERİ VE PSİKOLOJİK

SORUNLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Kübra BERBER

Tez Savunma Tarihi :

Tez Danışmanı : Doç.Dr. Ayşe OKANLI (Atatürk Üniversitesi)

Jüri Üyesi : (Atatürk Üniversitesi)

Jüri Üyesi : Doç.Dr. Ayşe OKANLI (Atatürk Üniversitesi)

Jüri Üyesi : (Atatürk Üniversitesi)

Onay

Bu çalışma yukarıdaki jüri tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Prof. Dr. Yavuz Selim SAĞLAM

Enstitü Müdürü

Yüksek Lisans Tezi

ERZURUM - 2014

I

İÇİNDEKİLER

Sayfa No

TEŞEKKÜR .................................................................................................................. IV

ÖZET .............................................................................................................................. V

ABSTRACT ................................................................................................................... VI

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................. VII

TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................. VIII

1.GİRİŞ ............................................................................................................................ 1

2.GENEL BİLGİLER ..................................................................................................... 4

2.1 . Akciğer Kanseri ........................................................................................................ 4

2.1.1. Epidemiyolojisi ....................................................................................................... 5

2.1.2. Etiyolojisi ................................................................................................................ 6

2.1.2.1. Sigara ................................................................................................................... 6

2.1.2.2. Genetik Faktörler ................................................................................................. 7

2.1.2.3Çevre Kirliliği ........................................................................................................ 7

2.1.2.4. Mesleki Faktörler ................................................................................................. 8

2.1.2.5. Diyet ..................................................................................................................... 9

2.1.2.6. Geçirilmiş Akciğer Hastalıkları ........................................................................... 9

2.1.3. Akciğer Kanseri Belirti ve Bulguları ...................................................................... 9

2.1.3.1. Primer Tümör İle İlişkili Yakınma ve Belirtileri ............................................... 10

2.1.3.2. Toraks İçi Ekstrapulmoner Yayımlara Bağlı Belirtiler ...................................... 10

2.1.3.3. Toraks Dışı Sistemik Metastazlarla İlgili Belirtiler ........................................... 10

2.1.3.4. Paraneoplastik Sendromlar (PS) ........................................................................ 11

2.1.4. Tanı Yöntemleri .................................................................................................... 11

2.1.5 Akciğer Kanserinde Tedavi .................................................................................. 12

II

2.2. Bakım Yükü ............................................................................................................. 13

2.2.1. Bakım Verenin Yükünü Etkileyen Faktörler…………………………………….15

2.2.1.1. Bakım Verene Ait Faktörler ............................................................................. 15

2.2.1.2. Hastalara Ait Faktörler ...................................................................................... 15

2.2.2 Kanserin Birey ve Aileye Etkileri .......................................................................... 15

2.3. Psikolojik Sorunlar ................................................................................................. 16

2.3.1. Anksiyete .............................................................................................................. 16

2.3.2. Depresyon ............................................................................................................. 17

2.3.3. Kişiler Arası Duyarlılık ........................................................................................ 17

2.3.4. Somatizasyon ........................................................................................................ 18

2.3.5. Hostilite ................................................................................................................. 18

2.3.6. Obsesif Kompulsif Bozukluk ................................................................................ 18

2.3.7. Fobik Anksiyete .................................................................................................... 19

2.3.8. Paranoid Düşünce ................................................................................................. 19

2.3.9. Psikotizm .............................................................................................................. 20

2.4. Hemşirelik Yaklaşımları ...………………………………………………………...20

3.MATERYAL VE METOT ........................................................................................ 22

3.1. Araştırmanın Şekli ................................................................................................... 22

3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Tarih ....................................................................... 22

3.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi .......................................................................... 22

3.4. Verilerin Toplanması ............................................................................................... 22

3.4.1.Veri Toplama Araçları ........................................................................................... 22

3.4.2. Veri Toplama Yöntemleri ..................................................................................... 25

3.5. Araştırmanın Değişkenleri ....................................................................................... 25

3.6. Verilerin Değerlendirilmesi ..................................................................................... 26

III

3.7. Araştırmanın Etik İlkeleri ........................................................................................ 26

3.8. Araştırmanın Sınırlılıkları………………………………………………………….27

4. BULGULAR .............................................................................................................. 28

5. TARTIŞMA ............................................................................................................... 39

6. SONUÇ VE ÖNERİLER.......................................................................................... 45

KAYNAKLAR .............................................................................................................. 47

EKLER .......................................................................................................................... 57

EK 1. ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................ 57

EK 2. ANKET FORMU ............................................................................................... 58

EK 3. ZARİT BAKICI YÜKÜ ÖLÇEĞİ.................................................................... 60

EK 4. KISA SEMPTOM ENVANTERİ ..................................................................... 61

EK 5. ETİK KURUL ONAY FORMU ....................................................................... 63

EK 6. İZİNLER ............................................................................................................. 65

IV

TEŞEKKÜR

Yüksek lisans eğitimim boyunca ve tezimin tüm aşamalarında gece, gündüz,

desteğini ve emeğini esirgemeyen danışman hocam Sayın Doç. Dr. Ayşe OKANLI’ya

bu süreçte beni sürekli destekleyen aileme, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Göğüs

Hastalıkları ekibine ve arkadaşım Kübra GÜNGÖRMÜŞ’e sonsuz teşekkürlerimi

sunarım.

Ve bu araştırmanın yazım aşamasında büyük emeği olan Sayın Hem. Derya

AVCI UZUN’a teşekkürlerimi sunuyorum…

Saygılarımla

Kübra BERBER

V

ÖZET

Akciğer Kanserli Hastaya Bakım Veren Hasta Yakınlarının Bakım Verme Yükleri

ve Psikolojik Sorunları Arasındaki İlişki

Amaç: Akciğer kanserli hastaya bakım veren hasta yakınlarının bakım verme

yükleri ve psikolojik sorunları arasındaki ilişkiyi belirlemekti.

Materyal ve Metot: Tanımlayıcı türdeki araştırma, Ekim 2011- Haziran 2014

tarihleri arasında gerçekleştirildi. Rize Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göğüs

Hastalıkları Servisinde tedavi gören 40 hastanın bakım verenleri ile yürütüldü. Verilerin

değerlendirilmesinde tanıtıcı özellikler anket formu, ZBYÖ ve KSE kullanıldı.

Bulgular: Hastaya bakım verenlerin bazı tanıtıcı özellikleriyle ZBYÖ’nin

toplam puanı ve KSE’nin toplam puanı ile bazı alt boyut puan ortalamaları

değerlendirildiğinde ZBYÖ toplam puan ile öğrenim durumu, algılanan gelir düzeyi;

Somatizasyon ile yaş, yakınlık derecesi, çalışma durumu, meslek, algılanan gelir

düzeyi; OKB ile Yaş, öğrenim durumu, yakınlık derecesi, çalışma durumu, algılanan

gelir düzeyi, bakım verirken destek alma durumu; KAD ile çalışma durumu, meslek,

bakım verirken destek alma durumu, bakım verme süresi; Depresyon ile çalışma

durumu, algılanan gelir düzeyi, bakım verirken destek olma durumu anlamlıydı. AB ile

yaş, yakınlık derecesi, çalışma durumu, meslek, algılanan gelir düzeyi anlamlı bulundu.

Hostilite ile öğrenim durumu, çalışma durumu, algılanan gelir düzeyi; FA ile öğrenim

durumu, çalışma durumu, meslek, algılanan gelir düzeyi anlamlıydı. PD ile öğrenim

durumu, medeni durum, meslek; Psikotizm ile yaş, öğrenim durumu, bakım verirken

destek alma durumu, sürekli bakım verme durumu; EM ile yaş; KSE-T ile öğrenim

durumu, çalışma durumu,meslek, algılanan gelir durumu anlamlı bulundu.

Sonuç: Bu çalışmada;akciğer kanserli hastaya bakım veren hasta yakınlarının

bakım yükünün, somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk, kişiler arası duyarlılık,

depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite, fobik anksiyete ve paranoid düşünce

arasındaki ilişki anlamlı olarak saptandı.

Anahtar Kelimeler: Akciğer Kanseri, Bakım Yükü, Hasta Yakını, Hemşire, Psikolojik

Sorunlar.

VI

ABSTRACT

The Relationship Between the Psychological Problems and Healthcare

Responsibility of Patient Companions Who Assist for a Lung Cancer Patient

Aim: Investigating the relationship between the healthcare responsibility and

psychological problems of patient companions who accompany for a lung cancer

patient.

Material and Method: This study was carried out during October, 2011- June

2014 with the participation of 40 hospitalized patient relatives at Rize Educational and

Research Hospital, Chest Diseases Service. ZBO and KSE were used to collect the

introductory characteristic-survey form and data.

Results: The difference between some sub-size point average of ZBY and KSE

and some introductory characteristic of companions who assist to patient was observed

meaningful. ZBO: education level, perception of income level was substantive.

Somatization: age, proximity, job, employment status, perception of income level;

OKB: age, education level, proximity, employment status, perception of income level,

status of support during cure; KB: employment status, job, status of support during cure,

time of look after; Depression: employment status, perception of income level, support

during treatment was substantive. AB: age, proximity, job status, job, perception of

income level was meaningful. Hostility: education level, employment status, perception

of income level; FA: education level, employment status, job, perception of income

level was substantive. PD: education level, marital status, job; EM: age; KSE-T:

education level, employment status, job, perception of income level were observed

meaningful.

Conclusion: In this study which is investigated the relationship between

psychological problems and healthcare responsibility of the patient companion who

accompany for their lung cancer patient is determined that the relationship among

healthcare responsibility of patient companion, somatization, obsessive-compulsive

disorder, personal susceptibility, depression, anxiety disorder, hostility, phobic anxiety

and paranoid thoughts are substantive.

Key Words: Lung Cancer, Nurse, Patient Relative, Patient Cure Responsibility,

Psychological Problems.

VII

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

AB :Anksiyete Bozukluğu

DSM-V-TR : The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

EM : Ek Maddeler

FA : Fobik Anksiyete

KAD : Kişiler Arası Duyarlılık

KSE : Kısa Semptom Envanteri

KSE-T : Kısa Semptom Envanteri Puan Toplamı

OKB : Obsesif Kompulsif Bozukluk

PD : Paranoid Düşünceler

SPSS : Statistical Package for the Social Sciences

ZBYÖ : Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği

VIII

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo No Sayfa No:

Tablo 3.1. Kısa Semptom Envanteri (KSE)’nin Alt Boyutları ve Boyutlarda Yer Alan

Maddeler ...................................................................................................... 25

Tablo 4.1. Hastalara Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Dağılımı ...................... 27

Tablo 4.2.Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği

Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması ........................................................ 29

Tablo 4.3. Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Kısa Semptom Envanteri

ve Alt boyutları Puan Ortalaması ile Karşılaştırılması ................................ 30

Tablo 4.4. Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği ile Kısa Semptom Envanteri ve Alt Boyutlarının

Puan Ortalamalarının Arasındaki İlişki ....................................................... 35

1

1.GİRİŞ

Akciğer kanseri 20.yüzyılın başlarında nadir görülen bir rahatsızlıkken

günümüzde oldukça yaygın görülmekte ve yüksek oranda ölümlere sebep olmaktadır.

Hastalığa etki eden ajanlara maruz kalma ve etken sayısının her geçen gün artmasıyla en

sık görülen kanser türü olmuştur1.

Ölüm nedenleri sıralamasında kalp hastalıklarından sonra ikinci sırada yer alan

akciğer kanseri ölümlerin %28’ini oluşturmaktadır. Ülkemize ait istatistiksel verilere

göre, yılda 30.000- 40.000 arasında akciğer kanserine bağlı ölüm olduğu tahmin

edilmektedir1. Akciğer kanserinin görülme sıklığı yaşla birlikte artmakta olup en sık

görülme yaş aralığı 50-70’li yaşlardır2.

Tüm hastalıklar içerisinde kanserin özel bir yeri vardır. Kanser, olduğundan

daha büyük etkilere sahip olup, gerçekten daha korkutucu, tehlikeli ve baş edilemez

olduğu için diğer hastalıklardan daha büyük bir yük taşır. Kanser kronik bir hastalıktan

çok korku, çaresizlik, umutsuzluk, dayanılmaz ağrılar, pişmanlıklar terk edilme duygusu

ve ölüm korkusunu çağrıştırır3. Kanser; hastalar ve onlara bakım verenleri de etkileyen,

inişler ve çıkışlar gösteren, özel ihtiyaçları ve sorunları olan kronik bir hastalıktır4.

Bilinmeyen bir tehlikenin, ızdırap ve acının, suçluluk ve utanç duygusunun,

izolasyonun, kaos ve kaygının sembolüdür. Bu nedenle kanser, tıbbi-fiziksel bir hastalık

olmanın yanında, ruhsal ve psikososyal açıdan birçok sorunu da kapsayan bir olgudur5.

Hastalar kanser olduklarını öğrendiklerinde, ölüm, görünümün bozulacağı ve

yeti yitimi korkusu; terk edilme ve bağımsızlığın kaybı korkusu; ilişkilerin, işlevsel

rolün ve mali durumun bozulacağı korkusu; yadsıma, anksiyete, öfke ve suçluluk

duyguları gibi psikolojik tepkiler gösterirler6.

Kanser ile başa çıkabilme gücü birçok değişkenle ilgilidir. Hasta ile ilgili

özellikler (yaş, cinsiyet, eğitim, kişilik özellikleri), hastalığa ve sağaltımlara ilişkin

2

değişkenler (yeti yıkımı yapan belirtiler, kanser yerleşimi, prognoz, ağrı, yaşam

kalitesini ne oranda düşürdüğü, yaşam amaçlarını kariyer, evlilik, aile gibi) nasıl

etkilediği ve çevresel özellikler (sosyal destek ağı, duygusal alanda destekleyici olarak

algılanan bir kişinin varlığı, ekonomik olarak tedavileri karşılayabilme gücü) kanser ile

baş etmeyi etkiler7. Hastanın yaşadığı sorunlar arttıkça bakım verenler de zorlanabilir ve

psikolojik sorunlar yaşamaya başlayabilir.

Bakım; bakma işi, bir şeyin iyi gelişmesi, iyi bir durumda kalması için verilen

emek, emek verme biçimi, birinin beslenme, giyinme vb. gereksinimlerini üstlenme ve

sağlama işi olarak tanımlanmaktadır6. Bakım verme tek bir yardım çeşidi ile sınırlı

olmayıp, emosyonel destek, fiziksel ya da maddi destek vermeyi kapsamaktadır. Diğer

yardım çeşitleri ise sağlık bakımını ve aldığı bazı sosyal hizmetleri koordine etme, rutin

sağlık bakımı (ilaç alımı, tedavisi, izleme vb.), kişisel bakım (yıkanma, beslenme,

tuvalete gitme, giyinme vb) ulaşım, alış-veriş, küçük ev işlerini yapma, para yönetimi,

maddi yardım ve aynı evi paylaşmadır8.

Bakım verme, bakım veren bireyler açısından çok boyutlu olarak algılanan bir

deneyimdir. Bakım verme; büyük oranda samimiyet ve sevginin artması, bakım verme

deneyimi sayesinde anlam bulma, kişisel gelişim, yakın ilişkilerin gelişmesi, diğer

bireylerden sosyal destek alma, kendine saygı duyma, kişisel doyum sağlama gibi

olumlu özelliklerinin yanında pek çok güçlüğün de yaşanmasına yol açabilmektedir 8,9

.

Toplumlarda bakım vericileri ile yaşayan birçok kronik hastalıklı, bakıma ihtiyaç

duyan bireyler vardır. Aileye dayalı/ aile temelli uzun dönem bakım, bakım vericiler

için pahalı, sorumluluk ve rolleri değiştiren bir süreç olup bakım veren bireyler

psikolojik, sosyal, fiziksel olarak olumsuz etkilenebilmektedir10

.

Kanserli hastaya bakım verme zor ve yoğun bir süreç olduğu için bakım verenlerin

yaşamlarında değişikliklere neden olmakta, günlük düzenin bozulmasına sebep olur.

3

Bu nedenle aile üyelerinde rol kaybı ya da rol değişikliği olabilir, ailenin dengesi

bozulabilir. Gittikçe ağırlaşan bakım ve hastayı rahat ettirememe duygusu bakım

verenlerin yükünü daha da arttırmaktadır. Şahin ve ark11

ile Gültekin12

çalışma

sonuçlarında hastalık süresince aile bireylerinde anksiyete, depresyon, yorgunluk, rol

çatışması, sosyal izolasyonun daha sık görüldüğü ve bunlar sonucunda immün sistemin

bozulmasıyla fiziksel rahatsızlıkların da ortaya çıktığı vurgulanmıştır.4,11,12

.

Kanser hastasına bakım veren kişiler bakım yükünün artması ve hastalığın

prognozuna bağlı sorunlar yaşamaktadırlar. İlerlemiş akciğer kanserinde hastalar en sık

ağrı, nefes darlığı, öksürük, hemoptizi, iştahsızlık, kilo kaybı, kolay yorulma ve

halsizlik, uyku problemleri, sürekli endişe hali veya enerji azlığından şikâyet

etmektedirler12

. Kansere karşı hissedilen çaresizlik duygusu ve yaşanan kontrol kaybı,

hasta bakımı ve hastanın yaşadığı semptomlar karşısında yetersizlik hissi sonucunda

hasta yakınlarının benlik saygısı düşebilmekte ve depresyonun ortaya çıkması

kolaylaşabilmektedir10

. Zamanın ilerlemesi prognozun kötüleşmesi bakım verenlerde

stres, öfke, kaygı, depresyon, uykusuzluk gibi birçok psikolojik soruna sebep

olmaktadır6,13,14

.

Akciğer kanser hastası yakınlarının bakım yükünün arttığı durumlarda bireyler daha

fazla psikolojik sorun yaşamaktadır.

Bu araştırma akciğer kanseri olan hastaya bakım verenlerin bakım yükleri ve bakım

yükünü etkileyen faktörler ile yaşadıkları psikolojik sorunlar arasındaki ilişkiyi

belirlemek amacıyla planlanmıştır.

