สารบญ

หนา สวนท ๑ บทน า 1

สวนท ๒ การจดการความร ๒

สวนท ๓ บทสรป ๔๖

ภาคผนวก

สวนท ๑ บทน ำ

หนงในยทธศาสตรทส าคญของกระทรวงวฒนธรรมในการขบเคลอนประเทศ และเปลยนภาพจาก

กระทรวงดานการอนรกษ ไปสภาคสงคมกงเศรษฐกจ โดยน าทนดานวฒนธรรมมาพฒนาดานเศรษฐกจ เพอเพมขดความสามารถดานการแขงขน สรางรายไดเขาประเทศ และเพ อใหพรอมตอการรวมตว เปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (เออซ) ตงแตป ๒๕๕๘ เปนตนมา โดยประเทศไทยควรตองสรางจดยน แสดงตวตน หรออตลกษณ ใหแตกตางเหนอกวาประเทศอน ผานการเชอมโยงดานศลปะ วฒนธรรม และศาสนา เพอสราง “แบรนดประเทศไทย”

กระทรวงวฒนธรรมกบบทบาทเชงเศรษฐกจ ภายใตยทธศาสตรการเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ เพอใหพนจากการเปนประเทศรายไดปานกลาง (Growth & Competitiveness) โดยด าเนนการผาน ๒ แนวทางหลกคอ แนวทาง “สงเสรมวฒนธรรมเพอการทองเทยว โดยเรงด าเนนการพฒนาเมองวฒนธรรมเพอการทองเทยว” และแนวทาง “น าทนทางวฒนธรรมและภมปญญาทองถนมา เพมมลคา สรางรายไดใหกบทองถนและชมชน เพมมลคาใหสนคาทงในภาคการผลตและบรการ”

การน าเอา “วฒนธรรมเปนยทธศาสตร เปนทนและพลงขบเคลอน” เปนการลงทนทชาญฉลาดของภาครฐ เนองจาก ประเทศไทย มรากเหงาทางวฒนธรรมทดงาม มมลคา ประวตศาสตร ซงเปนของไทยมา แตดงเดม การน าเอางานดานศลปวฒนธรรม มาขยายตอยอดในเชงเศรษฐกจ ยอมน ามาซงผลตอบรบในทกมต ทงดานการสรางความเขมแขง สรางจตส านก คานยม คณธรรม จรยธรรมทดงามของคนในชาต ดานการพฒนาสงคม เศรษฐกจ ยงเปนผลพลอยไดทเพมมลคาใหกบเศรษฐกจของประเทศไทยไดอยางเปนรปธรรม

ศลปะการแสดงหน เปนศลปะการแสดงแขนงหนงของไทย ทมประวตและรากเหงามาอยางยาวนาน “หน” เสมอนตวแทนของผถายทอดศลปวฒนธรรมของแตทองถน ชมชน ทมเอกลกษณแตกตางกนออกไป การแสดงหนเสมอนสนคาทางวฒนธรรม ทผลตโดยชมชน ทองถน มรปแบบทงดงามตามวถชวตของแตละชมชน โดยการออกแบบโดยผสรางสรรคหรอศลปนพนบาน นบเปนภมปญญาททรงคณคา สมควรไดรบ การสบทอดใหคงอยตอไป

๒

สวนท ๒ กำรจดกำรควำมร

ในการด าเนนการจดท าองคความรเรอง “การจดเทศกาลหนไทยรวมสมย” นน ส านกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย ไดด าเนนการตามแผนการจดการความร (KM Action Plan) ทแสดงรายละเอยด การด าเนนงานของกจกรรมตาง ๆ ตามกระบวนการการจดการความร (KM Process) ดงน

๒.๑ กำรบงชควำมร ยทธศาสตรทส าคญของกระทรวงวฒนธรรมในการขบเคลอนประเทศ ตามกรอบแนวทางรฐบาล ประเทศไทย ๔.๐ “ความมนคง มงคง และยงยน” ดวยการสราง “ความเขมแขงจากภายใน” ขบเคลอนตามแนวคด “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” เปลยนภาพลกษณกระทรวงวฒนธรรม จากกระทรวงดานการอนรกษ ไปสภาคสงคมกงเศรษฐกจ โดยน าทนดานวฒนธรรมมาพฒนาดานเศรษฐกจ เพอเพมขดความสามารถ ดานการแขงขน การสรางรายไดเขาประเทศ และเตรยมความพรอมตอการรวมตวเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน ความส าเรจของการจดงานเทศกาลหนโลกกรงเทพฯ Harmony World Puppet Carnival in Bangkok Thailand ๒๐๑๔ ระหวางวนท ๑ – ๑๐ พฤศจกายน ๒๕๕๗ ณ พนทโดยรอบเกาะรตนโกสนทร กรงเทพมหานคร โดยมคณะหนจ านวน ๑๖๕ คณะจาก ๘๐ ประเทศทวโลก และมคณะหนไทยรวมดวยกวา ๕๐ คณะในครงนนไดรบความสนใจจากประชาชนทงชาวไทยและชาวตางประเทศเขารวมชมงานจ านวนมาก กอใหเกดการสรางรายไดจากการทองเทยวและบรการ และการฟนฟศลปวฒนธรรมทงดงาม ซงกระแส เทศกาลหนโลกฯ นน ไดปลกใหคนไทยดวยกนเองหนมาสนใจหนไทยมากยงขน นบเปนความรวมมอของหนวยงานภาครฐและเอกชน ในการมสวนรวมฟนฟ อนรกษ สงเสรมศลปวฒนธรรม อนเปนมรดกล าคาของชาต สอดคลองกบนโยบายกระทรวงวฒนธรรมทตองการ “สบสาน สรางสรรค บรณาการ” การผลกดนเศรษฐกจบนพนฐานทางวฒนธรรม อนน าไปสการสรางสรรคคณคาทางเศรษฐกจและสงคม และถอเปนตนแบบของการด าเนนงานดานศลปวฒนธรรมทประสบความส าเรจ

ประเทศไทยไดแสดงให เหน ถงอตลกษณของศลปะการแสดงหนไทยรปแบบตาง ๆ ท ม ความหลากหลาย ล วน วจ ตรง ดงาม ทรง คณคา เ ชน ศลปะการแสดงห นหลวง ห นประเพณ หนละครเลก หนกระบอก หนเงา หนสาย ฯลฯ ลวนแสดงใหเหนคณคาในเชงวถชวต ศลปะและวฒนธรรม ของแตละทองถน มความโดดเดนในเชงศลปะสรางสรรค และมการพฒนารปแบบงานใหม ๆ ตอยอดภมปญญาสความเปนศลปะการแสดงรวมสมย ตอบสนองความตองการของสงคมปจจบน โดยยงเปนงานหตถศลป ทมความประณต สวยงาม ซงศลปะการแสดง “หน” ในทศวรรษทผานมา มไดเปนเพยงเครองจรรโลงใจ ทางศลปะใหกบประชาชนในระดบกลมสงคมเทานน แตในประชาคมโลก ศลปะการแสดงหนยงถกใชเปนเครองมอเผยแผอารยะธรรมของแตละชนชาตการสรางพลงทางสงคม การเมอง และเศรษฐกจของแตละ ชนชาตดวย ในขณะทตลาดการแขงขนทางวฒนธรรมก าลงทวความเขมขนมากขน การกอก าเนดของงานศลปะรวมสมย ในหลายรปลกษณ การผสมผสานงานศลป และการสรางผลผลตทางวฒนธรรมใหกลายเปนมลคา ไดถกน ามาเปนประเดนหลกของการพฒนาประเทศเชนกน

ดวยเหตน ส านกงานศลปวฒนธรรมรวมสมยไดเลงเหนความส าคญ ของการสนบสนนและสงเสรมใหเกดการพฒนางานดานศลปะการแสดงหนรวมสมย เพอเผยแพรองคความร ศลปวฒนธรรมรวมสมยสาขาศลปะการแสดง (การจดเทศกาลหนไทยรวมสมย) สประชาชน เพอใหเกดการพฒนาอยางตอเนอง และยงผลตอการใชมรดกอนล าคาของชาตไปใชใหเกดประโยชนอยางสงสด

๓

๒.๒ กำรสรำงและแสวงหำควำมร

“ศลปะการเชดหน” ของแตละชาต แมแตของไทยเราจะมเอกลกษณเฉพาะสอถงมรดกวฒนธรรม ประเพณสบทอดตอกนมารนตอรน บางกมาพฒนาปรบปรงตวหน หรอเนอหาใหเหมาะกบยคสมย ซงเทศกาลหนครงนจะมคณะหนมาจากคณะนกแสดงหนไทยและหนไทยรวมสมยจากทวประเทศ จ านวน ๔๓ คณะ ส านกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย กระทรวงวฒนธรรม มแผนสนบสนนเพอไมใหหนไทยและหนไทยรวมสมยสญหาย ซงหนงในนนคอการด าเนนกจกรรมในการจดเทศกาลหนไทยรวมสมย กจกรรมส าคญในโครงการฯ นอกจากเวทการแสดงหนรวมสมยประเภทตาง ๆ แลว ยงจดการจดเวทเสวนาวชาการเพอแลกเปลยนความร ความคดเหนของผแทนคณะหน และยงถายทอดความรดานศลปะหนไทยและหนไทยรวมสมยใหกบผทสนใจ โดยเครอขายศลปนหนไทย ไดรวมกนก าหนดหวขอการเสวนา และหวขอการอบรมเชงปฏบต เพอใหประชาชนทวไปไดมโอกาสสมผสการแสดงหนประเภทตาง ๆ อยางใกลชด โดยเฉพาะอยางยง “หนศลปะพนบาน” ซงมอตลกษณพนถน มเสนห เรามองขามวาหนเปนอดต เปนมรดกตกทอดรนสรน ตงโชว เปนพยานวตถ อยในต แตจรงๆแลว หนมชวต สอถงวถชวตความเปนอย รวมถงหนรวมสมย จะดงดดใหเดก เยาวชน ประชาชนอาจจะไดไอเดย สรางหนสไตลของตนเอง เขยนบท แลวเชดหน เพมมากขน หนกไมมวนลมหาย ขณะเดยวกนจะมการสรางสรรคหนสมยใหมดวย”

โดยส านกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย ไดจดประชมเครอขายศลปนหนประเภทตาง ๆ เพอรบฟงขอก าหนดและชแจงรายละเอยดการจดกจกรรมในเทศกาลหนไทยรวมสมย รวมทงองคกรดานศลปวฒนธรรมในเขตพนท เพอสรางกระบวนการมสวนรวมคดรวมด าเนนงาน แสวงหาความรจากผทมความรในเรองของหนในขนตอนตาง ๆ โดยมเครอขายศลปะรวมสมยจากคณะนกแสดงหนไทยและหนไทยรวมสมยจากทวประเทศ จ านวน ๔๓ คณะ คอ

ท

รำยชอคณะหน

จงหวด

๑. คณะนาฏยศาลาหนละครเลกโจหลยส กรงเทพฯ ๒. คณะหนงตะลง อาจารยณรงค ตะลงบณฑต ตรง ๓. หนงตะลง อ.วาท ทรพยสน นครศรธรรมราช

๔. คณะหนกระบอก มหาวทยาลยนเรศวร พษณโลก ๕. คณะหนงใหญวดขนอน ราชบร ๖. คณะหนกระบอกยายเชวง ออนละมาย นครสวรรค ๗. คณะหนกระบอก ช.เจรญศลป นครสวรรค ๘. หนละครเลก คณะนาฏยบรพา นนทบร ๙. หนสายชอชะคราม โรงเรยนวดเขายสาร สมทรสงคราม

๑๐. หนสายศษยเสมา โรงเรยนบานหนองโสน บรรมย ๑๑. คณะหนงใหญวดบานดอน ระยอง

๑๒. คณะหนงบกตอสอสรางสรรคโรงเรยน บานเพยมาต (รฐราษฎรพทยาคาร)

ศรสะเกษ

๑๓. คณะหนงตะลงภญโญ ศ. นครนทร นครสวรรค

๔

ท

รำยชอคณะหน

จงหวด

๑๔. หนเงาศนยการศกษาโจะมาลอลอหลา เชยงใหม

๑๕. คณะหนงบกตอ โรงเรยนประชาสามคค อบลราชธาน ๑๖. คณะหมอล าหนเดกเทวดา มหาสารคาม

๑๗. คณะหนงบกตอเพชรอสาน โรงเรยนดงบงพสยนวการณนสรณ

มหาสารคาม

๑๘. คณะหนสายหนานแถม พะเยา ๑๙. กลมเยาวชนหนเงาคณะลกขนน า นครศรธรรมราช ๒๐. คณะหนสายเขาใหญ โรงเรยนบานหมส นครราชสมา ๒๑. คณะหนสายภเกต ภเกต ๒๒. คณะหนงบกตอ เพชรจานเหนอ รอยเอด ๒๓. หนงตะลงคณะรากไทยโรงเรยนเบญจมเทพอทศ เพชรบร ๒๔. หนกระบอก คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม ๒๕. คณะหนชางฟอน โจหนา เชยงใหม ๒๖. หนหลวงคณะครไก “ไกแกวการละคร” กรงเทพฯ ๒๗. คณะหนกระบอกบานตกตน กรงเทพฯ ๒๘. คณะหนสายเสมา กรงเทพฯ ๒๙. คณะหนงใหญมหาวทยาลยเกษมบณฑต กรงเทพฯ ๓๐. คณะหนมอเจาขนทอง กรงเทพฯ ๓๑. หวหนาคณะหนมอ Mommy Puppet กรงเทพฯ ๓๒. คณะยวชนคนรกหนโจหลยส ๑ (เขตกรงเทพฯ) กรงเทพฯ ๓๓. คณะยวชนคนรกหนโจหลยส ๒ (เขตกรงเทพฯ) กรงเทพฯ ๓๔. คณะหนละครเลกคลองบางหลวงค านาย กรงเทพฯ ๓๕. คณะหนกระบอกปญจสกขรา กรงเทพฯ

๓๖. กลมละครคณะมะขามปอม “หนสรางสรรค Puppet by Jae”

กรงเทพฯ

๓๗. คณะหนสายทอฟฟ กรงเทพฯ ๓๘. หนละครเลก มหาวทยาลยราชภฎพระนคร กรงเทพฯ ๓๙. หนกระบอก มหาวทยาลยราชภฎพระนคร กรงเทพฯ ๔๐. คณะละครยายหน พระจนทรเสยวการละคร กรงเทพฯ ๔๑. คณะหนกระบอกคณรตน กรงเทพฯ ๔๒. หนคนมหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต กรงเทพฯ ๔๓. คณะหนเงาคดบวกสปป กรงเทพฯ

๕

๒.๓ กำรจดควำมรใหเปนระบบ

ทงนการการจดการความรใหเปนระบบ นน ผจดไดด าเนนการบนทกเรองราว องคความร และประวตหนไทยและหนไทยรวมสมยประเภทตาง ๆ ของไทย และจดท าขอมล เพอใชในการจดนทรรศการ การจดท าหนงสอ และบนทก วดทศนสารคดหน โดยก าหนดจดนทรรศการ ๑ คร ง ในหวขอเรอง ศลปะการแสดงหนรวมสมยไทย-อาเซยน และ หนงสอชด หนไทยรวมสมย (Contemporary Thai Puppets) จดพมพจ านวน ๓,๐๐๐ เลม โดยมเปาหมายตองการเผยแพรความรความเขาใจในศลปะการแสดงหนรวมสมยแกเดก เยาวชน และประชาชนทสนใจ โดยไดจดสงสารคดหนไทยและหนงสอ ไปยงหนวยงาน องคกร ดานศลปวฒนธรรมทวประเทศ

หนงสอหนไทยรวมสมย

สารคดศลปะหนไทยละหนไทยรวมสมย

๖

๒.๔ กำรประมวลและกลนกรองควำมร ในกระบวนการจดท าขอมลคณะหนแตประเภทเพอน ามาจดแสดงเปนนทรรศการ และการจดท าขอมลการแสดงทงของหนไทยและหนอาเซยน คณะด าเนนงาน ไดประสานไปยงองคกรดานศลปะหน ไดแก มลนธหนสายเสมา ศลปะเพอสงคม สถาบนบณฑตพฒนศลป กรมศลปากร และคณะหนแตละคณะ เพอรวบรวมขอมลดานประวตศาสตรหนไทย และขอมลการแสดงจากคณะตาง ๆ เพอใหการจดแสดงนทรรศการเปนไปอยางถกตอง ส าหรบขอมลหนจากประเทศอาเซยน ไดประสานไปยงหนวยงานทเกยวของ เพอประสานงานขอมลทถกตองโดยมผเชยวชาญแตละดานเปนทปรกษา ซงไดสรปขอมลของหนไทยรวมสมยทส าคญทใชในการจดเทศกาลหนไทยรวมสมย ไดดงน

