ø√dü+ dütsê»´ ñ

düTsê»´ ñ<ä eT+ me] ø√dü+... m+<äTø√dü+...

1

düTsê»´ ñ<ä eT+

&ç.$.$.j·Tdt. es¡à

düT|ü]bÕ\q ø√dü+

n+<ä]øÏ m~π> neø±XÊ\ ø√dü+

2


ªª@ düe÷»+˝À nsTT‘˚ ˙‹ ‘·|æŒqyês¡T $»j·T+ kÕ~ÛkÕÔs√

mø£ÿ&Ó’‘˚ H˚s¡düTÔ\T Äsê<ÛäT´\T>± e÷s¡‘ês√

mø£ÿ&Ó’‘˚ $\Te\T |ü‘·qyÓTÆ neø±X¯yê<ä+ sê»´y˚T\T‘·T+<√

mø£ÿ&Ó’‘˚ n$˙‹ düs¡«Á‘ê ‘ê+&É$düTÔHêï ≈£L&Ü |ü{Ïº+#·Tø√≈£î+&Ü

ª‘·eT≈£î ø±e\dæqμ yê{≤ ø√dü+ Á|ü»\T nÁs¡T\T #êdüTÔ+{≤s√

nø£ÿ&É

e´edüú≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü⁄q'düMTø£å≈£î

düeTj·T+ ÄdüqïyÓTÆ+<äì ns¡ú+

n|ü⁄Œ&ÉT ‘·eT >∑T]+∫, ‘·eT≈£î dü+ã+~Û+∫qyê] >∑T]+∫

‘·eT #·T≥÷ºsê e⁄qï yê] >∑T]+∫

‘·eT ø±s¡ ø£ ≤bÕ\≈£î dü+ã+~Û+∫

nø£ÿ&ç bÂs¡T\T n+‘·s¡TàKT\T ø±yê*μμ

|ü⁄q'düMTø£å≈£î düeTj·T+

` sêãsY¶ øÏ¢{Ÿ>±sY¶

Á|üU≤´‘· kÕe÷õø£ XÊÁdüÔy‘·Ô


3

$wüj·Tdü÷∫ø£1. düTsê»´ ñ<ä eT+...me] ø√dü+ ? m+<äTø√dü+ ? 4

2. Ç+{Ï eTT+<äT Á|üuÛÑT‘·«+ ` ø£+{Ï eTT+<äT bÕ\q 12

3. Vü≤≈£îÿ>± Á|üuÛÑT‘·« ùde\ #·≥º+ ø±yê* 16

4. n$˙‹ uÛÑs¡‘·+ |üfÒº ø=‘·Ô ˝Àø±j·TTø£Ô 21

5. <ëe÷cÕ |ü<äΔ‹ mìïø£ Ò $Tqï 27

6. sê»ø°j·T bÕØº\˝À n+‘·s¡Z‘· Á|üC≤kÕ«eT´+ 32

7. nqTã+<Ûë\T ` >∑D≤+ø±\T

m) Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ dü+Á>∑Vü≤dü«s¡÷|ü+ 39

_) õ˝≤¢\yêØ »HêuÛ≤, dü÷ú ñ‘·Œ‹Ô, ‘·\dü] Ä<ëj·T+ 40

dæ) Ç‘·s¡ $esê\T 41

&ç) sêh+˝À ≈£î≥T+u≤\T ` edü‘·T\T 2011 42

Ç) sêh+˝À bÕsƒ¡XÊ\ $<ä 44

m|òt) sêh+˝À Á|üuÛÑT‘·« yÓ’<ä ùde\T 45

õ) |ü+#êsTTr\T, eTTì‡bÕ*{°\≈£î sêC≤´+>∑|üs¡+>± 47

<äK\T|üsêÃ*‡q n+XÊ\T

FDR and Lok Satta publication2012, Hyderabad

H.No. 806, 8th Floor, Srinivasa Towers,Beside ITC Kakatiya Hotel, Begumpet, Hyd-16Ph: +91-40-2341 9949, Fax: +91-40-2341 9948

Email : [email protected] : www.fdrindia.org

4


düTsê»´ ñ<ä eT+me] ø√dü+ ? m+<äTø√dü+?

1. düTsê»´ ñ<ä eT+ me] ø√dü+ ?

düTsê»´+ eTqø√dü+, MT ø√dü+, Hêø√dü+. Ç~ eTq+<ä] ñ<ä eT+.

düT|ü]bÕ\q ø√dü+ kÕ–+# ñ<ä eT+ Ç~. düT|ü]bÕ\q n+fÒ eT+∫bÕ\q.

Á|ü»\ eT+∫ø√πs bÕ\q. eTq ã‘·T≈£î*ï e÷πsÃbÕ\q. n+<ä]ø° m~π>

neø±XÊ\qT n+~+# bÕ\q. m~π> neø±X+, ã‹πø neø±X+ ˇø£{Ï ø±<äT.

á ¬s+&É÷ yπs«s¡T n+XÊ\T. Á|üdüTÔ‘·+ q&ÉTdüTÔqï sê»ø°j·T+ ã‹πø neø±XÊìï

ø£*Œ+#·&É+ e÷Á‘·yT \ø£å +>± ô|≥Tº≈£î+~. \ø£ÿ|æ&É‘· ≤¢+{Ï Çfió¢, HÓ\øÏ Hê\T>∑T

øÏ À\ _j·T´+, ˇø£ ©≥s¡T øÏs¡düHêsTT\T e¬>’sê dü+e‘·‡sêìøÏ 100 s√E\

|üì |ü<Ûäø£+‘√ Ç< dü«s¡Z+>± ã‘·ø£eT+≥Tqï~.

dü«s¡Z+ n+fÒ düTsêbÕq+ ≈£L&Ü e⁄+&Ü* >∑<ë! n+<äTπø eT<ë´ìï @s¡T\T>±

bÕ]düTÔHêïs¡T. ù|<ä\ J$‘ê\ #·T≥÷º eT<ä + ñ#·TÃ _–düTÔHêïs¡T. Á|üuÛÑT‘·«+

Ç#Ã sêsTTrø£+fÒ, dü+πøåeT+ ø£+fÒ m≈£îÿe yÓTT‘êÔìï ‹]– >∑T+E ≈£î+≥THêïs¡T.

á sê»ø°j·T+ Á|ü»*ï XÊX«‘·+ >± ;<ä]ø£+ À e⁄+∫+~. yêfi¢ì j·÷#·≈£î\T>±

e÷]Ã+~. Á|ü‹ <ëìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&˚ ≤ #˚dæ+~. Ç˝≤ z≥T

u≤´+≈£î sê»ø°j·T+

kÕ–b˛‘ · Tq ï~.

dü+Á|ü<ëj·T sê»

ø°j·T bÕØº\˙ï á

‘·s ¡V ü ‰ sê»

ø°j·÷ìï m+#·T

≈£îì, b˛{° |ü&ÉT

‘ · THêïsTT. Ç~


5

ã‘·T≈£î sê»ø°j·T+. eTqøÏ m~π> neø±XÊ*#Ã sê»ø°j·T+ ø±yê*. dü«‘·+Á‘·

JeHêìï, Ä‘·à >ös¡yêìï Ç#Ã sê»ø°j·T+ ø±yê*. eTq _&É¶\ ã‘·T≈£î ≈£L&Ü

eTq˝≤π> ø±≈£î+&Ü yê]øÏ eT+∫ uÛÑ$wü ‘·TÔì#Ã sê»ø°j·T+ ø±yê*. n+<äTπø á

düTsê»´ ñ<ä eT+.

|ü⁄{Ïºq Á|ü‹ _&É¶ø° ≈£î\+‘√, &ÉãT“‘√ ì$T‘·Ô+ Ò≈£î+&Ü m~π> neø±XÊ\T

e⁄+&Ü*. &ÉãT“ Òì ø±s¡D+>± @ _&É¶ #·<äTeP eT<Ûä ˝À Ä–b˛≈£L&É<äT. ñqïyêfi¢ø√

#·<äTe⁄, Òìyêfiflø√ #·<äTe⁄ nqï n+‘·s¡+ b˛yê*. n+<ä]ø° eT+∫ Á|üe÷D≤\

#·<äTe⁄ n+~+# @sêŒ≥T »s¡>±*. ÇB m~π> neø±XÊ\ì#Ã sê»ø°j·T+.

düø±\+˝À dü¬s’q yÓ’<ä + n+<äø£ @ e´ø°Ô eTs¡DÏ+#·≈£L&É<äT. eT+∫ yÓ’<ä ùde\

ø√dü+ ≈£î≥T+u≤\T n|ü\bÕ\T ø±≈£L&É<äT. ñqïyêfi¢øÏ eT+∫ yÓ’<ä + Òìyêfi¢øÏ

HêdæyÓ’<ä + nqï n+‘·s¡+ b˛yê*. n+<ä]ø° ñ∫‘·+>± eT+∫ Á|üe÷D≤\

yÓ’<ä + n+<ë*. n|ü& n~ düT|ü]bÕ\q nì|æ+#·T≈£î+≥T+~.

j·TTe‘·≈£î eT+∫ uÛÑ$wü ‘·TÔqT Çyê«*. #·<äTe⁄≈£î ‘·>∑Z HÓ’|ü⁄D≤´\T, ñbÕ~ÛøÏ

@sêŒ≥T¢ #Ój·÷´*. yêfi¯¢ì dü+bÕ<äHê|üs¡T*ï #Ój·÷´*. ìs¡T<√´>∑uÛÑè‹ ø√dü+

#‘·T\T #êù|yê]>± ~>∑C≤s¡Ã≈£L&É<äT.

6


Á|üdüTÔ‘· sê»ø°j·T+ yê]ì ìsêX˝À eTT+#·T ‘·Tqï~. ndü+‘·è|æÔì, ndüVü≤Hêìï

ô|+#·T ‘·Tqï~. j·TTe‘· ‘·eT uÛÑ$wü ‘·TÔ >∑T]+∫ ø£\\T ø£H˝≤ $XÊ«kÕìï ì+bÕ*.

Ä ø£\\qT kÕø±s¡+ #düT≈£îH neø±XÊ\T ø£*Œ+# bÕ\q n+~+#ê*. ø=‘·Ô

‘·sêìøÏ ø=‘·Ô sê»ø°j·T+ n+fÒ Ç<.

eTq ¬s’‘·T\T, øö\T<ës¡T\T |ü+≥\T |ü+&çdüTÔHêïs¡T. yê]ì qcÕº\˝À eTT+∫,

n|ü\bÕ\T #dæ Ä‘·àVü≤‘· \ yÓ’|ü⁄ HÓ&ÉT‘·Tqï~ bÕ‘· sê»ø°j·T+. dü_‡&û $‘·ÔHê\T,

ms¡Te⁄\T, bÕe˝≤ e&û¶\T, ;e÷ |ü<Ûäø±\T, eT<ä›‘·T <Ûäs¡\ ù|s¡T‘√ m+‘·>±

Á|üuÛÑT‘ê«\T eTuÛÑ ô|{≤º\ì #·÷düTÔHêï, Ä#·s¡D˝À ¬s’‘·T\≈£î qcÕº\ eT+≥ ‘·|üŒ

˝≤uÛ≤\ |ü+≥ sêe&É+ Ò<äT. Ç˝≤+{Ï sê»ø°j·T+ kÕ–q+‘·ø±\+ ¬s’‘·T\T m+‘·

–+E≈£îHêï eékÕj·T+ ≤uÛÑkÕ{Ï ø±<äT. eékÕj·÷ìï ø£ ≤uÛÑkÕ{Ï |ü]ÁXeT>±

|ü]>∑DÏ+#ê*. yê]øÏ mø£ÿ&Ó’Hê neTTà≈£îH˚ ùd«#·Ã¤ìyê«*. m>∑TeT‹, ~>∑TeT‹

yê´bÕsêìï ¬s’‘·T\≈£î nqT≈£L\+>± e÷sêÃ*. ø√ Ä|üπs{Ïyé\qT, e÷¬sÿ{Ÿj·÷s¡T¶\qT

¬s’‘·T\|üs¡+ #Ój·÷´*. eT<ä <äfi≤s¡T\ eédüúqT ≈£î~+#ê*. n$ ¬s’‘·T\≈£î dü«+‘·

e÷¬sÿ≥¢qT ø£*Œ+# kÕ<ÛäHê\T ø±yê*. Á|üuÛÑT‘·« dü;‡&û\T ¬s’‘·T\≈£î Hs¡T>± <äø±ÿ*.

eékÕj·÷ìøÏ nedüs¡yÓTÆq ô|≥Tºã&ÉT\qT ‘yê*. |ü+≥\ ì\«\≈£î, s¡yêD≤≈£î

$\TeqT ô|+# nqTã+<Ûä |ü]ÁXeT\≈£î <ë«sê\T ‘Ós¡yê*. Ç~ »s¡>±\+fÒ

bÕ‘· sê»ø°j·T+ b˛yê*. ø=‘·Ô sê»ø°j·T+ sêyê*. n+<äTπø düTsê»´ ñ<ä eT+.

Ä<ÛäTìø£ j·TT>∑+˝À n_Ûeè~ΔøÏ n‘· +‘· ø°\ø£yÓTÆ+~ $<äT´‘·TÔ. Ç~ n+<ä]ø°

‘Ó*dæ+<. nsTTHê sêh+˝À n+<Ûäø±s¡+˝À Çfió¢, eT÷‘·|ü&ÉT‘·Tqï |ü]ÁXeT\T,

m+&çb˛‘·Tqï bı˝≤\T, ì‘· ø£è‘ê´\j·÷´sTT. á $<äT´‘Y dü+øå√uÛ≤ìøÏ Á|üuÛÑT‘ê«\T,

yê{Ï bÕ‘· sê»ø°j·T+ ‘·|üŒ ys¡T ø±s¡D+ Ò<äT. nedüsê\≈£î ‘·–q $<äT´‘·TÔ

ø√dü+ eTT+<äT#·÷|ü⁄ Òø£b˛e&É+, ñ‘·Œ‹Ô #dæq $<äT´‘Y≈£î »e÷Ks¡TÃ\T Òø£b˛e&É+,

$<äT´‘Ys¡+>∑+˝À n$˙‹ì, <äTu≤sêqT, <=+>∑‘·Hêìï n]ø£≥º˝Òì ndüeTs¡Δ‘·,

Ç< bÕ‘· sê»ø°j·T+ ‘·+‘·T nsTT+~. $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ <Ûäs¡\ uÛ≤sêìï ô|+#·&É+

‘·|üŒ á dü+øå√uÛÑ+ qT+&ç u…’≥|ü&˚ dü+düÿs¡D\ MT<ä <Ûë´dü ô|fÒº dü‘êÔ á

sê»ø°j·÷ìøÏ ˝Ò<äT. $<äT´‘·TÔ ˝Ò≈£î+&Ü n_Ûeè~Δ e⁄+&É<äT. ñbÕ~Û e⁄+&É<äT.


7

düTKXÊ+‘·T\ì#Ã J$‘·+ e⁄+&É<äT. Á|ü»\ uÛÑ$wü ‘·TÔqT nø£åsê\ n+<Ûäø±s¡+˝À

eTT+#~ <äTwüŒ]bÕ\q ne⁄‘·T+~. |ü]wüÿ]+#< düT|ü]bÕ\q ne⁄‘·T+~. Ç˝≤

$$<Ûä ‘·s¡>∑‘·T\ Á|ü»\øÏ Á|ü‘˚´øÏ+∫ ã&ÉT>∑T, ã\V”≤q esêZ\øÏ, eTVæ≤fi¯\øÏ,

|ü≥ºD≤\˝À ìedæ+#˚ eT<Ûä´ ‘·s¡>∑‹øÏ, ø±]à≈£î\T, ñ<√´>∑T\T, #˚‹eè‘·TÔ\ø°,

s¡ø£s¡ø±\ düeTdü \THêïsTT. yê{Ïì ô|+∫ ô|<ä› #ùd sê»ø°j·TyT >±ì, |ü]wüÿ]+#

sê»ø°j·T+ Ò<äT.

Çø£ÿ&É ã‘·ø£&ÜìøÏ ` m<ä>∑&ÜìøÏ eT<Ûä e⁄qï ‘&Üì eTq+ düŒwüº+>± ns¡ú+

#düTø√yê*. Çìï s¡ø±\ e´ekÕj·T |ü+≥\T Òø£b˛sTTHê ø£+<äeT÷˝≤\‘√ eTq+

ã‘·ø£e#·TÃ. Ä<ÛäTìø£ yÓ’<ä´dü<äTbÕj·÷\T ˝Òø£b˛sTTHê |üdüs¡TyÓ’<ë´\‘√ ø±\+

yÓfi¯¢ãT#·Ãe#·TÃ. #·<äTe⁄ ˝Òø£b˛sTTHê ã‘·ø=#·TÃ. $<äT´‘Y ˝Òø£b˛sTTHê, B|ü+

Òø£b˛sTTHê ã‘·ø=#·TÃ. |ü]ÁXeT\T, s¡ø£s¡ø±\ edüTÔe⁄\T Òø£b˛sTTHê ã‘·ø=#·TÃ.

|ü⁄düÔø±\T, kÕVæ≤‘· +, dü+^‘·+, ø£fi\T Òø£b˛sTTHê ã‘·ø=#·TÃ. Ç˝≤+{Ï< ã‘·T¬ø’‘

Ä<ÛäTìø£ e÷qe⁄\øÏ, Ä~e÷qe⁄\øÏ ‘&Ü e⁄+&É<äT. »+‘·TC≤˝+˝À ˇø£s¡T>±

ã‘·ø=#·TÃ. Ç~ ã‘·T≈£î ø±<äT. n˝≤ J$+#·≈£L&É<äT. eTq+ ô|’øÏ, Ç+ø± ô|’øÏ

m<ä>±* ` m~π> neø±XÊ\qT ô|+#·Tø√yê*. eT]+‘· düTK+>±, eT]+‘·

Äq+<ä+>± J$+#ê*. n˝≤ m~π> neø±XÊ\ ø√dü+, |ü]|üPs¡íyÓTÆq JeHêìï

bı+<ä&Üìπø düTsê»´ ñ<ä eT+.

2. Á|ü»\T Á>±e÷\˝À, |ü≥ºD≤\˝À ìedædüTÔHêïs¡T. Ç$ ìyêdüjÓ÷>∑ +>± e⁄+&Ü*.

bÕsƒ¡XÊ\ #·<äTe⁄, ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´+, dü+πøåeT|ü<Ûäø±\ neT\T‘√bÕ≥T

n+<ä]ø° >∑èVü≤edü‹, Xó~Δ #dæq eT+∫˙s¡T, eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, eTTs¡T>∑Tb˛jT @sêŒ≥T¢,

s√&ÉT¢, …’≥T¢, s¡yêD≤ dü<äTbÕj·÷\T, ø√‘·\T Òì $<äT´‘·TÔ e¬>’sê\T Òø£b˛‘

Jeq+ <äTs¡“¤s¡+ ne⁄‘·T+~. ø±ì eTqøÏ nedüsê\T ˇø£#√≥, bÕ\q eTs=ø£

#√≥ e⁄qï~.

eTq+ ìedæ+# #√≥ e⁄qï düeTdü \øÏ nø£ÿ& ‘·ø£åD |ü]cÕÿsê\T e⁄+&Ü*.

Ç~ »s¡>±\+fÒ bÕ\q &Ûç©¢ qT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<äT qT+&ç Á>±e÷\≈£î |ü≥ºD≤\≈£î

ã~© ø±yê*. |ü+#êsTTr\T, eTTì‡bÕ*{°\T kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T ø±yê*. Á|ü»\

8


kıeTTà yê] ndüesê\ ø√dü+, yê] ø£fi¢eTT+<äT Ks¡TÃ »]π> @sêŒ≥T »s¡>±*.

á kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î n~Ûø±sê\T, ì<ÛäT\T, dæã“+~ì ã<ä˝≤sTT+#ê*.

Á>±eTdü«sê»´+ ˝Ò≈£î+&Ü |üPs¡ídü«sê»´+ ø±<äì >±+BÛJ nHêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·

πø+ÁBø£è‘·bÕ\qì eTq+ e~*+#·Tø√yê*. kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\q kÕ~Û+#ê*.

n+<äTπø düTsê»´ ñ<ä eT+.