4

2. GENEL BİLGİLER

2.1. Akciğer Kanseri

Tüm hastalıklar içerisinde kanserin özel bir yeri vardır. Kanser, olduğundan

daha büyük etkilere sahip olup, korkutucu, tehlikeli ve baş edilemez olduğu için diğer

hastalıklardan daha büyük bir yük taşır. Kanser kronik bir hastalıktan çok korku,

çaresizlik, umutsuzluk, dayanılmaz ağrılar, pişmanlıklar terk edilme duygu ve ölüm

korkusunu çağrıştırır3,7,15

.

Akciğer kanseri 20. Yüzyılın başlarında nadir görülen bir rahatsızlıkken

günümüzde oldukça yaygın görülmekte ve yüksek oranda ölümlere sebep olmaktadır.

Hastalığa etki eden ajanlara maruz kalma ve etken sayısının her geçen gün artmasıyla en

sık görülen kanser türü olmuştur16,17

.

Akciğer kanseri hava yolu epitelyum hücrelerinin kontrolsüz hücresel

proliferasyon sonucu oluşan genetik değişikliğinin fenotipik yansımasıdır18

. Akciğerin

malign epitelyal tümörleri sıklıkla akciğer kanseri veya bronşial karsinom terimleri ile

eş anlamlıdır ve bu tümörlerin çoğu histogenetik olarak bronşial sistem içinde santral ve

daha küçük hava yollarının epiteryal veya nöroendokrin hücrelerinden (amin prekürsör

uptake ve dekarboksilasyon sistem hücreleri), %10’undan daha azı da bronkoalveoler

alandan kaynaklanmaktadır19

.

Ölüm nedenleri sıralamasında kalp hastalıklarından sonra ikinci sırada gelen

akciğer kanseri ölümlerin %28 ini oluşturmaktadır. Akciğer kanserinin görülme sıklığı

yaşla birlikte artmakta olup en sık görülme yaş aralığı 50-70’li yaşlardır. Ölüm oranı

erkeklerde ilk yıllarda daha fazla görülse de son yıllarda bayanlarda da ölüm oranı

artmıştır2,20

.

5

Akciğer kanseri günümüzde en sık görülen kanser türüdür ve hem gelişmiş hem

de gelişmekte olan ülkelerde kanser nedeniyle meydana gelen ölümlerin başında

gelmektedir21,22

. Tüm dünyada yeni kanser olgularının %12,4’ünden ve kanser

ölümlerinin %17,6’sından akciğer kanseri sorumludur ve her yıl yaklaşık 1 milyon

insan bu hastalık nedeniyle ölmektedir23

.

ABD' de gerek erkeklerde, gerekse kadınlarda kansere bağlı ölümler içinde ilk

sırayı akciğer kanseri almaktadır. Kanserden ölümlerin erkeklerde % 34'ü, kadınlarda

% 21'i akciğer kanseri nedeniyledir24

.

2.1.1. Epidemiyoloji

Ülkemizde erkeklerde görülen kanserler arasında ilk sırada akciğer kanseri yer

almaktadır. Kadınlarda ise meme, ürogenital ve sindirim sistemi kanserlerinden sonra 4.

sırada yer almaktadır. Ancak cinsiyete bakılmaksızın, tüm kanserler dikkate alındığında

ilk sırayı akciğer kanseri almaktadır. Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Dairesi raporuna

göre Türkiye genelinde akciğer kanseri insidansı 5,9/ 100.000 iken bu insidans ABD' de

erkeklerde 83/ 100.000, kadınlarda ise 38/100.000'dir25

.

Ülkemizde Sağlık Bakanlığının tüm sağlık kuruluşlarında tanı alan kanser

olgularının kaydedildiği pasif kanser kayıt sistemi verilerine göre akciğer kanseri

insidansı 11,5/100.0-00'dir25

. Dünya verileri cinsiyet ayrımı yapılmaksızın

değerlendirildiğinde, akciğer kanserinin yılda % 0,5 oranında arttığını bildirmektedir26

.

Akciğer kanseri önlenebilir bir hastalıktır. 1950 yılına kadar yapılan olgu-

kontrol bazlı epidemiyolojik araştırmalar sigaranın akciğer kanseri ile kuvvetli ilişkisi

olduğunu göstermiştir. Sigaranın akciğer kanseri sebebi olduğu yönünde ilk bulgular

1962 yılında yayınlanmıştır27

.

Kemoterapi ve radyoterapinin getirdiği olanaklar sayesinde, kanser hastalarının

yaşam süreleri uzatılmakta ve her yönü ile hastaların yaşam kalitesini arttırıcı yöntemler

6

araştırılmaktadır27

. Cerrahi, akciğer kanseri tedavisinde en değerli tedavi yöntemi olarak

yerini hala korumaktadır. Ancak, akciğer kanserli olguların çoğu ileri evrelerde, yani

cerrahi şansını kaybetmiş olarak hekime başvurmaktadırlar. Ayrıca, tanı tedavi

aşamasında da zaman kaybı söz konusudur. Bu durum hastanın yaşam süresini

doğrudan ve olumsuz yönde etkilemektedir28

.

2.1.2. Etiyolojisi

Akciğer kanseri gelişiminde etkili olduğu belirtilen yaş, ırk, cinsiyet, meslek,

hava kirliliği, radyasyon, geçirilmiş akciğer hastalığı sekeli, diyet, viral enfeksiyonlar,

genetik ve immünolojik faktörlerin tümü % 6 oranında etkilidir29

. Akciğer kanseri

gelişiminden % 94 oranında ise sigara sorumludur.

2.1.2.1. Sigara

Sigara içenlerde akciğer kanseri riski içmeyenlerden 24-36 kat daha fazladır.

Pasif sigara içiminde risk % 3,5'tur. Sigaraya başlama yaşı, sigara içme süresi, içilen

sigara sayısı ile tütün ve sigara tipi (filtreli, filtresiz, puro, düşük tar ve nikotin içeriği

vb.) akciğer kanseri gelişme riskini etkiler30

. Gelişmiş ülkelerde sigara içimi prevalansı

kadınlarda % 20-40, erkeklerde % 30-40 iken gelişmekte olan ülkelerde bu oranlar

sırasıyla % 2-10 ve % 40-60'tır. Türkiye'de ise sigara içme prevalansı kadınlarda % 24,

erkeklerde % 63'tür31

. Akciğer kanseri gelişimi, büyük oranda sigaraya maruz kalma

süresi ile de ilişkilidir. 45 yıl sigara içen bir kişide, akciğer kanseri insidansı % 0,5 iken,

15 yıl sigara içen bir kişide bu oran 1/100.000 civarındadır32

. Önemli bir konu da,

sigarayı bırakanlarda ne kadar süre sonra bronş kanseri gelişme riskinin azaldığı veya

ortadan kalktığıdır. Bu açıdan yapılan çalışmalarda, sigaranın bırakılmasını takiben 2-15

yıl arasında progresif olarak malignensi gelişme riski azalmakta, 15 yıl sonra hiç

içmeyenlerle yakın bir düzeye gelebilmektedir. Örneğin, 45 yıl sigara içen bir kişide

7

akciğer kanseri gelişme insidansı, bıraktıktan 15 yıl sonra %0,5' den % 0,1 düzeyine

düşmektedir32

.

Toplumumuzun büyük kısmını kapsayan yüksek sigara tüketimi göz önüne

alındığında, gerekli önlemler alınmazsa yakın gelecekte bir akciğer kanseri epidemisi ile

karşı karşıya olduğumuz söylenebilir31

.

2.1.2.2. Genetik Faktörler

Akciğer kanseri genetik bir hastalık değildir. Genetik faktörler karsinogeneziste

önemli rol oynamaktadır. Bu etki doğrudan doğuştan var olan kanser taşıyıcı genler ile

ya da dolaylı olarak çevresel etkenlere maruz kama sonucu gelişen genetik değişiklikler

ile de olabilir31

. Kalıtsal faktörler de akciğer kanseri gelişiminde araştırılmış ve birinci

derece akrabalarında kanser olanlarda akciğer kanseri riski 2.4 kat arttığı bulunmuştur33

.

Eğer birinci dereceden akraba <60 yaş iken tanı aldıysa o zaman bu risk 5 kat

artmaktadır. Aile öyküsünde akciğer kanseri bulunan kadınlarda risk 5-7 kat

artmaktadır. Aile öyküsünde akciğer kanseri bulunmasının yanında sigara içme öyküsü

de varsa risk 30 kat artmakta, aile öyküsü olmaksızın sadece sigara öyküsü varsa risk 15

kata kadar artmaktadır34

.

2.1.2.3. Çevre Kirliliği

İç ve dış ortam hava kirliliği, çevresel sigara maruziyeti, dizel yakıtların atıkları

ile petro-kimyasal atıklar akciğer kanseri gelişiminde rol oynayan en önemli çevresel

faktörlerdir35,36

.

Şehirlerde ısınma yakıtlarından çıkan dumanlar, sanayi ve egzoz dumanları

başlıca havayı kirleten etkenlerdir. Bu maddelerin karsinojenik özellik içerdiği deneysel

çalışmalarda gösterilmiştir. Hava kirliliğinin akciğer kanseri gelişimindeki rolü

hakkındaki bilgilerimiz sınırlı olmakla birlikte akciğer kanserine bağlı ölüm oranı

şehirde yaşayanlarda kırsal alanda yaşayanların iki katıdır32

. Doğada bulunan radonun

8

son yıllarda akciğer kanserine yol açabileceğine dair bulgular mevcuttur. Radon doğada

bulunan uranyumun bozunma ürünlerinden biridir. Üzerinde bulunduğu topraktaki

radon miktarı yüksek olan evlerde de radon yüksek miktarda bulunabilir. Yer ve

duvarlardaki çatlaklardan, borulardan, elektrik tesisatı ve diğer girişlerden girer.

Akciğer kanseri riskini 2 kat artırdığı ve ABD’ deki akciğer kanseri olgularının

%6’sının sebebi olduğu bulunmuştur33

.

2.1.2.4. Mesleki Faktörler

Bazı iş kollarında çalışanlarda akciğer kanserine sık rastlandığı bilinmektedir.

Mesleki maruziyette en önemli madde asbesttir. Amfibol tipi daha büyük risk taşır.

Maruziyet yoğunluğu ve süresi de önemlidir. 20 yıl maruziyetten sonra risk artmaktadır.

Türkiye’deki hastalarda %1 oranında çevresel asbest maruziyeti saptanmıştır33

. Sigara

içen asbest işçilerinde akciğer kanseri riski 100 kat daha fazladır. Bunun yanı sıra

çevresel olarak lifsel yapılı minerallere maruz kalmak da akciğer kanseri riskini

arttırmaktadır37

. Diğer mesleki karsinojenler ise

38:

-Arsenik

-Aluminyum

-Bis-klorometil eter

-Krom

-Hidrokarbonlar (polisiklik aromatik hidrokarbonlar)

-Mustard gazı

-Nikel

-Radyasyon

-Radon

-Vinil klorid’ dir.

9

2.1.2.5. Diyet

Diyet, akciğer kanseri gelişiminde rol oynayan diğer bir faktördür. Akciğer

kanserinde % 5 oranında etkili olduğu ileri sürülmektedir. Beslenme diyetindeki

eksiklikler akciğer kanseri gelişiminde etkili olabilir. Vitamin A ve beta karotenden

fakir beslenmenin akciğer kanseri riskini artırdığı gösterilmiştir. Beta karoten, A

vitamininin öncülüdür ve turunçgiller, yeşil sebzeler ile balıkta bulunur. Ayrıca yüksek

yağlı diyetle beslenen sigara içicilerde kanser riski daha yüksektir. Sarı-yeşil sebze ve

meyvelerin yeterli alımı riski azaltır33

. E vitamini, selenyum ve çay (özellikle yeşil

çay) tüketimi koruyucu etki gösterir29

.

2.1.2.6. Geçirilmiş Akciğer Hastalıları

Akciğerde skar gelişimine yol açabilen tüberküloz, interstisyel akciğer hastalığı,

bronşektazi, pnömoni ve abse gibi hastalıklar akciğer kanseri gelişme riskini arttırırlar.

Tüberküloza bağlı skar mevcudiyeti riski 8 kat artırmaktadır33

. Kronik obstrüktif

akciğer hastalığı (KOAH) varlığında da bu risk yükselmektedir38

. Sekelsiz olarak

iyileşen akciğer enfeksiyonlarının akciğer kanserinde bir rolü görülmemiştir39

.

2.1.3 Akciğer Kanseri Belirti ve Bulgular

Akciğer kanserli hastaların %90’ından fazlası yakınmalarla kliniklere

başvurmuştur. Bir çalışmada akciğer kanserli hastaların sadece %5’inin asepmtomatik

olduğu, %27’sinin primer tümör ile ilişkili yakınmalarla, %27’sinin iştahsızlık ve kilo

kaybı gibi nonspesifik sistemik yakınmalarla ve %32’sinin ise metastaz düşündüren

yakınmalarla tanılanıp raporlanmıştır40

.

Akciğer kanserinde; yorgunluk en sık rastlanılan şikayetken, azalmış fiziksel kapasite,

öksürük, nefes darlığı, azalmış iştah, kilo kaybı gibi durumlar hastalığın seyri boyunca

çoğu hastalarda izlenmiştir41

.

10

Akciğer kanserli hastalarda görülen yakınmalar ve bulgular 4 başlık altında

toplanmaktadır37

.

2.1.3.1. Primer Tümör ile İlişkili Yakınma ve Belirtiler: Primer tümöre ilişkin

en sık görülen yakınmalar öksürük, nefes darlığı ve hemoptizidir. Tümör hastalarda

hava yolu obstrüksiyonuna yol açarak stridor, lokalize ronküs, atelektazi, pnömoni, abse

gibi bulgulara neden olabilir. Kuru öksürük (%70), hemoptizi (%40), dispne (%40),

wheezing veya stridor (%20), göğüs ağrısı (%50) sıklıkla görülmektedir37,38,40

.

2.1.3.2.Toraks İçi Ekstrapulmoner Yayılımlara Bağlı Belirtiler: Akciğer

kanserinin intratorasik yayılımı direkt uzanıma ve lenfatik yayılıma bağlı olarak oluşur.

Bu yayılım sonucu sinirler, göğüs duvarı ve plevra, vasküler yapılar ve toraks içi

organlar tutulur37,38,40

.

Sinir tutulumu sonucu ses kısıklığı, diyafragma paralizisi, Horner sendromu,

kolda güçsüzlük, göğüs duvarı ve plevra tutulumu sonucu göğüs ağrısı, plörezi ve buna

bağlı nefes darlığı, vasküler yapıların tutulumu sonucu vena kava superior sendromu,

kalp tamponadı ve özefagus tutulumu sonucu disfaji gibi yakınmalar ve bulgular

meydana gelebilir41

.

2.1.3.3. Toraks Dışı Sistemik Metastazlarla İlgili Belirtiler: Akciğer kanserli

hastaların yaklaşık 1/3’ü başvuru sırasında toraks dışı yayılıma bağlı yakınma ve

bulgulara sahiptir38

. Uzak metastazların en sık olduğu bölgeler kemikler, karaciğer,

beyin, böbreküstü bezleri, deri ve lenf bezleridir. Lokalize kemik ağrısı, serum kalsiyum

ve alkalen fosfataz yüksekliği kemik metastazını düşündüren bulgulardır. Böbreküstü

metastazı düşündürecek spesifik bir yakınma veya bulgu yoktur. Serum transaminaz

düzeylerinde yükseklik durumunda karaciğer metastazı düşünülmelidir. Baş ağrısı,

bulantı-kusma, kişilik değişiklikleri, fokal nörolojik bulgular, denge kusuru, konfüzyon

11

beyin metastazlı hastalarda saptanan yakınmalardır. Kilo kaybı ve anemi gibi bulgular

uzak organ metastazı düşündürecek diğer bulgulardır42

.

2.1.3.4. Paraneoplastik sendromlar: Tümör veya tümörün metastazları ile

doğrudan ilgili olmayan, fakat patogenezi açısından tümörün varlığına bağlı olan ve

tümörün alınmasından sonra gerileyebilen belirtilerdir37

. Akciğer kanseri ile ilişkili

paraneoplastik sendromlar; endokrin (hiperkalsemi, uygunsuz antidiüretik hormon

salınımı, Cushing sendromu vb.), nörolojik (Lambert-Eaton sendromu, ensefalomyelit,

nöropati), metabolik (hipoürisemi, hiperamilazemi), renal (glomerülonefrit, nefrotik

sendrom), hematolojik (trombositoz, lökositoz, eozinofili), iskelet (hipertrofik

osteoartropati, çomak parmak), kollajen-vasküler (dermatomyozit, vaskülit, sistemik

lupus eritamatozis, polimiyozit), cilt (Sweet sendromu, Bazex sendromu, hipertrikoz,

eritrodermi), koagülopati (dissemine intravasküler koagülasyon, tromboflebit), diğer

(ateş, kaşeksi) olarak gruplandırılabilir19

.

2.1.4. Tanı yöntemleri

Akciğer kanserinde radyolojik görüntülemenin amaçları, tümör tanısının

konulması ve tümörün evrelendirilmesidir. Tanılamada önce düz akciğer grafisi çekilir.

Yeni ortaya çıkan veya büyüme eğilimi gösteren pulmoner nodül, hiler genişleme, lokal

veya diffüz nodüler infiltratif lezyonlar, düzelmeyen pnömoni görüntüsü, lineer veya

lokalize atelektazi, abse kaviteleri düz akciğer grafisinde ortaya çıkabilecek başlıca

bulgularıdır. Akciğer grafisinde görülemeyen küçük nodülleri belirlemek için ve

metastaz şüphesi duyulan durumlarda Toraks Bilgisayarlı tomografisi, Manyetik

rezonans, kemik ve abdominal taramalar ile pozitron emission tomogrofi’den

yaralanılır42,43

.

Balgamın sitolojik incelemesi akciğer kanserinde nadir olarak kullanılsa da

akciğer kanseri tanısına yönelik duyarlılığı, lezyonun niteliği ve yerine göre değişmek

12

üzere % 20-77 arasındadır. Santral, alt lob yerleşimli ve büyük çaplı tümörlerde tanı

oranı daha yüksektir40

.