ศลปะหนไทย เมอกลาวถงหนไทย ความคนชน ของคนไทย เรามกจะเรยกหนทกประเภททรจกวา หนกระบอก ซงแททจรงแลว หนกระบอกเปนชอประเภทของหนไทยชนดหนง และเมอกลาวถงประวตของหนไทย เรามกจะยดถอตามบทบนทกดงเดมซงเปนการศกษาประวตของหนไทย ตามหลกจารตประเพณทวา หนไทย มทงสน ๔ ประเภท คอ หนหลวง หนวงหนา หนกระบอก และหนละครเลก โดยทในการศกษาตามเอกสาร เราจะแยกประเภทของหนงออกจากหน นนคอ หนงใหญ และหนงตะลง หากแตในความเปนจรงในรชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลฯ การเตบโตของศลปะหนประเภทตางๆ ไดเกดมความหลากหลาย และกลาวไดวามจ านวนมากทสดนบตงแตเคยมศลปะหนเกดขนมาในประเทศไทย โดยเฉพาะการกอเกดของ หนรวมสมย ซงมทงหนสายทมรากประวตศาสตรความสมพนธจากของไทยและประเทศเพอนบานทยงไมถกบนทกไปจนถงหนมอ หนนว หนเงาทมการสรางสรรคตอยอดมาจากศลปะหนงเงาดงเดมของไทย ในชวงเวลาของการเกดมของเทศกาลศลปะหนจากทวโลก ทเดนทางมาสประเทศไทย ภายใตชอ harmonyworld puppet carnival ๒๐๑๔ ความพยายามทจะไดกลบมาทบทวนความเปนศลปะหนประจ าชาต จงไดน ามาสการจดระเบยบความรชดใหม ของการจดแบงประเภทหนเพอใหเกดการเรยนรอยางเปนระบบ ชดเจน และม ความเปนสากลมากขน นนคอ การน าเอาศลปะหนงตะลง และหนงใหญ มาเขารวมเปนศลปะหนเงา Shadow puppet โดยสงเขปความเขาใจ ในการท าความเขาใจถงชอเรยกทถกตอง และความเปนมาของหนในปจจบน เราจงแบงหมวดของหนออกเปน

๑.หนหลวง หนหลวงหรอหนใหญเปนศลปะหนไทยแบบแรกทนยมเลนกนมาตงแตสมยกรงศรอยธยามาถงสมย

ตนกรงรตนโกสนทร ในรชสมยแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช หนหลวงสมยโบราณมความสงถงประมาณ ๑ เมตร ตวหนยงมแกนไมเสยบไวตรงกลางและมสายเชอกโยงใยจ านวนมากทรอยเชอมกบ สวนตาง ๆ ของตวหน “หนหลวง”และ “หนใหญ” แทจรงแลวเปนชอทใชเรยกขานกนในยคหลง สาเหต ทเรยกวา “หนหลวง” นนกเพราะหนทมความประณตบรรจง มรายละเอยดวจตรสวยงามเชนน ยากยง ทชาวบานหรอเอกชนทวไปจะมก าลงทรพย ก าลงคน และชางฝมอเพยบพรอมทจะสรางและเลนหนชนดนได แตเดม“หนหลวง” จงนบวาเปนหนเชง “สวนตว” ซงนยมเลนเรองละครใน และเลนในงานมหรสพหลวงเปนหลก สวนท เรยกวา”หนใหญ”นนกเพราะตอมาในรชสมยของสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๕ แหง กรงรตนโกสนทร กรมพระราชวงบวรวชยชาญทรงโปรดใหท าหนไทยขนใหมโดยคงรปแบบความประณต งดงามของหนหลวงไว เพยงแตยอสดสวนใหเลกลงเหลอประมาณ ๑ ฟตเศษ หนชนดนมชอเรยกวา “หนเลกกรมพระราชวงบวรวชยชาญ” สวนตนแบบของ”หนเลก” จงไดรบชอเรยกทคลองจองกนคอ “หนใหญ”นนเอง

๗

๒.หนวงหนำ หนวงหนา หรอ หนเลก ถอก าเนดขนดวยรบสงของกรมพระราชวงบวรวไชยชาญ โอรสใน

พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวรชกาลท ๔ ซงโปรดเกลาฯใหชางฝมอเอกททรงอปถมภรวบรวมเอาไวในวงหนาสรางหนเลกชดงวชดหนงรวมจ านวนประมาณ ๑๕๐ ตวขนเปนชดแรก หนชดงวจนมขนาดตางกนตงแตประมาณ ๒๓-๔๔ เซนตเมตร มแขนมขาและมแกนจบถอส าหรบเชดอยภายในตวหน เปนการสรางเลยนแบบหนหลวงหรอหนใหญ ทมการรอยสายเชอกเขากบอวยวะสวนตางๆของหนถง ๑๖ เสน (บางตวมถง ๑๘เสน)และทกเสนจะมหวงแหวนโลหะส าหรบใหผเชดสอดนวเพอชกบงคบกลไก ท าใหหนสามารถเคลอนไหวไดทงแขน ขอศอกขอมอ ขาและกมหนาหงายหนาแมกระทงอาปากได เพยงแตหนวงหนามขนาดความสงเฉลยประมาณ ๑ ฟตเศษเทานนซงเลกกวาหนหลวงทสงราว ๑ เมตรมาก หนเลก หรอหนวงหนาของกรมพระราชวงบวรวไชยชาญนน ตกทอดมาจนถงยคปจจบนโดยถกเกบรกษาไวในพพธภณฑสถานแหงชาต

๓.หนกระบอก หนกระบอกเปนหนทมไมกระบอกส าหรบจบถอตวหนอยขางใน เปนหนทไมมขา ซงตางจากหนหลวง

หรอหนวงหนา หนกระบอกจะมความสงราว ๑ ฟตเศษเทานน ตวหนกระบอกท าจากกระบอกไมไผเสนผานศนยกลางประมาณ ๓-๕ เซนตเมตร น ามาตอเขากบหวหนและล าคอทท าจากไมนนหรอไมทองหลาง จากนนน าผาปกลายดวยดนเงน ดนทอง หรอเลอมตามแบบเครองโขนมาเยบเปนเสอทรงกระสอบทไมมแขนเสอ มาสวมเขากบตวหน

หนกระบอกปรากฏในเอกสารทางประวตศาสตรครงแรกในหนงสอสาสนสมเดจนพนธโดยสมเดจ พระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ สรางสรรคขนโดยนายเหนงคนจงหวดสโขทย/นครสวรรคทน าเอาหนจนไหหล ามาดดแปลง โดยเรมแรกใชหวมนเทศมาแกะสลกเปนหวหนแลวไดผลตอบรบจากผชม อยางด นายเหนงจงเปลยนมาใชไมแกะเปนหวแทนมนเทศเพอยดอายการใชงานของหน ออกแสดงจนเปนทรจกกนดในนาม “หนนายเหนงสโขทย(หรอนครสวรรค)” ม.ร.ว. เถาะ พยคฆเสนาผตามเสดจไปกบกรมพระยาด ารงราชานภาพในตอนนนประทบใจกบหนกระบอกเปนอยางมาก จนถงขนาดกลบมาตงคณะห นกระบอก ทกรงเทพขนเปนครงแรกในป ๒๔๓๖ ตอมาหนงในคนเชดฝมอดของคณะหนของม.ร.ว.เถาะนามวานายเปยก ประเสรฐกลไดกอตงคณะหนกระบอกของตวเองขนในป ๒๔๔๒ มผสบทอดคอบตรสาวชอคณปาชศร(ชน) สกลแกว ซงท าใหหนชนดนยงไดรบความนยมเรอยมาจนถงปจจบน

๔.หนละครเลก หนละครเลกนบเปนมหรสพชาวบาน ทพอครแกร ศพทวนชสรางขนโดยองจากสรระของหนหลวง

ทงรปรางหนาตาและสดสวนความสงประมาณ ๑ เมตร แตแตกตางกนทกลไกบงคบหนและลลาการเชดหน จงนบไดวาหนละครเลกและการเชดหนละครเลกเปนศลปะทประยกตขนมาใหม หนละครเลกของพอครแกร มขนาดหว แขน และมอเทากบหนหลวงหรอหนใหญ สรางดวยไม ภายในกลวง โครงหนทอนบนท าจากกระดาษขอย ทอนลางท าดวยโครงลวดวงๆประมาณ ๒-๓ เสน และมกลไกเชอมโยงดวยสายเชอกทรอยกบอวยวะสวนตาง ๆของตวหนเพอใหหนเคลอนไหวตามการชกควบคมของผเชด พอครแกรท าหนไวทงสนกวา ๒๐๐ ตว ภายหลงไดมอบหนทเหลอจ านวน ๓๐ ตวใหนางหยบ ศพทวนชผเปนลกสะใภ ซงตอมาไดมอบตอใหกบนายสาคร ยงเขยวสดบตรชายคนเชดมอหนงในคณะครแกร โดยไดพฒนาและเผยแพรศลปะหนละครเลกมาอยางตอเนองสบมาจวบจนปจจบน

๕.หนรวมสมย หนรวมสมย คอหนทมลกษณะโครงสรางทสรางสรรคหลากหลายไมตายตว มการคดสรรเนอเรองและ

พฒนารปแบบการเลาเรองทสนก กระชบ เขาใจงายขน หรอ มเทคนคในการเชดทตางออกไปจากหนไทย

๘

ดงเดม โดยมการผนวกเอาศลปะการแสดงรวมสมย รปลกษณะและเทคนคการเชดหนตามแบบสากลเขามาเพอใหเขากบยคสมยปจจบนมากกวาเดม ประเภทของหนรวมสมยทแบงตามรปแบบและลกษณะการเชดมอย ๕ ประเภทหลก นนคอ ๑. หนเงา ๒. หนมอ ๓. หนไมค าหรอหนเชด ๔. หนสายหรอหนชก และ ๕. หนสรางสรรค

หนเงาเปนหนทเลนโดยใชผาขงแลวสองไฟผานตวหนจนเกดเปนเงาบนผาหรอจอ ตวหนสามารถท าจากวสดตางๆ เชน หนง พลาสตก กระดาษแขง กระจก ฯลฯ จะมสหรอไมมกไ ด ตวหนจะมไมตดอยเปนแกนกลางล าตวส าหรบใหผเชดถอ และอาจสามารถใสกลไกใหขยบขอศอกหรออวยวะสวนอนได

หนมอคอหนทใชมอเชด สามารถแบงประเภทยอยลงไปอก คอ หนนวมอ หนมอแบบใชมอเปนปาก และ หนมอแบบ ๓ นวเชด วสดทใชท าหนมอนนไมตายตว สามารถใชไดตงแตถงเทา ถงกระดาษ ถงมอ เศษผา ขนอยกบความคดสรางสรรค หนไมค าหรอหนเชดเปนหนทใชสองมอเชด โดยแขนหนงของผเชดจะใชสอดเขาไปกลางตวหนเพอควบคมศรษะและ/หรอการขยบปากเวลาพด สวนแขนอกขางจะใชจบไมค าทตออยกบแขนทงสองของหน หนชนดนไมมจ ากดขนาด หนบางตวอาจใชคนเชดถง ๓ คนทเดยว หนสาย หรอหนชก เปนหนทตอกบสายเชอกเขากบอวยวะสวนตางๆของหนและเชดโดยวธชกสายเชอกจากดานบน และดวยกลไกการรอยเชอกทละเอยด หนชนดนจงสามารถเคลอนไหวไดอยางเปนธรรมชาตมาก และผเชดเองตองฝกทกษะและเทคนคขนสงทจะควบคมเชอกและการเคลอนไหวของหนเชนกน

๖.หนสำย หนสายหรอหนชกในเมองไทย มตนก าเนดมาจากหนราว ซงเปนหนราษฎรหรอมหรสพพนบาน

ชนดหนงน ามาผสมผสานกบกลไกวธเชดของหนสายแบบตะวนตกหรอทเรยกวา Marionette ในยคสมยปจจบนนเอง

หนราวหรอทเรยกวาหนชกรอกนนเปนหนงในหนไทยพนบานท าจากไมแกะสลก มขนาดเลกกวา หนกระบอก ศรษะของหนจะใหญประมาณผลมะนาวเทานน แตมรางกายแขน ขาเตมตวตางจากหนกระบอก ทไมมขา ตามขอพบตางๆ มกจะมสลกทท าใหหนเคลอนไหวรางกายได หากขยบไดเพยงเลกนอยเทานน เชน หนผหญงต าขาว ผชายหกคะเมน ววหรอควายวง และ หนคนในอรยาบถตางๆ เปนตน ดนตรประกอบ ทใชกมเพยงฆองและกลองตใหจงหวะ สวนวธเชดเทาททราบกนมาคอการชกรอกจากดานขาง แตไมมใครทราบขอมลทแนชดและละเอยดกวาน เนองจากสองททพบวามการเลนหนประเภทน ไดแก หนราววดคงคาราม อ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร และ หนชกวดไทร จงหวดนครปฐมไดหยดแสดงหนราวน มาประมาณ ๔๐-๕๐ ปแลว เหลอไวเพยงหนจ านวนไมมากทยงถกเกบรกษาไวใหชนรนหลงไดชม ในขณะเดยวกนกไดมการคนพบหลกฐานการมอยของหนสายทจงหวดภเกตซงมอายถง ๑๐๐ ป เปนศลปะผสมไทย-จน ทมชอวากาเหลา โดยในปจจบน รปแบบหนชนดนไดมการพฒนาผนวกเอาวธการเชดหนสายแบบตะวนตกเขามาเปนกลไก ทท าใหหนขยบเขยอนเคลอนไหวไดทวทงรางอยางเปนธรรมชาต โดยอวยวะสวนตางๆของหนจะมการเจาะรรอยเชอกทโยงขนไปผกกบคนชกไวส าหรบถอจบ

๗.หนงตะลง หนงบกตอ การเลนละครเงา ( Shadow Play ) หรอหนงตะลงจดเปนอกประเภทหนงของการแสดงหน

(Shadow Puppet) หนงตะลงของไทย เกดขนในสมย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไทยรบการแสดงหนงตะลงมาจากชวา (โดยชวารบมาจากอนโดนเซยอกทอดหนง เมอครงยงแยกดนแดน ในอดต) เรมขนท บานควนพาว จงหวดพทลง

เสรมวทย เรณมาศ สนนษฐานวา ค าวา “ หนงตะลง ” มาจาก ๓ ทางคอ ๑) มาจาก หนงไทลง (ไทลง คอคนไทยทอพยพมาอยทางภาคใต)

๙

๒) มาจาก หนงฉะลง (ฉะลง หมายถงเสาผกชาง ครงแรทหนงแขกเขามาแสดงไดขงจอกบเสาผกชาง ตอมาเพยนเสงจาก ฉะลง เปน ตะลง)

๓) มาจาก หนงพทลง เพราะเมอ พ.ศ ๒๔๑๙ พระยาสรวงศวยวฒน ( วร บนนาค ) น าหนงจากพทลงไปแสดงถวายทอดพระเนตรทบางปะอน ชาวภาคกลางจงเรยก หนงตะลง ปจจบนกระจายอยในหลายจงหวดของภาคใตทลวนมรายละเอยดในขนบแตกตางกนออกไป โดยภายหลงไดแพรไปยงภาคอสานและไดถกเรยกขานวา หนงบกตอ หรอหนงปราโมทย หนงปราโมทย หรอหนงตะลงอสานนนมชอเรยกแตกตางกนหลายชอ เชน หนงปะโมทย หนงประโมทย หนงปราโมทย หนงบกตอ และหนงบกปองบกแกว ค าวา "หนงปราโมทย"นาจะมาจากค าวา ปราโมทย ซงหมายถงความบนเทงใจ ความปลมใจ ชอของหนงค าวา บกตอ มาจากชอ ตวตลก (ตวหนง) ทใชแสดง

๘. หนงใหญ หนงใหญตามเอกสารทเปนหลกฐานอางอง มมาแตสมยกรงศรอยธยา คอสมยสมเดจพระรามาธบ ด

ท ๑ (พระเจาอทอง ) ปรากฏหลกฐานในกฎมนเทยรบาล ป พ.ศ.๑๙๐๑ ไดบงบอกเกยวกบการแสดงหนงใหญไววาเปนมหรสพทขนหนาขนตาของไทย สมยสมเดจพระนารายณมหาราช ปรากฏหลกฐาน มพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหพระมหาราชครแตงเรอง “สมทรโฆษค าฉนท” ขนเพอใชเลนหนงเพมเตมจากเรองทเคยเลนมากอน และตอมาไดรบยกยองจากวรรณคดสโมสรวาเปนยอดหนงสอค าฉนท ในสมยกรงธนบร ปรากฏวามการไดรบอทธพล หนงของจนทเขามาเลนในเมองไทย เมอคราวฉลองพระแกวมรกต พ .ศ.๒๓๒๒ สมยกรงรตนโกสนทร สมยสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท ๒ ทปรากฏคอ หนงใหญชดพระนครไหว ของวดพลบพลาไชย จงหวดเพชรบร ซงสวนใหญน ามาเกบไว ณ ฝาผนงโรงละครแหงชาตหลงเกาในปจจบนน หนงใหญทเหนมการแสดงอย ๓ แหงในประเทศไทยคอ หนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร หนงใหญวด บานดอน จงหวดระยอง และหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร

ปจจบนไดมการส ารวจหนไทย เพอบนทกเ ขาเปนศลปะหนไทยในรชสมยพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวฯ โดยไดมการศกษาและเกบขอมลทงในกลมหนไทยทยงคงมการจดแสดง และกลมหนเยาวชนทสบสานศลปะหนในหลากหลายประเภท พบวามหนไทยเปนจ านวนมากถง ๖๐ คณะทวประเทศ โดยไดม การบนทกเปนสารคด จากการด าเนนการของส านกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย กระทรวงวฒนธรรม และมลนธหนสายเสมาศลปะเพอสงคม เพอใหเกดการเรยนรถงศลปะหนไทย ในมตทมความหลากหลาย และ การเชอมโยงในความสมพนธของศลปะหนไทย สกระบวนการเรยนรแลกเปลยนพฒนาในระดบอาเซยน ไปจนถงการเปดศลปะหนไทยสเวทโลกตอไป อยางหลากหลาย เพอใหศลปะหนไทย ได เปนบทบนทกประวตศาสตรส าคญทเปนสวนหนงของศลปะหนโลก ๒.๕ กำรเขำถงควำมร เนองดวยกระทรวงวฒนธรรม รวมกบหนวยงานทเกยวของ ก าหนดจดงาน "ใตรมพระบารม ๒๓๕ ป กรงรตนโกสนทร" นอมร าลกในพระมหากรณาธคณของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ปฐมกษตรยแหงราชวงศททรงสถาปนากรงรตนโกสนทร และเพอเทดพระเกยรตพระมหากรณาธคณพระมหากษตรยทกพระองคในราชวงศจกร ทไดทรงน าพาประเทศชาตเปนปกแผนและเจรญรงเรองมาครบรอบ ๒๓๕ ป ซงส านกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย ไดด าเนนการจดเทศกาลหนไทยรวมสมยในงาน “มหกรรมศลปะกำรแสดงหนรวมสมยไทย-อำเซยน” ใตรมพระบำรม ๒๓๕ ป กรงรตนโกสนทร ทจะจดขน ระหวางวนท ๒๐ - ๒๕ เมษายน ๒๕๖๐ ในพนทเกาะรตนโกสนทร ๔ เวท มคณะหนไทยและหนอาเซยนเขารวมกวา ๕๐ คณะ ซงความนาสนใจของการจดงาน ครงน คอ ประชาชนจะไดเขาถงความรและจะไดเขาใจ

๑๐

ไปกบศลปะการแสดงหนประเภทตาง ๆ ไมวาจะเปนหนหลวง หนกระบอก หนละครเลก หนสาย หนเงา หนงใหญ หนมอ และหนรวมสมยอน ๆ จากทวประเทศไทยและประเทศอาเซยนอก ๗ ประเทศ ไดแก เวยดนาม เมยนมาร กมพชา ลาว ฟลปปนส อนโดนเซย และสงคโปร จะไดอมเอมไปกบศลปะการแสดง ททรงคณคา ลวนงดงาม วจตร เชน หนหลวง ซงในอดตใชจดแสดงเฉพาะใน พระราชพธส าคญเทานน ปจจบนหาชมไดยากมาก หรอหนกระบอก หนทมความงดงามในรปลกษณตวหนทแตกตางกน หนสายหนทมเทคนคการเชดทสวยงามออนชอย หนมอ หนทเหมาะกบเดกเยาวชน โดยเฉพาะใครทชนชอบหนเจาขนทอง ตองมาพบกนในงานนเทานน รวมถงหนจากภมภาคตาง ๆ เชน หนงใหญ หนงบกตอ หนงตะลง หนมอและ หนเงารวมสมย รวมทงศลปะการแสดงอน ๆ จากหนวยงานตาง ๆ อกมากมาย

นอกจากน ยงมนทรรศการหนรวมสมยไทย-อาเซยน (ภาคผนวก ๑) ใหทกทานไดศกษาหาความร อกดวย โดยนทรรศกำรศลปะกำรแสดงหนรวมสมยไทย-อำเซยน จดขน ณ ชน ๑ หอศลปรวมสมยราชด าเนน ตงแตวนท ๒๐ – ๓๐ เมษายน ๒๕๖๐ เวลา ๑๐.๐๐ – ๑๙.๐๐ น. เพอถายทอดองคความรดานศลปะการแสดง หนของไทยและอาเซยน

๑๑

รวมถงมเวทกำรแสดงหนรวมสมยไทย-อำเซยน ในพนท ๔ เวท คอ

เวทท ๑ การแสดงหนรวมสมยไทย-อาเซยน ณ หองออดทอเรยม หอศลปรวมสมย ราชด าเนน ระหวางวนท ๒๐ – ๒๕ เมษายน ๒๕๖๐ ระหวางเวลา ๑๓.๐๐ – ๑๖.๐๐ น.

ความพเศษ คอ นอกจากจะไดชมนทรรศการหนรวมสมยไทย – อาเซยน (ระหวางวนท ๒๐ – ๓๐ เมษายน ๒๕๖๐) แลว เวทการแสดง (ระหวาง ๒๐-๒๕ เมษายน ๒๕๖๐) จะเรมตงแต ๑๓.๐๐ น. เปนตนไป คณะหนทเขารวม ไดแก หนกระบอกโบราณ โดยหนกระบอกยายชะเวง หนเจาขนทอง หนกระบอกบานตกตน หนสายเสมา หนสายทอฟฟ หนสายโจหนา หนเงาโจะมาลอลอหลา และกจกรรมการเสวนา การท า Work Shop เกยวกบหนส าหรบเดก เยาวชน และประชาชนทสนใจดวย

๑๒

เวทท ๒ การแสดงหนรวมสมยไทย-อาเซยน ณ โรงละครแหงชาต (โรงใหญ) ระหวางวนท ๒๐ – ๒๕ เมษายน ๒๕๖๐ เวลา ๑๖.๐๐ – ๑๗.๐๐ น.

ความพเศษ คอ นอกจากจะไดชมการแสดงหนอาเซยนจาก ๗ ประเทศแลว ไดจดแสดง นาฏยศาลาหนละครเลกโจหลยส เรอง “พระมหาชนก” เปนชดพเศษ เพอนอมร าลกถงพระมหากรณาธคณ แหงองคพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ระหวางวนท ๒๐ – ๒๓ เมษายน ๒๕๖๐ จ านวนวนละ ๑ รอบ ดวย นอกจากน ยงมหนทหาชมไดยาก ไดแก หนหลวงคณะครไก “ไกแกวการละคร” ทไดรบการฟนฟขนและน ามาจดแสดงใหทกทานไดชม รวมไปถงหนงใหญวดขนอน ซงเปนมรดกโลกและไดรบรางวลจากยเนสโกดานชมชนดเดนเมอเรวๆ ดวย

เวทท ๓ การแสดงคณะหนรวมสมยไทย ณ ลานพลบพลามหาเจษฎาบดนทร ในวนท

๒๐ – ๒๕ เมษายน ๒๕๖๐ ระหวางเวลา ๑๖.๐๐ – ๒๑.๐๐ น. ความพเศษ คอ ความหลากหลายของหน ไดแก หนกระบอกคณะเบญจสกขรา หนละครเลก

คลองบางหลวงคณะค านาย หนคนจากมหาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต หนมอคณะ Mommy Puppet และหนสายเยาวชนอกหลายคณะจากทวประเทศ รวมถงการแสดงพนบานจากชมชนตางๆ ในเขตพนท กทม. ดวย

๑๓

เวทท ๔ การแสดงหนไทยรวมสมย ณ เวทสวนสนตชยปราการ ในวนท ๒๐–๒๕ เมษายน ๒๕๖๐ ระหวางเวลา ๑๙.๓๐ – ๒๐.๓๐ น.

ความพเศษ คอ นอกจากการแสดงดานนาฏศลปไทยทงดงาม โดยสถาบนบณฑตพฒนศลปแลว ทานจะไดชมการแสดงหน ประเภท หนงตะลง หนงตะลงคณะอาจารณรงค หนงตะลงคณะวาททรพยสน จากชายแดนใต หนกบกตอจากแดนอสาน หนงใหญ หนละครเลก และหนรวมสมยอน ๆ อกมากมาย

๑๔

๒.๖ กำรแบงปนแลกเปลยนควำมร การด าเนนการในการแบงปนแลกเปลยนความร โดยด าเนนกจกรรม ดงน

๑) กจกรรมเสวนาวชาการองคความรศลปวฒนธรรมรวมสมย "ววฒนาการศลปะหนอาเซยน : จากศลปะดงเดมสหนรวมสมย" วนพฤหสบดท ๒๐ เมษายน ๒๕๖๐

๑๕

๒) กจกรรมการเสวนา เรอง "รไหมหนท าอะไรไดมากวาการแสดง" วนศกรท ๒๑ เมษายน ๒๕๖๐

๓) กจกรรมการเสวนา หวขอ “ดหนอยางไรใหสนก” วนอาทตยท ๒๓ เมษายน ๒๕๖๐

๔) กจกรรมแลกเปลยนเรยนรรวมกบคณะหน ASEAN : Workshop and Sharing Session : Puppet Manipulation Techniques โดย คณะหนจากประเทศไทย เวยดนาม ฟลปปนส พมา กมพชา และสงคโปร ภายใตงานมหกรรมศลปะการแสดงหนรวมสมย ไทย -อาเซยน ใตรมพระบารม ๒๓๕ ป กรงรตนโกสนทร ระหวางวนท ๒๔ - ๒๕ เมษายน ๒๕๖๐

๑๖

๒.๗ กำรเรยนร การสงเสรมใหเกดการเรยนรและเหนถงคณคาของศลปะการแสดงหนของไทยรปแบบตาง ๆ พรอมทงไดเรยนรถงรปแบบการแสดงหนของประเทศอาเซยน ผานการจดกจกรรมอบรมเชงปฏบตการ นทรรศการหนรวมสมยไทยและอาเซยน และเวทการแสดงหนไทยและอาเซยนในพนทตาง ๆ รวมถงการ จดท าขอมลหนอำเซยนเพอการเรยนรรวมกน

๑๗

๑๘

รำยละเอยดขอมลหนอำเซยน

1.Cambodia: From The Brink of Extinction Shadow puppetry was created in Cambodia in the early 9th Century during the early part of The Khmer Empire. It was considered a sacred art, performed only on special occasions and in dedication to the deities. During the 20th Century shadow puppetry began to evolve from being purely ceremonial, but still retained its spiritual element. Performers were seen as vessels for spirits bringing blessings to the physical world. Then, from 1976 to 1979, in 3 years 90% of the artists were killed by the brutal regime of The Khmer Rouge. Some of the surviving artists formed The Cambodian Living Arts Program at Wat Bo, slowly remaking the puppets that were destroyed and passing on the oral tradition of making and performing The Sbaek Thom shadow puppets. Sbaek Thom are large shadow puppets cut from a single piece of leather, 60cm to 1.5m (2 - 5 ft.) tall and mounted to bamboo sticks, with no moving parts. The hide is first dyed with bark from the Wild Guava (Ceylon Oak) tree. The artisans then draw the detailed figure on the hide and cut it out with a chisel and mallet. The figure is then painted before being mounted. It takes one day to complete one puppet, and a special ceremony called Sompeah Kruu is performed to bless each puppet. Sbaek Thom is performed in front of and behind a large white screen backlit by a bonfire made of coconut shells. The performers dance with the puppets, telling stories from The Reamker (Ramayana), and require up to 160 puppets for a single performance. Two narrators and a nine-piece orchestra accompany the performance. In 2005 UNESCO proclaimed Sbaek Thom as a Masterpiece of The Oral and Intangible Heritage of Humanity. In 2013 Professor Susan Needham brought 18 puppets from Siem Reap to Long Beach, California which is home to the largest Cambodian community outside of Southeast Asia. She added these puppets to The Cambodian Community History and Archive Project, which she established in 2008, in order to establish a Sbaek Thom troupe there. One of the puppet masters in Cambodia was so delighted by this he gave Professor Needham a Preah Eisey, a guardian of Sbaek Thom puppetry, from his own personal altar, to watch over the regermination of this 1,200 year old art form which was nearly lost for all time.

1. หนประเทศกมพชำ ศลปะการเชดหนเงาในประเทศกมพชาถอก าเนดขนในชวงตนศตวรรษท 9 ในยคสมยแรกเรมของอาณาจกรเขมร และถกจดใหเปนงานศลปชนสงซงจะแสดงเฉพาะในวาระโอกาสอนส าคญในวาระเพอการบวงสรวงตอเทพเจาเทานน จวบกระทงศตวรรษท 20 การเชดหนเงาจงไดถกแพรหลายมากขนและไมไดถกจ ากดไวในเพยงงานพธอกตอไป แตกระนนองคประกอบดานความเชอดานจตวญญาณกยงคงด ารงอย ตอมาในปค.ศ. 1976 ถงปค.ศ. 1979 ศลปนจ านวนกวา 90 เปอรเซนตไดสญเสยชวตจากภาวะการเมองทเกดขนจากกลมเขมรแดง ศลปนทรอดชวตบางสวนไดรวมตวกนจดตงกลม “The Cambodian Living Arts Program” ขนทวดโพธ คอยๆชบสรางหนเชดทถกท าลายและสงตอประเพณการบอกเลาถงวธการสรางและ

๑๙

เชดแสดงหนเงา “Sbek Thom”ตอมา “Sbek Thom” เปนหนเงาขนาดใหญทสรางขนจากหนงสตวเพยงชนเดยว มความสงประมาณ 60 เซนตเมตร – 1.5 เมตร (ราว 2-5 ฟต) และยดไวกบแทงไมไผโดยไมมสวนทเคลอนขยบได ในขนแรกหนงสตวจะถกน าไปยอมสดวยเปลอกไมจากตนจกสวน (Wild Guava) / ตนตะครอ (Ceylon Oak) จากนนศลปนจะวาดภาพรายละเอยดหนและใชคอนตอกสวสกดออกมา ภาพหนทไดจะถกน ามาลงสกอนจะน าไปยดขนกบไม โดยหนเงาหนงตวจะใชเวลาจดท าหนงวน และหนเงาทกๆตวจะตองผานพธกรรมพเศษทเรยกวา “Sampeah Krou” เพอความเปนมงคล การเชด “Sbek Thom” นนจะเชดแสดงทงดานหนาและดานหลงของจอสขาวขนาดใหญ และมคบไฟทท ามาจากกะลามะพราวท าหนาทใหแสงสวางจากดานหลง ผแสดงจะรายร าไปพรอมๆกบหนเชด บอกเลาเรองราวจาก “The Reamker” (มหากาพยรามายณะ) ซงตองใชหนเชดถงราว 160 ตวในการแสดงเพยงหนงครง และมผพากยบรรยายเรอง 2 คนรวมกบวงเครองดนตร 9 ชนคลอประกอบการแสดง ในป ค.ศ. 2005 องคการยเนสโก (UNESCO) ไดประกาศให “Sbek Thom” เปนงานศลปเอกซงสงตอผานการบอกเลาและเปนมรดกทางวฒนธรรมทจบตองไมได (Masterpiece of The Oral and Intangible Heritage of Humanity) ในปค.ศ. 2013 ศาสตราจารยซซาน นดแฮม (Professor. Susan Needham) ไดน าหนเงาจ านวน 18 ตวจากจงหวดเสยมเรยบมายงเมองลองบช รฐแคลฟอรเนย ซงเปนถนทอยของชมชนชาวกมพชาทใหญทสดนอกภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เพอเขารวมในโครงการประวตศาสตรและจดหมายเหตชมชนชาวกมพชา (The Cambodian Community History and Archive Project) ทไดจดตงขนตงแตป ค.ศ. 2008 และเพอจดตงคณะผแสดงหนงเงา Sbek Thom ขนทนนอกดวย ทงนเมอหนงในศลปนเอกนกเชดหนงเงาในประเทศกมพชาไดทราบขาว จงไดมอบหนหนงเงาพระฤษ (Preah Eisey) ซงถอกนวาเปนผปกปองหนเงา Sbek Thom ใหกบศาสตราจารยซซาน เพอใหคอยปกปกรกษากลาพนธงานศลปอายรวม 1,200 ปทเคยเกอบสญหายนใหสบสานสบไป 2. Laos: Tradition And Nature It is not known when puppetry was first introduced to Laos, nor who initiated Lao puppetry, but records show there were E-Pok performances in The King’s Royal Palace in Luang Prabang during the Lan Xang Kingdom, in the 14th Century. Performances were reserved for the King and Queen and their respective families and high-ranking nobles on special occasions. Eventually the nobles looked for new innovations and stories, and turned to the villagers of Xieng Thong, ushering in a new era of Lao puppetry as the villagers began to perform shows for the public. Today Wat Xieng Thong, a royal temple built in 1560 in Luang Praban Province, keeps a collection of classical puppets, and holds traditional performances and ceremonies to pay respect to master puppeteers of the past. Master Euan, a former Royal Puppeteer, has worked hard to preserve this traditional art form and pass it on to the next generation. After UNESCO proclaimed Luang Prabang a World Heritage Site in 1995, the E-Pok of Lan Xang have grown in popularity and Luang Prabang and Xieng Thong have become the centre of Lao puppetry. E-Pok, or Ipok, is a wooden rod puppet, similar to the Hoon Krabok which also became popular in Siam. It is operated by a stick that is attached to a carved wooden head,

๒๐

and two wands which are attached to the arms. Traditionally the character is clothed in silk and the face is painted in a style similar to Khon masks. The operator uses both hands to control the puppet, and in the case of large puppets, sometimes 2 or 3 puppeteers are required. Another traditional form of Lao puppetry is the Buk-Teu shadow puppet of southern Laos. The figures are made from thick paper or cardboard and brightly coloured, in a variety that is limited only to the artists’ imaginations. The puppets are manipulated behind backlit screen with the use of a wooden stick mounted to the body, and another attached to a hinged arm or other appendage. Hand puppets, which the puppeteer operates by inserting his or her hand inside the puppet to manipulate the head and arms, has also become popular, both in live performances and on TV. Hand puppets are a wonderful educational tool for both school children and communities, and have been used to raise awareness of health concerns in rural villages throughout Laos. Masks are a form of puppetry which often includes the performer’s body and movement. Lao masks are made from materials found in nature, or more contemporarily from recycled garbage. The masks may be painted and augmented, or left in their natural condition, presenting a character within the form itself. Mask performances are used to convey morality tales of Lao lifestyle and culture. For example: people who have been dishonest to their families or to society, forced to return after they have died as ghosts to bother the living. The fifth form of Lao puppetry is “Kabong Lao” object puppets. These are highly imaginative creations made from recycled materials, such as baskets, bamboo, coconut husks, palm fronds, old pieces of wood or clothing; anything that suggests a compelling shape. These items are brought together and brought to life in a style that captivates the audience’s imagination and conveys emotion through a blend of skilled performance and characteristic of the material. The operators may also incorporate their own arms, legs, hands, or feet with those of the puppet. Since 1979 The National Puppet Troupe of Laos has worked to preserve and enhance the field of puppetry in Laos, playing an important role to educate and entertain the public and in promoting Lao culture overseas. Every year The National Puppet Troupe travels to rural areas to provide public health education. Recently, in a joint campaign led by The Lao Government and UNICEF, they travelled to more than 30 villages in northern Laos to help prevent the spread of avian flu and other infectious diseases. The group also produces DVDs, VCDs, and videos, to send to remote areas they cannot travel to.