3. Vü≤≈£îÿ>± Á|üuÛÑT‘·« ùde\T

Á|üuÛÑT‘·«+ ø±sê´\j·÷\T Á|ü»\ |üqTï\ kıeTTà‘√ q&ÉTdüTÔHêïsTT. n+<äT#‘·

bÕ\Hê dü+düú\T Á|ü»\≈£î »yêãT<ëØ>± e⁄+&Ü*. Á|ü»\≈£î Vü≤≈£îÿ>± ùde\T

n+<ë*. n$˙‹ Ò≈£î+&Ü, düø±\+˝À n+<ë*. Ç˝≤+{Ï ùde\ ø√dü+ Ä|ò”düT\

#·T≥÷º ‹s¡>∑&É+, ÁuÀø£s¡¢qT ÄÁXsTT+#·&É+, sê»ø°j·T dæbòÕs¡düT\T #sTT+#·&É+,

\+#ê\T Çe«&É+ e¬>’sê\‘√ ì$T‘·Ô+ Ò≈£î+&Ü #Ój·÷´*.

Á|ü‹ Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·T+˝À yês¡T n+~+# ùde\≈£î dæ{Ï»Hé‡ #Ûês¡ºs¡T¢

Á|üø£{Ï+#ê*. ì]›wüºyÓTÆq >∑&ÉTe⁄ e⁄+&Ü*. >∑&ÉTe⁄ MT]‘ »]e÷Hê\T, |ü]Vü‰sê\T

Ç#Ã @sêŒ≥T e⁄+&Ü*. M{Ï neT\T≈£î u≤<Ûä ‘· eVæ≤+# ì]›wüºyÓTÆq @sêŒ≥T


9

e⁄+&Ü*. ‘·T~ n|”Œ\T #düTø√&ÜìøÏ dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô >∑\ Ä+ãT&é‡eTHé eédüú

e⁄+&Ü*.

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À dæ{Ï»Hé‡ #Ûês¡ºs¡T¢, uÀs¡T¶\T ‘·|üŒ neT\T #ùd @sêŒ≥T

Ò<äT. M{Ïì Vü≤≈£îÿ>± bı+<ä&ÜìøÏ #·≥ºã<äΔ‘· Ò<äT. <˚X¯+˝À 14 sêÁcÕº\˝À

ùde\T bı+< Vü≤≈£îÿì #·≥ºã<ä›+ #XÊs¡T. eTqsêh Á|üuÛÑT‘·«+ #·≥º+ #Ój·T´&ÜìøÏ

ã<äT\T ªªáùdeμμ ªªMT ùdeμμ ù|s¡T‘√ ‘·|æŒ+#·Tø√yê\ì #·÷düTÔqï~. bÂs¡ùde\T

Vü≤≈£îÿ>± bı+< #·≥º+ e∫Ãrsê*. á #·{≤ºìï kÕ~Û+#·&É+ düT|ü]bÕ\q˝À ˇø£

eTT+<ä&ÉT>∑T ne⁄‘·T+~.

4. bÕ\q˝À n$˙‹ì ‘=\–+#·&É+

Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\˝À, bÕ\Hê~Ûø±s¡T˝À¢ n$˙‹ ô|#·Ã]\T¢‘·Tqï~. Á|üdüTÔ‘·+

eTq sêh+ n$˙‹˝À nÁ>∑kÕúq+˝À e⁄+~. á n$˙‹ n_Ûeè~ΔøÏ Ä≥+ø£+>±

e÷]+~. ÁbÕC…≈£îº\T, s√&ÉT¢, ìsêàD≤\T, Á|üuÛÑT‘·« |ü<Ûäø±\T nìï+{≤ n$˙‹

‘ê+&É$düTÔqï~. eTs√|üø£ÿ n~Ûø±sêìï n&É¶+ô|≥Tº≈£îì uÛÑ÷ø£u≤®\T, >∑qT\T,

düVü≤»eqs¡T\ <√|æ&û kÕ–b˛‘·Tqï~. Ç˝≤ Á|ü»\ kıeTTàqT ø=\¢>={Ïº,

düVü≤»dü+|ü<äqT \÷{° #˚dæ HÓ\˝À¢, dü+e‘·‡sê˝À¢ e+<ä\ y˚\ø√≥T¢

<√#·T≈£î+≥THêïs¡T. n+<ä] n_Ûeè~Δø°, m~π> neø±XÊ\≈£î á ‘·s¡Vü‰ n$˙‹

nes√<Ûä+ nsTT+~.

Ç˝≤+{Ï n$˙‹|üs¡T\ uÛÑs¡‘·+ |üfÒº eédüúqT eTq+ kÕ~Û+#·Tø√yê*. Á|üdüTÔ‘·+

eTqøÏ ˝Àø±j·TTø£Ô ñ|ü Àø±j·TTø£Ô\T eédüú e⁄qï|üŒ{Ïø° n~ n$˙‹ì ìs√~Û+#

n+≈£îX+>± Ò<äT.

n$˙‹ Äs√|üD\T, n_ÛjÓ÷>±\ô|’ ‘·q+‘·≥ ‘êqT>± ÁbÕ<Ûä$Tø£ $#ês¡D

»]ù| n~Ûø±s¡+, dü«‘·+Á‘·Á|ü‹|ü‹Ô >∑\ Hs¡ |ü]XÀ<Ûäq $uÛ≤>∑+, πødüT\ $#ês¡D≈£î

Á|ü‘´ø£ ø√s¡Tº\T, dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô >∑\ ÁbÕdæ≈£L´wüHé @sêŒ≥T nÁø£eT ÄdüTÔ\T

»|ü⁄Ô #˚ùd n~Ûø±s¡+... Ç˝≤ ø√s¡\T >∑\ ø=‘·Ô ˝Àø±j·T≈£Ô #·{≤ºìï sêh+˝À

kÕ~Û+#ê*. n$˙‹|üs¡T\ >∑T+&Ó À¢ ¬s’fió¢ |ü]¬>‹Ô+#ê*. m+‘·{Ïyê]HÓ’Hê •øÏå+#

@sêŒ≥T »s¡>±*. Ç~ sêh+˝À düT|ü]bÕ\q≈£î eTs√yÓT≥Tº ne⁄‘·T+~.

10


5. kÕ«Vü‰sê»´+ n+‘·+ ø√dü+...

sêh+˝À düT|ü]bÕ\q Òø£b˛e&ÜìøÏ

ndü\T ø±s¡D≤\T dü+Á|ü<ëj·T bÕØº\

sê»ø°j·T+˝À, Ä bÕØº\ |üìrs¡T˝À,

eTq mìïø£\ eédüú À e⁄HêïsTT.

ˇø£ÿ z≥T yÓTC≤]{°‘√

¬>\T|ü⁄ kÕ~Û+#˚ mìïø£\

eédüúqT (m|òt.|æ.{Ï.|æ) eTq+

m+#·T≈£îHêï+. kÕúìø£+>±

¬>\T|ü⁄ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ mìïø£ À¢

ø√≥T ¢ > ∑TeTà ]+#·& É+, eT<ä´+

bÕ]+#·&É+, z≥Tu≤´+≈£î sê»ø°j·÷\T nqTdü]+#·&É+ n˙ï á mìïø£\ eédüú

qT+&ç ñ‘·ŒqïyÓTÆqy˚. mìïø£˝À¢ ø√≥T¢ Ks¡TÃô|{Ïºq ‘·sê«‘· ‹]– ø√≥T¢

dü+bÕ~+#·&ÉyT sê»ø°j·T \ø£å + nsTT+~. n$˙‹ |ü⁄Hê~ MT< mìïø£\ eédüú,

sê»ø°j·T |üøå±\T, Á|üC≤ Á|ü‹ì<ÛäT\T eéVü≤]+#ê*‡q $wüe\j·÷ìï düèwæº+#ês¡T.

á $wüe\j·T+ düèwæºøÏ yês¡T m+‘· u≤<ÛäT´˝À yêπs n+‘· u≤~Û‘·T\T ≈£L&Ü. á

$wüe\j·T+ qT+&ç ãj·T≥|ü& e÷sêZ\T nH«wæ+#·≈£î+&Ü n+<äT˝ÀH dü+Á|ü<ëj·T

bÕØº\T b˛{°|ü&ÉT‘·THêïsTT.

<ëe÷cÕ |ü<äΔ‹ mìïø£\ eédüú ‘·|üŒ BìøÏ |ü]cÕÿs¡+ eTs=ø£{Ï Ò<äT.

∫\¢s¡ dü+düÿs¡D\≈£î ã<äT\T ø=‘·Ô mìïø£\ eédüúqT ‘Ó#·TÃø√yê*. á |ü<äΔ‹

ìC≤sTTr sê»ø°j·÷ìï ô|+#·T‘·T+~. &ÉãT“ Á|üuÛ≤yêìï ‘·–ZdüTÔ+~. Á|ü‹ z≥Tø°

$\Te˙, ÁbÕ‹ì<Ûë´ìï ø£*ŒdüTÔ+~.

Çø£ sê»ø°j·T bÕØº\T |üP]Ô>± e´≈£îÔ\ #·T≥÷º, ≈£î≥T+u≤\ #·T≥÷º, yês¡dü‘ê«\

#·T≥÷º ‹]π> eédüú\T>± e÷sêsTT. bÕØº\T M]øÏ πøe\+ n~Ûø±s¡ kÕ<ÛäHê\T

‘·|üŒ Á|ü»\ Äø±+ø£å*ï ô|+∫, düe÷»Væ≤‘·+ ø√dü+ b˛sê& kÕ<ÛäHê\T ø±≈£î+&Ü

b˛j·÷sTT. $<ÛëHê\ #·T≥÷º kÕ>±*‡q dü+|òüTs¡D e´≈£îÔ\ #·T≥÷º ‹s¡T>∑T‘·Tqï~.

á bÕØº\T Ç˝≤ e÷s¡&ÜìøÏ bÕØº À n+‘·s¡Z‘· Á|üC≤kÕ«eT´+ À|æ+#·&É+ <√Vü≤<ä+

#dæ+~. bÕØº À düuÛÑT´\ kÕ~Ûø±s¡‘·qT Ò≈£î+&Ü #XÊs¡T. nuÛÑ s¡TΔ\ m+|æø£ À


11

bÕÁ‘·<Ûës¡T*ï Ò≈£î+&Ü #XÊs¡T. bÕØº\T dü«Á|üjÓ÷»q kÕ<ÛäHê\T>± ñqï+‘·ø±\+

Ç˝≤+{Ï sê»ø°j·TyT q&ÉTdüTÔ+~. sê»ø°j·T bÕØº\˝À n+‘·s¡Z‘· Á|üC≤kÕ«e÷´ìï,

düuÛÑT´\ kÕ~Ûø±s¡‘·qT, »e÷Ks¡TÃ\˝À bÕs¡<äs¡Ùø£‘·\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ªª

bÕØº\ #·≥º+μμ ‘·|üŒìdü]. Á|ü»\T @ dü+|òüT+ ô|≥Tºø√yê\Hêï yê{ÏøÏ #·{≤º\THêïsTT.

j·TTe»q dü+|òüT+ ô|≥Tºø√&ÜìøÏ kıôd’{°\ #·≥º+, ø√ Ä|üπs{Ïyé\T ô|≥Tºø√&ÜìøÏ

düVü≤ø±s¡ #·≥º+, ø±]àø£ dü+|òü÷\T ô|≥Tºø√&ÜìøÏ ÁfÒ&é j·T÷ìj·THé #·≥º+ Ç˝≤

nìï s¡+>±\ø° #·{≤º\THêïsTT. ø±ì #·≥º düuÛÑ\≈£î Á|ü‹ì<ÛäT*ï |ü+|æ+# bÕØº\≈£î

e÷Á‘·+ #·≥º+ ˝Òø£b˛e&É+ ø£+fÒ $+‘· eTs=ø£{Ï e⁄+&É<äT. n˝≤+{Ï #·≥º+

dü+Á|ü<ëj·T bÕØº\ |üìrs¡TqT e÷s¡TdüTÔ+~. Á|üsTTy≥T mùdº≥T¢>± e⁄qï bÕØº\qT

düe÷»Væ≤‘·+ ø√dü+ b˛sê& kÕ<ÛäHê\T>± e÷s¡TdüTÔ+~.

Çe˙ï kÕ~ÛùdÔ düT|ü]bÕ\q edüTÔ+~. düTsê»´+ yÓ’|ü⁄ n&ÉT>∑T\T |ü&É‘êsTT.

Ç~ Á|ü»\ ø√dü+ Á|ü»\T ìs¡«Væ≤+#·T≈£îH ñ<ä eT+ ø±yê*. eTq ‘·\sê‘·*ï

eTqyT ‹s¡>∑sêdüTø√yê*. á sê»ø°j·÷ìï e÷sêÃ*. düe÷»Væ≤‘·+ ø√dü+ b˛sê&

ø=‘·Ô sê»ø°j·÷ìï, kÕ~Û+#·Tø√yê*. n|ü& düT|ü]bÕ\q n|ü& düTsê»´+.—

12


Ç+{Ï eTT+<äT Á|üuÛÑT‘·«+, ø£+{Ï eTT+<äT bÕ\q

Á|ü»\T ìedæ+#~ Á>±e÷\˝À Ò<ë |ü≥ºD≤\˝À, á Á|ü» Ò |üqTï\T ø£{Ïº

KC≤Hê≈£î kıeTTàqT ÇdüTÔHêïs¡T. <ëìì Ks¡TÃ #Ój·T´&ÜìøÏ ‘·eT z≥T‘√ Á|üC≤

Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î, Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î n~Ûø±sê*ï ÇdüTÔHêïs¡T. yês¡T &Ûç©¢ qT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<é

qT+&ç bÕ\q kÕ–düTÔHêïs¡T. |ü<Ûäø±\T ydüTÔHêïs¡T. \ø£å\ ø√≥T¢ Ks¡TÃ #düTÔHêïs¡T.

nsTTHê Á|ü»\T ìedæ+# #√≥ ‘·–q edü‘·T\T e⁄+&É&É+ Ò<äT. eTÚ*ø£ nedüsê\T

rs¡&É+ Ò<äT. eTq |ü≥ºD≤\T eTT]øÏ≈£LbÕ\T ne⁄‘·THêïsTT. eTq Á>±e÷\T

m<äT>∑÷ u§<äT>∑÷ Òø£ ≈£îHê]\T¢‘·THêïsTT.

Á>±e÷\ø°, |ü≥ºD≤\ø° |ü+#êsTTr\qT, eTTì‡bÕ*{°\qT @sêŒ≥T #XÊs¡T. yê{ÏøÏ

$<ÛäT\qT ìπs›•+#ês¡T. ø±ì ì<ÛäT*#Ã Hê<ÛäT&ÉT Ò&ÉT. n~Ûø±sê*#Ã <Ûë´dü Ò<äT.

n$ kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T>± Òe⁄. πøe\+ ñ‘·‡e $Á>∑Vü‰˝≤¢ e⁄HêïsTT. Á|üuÛÑT‘·«

|ü<Ûäø±\T neT\T #ùd @»˙‡\T>± e⁄HêïsTT. Á|ü»\ nedüsê\T rπsÃ$>± Òe⁄.

&ÉãT“ b˛jT X˙|ü{Ïºq≥Tº>± Á|ü»\ ã‘·T≈£î ‘·j·÷¬s’+~.

|ü+#êsTTr\T, eTTì‡bÕ*{°\T kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T ø±yê*


13

♦ ‘ê>∑&ÜìøÏ |üìø=#Ã eT+∫˙s¡T n+~+#·&É+ á kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\ $~Û.

ø±ì mø£ÿ&Ü Xó~Δ #dæq eT+∫˙{ÏøÏ >±´s¡+{° Ò<äT. ù|<ä\T, kÕe÷qT´\T

á fi‚¢ ‘ê– s√>±\T ‘Ó#·TÃ≈£î+≥THêïs¡T. ø£ |üø£ÿ eT+∫˙{ÏøÏ |üqTï ø£&ÉT‘·÷H

eTs√ |üø£ÿ #ê˝≤eT+~ HÓ\≈£î <ë<ë|ü⁄ s¡÷ˆˆ1000/` &Éu≤“ eT+∫˙fi¢≈£î

Ks¡TÃô|&ÉT‘·THêïs¡T.

♦ yÓTs¡T¬>’q bÕ]Xó<ëΔ ìï n+~+#·&É+ yê{Ï $~Û. eTT]øÏ ø±\«\ ìs¡«Vü≤D˝À,

#Ó‘êÔ #Ó<ës¡+ ‘=\–+|ü⁄˝À n\dü‘ê«ìøÏ Á|ü»\ nHês√>∑ + bÕ˝Ö‘·THêïs¡T.

<√eT\ Ms¡$Vü‰s¡+ á |ü]dæú‹øÏ n<ä›+ |ü&ÉT‘√+~. ù|<ä\T, kÕe÷qT´\T

á <√eT\‘√ düVü≤Jeq+ #dü÷Ô nHês√>∑ + bÕ\e⁄‘·THêïs¡T. eTs=ø£ |üø£ÿ

eT<Ûä ‘·s¡>∑‹ á <√eT\ |”&É e~*+#·Tø√&ÜìøÏ Á|ü‹HÓ ≤ s¡÷ˆˆ100 qT+&ç

150 s¡÷bÕj·T\T es¡≈£î ø±sTT˝Ÿ‡MT<ä, e÷´{Ÿ‡MT<ä CÒãT˝À+∫ Ks¡TÃ

#˚düTÔHêïs¡T.

♦ s√&ÉT¢, M~Û BbÕ\ ìs¡«Vü≤D á kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\ u≤<Ûä ‘·. ø±ì Á|ü‹#√≥

ø£¬s+≥Tø√‘·\‘√ nHø£ ÁbÕ+‘ê\T Nø£{À¢H e⁄+≥THêïsTT. >√‘·T\T, >∑T+≥\

s√&É¢‘√H e⁄+≥THêïsTT. ø=‘·Ô ø±\˙\˝À |ü]dæú‘·T\T <äTs¡“¤s¡+>± e⁄HêïsTT.

á Nø£{Ï À <=+>∑\T |òüTsêHê>± dü+#·]düTÔHêïs¡T. j·T»e÷qT\T <=+>∑ ≤¢

Çfió¢ #s¡T‘·THêïs¡T.

♦ |ü+#êsTTr\T, eTTì‡bÕ*{°\˝À Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\T e⁄Hêï nø£ÿ&É #·<äTe⁄

edüTÔ+<äqï qeTàø£+ me]ø° Ò<äT. >∑‹ Òì yêfi¯fløÏ >∑es¡ïyÓT+≥T dü÷ÿfi¯ó¢

~ø£ÿsTT‘, $T–*q yêfiófl CÒãT˝À &ÉãT“ ô|{Ïº |æ\¢\≈£î #·<äTe⁄qT ø=+≥THêïs¡T.

— Äs√>∑ πø+Á<ë\˝À eT+<äT Ò¢e⁄, &Üø£ºs¡T¢, dæã“+~ Òø£ yÓ’<ä ùde\T n+~+#

dæ ú‹˝À ˝Òe⁄. s√EyêØ »ãT“\≈£î y Ó ’<ë´ìøÏ y ˚\ s ¡÷bÕj·T\T

e~*+#·T≈£î+≥THêïs¡T. #ê˝≤eT+~ n|ü\bÕ\e⁄‘·THêïs¡T. ` ÄdüTÔ\T

neTTà≈£îì ìs¡Tù|<ä\e⁄‘·THêïs¡T.

— ø=~›bÕ{Ï #·<äTe⁄ e⁄qï j·TTe‘·≈£î ñbÕ~ÛøÏ ‘·>∑Z HÓ’|ü⁄D≤´\T ˝Òø£ Ç‘·s¡

dü+bÕ<äHêe÷sêZ\T Òø£ ìsêX≈£î >∑Tsö‘·THêïs¡T.

