Áèõåâèîðèçì áà Ãåøòàëüò ñýòãýë ñóäëàëûí ¿íäýñ

Áèõåâèîðèçì

Áèõåâèîðèçì ãýäýã íü behavior ãýñýí àíãëèéí çàí ¿éë ãýñýí ¿ãíýýñ ãàðàëòàé.

Áèõåâèîðèçìûí óðñãàë ÷èãëýë ¿¿ñýõýä Ýäâàðä ëè Òîðíäàéêûí /1874-1949/ ñóäàëãàà ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëñýí þì. Òîðíäàéê ñýòãýë ñóäëàë íü óõàìñðûí òóðøèëò ýñâýë ñýòãýöèéí ýëåìåíò¿¿äèéã áóñ õàðèí çàí áàéäëûã ñóäëàõ ¸ñòîé ãýæ ¿çæýý.

Òîðíäàéê êîííåêöèîíèçì (êîííåêñ-õîëáîî ãýñýí àíãëè ¿ãíýýñ ãàðàëòàé) ãýæ íýðëýãäñýí òóðøèëòûí øèíý õàíäëàãûã áóé áîëãîñîí þì. Ýíý íü öî÷ðîîã÷ áà õàðèó ¿éëäëèéã àâ÷ ¿çñýí ñóðãààë þì. Òýðýýð çàí áàéäëûã ñóäëàõàä ò¿¿íèéã á¿ðýëä¿¿ëýã÷ õîñ ýëåìåíò áîëñîí S - R àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé ãýñýí.

1913 îíä ,,Ñýòãýë ñóäëàëûí òîéì,, ñýòã¿¿ëä Ñýòãýë ñóäëàëûã áèõåâèîðèçìûí í¿äýýð ãýñýí Äæîí Óîòñîíû ºã¿¿ëýë õýâëýãäñýí íü áèõåâèîðèçìûí ÷èãëýëèéí àíõäàã÷ á¿òýýë¿¿äèéí íýã áàéëàà. Óîòñîí ñýòãýë ñóäëàëûã áèõåâèîðèçìûí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çâýë öýâýð òóðøèëòûí øèíæëýõ óõààí áºãººä îíîëûí çîðèëò íü çàí áàéäëûã óäèðäàõ, óðüä÷èëñàí òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõ ÿâäàë þì ãýæýý. Òýðýýð 1924 îíä “Áèõåâèîðèçì” ãýäýã íîì áè÷ñýí.

Óîòñîí áèõåâèîðèçìûí íýí ò¿ð¿¿íèé ñóäëàõ ç¿éë áîë çàí áàéäëûí ¿íäñýí ýëåìåíò áîëîõ áóë÷èíãèéí õºäºë㺺í áà äîòîîä ø¿¿ðëèéí áóë÷èðõàé þì ãýæýý. Îáüåêòèâ áàéäëààð áè÷èæ áîëîõ çàí áàéäëûí òóõàé øèíæëýõ óõààí áîë ñýòãýë ñóäëàë ãýýä öî÷ðîîã÷-õàðèó ¿éëäýë (S-R) ãýñýí íýãäìýë ç¿éëýýð çàí áàéäàë, îðãàíèçìûã á¿õýëä íü ñóäëàõ õýðýãòýé ãýæ ¿çæýý.

R áóþó õàðèó ¿éëäýë íü èëýðõèé áà èëýðõèé áóñ áàéíà, èëýðõèé õàðèó ¿éëäýë íü øóóä àæèãëàãäàõ, èëýðõèé áóñ õàðèó ¿éëäýë íü îðãàíèçìûí äîòîð ÿâàãäàæ ìýäðýëèéí èìïóëüñ ¿¿ñãýíý. Èëýðõèé áóñ õàðèó ¿éëäýë íü ãàäààä õºäºë㺺í áèø ÷ ãýñýí çàí áàéäëûí ýëåìåíòýä òîîöîãäîíî. Èéì ó÷ðààñ áèõåâèîðèçì íü îðãàíèçìûã á¿õýëä íü õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíòîéãîî õýðõýí õîëáîãäîæ áóéã ñóäàëíà ãýæ ¿çæýý.

Óîòñîíû ¿çëýýð ñýòãýë õºäëºë ãýäýã íü ºâºðìºö öî÷ðîîã÷äîä áèå îðãàíèçìûí õàðèó ¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõ ÷àäâàð. Èéì öî÷ðîîã÷èä íü îðãàíèçìûã äîòîîä ººð÷ëºëòºíä îðóóëäàã. Ñýòãýë õºäëºë áîë èëýðõèé áóñ çàí áàéäëûí õýëáýð áºãººä ò¿¿ãýýð äàìæèí äîòîîä õàðèó ¿éëäýë èëýð÷ áàéäàã. Òóõàéëáàë í¿¿ð óëàéõ, ç¿ðõíèé öîõèëò ò¿ðãýñýõ ãýõ ìýò.