2. ลำว : ขนบธรรมเนยมและธรรมชำต ไมมใครรวาการเชดหนในลาวเกดขนครงแรกเมอไหร และใครท าเปนคนแรก แตมบนทกทกลาวถงการแสดง อปอกในวงหลวงทหลวงพระบาง ในสมยอาณาจกรลานชางเมอศตวรรษท 14 วาเปนการแสดงท

๒๑

สงวนไวส าหรบกษตรย พระราชน ราชวงศและขนนางชนสง ในวาระโอกาสพเศษเทานน แตทายสดแลวนวตกรรมและเรองราวใหมๆ กไดถายทอดไปสชาวบานทหมบานเชยงทอง เปนการเปดยคใหมของการเชดหนในลาว เมอชาวบานเรมแสดงหนเชดตอสาธารณชน ในปจจบน วดเชยงทองซงเปนวดหลวงทสรางขนในป 1560 ทหลวงพระบาง ไดเปนทเกบรวบรวมหนกระบอกคลาสสกเอาไว และยงคงถอเปนธรรมเนยมปฏบตส าหรบพธการแสดงหนเชดโบราณเพอเปน การแสดงความเคารพตอนกเชดหนรนครในอดต คร Euan ซงเปนนกเชดหนในราชส านก ไดท างานอยางหนกในการอนรกษรปแบบของศลปะดงเดมแขนงน เพอสงตอใหกบคนรนหลง หลงจากท ยเนสโก ไดขนทะเบยนให หลวงพระบางเปนเมองมรดกโลกในป 1995 (2538) การแสดง อปอก แหงลานชางไดกลบมาเปนทนยม หลวงพระบางและเชยงทองไดกลายเปนศนยกลางของการเชดหนในลาว E-Pok หรอ Ipok เปนหนชกทท าดวยไม คลายกบหนกระบอก ซงเปนทนยมในสยาม มนถกบงคบดวยแทงไมทตดไวกบสวนหวทแกะจากไม และมไมอก 2 ชนตดทสวนแขน ตามธรรมเนยมเดมนน ตวละครจะใสเสอผาทท าจากผาไหม และใบหนาจะวาดในรปแบบทคลายกบหวโขน คนเชดหนจะใชมอทง 2 ขางในการควบคมหน ในกรณทเปนหนตวใหญบางครงตองใชคนเชด 2-3 คน การแสดงหนโบราณของลาวอกแบบหนงคอ หนเงา Buk- Teu ทางตอนใตของลาว ตวหนท าจากกระดาษหนาๆหรอกระดาษแขงทาสสดใส ในรปแบบตางๆตามจนตนาการของศลปน หนจะถกชกอยดานหลงของจอทมไฟสองไวขางหลง โดยใชไม 1 ชนตดอยกบตวหน และอกหนงชนตดไวกบสวนแขนทพบไปมาได หรอกบ สวนอนของรางกาย หนมอ ซงนกเชดหนใสมอเขาไปในตวหน เพอบงคบหวและแขนของหนกเรมเปนทนยม ทงเปน การแสดงสดและทางโทรทศน หนมอเปนอปกรณการสอนทดส าหรบนกเรยนในโรงเรยนหรอชมชน และมนยงถกใชเพอการสรางความตระหนกในดานการดแลสขภาพในหมบานชนบททวทงประเทศลาวดวยหนากากเปนอกรปแบบหนงของการเชดหนทรวมเอาตวนกแสดงและการเคลอนไหวเขาดวยกน หนากากของลาวท ามาจากวสดจากธรรมชาต หรอทรวมสมยขนมาหนอยกมกจะท าจากขยะรไซเคล อาจจะมการทาสหรอแตงเตมหนากาก หรอปลอยไวตามสภาพธรรมชาต ใหแสดงถงคณลกษณะทมอยในตวมนเอง การแสดงหนากากจะใชเพอถายทอดนทานคณธรรม ตามวถชวตและวฒนธรรมของลาว เชน คนทไมซอสตยตอครอบครว หรอสงคม หลงจากเสยชวตจะกลบมาเปนผรงควาญคนเปน หนในประเทศลาวแบบทหาเรยกวาหน“Kabong Lao” เปนสงประดษฐทใชจนตนาการสง ท ามาจากวสดรไซเคล เชน ตะกรา ไมไผ กาบมะพราว ใบปาลม เศษไม เศษผาเกาๆ หรอวสดอนๆทจะท าใหเกดรปทรงทนาสนใจ สงของเหลานจะถกน ามาประกอบกนขนและท าใหมชวตในรปแบบทมเสนหจบใจผชมกอใหเกดจนตนาการ และถายทอดอารมณผานการผสมผสานของการแสดงทมฝมอและคณลกษณะของวสด ทใช ผเชดหนอาจใชแขน ขา มอ หรอเทาของตนรวมกบหนเหลานดวย นบตงแตป 1979 (2522) คณะแสดงหนแหงชาตลาว ไดท างานดานอนรกษและสงเสรมการแสดงหนในประเทศลาว และมบทบาทส าคญในดานการศกษาและใหความบนเทงตอสาธารณชน รวมทงสนบสนนวฒนธรรมลาวในตางแดนดวย ในทกๆป คณะแสดงหนแหงชาตจะเดนทางไปในพนทชนบทของลาวเพอใหความรดานสขภาพแกชมชน เมอไมนานมาน รฐบาลลาวรวมกบองคการยนเซฟไดจดการรณรงคการปองกนโรคไขหวดนกและโรคตดตออนๆ พวกเขาเดนทางรวมกบการรณรงคครงนไปในหมบานทางเหนอของลาวมากกวา 30 หมบาน และยงไดผลตดวด, วซดและวดโอเพอจดสงไปยงพนทหางไกลทพวกเขาไมสามารถเดนทางไปได

๒๒

3. Malaysia: An Eclectic Blend Malaysia is a country of blended cultures and ethnicities, reflected in every aspect of society, including puppetry. Traditional puppetry in Malaysia includes shadow puppets, glove puppets, rod puppets, and string puppets. Shadow puppets are known as Wayang Kulit. In modern usage wayang means puppet, but is derived from a word meaning “ghost” or “ancestor’s shadow”, and kulit means “skin”, referring to the buffalo hide from which shadow puppets are made. The figures are brightly coloured and manipulated with sticks or buffalo horn. The Wayang Kulit of northern Malaysia are similar to the Nung Talung shadow puppets of Thailand, while the shadow puppets of southern Malaysia reflect the Javanese Wayang Kulit from Indonesia. Performances are often accompanied by gamelan music. Glove puppets, rod puppets and string puppets came to Malaysia from China. Chinese settlers began arriving in The 15th Century, and continued to arrive in waves until the 20th Century. Malaysian-Chinese puppetry is similar to Chinese opera in both style and content, and are often performed at religious festivals such as The Hungry Ghost Festival and the birthdays of deities. Glove puppets and string puppets use the Hokkien dialect and are performed in Penang and Johor, while rod puppet performances are in the Teochew dialect and are performed in Penang.

3. ประเทศมำเลเซย: ควำมผสมกลมกลน มาเลเซยเปนประเทศทมการผสมผสานทางวฒนธรรมและเชอชาต ซงแสดงออกมาในทกๆดานของสงคม รวมถงศลปะการแสดงหนเชด โดยขนบการเชดหนของประเทศมาเลเซยนนไดแก การเชดหนเงา การเชดหนมอ การเชดหนกระบอก และการเชดหนสายหนเงาของประเทศมาเลเซยนนมชอเรยกวา “Wayang Kulit” ถงแมในปจจบนค าวา “wayang” นนจะมความหมายวาหนเชด แตรากศพทเดมนนมความหมายวา “ผ” หรอ “เงาของผลวงลบ” สวนค าวา “kulit” นนหมายความวา “ผวหนง” ซงหมายถงหนงควายทน ามาใชท าหนเงานนเอง หนเงานนจะลงสสนสดใสและยดโยงดวยกานไมหรอเขาควาย การแสดง “Wayang Kulit” ในทางตอนเหนอของประเทศมาเลเซยนนจะมความคลายคลงกบการแสดงหนเงา “หนงตะลง” ของประเทศไทย ในขณะทการเชดหนในทางใตของมาเลเซยกลบมความใกลเคยงกบการแสดง“Javanese Wayang Kulit” ของประเทศอนโดนเซยมากกวา และการแสดงมกจะมดนตรกาเมลน (gamelan music) บรรเลงประกอบ การแสดงหนมอ หนกระบอก และหนสายในประเทศมาเลเซยนนมทมาจากประเทศจน โดยชาวจนไดเรมเขามาตงรกรากในศตวรรษท 15 และอพยพเขามาอกหลายระลอกจวบกระทงศตวรรษท 20 การแสดงหนเชดแบบจน-มาเลยนมความคลายคลงกบการแสดงอปรากรจนเปนอยางมากทงรปแบบและเนอหา มกท าการแสดงในชวงเทศกาลทางศาสนาเชน เทศกาลวนสารทจน (The Hungry Ghost Festival) และวนเกดของเทพเจาองคตางๆ การแสดงหนมอและหนสายนนจะพากยดวยภาษาจนฮกเกยนและจดแสดงทรฐปนงและรฐยะโฮร ในขณะทการแสดงหนกระบอกนนจะพากยดวยภาษาจนแตจวและจดแสดงทรฐปนง 4. Myanmar The earliest written account of Burmese string puppets is on a stone slab discovered in a 15th Century pagoda, but the tradition is believed to be a thousand years old. Burmese string puppets, or “yoke thé” are complex articulated marionettes controlled by 11 strings,

๒๓

(some requiring 18 or 19 strings) by an expert puppeteer, giving the puppet very life-like, though at times superhuman, movement. They were used primarily as court entertainment, where, at The King’s request, parables would be included as a way of subtly addressing errant, wives, children, or nobles, without calling direct attention to the incident, thus preserving court dignity. Similarly, messages of current events or warnings could be added to the shows, as a way of alerting The King of delicate situations, without showing any disrespect, in a way that no human would be permitted to relate personally. Thus the marionette became a conduit of communication between The Monarch and his subjects. In January of 1886 Burma fell under British control. Immediately, and for the next 10 years, insurgencies sprang up, which The British met with harsh reprisals, destroying and ransacking villages suspected of aiding insurgents. The Royal Treasury was seized and temples robbed of their gold. The string puppet went from being “High Theatre” in the court, to public entertainment at pagoda festivals and along the railroad. These performances rallied the people to fight The British and spread the message of independence among the commoners. After independence from Britain in 1948, the new government was wary of the power that string puppets had already demonstrated in rallying the people. For the next 50 years string puppetry struggled to survive until General Khin Nyunt granted official support to revive this dying tradition. In Myanmar today, a Burmese String Puppet troupe features the same 28 characters created by Minister of Royal Entertainment U Thaw under the reign of Singu Min, in 1780. This cast includes 2 horses, a white elephant and black elephant, a tiger, monkey, parrot, a flying alchemist, a King, Prince, Princess, a hermit, a Brahmin, and 2 buffoons. With only 2 pagoda festivals officially hosting puppet shows, puppeteers have turned to entertaining tourists as a means of survival. A current trend is to include a performer, dressed in the same outfit as yoke-thé, imitating the same moves until the marionette outperforms the human.

4. ประเทศเมยนมำร บนทกเกยวกบหนสายในพมาทเกาแกทสดถกจารกไวบนแผนหน ซงคนพบในศตวรรษท15 แตในความเชอดงเดมเชอวามมานานกวาพนปแลว หนสายของพมาเรยกวา ‘yoke the’ เปนหนทเชอมตอกนอยางซบซอนใชเชอกในการควบคมถง 11 เสน (บางตวใชถง 18-19 เสน) นกเชดหนผเชยวชาญจะท าใหหนเคลอนไหวอยางมชวต แตบางครงกจะดเหนอมนษยเบองตน การแสดงหนสายเปนความบนเทงในราชส านก ตามค าเรยกรองของกษตรย ทใหแสดงเกยวกบนทานสภาษตสอนใจทพดถงความประพฤตชวของภรรยา ลก ๆ หรอขนนาง โดยแฝงความนยไวไมเอยถงเรองนนๆอยางตรงไปตรงมา เพอรกษาศกดศรของราชส านกในท านองเดยวกน การสงสารเกยวกบเรองราวทอยในกระแส การเตอนหรอการท าใหกษตรยตนตวในสถานการณทออนไหวบางเรองกน ามาผสมผสานกบการแสดง โดยไมแสดงออกถงความไมเคารพ และดวยวธทคนธรรมดาไมสามารถเขาไปยงเกยวไดดวยตนเอง ดงนนการแสดงหนสายจงเปนเสมอนชองทางการสอสารระหวางกษตรย กบขาราชบรพารในเดอนมกราคม ป 1886 (2429) พมาตกอยภายใตการปกครองขององกฤษ จากบดนน

๒๔

และอกสบปตอมา การจลาจลกเรมขนท าใหองกฤษตองเผชญกบการตอบโตอยางกระดางกระเดอง มการท าลายลาง และปลนสะดม หมบานทตองสงสยวาใหความชวยเหลอแกกลมตอตาน ทรพยสนของกษตรยถกรบ วดวาอารามถกปลนเอาทองค าไป หนสายถกน าออกจากราชส านกชนสงมาเปนความบนเทงของชาวบานในงานวดหรอแถวรมทางรถไฟ การแสดงจะสนบสนนใหผคนลกขนสกบองกฤษ และสงสารเรองอสรภาพไปสสามญชนทงหลายหลงจากไดรบอสรภาพจากองกฤษในป 1948 (2491) รฐบาลใหมมความวตกกบพลงของหนสายทไดแสดงใหเหนแลววาสามารถชน าประชาชนได อก 50 ปตอมา เปนชวงทการแสดงหนสายตอง ดนรนเพอเอาชวตรอด จนกระทง นายพล Khin Nyunt ไดใหการสนบสนนอยางเปนทางการ คนชวตใหกบแสดงหนสายทก าลงจะตายไดฟนกลบมาอกครงในเมยนมา ปจจบนน คณะการแสดงหนสายไดสรางตวละครหนขนมา 28 ตวเหมอนกบท รฐมนตรดานมโหรสพในส านกพระราชวงอ ถาวไดท าไวในรชสมย Singu Min ในป 1780 (2323) ตวละครจะประกอบดวย มา 2 ตว ชางเผอก ชางด า เสอ ลง นกแกว อยางละ1 ตวนกเลนแรแปรธาตบนได กษตรย เจาชาย เจาหญง ฤษ พราหมณ และตวตลก 2 ตว แตจะมเพยงงานเทศกาลของวดเพยง 2 งานทเปนเจาภาพอยางเปนทางการใหจดการแสดงหนสาย ดงนนนกเชดหนจงตองหนมาใหความบนเทงแกนกทองเทยวเพอความอยรอด กระแสความนยมในปจจบน จะใหนกแสดงแตงกายเหมอนหน yoke-the ท าทาเลยนแบบการเคลอนไหวของหน จนกระทงหนสามารถแสดงไดดกวา10 ปตอมา ในป ค.ศ. 1907 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา รชกาลท 5 ทรงจดพระราชพธรชมงคลภเษก เพอถวายสกการะดวงพระวญญาณของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 โดยรบสงใหจดงานมหรสพ ณ กรงศรอยธยา เมองหลวงแหงเกาทอยขนไปทางตอนเหนอ 65 กโลเมตรจากกรงเทพมหานคร ในพระราชพธครงนมการจดแสดงในโรงละครโขนขนาดใหญ 2 โรง และโรงละครหนหลวงอก 2 โรง และยงมการแสดงกายกรรม การตอสของสตว และการแขงขนกฬา รวมไปถงการแสดงของชางและควาญชางทไลลามาปา เมอสนสดรชสมยรชกาลท 5 และหลงจากพระราชพธออกเมร ณ ทองสนามหลวงเสรจสน มผลใหท าใหหนหลวงและการแสดงประเภทอน ๆ ไมไดมการจดการแสดง ณ ทองสนามหลวงอกตอไป อยางไรกด การแสดงหนหลวงในงานพธส าคญยงไมสญหายไปเสยทเดยว ในเดอนพฤศจกายน ค.ศ. 1909 พระบรมรปทรงมาไดกอสรางแลวเสรจ จงไดมการจดมหรสพโดยคณะโขนนายเปลยน และคณะหนกระบอก จางวางตอ เขารวมแสดง แตไมมการกลาวถงหนหลวงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 (ค.ศ. 1910-1925) ไดทรงพระราชนพนธบทเพลงและรอยกรองส าหรบโขนและละครไวเปนจ านวนมาก โดยในระหวางรชสมยของพระองคจะไมปรากฏวามการแสดงหนหลวง และไดมละครโรงเลกมาแทนท โดยตวละครของหนหลวงไดถกเกบไว ณ กรมมหรสพ อยางไรกด ยงคงมการแสดงหนกระบอกตอเนองกนมา ในป ค.ศ. 1922 ไดมการจดแสดงละครโรงเลกเปนเวลาสองชวโมงหลงจากรบประทานอาหาร ในวโรกาสเฉลมพระชนมพรรษา 60 ป ของกรมพระยาด ารงราชานภาพ แตหลงจากนน มการกลาวถงละครหนทกประเภทเพยงเลกนอยเทานนหลงจากพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 เสดจสวรรคตในป ค.ศ. 1929 ไดมขาวลอวา จะมการยบกรมมหรสพ สงผลใหเจาหนาทสงกดกรมมหรสพหมดก าลงใจ และท าใหหนและหนชกถกละเลยและสญหายไปในทสด โดยหวของหนบางตวซงแกะสลกและลงสอยางสวยงามไดถกวางทงไว ท าใหเดก ๆ น ามาเตะเลนกน ตอมากรมมหรสพไดยายสงกดมาอยกระทรวงวง โดยหนากากและเครองแตงกายของโขนและหนไดถกเกบไวเปนอยางดทพพธภณฑสถานแหงชาต เมอการแสดงหนไทยไมไดรบความนยมอกตอไป สถาบนตาง ๆ ทมชอเสยงจงไดเรมตนแผนการเพออนรกษศลปะแขนงนไวเพออนชนรนหลงตอไป