— ¬s’‘·T\≈£î e´ekÕj·T $C≤„Hêìï n+~+# @sêŒ≥T Ò<äT ` |ü+≥\ düs¡[ì,

14


e÷¬sÿ{Ÿ düs¡[ì ‘Ó\TdüT≈£îH e÷s¡Z+ Ò<äT. |ü+≥ ì\« #düT≈£îH @sêŒ≥T,

n<äq|ü⁄ $\Te düeT≈£LπsÃ neø±XÊ\T Òe⁄.

Ç˝≤ nìï ‘·s¡>∑‘·T\ Á|ü»\ø° ìedæ+# #√≥ ì‘· + n˙ï düeTdü Ò. Çe˙ï

mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É |ü]wüÿ]+#·<ä–qy. |ü]wüÿ]+# bÕ\q Á|ü»\ eTT+–≥ Ò<äT.

Á|ü»\T Á>±e÷\˝À, |ü≥ºD≤\˝À e⁄+fÒ bÕ\q &Ûç©¢ À, ôV’≤<äsêu≤<é À e⁄+~.

n~Ûø±sê\T ø£ …ø£ºs¡¢ <ä>∑Zs¡, eTTK´eT+Á‘·T\ <ä>∑Zs¡ πø+ÁBø£è‘·yÓTÆ+~. mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É

|ü]cÕÿs¡+ <=]πø düeTdü \≈£î &Ûç©¢ #·T≥÷º, ôV’≤<äsêu≤<é #·T≥÷º, õ˝≤¢ πø+Á<ä+

#·T≥÷º Á|ü<äøÏåD≤\T #Ój·T´&É+ ì‘· ø£è‘· + nsTT+~. nsTTHê |ü]cÕÿs¡eTjT´~

>√s¡+‘·, ù|s¡T≈£î b˛jT~ ø=+&É+‘· ne⁄‘·÷H e⁄+~.

n~Ûø±s¡+ <ä÷s¡+ ø±e&É+‘√bÕ≥÷ kıeTTà <ä÷s¡+ nsTT+~. Á|ü»\ |üqTï\

kıeTTà &Ûç©¢øÏ b˛‘·Tqï~. ôV’≤<äsêu≤<é≈£î b˛‘·Tqï~. nø£ÿ&É yêfió¢ |ü<∏äø±\ s¡÷|ü+˝À

e~*düTÔHêïs¡T. yê{Ï‘√H Á|ü»\T dü+‘·è|æÔ |ü&Ü*‡edüTÔqï~.

Á|ü»\ |üqTï\ kıeTTà˝À ˇø£ yê{≤ yê] ø£fi¢eTT+<äT yê] nedüsê\ ø√dü+

Ks¡TÃø±yê*. á yê{≤ kıeTTàqT Ks¡TÃ#ùd n~Ûø±s¡+ Á>±e÷\˝À, |ü≥ºD≤\˝ÀH

e⁄+&Ü*. n~ »s¡>∑&É+ ˝Ò<äT. ˇø£ $ø£è‘·yÓTÆq πø+ÁBø£è‘·bÕ\q Á|ü»\MT<ä

s¡T<äT›‘·THêïs¡T. Á>±e÷\˝À, |ü≥ºD≤\˝À ˇø£ Ç\T¢ ø£≥º&ÜìøÏ &Ûç©¢ À Ç+~sê

nyêdtjÓ÷»q, |ü≥ºD≤\˝À yê©àøÏ, n+uÒ<äÿsY nyêdtjÓ÷»q (yê+uÒ) |ü<Ûäø±\T,


15

ˇø£ s√&ÉT¶ yÓj·T´&ÜìøÏ Á|ü<Ûëq eT+Á‹ dü&Éø jÓ÷»q, eT+∫ ˙fió¢ Çe«&ÜìøÏ ˇø£

düT»\|ü<∏äø£+, eTs¡T>∑T<=&É¢ ìsêàD≤ìøÏ eTs√ |ü<∏äø£+, ˇø£ ã\T“ Çe«&ÜìøÏ yÓ\T>∑T

|ü<∏äø£+.... Ç˝≤ Á>±eT+˝À »s¡>±*‡q Á|ü‹ |üìø° ˇø£ |ü<∏äø£+, <ëìø√dü+ nØ®\T,

|æ{°wüqT¢, Ä+<√fiq\T, m<äTs¡T#·÷|ü⁄\T ‘·|üŒ&É+ Ò<äT.

@&Ü~ø√ u≤≥ ù|s¡T‘√ Á|ü»\ e<ä›≈£î bÕ\q nq&É+ ø£+fÒ <ä>± eTs=ø£{Ï

e⁄+&É<äT. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À bÂs¡T\T πø+Á<ä+>± bÕ\q kÕ>±*. Ç|ü&ÉT &Ûç©¢ πø+Á<ä+>±,

ôV’≤<ësêu≤<é πø+Á<ä+>± bÕ\q kÕ>∑T‘·Tqï~. bÕ\q Á|ü»\ eT<Ûä q e⁄+&Ü*. n~

»s¡>±\+fÒ |ü+#êsTTr\qT, eTTì‡bÕ*{°\qT kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T>± e÷sêÃ*.

73,74 sêC≤´+>∑ dües¡D\‘√ |ü+#êsTTr\T, eTTì‡bÕ*{°\T kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\Hê

Á|üuÛÑT‘ê«\T>± Á|üø£{Ï+#·ã&Ü¶sTT. ø±ì sêÁcÕº\T yê{ÏøÏ n~Ûø±sê\T, ì<ÛäT\T, dæã“+~ì

ã<ä ≤sTT+#·&É+ Ò<äT. ø£Hê&ÉT >±+BÛJ Á>±eT dü«sê»´+ Ò≈£î+&Ü |üPs¡í dü«sê»´+

Ò<äHêïs¡T. Ç|ü&ÉT Á>±eTdü«sêC≤´\T, |ü≥ºD dü«sêC≤´\T Òe⁄. n+fÒ |üPs¡í dü«sê»´+

Ò<äT. <ëìì kÕ~Û+#·Tø√yê*. n< düTsê»´ ñ<ä eT+.

|ü≥ºD≤\˝À Á>±e÷\˝À Á|ü»\+<ä]ø° >∑èVü≤edü‹ e⁄+&Ü*. X¯ó~Δ#˚dæq

eT+∫˙s¡T n+<ë*. Á|ü‹ Ç+{Ïø° eTs¡T>∑T<=&ç¶ ñ+&Ü*. eTTs¡T>∑T˙s¡T b˛jT

@sêŒ≥T, #Ó‘êÔ#Ó<ës¡+ ‘=\–+|ü⁄‘√ yÓTs¡T¬>’q bÕ]Xó<Ûä + e⁄+&Ü*. s√&ÉT¢, …’≥T¢,

s¡yêD≤ kÂø£sê´\T 24 >∑+≥\ >∑èVü≤$<äT´‘Y bı+<ë*.

|æ\¢\≈£î ñ∫‘·+>± eT+∫ Á|üe÷D≤\ #·<äTe⁄ Ç#Ã bÕsƒ¡XÊ\\T, yÓ’<ä ùde\T

n+~+# Äs√>∑ πø+Á<ë\T ñbÕ~Û HÓ’|ü⁄D≤´\≈£î •ø£åD Ç#Ã @sêŒ≥T¢, mø£ÿ&çø£ø£ÿ&

\_Δ<ës¡T\ m+|æø£, dü]º|ò æ πø≥T¢ bı+<˚ @sêŒ≥T¢, Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À

e´ekÕj·÷_Ûeè~ΔøÏ nedüs¡yÓTÆq @sêŒ≥T ¢ »s¡>±*.

Çe˙ï kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\‘√ kÕ<Ûä +. Á|ü»\≈£î dü«‘·+Á‘· Jeq+, yÓTs¡T¬>’q

edü‘·T\T kÕ<Ûä +. n+<äTø√dü+ ‘·–q $<ÛäT\T, ì<ÛäT\T, dæã“+~ì ã<ä ≤sTT+#ê*.

‘·\dü]Á>±+≥T>± 1000 s¡÷bÕj·T\T á Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î n+~+#ê*. n$˙‹

»]–‘ #·s¡ \T rdüT≈£îH Ä+ãT&é‡eTHé e´edüúqT @sêŒ≥T #Ój·÷´*. Á|ü»\≈£î

Ç+{ÏeTT+<äT Á|üuÛÑT‘·«+ ` ø£+{ÏeTT+<äT bÕ\q n+~+#ê*. Á|ü»\ eTÚ*ø£

nedüsê\T rsêÃ* ` eT+∫ edü‘·T\T ø£*Œ+#ê*. Bìì kÕ~Û+#·&É+ ø√düyT

düTsê»´ñ<ä eT+. —

16


Vü≤≈£îÿ>± Á|üuÛÑT‘·« ùde\ #·≥º+ ø±yê*Vü≤≈£îÿ>± bÂs¡ùde\T n+~+#˚ #·≥º+ Á|üdüTÔ‘·+ bÕs¡¢yÓT+≥T ôd\ø˘º

ø£$T{° eTT+<äTqï~. ˇø£yfi bÕs¡¢yÓT+≥T˝À á #·≥º+ ÄyÓ÷<ä+ bı+~Hê nìï

sêÁcÕº\≈£î n~ e]Ô+#˝≤ edüTÔ+<äqï qeTàø£+ Ò<äT. m+<äTø£+fÒ ÀøbÕ Ÿ _\T¢ À

sêÁcÕº\≈£î ≈£L&Ü e]Ô+#˚ ˝Àø±j·TTø£ Ô\ @sêŒ≥TqT ÁbÕ+rj·T bÕØº\T

e´‹πsøÏ+#êsTT. sêÁcÕº\ Vü≤≈£îÿ\qT Vü≤]+#·&É+>± >∑>√Z\T #XÊsTT. <ëìøÏ

_.C….|æ ≈£L&Ü sê»ø°j·÷\ \_Δø√dü+ e+‘·|ü\ø£&É+‘√ n~ ãT≥º<ëK\T nsTT+~.

n+<äT#‘· πø+Á<ä+Á|üuÛÑT‘·« ùde\πø á Vü≤≈£îÿ#·≥º+ |ü]$T‘·+ njT´ neø±XÊ Ò

e⁄HêïsTT. sêhÁ|üuÛÑT‘ê«\ <äj·÷<ëøÏåD≤´\ MT< kÕúìø£ bÂs¡ùde\ Vü≤≈£îÿ #·{≤º\

uÛÑ$wü ‘·TÔ Ä<Ûës¡|ü&çe⁄+~. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À Á|ü» Ò Á|üuÛÑTe⁄\T. ‘·eT z≥T <ë«sê

Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î n~Ûø±sê\ìdüTÔHêïs¡T. |üqTï\ kıeTTà <ë«sê Á|üuÛÑT‘·«

ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î ì<ÛäT\T düeT≈£Ls¡TdüTÔHêïs¡T. n+<äTπø Á|üuÛÑT‘ê«\T Á|ü»\≈£î

»yêãT<ëØ>± e⁄+&Ü*. bÕ\q Á|ü»\≈£î ‘Ó*ùd˝≤ bÕs¡<äs¡Ùø£+>± »s¡>±*. Á|ü»\T

Vü≤≈£îÿ>± Á|üuÛÑT‘·«ùde\qT bı+<ë* nqï~ á Vü≤≈£îÿ yÓqø£ ñqï dü÷Á‘·+.


17

sêh+˝À Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‹

sêh+˝À nìï Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\˝À dæ{Ï»Hé‡ #Ûês¡ºs¡T¢ ñHêïsTT.

eTTì‡bÕ*{°\˝À ˇø£ õ.y√ <ë«sê düø±\+˝À ùde\T n+~+#·ø£b˛‘ |ü]Vü‰s¡+

#Ó*¢+#˚ |ü<äΔ‹ ñ+~. nsTT‘˚ eTq sêh+˝À M{ÏøÏ #·≥ºã<äΔ‘· Ò<äT. ùde\T

n+~+#·ø£b˛‘ Vü≤≈£îÿ>± bı+< Á|ü‘´ø£ @sêŒ≥T Ò<äT. sêh+˝À dæ{Ï»Hé‡ #Ûês¡ºs¡T¢

πøe\+ ø±–‘ê\ MT<ä, Ä|ò”düT\ <ä>∑Zs¡ uÀs¡T¶\ Á|ü<äs¡Ùq‘√ dü]ô|≥Tº≈£îHêïsTT.

Á|ü»\≈£î ì‘·´J$‘·+˝À bı+<ë*‡q s√EyêØ ùde\T n+~+#·&É+˝À

»yêãT<ëØ‘·q+ |üP]Ô>± À|æ+∫+~. b˛©düT ùdºwüq¢ À πødüT\ qyÓ÷<äT, m|òt,◊.ÄsY

ø±|”\T b˛düTºe÷s¡º+ ]b˛s¡Tº\T e¬>’sê\T \+#·+ Ò≈£î+&Ü me]ø° <äø£ÿ&É+ Ò<äT.

‘·Vü≤o Ÿ Ä|ò”düT\˝À, »qq eTs¡D dü]º|òæπø≥T¢, ≈£î\<ÛäèMø£s¡D, Ä<ëj·T+, ìyêdü

e¬>’sê\ dü]º|òæπø≥T¢, bÕdt |ü⁄düÔø±\T, Ä&É+>∑ Ÿø±|”\T e¬>’sê\ìï+{Ï À n$˙‹

‘·|üŒ&É+ Ò<äT. Ç˝≤ ]õÁùdºwüHé Ä|ò”düT, $<äT´‘Y ø±sê´\j·÷\T, eT+&É\ |ü]wü‘Y

ø±sê´\j·÷\T, |ü+#êsTTr\T, eTTì‡bÕ*{°\T e¬>’sê XÊK\˝À ùde≈£î ‘·>∑Z \+#·+

#Ó*¢+#·≈£î+&Ü |üqT\T »s¡>∑&É+ ˝Ò<äT. ø£fi≤XÊ\˝À, bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ |ò”E

ØsTT+ãsY‡yÓT+≥T¢, kÕÿ\sYwæ|ü⁄Œ\T, Vü‰düº Ÿ |æ\¢\ø=#Ã ì<ÛäT\T, |üØø£å|üÁ‘ê\ qø£\T

18


ø±|”\T e¬>’sê\ìï+{≤ n$˙‹ sê»´+ #˚düTÔqï~. Á|ü»\T ì‘·´+ á ∫\¢s¡

n$˙‹‘√ dü‘·eT‘·eTÚ‘·THêïs¡T. ì‘· J$‘·+˝À Á|ü‹ ∫qï ùdeø° Ä|ò”düT\ #·T≥÷º

s√E\ ‘·s¡ã&ç ‹]π> |ü]dæú‹ì, #sTT ‘·&ç|æ‘ >±ì |üì »s¡>∑ì dæú‹ì, bÂs¡ùde\

Vü≤≈£îÿ #·≥º+ ‘=\–düTÔ+~. Á|ü»\≈£î düø±\+˝À Á|üuÛÑT‘·«ùde\T n+<äT‘êsTT.

Á|üuÛÑT‘·« ùde\˝À n$˙‹ì n+‘·+ #düTÔ+~. bÕ\q˝À »yêãT<ëØ‘·Hêìï ‘ÓdüTÔ+~.

n+<äTπø Ç˝≤+{Ï #·≥º+ kÕe÷qT´\øÏ, ù|<ä\øÏ, $<ë´s¡TΔ\ø° Á|üjÓ÷»Hêìï

düeT≈£Ls¡TdüTÔ+~.

$$<Ûä sêÁcÕº\˝À Vü≤≈£îÿ #·{≤º\T

n+‘·sê®rj·T+>±, <oj·T+>± HêHê{Ïø° Á|ü»\ Vü≤≈£îÿ\T $düÔ]düTÔHêïsTT.

Á|ü»\T ‘·eT Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ &çe÷+&é #Ój·T´&É+, eTs=ø£ |üø£ÿ Á|üuÛÑT‘ê«\T

sê»ø°j·T+>± Á|üjÓ÷»q+ bı+<ë\qï <äèwæº ô|s¡>∑&É+˝À á Vü≤≈£îÿ\ $düÔs¡D

y>∑e+‘·+ nsTT+~. <X+˝À düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ #·≥º+ (2005) ñbÕ~Û Vü‰MT

#·≥º+ (2009) $<ë´Vü≤≈£îÿ #·≥º+ (2009) e¬>’sê\˙ï Ç˝≤ e∫Ãq #·{≤º Ò.

n˝≤π> #ê˝≤ sêÁcÕº\˝À 2010 ‘·sê«‘· bÂs¡ùde\ Vü≤≈£îÿ #·{≤º\qT ‘Ó#êÃsTT.

»qs¡˝Ÿ

n&çàìÁùdºwüHé

◊.{Ï. XÊK

sêh+ ù|s¡T Vü≤≈£îÿ>± Ç#Ã

ùde\ dü+K´

XÊK\

dü+K´

>∑&ÉTe⁄˝À>±

n+~+#·ø£b˛‘˚

»]e÷Hê\T

ìs¡«Væ≤+#˚

H√&É Ÿ XÊK

bÂs¡ dü+ã+<Ûë\ XÊKeT<Ûä´Á|ü<˚XŸ 52 16s√EøÏ 250 s¡÷,

>∑]wüº+ 5000 s¡÷.

¬s$q÷´XÊKñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ 17 5s√EøÏ 250 s¡÷.

>∑]wüº+ 5000 s¡÷.

;Vü‰sY 50 10s√EøÏ 250 s¡÷.

>∑]wüº+ 5000 s¡÷.

bÕ\Hê

dü+düÿs¡D\ XÊKsê»kÕúHé 108 15

s√EøÏ 250 s¡÷.

>∑]wüº+ 5000 s¡÷.

&Ûç©¢ 70 22s√EøÏ 10 s¡÷.

>∑]wüº+ 200 s¡÷.


19

ôd+≥sY |òüsY Äs¡ZHÓ’CÒwüHé &Üe\|tyÓT+≥T dü+düú ‘·s¡|òü⁄q ‹ìe÷<ÛäTsY ‘·q |ü]XÀ<ÛäHê

|üÁ‘·+˝À $$<Ûä sêÁcÕº\˝À e∫Ãq #·{≤º\qT, yê{Ï |üìrs¡TqT |ü]o*+∫ 2012

|òæÁãe]˝À Á|üø£{Ï+#ês¡T. á n<Ûä j·Tq+ Á|üø±s¡+ <X+˝À 14 sêÁcÕº\˝À $$<Ûä

ù|s¡¢‘√ 2010`11 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä ø±\+˝À bÂs¡ùde\ Vü≤≈£îÿ #·{≤º\T e#êÃsTT.

bÂs¡ùde\ Vü≤≈£îÿ #·{≤º\Tqï sêÁcÕº\T

eT<Ûä Á|ü<˚XŸ sêh+ <˚X¯+˝ÀH˚ yÓTT≥ºyÓTT<ä≥>± bÂs¡ùde\ Vü≤≈£îÿ #·{≤ºìï

2010˝ÀH˚ rdüT≈£îe∫Ã+~. Çø£ 2011˝À ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ, &Ûç©¢, »eTTà`ø±oàsY,

;Vü‰s¡T, sê»kÕúHé, ñ‘·ÔsêK+&é, Væ≤e÷#· ŸÁ|ü<XŸ, |ü+C≤ãT, C≤s¡â+&é, #Û·rÔdt|òüTsY,

πøs¡fi, ø£sêï≥ø£, ˇ]kÕ‡ sêÁcÕº\T bÂs¡ùde\ Vü≤≈£îÿ #·{≤º\qT ‘Ó#êÃsTT.

Ç+<äT˝À 5 sêÁcÕº\˝À Á|ü‘´ø£ n<Ûä j·Tq+ #dæq ‹Hêe÷<ÛäTsY Ä #·{≤º\˝Àì

n+XÊ\qT Ç˝≤ Áø√&ûø£]+#ês¡T.

