Agressie : een theoretisch Agressie : een theoretisch referentiekaderreferentiekader

VerklaringsmodellenVerklaringsmodellen

Evolutie-biologieEvolutie-biologie Sociaal-psychologische Sociaal-psychologische

verklaringenverklaringen Situationele variabelenSituationele variabelen Chemische factorenChemische factoren

Biologisch referentiekaderBiologisch referentiekader

Agressie bij dierenAgressie bij dieren

Redenen voor agressief gedrag bij Redenen voor agressief gedrag bij dieren :dieren : Spel, oefening, techniek : opleiding in Spel, oefening, techniek : opleiding in

sociale en technische vaardighedensociale en technische vaardigheden Territoriumdrang : behoefte aan eigen Territoriumdrang : behoefte aan eigen

ruimte en bijhorende hulpbronnenruimte en bijhorende hulpbronnen DominantiegevechtenDominantiegevechten

Agressie bij dierenAgressie bij dieren

Non-verbale ontmijningsstrategieën :Non-verbale ontmijningsstrategieën : Hoofd buigen (nek tonen)Hoofd buigen (nek tonen) Buik omhoog rollenBuik omhoog rollen

=> “ik geef mij over” : remreflexen=> “ik geef mij over” : remreflexen

Agressie bij mensenAgressie bij mensen

Dieren : hoe meer verwant aan de mens, Dieren : hoe meer verwant aan de mens, hoe gewelddadiger (zie mensapen, met hoe gewelddadiger (zie mensapen, met uitzondering van de bonobo’s)uitzondering van de bonobo’s)

Agressie bij mensen = meest gewelddadigAgressie bij mensen = meest gewelddadig Taal, mogelijkheid verbaal te kwetsen en reactie Taal, mogelijkheid verbaal te kwetsen en reactie

uit te lokkenuit te lokken Vuurwapens : Vuurwapens : - blokkeren remreflexen- blokkeren remreflexen

- - geen rechtstreeks geen rechtstreeks contact met contact met slachtofferslachtoffer

Paleontologie bewijst :Paleontologie bewijst :Agressie bij mensen is van Agressie bij mensen is van

alle tijden…alle tijden…

Zijn mannen agressiever Zijn mannen agressiever dan vrouwen ??dan vrouwen ??

Mannen zijn ànders Mannen zijn ànders agressief dan vrouwen !!agressief dan vrouwen !!

Agressie bij mannenAgressie bij mannen 90% van conflicten met dodelijke 90% van conflicten met dodelijke

afloop gebeurt door mannenafloop gebeurt door mannen Hierbij zijn 80% van de slachtoffers Hierbij zijn 80% van de slachtoffers

ook mannenook mannen

Oorzaak : genetische competitie Oorzaak : genetische competitie omwille van beperkt aantal kinderen omwille van beperkt aantal kinderen dat elke vrouw kan grootbrengendat elke vrouw kan grootbrengen

Agressie bij vrouwenAgressie bij vrouwen

Indirecte of sociale agressie : Indirecte of sociale agressie : neerbuigend doen, opmerkingen over neerbuigend doen, opmerkingen over uiterlijk, roddelen, manipuleren, …uiterlijk, roddelen, manipuleren, …

Minder fysiek, minder levensbedreigend, Minder fysiek, minder levensbedreigend, maar sociaal gevaarlijkermaar sociaal gevaarlijker

Wordt niet teruggevonden bij dieren of Wordt niet teruggevonden bij dieren of kleine kinderen : vereist verbale en kleine kinderen : vereist verbale en sociale vaardigheden, en een sociaal sociale vaardigheden, en een sociaal netwerknetwerk

Psycho-sociale Psycho-sociale verklaringenverklaringen

Frustratie-agressie-Frustratie-agressie-hypothesehypothese

°1939°1939 Agressie = automatische respons op Agressie = automatische respons op

frustratiefrustratie

MAAR niet alle frustratie leidt tot agressieMAAR niet alle frustratie leidt tot agressie