Fiberoptik Bronkoskopi akciğer kanseri tanısında altın standart yöntemdir.

Özellikle proksimal ve endobronşiyal lezyonlarda daha yüksek olmak üzere %50-85

arasında patolojik tanının elde edilmesini sağlar. Sitolojik veya histolojik materyal elde

etmek için, bronş lavajı, fırçalama, biyopsi, transbronşiyal iğne aspirasyonu gibi

yöntemler ayrı ayrı veya birlikte kullanılır. Okült ve erken lezyonlarda, konvansiyonel

bronkoskopi ancak olguların 1/3’ ünde tanıya ulaştırırken, floresan bronkoskopi

yöntemiyle %80' den fazla olguya tanı konulabilmektedir44

.

Transtorasik ince iğne aspirasyonuysa periferik akciğer lezyonlarında tümörün çapına

bağlı olarak %90'a varan oranlarda tanı koydurucu bir girişimdir. Bilgisayarlı tomografi

eşliğinde yapılması, tanı oranını artırmakta, komplikasyon oranını düşürmektedir. Buna

karşın önemli sakıncalarından birisi % 10 civarında yan etki olarak pnömotoraks

gelişimi ve bir diğeri ise, tümör nekrozu ve çevresel inflamasyona bağlı olarak % 30

civarında yanlış negatif sonuç veren bir yöntem olmasıdır42,43

.

2.1.5. Akciğer kanserinde tedavi

Akciğer kanseri tüm dünyada kanser ölümlerinin başında gelmektedir ve 5 yıllık

sağ-kalım oranı %15 'tir. Akciğer kanserlerinin büyük kısmının geç evrelerde teşhis

edilmesi ve tedavi sonucunun yetersiz olması sağ-kalım oranını düşürmektedir. Akciğer

kanserinin tanıyı takiben uygun bir şekilde evrelendirilmesi, tedavi yönteminin

seçilmesi ve prognoz açısından önemlidir. Evreleme ile erken ve geç kalmış olguları

birbirinden daha iyi ayırma imkanı ortaya çıkmış ve etkin tedavi yönteminin

belirlenmesine imkan sağlamıştır37,44

.

Akciğer kanserlerinde tedavi yöntemi kanserin evresi, histolojik tipi ve

hastaların durumlarına göre biçimlendirilmektedir37,41

.

13

Tedavinin sınıflandırılması şu şekildedir:

-Cerrahi Tedavi

-Kemoterapi

-Radyoterapi

-Fotodinamik Tedavi

-İmmünoterapi

2.2. Bakım Yükü

Bakım verme; bakım sunma faaliyetlerini ve sorumluluklarını üstlenme

sürecidir.5

Bakım veren “hastalığı, sakatlığı ya da sadece yaşlılığı nedeniyle kendine

bakamayan bireylere ücretsiz olarak yardım eden ya da yardımı düzenleyen kişiler”

olarak tanımlanmaktadır. Bakım ise, “bakım veren kişinin yaptığı tüm uygulamalar”

olarak tanımlanmaktadır. Bu yardım ev işlerini düzenleme, ekonomik, kişisel ya da tıbbi

yardım olabilir45

. Bakım verme formal ve informal olmak üzere iki başlık olarak

gruplandırılmaktadır. Formal bakım verme; evde ya da kurumda sağlık bakımı ve

kişisel bakım hizmetlerini sunan meslek grupları tarafından verilen bakımdır. Evde

formal bakım sağlayanlar daha çok hemşire, terapistler, sosyal hizmet uzmanı,

diyetisyen ve evde bakım yardımcılarıdır. İnformal ya da uzmanlık gerektirmeyen

bakım verme; bakım verenin bir yakınının yardım etme rolünü üstlenmesidir. İnformal

bakım verenler ücret almayan, evde bakım sağlayan aile üyeleri veya arkadaşlardır8.

Bakım verme sürecinin bakım veren kişiler üzerindeki olumsuz etkilerini ortaya

koymaya çalışan araştırmacılar “yük” kavramını tanımlamıştır46

. Bakım verenlerin yükü

kavramı, ilk kez 1963 yılında Grad ve Saisbury45,46

tarafından ortaya atılmıştır. Bakım

verme esnasında bakım verende oluşan bedensel ve duygusal etkiler “yük” olarak

tanımlanan durumun ortaya çıkmasına neden olmaktadır46

. Bakım verenlerin yükü, bir

başkasının bakımına gereksinim duyan, yetersizliği olan bireye bakım verenlerin

14

yaşadığı fiziksel, psikolojik, duyusal, sosyal ve ekonomik sorunlar olarak

tanımlanabilir45

. Bakım verme yükünün nesnel ve öznel yük olarak iki boyutunun

olduğu belirtilmiştir. Bir taraftan ev halkında ve bakım verenin yaşamının çeşitli

yönlerindeki değişiklikleri veya aksaklıkların boyutunu içine alan nesnel yük, diğer

taraftan bakım verenin bakım sunma yaşantısına yönelik davranışını veya duygusal

reaksiyonunu içeren öznel yük4.

Nesnel yük; ev halkının ve bakım verenin yaşamının çeşitli yönlerindeki

değişiklikleri veya aksaklıkları içine almaktadır. Nesnel yük ailenin yaşantısında

hastanın hastalığının, aktivite kısıtlılıklarının, yardım ve görev tiplerinde harcanan

zamanın ve sarf edilen finansal kaynakların sebep olduğu aksaklıklarla ilgilidir. Bakım

verme işinin bakım vericinin yaşamına etkisi çok yaygın ve zarar verici boyutta

olmaktadır. Bakım verme işinin oluşturduğu gereksinimler, kişinin diğer rolleri ile

bakım rolleri arasında bir çatışma oluşturmaktadır. Bunlar, aile ilişkileri, aile rutinleri,

eğlence, çalışma, sosyal aktiviteler, sosyal ilişkilerde değişimler kadar hastalığın

ekonomik etkilerini de içermektedir. Rollerdeki bu değişimler hastalığın nesnel yükü

olarak görülmektedir47

.

Öznel yük; bakım verenin bakım sunma yaşantısına yönelik davranışını veya

duygusal tepkileri içerir. Öznel yük duygusal durum, fiziksel durum, finansal ve çalışma

ortamları gibi alanlarda aile bireyinin yaşadığı hissedilen gerginliğin miktarıyla ilgilidir.

Öznel yük sıralanan nesnel yükle uğraşırken yaşadığı sıkıntılar olarak

tanımlanmaktadır. Bazı araştırmacılar öznel yükü, bakım vericinin içinde bulunduğu

durum nedeniyle duygularında ortaya çıkan değişiklikler, bu duruma karşı tutumlar ve

duygusal tepkileri olarak tanımlamışlardır. Genellikle hissedilen bu duygular keder,

sıkıntı, utanma, suçluk duygusu gibi duygusal yanıtlardır48,49

.

15

2.2.1. Bakım Verenin Yükünü Etkileyen Faktörler

Bakımın yükü ya da daha geniş bir deyimle bakım işinin ortaya çıkardığı

olumsuz etkiler kişilerden kişilere farklılık gösterdiği gibi toplumlarda da farklılık

göstermektedir48

. Bakım verenin yükünü etkileyen faktörler bakım verene ait faktörler

ve hastaya ait faktörler olarak ikiye ayrılmaktadır4.

2.2.1.1. Bakım verene ait faktörler:

Bakım verenin yaşı, cinsiyeti, ırkı, hasta ile yakınlık derecesi, bakımda gönüllü

olup olmadığı, motivasyon durumu, öz etkililik derecesi, eğitim durumu, hastalığının

olup olmaması, sosyal destek durumu, baş etme yetenekleri, inançları, bilgi düzeyleri,

ekonomik durumu, yaşadığı toplumun kültürel özellikleri, fiziksel ve psikolojik sağlık

durumu olarak sınıflandırılabilir. Bakım verene ait faktörler bakım verenlerin yüklerinin

belirlenmesinde önemli bir ölçü olmakla birlikte, hastanın hastalığının gidişinde de

önemli belirleyici olmaktadır45

.

2.2.1.2. Hastalara ait faktörler:

Araştırmalar sonucu elde edilen bilgilere göre bakım veren yükünü etkileyen

hastalara ait özellikler; bilişsel yetersizlikler (unutkanlığın boyutları ve yüksek kortikal

fonksiyonlar), fonksiyonel yetersizlikler (enstrumental günlük yaşam aktiviteleri ve

günlük yaşam aktivitelerini yapamama), davranışsal ve psikiyatrik yetersizliklerdir50

.

2.2.2. Kanserin Birey ve Aileye Etkileri

Kanser hastalarına bakım sunma görevleri zamanla artış gösteren bir gruptur;

bunun sonucu olarak aile bireylerinin yaşadıkları sorunlar hastalık ilerledikçe artar.

Hastanede kalış süresi azaldıkça kanser hastalarının aileleri bakım sunma rolünü daha

sık üstlenirler ve dolayısıyla kanser bir aile yaşantısı haline gelir51

. Kanserli hastaların

evde bakımı düşük sağlık bakım masraflarıyla gerçekleştirilebilir, fakat aile bireylerinin

kişisel duygusal, sosyal, fiziksel ve finansal durumlarına maliyeti daha yüksek olabilir.

16

Hastalığın fiziksel ve psikolojik komplikasyonları ve yoğun tedavi rejimleri şiddetlidir,

hastalar ve onların aile bakıcıları için uzun stres kaynaklarıdır11

. Kanserin birey ve aile

üzerinde yarattığı değişiklikler zaman içinde giderek artmakta, artan bu olumsuzluklar

başta hasta bireyin yaşam şeklini ve beklentilerini olmak üzere tüm aileyi kötü yönde

etkilemektedir48

. Kanserden etkilenen aile bireylerinin nasıl tepki verdiği kanserin

özelliklerine göre değil, aile bireylerinin algılamasına göre değişir. Hastanın bakımı

konusunda bakım verenlerin yükü pek çok farklı boyutta ortaya çıkabilir52

. Given ve

arkadaşları, kanserli hastaya bakım verenlerin bakım yükünü tanımlamışlardır. Buna

göre bakım verenlerin kendilerine zaman ayırma, sosyal rolleri, fiziksel ve duygusal

durumları, ekonomik imkanları ve bakma zorunlulukları gibi bir çok rolün bakım

verenlerin dengelerinin bozulmasına neden olacak reaksiyonlarla sonuçlanabileceği

belirtilmiştir49

.

2.3. Psikolojik Sorunlar

Değişen toplumsal yapıda, genişleyen çeşitlilikler ve seçme baskısı, karar alma

bunalımları, değişime ayak uydurma bakısı, çevresel uyum sağlama ve bireyin

yeterliliğini aşan durumlarla karşılaşması bireyde yetersizlik hissine yol açmakta bunun

sonucunda psikolojik rahatsızlıklar görülmektedir. Psikolojik sorunların gelişmiş ve

gelişmekte olan ülkelerde her sosyoekonomik düzeyde, her ırkta ve her kültürel grupta

görüldüğü bilinmektedir57

. Bireylerin yaşadıkları sorunlar birkaç başlık altında

incelenmektedir. Bu bölümde bu başlıklardan olan anksiyete, depresyon, kişiler arası

duyarlılık, somatizasyon, hostilite(öfke-düşmanlık), obsesif kompulsif semptomlar,

fobik anksiyete, paranoid düşünceler ve psikotizime değinilecektir.

2.3.1. Anksiyete

Anksiyete; beklenmeyen, tahmin edilemeyen ve bireyi tehdit eden olay veya

durumlar karsısında bireyin verdiği bilişsel, duygusal, fizyolojik ve davranışsal

17

tepkilerdir58

. Anksiyete bir ruh sağlığı sorunu olmasının yanı sıra yeni ve denenmemiş

durumlarla yüzleşme yoluyla bireylerin alışmasını ve duygularının normalleşmesini

sağlayan bir çevreye uyum sağlama işlevidir59

.

Anksiyete pek çok psikolojik

bozukluğun temel boyutunu oluşturur. Normal insanlar günlük yaşamlarında sık sık

“anksiyete” duygusunu yaşarlar ve bir süre sonra bu durum geçer. Ancak uzun süreli ve

yoğun olarak anksiyete yaşayan kişiler anksiyete bozukluğu ile karşı karşıya olabilir60

.

2.3.2. Depresyon

Depresyon sözcüğü, aşağı doğru bastırmak, çekmek, bitkin, gamlı, kederli,

cesaretini kırmak, donuklaştırmak ve durgunlaştırmak anlamına gelen, Latince kökenli

‘depressus’ kelimesinden üretilmiştir61

. Türkçede depresyon; neşesizlik, mutsuzluk,

yalnızlık, kendini suçlamaya bağlı olumsuz benlik algısı, kendine güvensizlik,

değersizlik duygusu, yaşama karşı ilgisizlik, sosyal yasamdan çekilme, iştahsızlık,

uykusuzluk, cinsel istekte azalma, ölüm ve intihar düşünceleri ile ortaya çıkan

çökkünlük hali olarak ifade edilmektedir62

. Depresyon toplum sağlığı açısından en sık

görülen psikolojik sorundur. Depresyona yaşam boyu yakalanma riski, çalışmalar

sonucuna göre; erkeklerde %8-12, kadınlarda %20-26 arasında bulunmuştur61

.

2.3.3. Kişiler Arası Duyarlılık

Kişilerarası duyarlılık, kişilerarası ilişkilerde duyarlılığa sahip bireylerde

kolaylıkla incinme ve kırılma, diğerleri tarafından önemsenip değer verilmediğine ve

buna paralel kötü davranıldığına inanma, kendini diğerlerinden daha aşağı görme,

diğerlerinin yanında iken yanlış bir şeyler yapmamaya özen gösterme gibi yaşantılara

neden olarak kişilerarası ilişkilerde problemler yaşanmasına (ilişkinin bozulması dahil)

yol açan bir durumdur63

. Kişilerarası duyarlılık; bir kişisel yetersizlik duygusu, sık sık

diğerlerinin davranışlarını yanlış yorumlama ve kişilerarası kaçınma, güvenli olmayan

18

davranış gibi diğerleri ile bir arada olunan ortamlarda huzursuzluk yaşanması ile

şekillenmektedir64

.

2.3.4. Somatizasyon

Somatizasyon ya da Türkçe ifade ile ‘bedenselleştirme’ psikolojik sıkıntının

bedensel belirtilerle kendini göstermesidir65

. Tüm fiziksel rahatsızlıklar bir dereceye

kadar psikolojik sıkıntılardan kaynaklanmaktadır. Stres, kaygı ve çeşitli duygusal

uyarılmalar bedenin kimyasını, organların işleyişini ve bağışıklık sistemini

etkilemektedir. DSM-V-TR (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Disorders- V) somatizasyonu somatoform bozukluklar altında vermiştir.Somatoform

bozukluklar; konversiyon bozukluğu, ağrı bozukluğu, hipokondriazis ve vücut

dismorfik bozukluğunu da içine alan; temelde nedeni açıklanamayan bedensel belirtiler

ve somatik yakınmalarla tanılanan bir gruptur. Somatizasyon bir bozukluk olduğu kadar

bir rahatsızlığın seyrinde ortaya çıkan belirtiler olarak da tanımlanabilir66

.

2.3.5. Hostilite

Hostilite; öfke ve düşmanlık duyguları, saldırganlık olarak tanımlanmaktadır67

.

Hostiliteden bahsetmek için bu üç kavramdan söz etmek gerekir. Düşmanlık

karşısındakine zarar verme, intikam alma isteği ile yaşanan olumsuz bir duygudur.

Engellenme, saldırıya uğrama, tehdit edilme gibi durumlarda ise yaşanan duygu

öfkedir68

. Öfke ve düşmanlık duyguları bireyi karşısındakine zarar vermeyi veya

kendini korumayı hedefleyen her türlü saldırgan davranışa yönlendirebilir.67,69

Saldırganlık, öfkenin kontrolsüz bir biçimde ortaya çıkarılması iken düşmanlık

duyguları öfkenin kronikleşmiş hali olarak da betimlenebilir69

.

2.3.6. Obsesif Kompulsif Bozukluk

Obsesif kompulsif bozukluk, obsesyonların ve / ve ya kompulsiyonların

tabloya hakim olduğu psikiyatrik bir bozukluktur69

. Obsesyon, kişinin aşırı ya da

19

anlamsız olduğunu bildiği ancak istemli çabası ile engelleyemediği, rahatsız edici,

sıkıntı yaratan, yineleyici düşünce, dürtü ya da tasarımlardır. Kompulsiyon ise

obsesyonla aynı özellikleri gösteren yineleyici davranışlar ya da zihinsel eylemlerdir.

Erişkin hastalar tarafından en sık tanımlanan obsesyonlar görülme sıklıklarına göre şu

şekilde sıralanmaktadır: kirlenme (%37.8), kuşku (%23.6), simetri (%10), bedensel ve

fiziksel belirtilerle ilgili aşırı uğraş ile ilgili obsesyonlar (%7.2); dini ve mistik uğraşılar

(% 5.9) ve cinsel içerikli rahatsız edici düşünceler (eşcinsellik, pedofili gibi) (%5.5)

70,71. En sık rastlanan kompulsiyonlar ise sıklık sırasına göre: kontrol (%28.8),

temizlenme (%26.5), tekrarlayıcı davranışlar (%11.1), örtülü (covert) kompulsiyonlar

(%10.9), düzeltme-düzenleme (%5.9) olarak sıralanabilir72

.

2.3.7. Fobik Anksiyete

Fobi terimi Yunanca korku anlamına gelen “Phobos” sözcüğünden türetilmiştir.

Belirli nesne ve durum karşısında veya belirli eylem (örneğin yemek yeme sırasında

yutma eylemi) sırasında hissedilen mantıksız, dirençli, aşırı korkunun hakim olduğu bir

tablo olarak tanımlanabilir. Fobik Anksiyeteyi oluşturan iki bileşenden biri korku iken

diğeri kaçınma davranışıdır. Hastalar özgül uyaranlardan kaçınma davranışı sergilerler.

Fobi, yoğun anksiyetenin tüm belirtilerini sergilenmesine sebep olduğu gibi panik

ataklara da neden olabilir69,71

.