ñqï+‘·˝À sê»kÕúHé #·≥º+ 15 XÊK\πø |ü]$T‘·yÓTÆHê 108 ùde\≈£î

$düÔ]+∫+~. Ç‘·s¡ sêÁcÕº\˝À á XÊK\≈£î dü+ã+~Û+∫ e⁄qï ùde\ø£+fÒ n<äq|ü⁄

ùde*ï n+<äT˝À #˚]Ã+~. eT<Ûä Á|ü<˚XŸ #·≥º+ dü]º|òæπø≥T¢, uÛÑ÷$T ]ø±s¡T¶\‘√

bÕ≥T ô|q¸qT¢, Ç‘·s¡ dü+πøåeT |ü<Ûäø±\qT #sêÃs¡T. ;Vü‰s¡T #·≥º+˝À e÷qeeqs¡T\

n_Ûeè~Δ XÊKqT #]Ã $<ë´s¡Tú\≈£î kÕÿ\sYwæ|t\T, e÷s¡Tÿ\ C≤_‘ê, j·T÷ìe]Ù{°

<ÛäèMø£s¡D|üÁ‘ê\qT #sêÃs¡T. &Ûç©¢ À n‘· ~Ûø£XÊK*ï á #·≥º+ |ü]~Û ÀøÏ ‘Ó#êÃs¡T.

yÓTT‘·Ô+MT<ä á #·{≤º\˙ï Á|üjÓ÷>±‘·àø£+>± ÁbÕs¡+_Û+∫q≥T¢>±H e⁄HêïsTT.

ø=ìï XÊK\≈£î, ø=ìï ùde\≈£î e÷Á‘·yT |ü]$T‘·+ nj·÷´sTT.

á sêÁcÕº\˝À dü÷ú\+>± Á|üuÛÑT‘·«XÊK\˝À ùde\T n+~+#·&ÜìøÏ ì]›wüº+>±

@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. >∑&ÉTe⁄qT ìs¡ísTT+#ês¡T. >∑&ÉTe⁄ MT]‘˚ »]e÷Hê\qT

Á|üyXô|{≤ºs¡T. á yTs¡≈£î #·{≤º\˝À ˇø£ @ø°uÛ≤e+ e⁄+~.

n˝≤π> á #·{≤º\ neT\T u≤<Ûä ‘· Äj·÷ XÊK\ |ü]~Û ÀH˚ e⁄HêïsTT.

n|æŒ˝…{Ÿ n<∏ë]{°\T, Äj·÷ XÊK\ ñqï‘√<√´>∑T\πø n|üŒ–+#ês¡T. H√&É˝Ÿ

@»˙‡\T e⁄Hêï $$<Ûä XÊK\˝À ùde\T n+~düTÔqï rs¡TqT düMTøÏå+#˚$>±H˚

ø£ì|ædüTÔHêïsTT. ø=ìï #·{≤º\˝À Ä\kÕ´ìøÏ |ü]Vü‰s¡+>± ø=+‘· yÓTT‘êÔìï

20


<äs¡U≤düTÔ<ës¡TìøÏ Ç#Ã @sêŒ≥T e⁄+~ ` #ê˝≤ yê{Ï À Ç~ Ò<äT. yÓTT‘·Ô+MT<ä

14 sêÁcÕº\˝À bÂs¡ùde\ #·{≤º\T sêe&É+ ÄVü‰«ì+#·<ä>∑Z |ü]D≤eT+. M{Ï

nqTuÛÑe+ ø=‘·Ô>± #·{≤º\T ‘Ó#Ã sêÁcÕº\≈£î m+‘·>±H√ ñ|üø£]düTÔ+~.

bÂs¡ùde\ Vü≤≈£îÿ #·≥º+ ø√dü+ sêh+˝À ñ<ä eT+

bÂs¡ùde\ Vü≤≈£îÿ #·≥º+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh+ yÓqø£ã&ç e⁄+~. bÂs¡ùde\T

n+~+#·&É+˝À ñ<ëoq+>± e⁄+~. Á|ü‹ ∫qï |üìøÏ \+#·+— e÷eT÷fió¢ ‘·|üŒìdü]

nsTT+~. #·≥ºã<äΔ+>± ùde\T bı+< Vü≤≈£îÿ Ò≈£î+&Ü mìï ªáμ ùde\T, ªªMTμμ

ùde\T ô|{ÏºHê |òü*‘·+ e⁄+&É<äT. Á|ü»\T $düT>∑T#Ó+~q|ü&É ≤¢ Á|üuÛÑT‘ê«\qT

e÷s¡TdüTÔHêïs¡T. bÕØº\T e÷s¡T‘·THêïsTT. eTTK´eT+Á‘·T\T e÷s¡T‘·THêïs¡T. ø±ì

Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\ |üìrs¡T e÷s¡&É+ Ò<äT. e÷sêÃ\qï ∫‘·ÔXó~Δ bÕ\≈£î\≈£î

ø£\>∑&É+ Ò<äT.

Á|ü»\T Vü≤≈£îÿ>± bÂs¡ùde\T bı+<ä&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ n+XÊ\ ÁbÕ‹|ü~ø£q

#·≥º+ sêe\dæ ñ+~.

� sêh+˝À nìï Á|üuÛÑT‘·«ø±sê´\j·÷\≈£î dæ{Ï»Hé‡ #Ûês¡ºs¡T¢ Á|üø£{Ï+#ê*.

� Á|ü‹ùde≈£î ì]›wüº+>± >∑&ÉTe⁄, >∑&ÉTe⁄MT]‘ »]e÷Hê, <äs¡U≤düTÔ<ës¡T\≈£î

|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+# |ü<äΔ‹ ñ+&Ü*.

� Á|ü‹ Ä|ò”düT˝À πø#√≥ ùde\T n+~+# @sêŒ≥T e⁄+&Ü*. n+<äT≈£î

u≤<ÛäT´*ï ìj·T$T+#ê*.

� ˇø£ n|”Œ\T e÷Á‘·+ n< Ä|ò”düT˝À #düT≈£îH @sêŒ≥T e⁄+&Ü*.

� <ëìô|’q dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô >∑\ $#ês¡D e´edüú Ä+ãT&é‡eTHé e⁄+&Ü*.

Á|ü‹ õ˝≤¢ À Ò<ë ¬syÓq÷´ &ç$»Hé kÕúsTT˝À <ëìì @sêŒ≥T #Ój·÷´*.

� ùdeqT ã{Ïº n|”Œfifl düeTj·÷ìï ìs¡ísTT+#ê*. dü]º|òæπø≥¢qT HÓ\\ ‘·s¡ã&ç

yêsTT<ë\≈£î M\T Ò≈£î+&Ü #·÷&Ü*.

� ‘·ø£åD ùde\≈£î Á|ü‘´ø£ ‘·‘êÿ Ÿ |ü<äΔ‹ì Á|üuÛÑT‘·«XÊK\T bÕ{Ï+#ê*.

<X+˝À 14 sêÁcÕº\˝À bÂs¡ ùde\qT Vü≤≈£îÿ>± #dü÷Ô #·{≤º\T ‘Ó∫ÃHê

eTq sêhÁ|üuÛÑT‘·«+ rs¡T #·÷ùdÔ n˝≤+{Ï #·≥º+ ‘ÓkÕÔs¡ì ÄX m+&Ée÷$>±H

ñ+~. —


21

n$˙‹ uÛÑs¡‘·+ |üfÒº ø=‘·Ô ˝Àø±j·TTø£Ô

sêh Á|üuÛÑT‘ê«\ bÕ\q˝À n$˙‹ì, n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>±ìï

ìyê]+#·&ÜìøÏ Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\˝À, n~Ûø±s¡T\˝À »yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+#·&ÜìøÏ

˝Àø±j·TTø£Ô\T ñ<˚›•+#·ã&Ü¶sTT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À 1966˝À yÓTT<ä{Ï bÕ\Hê

dü+düÿs¡D\ dü+|òüT+ Ç˝≤+{Ï e´edüú nedüsêìï H=øÏÿ #Ó|æŒ+~. Á|ü»\

˝ÀøbÕ Ÿ #·≥º+ Á|üdüTÔ‘·+ ˝ÀødüuÛÑ ÄyÓ÷<ä+ bı+~ sê»´düuÛÑ ÄyÓ÷<ëìøÏ

m<äTs¡T #·÷düTÔqï~. nø£ÿ&Ü ÄyÓ÷<ä+ bı+~Hê n~ πø+Á<ä+ |ü]~Û˝Àì

Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î, n~Ûø±s¡ ãè+<ëìøÏ e÷Á‘·yT e]Ô+#~>± e⁄+≥T+~. sêh+˝À

n$˙‹|üs¡T\ Ä≥ ø£{Ïº+#·&ÜìøÏ ‘·–q ˝Àø±j·TTø£ Ô\qT mø£ÿ&çø£ø£ÿ&˚

kÕ~Û+#·Tø√e\dæ e⁄+≥T+~.

nHêïVü≤C≤πs ãè+<ä+ Á|üø£{Ï+∫q »q˝Àø˘bÕ˝Ÿ _\T¢˝À yÓTT<ä≥ á

˝Àø±j·TTø£Ô\ Á|ükÕÔeq Ò<äT.

˝Àø˘dü‘êÔ Ä<Ûä«s¡´+˝À &Ûç©¢˝À (2011 y˚T 24) »]–q sö+&éfÒãT˝Ÿ

düe÷yX+˝À <XÊìø£+‘·{Ïø° e]Ô+# @ø°ø£è‘·+ #·≥º+ ø±yê\ì Á|ü‹bÕ~+∫+~.

<XÊìøÏ ˝ÀøbÕ Ÿ, sêÁcÕº\≈£î ˝Àø±j·TTø£Ô, õ˝≤¢\≈£î Ä+ãT&é‡eTHé e´edüú\T

e⁄+&Ü\ì &çe÷+&é #dæ+~. Ä ‘·sê«‘·H nHêï ãè+<ä+ ‘·eT »q˝ÀøbÕ Ÿ À

Bìì ≈£L&Ü »‘·|üsêÃs¡T.

bÕs¡¢yÓT+≥T˝À nìï sê»ø°j·T bÕØº\T Bìì dü÷ú\+>± n+^ø£]+#êsTT.

ø±ì _\T¢ #·s¡Ã≈£î e#ÃHê{ÏøÏ Ç~ sêÁcÕº\ Vü≤≈£îÿ*ï Vü≤]düTÔ+<äì Á|ü<Ûëq+>±

ÁbÕ+rj·T bÕØº\T e´‹πsøÏ+#·&É+‘√ ˝ÀødüuÛÑ À ÄyÓ÷<ä+ ø√dü+ Bìì _\T¢

qT+&ç ‘=\–+#ês¡T.

á H|ü<∏ä +˝À <XÊìø£+‘·{Ïø° e]Ô+# ˝ÀøbÕ Ÿ #·≥º+ e#Ã neø±XÊ\T

Ò≈£î+&Ü b˛j·÷sTT. sêÁcÕº\˝À ã\yÓTÆq Àø±j·TTø£Ô\ @sêŒ≥T ø√dü+ mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É

Á|ü»*ï düMTø£]+∫ kÕ~Û+#·Tø√yê*‡ e⁄+~. n+<äTe\¢H ˝Àødü‘êÔ düTsê»´

ñ<ä eT+˝À ã\yÓTÆq ˝Àø±j·TTø£Ô @sêŒ≥TqT ˇø£ Á|ü<Ûëq &çe÷+&éqT #dæ+~.

22


|òæsê´<äT\qT |ü]wüÿ]+#·&ÜìøÏ, Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\˝À, bÂs¡ùde\˝À n$˙‹ì

ìs√~Û+#·&ÜìøÏ Ç˝≤+{Ï Á|ü‘˚´ø£ eédü ú\T nedüs¡eTì uÛ≤$+∫+~.

C≤rj·TkÕúsTT˝À ˝ÀøbÕ Ÿ, sêÁcÕº\ kÕúsTT˝À ˝Àø±j·TTø£Ô eédüú\qT dæbòÕs¡düT

#dæ+~. á dæbòÕs¡düT\ Ä<Ûës¡+>± <X+˝À á eédüú\ s¡÷|üø£\Œq≈£î Á|üj·T‘êï\T

ÁbÕs¡+uÛÑ+ nj·÷´sTT.

πø+Á<ä+˝À ˝Àø˘bÕ Ÿ

1968, 1971, 1977, 1985, 1989, 1996, 1998, 2001 πø+Á<ä+˝À

˝ÀøbÕ Ÿ @sêŒ≥T≈£î bÕs¡¢yÓT+≥T eTT+<äT≈£î _\T¢\T e#êÃsTT. ø±ì @<√ ˇø£

ø±s¡D+‘√ n~ eTTs¡T–b˛‘·÷ e#êÃsTT. 2011˝À bÕs¡¢yÓT+≥T˝À Á|üyXô|{Ïºq

˝Àø˘bÕ˝Ÿ _\T¢ ˝Àø˘düuÛÑ˝À ÄyÓ÷<ä+ bı+~, sê»´düuÛÑ˝À #·‹øÏ\ã&ç n˝≤π>

e⁄+&çb˛sTT+~.

sêÁcÕº\˝À ˝Àø±j·TTø£Ô\T

Á|üdüTÔ‘·+ <X+˝À 19 sêÁcÕº\˝À ˝Àø±j·TTø£Ô ` ñ|ü Àø±j·TT≈£Ô #·{≤º\T,

eédüú\T e⁄HêïsTT. eTVü‰sêh (1971) ;Vü‰s¡T (1973) sê»kÕúHé (1973) ñ

‘·Ôs¡Á|ü<XŸ (1975) eT<Ûä Á|ü<XŸ (1981) Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ (1983) Væ≤e÷#· ŸÁ|ü<XŸ


23

(1983) ø£sêï≥ø£ (1985) nkÕ‡+ (1986) >∑T»sê‘Y (1986) πøs¡fi (1988)

|ü+C≤uŸ (1995) &Ûç©¢ (1996) Vü≤sê´Hê (1996) \˝À Ç˝≤+{Ï #·{≤º\T, eédüú\T

e#êÃsTT. <X+˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï>± ˇ]kÕ‡˝À 1970˝ÀH á eédüú @s¡Œ&çHê

1993˝À <ëìì s¡<äT› #XÊs¡T.

2011˝À ñ‘·ÔsêK+&é˝À BìøÏ ˇø£ #·≥º+ #˚dæHê n~ Ç+ø± sêh|ü‹

ÄyÓ÷<ä+ bı+<äq+<äTq neT\T˝ÀøÏ sê Ò<äT.

˝Àø±j·TTø£Ô\ |üìrs¡T

<X+˝À yÓTT‘·Ô+MT<ä ˝Àø±j·TTø£Ô\ |üìrs¡T |üP]Ô>± ìsêXÊ»qø£+>± e⁄+~.

sêÁcÕº\˝Àì bÕ\ø£esêZ\T á eédüú\qT ã˝Àù|‘·+ #Ój·T´&ÜìøÏ ã<äT\T

˙s¡T>±s¡Tdü÷Ô e#êÃsTT. ‘·eT n$˙‹ì, bÕ\q˝À n$˙‹ì eTs¡T>∑Tq|üs¡Ã&ÉyT

\ø£å +>± M{ÏøÏ n~Ûø±sê\T, ì<ÛäT\T, dæã“+~ Ò≈£î+&Ü #XÊsTT. |ü•ÃeTu…+>± Ÿ À

˝Àø±j·TTø£Ô Ä|ò”düT˝À Ç<ä›πs Ç<ä›s¡T dæã“+~ nB Á>∑÷|ü⁄ &ç kÕúsTT ñ<√´>∑T\T

e÷Á‘·yT e⁄Hêïs¡T. >∑T»sê‘Y À 2003 qT+&ç 2011 es¡≈£î Àø±j·TTø£Ô Ò≈£î+&ÜH

kÕ–b˛sTT+~. 2011˝À >∑es¡ïs¡T á |ü<ä$ì Hê$THwüHé <ë«sê uÛÑØÔ #Ój·T´&É+‘√

24


Äj·Tqô|’ >∑T»sê‘Y Á|üuÛÑT‘·«+ $s¡T#·T≈£î|ü&ç+~. ø√s¡Tº rs¡TŒ á ìj·÷eTø±ìï

düeT]Δ+∫+~.

<X+˝ÀH ø£sêï≥ø£ À e⁄qï Àø±j·TTø£Ô #·≥º+ ã\yÓTÆ+~. <ëìøÏ n~Ûø±sê\T,

dæã“+~øÏ ‘·–q @sêŒ≥T¢ e⁄HêïsTT. á #·≥º+ |ü]~Û À eTTKéT+Á‹ ≈£L&Ü

e⁄Hêïs¡T. á ˝Àø±j·TTø£Ô eTT+<äT q\T>∑Ts¡T e÷J eTTKéT+Á‘·T\ πødüT\T

$#ês¡D˝À e⁄HêïsTT. Çø£ÿ&É ˝Àø£j·TTø£Ô>± e⁄qï dü+‘√wt ôV≤π>¶ Ä sêh+˝À

»]–q >∑qT\ ≈£î+uÛÑø√D≤ìï yÓ*øÏrXÊs¡T. 12 y\ ø√≥¢ $\TyÓ’q nÁø£eT >∑qT\

‘·e«ø£+˝À kÕøå±´<Ûësê\qT Á|üø£{Ï+#ês¡T. n|üŒ{Ï eTTKéT+Á‹ j·T&É÷´s¡|üŒ

eTTKéT+Á‹ |ü<ä$ì ø√˝ÀŒsTT 21 s√E\bÕ≥T C…’\T˝À e⁄+&Ü*‡ e∫Ã+~.

dü+‘√wt ôV≤π>¶ |ü<äM$s¡eTD ‘·sê«‘· 6,7 HÓ\\T >∑&ç∫Hê nø£ÿ&É Á|üdüTÔ‘·+ Àø±j·TTø£Ô

Ò<äT. ø£ Àø±j·TTø£ÔqT ìj·T$TùdÔ Äj·Tqô|’ Äs√|üD\T sêe&É+‘√ yÓ’<=\>±s¡T.

‘·–q ˝Àø±j·TTø£Ô ø√dü+ yÓ<äT≈£î˝≤& HÓ|ü+‘√ ø±\j·÷|üq kÕ–b˛‘·Tqï~.

πøs¡fi˝À ˝Àø±j·TTø£Ô |ü]~Û À eTTKéT+Á‹‘√ düVü‰ nìï kÕúsTT\ sê»ø°j·T

Á|üC≤ Á|ü‹ì<ÛäT\ MT<ä, bÕ\Hê eédüú Àì ñ<√´>∑T\ MT<ä n~Ûø±sêìï ø£*–

e⁄+~. ø±ì <ëìøÏ ‘·q+‘·≥ ‘êqT #=s¡e rdüT≈£îì $#ês¡D »]ù| n~Ûø±s¡+

Ò<äT. <ëìøÏ dü«+‘· dæã“+~ Ò<äT. sêh dü∫yê\j·T+˝À uÛ≤>∑+>±H |üì#düTÔqï~.

nsTTq|üŒ{Ïø° n~ j·TT.&ç.m|òt eT+Á‹ ¬ø.¬ø.sêeT#·+Á<äHé MT<ä ñ#·TÃ _–+∫+~.

Äj·Tq sêJHêe÷ #j·Tø£‘·|üŒ Ò<äT.

2011˝À ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝À ˝Àø±j·TTø£Ô ø=+‘· #=s¡eqT Á|ü<ä]Ù+∫+~.

e÷j·÷e‹ eT+Á‹es¡Z+˝À 9 eT+~øÏ ñ<ë«düq #ÓbÕŒ*‡e∫Ã+~. eTs√ 19

eT+~ eT+Á‘·T\ MT<ä Hs¡|ü]XÀ<Ûäq kÕ–düTÔqï~. nsTT‘ nø£ÿ&É ˝Àø±j·TTø£ÔøÏ

ÁbÕdæ≈£L´wüHé ìs¡«Væ≤+# n~Ûø±s¡+ Ò<äT. Hs¡ |ü]XÀ<Ûäq $uÛ≤>∑+˝À ‘·–q+‘·

eT+~ dæã“+~ Ò<äT. n+‘·≈£î $T+∫ Àø±j·TTø£Ô dæbòÕs¡düT\T Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·|üŒìdü]>±

neT\T#dæ rsê\qï ìã+<Ûäq Ò<äT.