=> Verfijnd (Berkowitz) : frustratie leidt tot => Verfijnd (Berkowitz) : frustratie leidt tot negatieve emoties en woede, en woede negatieve emoties en woede, en woede leidt soms tot agressie (afhankelijk van leidt soms tot agressie (afhankelijk van cognitieve processen : associaties, cognitieve processen : associaties, meningen, interpretaties,…)meningen, interpretaties,…)

Theorie van sociaal lerenTheorie van sociaal leren

Agressie als aangeleerde reactieAgressie als aangeleerde reactie

Aangeleerd door :Aangeleerd door :

- Belonen van agressief - Belonen van agressief gedraggedrag

- Observatie bij rolmodellen, - Observatie bij rolmodellen, vrienden, op TV (ook : vrienden, op TV (ook :

saturatie-saturatie-effect)effect)

Situationele variabelenSituationele variabelen

Situationele katalysatorenSituationele katalysatoren

Aanwezigheid van gewelddadige Aanwezigheid van gewelddadige “clues” : geweren ipv tennisrackets “clues” : geweren ipv tennisrackets bv.bv.

Pijn, fysiek ongemakPijn, fysiek ongemak OververhittingOververhitting Fysieke opwindingFysieke opwinding Teveel mensen, te weinig plaats Teveel mensen, te weinig plaats

(crowding)(crowding)

Situationele katalysatorenSituationele katalysatoren Groepsdruk en de-individuatieGroepsdruk en de-individuatie Luchtvervuiling (exp. met sigarettenrook)Luchtvervuiling (exp. met sigarettenrook) Zintuiglijke (over)stimulatie (geluiden, Zintuiglijke (over)stimulatie (geluiden,

beelden, geuren, …)beelden, geuren, …) Machtsvertoon (uniform, rangen, graden)Machtsvertoon (uniform, rangen, graden) TV (leereffect, saturatie, vertekend TV (leereffect, saturatie, vertekend

realiteitsbeeld)realiteitsbeeld)

Chemische factorenChemische factoren

Electrische stimulatie van bepaalde Electrische stimulatie van bepaalde hersenzones : kan agressief gedrag hersenzones : kan agressief gedrag bij apen verhogenbij apen verhogen

Genetische component : door Genetische component : door selectief kweken kan men selectief kweken kan men agressievere muizen bekomenagressievere muizen bekomen

Lage bloedsuikerspiegel kan Lage bloedsuikerspiegel kan bijdragen tot agressiebijdragen tot agressie

Alcohol – of drugsintoxicatie : Alcohol – of drugsintoxicatie : vermindert zelfbewustzijn én vermindert zelfbewustzijn én vermindert inschattingsvermogen vermindert inschattingsvermogen over gevolgen v/e actieover gevolgen v/e actie

Hormonen : mannen met meer Hormonen : mannen met meer testosteron neigen meer naar testosteron neigen meer naar delinquent gedrag, (hard)druggebruik delinquent gedrag, (hard)druggebruik en agressief gedragen agressief gedrag

ConclusieConclusie

Agressie behoort tot de persoonlijke Agressie behoort tot de persoonlijke bagage van elke mens, maar niet bagage van elke mens, maar niet elke mens wordt dader (of elke mens wordt dader (of slachtoffer) van agressieslachtoffer) van agressie

Agressiebeperkende of -Agressiebeperkende of -versterkende mechanismenversterkende mechanismen

Remreflexen bij dader en slachtofferRemreflexen bij dader en slachtoffer Sociale en verbale vaardigheden van Sociale en verbale vaardigheden van

dader en slachtofferdader en slachtoffer Vooroordelen, stereotypen, discriminatiesVooroordelen, stereotypen, discriminaties Persoonlijke perceptie, tolerantiedrempel, Persoonlijke perceptie, tolerantiedrempel,

eigen waarden en normeneigen waarden en normen Rationalisaties in hoofde van de daderRationalisaties in hoofde van de dader GroepsdrukGroepsdruk