Íåîáèõåâèîðèçìûí óðñãàë ÷èãëýëèéí ¿íäýñëýã÷ íü àìåðèêèéí ñýòãýë ñóäëàà÷ Ý.Òîëìåí, Ê.Õàëë íàð þì. Ýäâàðä Òîëìåí ,,Öî÷ðîîã÷ - õàðèó ¿éëäýë,, (S-R) õî¸ðûí õîîðîíä ÿìàð íýã õ¿÷èí ç¿éë áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýýä äýýðõ òîìú¸îëîë äýýð ,,çàâñðûí õóâüñàãäàõóóí (S-Î-R),, ãýñýí óõàãäàõóóíûã íýìæýý.

Áèõåâèîðèçìûí óðñãàë ÷èãëýëä ººðèéí ãýñýí áàéð ñóóðèéã ýçýëäýã ýðäýìòýí áîë Áåðõàóç Ôðåäåðèê Ñêèííåð þì. Ñêèííåðèéí ãîë ñàíàà íü çàí òºëâèéã óäèðäàæ ñóðàõ, ó÷èð øàëòãààíûã íü îéëãîõîä ÷èãëýæ áàéëàà.

Òýðýýð Ðåñïîíäåíò áà Îïåðàíò çàí áàéäëûã àâ÷ ¿çñýí.Îïåðàíò çàí áàéäàë íü îðãàíèçìèéí õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä íºëºº ¿ç¿¿ëäýã, Ðåñïîíäåíò çàí áàéäàë íü íºëºº ¿ç¿¿ëäýãã¿é. Òýðýý𠺺ðèéí òóðøèëò ñóäàëãààíû ¿íäñýí äýýð “îëæ àâàõ õóóëü”-èéã òîìü¸îëñîí áà ýíý íü “õýðâýý çàí áàéäàë íü óðàìøóóëëûí S-òýé õàâñàð÷ áàéãàà áîë Îïåðàíò çàí áàéäëûí õ¿÷ íýìýãäýíý” ãýñýí óòãàòàé.

Ãåøòàëüò ñýòãýë ñóäëàë

Ãåøòàëüò ãýäýã íü ãåðìàíààð “õýëáýðæèëò” ãýñýí óòãàòàé ¿ã þì. Ýíý ÷èãëýëèéã Ì.Âåéðòõàéìåð, Â.ʸëåð, Ê.Êîôôêà íàð ¿íäýñëýñýí áàéíà.

Õ¿í þìûã õýðõýí õ¿ðòýí õ¿ëýýæ àâ÷ òóñãàäàã, ýðãýýä ò¿¿íèéãýý ¿éë àæèëëàãààíäàà òóñãàäàã. Îð÷íû þìñ ¿çýãäýë õ¿íä õ¿ðòýãäýõäýý òóñãààð ñàëàíãèä ýä þìñ áàéäëààð òóñãàãääàãã¿é. Áèäíèé õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èí çîõèîí áàéãóóëàãäñàí õýëáýð ä¿ðñ á¿õèé ç¿éëýýñ á¿ðäýõ áºãººä òýäíèéã õ¿ðòýõ õ¿ðòýõ¿é áàñ çîõèîí áàéãóóëàãäñàí áàéäàã.

1929 îíä Â.ʸëëåðèéí ãàðãàñàí “Ãåøòàëüò ïñèõîëîãè” ãýäýã íîì íü ýíý îíîëûí ãîë ÷èãëýë áîëñîí.

Ãåøòàëüò ñýòãýë ñóäëàëûí çàíãèëàà àñóóäëóóäûí íýã íü Ôèãóð áà Ôîíû àñóóäàë þì. Ôèãóð — õ¿ðòýõ¿éä ãîëëîí òóñàæ áóé òýð òóñãàë, Ôîí — Ôèãóðòàé öóã õ¿ðòýãäýæ áóé ãîë áóñ ìýäýýëë¿¿ä.

Ãåøòàëüòûí ôèãóð ôîí íü õýðõýí çîõèîí áàéãóóëàãäàõ íü ìýäýýëëèéã õýðõýí õ¿ëýýæ àâ÷ áóéòàé õîëáîîòîé. Õ¿ì¿¿ñ ºãºãäºæ áóé ìýäýýëëèéã à÷ õîëáîãäîëòîé áà à÷ õîëáîãäîëã¿é õýìýýí ÿëãàæ ÷óõàë ìýäýýëë¿¿ä íü Ôèãóð áîëæ, ÷óõàë áóñ ìýäýýëë¿¿ä õîéø òàâèãääàã. Ãåøòàëüòûí Ôèãóð Ôîí íü ýä þìñ òºäèéã¿é ñýòãýöèéí ¿çýãäë¿¿ä áàéäàã.

Ãåøòàëüò íü õ¿ì¿¿ñèéí õýðýãöýý ñîíèðõëîîð áèé áîëäîã áà èéìýýñ õýðýãöýý õàíãàãäìàãö ãåøòàëüò çàäàðäàã.

Ãåøòàëüòûí ¿íäñýí 4 øèíæ ÷àíàð áàéäàã: - çîõèîí áàéãóóëàëò, - äýñ äàðàà, - õýëáýð õýìæýý, - ýìõ öýãö.