Çø£ $T–*q sêÁcÕº\˝À Ç˝≤+{Ï |ü]dæΔ‹ ≈£L&Ü ˝Ò<äT. ˝Àø±j·TTø£Ô\qT

@sêŒ≥T #dæ }s¡T≈£îHêïπs ‘·|üŒ n$ |üì #Ój·T´&ÜìøÏ ‘·–q @sêŒ≥T¢ @ e÷Á‘·+


25

#Ój·T´&É+ ˝Ò<äT. 1972 qT+&û eTVü‰sêh≈£î ˝Àø±j·TTø£Ô ñqï|üŒ{Ïø°, <ëìøÏ

H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq n~Ûø±sê\Tqï|üŒ{Ïø° $#ês¡D #˚ùd n~Ûø±s¡+ ˝Ò<äT. dü«+‘·

Hs¡|ü]XÀ<Ûäq≈£î @sêŒ≥T Ò<äT. Ä sêh+˝À $õ …Hé‡ ø£$TwüHéqT ≈£L&Ü @sêŒ≥T

#Ój·T´ Ò<äT. 1973 qT+&ç sê»kÕúHé À ˝Àø±j·TTø£Ô eédüú ñqï|üŒ{Ïø° <ëì

|ü]~Û À πøe\+ ñ<√´>∑T\T ‘·|üŒ Á|üC≤ Á|ü‹ì<ÛäT\T Òs¡T. <ëìøÏ Hs¡ |ü]XÀ<ÛäHê

$uÛ≤>∑+ Ò<äT. •øÏå+# n~Ûø±s¡eT÷ Ò<äT. nkÕ‡+˝À ñ|ü Àø±j·TTπøÔ Àø±j·TTø£Ô>±

eéVü≤]düTÔHêïs¡T. eT<Ûä Á|ü<XŸ À eTTKéT+Á‹ô|’ e∫Ãq ªª&É+|üsYkÕÿyéTμμ $wüj·T+˝À

˝Àø±j·TTø£Ô Äj·TqqT ìs√›wæ>± #·÷ô|≥º&É+ n+<ä] $eTs¡Ù\≈£L >∑T¬s’+~.

‘·$TfiHê&ÉT˝À ˝Àø±j·TTø£Ô @sêŒ≥T >∑T]+∫ mes¡÷ Ä˝À∫+∫q bÕbÕq

b˛˝Ò<äT. ô|’>± πø+Á<ä+˝À Ç{°e\ ˝Àø˘bÕ˝Ÿ _\T¢˝À uÛ≤>∑+>± sêÁcÕº\≈£î

˝Àø±j·TTø£Ô\qT @sêŒ≥T #Ój·÷´\qï Á|ü‹bÕ<äq\qT &ç.j·T+.¬ø. nHêï &ç.j·T+.¬ø

bÕØº\T ¬s+&É÷ e´‹πsøÏ+#êsTT. Çø£ÿ&É $õ …Hé‡ &Ó’¬sø£ºsY n$˙‹ ìs√<Ûäø£ dü+düú

<ë<ë|ü⁄ nìï n$˙‹ πødüT*ï ]»wüºsY #düTÔHêïsTT. n$˙‹ ìs√<Ûäø£ dü+düú Á|üuÛÑT‘·«+

nBÛq+˝À e⁄+~. ô|’>± <ëìøÏ Á|üuÛÑT‘·« nqTeT‹ Ò≈£î+&Ü $#ês¡D #ùd n~Ûø±s¡+

≈£L&Ü Ò<äT. Çø£ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ À ˝Àø±j·TTø£Ô ` ñ|ü ˝Àø±j·TTø£Ô\T e⁄Hêïs¡T.

133 eT+~ dæã“+~ ñ+&Ü*‡q #√≥ 22 e÷Á‘·yT ñHêïs¡T. Ms¡T #Ój·T´>∑*–+~

HêeTe÷Á‘·+>±H e⁄+~. mø£ÿ&Ó’Hê Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑+ $~Û $<ÛëHê\T neT\T˝À

ì]›wüºyÓTÆq bıs¡u≤≥T¢ »]–‘ yê{Ïì #·ø£ÿ~<ä›&É+. C≤|ü + »]–‘ <ëìì dü]~<ä›&É+

e+{Ï #·s¡ \T ‘·|üŒ rÁeyÓTÆq Hsê\T #dæq yê]ì uÀqT˝À ì\u…fÒº dæú‹ Ò<äT.

Ç{°e\ ;Vü‰s¡T˝À bÕ‘· #·{≤ºìï düe]+#ês¡T. eTTKéT+Á‹ì, e÷J

eTTKéT+Á‘·T*ï <ëì |ü]~Û˝ÀøÏ ‘Ó#êÃs¡T. nsTT‘˚ <ëì neT\Trs¡T m˝≤

e⁄+≥T+<√ y∫ #·÷&Ü*‡+<. Çø£b˛‘ ñ‘·ÔsêK+&é Á|üuÛÑT‘·«+ mìïø£\ eTT+<äT

2011˝À nìï Vü≤+>∑T\T >∑\ ã\yÓTÆq Àø±j·TTø£Ô #·{≤ºìï ÄyÓ÷~+∫+~. nsTT‘

n~ n‹ ‘Ó*$ì Á|ü<ä]Ù+∫+~. >=|üŒ #·{≤ºìï ‘Ó#êÃeTqï Á|ü#ês¡+ sêyê*.

ø±ì n~ neT\T ø±≈£î+&Ü e⁄+&˚˝≤ #·÷&Ü* nqï dü÷Á‘êìï bÕ{Ï+#ês¡T.

26


sêÁcÕº\ n~Ûø±sê\ |ü]~ÛøÏ $T+∫q n+XÊ\qT CÀ&ç+∫ á _\T¢qT

s¡÷bı+~+#ês¡T >∑es¡ïs¡T ÄyÓ÷<ä+‘√ dü]b˛j˚T <ëìï sêh|ü‹ ÄyÓ÷<ëìøÏ

|ü+bÕ*‡ e∫Ã+~. n+<äTe\¢ Bì ÄyÓ÷<ä+ Á|üXÊïs¡Δø£+>±H $T–*+~.

yÓTT‘·Ô+MT<ä sêÁcÕº\˝À ô|#·Ã]\T¢‘·Tqï n$˙‹ì n]ø£fÒº $<Ûä+>± á

˝Àø±j·TTø£Ô\T Òe⁄. M{ÏøÏ ‘·eT+‘·≥ ‘êeTT πødüT qyÓ÷<äT #ùd n~Ûø±s¡+ e⁄+&Ü*.

nqTeT‘·T\ n&É¶+≈£î\ìï{Ï˙ ‘=\–+#ê*. ˝Àø±j·TTø£Ô\≈£î dü«‘·+Á‘·yÓTÆq

H˚s¡|ü]XÀ<ÛäHê $uÛ≤>∑+, dü«‘·+Á‘·yÓTÆq ÁbÕdæ≈£L´wüHé e´edüú e⁄+&Ü*. dü‘·«s¡

$#ês¡D\≈£î Á|ü‘´ø£ ø√s¡Tº\T, nÁø£eT ÄdüTÔ\ kÕ«BÛHêìøÏ n~Ûø±sê\T e⁄+&Ü*.

˝Àø±j·TTø£Ô\ ìj·÷eTø£+ bÕs¡<äs¡Ùø£+>± Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‹|üø£å H˚‘·, ÁbÕ‹ì<Ûä +

eVæ≤+# ø£$T{° @ø±_ÛÁbÕj·T+‘√ kÕπ> |ü<äΔ‹ e⁄+&Ü*. düeTs¡Tú\˙, ìC≤sTTr|üs¡T*ï

m+|æø£ #Ój·T´&É+ MT<ä ÁX<äΔ #·÷bÕ* n˝≤+{Ï ø√s¡\T >∑\ Àø±j·TTø£Ô\T e÷Á‘·yT

n$˙‹|üs¡T\ >∑T+&Ó À¢ ¬s’fió¢ |ü]¬>‹ÔkÕÔsTT. Á|üC≤ #Ó’‘·q´+‘√H Ç˝≤+{Ï e´edüú\T

kÕ<Ûä + ne⁄‘êsTT. —


27

<ëe÷cÕ |ü<äΔ‹ mìïø£ Ò $Tqï

ã\yÓTÆq ÀøbÕ Ÿ ø√dü+ <X+˝À kÕ–q #·s¡Ã Ç|ü&ÉT mìïø£\ dü+düÿs¡D\

MT<ä #·s¡Ã\T <ë]rj·T&É+ ø£ eT+∫ |ü]D≤eT+. n$˙‹øÏ e´‹πsø£+>± <X+˝À

<äXÊu≤›\ ‘·s¡ã&ç ñ<ä e÷\T kÕ>∑T‘·THêïsTT. á ñ<ä e÷\T ìs¡«Væ≤düTÔqï $$<Ûä

ÁdüÔe+‘·T\T Á|üC≤#Ó’‘·Hê´ìï ô|+#·T‘·÷e#êÃsTT. Ç{°e\ á n$˙‹ e´‹πsø£ ñ

<ä eT+ ˇø£ ø=‘·Ô <äX≈£î #]+~. n$˙‹øÏ n&ÉT¶ø£≥º yùd ã\yÓTÆq ˝ÀøbÕ Ÿ

#·T≥÷º á Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+ düMTø£è‘·+ nsTT+~. nHêïVü≤»πs Bø£å Bì e´ø°Ôø£s¡D

kÕ<Ûäq nsTT+~. Ç|ü&ÉT ã\yÓTÆq ÀøbÕ Ÿ #·≥º+ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ e÷s¡Z+ düT>∑eT+

nsTT+~.

<X+˝À n$˙‹ ìs√<ÛëìøÏ ã\yÓTÆq #·≥º+ nedüs¡+. ø±ì n<=ø£ÿfÒ dü]b˛<äT.

πøe\+ #·{≤º\T e÷Á‘·yT e´edüúì |üP]Ô>± #·ø£ÿ~<ä› Òe⁄. <=+>∑*ï •øÏå+#·&ÜìøÏ

&ÉãT“dü+#·T\ #·T≥÷º ‹]π> e´edüú ø£Hêï

28


#·{≤º\T nedüs¡+. nsTT‘˚ <=+>∑*ï düèwæºdüTÔqï kÕe÷õø£, Ä]úø£ eédüú*ï

dü+düÿ]+#·ø£b˛‘˚ <=+>∑\T |ü⁄≥Tºø=dü÷ÔH˚ e⁄+{≤s¡T. <=]øÏqyêfi‚¢ <=+>∑\T>±

•øå±s¡TΩ\e⁄‘ês¡T. n$˙‹ ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï<.

eTq Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ n‘· +‘· ø°\ø£yÓTÆq mìïø£\ eédüú n$˙‹ MT<ä

eTqT>∑&É kÕ–düTÔqï~. <ëìì ô|+∫ b˛wædüTÔqï~. eTq sê»ø°j·T+ Ç+‘·>±

≈£î[¢b˛e&ÜìøÏ, Ç+‘·>± &ÉãT“ #·T≥÷º ‹s¡>∑&ÜìøÏ, Ç+‘·>± n$˙‹eTj·T+

ø±e&ÜìøÏ á mìïø£\ eéùdú Á|ü<Ûëq ø±s¡D+>± ø£ì|ædüTÔqï~. eTq sê»ø°j·T

dü+düú\T á mìïø£\ eédüúì dü+düÿ]+#·ø£b˛>± <ëì˝À uÛ≤>∑kÕ«$T>± e÷sêsTT.

mìïø£˝À¢ ¬>\T|ü⁄ø√dü+ ø√≥T¢ Ks¡TÃô|≥º&É+ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ sê>±H˚ ø√≥T¢

<ä+&ÉT≈£îH+<äT≈£î <ë«sê\T ‘Ós¡e&É+ n\yê≥T #düT≈£îHêïsTT. á mìïø£\ eédüú

$ø£è‘·s¡÷bÕìï Bìï nqTdü]düTÔqï bÕØº\ $Xè+K\ n$˙‹ì Ç|ü&ÉT eTq+

düŒwüº+>± #·÷düTÔHêï+. n+<äT#‘· n$˙‹ MT<ä »]ù| b˛sê{≤ìï eTs√ <äX≈£î

rdüT≈£îyÓfi≤¢*. sê»ø°j·T n$˙‹øÏ »qàkÕúq+>± e⁄qï mìïø£\ eédüúì e÷s¡Ã&ÜìøÏ,

n$˙‹eTj·TyÓTÆq sê»ø°j·T eédüú\ Á|üøå±fiqø° ñ<ä e÷ìï q&ç|æ+#ê*.

Á|ü|ü+#·+˝À Á|ü<Ûëq+>± ¬s+&ÉT ‘·s¡Vü‰\ mìïø£\ eédüú\T e⁄HêïsTT. ˇø£{Ï

|òüdtº bÕdt ~ b˛düTº (FPTP) |ü<äΔ‹. Çø£ÿ&É ìjÓ÷»ø£es¡Z+ ÁbÕ‹|ü~ø£>± e⁄+≥T+~.

¬>\T|ü⁄ z≥eTT\T ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝ÀH ‘*b˛‘êsTT. b˛{° #ùd nuÛÑ s¡TΔ\˝À me]øÏ

ˇø£ z≥T Ä~Ûø£ ‘· eùdÔ yês¡T ¬>*Ãq≥T¢ $T–*q yês¡T z&çq≥T¢. z&çq yê]øÏ

e∫Ãq z≥T¢ nø£ÿ& eTT]–b˛‘êsTT. eTq<X+˝À n≥T bÕs¡¢yÓT+≥Tø° Ç≥T nôd+;¢øÏ

eTq+ nqTdü]düTÔqï mìïø£\ |ü<äΔ‹ Ç<. á |ü<äΔ‹˝À ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À ¬>\T|ü⁄

eTTK´+ >∑qTø£ πø+ÁBø£s¡D n+‘ê ìjÓ÷»ø£es¡Z+ MT<ä, nuÛÑ s¡TΔ\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç

e⁄+≥T+~. ¬>\T|ü⁄qT n+~+# Ä ø£ÿ z≥T bı+<ä&É+ ø√dü+ <Ûäqã\+, ø£+&Éã\+,

≈£î\ã\+ e¬>’sê\ìï+{Ï πø+ÁBø£]+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. n+<äTe\¢H mìïø£ À¢

ø√≥T¢ >∑TeTà]+#·&É+ ‘·|üŒìdü] nsTT+~.

Çø£ ¬s+&Ée~ <ëe÷cÕ |ü<äΔ‹ mìïø£. Ç+<äT˝À dü÷ú\+>± ¬s+&ÉT s¡ø±\THêïsTT.

∫qï <XÊ\T, ‘·≈£îÿe »HêuÛ≤ e⁄qï <XÊ\˝À bÕØºC≤_‘ê |ü<äΔ‹ e⁄+~. á

|ü<äΔ‹˝À bÕØº\T ‘·eT nuÛÑ´s¡TΔ\ C≤_‘ê\qT eTT+<äT>± Á|üø£{Ï+∫, mìïø£\


29

ø£$TwüHé≈£î n+<äCÒkÕÔsTT. mìïø£ À¢ bÕØº\πø Á|ü»\T z≥T¢ ykÕÔs¡T. @ bÕØºøÏ mìï

z≥T¢ eùdÔ Ä <ëe÷cÕ˝À Ä bÕØºøÏ d”≥T¢ ekÕÔsTT. bÕØº Á|üø£{Ï+∫q C≤_‘ê

es¡TdüÁø£eT+˝À nuÛÑ s¡TΔ\T #·≥ºdüuÛÑ düuÛÑT´\e⁄‘ês¡T. á |ü<äΔ‹˝À ìjÓ÷»ø£esêZ\≈£î

ÁbÕ‹ì<Ûä + e⁄+&É<äT.

Çø£ ¬s+&Ée |ü<äΔ‹ì $TÁXeT düuÛÑ ‘·« <ëe÷cÕ |ü<äΔ‹>± |æ\TkÕÔs¡T. Ç+<äT˝À

yÓTT‘·Ô+ #·≥ºdüuÛÑ düuÛÑT´\ dü+U´˝À dü>∑+ kÕúHê\T ìjÓ÷»ø£esêZ\ qT+&ç ¬>*#

yê]øÏ, dü>∑+ kÕúHê\T bÕØºC≤_‘ê nuÛÑ s¡TΔ\ø° πø{≤sTTkÕÔs¡T. z≥s¡¢≈£î ¬s+&ÉT

z≥T¢ e⁄+{≤sTT. ˇø£{Ï ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À nuÛÑ ]øÏ, ˇø£{Ï bÕØºøÏ z≥T #düT≈£îH

M\T+≥T+~. yÓTT‘·Ô+MT<ä #·≥ºdüuÛÑ À ˇø£ bÕØºøÏ mìï z≥T¢ eùdÔ Ä XÊ‘·+

<ëe÷cÕ˝À e÷Á‘·yT d”≥T¢ ekÕÔsTT. n+fÒ ìjÓ÷»ø£esêZ\˝À Ä bÕØº nuÛÑ s¡TΔ\T

¬>*∫Hê, z&çHê yÓTT‘·Ô+ MT<ä Ä bÕØºøÏ e∫Ãq z≥¢ XÊ‘·+ Ä<Ûës¡+>±H d”≥T¢

<ä≈£îÿ‘êsTT.

eTq+ nqTdü]düTÔqï ˇø£ z≥T yÓTC≤]{° mìïø£\ eédüú <Ûäqsê»ø°j·÷ìøÏ

‘·<ë«sê n$˙‹ø° <ë«sê\T ‘Ós¡e&ÉyT ø±≈£î+&Ü Á|üC≤kÕ«eT´ eTÚ*ø£ \øå±´\≈£î

Vü‰ì #˚düTÔ+~. á eTÚ*ø£ \øå±´\ Ä<Ûës¡+>± á ¬s+&ÉT mìïø£\ |ü<äΔ‘·T*ï

Ç|ü&ÉT |ü]o*+#·T≈£î+<ë+....

Á|ü‹ z≥Tø° #·≥ºdüuÛÑ À ÁbÕ‹ì<Ûä +....

yÓTT<ä{Ï~: ÁbÕ‹ì<Ûä Á|üC≤kÕ«eT´+˝À bÂs¡T\T yùd Á|ü‹ z≥Tø° #·≥ºdüuÛÑ À

ÁbÕ‹ì<Ûä + \_Û+#ê*. n|ü& Ä #·≥ºdüuÛÑ z≥s¡¢ n_ÛeT‘êìï Á|ü‹_+_düTÔ+~.

mìïø£\ eédüú BìøÏ <√Vü≤<ä+ #ùd~>± e⁄+&Ü*. Vü≤]+#~ ø±≈£L&É<äT. Á|üdüTÔ‘·+

ˇø£ÿ z≥T yÓTC≤]{° mìïø£\ eédüú Bìì m˝≤ Vü≤]düTÔqïB >∑‘· nôd+;¢ mìïø£\H

ñ<ëVü≤s¡D>± rdüT≈£î+<ë+.

2009 mìïø£\˝À sêh+˝À 5,78,92,259 eT+~ z≥s¡¢≈£î >±qT 4,20,58,446

eT+~ z≥T yXÊs¡T. n+fÒ sêh XÊdüq düuÛÑ Ms¡+<ä]ø° ÁbÕ‹ì<Ûä + eVæ≤+#~>±

e⁄+&Ü*. ø±ì nôd+;¢ À ¬>*∫q 294 eT+~ nuÛÑ s¡Tú\ø° e∫Ãq z≥T¢ πøe\+

1,72,43,593 e÷Á‘·yT. ydæq z≥¢ À πøe\+ 40 XÊ‘êìøÏ e÷Á‘·yT sêh

XÊdüqdüuÛÑ ÁbÕ‹ì<Ûä + eVæ≤düTÔqï~. z≥T ydæq $T–*q 60XÊ‘·+ z≥T¢ n+fÒ

30


2,48,14,853 eT+~ z≥T¢ ydæHê ÁbÕ‹ì<Ûä + \_Û+#· Ò<äT. Ç$ z&çq nuÛÑ s¡Tú\

z≥T¢. ìjÓ÷»ø£es¡Z+ kÕúsTT˝ÀH eTT]–b˛j·÷sTT. z≥T ydæHê #·≥ºdüuÛÑ À ÁbÕ‹ì<Ûä +

Òq+<äTe\¢H #·≥ºdüuÛÑ\T sêqTsêqT Á|ü»\ $XÊ«kÕìï ø√˝ÀŒ‘·THêïsTT.