2.3.8.Paranoid Düşünceler

Paranoid düşüncelere sahip kişilerin temel özelliği, başkalarının davranışlarını

kötü niyetli olarak yorumlayıp, sürekli bir güvensizlik ve kuşkuculuk içinde olmalarıdır.

Prevalansının; genel toplumda %0,5-2,5 arasında, yataklı psikiyatri kurumlarında % 10-

30 arasında ve ayaktan psikiyatrik tedavi kurumlarında %2-10 arasında olduğu

bildirilmiştir72

.

Olası bir sömürülmeye karşı kızgınlık, algılanan bazı tehlikeler

karşısında sürekli bir anksiyete durumu söz konusudur. "İnsanlar eninde sonunda beni

20

inciteceklerdir." "İnsanlara güvenilmez. Beni her zaman sömüreceklerdir." ,"İnsanlar

beni rahatsız etmeye kızdırmaya çalışacaklardır." ,"Onlara öfkelenme, sana yaptıklarını

yap.", "Bana yönelik herhangi bir aşağılama, ne kadar hafif olursa olsun,

cezalandırılmalıdır.", "Uzlaşma yapmak teslim olmaktır.", gibi düşünceler Paranoid

düşüncelere örnek verilebilir.

2.3.9.Psikotizm

Psikotizm; gerçeği değerlendirmede ileri derecede bozulma, yeni bir gerçeğin

oluşması, belli bir zamanda veya bir akıl hastalığının seyri esnasında algılamalar ve

düşüncelerin doğruluğunun yanlış değerlendirilip aksine kanıtlar karşısında bile dış

dünyaya ilişkin yanlış yorumların, yargıların sergilemesi durumudur.

Psikoz hastalarında hastalığı kabullenmeme, içgörü kaybı, gerçeği değerlendirmenin

bozulması, şuur, idrak ve algılama bozuklukları görülen başlıca belirtilerdir. Belirtiler

sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulmalara yol açar ve kişilerin tıbbi yardım aramasına

neden olur72

. Psikotik belirtiler genellikle, bireylerin sosyal yaşama daha etkin olarak

katılacağı geç ergenlik ve erken erişkinlik yaş dönemlerinde (genellikle 15 yaş

sonrasında) ortaya çıkmaktadır. Belirtiler kişisel ve toplumsal birçok sorumluluğun

aksamasına ya da yerine getirilememesine yol açmaktadır. Bu durum da kişinin

çalışmasını, çevresindekilerle iletişim kurmasını, bağımsız bir yaşam sürmesini

güçleştirmektedir73

.

2.4. Hemşirelik Yaklaşımı

Hemşire hem sağlıklı hem hasta bireye yaşamın tüm dönemlerinde bakım

vermektedir. Bakım verme, hemşirelerin bağımsız olarak uyguladığı, geleneksel ve en

eski rollerindendir. Akciğer kanseri olan hastaların bakım gereksinimleri hastalık

arttığından hemşire bakım verme rolünü gerçekleştirirken birey, aile ya da toplumu

bütüncül değerlendirmelidir. Hemşire hasta bireyin fiziksel, ruhsal ve sosyal sağlığına

21

yönelik yaklaşımlarda bulunmanın yanı sıra, bakım verenleri de ele almalıdır53,54

.

Bakım verenin sorunlarını belirlemek için veri toplamak, bakım planlarında hasta,

bakım veren ve diğer aile üyelerini birlikte ele almak, bütün hemşirelik girişimlerinde

hasta ve bakım verenin güvenliğini ön planda tutmak, onlara streslerini azaltmaları,

morallerini yükseltmeleri ve güç kazanma yolları bulma konusunda yardım etmek,

hemşirenin profesyonel sorumluluklarındandır53

. Bakım verenlerin kendi sağlığını ve

refahını tehlikeye atmamaları, ihtiyaç duyulan bakımı sağlamaları ve bu rol nedeni ile

tükenmişlik yaşamamaları için tüm aile üyelerinin bakım yeteneklerinin artırılması

gerekmektedir. Hemşirenin bakım verenlerin gereksinim duyduklarında gerekli yardım

ve rehberlik hizmetlerini nereden ve ne zaman alacakları konusunda yapacağı

danışmanlık, bakım verenin yardım arama çabasını destekleyerek ona yararlı olabilir54

.

Bakım verenlerin kendi gereksinimlerini ve sağlıklarını ihmal edebilecekleri dikkate

alınarak öz bakımın önemi üzerinde durulmalı, kişinin bir başkasına bakım verebilmesi,

ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için öncellikle kendi ihtiyaçlarının karşılanmış olmasının

gerekli olduğu vurgulanmalıdır. Bakım verenler, alkol ve reçete edilmemiş ilaç

kullanımı, üzüntü ve anksiyete, iştahta artma ya da azalma, uyku düzeninde değişim,

kaygı ve depresyon gibi tükenmişlik belirtileri açısından izlenmeli ve kendini bu yönde

izlemesi sağlanmalıdır. Bakım verenin destek gruplarına üye olması, ara verdiği

hobilerine devam etmesi; bakım verme güçlüğü ile baş etmesine yardım edebilir55

.

Sosyal desteğin bilgi sağlama, dayanışma ve normallik duygusunu destekleme gibi pek

çok işlevi bulunmaktadır. Bakım verenlerin yakın arkadaşlarından ve ailelerinden

duygusal destek alması, kendilerine değer verildiğini hissettirerek bireyleri rahatlatmada

çok önemlidir56

. Sosyal desteği fazla olan kişilerin daha az oranda psikolojik sıkıntı

yaşadığı, çok stresli olaylar karşısında bile psikolojik ya da fiziksel sağlıklarının

bozulma olasılığının düşük olduğu belirlenmiştir56

.

22

3. MATERYAL VE METOT

3.1. Araştırmanın Şekli

Araştırma tanımlayıcı ve ilişki arayıcı nitelikte yapıldı.

3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Tarih

Araştırma Ekim 2011 - Haziran 2014 tarihleri arasında yapıldı. Veriler Rize

Eğitim Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisinde toplandı.

3.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi

Araştırmanın evrenini, Rize Eğitim Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları

Servisinde yatan akciğer kanserli hastalara bakım verenler oluşturdu. Evrenden

örneklem seçme yöntemine gidilmeden araştırmaya katılmayı kabul eden 40 hastanın

bakımından sorumlu yakını ile çalışıldı. Veri toplama dönemi süresince hastaları

terminal dönemde olan ve kısa süreli yatış yapan hastalara bakım verenler araştırmaya

katılmak istemedi.

3.4. Verilerin Toplanması

3.4.1. Veri Toplama Araçları

Verilerin toplanmasında literatür ve benzer çalışmalardan yararlanılarak

araştırmacı tarafından hazırlanan anket formu (Ek–1), bakım verenlerin bakım yükünü

belirlemek için, Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği (ZBYÖ) (Ek–2), yaşadıkları psikolojik

sorunları belirlemek için, Kısa Semptom Envanteri (KSE) (Ek–3), kullanıldı.

Kişisel Bilgi Formu

Araştırmacı tarafından literatür10,11

bilgileri ışığında hazırlanan anket formunda

hastaların ve hastaya bakım verenlerin tanıtıcı özelliklerine (cinsiyet, yaş, medeni

23

durum, meslek, öğrenim durumu, yakınlık derecesi, çocuk sahibi olma durumu,

çalışıyor olma durumu, gelir düzeyi, hastaya uygulanan tedavi yöntemi, bakım verirken

destek alma durumu, bakım verme süresi ve sürekli bakım verme) ilişkin sorular yer

almaktadır.

Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği (ZBYÖ)

Bakım Verme Yükü Ölçeği Zarit, Reever ve Bach-Peterson tarafından 1980

yılında geliştirilmiştir. Bakım gereksinimi olan bireye veya yaşlıya bakım verenlerin

yaşadığı stresi değerlendirmek amacıyla kullanılan bir ölçektir. Türkiye’de geçerlilik ve

güvenilirlik çalışması İnci8 tarafından yapılmıştır. Ölçek geliştirme ve kültürel uyarlama

çalışmalarında güvenilirliğin saptanmasında kullanılan yöntemlerden biri olan iç

tutarlılık katsayısı 0.00–0.40 arası ölçek güvenilir değil, 0.40–0.60 arası düşük düzeyde

güvenilir, 0.60–0.80 arası oldukça güvenilir, 0.80-1.00 arası yüksek derecede güvenilir

olarak değerlendirilir74

.

Güvenilirlik katsayısını gösteren Cronbach alfa değeri Bakım Verme Yükü Ölçeği için

İnci tarafınan 0.95 olarak yüksek derecede güvenilir bulunmuştur8.Bu çalışmada Zarit

Bakım Yükü Ölçeğine ilişkin Cronbach’s alfa değeri 0.70 olarak belirlendi.

Bakım verenlerin kendisi ya da araştırmacı tarafından sorularak doldurulabilen ölçek,

bakım vermenin bireyin yaşamı üzerine olan etkisini belirleyen 22 ifadeden

oluşmaktadır. Ölçek asla, nadiren, bazen, sık sık, ya da hemen her zaman seklinde 0 dan

4 e kadar değişen likert tipi değerlendirmeye sahiptir. Ölçekten en az 0, en fazla 88 puan

alınabilmektedir. Ölçekte yer alan maddeler genellikle sosyal ve duygusal alana yönelik

olup, ölçek puanının yüksek olması, yaşanılan sıkıntının yüksek olduğunu

göstermektedir8.

24

Kısa Semptom Envanteri (KSE)

Kısa Semptom Envanteri, çeşitli tıbbi durumlarda psikiyatrik sorunları

yakalamak amacıyla hazırlanmış, 90 maddelik bir ölçek olan Belirti Tarama Listesinin

(SCL-90-R) maddeleri arasından seçilmiş, 53 maddeden oluşturulan bir ölçektir. Kısa

Semptom Envanteri’nin Türkiye uyarlaması iki ayrı çalışma (Şahin ve Durak 1994,

Şahin ve ark. 2002) ile gerçekleştirilmiştir75

. Ölçeğin belirlenen 9 alt ölçeği sırayla,

Somatizasyon (S) (2,7,23,29,30,33,37. maddeler), Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)

(5,15,26,27,32,36. maddeler), Kişilerarası duyarlılık (KD) (20,21,22,42. maddeler),

Depresyon (D) (9,16,17,18,35,50. maddeler), Anksiyete bozukluğu (AB)

(1,12,19,38,45,49. maddeler), Hostilite (H) (6,13,40,41,46. maddeler), Fobik anksiyete

(FA) (8,28,31,43,47. maddeler), Paranoid düşünce (PD) (4,10,24,48,51. maddeler) ve

Psikotizm (P9 (3,14,34,44,53. maddeler) alt ölçekleri olarak oluşturulmuştur. Ek

maddeler (EM) ise (11,25,39,52. maddeler) yeme içme bozuklukları, uyku bozukluğu,

ölüm ve ölüm üzerine düşünceler ve suçluluk duygularıyla ilgili maddeler vardır. 3

global indeks ise sırayla Rahatsızlık Ciddiyet İndeksi, Belirti Toplam İndeksi ve

Semptom Rahatsızlık indeksi şeklindedir. Kısa Semptom Envanteri likert tipi bir

ölçektir.

Ölçekten alınan toplam puanların yüksekliği, bireyin ruhsal belirtilerinin arttığını

gösterir (37). Her madde; hiç, biraz var, orta derecede var, epey var, çok fazla var

seçeneklerine göre cevaplanmakta ve sırasıyla 0, 1, 2, 3, 4 puan verilerek

puanlanmaktadır.

25

Tablo 3.1. Kısa Semptom Envanteri (KSE) nin Alt Boyutları ve Boyutlarda Yer Alan

Maddeler

3.4.2. Veri Toplama Yöntemleri

Araştırmanın verileri Ekim 2011 - Haziran 2012 tarihleri arasında araştırmacı

tarafından yüz yüze görüşme tekniği ile toplandı. Araştırmaya katılmayı kabul eden

bakım verenler, araştırmanın amacı hakkında bilgilendirilip sözel olarak izinleri alındı.

Daha sonra klinikte uygun bir odada veri toplama formları uygulandı. Veri toplama

formlarının uygulanması yaklaşık 20 dakika sürdü.

3.5. Araştırmanın Değişkenleri

Bağımlı Değişkenler;

“ZBYÖ toplam puanı” ve “KSE toplam puanı ile alt boyutlarının puan

ortalamaları’’ oluşrumaktadır.

Bağımsız Değişkenler;

cinsiyet, yaş, medeni durum, meslek, öğrenim durumu, yakınlık derecesi, çocuk

sahibi olma durumu, çalışıyor olma durumu, gelir düzeyi, hastaya uygulanan tedavi

yöntemi, bakım verirken destek alma durumu, bakım verme süresi ve sürekli bakım

verme oluşturmaktadır.

Alt Boyutlar Maddeler

Somatizasyon 2, 7, 23, 29, 30, 33, 37

Obsesif kompulsif bozukluk 5, 15, 26, 27, 32, 36

Kişilerarası duyarlılık 20, 21, 22, 42

Depresyon 9, 16, 17, 18, 35, 50

Anksiyete bozukluğu 1, 12, 19, 38, 45, 49

Hostilite 6, 13, 40, 41, 46

Fobik anksiyete 8, 28, 31, 43, 47

Paranoid düşünce 4, 10, 24, 48, 51

Psikotizm 3, 14, 34, 44, 53

Ek maddeler 11, 25, 39, 52

26

3.6. Verilerin Değerlendirilmesi

Araştırma sonucunda elde edilen verilerin kodlanması ve analizi SPSS 17.0

(Statistical Package for the Social Sciences) programında yapıldı. Verilerin

değerlendirilmesinde; bağımsız değişkenler ve bağımlı değişkenler arasında Kruskal

Wallis ve Mann Whitney U testi, bakım verenlerin ZBYÖ toplam puanı ile KSE’nin

toplam puanı ve alt ölçeklerinin puan ortalamaları arasındaki ilişki değerlendirilmesinde

spearma korelasyon katsayısı kullanıldı.

3.7. Araştırmanın Etik İlkeleri

Araştırmaya başlamadan önce, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü

Etik Kurulu’ndan araştırmanın yapılabilmesi için etik kurul onayı alındı (EK-5 ). Daha

sonra etik kurul onayı ile birlikte, araştırmanın amaç ve kapsamını içeren bilgi formu

Rize Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhekimliğine sunularak yazılı izin alındı

(EK-6 ).

Araştırmalarda insan olgusunun kullanımı, bireysel hakların korunmasını

gerektirdiğinden, araştırmanın yapılma amacı hakkında hastaya bakım verenler sözel

olarak bilgilendirildi. Bireysel bilgilerin araştırmacı ile paylaşıldıktan sonra korunacağı

söylendi. İstemezlerse araştırmada yer almayabilecekleri açıklandı. Böylelikle yapılma

amacı açıklanarak “Aydınlatılmış Onam” ilkesi, elde edilen bilgilerin gizli tutulacağı

belirtilerek ”Gizlilik ve Gizliliğin Korunması” ilkesi, araştırmaya gönüllü olarak

katılmak isteyenlerin alınması ile de “Özerkliğe Saygı” ilkesini içeren etik ilkeler yerine

getirilmiştir.

27

3.8. Araştırmanın Sınırlılıkları

Veri toplama dönemi süresince hastaları terminal dönemde olan ve kısa süreli yatış

yapan hastalara bakım verenler araştırmaya katılmak istememesi ve hasta yatışlarının

hastane değişikliğiyle azalması sonucu katılımcı sayısı sınırlı kalmıştır.

28

4. BULGULAR

Tablo 4.1. Hastalara Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Dağılımı.

Tanıtıcı Özellikler S % Tanıtıcı Özellikler S %

Cinsiyet Yaş

Kadın 22 55 18-30 12 30

Erkek 18 45 31-42 10 25

43-55 13 32.5

Öğrenim Durumu 56 ve üzeri 5 12.5

Okuryazar değil 3 7.5

İlkokul 17 42.5 Medeni Durum

Ortaokul 3 7.5 Evli 25 62.5

Lise 10 25 Bekar 15 37.5

Üniversite 7 17.5

Çalışma Durumu Çocuk Sahibi Olma Durumu

Evet 7 17.5 Var 25 62.5

Hayır 33 82.5 Yok 15 37.5

Meslek Yakınlık Derecesi

Ev Hanımı 21 52.5 Eşi 14 35

İşçi 2 5 Çocuğu 17 42.5

Memur 5 12.5 Gelini/Damadı 5 12.5

Serbest Meslek 9 22.5 Diğer 4 10

İşsiz 3 7.5

Algılanan Gelir Düzeyi Alınan tedavi yöntemi

İyi 11 27.5 Kemoterapi 15 37.5

Orta 25 62.5 Kemoterapi ve Radyoterapi 3 7.5

Kötü 4 10 Destekleyici Tedavi 22 55

Sürekli Bakım Verme

Durumu Bakım Verirken Destek

Alma Durumu

Evet 22 55 Evet 22 55

Hayır 18 45 Hayır 18 45

Bakım Verme Süresi

6-11 ay arası 2 5

1-2 yıl arası 27 67.5

3-6 yıl arası 8 20

7 yıl ve üzeri 3 7.5

29

Araştırmada hastalara bakım verenlerin tanıtıcı özelliklerinin dağılımı

incelendiğinde; bakım verenlerin %55’inin kadın, %32.5’inin 43-55 yaş grubunda

olduğu, %62.5’inin evli ve çocuk sahibi olduğu, %42.5’inin ilkokul mezunu,

%82.5’inin çalışmadığı, %52.5’inin ev hanımı ve %62.5’inin gelir düzeyinin orta

düzeyde olduğu belirlendi. Hastaya bakım veren kişilerin %42.5’inin hastanın çocuğu

olduğu, %55’inin sürekli bakım verdiği, %67.5’inin 1-2yıldır hastaya bakım verdiği ve

%55’inin bakım verirken destek aldığı tespit edildi. Hastaların %55’inin destekleyici

tedavi aldığı görüldü (Tablo4.1).

Hastaya bakım verenlerin algılanan gelir durumuna göre zarit bakıcı yükü ölçeği

puan ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo 4.2); hastaya bakım veren kişilerde gelir

durumu kötü olanların puan ortalamaları 64.25 (SS=16.74) bulundu. Gruplar arasındaki

fark istatistiksel olarak anlamlıydı( x2

k-w=1.60, p=.029).