๒๕

5. Singapore: Tradition Vs. Modernisation Puppetry was once a common sight in the streets of Singapore, regularly entertaining entire communities up through the first half of The 20th Century. But as Singapore modernised following The Second World War, the street shows began to disappear. Masters and craftsmen have struggled to keep this art form alive, but today puppet shows are primarily held only on special occasions, such as the birthday of The Protector Goddess of The Seas, Ma Zhu, or on Chinese New Year. Singapore does, however, remain one of the few places where it is possible to find a variety of puppet shows sung in different regional dialects. The puppetry of Singapore was brought from Southern China by waves of immigration beginning in 1819, when it became a free trade port. Before that time Singapore was sparsely populated, mostly by fishermen and pirates, despite its prior history as a trading port in which The Chinese were active from the 10th - 14th Century. Glove Puppets were brought by The Hokkien, or Minnan, from Fujian Province, where these puppets were first developed in the 17th Century. The hollow heads, hands, and feet are carved from wood, while the rest of the puppet is made of cloth. The puppeteer’s hand is inserted inside the puppet to control and head and limbs with the puppeteers fingers, while skilled motion of the wrist and arm provide movement. Glove puppets are used to present Chinese opera with an orchestral accompaniment, and spoken parts provided by voice actors, while the master puppeteers perform the action. Teochew Rod Puppetry arrived in Singapore in the early 20th Century. It was developed from Chinese shadow puppetry of the central plains which was brought to the Chaoshan region of Guangdong during The Song Dynasty (8th - 12th Century). The puppets are crafted from wood, clay, and paper, and weigh several kilograms. Earlier puppets were made from tightly packed bundles of hay. The puppets are then outfitted in lush costumes resembling those of Chinese opera performers. Each puppet has three iron rods, mounted to the back, and the arms. The puppeteer uses these rods to manipulate the character in a free and stylistically unique movement, while seated on stage behind the puppet. An orchestra featuring Chinese dulcimers, fiddles, and percussion accompanies the stories taken from Chinese folk-tales and legends. In contrast, The Hainanese Rod Puppet features a carved head mounted to a thick rod which the puppeteer operates either from behind a curtain, or dressed in unison and mimicking the puppet’s performance. Two short wands allow the puppeteer to control the arms, and the puppets are dressed in fancy operatic tunics. The heads of The Hainanese Rod Puppets include mechanism to move the eyes and sometimes the mouth, and the rods can be inserted into holes on the stage when there are more puppets than the puppeteers can control at one time. Performances are based on Chinese legends and folk-tales, with musical accompaniment, and singing performed by the puppeteers.

๒๖

String Puppets were a regular sight in Singapore. In 1942 there were 25 active groups performing for young audiences. By 1957 The Straits Times reported a decline in this traditional form of entertainment. Today there are only 4 remaining, and of them, Sin Hoe Ping Puppet Troupe is the only one performing in the Henghua (Xinghua) dialect. The group was founded in the 1930s and is currently under the leadership of Mr. Yeo Lye Hoe (Yang Lai Hao), whose grandfather brought the troupe from Fujian, China. Mr. Yeo hopes to be able to pass on the knowledge that was given to him by his grandfather and the other masters he watched and worked with from the time he was 7 years old. He reckons it takes 10 full years to master every facet of the Henghua string puppet theatre, and so, now aged 67, he prays to be able to live to the age of 88 so he will have time to fully teach his successor. The tall, heavy puppets feature intricately carved, realistic faces, adorned with hair, brightly painted and dressed to resemble opera performers. 10 - 12 strings are attached to paddle-style controllers which the puppeteers operate from above, standing behind a curtain. Singers and musicians round out the ensemble. Singapore’s successful efforts to modernise in the latter half of The 20th Century has resulted in a generation that has neglected regional dialects, and lost interest in traditional arts. Ironically it was the Chinese immigrants who left China that were able to preserve Chinese puppet theatre which almost went extinct during The Cultural Revolution. Today the last practitioners of those traditions are disappearing, themselves. There are some teenagers who have taken up interest in puppetry, but they are few and will be forced to make a decision based on economy, as being a puppeteer is not the lucrative occupation it was 50 years ago.

5. ประเทศสงคโปร: ประเพณ ปะทะ ควำมทนสมย ศลปะการเชดหนทมกสรางความบนเทงใหแกชมชนเสมอนน สามารถพบไดทวไปตามทองถนนของประเทศสงคโปรจวบจนถงชวงครงแรกของศตวรรษท 20 และไดคอยๆสญหายไปพรอมกบการปรบตวใหทนสมยของประเทศหลงสงครามโลกครงทสอง และแมศลปนและชางฝมอตางดนรนท จะรกษางานศลปประเภทนใหด ารงอยตอไป แตการแสดงหนเชดในปจจบนกเพยงจดแสดงในชวงวนส าคญตางๆ เชน งานฉลองวนเกดของหมาโจวพระสมทรเทว หรอชวงวนตรษจน เปนตนอยางไรกตาม ประเทศสงคโปรยงคงเปนหนงในไมกททเราสามารถพบการแสดงหนเชดทหลากหลายและพากยดวยส าเนยงภาษาทแตกตางกน ในชวงแรกเรมประเทศสงคโปรนนมผอาศยอยเพยงนอยนด สวนใหญเปนชาวประมงและโจรสลด กระทงสงคโปรเปดเปนทาการคาเสรในป ค.ศ. 1819 ชาวจนทไดท าการคาผานทาแหงนมาตงแตชวงศตวรรษท 10-14 กไดอพยพหลงไหลเขามานบแตนน และศลปะการเชดหนของสงคโปรกมาพรอมกบการเขามาของชาวจนใตนนเองการแสดงหนมอนนถกน าเขามาโดยชาวจนฮกเกยน หรอชาวหมนใตจากมณฑลฝเจยน อนเปนสถานทก าเนดของหนเหลานตงแตชวงศตวรรษท 17 โดยสวนหวทกลวงเวา มอ และเทาของหนนนจะท ามาจากไม ในขณะท สวนทเหลอของหนจะท ามาจากผา ผเชดจะสอดมอของตนเขาไปในตวหนเพอควบคมบงคบสวนหวและแขนขาของหนดวยนวมอ และอาศยการขยบเคลอนไหวขอมอและแขนอยางมชนเชงของตวผเชดเองเพอสรางทาทางการแสดงออกตางๆของหน โดยทวไปการแสดงหนมอนนมกแสดงเรองราวแบบอปรากรจน มดนตรประกอบการแสดง และมผพากยเสยงบทพดให เพอใหศลปนเชดแสดงหนมออยางเตมท หนกระบอกแตจวมาถงสงคโปรในชวงตน

๒๗

ศตวรรษท 20 โดยเปนการแสดงทประยกตมาจากการแสดงหนเงาของทราบภาคกลางซงเผยแพรเขามาสเขตเฉาซาน (Chaoshan) มณฑลกวางตงในชวงราชวงศซงราวศตวรรษท 8-12 แรกเรมเดมทนนหนกระบอกจะท าจากฟางหญามดรวมใหแนน ตอมาจงมประดษฐขนจากไม ดนเหนยว และกระดาษ โดยหนแตละตวนนมน าหนกหลายกโลกรม สวมใสชดสสนสดใสคลายกบของนกแสดงอปรากรจน มแทงเหลกสามแทงยดโยงเขากบดานหลงและแขนทงสอง ซงในขณะท าการแสดง ศลปนจะนงอยดานหลงเวท ใชแทงเหลกเหลาน เชดหนจากทางดานหลงใหขยบเคลอนไหวอยางอสระและเปนเอกลกษณ เลาเรองนทานพนบานและต านานตาง ๆของจน คลอเสยงดนตรจากขมจน ซอ และเครองกระทบในทางกลบกน หนกระบอกจากไหหนานนน สวนหวทแกะสลกของหนจะถกยดกบดามหนา ทศลปนจะใชเชดจากทางดานหลงมาน หรอศลปนผเชดอาจแตงกายเชนเดยวกบหนและเลยนแบบทาทางของหนไปดวยในขณะท าการแสดง แขนทงสองขางของหนจะถกควบคมผานดามไมขนาดสน ตวหนจะแตงกายดวยชดหรหราตามแบบอปรากรจน สวนหวของหนกระบอกไหหนานมกลไกทสามารถบงคบการเคลอนไหวของตาและปากของหน นอกจากนดามหนาของหนสามารถใชสอดวางลงในหลมบนเวทเมอศลปนมหนทตองเชดมากกวาหนงตวในเวลาเดยวกน เรองราวทใชท าการแสดงน ามาจากต านานและเรองเลาทองถนของจน มดนตรบรรเลงประกอบเสยงรองเลาเรองโดยศลปนผเชดเองหนสายสามารถพบเหนไดทวไปในประเทศสงคโปร ในป ค .ศ. 1942 มคณะศลปนหนสายอยถง 25 คณะทเปดแสดงใหกบผชมรนเยาว แตในป 1957 หนงสอพมพสเตรทไทม (The Straits Times) ของสงคโปรไดรายงานถงสภาวะการตกต าลงของบนเทงศลปดงเดมประเภทน และในปจจบนคงเหลอคณะศลปนผแสดงอยเพยง 4 คณะ และคณะหนเชด “Sin Hoe Ping Puppet Troupe” กเปนเพยงคณะเดยวทท าการแสดงดวยภาษาหมนผเซยนส าเนยงซงฮวา (Xinghua) โดยคณะดงกลาวกอตงขนในชวงป 1930 ภายใตการน าของนาย Yeo Lye Hoe (Yang Lai Hao) ผเปนหลานของชายทน าคณะศลปนอพยพมาจากมณฑลฝเจยน ประเทศจน นาย Yeo นนตงปณธานทจะสบทอดภมปญญาทรบมาจากปของเขาและจากครศลปนอนๆทเขาไดเฝามองดและเรยนรมาตงแตวย 7 ขวบ และดวยตระหนกดวาการทจะเชดแสดงหนสายซงฮวาไดอยางช าชองนนตองใชเวลาฝกฝนถง 10 ปเตม เขาจงไดแตคาดหวงวาตนเองทในขณะนมอาย 67 ปจะสามารถคงอยไดถงอาย 88 ปเพอใหเขามเวลามากพอทจะสงตอความรนใหกบผสบทอดไดอยางเตมท หนสายประเภทนมล าตวทสงและหนก ตวหนถกแกะสลกอยางประณต หนาตาสมจรง มเสนผมประดบ ล าตวลงสสนสดใส แตงกายเสมอนกบผแสดงอปรากรจน ศลปนจะยนอยหลงมาน เชดหนจากทางดานบนโดยควบคมผานแปนทมสาย 10-12 เสนทชกโยงหนไว มผขบรองและผบรรเลงดนตรประกอบการแสดงใหสมบรณยงขนการทประเทศสงคโปรประสบความส าเรจจากการน าตนเขาสความทนสมยไดในชวงครงหลงของศตวรรษท 20 หากแตสงผลใหคนรนหลงละเลยภาษาถนและไมสนใจงานศลปดงเดมของตนนน ชางยอนแยงกบการทเหลาผอพยพชาวจนตองออกจากประเทศของตนเพอสามารถอนรกษศลปะการเชดหนของจนทเกอบสาบสญจากการปฏวตวฒนธรรม (The Cultural Revolution) ไวได ศลปนผเชยวชาญรนสดทายของงานศลปะดงเดมแขนงตางๆทยอยจากไป และแมจะมเยาวชนรนหลงแสดงความสนใจในการเชดหนน แตกมจ านวนไมมาก และพวกเขากจะถกบงคบจากตวเลอกทางเศรษฐกจ เพราะการเปนนกเชดหนนนไมใชอาชพทใหผลตอบแทนดเหมอนกบเมอสมย 50 ปทแลวอกตอไป 6. The Philippines: Land of Adopted Puppetry The Philippines has no traditional puppetry that we know of, but that has not prevented puppets from becoming a very popular form entertainment, with TV commercials and educational programmes regularly featuring hand puppets. One of the earliest accounts of puppetry is The Carillo, shadow puppet street shows using cardboard figures, which were

๒๘

popular at festivals from the late 1800s up until the middle of the 20th Century, and said to have been initiated by National Hero and poly-math Jose Rizal. The stories of carillo puppet shows were often taken from such tales as Don Quixote and Don Juan. Another early form of puppetry is The Higante, giant papier-mâché figures 10 - 12 feet high (3 - 3.6m) and 4 - 5 feet in diameter (approximately 1.5m). During The Spanish Colonial Period local festivities were banned, and in the town of Angono, The Feast of St. Clement became the only annual celebration. Friars taught the locals the method of constructing Mexican Cartonería which they used to build huge caricatures of the Spanish landlords. First they would sculpt the head from clay, over which strips of paper soaked in glue would be applied to the desired thickness. Once the paper was dry, it was cut open and the clay removed. The heads were then glued back together and painted. Bamboo or rattan frames for the body were made and covered with yards of fabric. The performers would then get inside and carry the colourful and gigantic character in a lively parade. At frist only 2 or 3 Higante were made each year, but over time the Higante grew and developed and to this day remain a popular attraction with locals and tourists who regard it as a Filipino tradition. Now built of sturdier materials, the parades feature some 40 different characters. Probably the most popular puppet form in The Philippines is ventriloquism. It was originally made popular by National Artist and film star Manuel Conde (1915 - 1985). From the late 1930s to the early 1940s Manuel Conde performed ventriloquism in the streets of Manila. His dummy Kiko Tolosa became an icon of Philippine ventriloquism and puppetry in general. In 2015 a special tribute to Manuel Conde’s puppetry was organised by ventriloquist Wanlu Lunaria, and attended by film actor/writer Jun Conde, his son, and puppeteers from Indonesia, Vietnam, and The Philippines. It would not be possible to talk about puppetry in The Philippines without mentioning Professor Amelia Lapeña-Bonifacio, or “Tita Amel”, The Grande Dame of Southeast Asian Children’s Theatre. Following a Fulbright Scholarship and study tour of Asia, Europe, and The United States, Tita Amel discovered a lack of plays for children and young audiences in her own country. In 1977 she founded Teatrong Mulat ng Pilipinas, the official children’s theatre and puppet troupe at The University of The Philippines, creating a new play every year, designing and building puppets, fostering recognition of women writers and giving guidance and workshops on children’s theatre and literature which gave rise to two other key organisations: KUTING, for authors of children’s literature, and INK for illustrators of children’s books. Now in her 70s Tita Amel is still active in children’s theatre and puppetry. In 2009 at UNESCO’s International Puppetry Festival in Bangkok, performers of The Ramakien approached her to pay their respects. As they did the audience rose to their feet in recognition of her achievement to the field. Puppet forms continue to arrive and be adopted by a society that seems to love puppetry. After being inspired by seeing string puppetry in Myanmar, Thailand, and

๒๙

especially Frankie Yeo of Singapore, popular ventriloquist and magician Wanlu Lunaria created Lunaria Marionette Show - Philippines, with his wife and sons, to bridge the language gap he sometimes encountered performing his act for mixed nationality audiences. The family took to string puppetry and have performed in a variety of international festivals, events, and venues, introducing yet another style of puppetry to The Philippines.