Agressie-beheersing in Agressie-beheersing in de praktijkde praktijk

VideoVideo

Belang van sociale Belang van sociale vaardighedenvaardigheden

Uitgangspunt = zoveel mogelijk Uitgangspunt = zoveel mogelijk agressie agressie voorkomenvoorkomen door door preventieve preventieve basishoudingbasishouding

LichaamstaalLichaamstaal

OogcontactOogcontact HoudingHouding GedragGedrag SpreektoonSpreektoon

GedragGedrag

Respecteer “private space”Respecteer “private space” Bewegingen van handen en armenBewegingen van handen en armen Geen aanraking bij dreigend conflictGeen aanraking bij dreigend conflict Kom op gelijke hoogte (zie ook Kom op gelijke hoogte (zie ook

“supernanny”)“supernanny”) Herkenbaar aanwezig zijnHerkenbaar aanwezig zijn

SpreektoonSpreektoon

Niet te luid en niet te stilNiet te luid en niet te stil Beheerst en rustig, duidelijkBeheerst en rustig, duidelijk Zorg voor veel hoog en laag in uw Zorg voor veel hoog en laag in uw

stemstem Intonatie kan boodschap doorkruisen Intonatie kan boodschap doorkruisen

(sarcasme)(sarcasme) Pas stemvolume en ritme aan het kind Pas stemvolume en ritme aan het kind

aanaan

Verbale communicatieVerbale communicatie

Geen jargon, geen verkleinwoordenGeen jargon, geen verkleinwoorden Vermijd m-woordenVermijd m-woorden Ook stiltes kunnen betekenisvol zijn Ook stiltes kunnen betekenisvol zijn

(al dan niet knikken, mm, …)(al dan niet knikken, mm, …) Vermijd stopwoordjes (klinkt onzeker)Vermijd stopwoordjes (klinkt onzeker)

Verbale communicatieVerbale communicatie

Gebruik ik-uitspraken ipv jij-uitsprakenGebruik ik-uitspraken ipv jij-uitspraken Boodschap positief formulerenBoodschap positief formuleren Gelijk hebben Gelijk hebben ≠ gelijk halen≠ gelijk halen Geen zwaarwichtige woorden Geen zwaarwichtige woorden

(bedreigend)(bedreigend)

Verschijningsvormen van Verschijningsvormen van agressieagressie

Naar binnen Naar binnen naar buiten naar buiten gerichtgericht

Naar binnen : zelfverminking, Naar binnen : zelfverminking, anorexia, anorexia, minderwaardigheidscomplex, …minderwaardigheidscomplex, …

Naar buiten : naar andere mensen of Naar buiten : naar andere mensen of fysieke omgeving gerichtfysieke omgeving gericht

Verbaal Verbaal non-verbaal non-verbaal fysiekfysiek

Verbaal : schelden, bedreigen, Verbaal : schelden, bedreigen, verkleinwoorden, sarcasme, …verkleinwoorden, sarcasme, …

Non-verbaal : trillende stem, “gekapte” Non-verbaal : trillende stem, “gekapte” zinnen, roepen, armgebaren, voorover zinnen, roepen, armgebaren, voorover leunen, zich “opblazen”, …leunen, zich “opblazen”, …

Fysiek : op tafel slaan, voorwerpen Fysiek : op tafel slaan, voorwerpen gooien, tegen muur stampen, gooien, tegen muur stampen, aanraken…aanraken…

Typologieën van agressieTypologieën van agressie

Frustratie-agressie (woede : Frustratie-agressie (woede : frustratie-agressie-hypothese) ; soms frustratie-agressie-hypothese) ; soms ook emotionele of impulsieve ook emotionele of impulsieve agressie genoemdagressie genoemd