Hastaya bakım verenlerin öğrenim durumlarına göre zarit bakıcı yükü ölçeği

puan ortalamaları karşılaştırıldığında okuryazar olmayanların puan ortalaması 73.00

(SS=8.66) bulundu. Gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıydı ( x2k-w=8.77,

p=.032).

Hastaya bakım verenlerin yaş, meslek, cinsiyet, alınan tedavi yöntemi, medeni

durumu, bakım verirken destek alma durumu, hastaya yakınlık derecesi, bakım verme

süresi, çocuk sahibi olma durumu, çalışma durumu ve sürekli bakım verme durumuna

göre zarit bakım yükü ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir

fark yoktu (Yaş x2

k-w=2.12, p=.548; Meslek x2

k-w=7.34, p=.062; Cinsiyet M-

WU=150.50, p=.196; Alınan tedavi yöntemi x2

k-w=1.60, p=.449; Medeni durum M-

WU=187.00, p=.989; Bakım verirken destek alma durumu WU=191.50, p=.859;

Hastaya yakınlık derecesi x2k-w=6.21, p=.102; Bakım verme süresi x

2k-w=6.53, p=.088;

30

Çocuk sahibi olma durumu M-WU=187.00, p=.989; Çalışma durumu WU=68.500,

p=.094; Sürekli bakım verme durumu M-WU=160.50, p=.307). (Tablo4.2)

31

Tablo 4.2. Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği

Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması

Tanıtıcı Özellikler

(S=40) S

ZBYÖ Toplam

Puanı Tanıtıcı Özellikler (S=40) S

ZBYÖ Toplam

Puanı

Yaş

18-30

31-42

43-55

56

Test ve

p değeri

12

10

13

5

X±SS

49.58±16.52

50.90± 9.58

45.76±18.18

50.00±00.00

X2

K-W=2.12

P=.548

Meslek

Ev hanımı

İşçi

Memur

Serbest meslek

İşsiz

Test ve

p değeri

21

2

5

9

3

X±SS

50.90±15.65

71.00±00.00

48.20±11.16

40.55± 8.07

44.00±12.12

X2

K-W= 7.34

P=.062

Cinsiyet

Kadın

Erkek

Test ve

p değeri

22

18

51.59±14.92

45.22±13.06

M-WU=150.50

P=.196

Algılanan Gelir Düzeyi

İyi

Orta

Kötü

Test ve

p değeri

11

25

4

40.36± 9.96

49.92± 13.49

64.25± 16.74

X2

K-W= 7.09

P=.029

Öğrenim Durumu

Okur-yazar değil

İlkokul

Ortaokul

Lise

Üniversite

Test ve

p değeri

3

17

3

10

7

73.00± 8.66

48.70±12.16

53.66± 6.65

45.90±15.08

40.28±12.27

X2K-W=8.77

P=.032

Alınan Tedavi Yöntemi

Kemoterapi

Kemoterapi ve

Radyoterapi

Destekleyici Tedavi

Test ve

p değeri

15

3

22

54.60±20.67

45.66± 8.08

45.13± 7.01

X2

K-W= 1.60

P=.449

Medeni durum

Evli

Bekâr

Test ve

p değeri

25

15

49.20±15.34

47.93±12.85

M-WU=187.00

P=.989

Bakım Verirken Destek

Alma Durumu

Evet

Hayır

Test ve

p değeri

22

18

47.90±13.05

49.72±16.02

M-WU=191.50

P=.859

Yakınlık Derecesi

Eşi

Çocuğu

Gelini/Damadı

Diğer

Test ve

p değeri

14

17

5

4

50.14±15.43

43.76±12.87

57.80±17.69

53.50± 3.00

X2

K-W=6.21

P=.102

Bakım Verme Süresi

6-11 ay arası

1-2 yıl arası

3-6 yıl arası

7 ve yıl

Test ve

p değeri

2

27

8

3

78.00±00.00

45.62±12.05

52.62±16.46

46.66±9.81

X2

K-W= 6.53

P=.088

Çocuk sahibi olma

durumu

Var

Yok

Test ve

p değeri

25

15

49.20±15.34

47.93±12.85

M-WU=187.00

P=.989

Sürekli Bakım Verme

Durumu

Evet

Hayır

Test ve

p değeri

22

18

49.72±12.00

47.50±16.97

M-WU=160.50

P=.307

Çalışma Durumu

Evet

Hayır

Test ve

p değeri

7

33

39.71±12.59

50.63±14.07

M-WU=68.500

P=.094

32

Tablo 4.3. Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Kısa Semptom Envanteri ve Alt boyutları Puan Ortalaması ile Karşılaştırılması

Tanıtıcı Özellikler (S=40) S %

So

ma

tiza

syo

n

Ob

sesi

f

Ko

mp

uls

if

Bo

zu

klu

k

Kiş

ilera

ra

sı

Du

ya

rlıl

ık

Dep

resy

on

An

ksi

yet

e

Bo

zu

klu

ğu

Ho

stil

ite

Fo

bik

An

ksi

yet

e

Pa

ra

no

id

Dü

şün

ce

Psi

ko

tizm

Ek

Ma

dd

dele

r

KS

E T

op

lam

Pu

an

ı

Yaş

18-30

31-42

43-55

56ve

Test ve

p değeri

12

10

13

5

30

25

32.5

12.5

X±SS

3.75±5.22

12.20±6.03

5.84±6.49

17.20±1.78

X2K-W =16.38

p=.001

X±SS

5.75±3.64

11.00±6.87

6.92±6.52

14.40±1.34

X2K-W =8.95

p=.030

X±SS

4.33±3.11

4.60±3.37

3.61±3.84

4.00±0.00

X2K-W =1.77

p=.621

X±SS

5.50±5.21

8.10±4.25

5.92±6.43

7.00±0.00

X2K-W =4.03

p=.258

X±SS

4.91±4.18

8.10±4.58

6.38±7.90

19.00±0.00

X2K-W =13.06

p=.004

X±SS

3.83±5.23

6.40±3.30

4.69±5.13

4.00±0.00

X2K-W =2.75

p=.432

X±SS

2.83±1.52

3.30±2.31

2.15±2.70

3.60±1.34

X2K-W =2.35

p=.502

X±SS

5.25±4.84

6.00±2.74

5.07±5.00

1.00±0.00

X2K-W =6.51

p=.089

X±SS

4.16±2.79

5.30±2.40

4.07±2.43

0.00±0.00

X2K-W =14.08

p=.003

X±SS

3.41±2.42

6.30±2.98

3.92±2.81

10.00±0.00

X2K-W =15.26

p=.002

X±SS

45.75±30.49

71.30±30.61

48.61±45.42

80.20±1.78

X2K-W =5.08

p=.166

Cinsiyet

Kadın

Erkek

Test ve

p değeri

22

18

55

45

9.18±6.71

7.05±7.77

M-WU =162.5

p=.332

9.18±6.22

7.72±6.01

M-WU =161.0

p=.313

4.09±2.84

4.16±3.61

M-WU =193.0

p=.890

6.54±4.75

6.38±5.56

M-WU =189.0

p=.806

8.63±7.33

7.11±6.56

M-WU =178.5

p=.592

4.86±3.93

6.00±4.89

M-WU =172.0

p=.474

3.09±2.04

2.50±2.28

M-WU =168.0

p=.405

4.40±4.66

5.38±3.83

M-WU =160.0

p=.295

3.22±2.46

4.72±3.02

M-WU =137.5

p=.097

5.00±3.33

5.27±3.35

M-WU =181.0

p=.641

58.22±35.86

56.33±37.24

M-WU =180.5

p=.633

Öğrenim Durumu

Okur-yazar değil

İlkokul

Ortaokul

Lise

Üniversite

Test ve

p değeri

3

17

3

10

7

7.5

42.5

7.5

25

17.5

13.00±0.00

11.05±6.68

8.00±7.54

7.20±8.05

0.85±1.46

X2K-W =1.80

p=.614

16.00±0.00

10.41±6.17

7.66±6.50

7.30±5.05

2.85±3.02

X2K-W =8.93

p=.030

9.33±2.88

3.58±1.27

4.66±2.51

4.60±4.22

2.28±3.25

X2K-W =6.66

p=.083

16.00±0.00

5.94±3.03

7.33±3.05

7.70±6.37

1.57±1.13

X2K-W =6.78

p=.079

19.00±0.00

9.88±7.17

5.66±4.00

6.10±5.58

2.14±2.26

X2K-W =6.94

p=.074

12.33±0.57

4.17±316

5.66±4.72

7.60±4.99

2.00±1.63

X2K-W =10.90

p=.012

6.00±1.73

3.41±193

1.66±1.52

2.50±1.90

1.00±1.41

X2K-W =7.88

p=.048

13.00±1.73

2.00±2.31

8.00±1.73

6.30±3.49

4.85±4.48

X2K-W =21.00

p=.000

6.66±0.57

2.64±2.54

4.66±3.21

6.00±2.53

2.42±1.39

X2K-W =12.43

p=.006

8.00±1.73

5.82±3.69

6.00±2.64

5.40±2.01

1.42±1.81

X2K-W =1.55

p=.670

119.33±2.30

58.94±29.46

59.33±30.59

60.70±37.71

21.42±14.74

X2K-W =8.23

p=.041

Medeni durum

Evli

Bekâr

Test ve

p değeri

25

15

62.5

37.5

9.48±6.85

6.13±7.51

M-WU =152.0

p=.319

9.40±6.71

7.06±4.75

M-WU =146.5

p=.251

3.60±3.01

5.00±3.33

M-WU =144.0

p=.217

6.28±4.98

6.80±5.36

M-WU =169.0

p=.603

9.52±7.58

5.33±4.92

M-WU =134.0

p=.131

5.16±4.16

5.73±4.83

M-WU =170.0

p=.620

2.96±2.42

2.60±1.63

M-WU =180.0

p=.831

3.92±4.29

6.40±3.94

M-WU =112.5

p=.034

3.44±2.78

4.66±2.74

M-WU =136.5

p=.151

5.52±3.66

4.46±2.58

M-WU =164.0

p=.508

59.28±37.87

54.20±33.72

M-WU =182.5

p=.889

Yakınlık Derecesi

Eşi

Çocuğu

Gelini/Damadı

Diğer

Test ve

p değeri

14

17

5

4

35

42.5

12.5

10

13.07±5.26

4.88±6.80

9.00±6.40

4.50±7.68

X2K-W =10.00

p=.018

11.78±5.04

5.64±4.68

10.40±9.68

7.00±5.03

X2K-W =9.23

p=.026

4.28±3.33

4.17±3.46

2.80±2.16

5.00±2.82

X2K-W =1.79

p=.617

8.42±4.58

6.00±5.66

5.002±4.58

3.50±3.00

X2K-W =4.41

p=.220

13.42±7.02

4.23±5.08

8.00±4.84

4.50±3.31

X2K-W =14.11

p=.003

5.64±4.25

5.11±5.30

6.80±3.03

3.75±0.50

X2K-W =2.14

p=.544

3.64±2.02

1.88±1.86

4.20±2.68

2.25±1.50

X2K-W =6.76

p=.080

4.14±5.20

5.00±3.79

3.60±3.28

8.25±3.20

X2K-W =4.69

p=.195

2.50±2.92

5.00±2.57

4.60±2.40

3.25±2.06

X2K-W =7.52

p=.057

6.14±3.99

4.82±1.97

5.80±4.00

2.00±3.36

X2K-W =4.91

p=.178

73.07±34.68

46.76±35.75

60.20±40.15

44.00±25.41

X2K-W =5.08

p=.166

Çalışma Durumu

Evet

Hayır

Test ve

p değeri

7

33

17.5

82.5

3.57±5.88

9.21±7.3

M-WU =54.50

p=.029

3.71±5.08

9.54±5.85

M-WU =47.50

p=.015

1.00±1.82

4.78±3.00

M-WU =29.00

p=.002

2.28±2.75

7.36±5.00

M-WU =41.50

p=.008

2.14±2.85

9.18±6.95

M-WU =44.00

p=.010

2.28±2.13

6.03±4.46

M-WU =53.50

p=.025

0.71±1.11

3.27±2.05

M-WU =33.50

p=.003

3.42±2.37

5.15±4.56

M-WU =98.00

p=.528

3.42±2.50

4.00±2.88

M-WU =104.5

p=.693

3.14±2.54

5.54±3.32

M-WU =68.00

p=.088

25.71±24.69

64.09±34.65

M-WU =31.00

p=.003

33

Hastaya bakım verenlerin yaşına göre kısa semptom envanteri toplam puan ve alt boyutları

puan ortalamaları Tablo 4.3’te görülmektedir. Somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk,

anksiyete bozukluğu, ek maddeler alt boyutları puan ortalamaları; 56 ve üzeri yaş

grubundakilerin puan ortalamaları diğer yaş grubu puan ortalamalarından daha yüksek

bulunurken psikotizm alt boyutunda 31-42 yaş grubu puan ortalaması diğer yaş gruplarından

yüksek bulundu. Gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (Somatizasyon,

Obsesif Kompulsif Bozukluk, Anksiyete Bozukluğu, Psikotizm, Ek Maddeler p<0.05).

Hastaya bakım verenlerin yaşa göre kısa semptom envanteri toplam puanı, kişiler arası

duyarlılık, depresyon, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünce alt boyutlarının puan

ortalamaları karşılaştırıldığında; gruplar arasında anlamlı fark tespit edilmedi (p>0.05)

(Tablo4.3).

Hastaya bakım veren kişilerin cinsiyete göre kısa semptom envanteri toplam puanı ve

tüm alt boyutları puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu (p<0.05).

Hastaya bakım verenlerin öğrenim durumuna göre kısa semptom envanteri toplam

puanı ve obsesif kompulsif bozukluk, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünce, psikotizm

alt boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında; okur yazar olmayan grubun puan

ortalamaları diğer öğrenim düzeyi puan ortalamalarından daha yüksekti. Gruplar arasındaki

fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (Obsesif Kompulsif Bozukluk, Hostilite, Fobik

Anksiyete, Paranoid Düşünce, Psikotizm, KSE Toplam p<0.05). (Tablo4.3)

Hastaya bakım verenlerin öğrenim durumuna göre somatizasyon, kişilerarası

duyarlılık, depresyon, anksiyete bozukluğu, ek maddeler alt boyutlarının puan ortalamaları

karşılaştırıldığında; gruplar arasında anlamlı fark tespit edilmedi (p>0.05) (Tablo4.3).

Hastaya bakım verenlerin medeni durumunun kısa semptom envanteri toplam puanı ve

alt boyutları puan toplamlarıyla karşılaştırıldığında; evli olanların paranoid düşünce alt boyutu

34

puan ortalaması bekarlara göre istatistiksel olarak anlamlı fark oluşturacak düzeyde yüksek

bulundu (p<0.05) (Tablo4.3).

Hastaya bakım verenlerin medeni durumunun kısa semptom envanteri toplam puan ve

diğer alt boyutları puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı

(p>0.05).

Hastaya bakım verenlerin yakınlık derecesinin kısa semptom envanteri toplam puan ve

diğer alt boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında gruplar arasında istatistiksel olarak

anlamlı fark bulundu( Somatizasyon, Obsesif Kompulsif Bozukluk, Aksiyete Bozukluğu

p<0.05) (Tablo4.3).

Hastaya bakım verenlerin çalışma durumunun semptom envanteri toplam puan ve

diğer alt boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında gruplar arasında istatistiksel olarak

anlamlı fark bulundu( Somatizasyon, Obsesif kompulsif Bozukluk, Kişilerarası Duyarlılık,

Depresyon, Anksiyete Bozukluğu, Hostilite, Fobik Anksiyete, KSE toplam puan p<0.05).