Ç< <ëe÷cÕ |ü<äΔ‹ mìïø£ ÀHÓ’‘ bÕØº\≈£î e∫Ãq z≥¢XÊ‘·+ Ä<Ûës¡+>±

bÕØº\≈£î d”≥T¢ <äπøÿ$. ydæq Á|ü‹ z≥Tø° ÁbÕ‹ì<Ûä + \_Û+#~. n|ü&ÉT #·≥ºdüuÛÑ À

á bÕØº\ ã˝≤u˝≤\T ys¡T>± e⁄+&$.

‘·–q nuÛÑ ]úì m+#·T≈£îH˚ ùd«#·Ã¤

ìjÓ÷»ø£esêZ\˝À eT+∫ nuÛÑ´s¡Tú*ïmqTïø√yê\qï uÛ≤eq˝À me]ø°

_ÛHêï_ÛÁbÕj·÷\T e⁄+&Ée⁄. mìïø£\ eédüú n˝≤+{Ï neø±XÊìï ø£*Œ+#ê*.

Á|üdüTÔ‘·+ e⁄qï ˇø£ÿ z≥T yÓTC≤]{° eédüú‘√ bÂs¡T\øÏ ˇø£fÒ z≥T e⁄+≥T+~.

eT+∫ nuÛÑ ]ú e⁄Hêï&Éì yπs bÕØº nuÛÑ ]ΔøÏ yùdÔ ‘·q bÕØº qwüºb˛‘·T+~. nuÛÑ ]ú

m˝≤+{Ï yê&Ó’Hê bÕØº ø√dü+ z≥Ty˚ùdÔ eT+∫ nuÛÑ´]úøÏ neø±X¯+ sê≈£î+&Ü

b˛‘·T+~. á eédüú À bÕØº\≈£î nuÛÑ s¡Tú\T ø°\ø£+. düe÷»Væ≤‘·+ ø√πs nuÛÑ ]ú

ø£+fÒ ¬>\T|ü⁄ >∑TÁsê Ò bÕØº\øÏ nedüs¡+. mìïz≥T¢ e∫ÃHê ¬>\eø£b˛‘ bÕØº

qwüºb˛‘·T+~. n+<äT#˚‘· bÕØº\T <Ûäqã\+, ø£+&Éã\+, ≈£î\ã\+ nuÛÑ s¡Tú\πø

yÓTT>∑TZ#·÷|ü&É+ ‘·|üŒìdü] nsTT+~.

$TÁX¯eT düuÛÑ´‘·« <ëe÷cÕ mìïø£\ |ü<äΔ‹˝À Á|ü‹bÂs¡T&çø° ¬s+&ÉT z≥T¢

e⁄+{≤sTT. ˇø£ z≥T bÕØºøÏ, eTs√z≥T ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À nuÛÑ ]úøÏ y˚düT≈£îH˚

M\Te⁄+~. n+‘ø±≈£î+&Ü ˇø£ z≥s¡T ‘·q bÕØºøÏ z≥T ydæ, ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À

eTs√ bÕØº nuÛÑ ]úøÏ z≥T ydæHê ‘·q bÕØºøÏ m˝≤+{Ï qwüºeT÷ sê<äT. m+<äTø£+fÒ

n+‹eT+>± bÕØº\øÏ e∫Ãq z≥¢ XÊ‘·+ Ä<Ûës¡+>±H Ä <ëe÷cÕ˝ÀH d”≥T¢

ekÕÔsTT. ñ<ëVü≤s¡DøÏ ˇø£ XÊdüqdüuÛÑ À 300 kÕúHê\Te⁄+fÒ Ä sêh+˝À 150

ìjÓ÷»ø£esêZ\T>± $uÛÑõ+∫ eTs√ 150 kÕúHê\T bÕØº*düTº≈£î M\T ø£*ŒkÕÔs¡T.

n+fÒ bÕØº\T 150 eT+~ ìjÓ÷»ø£es¡Z nuÛÑ s¡Tú*ï 150 eT+~ bÕØº C≤_‘ê‘√

mìïø£\ ã]˝À e⁄+{≤sTT. $TÁXeT düuÛÑ ‘·« <ëe÷cÕ mìïø£\ |ü<äΔ‹˝À ˇø£

bÕØºøÏ 10 XÊ‘·+ z≥T¢ eùdÔ 300 kÕúHê\˝À Ä bÕØºøÏ 30 d”≥T¢ ekÕÔsTT.

Ç+<äT˝À ìjÓ÷»ø£es¡Z+ qT+&ç mìï¬ø’q yês¡T Ä bÕØº qT+&ç 10 eT+~ e⁄+fÒ


31

eTs√ 20 eT+~ì bÕØº »_‘ê qT+&ç »‘·#kÕÔs¡T. n˝≤π> ˇø£yfi ˇø£ nuÛÑ ]ú

e÷Á‘·yT ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À mìï¬ø’‘ 29 eT+~ì bÕØº C≤_‘ê qT+&ç »‘·#kÕÔs¡T.

ìjÓ÷»ø£esêZ\˝À m+‘·eT+~ nuÛÑ s¡Tú\T ¬>*∫Hê, z&çHê, Ä bÕØºøÏ e∫Ãq

z≥¢ XÊ‘·+ Á|üø±s¡+ d”≥T¢ \_ÛkÕÔsTT. á |ü<äΔ‹e\¢ z≥s¡T ‘·q bÕØºøÏ z≥T

ydüT≈£îì ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À eTs√ nuÛÑ ]úøÏ z≥T ydæHê Ä bÕØºøÏ m˝≤+{Ï qwüº+

sê<äT. z≥s¡¢øÏ ‘·eT bÕØºì, ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À eT+∫ nuÛÑ ]ú m+|æø£≈£î á eédüú

M\T ø£*ŒdüTÔ+~. nuÛÑ s¡Tú\ ÁbÕ<Ûëq´‘· ‘·>∑Z&É+‘√ bÕØº\T ¬>\T|ü⁄>∑TÁsê\ ø√dü+

yÓ+|üsê¢≥ ‘·>∑TZ‘·T+~. eT+∫ nuÛÑ s¡Tú\qT ã]˝ÀøÏ ~+# M\T ø£\T>∑T‘·T+~.

$<ÛëHê\|üs¡+>± dü+|òüTs¡ D

Çø£ eT÷&ÉeB ∫e]B. ø£ÿ z≥T yÓTC≤]{° mìïø£\ eédüú bÕØº\˝À dæ<ëΔ+‘·

sêVæ≤‘ê´ìøÏ, $<ÛëHê\ Ò$TøÏ, n_Ûeè~Δ eP´Vü‰\ XSq´‘·ø° <ës¡T\T ydæ+~.

bÕØº\≈£î ¬>*#˚ nuÛÑ´s¡Tú\T Á|ü<Ûëq+ ø±e&É+, yê] kÕúìø£ kÕúqã*$T MT<ä

Ä<Ûës¡|ü&É&É+‘√ bÕØº\ eédüú ã\V”≤q|ü&ç+~. bÕØº, C…+&Ü Ç|ü&ÉT nuÛÑ s¡Tú\≈£î

mìïø£˝À¢ ˇø£ düVü‰j·T kÕ<Ûäq+>± e÷]+~. bÕØº\ ‘Ós¡#ê≥T e⁄qï|üŒ{Ïø°

ìjÓ÷»ø£es¡Z kÕúsTT˝À düMTø£s¡D≤\ eT<Ûä dü+|òüTs¡D>± n~ |ü]D$TdüTÔqï~.

kÕúìø£ ¬>\T|ü⁄ Á|ü<Ûëq+ >∑qTø£ bÕØº\T <ëìì Áb˛‘·‡Væ≤düTÔHêïsTT.

sê»ø°j·T dü+|òüTs¡D bÕØº\ eT<Ûä , yê{Ï dæ<ëΔ+‘ê\ MT<ä, $<ÛëHê\ MT<ä

n_Ûeè~Δ eP´Vü‰\MT<ä »s¡>±*. <ëe÷cÕ|ü<äΔ‹ mìïø£\˝À bÕØºøÏ e#˚Ã zfÒ¢

n+‹eT+>± d”≥¢qT ‘Ó∫Ãô|&É‘êsTT. n+<äT#‘· bÕØº\≈£î $<Ûëq|üs¡yÓTÆq dü+|òüTs¡D

‘·|üŒìdü] ne⁄‘·T+~.

yÓTT‘·Ô+MT<ä @ mìïø£\ eékÕú |ü]|üPs¡í+ø±<äì n+<äs¡÷ n+^ø£]kÕÔs¡T.

ø±ì ˇø£ÿ z≥T yÓTC≤]{° eédüú ø£+fÒ <ëe÷cÕ |ü<äΔ‹ yÓTs¡T¬>’qB Á|üC≤kÕ«eT´

|ü]|ü⁄wæºøÏ <√Vü≤<ä+ #ùd~ nì ìdü‡+<Vü≤+>± #Ó|üŒe#·TÃqT. n+<äT#‘· Á|üdüTÔ‘·

mìïø£\ eédüú À ns¡ø=s¡ e÷s¡TŒ\ MT<ä, ∫\¢s¡ dü+düÿs¡D\ MT<ä #·s¡Ã≈£î dü«dæÔ

#Ó|æŒ ø=‘·Ô mìïø£\ eédüúø√dü+ ñ<ä $T+#·&É+ ÁX‚j·Tdüÿs¡+. —

32


sê»ø°j·T bÕØº\˝À n+‘·s¡Z‘· Á|üC≤kÕ«eT´+

Á|üC≤kÕ«eT´+˝À n~Ûø±s¡+ Á|ü»\~. Á|ü»\T H˚s¡T>± n~Ûø±sêìï

#· ≤sTT+#· Òs¡T. Á|ü»\˙ n~Ûø±sê˙ï nqTdü+<Ûëq+ #ùd kÕ<ÛäHê\T e⁄+&Ü*.

sê»ø°j·T bÕØº\T n˝≤+{Ï kÕ<ÛäHê\T. Á|ü»\ ‘·s¡|ü⁄q n~Ûø±s¡+ ìs¡«Væ≤+#˚

kÕ<ÛäHê\T. n+fÒ Á|ü»\ ø√dü+ bÕØº\T >±ì bÕØº\ ø√dü+ Á|ü»\T ø±<äT. Á|ü»\qT

sê»ø°j·T $<ÛëHê\ ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä #Ó’‘·q´|üs¡Ã&É+, dü+|òüT{Ï‘·|üs¡Ã&É+,

Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+ Ä<Ûës¡+>± mìïø£ À¢ ¬>\e&É+, ¬>*Ãq ‘·sê«‘· Ä $<ÛëHê\≈£î

nqT>∑TD+>± Á|ü»*∫Ãq n~Ûø±sêìï $ìjÓ÷–+#·&É+ bÕØº\ bÕÁ‘·>± e⁄+≥T+~.

Á|ü»\ ñeTà&ç nedüsê\ ø√dü+ @s¡Œ&çq< bÕØº\ e´edüú. ø±ì Á|üdüTÔ‘·+ eTq+

#·÷düTÔqï bÕØº\ e´edüú BìøÏ |üP]Ô $s¡T<äΔ+>± e⁄+~. Ç$ ø=ìï ≈£î≥T+u≤\

Á|üsTTy≥T ÄdüTÔ\T>±, ø=+<ä] e´≈£îÔ\ dü«+‘· mùdº≥T¢>±, Hêj·Tø£‘·« eTTsƒê\ n&Ü¶\T>±

e⁄+≥THêïsTT. á bÕØº\T Á|ü»\ #‘·T˝À¢ n~Ûø±s¡ kÕ<ÛäHê\T ø±≈£î+&Ü ø=ìï


33

≈£î≥T+u≤\≈£î, e´≈£îÔ\≈£î, sê»ø°j·T eTTsƒê\≈£î n~Ûø±s¡ Áø°&É À kÕ<ÛäHê\T nj·÷´sTT.

á \ø£åD≤\T >∑\ bÕØº\T b˛wæ+# bÕÁ‘· ì»yÓTÆq sê»ø°j·T+ ø±<äT. M]~ sê»ø°j·T

yê´bÕs¡+. á Áô|’y≥T ø£+ô|˙\T, yê{Ï nuÛÑ s¡TΔ\T Á|ü»*ï Á|ü ÀuÛÑô|≥º&É+, z≥T¢

ø=q&É+, n~Ûø±s¡+ bı+<ä&É+ Á|üuÛÑT‘·« <ÛäHêìï dü+|ü<äì ø=\¢>=≥Tº≈£îì

|ü+#·Tø√e&É+>± e÷]+~. bÕØº\ bÕÁ‘· e÷]+~. á e÷s¡TŒì ìs√~Û+#ê*.

düe÷»Væ≤‘·+ ø√dü+, Á|ü»kÕ«e÷´ìï ns¡úe+‘·+ #Ój·T´&É+ ø√dü+ bÕØº\ e´edüúqT

Á|üøå±fiq #Ój·÷´*. Ç+<äT˝À bÕØº\ ìj·T+Á‘·D #·≥º+ n‘· +‘· ø°\ø£yÓTÆ+~.

sê»ø°j·T bÕØº\T Á|üC≤kÕ«e÷´ìï eT]+‘· |ü]|ü⁄wüº+ #Ój·÷´*. eT]+‘·

$düÔè‘·|üsêÃ*. Á|ü»\ kÕ~Ûø±s¡‘·≈£î ô|<ä›|”≥ yÓj·÷´*. Ç~ »s¡>±\+fÒ bÕ\q˝À

Á|ü»\≈£î Á|ü‘· ø£å uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ø£*Œ+#ê*. Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï ô|+#ê*. |ü]bÕ\qqT

Á|ü»\≈£î »yêãT<ëØ #Ój·÷´*. bÕ\Hê düe÷#êsêìï Á|ü»\ ÄdæÔ>± Á|üø£{Ï+#ê*.

Á|ü»\T j·T»e÷qT\T, bÕ\≈£î\T ùde≈£î\T nqï~ Ä#·s¡D˝À ø£ì|æ+#ê*.

Ç~ »s¡>±\+fÒ eTT+<äT>± bÕØº\T Á|üC≤kÕ«eT´ã<äΔ+>± |üì#ùd$ ø±yê*.

bÕØº\ Ç+{À¢ ìj·T+‘·è‘·«eTT, u…’≥ bÕ\q˝À Á|üC≤kÕ«eT´eT÷ nH$ bıdü>∑ì

n+XÊ\T. bÕØº ÀH n+‘·s¡Z‘· Á|üC≤kÕ«e÷´ìï n+~+#· Òì bÕØº\T <X+˝À Á|ü»\øÏ

Á|üC≤kÕ«e÷´ìï |ü+∫ô|≥º Òe⁄. ì»yÓTÆq ns¡ú+˝À Á|ü»\ kÕ~Ûø±s¡‘· , Á|ü»\

uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï n+~+#· Òe⁄.

sê»ø°j·TbÕØº\≈£î eT+∫ ìã+<ÛäHêefi¯ó\T+{≤sTT. düuÛÑT´\T, ø£$T{°\T,

n+‘·s¡+–ø£ mìïø£\ |ü<äΔ‘·T\T, mìïø£ À¢ b˛{° #ùd nuÛÑ s¡TΔ\ m+|æø£ Á|üÁøÏj·T\÷

$<ÛäT\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\T n˙ï bı+<äT|üs¡Ãã&ç e⁄+{≤sTT. me¬s’Hê Á|ü•ïùdÔ

n|ü&ÉT á ìã+<ÛäHêe[ <äTeTTà <äT*|æ ‘·eT ‘·eT bÕØº\˝À Á|üC≤kÕ«eT´ |ü<äΔ‘·T\qT

$e]+#·&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+#·&É+ ‘·|üŒ @ bÕØº ≈£L&Ü ìã+<ÛäHêe[ Á|üø±s¡+

|üì#düTÔqï <ëK˝≤\T e÷Á‘·+ Òe⁄.

ø=ìï ≈£î≥T+u≤\T, ø=+<äs¡T e´≈£îÔ\T ÁbÕs¡+_Û+∫q bÕØº\≈£î m+‘· eT+∫

ìã+<ÛäHêe[ e⁄Hêï n~ Ä ≈£î≥T+ã+ #·T≥÷º, e´≈£îÔ\#·T≥÷ºH ‹s¡T>∑T‘·T+~.

n˝≤π> ñ‘·ÔeT ÄXj·÷\‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆHê bÕØº À Ä+‘·s¡+–ø£ eTTsƒê\ #·T≥÷º

Ò<ë e´≈£îÔ\ #·T≥÷º ‹]π> |ü]dæú‹ <ë|ü⁄]düTÔ+~. eTq <X+˝À sê»ø°j·T bÕØº\˙ï

34


Ä+‘·s¡+–ø£ Á|üC≤kÕ«eT´+˝À H‹ ;s¡ø±j·T Ò. eTq sêh+˝À bÕØº\H rdüTø√+&ç.

Ç+<äT˝À ø=‘·Ô, bÕ‘· ‘&Ü\T Òe⁄. n˙ï n&éVü‰ø ø£$T{°\ bÕØº Ò. Ä ≈£î≥T+u≤\

#·T≥÷º Ò<ë e´≈£îÔ\ #·T≥÷º Ò<ë Hêj·Tø£‘·« eTTsƒê\ #·T≥÷º ‹s¡T>∑T‘·Tqï bÕØº Ò.

Çø£ yêeT|üø£å bÕØº\˝À Áø£eT|ü<äΔ‹˝À mìïø£\T e⁄qï≥Tº ø£ì|ædüTÔHêï πø+ÁBø£è‘·

Á|üC≤kÕ«eT´+ Ä bÕØº\˝À Ä+‘·s¡+–ø£ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ≈£î+∫+|üCÒdüTÔqï~.

|üs¡ ekÕq+>±H Ä bÕØº\˝À ≈£L&Ü ‹s¡T>∑Tu≤≥T¢, Áø£eT •ø£åD≤ sêVæ≤‘ê´\T, eTTsƒê

ø°#·T˝≤{\T u…’≥ø=düTÔHêïsTT.

Á|ü»\≈£î n~Ûø±sêìï n+~+# kÕ<ÛäHê\T>± ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq bÕØº\T Ç|ü&ÉT

‘·eT bÕÁ‘·ì e÷s¡TÃ≈£îHêïsTT. ‘·eT ycÕ*ï s¡÷bÕìï e÷s¡TÃ≈£îHêïsTT. Á|ü»\<

n~Ûø±s¡+ nqï n+XÊìï bÕØº\< n~Ûø±s¡+ nqï n+X+>± #·÷|ædüTÔHêïsTT.

bÕØº\T n~Ûø±s¡+ bı+<ä&ÜìøÏ Á|ü»*ï kÕ<ÛäHê\T>± #düTÔHêïsTT. Ç|ü&ÉT Á|ü»\ø√dü+

bÕØº\T ø±<äT. n~Ûø±s¡+ ø√dü+ bÕØº\T. eTq Á|üC≤kÕ«eT´+˝À Á|ü»\ n~Ûø±s¡+

kÕúHêìï bÕØº\T n~Ûø±s¡+>± s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+~+#ês¡T. Á|ü»\ì ≈£L&Ü Ç~

Á|ü»kÕ«eT´eTì Á|üuÛÑ$T+|ü#˚düTÔHêïs¡T. bÕØº\T á ø=‘·Ô bÕÁ‘· b˛wæ+#·&ÜìøÏ

eT˙ø£\ÃsYqT ÄÁXsTTdüTÔHêïsTT. bÕØº q&É|ü&ÜìøÏ &ÉãT“, H‘·\T ø±e&ÜìøÏ &ÉãT“,

nuÛÑ s¡Tú\T>± b˛{° #Ój·T´&ÜìøÏ &ÉãT“ Á|üdüTÔ‘·+ bÕØº\ e´edüú |üP]Ô>± &ÉãT“ #·T≥÷º

‹s¡T>∑T‘·Tqï~. á &ÉãT“ ◊∫Ãø£+>± e#Ã~ ø±<äT. Ä•+∫ Ç#Ã~. n~Ûø£ ≤uÛ≤\≈£î

ô|fÒº ô|≥Tºã&ç. &ÉãT“+fÒ me¬s’Hê @ yê´bÕs¡+ nsTTHê ≤uÛÑkÕ{Ï>± ìs¡«Væ≤+#·e#·TÃ.