6. ประเทศฟลปปนส : ดนแดนทเปดรบกำรเชดหน เทาทรกนมาในประเทศฟลปปนส ไมมธรรมเนยมการเชดหน แตนนไมไดเปนสงทกนไมให หนเชดกลายมาเปนความบนเทงทไดรบความนยมมาก ไมวาจะเปนการโฆษณาทางโทรทศนหรอรายการดานการศกษาซงมกจะน าเอาหนมอเขามารวมกจกรรมอยเปนประจ า หนงในบนทกเกาแกทสดของการเชดหนกลาวถง เดอะ คารลโล (The Cariilo) ซงเปนการแสดงหนเงาขางถนน โดยใชหนทท าจากกระดาษแขง การแสดงนเปนทนยมในงานเทศกาลตางๆตงแตชวงปลายทศวรรษ 1800จนถงกลางสตวรรษท 20 และกลาวกนวาผทรเรมท าการแสดงนคอ โจเซ รซซาล (Jose Rizal) ซงเปนวรบรษแหงชาตและผรอบรของฟลปปนส เรองราวทน ามาแสดงในหนเงาคารลโล มกจะเปนเรองทน ามาจากเรองเลาเกยวกบ ดอน ฆโอเต (Don Quixoto) และ ดอน ฮวน (Don Juan)อกรปแบบหนงของการเชดหนในสมยกอน คอ The Higante ซงเปนประตมากรรมกระดาษอด paper mache’ ขนาดใหญ สง 10-12 ฟต (3-3.6 เมตร) และมเสนผาศนยกลาง 4-5 ฟต (ประมาณ 1.5 เมตร) ในชวงทตกเปนอาณานคมของสเปน เทศกาลตางๆทเปนของทองถนจะถกสงหาม และในเมองแอนโกโน จะมงานฉลองประจ าปเพยงงานเดยวคองานเทสกาลเซนต เคลเมนท (St. Clement) Friars ไดสอนวธท า Mexican Cartoneriaใหคนทองถน ซงพวกเขาไดเอามาท ารปลอเลยนขนาดใหญของเจาของทดนชาวสเปน ขนแรก เขาจะปนหวจากดนเหนยว แลวน ากระดาษเปนรวๆทแชใน กาวมาแปะลงไปจนหนาตามทตองการ เมอกระดาษแหง เขาจะตดเปดออกเพอเอาดนเหนยวออกมา แลวน าหวมาตดกาวประกบเขาไปใหมและระบายส โครงของสวนทเปนล าตวจะท าดวยไมไผหรอหวาย แลวใชผาจ านวนหลายหลาเพอหมไว ผแสดงจะเขาไปอยขางใน และแบกหนขนาดมหมา หลากสสน เดนขบวนอยางมชวตชวา ในชวงแรกๆ จะมการท า Higante เพยงปละ 2-3 ตว แตเมอเวลาผานไป Higante ไดเตบโตและพฒนามาจนถงทกวนน และยงคงเปนสงดงดดส าหรบทงกบคนทองถนและนกทองเทยวซงถอวามนเปนประเพณของฟลปปนส ในปจจบนไดมการใชวสดทแขงแรงขน และในขบวนแหจะมหนทแตกตางกนไปถง 40 ตวรปแบบของการเชดหนทเปนทนยมทสดในฟลปปนสนาจะเปนศลปะการพากยเสยง ซงผทท าใหมนเปนทรจกเปนคนแรกคอศลปนแหงชาตและดาราภาพยนตรชอ Manuel Conde (1915-198) ตงแตชวงปลายทศวรรษท 1930 ถงตนทศวรรษ 1940 Manuel Conde ไดแสดงศลปะการพากยเสยง รมถนนในกรงมนลา หนจ าลอง Kiko Tolosa ของเขา ไดกลายเปนรปสญลกษณของศลปะการพากยเสยงและหนเชดโดยทวไปในฟลปปนสในป 2015 (2558) Wanlu Lunaria ซงเปนศลปนดานการพากยได จดงานร าลกถงการเชดหนของ Manuel Conde โดยม Jun Conde บตรชายของเขาซงเปนนกแสดงและนกเขยนเขารวมงาน รวมทงนกเชดหนจาก ประเทศอนโดนเซย เวยดนาม และฟลปปนสดวยเมอพดถงการเชดหนในฟลปปนส กเปนไปไมไดทจะไมกลาวถงศาสตราจารย Amelia Lapeña-Bonifacio, หรอ “Tita Amel” ทานผหญงแหงโรงละครเดกของเอเชยตะวนออกเฉยงใต หลงจากไดรบทน ฟลไบรท และเดนทางไปทศนศกษาทงใน เอเชย ยโรป และสหรฐอเมรกา Tita Amel ไดคนพบวา ในประเทศของเธอยงขาดการแสดงส าหรบผชมทเปนเดกและเยาวชน ในป 1977 (2520) เธอไดกอตง Teatrong Mulat ng Pilipinas ซงเปนโรงละครส าหรบเดกและการแสดงหนอยางเปนทางการขนทมหาวทยาลยฟลปปนส และไดมการผลตละครใหมทกป มการออกแบบและสรางหน สงเสรมนกเขยนสตรใหเปนทยอมรบ ใหค าแนะน าและจดประชมปฏบตงานเกยวกบละครและวรรณกรรม

๓๐

ส าหรบเดก ซงเปนจดก าเนดขององคกร หลก 2 องคกร คอ KUTING ส าหรบนกเขยนวรรณกรรมเดก และ INK ส าหรบนกวาดภาพประกอบหนงสอส าหรบเดก ปจจบนในวย 70 ป Tita Amel ยงคงท างานทโรงละครเดกและหนเชดอยางกระฉบกระเฉง ในงานเทศกาลหนนานาชาตของยเนสโกซงจดขนทกรงเทพฯเมอ ป 2009(2552) ไดมนกแสดงจากเรองรามเกยรตเขาไปหาเพอแสดงความเคารพเธอ ในขณะทผชมไดลกขนยนแสดงความยอมรบในผลส าเรจของเธอในวงการนรปแบบของการเชดหนประสบความส าเรจอยางตอเนองและสงคมทดเหมอนจะชนชอบในเรองนกไดเปดรบมน หลงจากทไดรบแรงบนดาลใจจากหนสายในเมยนมา ประเทศไทย และโดยเฉพาะอยางยง Frankie Yeo จากสงคโปร Wanlu Lunaria นกมายากลและนกพากยทมชอของฟลปปนสพรอมกบภรรยา และลกชาย ไดจดการแสดง Lunaria Marionette Show – Philippines ขน เพอเปนการเชอมชองวางทางภาษาทเขามกจะตองเผชญในขณะทแสดงตอหนาผชมทมหลากหลายเชอชาต คณะแสดงหนสายครอบครวนไดเปด การแสดง ในงานทจดขนในทตางๆและในงานเทศกาลนานาชาตหลายแหง นบวาพวกเขาไดน าเสนอการเชดหนอกรปแบบหนงของฟลปปนส 7. Vietnam - Water Puppets & More Unique among ASEAN’s variety of puppets are the Water Puppets of Vietnam. Water puppetry is folk art that has become iconic of Vietnamese culture, rich in the culture, aesthetics, and spirit of the people. Water puppetry began in The 11th Century in The Red River Delta of northern Vietnam, and were performed in flooded rice paddies to entertain the villagers, and a stone inscription records a water puppet performance to commemorate The King in 1121. The stories reflect the rural lives of farmers and labourers, or national legends and folklore, as colourful lacquered wood puppets move on top of the water, controlled from below with bamboo poles and strings that as many as 8 puppeteers operate from behind a bamboo screen or a pagoda, in waist-deep water. The heavy wooden puppets often weigh up to 15 kg (33 lbs). A Vietnamese orchestra accompanies the programme, with drums, wooden bells, cymbals, horns, the Dan Bau (a plucked monochord with an arm to bend the note), gongs, and bamboo flutes. Singers provide the story, and the puppets and musicians may even interact with each other. Today water puppet troupes may perform in ponds where a stage has been set up, in portable tanks for travelling shows, or special theatres with a pool of water specifically built for water puppetry. The puppets may enter from stage left or stage right, or make a surprising entrance from below the water’s surface, which itself creates shimmering lighting effects to adorn the performance. In 1984 The National Theatre of Vietnam sent Chu Teu, a loin-cloth clad water puppet who is both a jester and M.C., on a world tour to bring water puppets to an international audience. Since then water puppet shows have made a strong comeback and become a staple of any tourist visit.

๓๑

Despite the importance and strong attention given to water puppetry, Vietnam also has a lively wealth of rod puppets, mask puppets, body puppets, string puppets and contemporary hand puppets. Traditional puppetry was based on court and chamber music, drama and satire. The stories would see plants, animals and even utensils come alive and lead rich lives. There were no boundaries to the imagination, creating what researchers have called a “Beautiful World of Childhood”. The first professional puppetry association was established on 12 March, 1956 by President Ho Chi Minh with the aim of “bringing joy and laugher to the children”. This has since grown to 5 professional associations, as well as local centres across the country. Each province in Vietnam contains at least one government operated Children’s Cultural House, where resident puppet troupes made up of a mix of professionals and amateurs who put on free shows and activities for children in the area, as well as at orphanages. Every 2 years a festival is held where troupes meet to exchange information and hone their skills with professional advisors. The result is a large population of puppeteers spread across the country, with a variety of skills and styles, as well as a national registry of recognised artists in the field of puppetry.

7. ประเทศเวยดนำม – หนกระบอกน ำและอนๆ ในบรรดาหนทหลากหลายรปแบบใน อาเซยน หนกระบอกน าของเวยดนามมเอกลกษณเฉพาะตว หนกระบอกน าเปนศลปะพนบานทกลายมาเปนสญลกษณทางวฒนธรรมของเวยดนาม ซงมความรมรวยทางวฒนธรรม สนทรยศาสตรและจตวญญาณของผคนหนกระบอกน าเรมมขนครงแรกในศตวรรษท 11 ในแถบสามเหลยมปากแมน าแดงทางตอนเหนอของเวยดนาม เปนการแสดงในนาขาวทมน าเจงนองเพอใหความบนเทงแกชาวบาน มจารกในแผนศลากลาวถงการแสดงหนกระบอกน าเพอแสดงความร าลกถงก ษตรยในป 1121 เรองราวจะสะทอนภาพของชวตชาวนาและผใชแรงงานในชนบท หรอเรองในต านานของชาตและคตชาวบาน ตวหนจะท าดวยไมเคลอบแลคเกอร ทาสสนสดใส เคลอนไหวอยบนผวน า โดยนกเชดหนราว 8 คนควบคมหนจากดานลางดวยล าไมไผและเชอก โดยพวกเขาจะยนอยหลงฉากไมไผหรอเจดยในน าทสงถงเอว หนไมทตวหนกบางครงหนกถง 15 กโลกรม (33 ปอนด)วงดนตรของเวยดนามทรวมในการแสดงนจะประกอบดวย กลอง ระฆงไม ฉาบ แตร และ Dan Bau (เครองดนตรทมสายเดยว ตองใชแขนงอใหเกดเสยง) ฆอง และขลย นกรองจะเปนผเลาเรองในขณะท หนและนกดนตรจะมการสอสารกน ในปจจบน คณะแสดงหนกระบอกน าจะจดแสดงในบอน าทสรางขนพรอมกบมเวท หรอในถงน าทเคลอนทไดในกรณทตองเดนทางไปแสดงนอกสถานท หรอในโรงละครทสรางสระน าไวเพอกา รแสดงหนกระบอกน าโดยเฉพาะ หนอาจจะปรากฏตวทางดานซายหรอขวาของเวท หรออาจจะท าใหผชมประหลาดใจดวยการโผลขนมาจากน า และโดยตวของหนเองมนจะมประกายระยบระยบซงท าใหการแสดงนาดยงขนในป 1984 (2527) โรงละครแหงชาตเวยดนาม ไดสงหน Chu Teu ตวจ าอวดและตวชโรงทแตงกายดวยการนงผาเตยว ใหตวแทนน าการแสดงหนกระบอกน าออกแสดงทวโลก นบแตนนเปนตนมา การแสดงหนกระบอกน ากไดหวนคนมาอยางเดนชด และไดกลายเปนเปาหมายหนงของนกทองเทยวถงแมวาหนกระบอกน าจะมความส าคญและไดรบความสนใจอยางเดนชด แตเวยดนามยงมความรมรวยในเรองของหนอนๆอกเชน หนกระบอก หนหนากาก หนสวมเชดแบบคารนวาลหนสาย และหนมอรวมสมย การเชดหนในสมยโบราณ จะองอยกบราชส านกและบทเพลงทประพนธขนมา การละครและการลอเลยนเสยดส จะเปนเรองของพช สตว และ

๓๒

ขาวของเครองใชทมชวต และด าเนนชวตอยางร ารวย ไมมพรมแดนของจนตนาการและความคดสรางสรรค ซงนกวจยเรยกสงเหลานวา “โลกอนงดงามของวยเดก”สมาคมการเชดหนอาชพกอตงขนครงแรกเมอวนท 12 มนาคม 1956 (2499) โดยประธานาธบด โฮ จ มน มจดประสงคเพอ “น าความสนกสนานและเสยงหวเราะมาสเดกๆ” นบจากนนกมสมาคมเกดขนอก 5 สมาคม รวมทงศนยในทองถนตางๆทวประเทศในแตละจงหวดของเวยดนาม จะมศนยวฒนธรรมส าหรบเดกทด าเนนการโดนรฐบาลอยางนอยหนงแหง ซงเปนสถานททนกแสดงหนเชดในทองถนทงทเปนมออาชพและมอสมครเลนไดรวมมอกนจดการแสดงใหเดกๆในพนทและเดกก าพราไดชมฟร ทก 2 ปจะมการจดเทศกาลใหคณะนกแสดงไดมโอกาสพบปะเพอแลกเปลยนเรยนร รวมทงไดลบฝมอกบทปรกษามออาชพ ผลทตามมาคอเวยดนามมนกเชดหนจ านวนมากกระจายอยทวประเทศ พรอมดวยทกษะและสไตลทหลากหลาย รวมถงไดมการลงทะเบยนศลปนในแขนงการเชดหนของประเทศเอาไวดวย 8. Indonesia: A Lasting Tradition of A Dozen Centuries The Wayang puppetry of Indonesia is the most popular form of puppetry in the world. Wayang comes from the Javanese word “bayang” meaning “shadow”, and all of the variety of wayang puppets in Indonesia began with shadow puppets, The Wayang Kulit. The earliest evidence for Wayang puppets is in the 9th Century, and a court poet of the 11th Century talked of audiences moved to tears by the magic hallucinations of carved pieces of leather. Even today, audiences of hundreds of people will stay up all night long to watch performances by celebrity puppeteers, called dalang, who perform the entire show by themselves, accompanied by an orchestra, and lasting up to 7 hours. The origins of Wayang Puppetry are unclear. Some believe it arrived from India or China, when Hinduism and Buddhism arrived in Southeast Asia. Indeed a pre-show ritual depicts an Indian Prince, Aji Saka, bringing literacy and prosperity to Java. However, there is no precedent in Indian performance for the jester characters which play a key part of Wayang, so it is argued that Wayang may be an indigenous creation. The principle jester character, Semar, is even said to be the ancestral spirit of the island of Java, itself. Wayang Kulit are intricately cut from a piece of leather, with articulated arms mounted to buffalo horn control rods. The figures are painted in bright colours, including gold. The process of creating takes a team of artisans, each specialising in particular task, a week to produce 10 puppets. The art form flourished in The Hindu-Buddhist Kingdom of Java using an oil lamp to project shadows onto a cotton screen, entertaining audiences with stories from the Mahabharata and Ramayana. In the1500s Islamic conversion spread across Java and by 1520 the Hindu-Buddhist kingdom of Majapahit fell. Refugees fled to Bali, bringing The Wayang Kulit with them. On Java the new Muslim influence created changes to the style and performance. The figures became elongated and stylised, while those on Bali retained the realistic proportions seen in 13th Century temple reliefs in Java. The Javanese Wayang Kulit began using gamelan orchestra, and aspects of the Indian legends were altered to reflect Muslim tastes. .At this time The Wayang Golek rod puppets also appeared in Java. They are believed to have originated from Chinese rod puppets and used by Chinese Muslims to tell

๓๓

Islamic stories such as stories of Amir Hamzah, the uncle of Muhammad, and tales of the Islamic saints of Java. In the 17th Century The Dutch colonial government built roads connected the Javanese speaking centre to the Sudanese speaking areas of Java. Local regents invited puppeteers to resettle in their cities and The Wayang Golek overshadowed Wayang Kulit as the more popular art form. The stories reverted back to the Ramayana and Mahabharata with Islamic tales making up a small part of the repertoire. To this day Wayang Golek remains the most popular puppetry style in Indonesia, appearing on television and even radio, and recorded performances of famous dalang sold in video stores. The construction of Wayang Golek begins with the head, which is intricately carved from softwood with an attitude and expression that reflects the character and their station. Once the head is complete the torso is then carved and a hole drilled from the neck to the bottom of the trunk, into which a long wooden rod is inserted. The head is then mounted onto the end of the wooden rod. The arms are carved in two sections, shoulder to elbow, and elbow to hand and affixed to the torso, with rods attached the hands. The whole figure is painted with excruciating detail, with colours reflecting the nature of the character. They are then outfitted in beautiful costumes. A single Waylong Golek Dalang performs each of the over 50 characters. A special “banana log”, a rectangular stage with holes drilled into it, is used to hold the puppets when more than one character is present at the same time, freeing the dalang to operate the wands attached to the hands. Young puppeteers begin training between the ages of 10 and 12, often studying under a relative who is a master dalang. In addition to these 2 forms of Wayang, there are The Wayang Klitik, wooden shadow puppets, which often sustain damage during battle scenes, to the audience’s amusement. They are used to perform stories from Eastern Java, full of intrigue and even contemporary gossip and satire. Wayang Gedog, or Wayang Topeng, is a mask performance with characters resembling Waylang Kulit. Wayang Beber is a story-telling format in which various scrolls are unrolled as the dalang relates stories of semi-historical legends of eastern Java, and Bali, to the accompaniment of a gamelan orchestra.