35

Tablo 4.3. Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Kısa Semptom Envanteri ve Alt boyutları Puan Ortalaması ile Karşılaştırılması

Tanıtıcı Özellikler (S=40)

S %

So

ma

tiza

syo

n

Ob

sesi

f

Ko

mp

uls

if

Bo

zu

klu

k

Kiş

ilera

ra

sı

Du

ya

rlıl

ık

D

ep

resy

on

An

ksi

yet

e

Bo

zu

klu

ğu

Ho

stil

ite

Fo

bik

An

ksi

yet

e

Pa

ra

no

id

Dü

şün

ce

Psi

ko

tizm

Ek

Ma

dd

dele

r

KS

E T

op

lam

Pu

an

ı

Meslek

Ev hanımı

İşçi

Memur

Serbest meslek

İşsiz

Test ve

p değeri

21

2

5

9

3

52.5

5

12.5

22.5

7.5

X±SS

10.80±6.50

20.00±0.00

6.40±8.76

3.00±1.93

1.00±0.00

X2K-W =11.60

p=.009

X±SS

10.71±6.36

12.00±0.00

6.00±7.34

5.22±3.96

5.00±1.73

X2K-W =7.76

p=.051

X±SS

4.23±2.70

12.00±0.00

2.20±2.58

3.00±2.00

4.66±4.04

X2K-W =8.47

p=.037

X±SS

7.19±4.65

17.00±0.00

3.60±4.09

5.66±4.35

1.66±0.57

X2K-W =7.53

p=.057

X±SS

10.85±7.41

15.00±0.00

3.20±4.38

3.55±3.35

4.00±1.73

X2K-W =9.95

p=.019

X±SS

5.14±4.23

9.00±0.00

2.60±1.51

7.44±5.59

3.00±1.73

X2K-W =6.02

p=.110

X±SS

3.61±2.20

4.00±0.00

1.20±1.64

1.88±1.83

2.00±1.73

X2K-W =8.12

p=.044

X±SS

3.47±4.54

9.00±0.00

4.60±1.51

6.22±3.86

8.00±5.19

X2K-W =8.09

p=.044

X±SS

3.14±2.74

8.00±0.00

4.20±2.04

4.77±3.23

3.33±0.57

X2K-W =7.14

p=.067

X±SS

5.85±3.69

8.00±0.00

4.60±2.50

4.66±1.87

0.33±0.57

X2K-W =2.10

p=.550

X±SS

65.04±36.64

114.00±0.00

38.60±35.07

45.44±27.06

33.00±15.58

X2K-W =8.39

p=.039

Algılanan Gelir Düzeyi

İyi

Orta

Kötü

Test ve

p değeri

11

25

4

27.5

62.5

10

2.81±4.64

9.80±7.38

13.25±2.06

X2K-W =9.73

p=.008

4.36±3.95

9.72±6.14

12.50±5.74

X2K-W =6.91

p=.032

3.18±2.75

3.96±2.96

7.75±3.77

X2K-W =4.35

p=.113

2.45±2.50

7.40±4.81

11.75±4.92

X2K-W =14.07

p=.001

2.45±2.54

9.52±7.01

13.25±6.65

X2K-W =11.60

p=.003

2.00±2.09

6.40±4.37

8.25±4.34

X2K-W =11.91

p=.003

1.45±1.50

3.28±2.24

3.75±1.50

X2K-W =7.10

p=.029

4.00±4.00

4.76±4.23

7.75±5.31

X2K-W =2.11

p=.348

4.00±2.00

3.48±3.13

6.25±0.95

X2K-W =3.70

p=.157

3.09±2.25

5.96±3.44

5.50±3.00

X2K-W =5.95

p=.051

29.81±19.83

64.28±34.92

90.00±34.57

X2K-W =9.96

p=.007

Alınan Tedavi Yöntemi

Kemotarapi

Kemoterapi ve Radyoterapi

Destekleyici Tedavi

Test ve

p değeri

15

3

22

37.5

7.5

55.0

9.06±7.20

9.33±8.08

7.50±7.35

X2K-W =0.15

p=.923

8.40±5.81

8.00±5.19

8.68±6.62

X2K-W =0.19

p=.908

5.26±4.28

1.00±0.00

3.77±1.99

X2K-W =4.62

p=.099

8.00±6.78

4.66±2.30

5.68±3.70

X2K-W =0.67

p=.715

9.00±6.89

4.00±3.46

7.77±7.33

X2K-W =1.72

p=.422

5.60±4.80

3.00±0.00

5.54±4.38

X2K-W =1.85

p=.396

2.80±2.33

2.66±2.30

2.86±2.09

X2K-W =0.02

p=.988

5.13±5.26

3.00±1.73

4.90±3.85

X2K-W =0.36

p=.834

5.00±2.42

1.00±0.00

3.54±2.90

X2K-W =5.94

p=.051

4.13±3.29

3.00±1.73

6.09±3.23

X2K-W =5.09

p=.078

62.40±45.51

39.66±21.36

56.36±30.35

X2K-W =0.539

p=764

Bakım Verirken

Destek Alma Durumu

Evet

Hayır

Test ve

p değeri

22

18

55

45

6.50±7.31

10.33±6.65

M-WU =140.0

p=.113

6.90±5.87

10.50±5.93

M-WU =122.0

p=.038

3.09±2.06

5.38±3.83

M-WU =122.0

p=.036

4.72±3.74

8.61±5.73

M-WU =125.0

p=.046

7.36±7.19

8.66±6.77

M-WU =168.5

p=.418

5.00±4.07

5.83±4.79

M-WU =194.5

p=.923

2.31±1.80

3.44±2.40

M-WU =143.0

p=.12

4.45±4.02

5.33±4.66

M-WU =175.5

p=.535

3.04±2.81

4.94±2.46

M-WU =119.0

p=.030

4.77±3.46

5.55±3.14

M-WU =175.5

p=.537

48.18±29.39

68.61±40.81

M-WU =139.5

p=.111

Sürekli Bakım

Verme Durumu

Evet

Hayır

Test ve

p değeri

22

18

55

45

9.68±6.87

6.44±7.37

M-WU =158.0

p=.275

9.36±5.69

7.50±6.57

M-WU =145.5

p=.152

4.04±3.09

4.22±3.35

M-WU =196.5

p=.967

6.50±4.74

6.44±5.57

M-WU =193.5

p=.902

9.45±7.90

6.11±5.21

M-WU =157.5

p=.266

4.68±3.72

6.22±5.03

M-WU =165.0

p=.363

3.04±.196

2.55±2.38

M-WU =169.5

p=.429

4.95±4.71

4.72±3.83

M-WU =195.5

p=.945

3.00±2.61

5.00±2.67

M-WU =116.0

p=.025

5.31±3.52

4.88±3.10

M-WU =190.0

p=.826

60.04±34.09

54.11±38.99

M-WU =167.0

p=.398

Bakım Verme Süresi

6-11 ay arası

1-2 yıl arası

3-6 yıl arası

7 ve yıl

Test ve

p değeri

2

27

8

3

5

67.5

0

7.5

13.00±0.00

7.66±7.56

8.37±7.17

9.66±7.50

X2K-W =0.33

p=.952

16.00±0.00

8.14±5.17

8.25±9.00

7.66±5.77

X2K-W =4.55

p=.208

11.00±0.00

4.29±2.95

2.87±2.16

1.33±0.57

X2K-W =8.30

p=.040

16.00±0.00

6.37±5.04

4.87±4.32

5.33±1.15

X2K-W =4.72

p=.193

19.00±0.00

7.92±7.33

6.62±4.95

4.33±2.88

X2K-W =4.59

p=.204

12.00±0.00

5.33±4.59

4.87±3.48

2.66±0.57

X2K-W =5.74

p=.125

5.00±0.00

2.59±2.02

3.12±2.69

2.66±2.30

X2K-W =3.29

p=.348

12.00±0.00

4.88±4.42

3.12±2.64

4.33±4.04

X2K-W =5.91

p=.116

7.00±0.00

3.85±3.03

4.37±1.68

1.00±0.00

X2K-W =6.40

p=.093

7.00±0.00

5.18±3.51

5.00±3.58

3.66±0.57

X2K-W =1.47

p=.688

118.00±0.00

56.25±34.73

51.50±38.55

42.66±16.16

X2K-W =5.41

p=.144

36

Hastaya bakım verenlerin mesleklerine göre semptom envanteri toplam puan ve

diğer alt boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında gruplar arasında istatistiksel

olarak anlamlı fark bulundu (Somatizasyon, Kişilerarası Duyarlılık, Anksiyete

Bozukluğu, Fobik Anksiyete, Paranoid Düşünce ve KSE toplam puanı p<0.05) (Tablo

4.3).

Algılanan gelir düzeyine göre Kısa semptom envanteri toplam puan ve diğer alt

boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo 4.3.) gruplar arasında istatistiksel

olarak anlamlı fark bulundu (Somatizasyon, Obsesif Kompulsif Bozukluk, Depresyon,

Anksiyete Bozukluğu, Hostilite, Fobik Anksiyete, ve KSE p<0.05) (Tablo 4.3.).

Bakım verirken destek alma durumu ile Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları

karşılaştırıldığında; gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (Obsesif

Kompulsif Bozukluk, Kişilerarası Duyarlılık, Depresyon, Psikotizm, p<0.05) (Tablo

4.3.).

Sürekli bakım verme durumuna göre Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları

karşılaştırıldığında (Tablo4.3.) Psikotizm (p=.030) anlamlı fark bulunurken, toplam

puan ve diğer alt boyutlar ile anlamlı bir fark bulunmadı.

Bakım verme süresi ile Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları

karşılaştırıldığında (Tablo4.3.) Kişilerarası Duyarlılık (p=.040) anlamlı fark bulunurken,

toplam puan ve diğer alt boyutlar ile anlamlı bir fark bulunmadı.

Alınan tedavi yöntemi ile Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları arasında

anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.3.).

37

Tablo 4.4. Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği ile Kısa Semptom Envanteri ve Alt Boyutlarının

Puan Ortalamalarının Arasındaki İlişki

Kısa Semptom Envanteri Alt Başlıkları ZBYÖ TOPLAM

Korelasyon Katsayısı P

Somatizayon .480 .002

Obsesif komp. Boz. .498 .001

Kişilerarası Duyarlılık .605 .000

Depresyon .543 .000

Anksiyete Bozukluğu .579 .000

Hostilite .460 .003

Fobik Anksiyete .531 .000

Paranoid Düşünce .393 .012

Psikotizm .136 .404

Ek Maddeler .286 .074

Hasta yakınlarının bakım yükü ve kısa semptom envanteri toplam puanı ve alt

boyutlarının puan ortalaması arasındaki ilişkiye bakıldığında; bakım yükü ve

somatizasyon arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı (p<0.05).

Bakım yükü ve obsesif kompulsif bozukluk arasındaki ilişkinin istatistiksel

olarak anlamlı olduğu saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.).

Kişiler arası duyarlılık ve bakım yükü arasındaki ilişkiye bakıldığında;

istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.).

Depresyon ve bakım yükü arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu

saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.).

Anksiyete ve bakım yükü arasındaki ilişkiye bakıldığında istatistiksel olarak

anlamlı bulundu (p<0.05) (Tablo 4.4.) .

Bakım yükü ve hostilite arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu

saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.) .

Bakım yükü ve fobik anksiyete arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı

olduğu saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.) .

Paranoid düşünce ve bakım yükü arasındaki ilişkiye bakıldığında istatistiksel

olarak anlamlı olduğu bulundu (p<0.05) (Tablo 4.4.) .

38

Psikotizm ve bakım yükü arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı

olmadığı saptandı (p>0.05) (Tablo 4.4.) .

Bakım yükü ve ek maddeler arasındaki ilişkiye bakıldığında istatistiksel olarak

anlamlı bulunmadı (p>0.05) (Tablo 4.4.).

39

5.TARTIŞMA

Akciğer kanseri olan hastalara bakım verenlerin bakım yükleriyle yaşadıkları

psikolojik sorunları arasındaki ilişkiyi inceleyen bu çalışmada elde edilen bulgular; ilgili

literatürle tartışıldı.

Hastaya bakım verenlerin algılanan gelir durumuna göre ZBYÖ puan

ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo 4.2); hastaya bakım veren kişilerde gelir durumu

kötü olanların puan ortalamaları yüksek bulundu. Gelir düzeyinin düşük olması tedavi

giderlerinin karşılanamaması ve bakım gereksinimlerinin temin edilememesi nedeniyle

bakım yükünü arttırabilmektedir. Hastaya bakım verenlerin öğrenim durumlarına göre

ZBYÖ puan ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo 4,2); okuryazar olmayanların puan

ortalaması yüksek bulundu. Eğitim düzeyinin düşük olması bakımın kalitesinin

azalmasına sebep olup bakım yükünü arttırabilmektedir.

KSE’nin alt boyutları puan ortalamaları bakım verenlerin yaş gruplarına göre

karşılaştırıldığında (Tablo 4.3.); 56 ve üzeri yaş grubundakilerin puan ortalamaları diğer

yaş gruplarına göre daha yüksek bulunurken, psikotizm alt boyutunda yapılan

karşılaştırmada 31-42 yaş grubu puan ortalaması diğer yaş gruplarından yüksek

bulundu. Hastaya bakım verenlerin yaşa göre kısa semptom envanteri toplam puanı,

kişilerarası duyarlılık, depresyon, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünce alt

boyutlarının puan ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo4.3); gruplar arasında anlamlı

fark tespit edilmedi. Öksüz ve ark.78

ise bakım verenlerin yaş ortalaması arttıkça obsesif

kompulsif bozukluk, kişilerarası duyarlılık, depresyon, hostilite ve ek maddeler puan

ortalamalarının azalmakta olduğunu bulmuştur. Vrettos ve ark.79

yaptıkları araştırmada

bakım verenlerin yaş ortalamaları ile anksiyete ve depresyon düzeyleri arasında anlamlı

bir ilişki saptamamıştır. Kızılcı13

’nın kanser hastası yakınları ile yaptığı çalışmada ise;

40

ileri yaştaki hasta yakınlarının genç yaştaki hasta yakınlarına göre uyku ve iştahlarının

daha fazla azaldığını, yaşam kalitelerinin daha fazla bozulduğunu saptamıştır.

Bu çalışmada hastaya bakım veren kişilerin cinsiyete göre kısa semptom

envanteri ve tüm alt boyutları puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir

ilişki bulunmadı. Benzer şekilde Muller ve ark80

yaptıkları çalışmada bakım verme

yükünün cinsiyete göre değişmediğini tespit etmiştir. Hastaya bakım verenlerin öğrenim

durumuna göre kısa semptom envanteri toplam puan ve alt boyutlarının puan

ortalamaları karşılaştırıldığında okur yazar olmayan grubun puan ortalamaları diğer

öğrenim düzeyi puan ortalamalarından daha yüksekti (Tablo.4.3). Kızılcı’nın13

çalışmasında öğrenim durumunun artmasıyla beraber bakım verenlerin yaşam

kalitesinin de arttığı yaşanılan sorunların azaldığı bulunmuştur. Öğrenim durumu

yüksek bireylerin baş etme yöntemlerini daha iyi kullanabiliyor olması ve daha rahat

psikolojik destek talep edebilmeleri bu oranı etkilemiş olabilir. Bu durumda öğrenim

düzeyinin düşmesiyle yaşanılan psikolojik sorunlar artmaktadır. Hastaya bakım

verenlerin medeni durumunun kısa semptom envanteri toplam puanı ve alt boyutlarının

puan ortalamalarıyla karşılaştırıldığında evli olanların paranoid düşünce alt boyutu puan

ortalaması bekarlara göre istatistiksel olarak anlamlı fark oluşturacak düzeyde yüksek

bulundu (Tablo 4.3). Yapılan bir çalışmada10

evli bakım verenlerin bakım verici rolü

yanında eş, ebeveyn gibi rollerinin de bulunduğu bu yüzden bekarlara oranla daha fazla

psikolojik sorun yaşadığı belirlenmiştir. Hastaya bakım verenlerin yakınlık derecesinin

kısa semptom envanteri toplam puanı ve alt boyutların puan ortalamalarıyla

karşılaştırıldığında somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk ve anksiyete alt

boyutları arasında anlamlı fark bulundu (Tablo 4.3). Daha önceki çalışmalarda hasta

eşlerinin çocuklarından daha yüksek düzeyde anksiyete sergiledikleri görülmüş ve

eşlerin hasta ile ilgili daha çok karar vermek zorunda olduklarından dolayı, stres

41

gelişiminde bunun bir risk faktörü olabileceğine dikkat çekmişlerdir81

. Pochard ve ark.81

çalışmalarında, hasta yakınlarının eşlerinde anksiyete ve depresyon semptomlarının

görülme oranlarının diğer hasta yakınlarından daha fazla olduğunu (% 80,3 anksiyete ve

% 39 depresyon) bulmuştur.

Araştırmaya katılan bakım verenlerin herhangi bir işte çalışmıyor olması

Somatizasyon, Obsesif kompulsif Bozukluk, Kişilerarası Duyarlılık, Depresyon,

Anksiyete Bozukluğu, Hostilite ve Fobik Anksiyete görülme oranında etkili olduğu

bulundu. Konu ile ilgili araştırmalarda çalışmayan bakım verenlerde mesleki rollerde bir

değişim olmamakta ancak kanser hastalığının tedavi ve bakımının aileye getirdiği

ekonomik zorlanmalar nedeniyle duygusal sorunlarda artış olduğu görülmüştür82,83

.

Hastalığın getirdiği maddi ve manevi yük işsizlikle beraber psikolojik sorunların da

artmasına sebep olabilir.

Hastaya bakım verenler mesleklerine göre değerlendirildiğinde; somatizasyon,

kişilerarası duyarlılık, anksiyete bozukluğu, fobik anksiyete, paranoid düşünce gibi

sorunların daha sık görüldüğü bulundu (Tablo 4.3). Bakımın getirdiği maddi yük, bakım

verirken gerekli olan gereçlerin temini, ve sürekli hastaya bakma durumu işsiz bakım

verenlerin yaşadığı psikolojik sorunları arttırmada etkili olabilir.

Gelir düzeyi düşük olan bakım verenlerde Somatizasyon, Obsesif Kompulsif

Bozukluk, Depresyon, Anksiyete Bozukluğu, Hostilite, Fobik Anksiyete gibi psikolojik

sorunların görülmesi oldukça yüksek bulundu (Tablo 4.3).Özcanlı84

çalışmasında;

algılanan gelir düzeyine göre ümitsizlik, karar vermede çatışma ve depresif duygulanım

puanları arasında anlamlı ilişki bulmuştur. Konuyla ilgili literatür bilgileri araştırma

bulguları ile benzerlik göstermektedir. Araştırmalarda gelir düzeyi düştükçe kanser

hastasına bakım verenlerin bakım ve diğer yaşantıları ile ilgili stresörlere uyum

42

sağlayamadığı, kendine ve başkalarına karşı yıkıcı davranışlarda bulunduğu, yüksek

düzeyde anksiyete yaşadığı ve çevresinden kendini izole ettiği vurgulanmaktadır85-87

.

Bakım verirken destek almayan kişilerde Obsesif Kompulsif Bozukluk,

Kişilerarası Duyarlılık, Depresyon ve Psikotizmin görülme sıklığı diğer alt boyutlardan

fazla bulunmuştur. Babaoğlu14

çalışmasında duygusal sorunlar ile destek veren kişi

sayısı arasında ümitsizlik ve depresif duygulanıma sahip olmaları açısından anlamlı

ilişki bulmuştur. Çalışmaya göre destek veren kişi sayısı arttıkça ümitsizlik ve depresif

duygulanımın azaldığı belirtilmiştir. Literatür bilgilerinde, sosyal desteğin insanlara,

kanser gibi stresli yaşam olaylarını azaltmada olumlu etkilerinin olduğu

belirtilmektedir. Kanserli hastaya bakım verenlerle yapılan çalışmalarda hastaya bakım

sırasında destek kaynaklarının varlığı ve sayısının baş etme mekanizmalarını harekete

geçirdiği vurgulanmıştır88-90

.