@ ns¡Ω‘·\T nedüs¡+ Ò<äT. Ç< sê»ø°j·T yê´bÕsêìø° dü÷Á‘·+ nsTT+~. nsTTHê

Mfi¢øÏ bÕØº ø±yê*. ˇø£] n+&É<ä+&É\T eTs=ø£]øÏ ø±yê*. bÕØº yêfifløÏ ˇø£

kÕ<Ûäq+. ˇø£ |ü]#ê]ø£ e÷Á‘·yT. Ç˝≤+{Ï H|ü<∏ä +˝À bÕØº À Á|ü»kÕ«eT´+ ñ

+&É<äT. ñ+&É≈£L&É<äT. ˇø£ eTTsƒê ø£\ÃsY, ˇø£ ã÷´s√Áø±{Ïø yTHõyÓT+{Ÿ ø£\ÃsY,

ˇø£ ø±s=Œπs{Ÿ ø£\ÃsY @<Ó’Hê Òø£ nìï+{Ï $TÁXeT+‘√ bÕØº\ ìs¡«Vü≤D kÕ–b˛‘·T+~.

Ç< Á|üdüTÔ‘·+ eTq bÕØº\˝À #·÷düTÔHêï+. á bÕØº\øÏ sê»ø°j·T $<ÛëHê\‘√ |üì

e⁄+&É<äT. Á|ü»*ï #Ó’‘·q´ |ü]# nedüs¡+ ñ+&É<äT. &ÉãT“˝À¢ Á|ü»*ï Á|ü ÀuÛÑô|≥º&É+,

ø=qT>√\T #Ój·T´&É+, yTHCŸ #Ój·T´&É+ e÷Á‘·yT sê»ø°j·T+ ne⁄‘·T+~. bÕØº\T

&ÉãT“ #·T≥÷º, n~Ûø±s¡+ #·T≥÷º ‹s¡T>∑T‘êsTT. ÇB eTq+ #·÷düTÔqï dæú‹. á |ü<äΔ‹


35

bÕØº\qT ì\u…≥Tºø√&ÜìøÏ |üìø=düTÔ+~. e´≈£îÔ\T, ≈£î≥T+u≤\T, sê»ø°j·T eTTsƒê\

Á|üjÓ÷»Hê\≈£î |üìøÏ edüTÔ+~. Á|ü»\ Á|üjÓ÷»Hê\øÏ, Á|üC≤kÕ«eT´ $düÔè‹øÏ m+‘·

e÷Á‘·+ |üìøÏ sêe⁄.

á H|ü<∏ä +˝À sê»ø°j·TbÕØº\˝À n+‘·s¡Z‘· Á|üC≤kÕ«e÷´ìï bÕ<äTø=˝≤Œ*.

eTq sêC≤´+>∑ ìsêà‘·\T sê»ø°j·T bÕØº\ @sêŒ≥Tø°, |üÁ‹ø£\ ìs¡«Vü≤Dø° #·{≤º\T

nedüs¡+ edüTÔ+<äì uÛ≤$+#· Ò<äT. n$ Á|ü»\≈£î ~≈£L‡∫>±, Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ

|ü≥Tº>=eTà\T>± $sêõ\T¢‘êj·Tì uÛ≤$+#ês¡T. ø±ì á e´edüú\T |üP]Ô>± yê´bÕs¡

s¡+>±\T>± e÷]b˛‘êj·Tì dü+≈£î∫‘·yÓTÆq kÕ«s¡Δ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î Ä˝yê\yÓTÆ

b˛‘êj·Tì yês¡T }Væ≤+#· Ò<äT. ø±ì Ç|ü&ÉT n˝≤+{Ï nedüs¡+ n+<ä]ø° düTdüŒwüº+>±

ø£ì|ædüTÔqï~. sê»ø°j·T bÕØº\ ìj·T+Á‘·D≈£î #·≥º+ ‘·|üŒìdü] nedüs¡+ nsTT+~.

bÕØº\ #·≥º+ <ì ø√dü+..

sê»ø°j·T bÕØº\≈£î #·≥º+ nedüs¡+ n+fÒ bÕØº\T ô|≥Tº≈£îH ùd«#·Ã¤qT Vü≤]+#·&ÉeT÷

ø±<äT, ìj·T+Á‹+#·&ÉeT÷ ø±<äT. Á|üC≤kÕ«eT´ Á|üÁøÏj·T˝À n‘· +‘· ø°\ø£yÓTÆq sê»ø°j·T

bÕØº\˝À Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ‘·|üŒìdü] #Ój·T´&É+ ø√dü+ e÷Á‘·yT. Á|ü»\ n~Ûø±sêìøÏ

kÕ<ÛäHê\T ø±e\dæq bÕØº\T, e´≈£îÔ\ mùdº≥T¢>±, ≈£î≥T+ã ÄdüTÔ\T>±, sê»ø°j·T

eTTsƒê\ n&Ü¶\T>± e÷s¡≈£î+&Ü ìs√~Û+#·&ÜìøÏ e÷Á‘·yT.

1. düuÛÑT´\ Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD

Á|ü‹ sê»ø°j·T bÕØº ‘êqT düuÛÑT´\ MT< Ä<Ûës¡|ü&çq≥T¢ #Ó|ü≈£î+≥T+~. ø±ì

bÕØº À düuÛÑT´\ Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD≈£î ì]›wüºyÓTÆq @sêŒ≥T¢ düeTÁø£eT+>± e⁄+&É&É+

Ò<äT.

ˇø£ bÕØº˝À me]ì düuÛÑT´\T>± #˚s¡TÃø√yê*. me]ì #˚s¡TÃø√≈£L&É<äT nì

ìπs›•+#·T≈£îH Vü≤≈£îÿ Äj·÷ bÕØº\πø e⁄+&Ü*. Ç~ bÕØº\ ùd«#·Ã¤. yê{Ï ÁbÕ~Û$Tø£

Vü≤≈£îÿ #·≥º+ Bìì ìj·T+Á‹+#·≈£L&É<äT.

ˇø£ bÕØº À düuÛÑ ‘·«+ Ç∫Ãq ‘·sê«‘· yê]øÏ ì]›wüºyÓTÆq Vü≤≈£îÿ\T e⁄+&ç rsê*. n$

bı+<ä&ÜìøÏ K∫Ã¤‘·yÓTÆq @sêŒ≥T¢ e⁄+&Ü*. BìøÏ s¡ø£åD Ç#Ã #·≥ºã<äΔyÓTÆq #·s¡ \

ø√dü+ bÕØº\ ìj·T+Á‘·D #·≥º+ nedüs¡+.

36


Á|ü‹ bÕØº Àq÷ düuÛÑT´\≈£î á øÏ+~ Vü≤≈£îÿ*ï $~Û>± ø£*Œ+∫ rsê*.

m. düuÛÑT´\T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£Ô+ #düTø√e&ÜìøÏ ì]›wüºyÓTÆq y~ø£\T e⁄+&Ü*.

_. dü+kÕú>∑‘· mìïø£\T ì]›wüº ø±\|ü]$T‹˝À »]– rπs @sêŒ≥T, düuÛÑT´\≈£î

b˛{° #ùd neø±XÊ\T bÕØº\≈£î ‘·|üŒìdü] #Ój·÷´*.

dæ. mìïø£\˝À b˛{° #ùd nuÛÑ s¡Tú\ ìs¡íj·T+ Äj·÷ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q bÕØº

düuÛÑT´\πø e⁄+&Ü*. ô|’ ø£$T{°\≈£înuÛÑ ]ú‘ê«ìï M{À #ùd n~Ûø±s¡+, nuÛÑ ]úì

dü÷∫+# n~Ûø±sê\THêï n+‹eT+>± ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ Ä ÁbÕ+‘· düuÛÑT´\<

ø±yê*.

&ç. bÕØº düuÛÑT´\ô|’ Áø£eT•ø£åD≤ #·s¡ \T rdüTø√&ÜìøÏ ì]›wüºyÓTÆq @sêŒ≥T¢ e⁄+&Ü*.

düVü≤»Hê´j·T dü÷Á‘ê\T bÕ{Ï+∫ rsê*.

Ç$ düuÛÑT´\ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ\T ø±yê*. M{Ïì bÕØº Ò neT\T »s¡T|ü⁄ø√yê*. ø±ì

á Vü≤≈£îÿ\ ñ\¢+|òüTq\T »]–‘ bÕØº\ ìj·T+Á‘·D≤ #·≥º+ á düuÛÑT´\ Vü≤≈£îÿ\qT

s¡øÏå+#~>± e⁄+&Ü*. ñ\¢+|òæT+∫q bÕØº\qT •øÏå+# n~Ûø±s¡+ >∑\ #·≥º+ ø±yê*.

2. dü+kÕú>∑‘· mìïø£\T

m. Á|ü‹bÕØº ‘·q dü+kÕú>∑‘· mìïø£\ |ü<äΔ‹ì ìã+<ÛäHêe[˝À ì]›wüº+>± ù|s=ÿì

rsê*. mìïø£\ ìs¡«Vü≤D≈£î Á|ü‘´ø£ e´edüú e⁄+&Ü*. >∑&ÉTe⁄˝À>± mìïø£\T

»]|ærsê*. @<Ó’Hê nkÕ<Ûës¡D |ü]dæú‘·T\ e\¢ >∑&ÉTe⁄ e÷]‘ ø£ dü+ 6

HÓ\\˝À>± $~Û>± mìïø£\T »]– rsê*. á n<äq|ü⁄ >∑&ÉTe⁄ ø±\+˝À bÕ‘·

ø£$T{° Ò ø=qkÕ>±*. n&éVü‰ø ø£$T{°\T e⁄+&É≈£L&É<äT.

_. dü+kÕú>∑‘· mìïø£\ Á|üø£≥q≈£î eTT+<ädüTÔ Á|üø£≥q, z≥s¡¢ C≤_‘ê\ Á|üø£≥q,

Hê$THwüq¢ d”«ø£s¡D, s¡Vü≤dü u≤´ …{Ÿ <ë«sê mìïø£\T »s¡>±*.

dæ. nìï kÕúsTT\˝Àq÷ Hê$THf…&é b˛düTº\T 1/4≈£î $T+∫ ñ+&É≈£L&É<äT. M]øÏ

z{Ï+>∑T Vü≤≈£îÿ e⁄+&É≈£L&É<äT.

dü+kÕú>∑‘· mìïø£\T düø±\+˝À »s¡>∑ø£b˛sTTHê, ìã+<ÛäHêe[ì ñ\¢+|òæT+∫q|ü&ÉT

Ä bÕØº\ ]õÁùdºwüHé s¡<äT› ‘·s¡Vü‰ ø£]ƒqyÓTÆq #·s¡ \T rdüTø√e&ÜìøÏ bÕØº\ ìj·T+Á‘·D

#·≥º+ n~Ûø±sêìï ø£*– ñ+&Ü*.


37

3. mìï¬ø’q ø£$T{°\T

m. mìï¬ø’q bÕØº ø£$T{°\qT eT÷≈£îeTà&ç>± s¡<äT› #ùd n~Ûø±s¡+ yê{Ï kÕúq+˝À

n&éVü≤ø˘ ø£$T{°\ @sêŒ≥T #˚ùd neø±X¯+ m{Ïº |ü]dæ ú‘·T\˝Àq÷

nqTeT‹+#·≈£L&É<äT.

_. @<Ó’Hê ˇø£ ø£$T{° ìã+<ÛäHêe[ì ñ\¢+|òæT+∫q|ü&ÉT <ëìøÏ ì]›wüºyÓTÆq

ø±s¡D≤\‘√ H√{°düT Ç∫Ã yês¡T Ç∫Ãq $es¡D ‘·sê«‘· yê{Ï MT<ä Ä+ø£å\÷

#·s¡ \T e÷Á‘·yT e⁄+&Ü*.

dæ. mìï¬ø’q ø£$T{°\ s¡<äT›qT ìs√~Û+#·&ÜìøÏ bÕØº\ ìj·T+Á‘·D #·≥º+˝À ‘·–q

s¡ø£åD #·s¡ \T e⁄+&Ü*.

4. $X‚cÕ~Ûø±sê\T

bÕØº n<Ûä ≈£åî&ÉT Á|ü‘· ø£å+>± Ò<ë |üs√ø£å+>± mìï¬ø’Hê Äj·Tq $X‚cÕ~Ûø±sê\qT

|ü]$T‘·+ #Ój·÷´*. ìj·T+‘·>± e´eVü≤]#·&ÜìøÏ m{Ïº |ü]dæú‘·T\˝Àq÷

nqTeT‹+#·≈£L&É<äT. bÕØº\ ìã+<ÛäHêe[˝À n˝≤+{Ï ìã+<Ûäq\qT #·≥º+ $s¡T<äΔ+

#Ój·÷´*. düuÛÑT´\qT, Hêj·T≈£î*ï @ø£|üø£å+>± ‘=\–+# n~Ûø±s¡+, mìï¬ø’q ø£$T{°\qT

s¡<äT› #ùd n~Ûø±s¡+ e⁄+&É≈£L&É<äT. ìã+<ÛäHêe[˝À dü÷∫+∫q |ü<äΔ‹ì bÕ{Ï+∫

rsê*.

ìã+<ÛäHêe[øÏ $s¡T<äΔ+>± Hê$THwüq¢ <ë«sê dü+kÕú>∑‘· mìïø£\qT n|üVü‰dü +

#j·T&Üìï nqTeT‹+#·≈£L&É<äT. n<Ûä ≈£åîì ‘·T~ ìs¡íj·÷ìøÏ e~ ÒXÊeTì @ ø£$T{°

≈£L&Ü @ø£yêø£ rsêàHê\T #j·T&Üìï nqTeT‹+#·≈£L&É<äT. ìã+<ÛäHêe[øÏ, #·{≤ºìøÏ

$s¡T<äΔ+>± e´eVü≤]+∫q≥T¢ s¡TEyÓ’‘ Ä bÕØº n<Ûä ≈£åîDÏí nqs¡TΩDÏí #ùd n~Ûø±s¡+

bÕØº ìj·T+Á‘·D #·{≤ºìøÏ e⁄+&Ü*.

5. bÕØº nuÛÑ s¡TΔ\ mìïø£ :

@ kÕúsTT˝ÀHÓ’Hê mìïø£\˝À b˛{° #ùd nuÛÑ s¡Tú\qT ìs¡ísTT+# n~Ûø±s¡+ Ä kÕúsTT˝À

bÕØº düuÛÑT´\πø e⁄+&Ü*. ô|’ ø£$T{°\øÏ n<Ûä ≈£åîìøÏ nuÛÑ s¡TΔ*ï dü÷∫+# n~Ûø±s¡+

Ò<ë Ä ÁbÕ+‘· düuÛÑT´\T dü÷∫+∫q nuÛÑ ]Δì ‹s¡düÿ]+# n~Ûø±sê\T e⁄qï|üŒ{Ïø°

n+‹eT+>± nuÛÑ s¡Tú*ï ìs¡ísTT+# n~Ûø±s¡+ Ä ÁbÕ+‘· düuÛÑT´\πø e⁄+&Ü*.

38


6. bÕØº ì<ÛäT\T :

ì<ÛäT\ ùdø£s¡D - »e÷Ks¡TÃ\T bÕs¡<äs¡Ùø£+>± ñ+& @sêŒ≥T¢ bÕØº\T #düTø√yê*.

#·≥ºã<äΔyÓTÆq edü÷fiflø°, #·≥ºã<äΔyÓTÆq Ä]úø£ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\qT n]ø£fÒº+<äT≈£î bÕØº\

ìj·T+Á‘·D #·≥º+ ‘·–q #·s¡ \T rdüT≈£îH~>± e⁄+&Ü*. bÕØº\ ìj·T+Á‘·D #·≥º+

ô|’øÏ bÕØº\qT ø£≥º&ç#ùd~>± ø£ì|æ+∫Hê Ç~ bÕØº\˝À n+‘·s¡+–ø£ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï

ìø£s¡+ #Ój·T´&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫+~. nìï bÕØº\˝À düuÛÑT´\ kÕ~Ûø±s¡‘·≈£î

dü+ã+~Û+∫q~. n+<äT#‘· nìï bÕØº\˝Àì düuÛÑT´\T Bì MT<ä düŒ+~+#ê*.

bÕØº\qT dü+düÿ]+# ñ<ä eT+˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±yê*. n˝≤π> á düeTdü qT

bÕØº\ düeTdü >± Á|ü»\T uÛ≤$+#·≈£L&É<äT. Á|üC≤kÕ«eT´ ã<äΔ+ ø±ì bÕØº\T ‘Ó#Ã

nqs¡Δ+ n+‘ê uÛÑ]düTÔ+~ Á|ü»\T. Á|ü»\ kÕ~Ûø±s¡‘· n+‹eT+>± bÕØº\ n+‘·s¡Z‘·

Á|üC≤kÕ«eT´+‘√ eTT&ç |ü&ç ñ+~. á #·s¡ÃqT ø=qkÕ–+#·+&ç... Bìì ñ<ä eT+

#Ój·T´+&ç..!! —


39

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ dü+Á>∑Vü≤ dü«s¡÷|ü+2011` »HêuÛ≤ …ø£ÿ\T

sêh+˝À õ˝≤¢\T : 23

eT+&É˝≤\T : 1,128

eTTìdæbÕ*{°\T : 125 |ü+#êsTTr\T : 21,176

Á>±e÷\T, ÄyêkÕ\T : 27,800

yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤ : 8,46,65,533

|ü⁄s¡Twüß\T : 4,25,09,881 Ád”Ô\T : 4,21,55,652

Á>±MTDCHêuÛ≤ : 5,63,11,788 |ü≥íD»HêuÛ≤ : 2,83,53,745

Á>±e÷\˝À eè~Δπs≥T :1.64 |ü≥ºD≤\˝Àeè~ÛΔπs≥T : 36.26

1000 eT+~ |ü⁄s¡Twüß\ø° Ád”Ô\T : 992

1000 eT+~ |ü⁄s¡Twüß\ø° |ü≥ºD ÁbÕ+‘·+˝À : 984

1000 eT+~ |ü⁄s¡Twüß\ø° Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À : 995

0`6 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä e⁄qï |æ\¢\T : 86,42,686

u≤\Ts¡T : 44,48,330 u≤*ø£\T : 41,94,356

Á|ü‹ 1000 eT+~ u≤\Ts¡øÏ u≤*ø£\T : 943

|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À : 946 Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À : 942

nø£åsêdüT´\T yÓTT‘·Ô+ : 5,14,38,510

|ü⁄s¡Twüß\T : 2,87,59,782 Ád”Ô\T: 2,26,78,728

nø£åsêdü ‘· XÊ‘·+ : 67.66

|ü⁄s¡Twüß\˝À : 75.56 Ád”Ô\˝À : 59.74

|ü≥ºD ÁbÕ+‘·+˝À : 80.54 Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À : 61.14

40


Áø£.dü õ˝≤¢\T »HêuÛ≤ 2011

1 n~˝≤u≤<é 27,37,738 9,83,319 31,333 866

2. ìC≤e÷u≤<é 25,52,073 8,82,233 30,227 718

3. ø£Ø+q>∑sY 38,11,738 13,90,838 32,289 1194

4. yÓT<äø˘ 30,31,877 15,69,987 45,111 1109

5. ôV’≤<äsêu≤<é 40,10,238 30,98,440 63,595 0

6. s¡+>±¬s&ç¶ 52,96,396 27,32,537 53,234 705

7. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 40,42,191 11,88,010 28,131 1348

8. q˝§Z+&É 34,83,648 13,96,702 34,766 1178

9. es¡+>∑˝Ÿ 35,22,644 10,73,644 27,291 1014

10. KeTà+ 27,98,214 11,83,007 36,903 771

11. lø±≈£îfi¯+ 26,99,471 7,34,405 24,455 1101

12. $»j·Tq>∑s¡+ 23,42,868 7,03,944 27,157 929

13. $XÊK|ü≥ï+ 42,88,113 25,01,850 50,976 944

14. ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] 51,51,549 22,60,718 39,002 1012