8. ประเทศอนโดนเซย: ขนบธรรมเนยมทยงยนหลำยชวศตวรรษ ศลปะการเชดหน Wayang ของประเทศอนโดนเซยเปนหนงในรปแบบการเชดหนทมชอเสยงทสดของโลก ค าวา “Wayang” มาจากค าในภาษาชวา “bayang” ทมความหมายวา “เงา” และศลปะการเชดหนเงา “Wayang Kulit” คอจดเรมตนของรปแบบการเชดหน wayang ตางๆของอนโดนเซยหลกฐานทเกาแกทสดทมการเอยถงศลปะการเชดหน Wayang มาจากชวงศตวรรษท 9 และมกวหลวงในชวงศตวรรษท 11 ไดบนทกเอยถงการทผชมตองหลงน าตาใหกบความอศจรรยของมายาภาพจากผนหนงสลก กระทงปจจบนกยงมผชมจ านวนนบรอยทยงรวมดการแสดงขามคนจากศลปนนกเชดหนชอดงทเรยกกนวา “dalang” ซงจะท า การเชดแสดงทงหมดดวยตวคนเดยวเปนเวลานานถง 7 ชวโมง คลอกบเสยงบรรเลงจากวงดนตรตนก าเนดทมา

๓๔

ของศลปะการเชดหน Wayangไมปรากฏแนชด บางเชอวามทมาจากประเทศอนเดยหรอจนเมอตอนทศาสนาฮนดและพทธเผยแผเขามาในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เนองมาจากพธกรรมกอนเรมการแสดงทมกบอกเลาเรองของเจาชายอนเดยนามวา Aji Saka ผน าความรและความมงคงมาสชวา อยางไรกตาม บทของหนเชดตวตลกซงเปนหวใจหลกของการเชดหน Wayang กลบไมมปรากฏในแสดงหนเชดของประเทศอนเดย จงมขอถกเถยงวาการเชดหน Wayang อาจเปนผลงานสรางสรรคของพนเพถนตน และหนเชดหลกทเปนตวตลกชอ Semar นนแทจรงคอจตวญญาณบรรพบรษของเกาะชวาเองหนเชด Wayang Kulit นนจะถกตดจากแผนหนงอยางประณต แลวน าสวนแขนมาเชอมตอยดโยงกบคนบงคบทท ามาจากเขาควาย ตวหนหนงลงสสนฉดฉาดรวมถงสทอง ในการท าหนตองใชทมศลปนหลายคนแบงหนาทกนท าแตละสวน ในหนงสปดาหสามารถท าหนหนงได 10 ตวรปแบบศลปะทงอกงามขนในอาณาจกรทนบถอฮนด-พทธอยางชวานน คอการน าตะเกยงน ามนมาสรางเงาบนผนผาฝาย สรางความบนเทงใหแกผชมดวยเรองราวจากมหากาพยมหาภารตะและรามายณะ กระทงในชวงศตวรรษท 15 ทจกรวรรดอสลามไดเผยแผเขาสชวา และอาณาจกรมชปาหตทนบถอศาสนาฮนด-พทธกลมสลายลงในป ค.ศ. 1520 ผอพยพทลภยไปยงบาหลไดน าการเชดหน Wayang Kulit ไปดวย อทธพลของศาสนาอสลามบนเกาะชวาเรมปรากฏใหเหนจากการเปลยนแปลงรปแบบและแนวทางการแสดง โดยมการเพมความยาวและรปลกษณใหมใหกบตวหนเชด ตางกบหนหนงทบาหลทยงคงสดสวนแบบสมจรงดงเดมดงทสามารถเหนไดจากประตมากรรมนนทวดในชวาชวงศตวรรษท 13 สวนการเชดหนง Wayang Kulit แบบชวานนไดน าวงตรกาเมลน (gamelan orchestra) มาบรรเลงประกอบ ทงเนอหาในการแสดงเดมทเกยวกบต านานตางๆของอนเดยกถกปรบใหเขากบความเปนอสลามมากขนในเวลาเดยวกน หนกระบอก “Wayang Golek” กปรากฏขนทชวา สนนษฐานวามตนก าเนดมาจากหนกระบอกจนทชาวจนมสลมน ามาใชเลาเรองเกยวกบศาสนาอสลาม เชน เรองของ Amir Hamzah ผเปนลงของนบมฮมมด และนทานเกยวกบเหลานกบญมสลมของชวาในชวงศตวรรษท 17 รฐบาลภายใตอาณานคมของจกรวรรดดตชไดสรางทางเชอมตอระหวางเขตพนททพดภาษาชวา (Basa Jawa) กบพนททพดภาษาซนดา (Basa Sunda) เขาดวยกน เหลาขาหลวงทองถนไดเชอเชญใหศลปนนกเชดหนกลบมาตงถนฐานในเขตเมองของตน การแสดงหนเชดแบบ Wayang Golek กลายเปนทนยมเหนอกวาการเชดแบบ Wayang Kulit สวนเนอเรองทใชในการแสดงหวนกลบไปเลาเรองจากมหาภารตะและรามายณะ โดยยงคงมนทานเกยวกบศาสนาอสลามอยในรายการแสดงอยบางเลกนอย กระทงปจจบนการเชดแบบ Wayang Golek กยงคงเปนรปแบบการแสดงหนเชดทไดรบความนยมมากทสดในอนโดนเซย สามารถรบชมรบฟงไดทงในโทรทศนและจากทางวทย และบนทกการแสดงของนกเชดหนชอดง (dalang) กมขายในรานวดโอหนเชดแบบ Wayang Golek นนจะสรางขนมาจากสวนหวกอน โดยแกะสลกจากไมเนอออนอยางบรรจงใหสหนาทาทางสอถงบคลกและบทบาทของตวละคร เมอเสรจแลวจงเรมแกะสวนล าตว แลวเจาะชองจากตรงสวนคอใหทะลตลอดตวหนกอนสอดแทงไมขนาดยาวเขาไปเพอยดสวนหวเขากบล าตว แขนทงสองขางแกะสลกเปนสองทอนคอ จากไหลถงขอศอกและจากขอศอกถงมอ กอนน าไปตดกบล าตว จากนนจงน าดามไมมายดโยงไวทมอของหนทงสองขาง การลงสหนเชดทงตวเตมไปดวยขนตอนอนละเอยดออน สทใชจะบงบอกถงอปนสยของหนตวละครนน สดทายจงน าหนเชดมาสวมใสชดใหสวยงามในการแสดงหนงครง ศลปนนกเชดหน Wayang Golek นนจะใชหนเชดมากกวา 50 ตว โดยหากมชวงใดทตองมหนเชดมากกวาหนงตวปรากฏขนพรอมกน ผเชดกจะน าหนปกลงบน “ทอนกลวย” (banana log) ซงเปนเวทพเศษรปสเหลยมผนผาทเจาะรเตรยมไวเพอยดจบตวหน ท าใหผเชดเปนอสระและสามารถเชดแสดงจากดามไมทโยงอยกบมอของหนแทนได นกเชดหนรนเยาวเรมฝกหดกนตงแตอาย 10 ถง 12 ปและมกเรยนรจากญาตของตนทเปนศลปนนกเชดหนนอกเหนอไปจากการเชดหนงเงาทง 2 รปแบบขางตนแลว ยงมการเชดหนเงาแบบ “Wayang Klitik” ซงเปนหนทท ามาจากไม ท าใหมกไดรบความเสยหายจากการแสดงฉากสรบอยบอยๆ แตกเปนทตลกขบขนของคนด

๓๕

เวลาเกดเหตการณดงกลาวขน เนอเรองทใชท าการแสดงมาจากแถบชวาตะวนออก เปนเรองราวทเตมไปดวยเลหเพทบาย และอาจยงพดถงเรองซบซบนนทา เสยดสเหตการณในปจจบนอกดวย การแสดงแบบ Wayang Gedog หรอ Wayang Topeng เปนการแสดงแบบสวมหนากากทมตวละครคลายคลงกบการแสดงหนงเงา Waylang Kulitสวนการแสดง Wayang Beber นนเปนการแสดงแบบเลาเรองทผเลาจะคลมวนภาพใหผชมไดเหนผานตาไปดวยในขณะทรบฟงการบรรยาย โดยเนอเรองจะเกยวกบต านานพงศาวดารของชวาตะวนออกและบาหล มวงดนตรกาเมลน (gamelan orchestra) บรรเลงประกอบการแสดง 9. History of Thai Puppets Since the Ayutthaya period from The Fourteenth Century onwards, the Thai people have enacted dramas using four different types of hun or puppets: the hun luang (large court puppets), the hun lek (small puppets), the hun lakhon lek (small dance-drama puppets), and the hun grabog (bamboo rod puppets). Deities, demons, kings, mythological creatures, fair maidens, warriors, comic characters and modern-day people come alive in the puppet theatre to re-enact epics, folklore and comedy for the Thai people. Educational and entertaining, the ancient themes always have a moral lesson, while the newly-created ones which are often performed as interludes, may inform the public about health and public welfare as well as provide another medium for political and environmental campaigns. Many scholars believe that puppets, which are found throughout the world, were created during prehistoric times, first starting out as images of worship and later crafted as puppets to teach ancient humans how to combat the problems of life. As in most parts of the world, Thai puppet shows, known in Thai as hun, were performed at ceremonial festivals and, although the earliest historical mention of such festivals appears in the 10th century AD, puppet shows were probably the continuation of a much earlier oral tradition, which was passed on from generation to generation. Developing from the khon (masked dance drama) which centres on the Ramakien, the Thai adaptation of the great Indian epic, the Ramayana, the themes of the hun shows later expanded to include the repertoire of Thai epics and folklore which were originally performed by court and local troupes. Thai historical documents and literature refer to khon, lakhon (dance dramas with narration), likay (dramas where the actors speak their own lines), nang (shadow plays using carved hide figures) and hun as popular forms of entertainment, which were staged side by side at religious or local celebrations. These performances were also staged at funerals, being considered the highest honour that could be paid to the deceased. For westerners, any form of entertainment at funerals might be considered most inappropriate, since such events are normally solemn affairs. However, in most parts of Southeast Asia, these festivities are considered a form of merit-making for the departed. In actual fact, only members of royal families and high officials were able to afford such lavishness.

๓๖

Historical Evidence The early stone inscriptions that have survived from the 11th to 14th centuries are somewhat imprecise as to what exactly went on at the mahorasop, or festivals they mention. Thus the inscription of Ub-mong found in the northeastern province of Ubon Ratchathani briefly refers to a festival as follows: “Provide water in containers to the crowds that come to view this festival.” From this it can be surmised that 11th century festivals, be they religious or royal rites involved a great vairety of theatrical performances. In Thai, the word mahorasop refers to religious or royal festivals and rites which in later centuries unfailingly included music, dances, dance dramas, shadow plays and puppet shows. An 11th century inscription found at the city pillar of Lopburi, north of Bangkok, describes an offering made to the deities of the shrine, involving one dancer, one singer and two players of stringed musical instruments. Similarly, the inscription of 1056 AD found at the Khmer temple of Skok Kok Thom in Prachinburi province mentions approximately 50 different kinds of musical instruments which included the lyre, flute, cymbals and drums. Inscription 102 of the Sukhothai period (13th - 14th centuries AD) dated 1379 AD, talks about the festivities that preceded the construction of the viharn or chapel of a temple whereby the oboe, harp, horns and conch shell were played for the people as fireworks lit up the night sky. From this we can be certain that whatever was performed as entertainment for the festival-goers, there definitely was orchestral accompaniment. The 1384 AD inscription at Wat Chang Lom in Sukhothai province mentions a pair of oboes, gongs, drums, a conch shell, and buffalo horns which were probably hollowed out and blown in much the same way as the conch. Ayutthaya Period (14th-18th centuries AD) In the early Ayutthaya period, the word hun referred to a statue or figurine and was not associated with the performing arts. In his boo, entitled hun Thai (Thai Puppets), Chakrabhand Posayakrit, a respected traditional Thai painter and one of the leading authorities on Thai puppets, cites a 1358 chronicle recording a mahorasop that followed the capture of white elephants from the forests. Here, rituals were performed for seven days after which the elephants were roped with anointed strings. Eith makeshift theatres for shadow plays were set up as well as eight platforms for dance performances. The festival lasted 15 days. The mention of the shadow play at this time suggests that the art of puppetry was not too far off. The mid-Ayutthaya period saw concrete evidence of khon and hun performances, as well as shadow plays. The preface to the Manual for the Recitation of the Ramakien, written in verse, mentions both forms of dramatic presentations: “Daylight brings the graceful khon while the hun can be seen, their costumes glittering with adornments

๓๗

As night falls... the nang, with their elaborate paters, Shine through the lanterns...” The French priest Tachard and Louis XIV’s envoy, La Loubère travelled to Ayutthaya in 1685 AD, during the reign of King Narai (1656-1688), and witnessed puppet performances (probably the hun luang or large court puppets). In his memoirs, La Loubère noted that the Thai puppets are mute and do not speak lines (spoken for them by narrators), while the Laotian puppets were much preferred by the crowds although these were only minor performances at the festivals. Laotian puppets also appear in the literature of the Isarn people, the inhabitants of northeastern Thailand who are of Laotian stock. Inscription No. 97, dated 1719 AD, from Wat Boromthat in Chainat province, which was written during the prosperous and generally peaceful reign of Ayutthaya’s King Tai Sa, says that the homage-paying rites at Wat Mahathat included performances of khon and likay with males playing both male and female parts. Shadow plays were also performed. A poem called ‘Poonawat Kham Chan’ written by a monk during the reign of King Borommakot of Ayutthaya (1733-1758 AD) describes the pre-performance rites or hom rong of a Thai hun performance in which homage is paid to the deities which protect the puppets as well as to the spirit of the ancient puppet masters. It also tells of a puppeteer working on the strings to create the motions of Prince Chaiyathat, the hero of a folklore by the same name, who journeys north into the forest which is protected by the northern deity named Thao Kuwen. (The Indian practice of assigning specific gods to the four cardinal, and four sub-cardinal directions probably passed to Thai culture via the Khmer, or even earlier.) In the poem, the forests are surrounded and protected by all kinds of wild animals which are actually deities in disguise. At about the same time, another monk wrote Witoon Bundt Klon Suad (Buddhist prayers in verse form) which mentions the confusion that reigned prior to the shows which were to be played as part of the funeral rite of a prince. The khon players, ‘Lao Yuan’ performers (from the northern part of Thailand) and Chinese opera troupe made a great deal of noise and commotion setting up the stage and organizing the acts. Thonburi Period (1767-1782 AD) The war with the Burmese leading to the destruction of the capital city of Ayutthaya in 1767 left the king and his court with the need to retrench and create a new capital. Not surprisingly there is no mention of festivals for a few years. The next source dates to 1773 AD with the composition of ‘Pajitukarn’ a poem which describes a hun luang show in which the puppet strings of a cast of characters are puled every each way causing their heads to bob up and down as well as moving from side to side. It also describes the efforts of the puppeteers in manipulating the puppets, saying that their hands were so strained that they suffered from aches and pains especially the shoulder area. At this festival many types of hun show took place, namely the comic Hun Mon and Hun Khmer, the newly-introduced

๓๘

Hun Tawai (a race of Tibetan Burmese stock), and the acrobatic Chinese marionettes. An account of a Chinese marionette show comes from the verse play Phra Suthon (about a prince from the south) which was performed during a wedding celebration. The strings of the Tawai and Chinese marionettes are attached to the wooden heads and manipulated from above in much the same way as the western marionettes, unlike the Thai, Mon and Laotian puppets which are manipulated from a central rod. The royal decrees of Thonburi (1776 AD) concerning royal funeral rites confirm that foreign hun were extremely popular. At the Buddhist temple, Wat Bangyirua Nog in Bangkok, four similar funeral ceremonies comprised performances of major khon episodes, shadow plays, Chinese operas and dances, as well as Chinese, Laotian, Mon and Khmer hun shows. Then in 1778 when Prince Indrapitak led the riverinprocession to bring the Emerald Buddha image on the last stage of its journey from Laos to Thonburi, the event was accorded ceremonial performances of all kinds, each being presented in different boats. This the khon dancers performed in a sampan while the Laotian marionettes performed in regular boats. Hun luang are not mentioned. Rattanakosin Period (mid 18th century-present day) From the reign of King Rama I (1782-1809) until the reign of King Rama VI (1910-1925), a wealth of chronicles and palm leaf manuscripts give accounts of hun theatres. The reign of King Rama I saw a great revival in the arts, especially the performing arts. The hun luang received much royal attention and the king commanded that the training of hun luang puppeteers should take place at both the Wang Na (Front Palace) and Wang Lang (Back Palace). After a few months of training, they reportedly gave an excellent performance of a Ramakien episode to celebrate the completion of the Temple of The Emerald Buddha (1784). Hun Luang performances had now become a necessary addition at royal funeral rites and no doubt added glitter to such occasions with the elaborately bejewelled costumes and the gold-encrusted headdresses worn by the Ramakien characters. At the funeral of a princess at Bangkok’s Wat Suwanaram, it is related how the khon, hun andnang performers had to spend the night at their makeshift theatres so that they could rise early the next morning to prepare for the matinees. It is also recorded that the price for attending the hun luang show was increased indicating that it had now gained prominence. The ‘Ode to Phra Bat Somdej Phra Buddha Yodfa Chualok’ (Rama I), written by the monk Phra Chamni Woharn, talks about Thai and Chinese hun troupes performing simultaneously at nearby spots. Inscription No. 131 which lies in the chapel of Wat Pho in Bangkok, describes the performance of a very large khon and hun troupe which performed scenes from the Ramakien, as well as lakhon and Mon dancers, an ethnic group in Thailand, who have a special dance from funeral rites where weeping in incorporated.