Sürekli bakım verme durumuna göre Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları

karşılaştırıldığında ( Tablo4.3.) Psikotizm anlamlı fark bulunurken, bakım verme süresi

ile Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutlarının puan ortalamaları karşılaştırıldığında ise

Kişilerarası Duyarlılık alt boyutu puanları anlamlı fark bulunmuş olup toplam puan ve

diğer alt boyutların puan ortalamalarıyla ile anlamlı bir fark bulunmadı. Sürekli bakım

verme bakım verenleri olumsuz etkilemekte yaşanabilecek psikolojik sorunların

boyutlarını arttırmaktadır. Öz’ün91

çalışmasında belirttiğine göre hastaya tüm gün ve

sürekli bakım veriliyorsa bakım verenin evdeki ve işteki sorumlulukları aksamakta bu

da kişilerin yorgunluk, tükenmişlik yaşamalarına ve stres verici yaşam olayları ile

etkisiz baş etmelerine neden olmaktadır.

Alınan tedavi yöntemi ile Kısa Semptom Envanteri toplam puan ve alt

boyutlarının puan ortalamaları arasındaki ilişki değerlendirildiğinde ( Tablo 4.3. )

anlamlı bir fark bulunmadı. Alınan tedavi yönteminin değişmesi bakım verenlerin

43

yaşadığı psikolojik sorunlarda bir değişime neden olmamaktadır. Bunun nedeni hastalık

seyri ve bakım yükünün tedavi yöntemlerine göre çok fazla değişmemesi, bakım

verenlerin tedavi yöntemleriyle ilgili yeterli bilgi düzeyine sahip olmaması ve çok

çeşitli yöntemlerin kullanılmamasından olabileceği düşünülebilir.

Hasta yakınlarının bakım yükü ve yaşadıkları psikolojik sorunlar arasındaki

ilişkiye bakıldığında (Tablo 4.4.); bakım yükü ve kısa semptom envanteri toplam puan

alt boyutlarının puan ortalamaları (somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk, kişiler

arası duyarlılık, depresyon, anksiyete, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünce)

arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı. Konuyla ilgili araştırma

sonuçlarıyla bu çalışmanın sonuçları benzerlik göstermektedir. Öksüz ve ark.78

çalışmalarında bakım verenlerin ZBYÖ puan ortalamaları arttıkça somatizasyon, obsesif

kompulsif bozukluk, kişilerarası duyarlılık, depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite,

fobik anksiyete, ek maddeler, rahatsızlık ciddiyet indeksi ve semptom rahatsızlık

indeksi puan ortalamalarının da arttığı tespit etmiştir. Palos ve ark.nın92

kanser tedavisi

alan hastaların bakım verenleri ile yaptıkları çalışmada ise, yirmi haftalık tedavi

planında tedavi süresi arttıkça bakım verenlerin stres, üzüntü ve bakım verme yüklerinin

arttığı belirlenmiştir. Alacacıoğlu93

çalışmasında kanserin tanı sürecinden başlayan

tedavi ve palyatif dönemi içeren her aşamasında hasta ve hasta yakınlarında duygusal

etkilenme ve bunun sonucunda gelişen psikolojik bozukluklar (depresyon, anksiyete)

yarattığını bulmuştur. Williams94

ise çalışmasında bakımı üstlenen kişilerin bakımın

başlamasından önceki ve sonraki sağlık durumları karşılaştırılmış, yakınlarının

hastalığının başlamasından önceki sağlık durumlarının daha iyi olduğu, hastalığın

başlaması ile sağlıklarındaki olumsuz etkilenmeyi ifade eden kişilerde ise en sık görülen

semptomların uyku ve beslenme ile ilgili olduğu belirlemiştir. Yapılan araştırmalarda

hastalık ve tedavi sürecinde aile üyelerinin en sık yaşadığı duygusal sorunlar arasında

44

anksiyete, depresyon, öfke, suçluluk duygularının yer aldığı belirtilmektedir6,11,47,95

.

Beser ve Öz96

, Vrettos ve ark.nın79

tedavi alan kanser hastalarının aile üyeleri ile

yaptıkları çalışmalarda, aile üyelerinin anksiyete ve depresyon düzeylerinin yüksek

bulunması çalışma bulgularını destekler niteliktedir.

45

6. SONUÇ VE ÖNERİLER

Akciğer kanserli hastaya bakım veren hasta yakınlarının bakım verme yükleri ve

psikolojik sorunları arasındaki ilişkinin incelendiği bu çalışmada; bakım veren hasta

yakınlarının bakım yükünün, somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk, kişiler arası

duyarlılık, depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite, fobik anksiyete ve paranoid

düşünce arasındaki ilişkinin anlamlı olduğu tespit edildi.

Bakım verenlerin tanıtıcı özelliklerinin bakım yüküne etkisinin

değerlendirilmesinde; okur-yazar olmayanlarda hasta bakım yükünün daha yüksek

olduğu tespit edildi.

56 yaş ve üzeri yaş grubunda olan bakım verenlerde somatizasyon, obsesif

kompulsif bozukluk, anksiyete bozukluğu ve diğer bozukluklar anlamlı düzeyde yüksek

olduğu, 31-42 yaş grubunda ise psikotizimin anlamlı düzeyde yüksek olduğu tespit

edildi. Okur-yazar olmayan bakım verenlerin obsesif kompulsif bozukluk, hostilite,

fobik anksiyete, paranoid düşünce, psikotizm ve kısa semptom envanteri toplamı

anlamlı düzeyde yüksek bulundu. Bekar olan bakım verenlerin paranoid düşünce puan

ortalaması yüksek bulundu. Hastasına bakım veren eşlerde; somatizasyon, obsesif

kompulsif bozukluk, anksiyete bozukluğu yüksek düzeyde anlamlı tespit edildi.

Çalışmayan bakım verenlerin; somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk,kişiler arası

duyarlılık, depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite, fobik anksiyete ve kısa semptom

envanteri toplamı puan ortalamaları anlamlı düzeyde yüksek bulundu. İşçi olan bakım

verenlerin somatizasyon, kişiler arası duyarlılık, anksiyete bozukluğu, fobik anksiyete,

paranoid düşünce ve kısa semptom envanteri toplamı puan ortalamaları anlamlı

düzeyde yüksek olduğu tespit edildi. Gelir düzeyi kötü olan bakım verenlerin

somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk, depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite,

46

fobik anksiyete, kısa semptom envanteri toplamı puan ortalaması anlamlı düzeyde

yüksek bulundu. Hastaya bakım verirken başkalarından destek almayanların obsesif

kompulsif bozukluk, kişiler arası duyarlılık ve psikotizm puan ortalamalarının anlamlı

düzeyde yüksek olduğu tespit edildi. Sürekli hastaya bakım verenlerin psikotizm puan

ortalaması anlamlı düzeyde yüksek bulundu. Kişiler arası duyarlılık en yüksek puan

ortalaması bir yıldan az süredir bakım verenlerde görüldü.

Bu sonuçlar doğrultusunda:

Akciğer kanseri hastalarının tedavi sürecinde hastalar kadar hastaya bakım

verenlerinde etkilendiği görülmektedir. Araştırmanın sonuçları doğrultusunda hastalar

kadar hasta yakınlarının da bakım kapsamına alınması ve bu konuda bilgilendirilmeleri;

Bakım verenlerin duygu ve düşüncelerini rahatlıkla ifade edebilecekleri güven

ortamı sağlanmalıdır. Hemşireler, hasta ve bakım verenin eğitim ihtiyaçlarını tespit

etmeli ve bu doğrultuda eğitimler planlanması;

Hastaya bakım vermeye yeni başlayanlara bilgi ve teknik açıdan destek

verilmesi, bakım verenin dinlenmesi için, destek alabilecek kişi ve kurumlara

yönlendirilmesi önerilir. Hastaya bakım verenlerin sorunlarla baş etme becerilerinin

kazandırması ve konu ile ilgili diğer sağlık çalışanları ile işbirliği yapılması;

Tedavi ekibinin de kanser hastası ve yakınları ile çalışmalarında yaşadıkları

gereksinim ve sorunlarının planlanacak araştırmalarca saptanması, bulguları dikkate

alınarak konuyla ilgili araştırmalar planlanması ve yapılması önerilebilir.

47

KAYNAKLAR

1. Koktürk N. Oztürk C. Kirişoğlu CE. Sigara ve akciğer kanseri. Solunum Dergisi

2003, 5:139-145.

2. Bozkurt B. Selçuk ZT. Fırat P. Kalyoncu AF. Artvinli M. 1972-2002

döneminde hacettepe üniversitesi tıp fakültesi hastanesi’nde akciğer kanseri

tanısı konulan hastaların histolojik ve epidemiyolojik değerlendirmesi. Türk

Toraks Dergisi, 2004,5: 148-153.

3. Şenler FÇ. Akciğer kanserinde psikososyal sorunlar ve tedavisi. Solunum

Dergisi, 2001, 2:226.

4. Uğur Ö. Onkoloji Hastasına Evde Bakım Verenlerin Bakım Yükünün

İncelenmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim

Dalı, Doktora tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, 2006.

5. Aranda S. Hayan K. Home caregivers of the person with advanced cancer.

Cancer Nursing, 2001, 24:300-305.

6. Bilge A. Ünal G. Kanserli hastanın yakınlarının öfke ve kaygı düzeylerinin

belirlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2005, 21: 36-

47.

7. Elbi H. Kanser ve Depresyon. Psikiyatri Dünyası Dergisi, 2001 5:5-10.

8. İnci FH. Erdem M. Bakım Verme Yükü Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması

Geçerlilik ve Güvenilirliği. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu

Dergisi, 2008, 4.85-95.

9. Malak AT. Dicle A. Beyin Tümörlü Hastalarda Bakım Verenlerin Yükü ve

Etkileyen Faktörler. Türk Nöroşirürji Dergisi 2008, 18:2.

10. Yaşar F. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Olan Bireylerin Primer Bakım

Vericilerinin Gereksinimleri, Bakım Verme Yükü Ve Etkileyen Faktörlerin

48

Belirlenmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı, Yüksek

Lisans Tezi, Ankara: Başkent Üniversitesi, 2008.

11. Şahin ZA. Polat H. Ergüney S. Kemoterapi Alan Hastalara Bakım Verenlerin

Bakım Verme Yüklerinin Belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik

Yüksekokulu Dergisi, 2009, 12:1-9.

12. Gültekin Z. Pınar G. Pınar T. Kızıltan G. Doğan N. Algıer L. Bulut I. Özyılkan

Ö. Akciğer Kanserli Hastaların Yaşam Kaliteleri ve Sağlık Bakım Hizmet

Beklentileri. Uluslararası Hemotoloji-Onkoloji Dergisi, 2008, 2:96-106.

13. Kızılcı S. Kemoterapi Alan Kanserli Hastalar Ve Yakınlarının Yaşam Kalitesini

Etkileyen Faktörler. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu

Dergisi,1993, 3:18-26.

14. Babaoğlu E. Öz F.Terminal Dönem Kanser Hastasına Bakım Veren Eşlerin

Duygusal ve Sosyal Sorunları Arasındaki İlişki. Hemşirelikte Araştırma

Geliştirme Dergisi,2003, 2:24-33.

15. Armay Z. Özkan M. Kocaman N. Özkan S. Hastalık algısı ölçeği'nin kanser

hastalarında Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması. Klinik Psikiyatri Dergisi

2007, 10(4):192-200.

16. T.C. Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Daire Başkanlığı, Kanser Bildirimlerinin

Değerlendirilmesi, Ankara, 1997, 582:101-110.

17. Korkmaz M. Akciğer Kanser Olan Hastalara Uygulanan Taburculuk

Planlamasının Semptom Kontrolü ve Yasam Kalitesine Etkisinin İncelenmesi.

Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora

tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, 2007.

49

18. Kern JA. McLennan G. Genetic and moecular changes of human lung

cancer.In:Fishman AP, ed. Fishman’s Pulmonary Diseases and Disorders, Third

Edition, New York: McGraw-Hill, 1998, 2:1695-1705.

19. Spiro SG, Gould MK, Colice GL, et al. Initial evaluation of the patient with lung

cancer: symptoms, signs, laboratory tests, and paraneoplastic syndromes: ACCP

evidenced-based clinical practice guidelines. Chest, 2007, 132:149-160

20. Ergün D. Savaş İ. Ergün R. Kaya A. Gülhan M. Akciğer kanseri ve ailesel

kanser hikayesi. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 2009, 53: 251-258.

21. Pezzela F. Trivella M. Gatter KC. Lung Cancer: Immunopathology. European

Respiratory Society Monograph, 2001, 17:34-47.

22. Travis WD. Lubin J. Ries I. Devesa S. United States Lung Carsinoma incidence

trends: Declining for most histolic types among males, İncreasing among

females. Cancer, 1996, 77:2464-2470.

23. Parkin GM. Pisani P. Ferlay J. Global cancer statistics. Cancer Journal

Clinicians, 2002, 52:23-47.

24. Pass HI. Carbone DP. Minna JD. Johnson DH. Turrisi II AT.(Eds) Principles

and practice. Lung Cancer, 2005, 2:3-25.

25. Akkoçlu A. Öztürk C. Akciğer Kanseri- Multidisipliner Yaklaşım. Toraks

Derneği Toraks Kitapları 1, Bilimsel Tıp Yayınevi, Ankara, 1999.

26. Türk DC. Cognitive-behavioral approach to the treatment of chronic pain

patients. Regional Anesthesia and Pain Medicine, 2003, 28:573-579.

27. Hocaoğlu Ç. Suroğlu M. Özyağcı E. Eminaoğlu S. Gökdemir Ö. Bir Eğitim

Hastanesinde Yatarak Tedavi Gören Akciğer Kanseri ve Lösemi Tanısı Almış

Olan Bir Grup Hastanın Ruhsal Duruları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma.

Anadolu Tıp Dergisi, 2003, 5,:31-34.

50

28. Özlü T. Bülbül Y. Öztuna. Çan G. Akciğer kanseri tanısını ne kadar sürede

koyabiliyoruz. Tüberküloz Toraks Dergisi,2002, 50: 288-291.

29. Halilçolar H. Tatar D. Ertuğrul G. Akkoçlu A. Öztürk C. Akciğer Kanseri -

Multidisipliner Yaklaşım, Toraks Kitapları, Bilimsel Tıp Yayınevi, Ankara,

1999.

30. Zhong L. Goldberg MS. Parent ME. Hanley JA Exposure to environmental

tobacco smoke and the risk of lung cancer: on meta-analysis.Lung Cancer

2000,27:3-18

31. İtil O. Akciğer Kanserlerinin Epidemiyolojisi ve Etyolojisi, Akciğer Kanserleri

Tanı ve Tedavisi. Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 2000.

32. Yaman M. Aydın G. Akciğer kanseri. Göğüs Hastalıkları, 2002, 2: 754-803.

33. Müsellim B. Akciğer Kanserinin Epidemiyolojisi ve Etyolojisi: İstanbul

Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri.

Sempozyum dizisi, 2007, 58: 113-118.

34. Doğan A. Küçük hücreli dışı akciğer kanserli olgularda radyoterapinin serum

vasküler endotelyal growth faktör ve periferik kan trombosit düzeyleri üzerine

etkisi. Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim

Dalı Uzmanlık Tezi, İstanbul, 2006.

35. Alberg AJ. Samet JM. Epidemiology of lung cancer, Chest 2003, 123: 21-49.

36. Alberg AJ. Brock MV. Samet JM. Epidemiology of lung cancer: looking to the

future. Jonurnal of Clinical Oncology, 2005, 23: 75-85

37. Süleymanlar G. İliçin G. Biberoğlu K. İç Hastalıkları. Güneş Kitabevisi,

Ankara, 2003, 1:788-803.

38. Akciğer ve Plevra Maligniteleri Çalışma Grubu. Akciğer kanseri tanı ve tedavi

rehberi. Toraks Dergisi, 2006, 7: 1-37

51

39. Cangır AK. Akciğer Kanser ve Epidemiyoloji. Türk Göğüs Cerrahisi Derneği

Yayınları, 2002, 2:1061-1074.

40. Beckles MA. Spiro SG. Colice GL. Rudd RM. Initial evaluation of the patient

with lung cancer. Symptoms, signs, laboratory tests, and paraneoplastic

syndromes. Chest, 2003, 123: 97-104.

41. Aydıner A. Can G. Akciğer Kanserinde Tedavi ve Bakım. İpomet Matbaacılık,

İstanbul, 2010.

42. Collins GL. Haines C. Perkel R. Lung Cancer: Diagnosis and management.

American Family Physician, 2007, 75:56-63

43. Schreiber G. McCrory DC. Performance characteristics of different modalities

for diagnosis of suspected lung cancer: summary of published evidence. Chest,

2003, 123: 115-128.

44. Kaplan İ. Akciğer Kanserinde Ağrının Yaşam Kalitesine Etkisi ve Başetme

Yöntemleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Yönetimi Anabilim Dalı,

Yükseklisans Tezi, İstanbul: Beykent Üniversitesi, 2010.

45. Bayramova N. Amiyotrofik Lateral Skleroz’lu (ALS) Hastaların Evde Bakım

Gereksinimleri ve Bakım Verenlerin Bakım Yükünün Belirlenmesi. Sağlık

Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi,

İzmir: Ege Üniversitesi, 2008.

46. Alpteker H. 65 Yaş ve Üstü Bireylere Evde Bakım Verenlerin Yaşadıkları

Güçlüklerin Belirlenmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı,

Yüksek Lisans Tezi, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 2008.

47. Atagün Mİ. Balaban ÖD. Atagün Z. Elagöz M. Özpolat AY. Kronik

Hastalıklarda Bakım Veren Yükü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current

Approaches in Psychiatry, 2011, 3: 513-552.

52

48. Fadıloğlu Ç. Kanser ve Bakımı. II. Ege Dahili Tıp Günleri Kronik Hastalıklarda

Bakım II Kitabı İzmir, 2003, 83-12.

49. Given BA. Given CW. Kozachik S. Family Support in Advanced Cancer. CA: A

Cancer Journal for Clinicians, 2001, 51:213-231

50. Akpınar B. Alzheimer Hastalığı Olan Bireye Bakım Verenlerin Cinsiyetinin

Bakım Veren Yükü Üzerine Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları

Hemşireliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül

Üniversitesi, , 2009.

51. Baer SD. Dependent Care, Caregiver Burden and Self- Care Agency of Spouse

Caregivers. Cancer Nursing, 1993, 16: 230-236.