15. |ü•ÃeT>√<ëe] 39,34,782 14,93,625 33,712 888

16. ø£ècÕí 45,29,009 22,46,638 44,398 972

17. >∑T+≥÷s¡T 48,89,230 18,21,830 34,949 1016

18. Á|üø±X¯+ 33,92,764 13,20,498 36,593 1036

19. SPSR HÓ\÷¢s¡T 29,66,082 11,54,116 36,470 961

20. YSR ø£&É|ü 28,84,524 9,88,128 31,476 800

21. ø£s¡÷ï\T 40,46,601 12,84,203 29,548 899

22. nq+‘·|ü⁄s¡+ 40,83,315 14,08,056 31,847 1001

23. ∫‘·÷Ôs¡T 41,70,468 13,17,647 28,983 1381

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ yÓTT‘·Ô+ 84,665,533 3,47,34,373 37,061 21,843

dü÷ú\ ñ‘·Œ‹Ô ‘·\dü]Ä<ëj·T+

|ü+#êj·Tr\

dü+K´(\ø£å\˝À)

õ˝≤¢\yêØ »HêuÛ≤, dü÷ú\ñ‘·Œ‹Ô, Ä<ëj·T+, |ü+#êj·Tr\T

(2009`10)


41

1) Áπ>≥sY ôV’≤<äsêu≤<é yÓTT‘·Ô+ Ä<ëj·T+ : 1,799.93 ø√≥T¢ (2010`11)

yÓTT‘·Ô+ Ks¡TÃ : 1,859.79 ø√≥T¢

2) 15 ø±s=Œπswüq¢ yÓTT‘·Ô+ Ä<ëj·T+ : 1,884.25 ø√≥T¢

yÓTT‘·Ô+ Ks¡TÃ : 1,520,28 ø√≥T¢

3) 22 õ˝≤¢ |ü]wü‘Y\ yÓTT‘·Ô+ Ä<ëj·T+ : 1,511.98 ø√≥T¢

yÓTT‘·Ô+ Ks¡TÃ : 1,021.98 ø√≥T¢

4) 1097 eT+&É\ |ü]wü‘Y\ yÓTT‘·Ô+ Ä<ëj·T+ : 668.66 ø√≥T¢

yÓTT‘·Ô+ Ks¡TÃ : 648.72 ø√≥T¢

5) 21,207 |ü+#êsTTr\T yÓTT‘·Ô+ Ä<ëj·T+ : 995.26 ø√≥T¢

yÓTT‘·Ô+ Ks¡TÃ : 879.78 ø√≥T¢

(Ä<Ûës¡+ : &Ó’s¡ø£ºπs{Ÿ Ä|òt ùdº{Ÿ Ä&ç{Ÿ, ôV’≤<äsêu≤<é)

q>∑sê\T, eTTì‡bÕ*{°\T, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y\T, eT+&É ≤\T, |ü+#êsTTr\T

sêh+˝À XÊdüqdüuÛ≤ kÕúHê\T 294 XÊdüqeT+&É* kÕúHê\T 90

˝Àø˘düuÛÑ kÕúHê\T 42 sê»´düuÛÑ kÕúHê\T 18

yÓTT‘·Ô+ ÁXÊ$T≈£î\T 3,48,93,859

Á|ü<Ûëq ÁXÊ$T≈£î\T 2,90,40,873

eékÕj·T<ës¡T\T 78,59,534

eékÕj·T ≈£L©\T 1,38,32,152

≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT\T 16,42,105

Ç‘·s¡ ÁXÊ$T≈£î\T 1,15,60,068

ÁXÊ$T≈£î\T ø±ìyês¡T 4,13,16,148

#·≥ºdüuÛÑ\˝À kÕúHê\T

sêh+˝À ÁXÊ$T≈£î\T, eékÕj·T<ës¡T\T

dü÷ú\ |ü+≥kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ 1,25,60,466 (ôV≤ø±ºs¡T¢)

ìø£s¡ |ü+≥kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ 99,91,455 (ôV≤ø±ºs¡T¢)

dü÷ú\kÕ>∑T˙{Ï edü‹ 57,63,957

ìø£s¡ kÕ>∑T˙{Ï edü‹ 42,14,338

|ü+≥uÛÑ÷eTT\T, ˙{Ïedü‹

42


sêh+˝À ≈£î≥T+u≤\T, edü‘·T\T

1. sêh+˝À yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T : 2,10,24,534

Á>±MTD ≈£î≥T+u≤\T : 1,42,46,309

|ü≥ºD≤\˝Àì ≈£î≥T+u≤\T : 67,78,225

2. ≈£î≥T+u≤\ Çfi¢ |ü]dæú‹ yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T : 2,10,24,534

eT+∫ Çfió¢ : 1,46,61,416 (69.7%)

ìyêdüjÓ÷>∑´yÓTÆq$ : 56,27,525 (26.8%)

•~Û ≤edüú À e⁄qï : 7,35,593 (3.5%)

3. yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T : 2,10,24,534

1`2 düuÛÑT´\ ≈£î≥T+u≤\T : 39,22,867

3`4 düuÛÑT´\T >∑\ ≈£î≥T+u≤\T : 1,01,25,458

5 eT+~ düuÛÑT´\ ≈£î≥T+u≤\T : 37,61,358

6`8 eT+~ ≈£î≥T+u≤\T : 28,62,769

9 ô|’ ã&çq ≈£î≥T+u≤\T : 3,52,082

4. eT+∫˙{Ï edü‹ ` ≈£î≥T+u≤\T yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T : 2,10,24,534

Xó~Δ #dæq ≈£îfi≤sTT˙s¡T : 1,02,98,089 (49%)

Xó~Δ #j·Tì ≈£îfi≤sTT˙s¡T : 43,93,481 (20.9%)

q÷‹˙s¡T : 13,35,457 (6.4%)

#‹|ü+|ü⁄\ ˙s¡T : 28,85,510 (13.7%)

uÀs¡T ˙fió¢ : 14,51,570 (6.9%)

#Ós¡Te⁄\T, ø±\Te\T e¬>’sê : 5,60,427 (3.2%)

5. ≈£î≥T+u≤\T ` BbÕ\T yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T : 2,10,24,534

$<äT´‘Y BbÕ\T : 1,93,77,222 (92.2%)

øÏs√dæHé : 14,50,876 (6.9%)

Ç‘·sê\T (k˛˝≤sY, Ç‘·s¡ ‘Ó’ ≤\T) : 1,16,528 (0.5%)

@ B|ü+ Òìyês¡T : 79,908 (0.4%)

(2011 C≤rj·T ôdHÓ‡dt Ä<Ûës¡+>±)


43

6. ≈£î≥T+u≤\T ` eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T : 2,10,24,534

Ç+{Ï Äes¡D˝Àe⁄qï ≈£î≥T+u≤\T : 1,04,24,003 (49.6%)

|ü_¢ø eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ : 5,15,370 (2.5%)

ãVæ≤s¡+>∑ eT\$düs¡®q : 1,00,85,161 (48.%)

7. ≈£î≥T+u≤\T ` eTTs¡T>∑T˙s¡T yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T : 2,10,24,534

uÛÑ÷$T˝À|ü\ Á&ÉsTTHJ e⁄qï : 45,31,727 (21.6%)

ãVæ≤s¡+>∑yÓTÆq Á&Ó’sTTqT\T : 74,32,297 (35.4%)

@ Á&ÉsTTHJ edü‹ Òì : 90,60,510 (43.1%)

8. ≈£î≥T+u≤\T ` e+≥ #Ós¡T≈£î yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T : 2,10,24,534

ø£f…º\T : 1,19,50,542 (56.8%)

øÏs√dæHé : 8,09,437 (3.9%)

>±´dt dæ*+&És¡T¢ : 75,25,445 (35.8%)

ãjÓ÷>±´dt : 1,49,059 (0.7%)

Ç‘·s¡Á‘ê : 5,90,051 (2.8%)

9. ≈£î≥T+u≤\T ` $ìjÓ÷>∑edüTÔe⁄\T yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T : 2,10,24,534

m) πs&çjÓ÷\Tqï ≈£î≥T+u≤\T : 19,49,681 (9.3%)

_) f…*$»Hé e⁄qï ≈£î≥T+u≤\T : 1,23,58,093 (58.8%)

dæ) f…*bò Hé, yÓTTu…’ Ÿbò qT¢ : 1,32,62,317 (63.1%)

&ç) ôd’øÏfió¢ e⁄qï ≈£î≥T+u≤\T : 67,54,231 (32.1%)

Ç) dü÷ÿ≥s¡T¢, yÓ÷{≤sY ôd’øÏfió¢ : 39,14,068 (18.6%)

m|òt) ø±s¡T¢, J|ü⁄\T, yê´qT\T : 5,62,769 (2.7%)

õ) Ç˝≤+{Ï edüTÔe⁄\T Òì : 40,84,288 (19.4%)

ôV≤#Y)Ç+≥sYHÓ{Ÿ >∑\ ø£+|üP´≥s¡T¢ : 5,49,284 (2.6%)

◊) Ç+≥sYHÓ{Ÿ Ò≈£î+&Ü : 12,14,271 (5.8%)

(Çø£ÿ&É $$<Ûä edüTÔe⁄\T πø ≈£î≥T+ã+˝À ≈£L&Ü e⁄+&É&É+ e\¢ n+¬ø\T n<äq+>± e⁄+{≤sTT.)

44


sêh+˝À bÕsƒ¡XÊ\ $<ä (2011`12)

(Á|üsTTeTØ G n|üŒsY Á|üsTTeTØ)

.............. yÓTT‘·Ô+

bÕsƒ¡XÊ\\T

ñbÕ<Ûë´j·TT\T |æ\¢\T

m) πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\T 114 2,318 1,459

_) sêh Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\T 7,716 30,588 9,67,139

dæ) õ˝≤¢ |ü]wü‘Y eT+&É\ |ü]wü‘Y 66,393 2,50,079 60,84,261

&ç) eTTì‡|ü˝Ÿ 2,115 10,673 3,10,299

Ç) eTTì‡|ü Ÿ 2,115 10,673 3,10,299

j·T|òt) Áô|’y˚≥T 22,762 1,87,833 54,10,872

yÓTT‘·Ô+ 1,02,436 4,95,111 1,33,90,924

Á|üuÛÑT‘·«, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y/eT+&É\ |ü]wü‘Y bÕsƒ¡XÊ\˝À

ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√bÕ≥T n<äq+>± 51,284 eT+~ $<ë´e\+{°s¡T¢ e⁄Hêïs¡T

á bÕsƒ¡XÊ\˝À u≤\Ts¡T 68,30,538, u≤*ø£\T 65,60,386

sêh+˝À ôV’≤dü÷ÿfi¯ó¢

$esê\T yÓTT‘·Ô+

dü+K´

ñbÕ<Ûë´j·TT\T |æ\¢\T

ôV’≤dü÷ÿfi¯ó¢ 18,776 2,05,179 53,97,690

ôV’≤j·T´sY ôdø£+&ÉØ dü÷ÿfi¯ó¢ 173 4,304 1,26,870

Á|ü‘˚ ø£ $<ë´dü÷ÿfi¯ó¢ 5 7 61

Væ≤+B, dü+düÿè‘·+ ôV’≤dü÷ÿfi¯ó¢ 61 371 8,534

yÓTT‘·Ô+ 19,015 2,09,861 55,25,155


45

sêh+˝À Á|üuÛÑT‘·« yÓ’<ä ùde\T

yÓ’<ä ùde\+~+# Á|üuÛÑT‘·«+ ÄdüT|üÁ‘·T\T

ÄdüT|üÁ‘·T\TyÓ’<ä $<ë´

dü+düú\ XÊK

yÓ’<ä´$<Ûëq

|ü]wü‘Y

&Ó’s¡ø£ºπs{Ÿ

Ä|òt ôV≤ ŸÔ

;e÷

yÓ’<ä ùde\T

yÓTT‘·Ô+

1. m) »qs¡ Ÿ ÄdüT|üÁ‘·T\T 14 17 63 11 105

_) Á|ü‘˚ ø£ ùde\T >∑\$ 25 4 6 0 35

dæ) nqTã+<Ûä ÄdüT|üÁ‘·T\T 1 180 107 51 339

2. ÁbÕ<∏ä$Tø£ Äs√>∑ πø+Á<ë\T 10 0 1623 0 1633

3. |ü&Éø£\T yÓTT‘·Ô+ nìïs¡ø±\T 16,292 15,624 9,738 1,111 42,765

4. &çôdŒq‡Ø\T ` 26 ` 144 170

5. m) &Üø£ºs¡T¢ 4,450 1,225 2,391 355 8,421

_) ø±+Á{≤≈£îº &Üø£ºs¡T¢ 43 287 303 379 1,012

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Äs√>∑ >∑D≤+ø±\T (2010)

1. yÓTT‘·Ô+ »qHê\ πs≥T (Á|ü‹ 1000 eT+~ »HêuÛ≤øÏ) 17.9

Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À 18.3 |ü≥ºD ÁbÕ+‘·+˝À 16.7

2. yÓTT‘·Ô+ eTs¡D≤\ πs≥T (Á|ü‹ 1000 eT+~ »HêuÛ≤øÏ 7.6

Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À 8.6 |ü≥ºD ÁbÕ+‘·+˝À 5.4

3. •XóeTs¡D≤\ πs≥T (Á|ü‹ 1000 eT+~ »qHê\≈£î) 46

Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À 49 |ü≥ºDÁbÕ+‘·+˝À 33

@Á|æ Ÿ 2010

Á|üuÛÑT‘·«+

ÄdüT|üÁ‘·T\ dü+K´ 559 196 287

&Üø£ºs¡¢ dü+K´ 285 165 180

Á|üuÛÑT‘·« düVü‰j·T+‘√

ÄdüT|üÁ‘·T\T 7 0 0

&Üø£ºs¡T¢ 6 0 0

ùde\T bı+~q

ù|ôw+≥T¢ 48,17,853 25,75,734 25,59,092

Äj·TTπs«<ä+ j·TTHê˙ Vü≤√$TjÓ÷|ü‹

(düe÷#ês¡+ : &Ó’s¡ø£ºπs{Ÿ Ä|òt kÕº{Ïdæºø˘‡)

46



47

1. e´ekÕj·T+, e´ekÕj·T $düÔs¡D

2. uÛÑ÷$T n_Ûeè~Δ, uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T neT\T, uÛÑ÷eTT\ @ø°ø£s¡D, uÛÑ÷kÕs¡ s¡ø£åD

3. ∫qï ‘·s¡Vü‰ ˙{Ï bÕs¡T<ä\, ˙{Ï ìs¡«Vü≤D, ˙{Ï yê\T n_Ûeè~Δ

4. |üXó dü+es¡úø£, bÕ&ç |ü]ÁXeT, ø√fifl |ü]ÁXeT

5. eT‘·‡´ |ü]ÁXeT

6. kÕe÷õø£ n&Ée⁄\T, #\˝À¢ #Ó≥T¢ ô|+#·&É+

7. ∫\¢s¡ Ä≥M ñ‘·Œ‘·TÔ\T

8. \|òüTT |ü]ÁXeT\T, ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\qT XóÁuÛÑ|üs¡Ã&É+ (ÁbÕôddt)

9. U≤B, Á>±eT, ≈£î{°s¡ |ü]ÁXeT\T

10. Á>±MTD >∑èVü≤ ìsêàD+

11. eT+∫˙s¡T

12. Ç+<Ûäq+, |üXóÁ>±dü+

13. s√&ÉT¢, e+‘Óq\T, ô|òÁØ\T, »\e÷sêZ\T, Ç‘·s¡ sêø£b˛ø£\ kÕ<ÛäHê\T.

14. Á>±MTD $<äT´Bø£s¡D, $<äT´#·Ã¤øÏÔ |ü+|üø£+

15. dü+Á|ü<ëjT‘·s¡ $<äT´#·Ã¤øÏÔ eqs¡T\T

16. ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\Hê ø±s¡ Áø£e÷\T

17. $<ä `ÁbÕ<∏ä$Tø£, ôdø£+&ÉØ bÕsƒ¡XÊ\\T

18. kÕ+πø‹ø£ •ø£åD, eè‹Ô $<ä

19. ejÓ÷»q, nìj·T‘· $<ä

20. Á>∑+<∏ë\j·÷\T

21. kÕ+düÿè‹ø£ ø±s¡ Áø£e÷\T

22. e÷¬sÿ≥T¢, dü+‘·\T

23. Äs√>∑ +, bÕ]Xó<Ûä +, ÄdüT|üÁ‘·T\T, ÁbÕ<∏ä$Tø£ Äs√>∑ πø+Á<ë\T

|ü+#êsTTr\≈£î <äK\T |üsêÃ*‡q $<ÛäT\T(sêC≤´+>∑+ 11e ôw&É÷´\T˝À dü÷∫+∫q 29 n+XÊ\T)

nqTã+<Ûä+

48


24. ≈£î≥T+ã dü+πøåeT+

25. Ád”Ô, •Xó n_Ûeè~Δ

26. kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT+, $ø£ ≤+>∑T\, ãT~Δ e÷+<ä + ø£\yê] dü+πøåeT+

27. ã\V”≤q esêZ\, nqTdü÷∫‘· esêZ\, nqTdü÷∫‘· C≤‘·T\ dü+πøåeT+

28. Á|üC≤|ü+|æD° e´edüú

29. kÕe÷õø£ dü+|ü‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤D

eTTì‡bÕ*{°\≈£î <äK\T |üsêÃ*‡q $<ÛäT\T

(sêC≤´+>∑+ 12e ôw&É÷´\T˝À dü÷∫+∫q 18 n+XÊ\T)

1. {ÖHébÕ¢ì+>¥‘√ düVü‰ ns¡“HébÕ¢ì+>¥

2. uÛÑ÷$T $ìjÓ÷>∑+, uÛÑeHê\ ìsêàD+ô|’ ìj·T+Á‘·D

3. Ä]úø£ kÕe÷õø±_Ûeè~Δ Á|üD≤[ø£\T

4. s√&ÉT¢, Á_&ç®\T

5. >∑èVü≤, bÕ]ÁXÊ$Tø£, yêDÏ»´ $ìjÓ÷>±\≈£î ˙{Ï düs¡|òüsê

6. Á|üC≤s√>∑ +, bÕ]Xó<äΔ +, e´s¡ú|ü<ësêú\ ‘=\–+|ü⁄

7. n–ïe÷|üø£ ùde\T

8. |ü≥ºD kÕe÷õø£ eHê\T, |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD, Jyêes¡D düeT‘Í\´‘·

9. $ø£ ≤+>∑T\‘√ düVü‰ düe÷»+˝Àì ã\V”≤qesêZ\ Á|üjÓ÷»Hê\ |ü]s¡ø£åD

10. eTT]øÏ yê&É\ n_Ûeè~Δ yÓTs¡T>∑T<ä\

11. |ü≥ºD <ë]Á<ä ìs¡÷à\q

12. bÕs¡Tÿ\T, eHê\T, Ä≥düú ≤\T e+{Ï kÂø£sê´\ ø£\Œq

13. $<ë´ kÕ+düÿè‹ø£ s¡+>±\ n_Ûeè~Δ

14. düàXÊq yê{Ïø£\ @sêŒ≥T, ìs¡«Vü≤D, $<äT´‘Y düàXÊq yê{Ïø£\ @sêŒ≥T

15. ã+<Ó\ <=&ÉT¢, JeVæ≤+dü ìs√<Ûä+

16. »qq, eTs¡D≤\ qyÓ÷<äT, Ç‘·s¡ eTTK´ >∑D≤+ø±\ qyÓ÷<äT

17. M~Û BbÕ\T, ãdtkÕº|ü⁄\T ‘·~‘·s¡ bÂs¡ kÂø£sê´\T

18. ø£uÒfi≤\T, ‘√fifl |ü]ÁXeT\qT ìj·T+Á‹+#·&É+.

ø√dü+ dütsê»´ ñ

Documents