Instrumentele agressie (leertheorie)Instrumentele agressie (leertheorie) Pathologische agressie (chemische Pathologische agressie (chemische

factoren)factoren)

Frustratie-agressie : Frustratie-agressie : kenmerkenkenmerken

Druppel die emmer doet overlopenDruppel die emmer doet overlopen Niet altijd in verhouding tot aanleidingNiet altijd in verhouding tot aanleiding Vaak over langere tijd opgebouwdVaak over langere tijd opgebouwd Verlies van zelfcontroleVerlies van zelfcontrole Niet (onmiddellijk) voor rede vatbaarNiet (onmiddellijk) voor rede vatbaar = Uiting van onmacht= Uiting van onmacht Speciaal geval : extreme emotiesSpeciaal geval : extreme emoties

Frustratie-agressie : gefaseerd Frustratie-agressie : gefaseerd verloopverloop

Opstartfase : onderhuidse opbouw, Opstartfase : onderhuidse opbouw, gekenmerkt door lichaamstaalgekenmerkt door lichaamstaal

Escalatiefase : lichaam laadt zich op, Escalatiefase : lichaam laadt zich op, spanning stijgtspanning stijgt

Crisisfase : ongecontroleerde Crisisfase : ongecontroleerde uitbarsting, afreageren, slaan, uitbarsting, afreageren, slaan, schoppen, …schoppen, …

Frustratie-agressie : gefaseerd Frustratie-agressie : gefaseerd verloopverloop

Afbouwfase : langzame terugkeer naar Afbouwfase : langzame terugkeer naar normaal gedrag (ca. 90 min.) ; nog steeds normaal gedrag (ca. 90 min.) ; nog steeds extreem prikkelbaar, gevoelig voor ongeloof, extreem prikkelbaar, gevoelig voor ongeloof, afwijzing, verwijten enz. ; nieuwe afwijzing, verwijten enz. ; nieuwe uitbarsting zonder opbouw mogelijk uitbarsting zonder opbouw mogelijk (boosterreactie) => meeste (boosterreactie) => meeste interventiefouten gebeuren hier !interventiefouten gebeuren hier !

Terugslagfase : geen energie, leegheid, Terugslagfase : geen energie, leegheid, desorëntatie ; lichamelijk en geestelijk desorëntatie ; lichamelijk en geestelijk uitgeputuitgeput

Extreme emotiesExtreme emoties

Blinde woedeBlinde woede OnvoorspelbaarOnvoorspelbaar Vereist inschattingsvermogenVereist inschattingsvermogen Afreageren : op meubels, deuren, Afreageren : op meubels, deuren,

auto’s, …auto’s, …

Instrumentele agressie : Instrumentele agressie : kenmerkenkenmerken

Agressie = hulpmiddelAgressie = hulpmiddel Om een bepaald doel te bereikenOm een bepaald doel te bereiken Bedoeld om ander onder druk te Bedoeld om ander onder druk te

zettenzetten Druk wordt geleidelijk opgevoerdDruk wordt geleidelijk opgevoerd Goed gedoseerdGoed gedoseerd

Pathologische agressie : Pathologische agressie : kenmerkenkenmerken

Chemische achtergrond : psychiatrie, Chemische achtergrond : psychiatrie, alcoholintoxicatie, … Opgelet alcoholintoxicatie, … Opgelet druggebruik : soms pathologisch, druggebruik : soms pathologisch, soms ook instrumenteel ! (bv. vallen soms ook instrumenteel ! (bv. vallen niet dealer aan, maar wel niet dealer aan, maar wel verpleegkundige…)verpleegkundige…)

Geen specifieke gerichtheidGeen specifieke gerichtheid OnvoorspelbaarOnvoorspelbaar Weinig hanteerbaarWeinig hanteerbaar