52. Özkan S. Liyezon modeli içinde kanser hastalarına bütüncül hizmet. İstanbul

Üniversitesi Tıp Fakültesi Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi, 1995, 58-66.

53. Altun İ. Hasta yakınlarının bakım verme durumlarında zorlanma durumları.

Marmara Üniversitesi 1. Ulusal Evde Bakım Kongresi Kitabı,1998, 71-78.

54. Arpacı F. Arlı M. Aile Ortamında Demanslı Yaşlı Bakımında Karşılaşılan

Sorunlar. 1.Ulusal Yaşlılık Kongresi Kitabı, Ankara, 2001, 332-344.

55. Yıldız S. Profesyonel hemşirenin rol ve görevleri. Modern Hastane Yönetimi

Dergisi, 2003, 7: 35-40.

56. Anderson WG. Arnold RM. Angus DC. Posttraumatic stress and complicated

grief in family members of patients in the intensive care unit. Journal of General

İnternal Medicine, 2008, 23:1871-1876.

57. Ocaktan ME. Özdemir O. Akdur R. Birinci basamakta ruh sağlığı hizmetleri.

Kriz Dergisi, 2004, 12:63-73.

58. Clark DA. Beck AT. Cognitive Therapy of Anxiety Disorders: Science and

Practice. New York: The Guilford Press, 2010.

53

59. Albano AM. Chorpita BF. Barlow DH. Childhood anxiety disorders. Child

Psychopathology New York: The Guilford Press, 2003, 2:279-329.

60. Davison GC. Neale JM. Anormal psikolojisi. (İ.Dağ, Çev. Ed.).Türk Psikologlar

Derneği Yayınları, 2004.

61. Yaşar MR. Depresyonun Sosyolojik Açıdan İncelenmesi. Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi,

2003.

62. Beck AT. Alford BA. Depression: Causes and treatment. Philadelphia,

Pennsylvania, University of Pennsylvania Press, 2009.

63. Boyce P. Parker G. Barnett B. Cooney M. Smith F.Personality as a

vulnerability factor to depression. British Journal of Psychiatry, 1991, 159:106-

114.

64. Boyce P. Hickie I. Parker G. Mitchell P. Wilhelm K. Brodaty H. Interpersonal

sensitivity and the one-year outcome of a depressive episode. Australian and

New Zealand Journal of Psychiatry, 1992, 26.156-161.

65. Sayar K. Ak İ. The predictors of somatization: A review. Bulletin of Clinical

Psychopharmacology, 2001, 11:266-271.

66. Holder Perkins V. Wise TN. Somatization disorder. American Psychiatric

Publishing, Washington, DC: 2001, 20:1-7.

67. Budak S. Psikoloji sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları. Ankara, 2003.

68. Batıgün AD. Şahin N.Öfke, dürtüsellik ve problem çözme becerilerindeki

yetersizlik gençlik intiharlarının habercisi olabilir mi? Türk Psikoloji

Dergisi,2003, 18:37-52.

69. Soykan Ç. Öfke ve öfke yönetimi. Kriz Dergisi, 2003, 11: 19-27.

54

70. Tükel R. Obsessif kompulsif spektrum bozuklukları. Psikiyatri, Psikoloji ve

Psikofarmakoloji Dergisi, 1997, 5:5-12.

71. Işık E, Taner Y. Çocuk, Ergen ve erişkinlerde Anksiyete Bozuklukarı, Obsessif

Kompulsif Bozukluk. Golden Print, 2006, 239-277.

72. Foa EB. Kozak MJ. Goodmann WK. DSM IV Trial :Obsessive Compulsive

Disorder. American Journal of Psychiatry, 1995, 152:990-996.

73. Buchanan RW. Carpenter WT. Şizofreni Kavramı. Comprehensive Textbook of

Psychiatry İçinde: Aydın H. Bozkurt A. (çeviri editörleri) 2. Baskı, İstanbul,

Güneş Kitabevi, 2007: 500-610.

74. Özdamar K. Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi. Eskişehir, Anadolu

Üniversitesi Yayınları,1997: 512.

75. Amerikan Psikiyatri Birliği. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El

Kitabı. 4. Baskı. Köroğlu E. (Çeviri editörü). Ankara: Hekimler Yayın Birliği,

1998: 86-98.

76. Bilgili N. Kubilay G. Yaşlı Bireye Bakım Veren Ailelerin Yaşadıkları

Sorunların Belirlenmesi. Sağlık ve Toplum, 2003: 13: 35-43.

77. Bodur S. Cingil D. Aile içi bakım vericileri eğitmenin bağımlı yaşlıların evde

bakım kalitesine etkisi. Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2006, 22:149-

157.

78. Öksüz E. Barış N. Arslan F. Ateş MA. Kemoterapi alan hastalara bakım

verenlerin psikiyatri semptom düzeyleri ve bakım verme yükleri. Anatolian

Journal of Clinical Investigation, 2013, 7:24-30.

79. Vrettos I. Kamposioras K. Kontodimopoulos N. Comparing health-related

quality of life of cancer patients under chemotherapy and of their caregivers.

Scientific World Journal, 2012, 4:11-17.

55

80. Muller MJ, Klein M, Taphoorn MJ, Van der Ploeg HM, Aaronson NK: The

Quality of Life of the Partners of Patients ith Low-Grade Glioma. International

Society for Quality of Life Research Conference, Abstract, 2002, 636:60.

81. Pochard F. Darmon M. Fassier T. Bollaert PE. Cheval C. Coloigner M. Azoulay

É. Symptoms of anxiety and depression in family members of intensive care unit

patients before discharge or death. A prospective multicenter study. Journal of

Critical Care, 2005, 20:90-96.

82. Chan CW. Chang AM. Managing caregiver tasks among family caregivers of

cancer patients in Hong Kong. Journal of Advanced Nursing, 1999, 29:484-489.

83. Given CW. Stommel M. Given B. Osuch J. Kurtz ME. Kurtz JC. The influence

of cancer patients' symptoms and functional states on patients' depression and

family caregivers' reaction and depression. Health Psychology, 1993, 12:277.

84. Özcanlı D. Kanser Hastasına Bakım Veren Eşlerin Duygusal Ve Sosyal

Gereksinimlerinin Belirlenmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik

Anabilim Dalı, Yüksek lisans Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, 2005.

85. Chochinov H M. Wilson KG. Enns M. Lander S. Prevalence of depression in

the terminally ill: effects of diagnostic criteria and symptom threshold

judgments. American Journal of Psychiatry, 1994, 151:537-540.

86. White Y. Grenyer BF. The biopsychosocial impact of end‐stage renal disease:

the experience of dialysis patients and their partners. Journal of Advanced

Nursing, 1999, 30:1312-1320.

87. Boyle D. Blodgett L. Gnesdiloff S. White J. Bamford AM. Sheridan M.

Beveridge R. Caregiver quality of life after autologous bone marrow

transplantation. Cancer Nursing, 2000, 23:193-203.

56

88. McCorkle R. Robinson L. Nuamah I. Lev E. Benoliel JQ. The effects of home

nursing care for patients during terminal illness on the bereaved's psychological

distress. Nursing Research, 1998, 47:2-10.

89. Tolle SW. Tilden VP. Rosenfeld AG. Hickman SE. Family reports of barriers to

optimal care of the dying. Nursing Research, 2000, 49: 310-317.

90. Atlı H. Sosyal çalışma açısından kanserin aile içinde yarattığı sorun alanlarının

belirlenmesi ve sosyal desteğin gerçekleşmesinde etkili unsurlar. Sağlık

Bilimleri Enstitüsü, Psikososyal Onkoloji Programı, Yüksek Lisans Tezi,

İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1997.

91. Öz F. Ailede kanser olgusu. Hemşirelik Forumu, 1998, 1:206-210.

92. Palos GR. Mendoza TR. Liako KP. Caregiver semptom burden: The risk of

caring for an underserved patient with advanced cancer. Cancer, 2010, 19:1–10.

93. Alacacıoğlu A. Kanser hastaları ve hasta yakınlarının depresyon, umutsuzluk ve

kaygı düzeylerinin değerlendirilmesi. İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Tıpta

Uzmanlık Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, 2007.

94. Williams AM. Carecivers of persons with stroke: their physical and emotional

welbeing. Quality of Life, 1993, 2:213-220.

95. Çivi S. Kutlu R. Çelik HH. Kanserli hasta yakınlarında depresyon ve yaşam

kalitesini etkileyen faktörler. Gülhane Tıp Dergisi, 2011, 53:248–253.

96. Beser N. Öz F. Kemoterapi alan lenfomalı hastaların anksiyete, depresyon

düzeyleri ve yaşam kalitesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu

Dergisi, 2003, 7:47–58.

57

EKLER

EK-1. ÖZGEÇMİŞ

KİŞİSEL BİLGİLER

Adı Soyadı: Kübra BERBER

Doğum tarihi: 21/07/1986

Doğum yeri: Rize

Medeni hali: Bekar

Uyruğu: T.C.

Adres: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Psikiyatri Hemşireliği

Anabilim Dalı, 25240 ERZURUM

Tel: 0546 462 62 63

Faks:

: E-mail: kubra_berber@yahoo.com

EĞİTİM

Lise: Rize Fener Süper Lisesi (2004)

Lisans: Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu(2005-2009)

Yüksek lisans:

Doktora:

YABANCI DİL BİLGİSİ

İngilizce: orta derecede (ÜDS 52.50, güz dönemi 2011)

ÜYE OLUNAN MESLEKİ KURULUŞLAR

İLGİ ALANLARI, HOBİLER

Kitap okumak, müzik dinlemek, film izlemek.

58

EK-2. ANKET FORMU

Cinsiyetiniz nedir ?

o Kadın

o Erkek

1. Kaç yaşındasınız ? ……….

2. Öğrenim durumunuz nedir ?

o Okur-yazar değil

o Okur-yazar

o İlkoul

o Ortaokul

o Lise

o Üniversite

3. Yakınlık dereceniz nedir?

o Eşi

o Çocuğu

o Gelini/damadı

o Diğer

4. Medeni durumunuz nedir ?

o Evli

o Bekar

5. Çocuğunuz var mı?

o Evet

o Hayır

59

6. Bir işte çalışıyor musunuz ?

o Evet

o Hayır

7. Mesleğiniz nedir ?

o Ev hanımı

o İşçi

o Memur

o Serbest meslek

o İşsiz

8. Gelir düzeyinizi nasıl değerlendiriyorsunuz ?

o İyi

o Orta

o Kötü

9. Hastanız hangi tedavi yöntemini alıyor ?

o Kemoterapi

o Kemoterapi ve Radyoterapi

o Destekleyici tedavi

10. Bakım verirken destek aldığınız kişiler var mı ?

o Evet

o Hayır

11. Kaç yıldır bakım veriyorsunuz ? ………….

12. Sürekli siz mi bakım veriyorsunuz ?

o Evet

o Hayır

60

EK-3. ZARİT BAKIM YÜKÜ ÖLÇEĞİ

ZARİT BAKIM YÜKÜ ÖLÇEĞİ

Lütfen aşağıdaki her bir sorudan size uygun olan ifadeyi işaretleyiniz

SORULAR HİÇ NADİREN BAZEN SIK SIK HER ZAMAN

1.Yakınınızın ihtiyacı olduğundan daha fazla yardım istediğini düşünüyor musunuz?

2. Yakınınıza harcadığınız zamandan dolayı, kendinize yeterince zaman ayıramadığınızı düşünüyor

musunuz?

3.Yakınınıza bakım verme ile aile ve is sorumluluklarınızı yerine getirme arasında zorlandığınızı

düşünüyor musunuz?

4. Yakınınızın davranışları nedeniyle rahatsızlık duyuyor musunuz?

5. Yakınınızın yanındayken kendinizi kızgın hissediyor musunuz?

6. Yakınınızın diğer aile üyeleri ya da arkadaşlarınızla ilişkilerinizi olumsuz yönde etkilediğini

düşünüyor musunuz?

7. Geleceğin yakınınıza getirebileceklerinden korkuyor musunuz?

8. Yakınınızın size bağımlı olduğunu düşünüyor musunuz?

9. Yakınınızın yanındayken kendinizi gergin hissediyor musunuz?

10. Yakınınızla ilgilenmenin sağlığınızı bozduğunu düşünüyor musunuz?

11. Yakınınız nedeni ile özel hayatınızı istediğiniz gibi yasayamadığınızı düşünüyor musunuz?

12. Yakınınıza bakmanın sosyal yaşamınızı etkilediğini düşünüyor musunuz?

13. Yakınınızın bakımını üstlendiğiniz için rahatça/kolay arkadaş edinemediğinizi düşünüyor

musunuz?

14. Yakınınızın sizi tek dayanağı olarak görüp, sizden ilgi beklediğini düşünüyor musunuz?

15. Kendi harcamalarınızdan kalan paranın yakınınızın bakımı için yeterli olmadığını düşünüyor

musunuz?

16. Yakınınıza bakmayı daha fazla sürdüremeyeceğinizi hissediyor musunuz?

17. Yakınınız hastalandığı zaman yaşamınızın kontrolünü kaybettiğinizi düşünüyor musunuz?

18. Yakınınızın bakımını bir başkasının üstlenmesini ister miydiniz?

19. Yakınınız için yapılması gerekenler konusunda kararsızlık yasıyor musunuz?

20. Yakınınız için daha fazlasını yapmak zorunda olduğunuzu düşünüyor musunuz?

21. Yakınınızın bakımında yapabileceğiniz isin en iyisini yaptığınızı düşünüyor musunuz?

22. Yakınınıza bakarken genellikle ne kadar güçlük yasıyorsunuz?

61

EK-4. KISA SEMPTOM ENVANTERİ

KISA SEMPTOM ENVANTERİ

Lütfen aşağıdaki her bir sorudan size uygun olan ifadeyi işaretleyiniz.

SORULAR HİÇ ÇOK AZ

ORTA

DERCEDE

OLDUKÇA

FAZLA

İLERİ

DERECEDE

1-Içinizde sinirlilik ve titreme hali oluyor mu?

2- Bayginlik, bas dönmesi oluyor mu?

3-‘Bir baska kisi düsüncelerimi kontrol ediyor’ seklinde düsündügünüz oluyor mu?

4-Basiniza gelen sikintilardan dolayi baskalarinin suçlu oldugu duygusu var mi?

5-Olaylari hatirlamada güçlük çekiyor musunuz?

6-Çok kolayca kizip öfkeleniyor musunuz?

7-Gögüs (yada kalp) bölgesinde agrilariniz oluyor mu?

8-Meydanlik(yada açik) yerlerden korkuyor musunuz?

9-Yasaminiza son verme (intihar) düsünceleriniz var mi?

10-Insanlarin çoguna güvenilmeyecegini düsünüyor musunuz?

11-Istahinizda bozulma oldu mu?

12-Hiçbir nedeni olmayan ani korkulariniz var mi?

13-Kontrol edemediginiz duygu patlamalariniz oluyor mu?

14-Baska insanlarla beraberken bile yalnizlik hissediyor musunuz?

15-Islerinizi bitirme konusunda, kendinizi engellenmis hissediyor musunuz?

16-Yalnizlik hissediyor musunuz?

17-Kendinizi hüzünlü, kederli hissediyor musunuz?

18-Hiçbir seye ilgi duymadiginiz oluyor mu?

19-Kendinizi ‘aglamakli’ hissediyor musunuz?

20-Kolayca incilip, kiriliyor musunuz?

21-Insanlarin sizi sevmedigine, kötü davrandiklarina inaniyor musunuz?

22-Kendinizi digerlerinden daha asagi görüyor musunuz?

23-Mide bozuklugu, bulantilariniz oluyor mu?

62

24-Baskalarinin sizi gözledigi, hakkinizda konustugu duygusuna kapiliyor musunuz? 25-Uykuya dalmakta güçlük çekiyor musunuz? 26-Yaptiginiz seyleri tekrar tekrar dogrumu diye kontrol ediyor musunuz? 27-Karar vermede güçlükleriniz oluyor mu? 28-Otobüs, tren gibi araçlarla yolculuk etmekten korkuyor musunuz? 29-Nefes darligi, nefessiz kalma oluyor mu? 30-Sicak-soguk basmalari oluyor mu? 31-Sizi korkuttugu için bazi esya, yer veya etkinliklerden uzak kalmaya çalisiyor

musunuz?

32-Kafanizin ‘bombos’ kaldigini düsünüyor musunuz? 33-Bedenizin bazi bölgelerinde uyusmalar, karincalanmalar hissediyor musunuz? 34-Günahlariniz için cezalandirilmaniz gerektigini düsünüyor musunuz? 35-Gelecekle ilgili umutsuzluk duygulariniz var mi? 36-Dikkatinizi bir sey üzerinde toplamada güçlük veya zorlanmaniz oluyor mu?

37-Bedeninizin bazi bölgelerinde zayiflik veya güçsüzlük hissediyor musunuz?

38-Kendinizi gergin ve tedirgin hissediyor musunuz? 39-Ölme ve ölüm üzerinde düsünceleriniz var mi? 40-Birini dövme, ona zarar verme, yaralama isteginiz var mi?

41-Bir seyleri kirma, dökme isteginiz var mi?

42-Baskalarinin yanindayken yanlis bir seyler yapmamaya çalisiyor musunuz?

43-Kalabaliktan rahatsizlik duyuyor musunuz?

44-Bir baska insana hiç yakinlik duymadiginiz oluyor mu?

45-Dehset ve panik nöbetleri yasiyor musunuz?

46-Sik sik tartismaya giriyor musunuz?

47-Yalniz birakildiginizda yada kaldiginizda sinirlilik hissediyor musunuz?

48-Basarilariniz için baskalarindan yeterince takdir görmemekten yakiniyor musunuz?

49-Kendinizi’yerinizde duramayacak kadar’ tedirgin hissediyor musunuz?

50-Kendinizi degersiz görüyor musunuz, degersizlik duygulariniz var mi? 51-‘Eger izin versem, insanlar beni sömürecek’ duygusuna kapiliyor musunuz?

52-Suçluluk hissediyor musunuz?

53-‘Aklinizda bir bozukluk oldugu’ fikrine kapiliyor musunuz?

63

EK-5.ETİK KURUL ONAY FORMU

64

EK 5.

65

EK-6. İZİNLER

66

67