Frustratie-agressie : aanpakFrustratie-agressie : aanpak

Centraal = nood aan begrip en Centraal = nood aan begrip en medelevenmedeleven

Eerst (zichtbaar!) luisterenEerst (zichtbaar!) luisteren Begrip tonen, meelevenBegrip tonen, meeleven Uitleggen, kaderenUitleggen, kaderen Aandacht verleggen van probleem naar Aandacht verleggen van probleem naar

oplossingoplossing Afronden en medewerking vragen Afronden en medewerking vragen

(vermijden van gezichtsverlies)(vermijden van gezichtsverlies)

Frustratie-agressie : Frustratie-agressie : valkuilenvalkuilen

Tirade onderbrekenTirade onderbreken Te snel oplossing voorstellenTe snel oplossing voorstellen Niet alle stappen doorlopenNiet alle stappen doorlopen Zelf beginnen schelden of dreigenZelf beginnen schelden of dreigen

Extreme emoties : aanpakExtreme emoties : aanpak

Ruimte laten om af te koelenRuimte laten om af te koelen Nadruk op eigen veiligheid en die Nadruk op eigen veiligheid en die

van anderenvan anderen Indien nodig : dekking zoekenIndien nodig : dekking zoeken Pas als razernij voorbij is : contact Pas als razernij voorbij is : contact

makenmaken

Instrumentele agressie : Instrumentele agressie : aanpakaanpak

Begrip tonen en inlevenBegrip tonen en inleven MAAR duidelijke grenzen aangevenMAAR duidelijke grenzen aangeven Boodschap uitleggen en ev. herhalenBoodschap uitleggen en ev. herhalen Tot de orde roepen, ev. terug Tot de orde roepen, ev. terug

grenzen aangevengrenzen aangeven Uiteindelijk : voor de keuze stellen Uiteindelijk : voor de keuze stellen

Instrumentele agressie : Instrumentele agressie : valkuilenvalkuilen

Dader probeert te intimiderenDader probeert te intimideren Gevaar voor escalatieGevaar voor escalatie PubliekPubliek

Pathologische agressie : Pathologische agressie : aanpakaanpak

Medische bijstand vereistMedische bijstand vereist Onvoorspelbaar in de omgangOnvoorspelbaar in de omgang Moeilijk te kalmerenMoeilijk te kalmeren Eigen veiligheid en die van anderen Eigen veiligheid en die van anderen

verzekerenverzekeren Toepasselijke alarmprocedures Toepasselijke alarmprocedures

volgenvolgen

Algemene regelsAlgemene regels Vermijd agressie uit te lokkenVermijd agressie uit te lokken Tracht situatie te ontmijnen, niet laten Tracht situatie te ontmijnen, niet laten

escalerenescaleren Eigen emoties onder controleEigen emoties onder controle De ander in zijn eigenwaarde latenDe ander in zijn eigenwaarde laten Vluchtroute open laten voor beide partijenVluchtroute open laten voor beide partijen Aandacht voor lichaamstaalAandacht voor lichaamstaal Gelijk hebben Gelijk hebben ≠ gelijk krijgen≠ gelijk krijgen Negeer persoonlijke beledigingenNegeer persoonlijke beledigingen Indien nodig : alarm slaanIndien nodig : alarm slaan

Belangrijk : ervaring en Belangrijk : ervaring en oefening !oefening !

Als er wapens aan te pas Als er wapens aan te pas komenkomen

KALM BLIJVENKALM BLIJVEN Niet provocerenNiet provoceren Rustig ademhalenRustig ademhalen Geen bruuske bewegingenGeen bruuske bewegingen Ga er steeds van uit dat het wapen écht Ga er steeds van uit dat het wapen écht

isis Sla alarm van zodra gevaar geweken isSla alarm van zodra gevaar geweken is Probeer te observerenProbeer te observeren

Gebruik steeds het gezond Gebruik steeds het gezond verstand…verstand…

EINDEEINDE

Modus OperandiModus Operandi

www.modusoperandi.bewww.modusoperandi.be

annemie.deboye@modusoperandi.beannemie.deboye@modusoperandi.be