๓๙

Inao, a Javanese-inspired verse play written by King Rama II (1809-1824 AD), gives an account of a hun performance describing how the strings of the puppets are pulled to move and dance realistically in a scene from the Ramakien, where the protagonist Phra Ram mistakenly suspects that his wife Sida has committed adultery with the demon Tosakanth and gives orders to have her killed. Many documents from the reign of King Rama III (1824-1851 AD), whether they be royal decrees, royal commands, court itineraries, or those connected with royal ceremonies such as coronation rites, top-knot cutting ceremonies (whereby the long hair at the centre of a prince or princess’s shaven head is cut to mark the beginning of adolescence), the ‘Chalerm Phea Rachamontien’ ceremony (royal palace-warming ceremony), royal funeral rites, celebrations for white elephants and temple fairs include descriptions of hun performances. For example, the royal command of King Rama III (1838) regarding funeral rites for his mother, Queen Srisulalai at the Phramane grounds (Sanam Luang) where funeral rites were held for royalty, gives an account of the accompanying activities during these rites. These included performances of khon, hun, lakhon, mai soong(meaning ‘long sticks’ and presumably referring to a performance which utilized long sticks of some kind), Chinese opera, and lakhon chatri (a dance drama with both male and female performers), shadow plays and fireworks. In the beginning of King Rama V’s reign (1868-1910 AD), complete theatrical performances were staged for important funeral rites of members of the royal family and high ranking nobility. However, undoubtedly the grandest funeral rite held in Bangkok since the beginning of the Rattanakosin period was for King Rama IV at the Phramane Ground. Performances included khon, hun luang, nang, lakhon, Chinese opera, dragon dance, baton dance, Indochinese sword dance, javelin dance, etc. After the funeral, the festivities were extended for three more days and nights to honour the king’s remains and ashes. Fifty trees were adorned with lights (probably lanterns) and torch lights were placed around the stages. While khon performances were essential for most state celebrations, the hun luang was also staged fro these major events up to 1910. The Fifth Reign saw an increased opening up of the country to foreigners and the khon, lakhon and hun divisions had to be ready at all times to perform for foreign dignitaries as well. In 1868, King Rama V honoured Krom Phra Rachawang Boworn Vichaicharn, the man who revitalized Thai arts and crafts during his reign, with the title of Viceroy of the Fifth Reign. The prince was renowned for his design of glazed ceramics depicting scenes from the Ramakien as well as for setting up his own hun luang troupe. Having assembled the country’s top craftsmen at his palace, he created a repertoire of hun luang characters from the Ramakien to perform in his puppet theatre. On the celebration of the capture of a white elephant in 1876 AD, his theatre troupe presented a hun luang performance of a Ramakien episode for King Rama V.

๔๐

When the Viceroy died in 1885, he left a legacy of artistic treasures that fortunately ended up at Bangkok’s National Museum. Even though they were exhibited, they were in a sad state of disrepair, with fallen heads and limbs and tattered clothing. Recently their three-year restoration has been expertly completed by Chakrabhand Posayakrit and his team, and they are once again on display in the Daksinabhimuk Hall of the National Museum. The centenary of Bangkok in 1882 presented another opportunity for many hun performances. A chronicle written in connection with the centennial celebrations relates how members of the Royal Family who had already been bestowed with royal decorations provided different shows. The Krom Muang, or Interior Minister, and the Krom Na, or Agriculture Minister, were asked to donate khon theatres, while the Krom Wang, or the Minister in charge of the Royal Palace, and the Krom Ta, or Foreign Minister, were to donate hun theatres. Finally, the Krom Phra Rachawang Boworn Vichaicharn, or the Viceroy of the Fifth Reign was to present one of his celebrated hun performances. After King Rama V returned from his first trip to Europe in mid-December 1897, a lavish welcome awaited him in front of the Grand Palace where stages were set up for performances and the area was lit with electric lights and Japanese lanterns. The newly-introduced hun krabog, or bamboo-rod puppets, which were performed all night, were one of the major attractions of this celebration. The King was reported as being very interested in the Burmese and the farang hun (western marionettes). Ten years later, in 1907, King Rama V paid homage to King Rama II by commissioning a mahorasop to be held in the old capital of Ayutthaya, 65 km north of Bangkok. Here, two large stages from khon, and another two for the hun luang shows were set up. The festivities also included acrobatics, animal fights and sports competitions, including elephants and their mahouts chasing mounted horses. Towards the end of King Rama V’s reign, funeral celebrations at the Phramane Ground ceased and consequently the hun luang and other forms of entertainment were no longer performed there. Nevertheless, the use of hun shows to celebrate special occasions was not abandoned. In November 1909, the completion of The King’s statue on horseback in Bangkok was accompanied by a mahorasop where the best troupes performed, namely Nai Plian’s khon company and Jang Wang Tor’s hun kraborg company. There was no mention of the hun luang. King Rama VI (1910-1925) compsed a great number of songs and verses for the khon and lakhon, but, during his reign, there seems to have been no hun luang performances, which were replaced by lakhon lek, with the hun luang marionettesbeing kept at the Krom Mahorasop of the Department of Festivals. Nevertheless, the hun kraborg continued to be performed. In 1922, the lakhon lek was performed on the 60th birthday anniversary of Prince Damrong Rachanubhab for two hours after dining. After this time, there is little mention of hun performances of any kind whatsoever.

๔๑

On the death of King Rama VI in 1926, it was rumoured that the Department of Festivals was to be dissolved and consequently the personnel became so disheartened that the puppets and marionettes were neglected and even lost. Some of the beautifully carved and painted heads of puppets were seen lying about and children reportedly used them as plaything to kick about. Later the Ministry of Palace Affairs took over the Mahorasop Department, and the khon masks and outfits, as well as the hun were placed in the National Museum for safekeeping. While the Thai hun may no longer have mass appeal, prominent institutes have started programs to preserve these arts for future generations. 9. ประวตควำมเปนมำของหนกระบอกไทย นบแตสมยกรงศรกรงศรอยธยาในศตวรรษทสบสเปนตนมา คนไทยไดใชหนในการแสดงมหรสพ โดยจ าแนกหนออกเปนสประเภท ดงน หนหลวง (หนในวงหลวง) หนเลก (หนขนาดเลก) หนละครเลก (หนละครร าขนาดเลก) และหนกระบอก (หนทท าจากกระบอกไมไผ) ซงหนทเลนในโรงละครจะมทงตวละครทเปนเทพเจา ปศาจ กษตรย ตวละครในวรรณคด หญงสาว นกรบ ตวตลก และสามญชนทวไป เพอใชถายทอดวรรณคด ศลป วฒ นธรรม และความตลกขบ ขนให ก บ คนไทย ท ง เ ป นการ ให คว ามร แล ะความบน เท ง ไปในคราวเดยวกน ซงแกนหลกของตวละครในสมยโบราณมกจะมคตสอนใจสอดแทรกอยเสมอ ในขณะท ตวละครทคดขนใหมทใชแสดงสลบฉากนน จะเปนบอกเลาสสงคมเกยวกบสขภาพอนามย สวสดการสงคม รวมถงการรณรงคเกยวกบการเมองและสงแวดลอมอกดวย นกวชาการจ านวนมากเชอวา หนซงพบไดทวโลกนน ไดถกคดคนขนในสมยกอนประวตศาสตร เรมตนครงแรกจากรปปนในพธบวงสรวง และตอมาไดประดษฐหนขนมาเพอสอนใหมนษยยคโบราณรจก การตอสกบปญหาในชวต โดยหนของไทยจะใชเลนในงานเฉลมฉลองหรอมหรสพเชนเดยวกบประเทศสวนใหญในโลก แมวาในทางประวตศาสตรจะไดกลาวถงการแสดงมหรสพครงแรกในครสตศตวรรษท 10 แตการแสดงหนนาจะมมาอยางตอเนองกอนหนานนจากประเพณทบอกเลาตอและไดสงตอกนมารนแลวรนเลา การแสดงหนของไทยไดพฒนามาจากการแสดงโขน (การแสดงร าทใสหนากาก) ซงมกจะแสดงวรรณคดเรอง รามเกยรต เปนหลก ซงเปนวรรณคดทดดแปลงมาจากวรรณคดของประเทศอนเดยเรอง รามายณะ แตตอมาการแสดงหนไดขยายการแสดงออกไปโดยใชบทละครทเปนวรรณคดและนทานพนบานของไทยดวย โดยเรมตนจากการแสดงในวงหลวงและคณะละครทองถน ซงในเอกสารทางประวตศาสตรและเอกสารงานวจยของไทยไดกลาวถงการแสดง โขน ละคร (การแสดงร าทมคนบรรยาย) ลเก (การแสดงทผแสดงจะรองตามบทรองของตน) หนง (การแสดงเงาโดยใชหนงทบงคบดวยนวมอ ) และหน วาเปนรปแบบ ความบนเทงทไดรบความนยมอยางมาก ซงจะมการจดแสดงไปพรอมกนกบการจดพธกรรมทางศาสนาหรอ งานเฉลมฉลองของแตละทองถน การแสดงดงกลาวจะจดใหมขนในงานศพอกดวย เพอเปนการแสดงความเคารพและใหเกยรตอยางสงสดตอผตาย แตส าหรบชาวตะวนตกจะเหนวา การแสดงทใหความบนเทงในทกรปแบบทจดขนในงานศพถอเปนเรองไมสมควรอยางยง เนองจาก งานศพเปนพธกรรมท ควรเปนไปอยางเครงขรมและเปนพธการ อยางไรกด ประเทศสวนใหญในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเหนวา พธกรรมดงกลาวเปนการยกยองคณงามความดของผตาย แตในความเปนจรงแลว เฉพาะสมาชกในราชวงศและขาราชการชนสงเทานนทจะมก าลงทรพยในการจดการแสดงดงกลาวได

๔๒

หลกฐานทางประวตศาสตร หลกศลาจารกทหลงเหลอจากศตวรรษท 11 ถงศตวรรษท 14 ไมไดกลาวอยางแนชดถงการแสดงในงานมหรสพหรองานเฉลมฉลอง ท งนจดหมายเหตท อบ . มอง ซ งพบในจงหวดอบลราชธาน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย ไดกลาวถงงานมหรสพไวดงน “จดหาน าใสในภาชนะส าหรบกลมคนทมาชมมหรสพน” จากจารกนท าใหสนนษฐานไดวา งานมหรสพในศตวรรษท 11 ทเปนพธกรรมทางศาสนาหรอ ราชส านกจะมความเกยวของกบการแสดงละครเปนอยางมาก ในประเทศไทย ค าวา มหรสพ หมายถง งานรนเรงและพธกรรมทางศาสนาหรอราชส านก และในศตวรรษตอมา ไดรวมถงดนตร การร า ละครร า ละครเงา และการแสดงหนดวย และตามจดหมายเหตในศตวรรษท 11 ทถกคนพบ ณ เสาหลกเมอง จงหวดลพบร ทางตอนเหนอของกรงเทพมหานคร ไดบรรยายถงการบชาเทพเจาในปชนยสถาน และไดกลาวถง นกรายร าหนงคน นกรองหนงคน และนกดนตรเครองสายสองคนดวย เชนเดยวกบ จดหมายเหตของปครสตศกราช 1056 ทถกคนพบ ณ วดเขมรในปราสาทสดกกอกธม จงหวดปราจนบร ไดกลาวถงเครองดนตรประมาณ 50 ชนด รวมถงพณ ขลย ฉาบ และกลอง

จดหมายเหตท 102 ในสมยสโขทย (ครสตศตวรรษท 13-14) ปครสตศกราช 1379 ไดกลาวถงงานมหรสพทมขนกอนการกอสรางวหารหรอโบสถของวด โดยไดมการเปาป เลนพณ เปาแตร และสงข แสดงตอประชาชน รวมทงจดพลในทองฟาเวลากลางคน จากหลกฐานเหลาน ท าใหเหนอยางชดเจนวา การแสดงไมวาในรปแบบใดเพอความบนเทงส าหรบผชนชอบงานมหรสพ มกจะมการแสดงวงดนตรรวมดวยเสมอ จดหมายเหตในปครสตศกราช 1384 ณ วดชางลอม จงหวดสโขทย ไดกลาวถงการเขาคของป ฆอง กลอง หอยสงข และเขาควายทสามารถเปาลมเขาออกไดคลายคลงกบหอยสงข สมยกรงศรอยธยา (ครสตศตวรรษท 14-18) ในสมยกรงศรอยธยาตอนตน ค าวา หน หมายถงรปปน หรอรปแกะสลก และไมเกยวของกบศลปะการแสดงแตอยางใด ในหนงสอเรอง หนไทย ของนายจกรพนธ โปษยกฤต ซงเปนจตรกรไทยทไดรบการยกยองและเปนหนงในผน าองคความรเกยวกบหนไทย ไดอางถงจดหมายเหตท 1358 ซงไดบนทกถง มหรสพ ทจดขนหลงจากมการจบชางเผอกไดจากในปา ในทนจะเปนพธกรรมทางศาสนาซงแสดงเปนเวลาเจดวน หลงจากชางถกคลองโดยเชอกทาน ามน รวมถงการสรางโรงละครชวคราวเพอแสดงละครเงา และเวทจ านวน 8 เวทส าหรบการแสดงร า งานเฉลมฉลองดงกลาวมระยะเวลาทงหมด 15 วน การกลาวถงละครเงาในครงน แสดงใหเหนวา ศลปะดานการแสดงหนนาจะเกดขนในเวลาอกไมนานตอจากนน ในสมยกรงศรกรงศรอยธยาตอนกลาง มหลกฐานทเหนเปนรปธรรมของการแสดง โขน และหน รวมทงละครเงา ในบทเบกหนาพระใน ค าพากยรามเกยรต ทเขยนในรปแบบรอยกรอง ไดกลาวถงรปแบบการแสดงละครทงสองรปแบบ ดงน “กลางวนโขนละคอนโสภา หนเหนแจมตา ประดบดวยเครองเรองไร ราตรอคคแจมใส หนงสองแสงไฟ จงเหนวจตรลวดลาย”

บาทหลวงตาชารด นกบญชาวฝรงเศส และนายลา ลแบร ราชทตของพระเจาหลยสท 14 ไดเดนทางมายงกรงศรกรงศรอยธยาในปครสตศกราช 1685 ในรชสมยพระนารายณ (1656-1688) และ ไดพบเหนการแสดงหน (นาจะเปนหนหลวง) จดหมายเหตของนายลา ลแบรไดกลาวไววา หนในสยามเปนใบ

๔๓

ไมออกเสยง (แตจะมผบรรยายใหกบหน) ในขณะทหนของลาวจะไดรบความนยมจากประชาชนมากกวา แตไมวาจะเปนหนของชาตใดในสองประเทศน กเปนมหรสพพน ๆ ไมขนหนาขนตาในประเทศดวยกนทงค หนของลาวย ง ไดป รากฏอย ในงานประพน ธของคนอสานซ งม เ ชอสายของคนลาว ท อาศยอยทาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยอกดวย

จดหมายเหตท 97 ของปครสตศกราช 1719 จากวดพระบรมธาตวรวหาร จงหวดชยนาท ไดถกจารกขนในยคมความรงเรองและสงบสข ในรชสมยสมเดจพระเจาอยหวทายสระ อาณาจกรกรงศรอยธยา มความวา พธสวดสกการะ ณ วดมหาธาต ไดมการแสดงโขน และลเก ทใชผชายแสดงเปนทงตวละครชายและหญง และมการแสดงเงาอกดวย

ในบทกวชอ “ปณโณวาทค าฉนท” ทประพนธโดยพระสงฆ ในรชสมยของพระเจาอยหวบรมโกศ อาณาจกรกรงศรอยธยา (ค.ศ.1733-1758) ไดบรรยายถง การแสดงกอนการแสดงจรงหรอโหมโรง ในการแสดงหนไทย เพอสกการะเทพเจาทดแลคมครองหนและวญญาณของครบาอาจารยรนกอนหน และยงไดกลาวถงคนเชดหน ซงไดเชดหนบนเสนเชอกเพอท าใหหนพระไชยทตเคลอนไหวขนมา หนดงกลาวเปนพระเอกของนทานพนบาน ผซงเดนทางไปทางเหนอเขาสปาทคมครองโดยเทพเจาชอ เทากเวร (ตามความเชอของอนเดย ทจะมเทพเจาคมครองทงสทศหลก และสทศรอง และไดสงตอความเชอนมาสสงคมไทยผาน ทางเขมร หรอกอนหนานน) ในบทกว ไดบรรยายวา ปาจะถกลอมรอบและคมครองโดยสตวปาทกชนดซง เทพเจาเหลานนไดแปลงตวมา

ในหวงเวลาเดยวกนนน พระสงฆอกรปไดประพนธ เรอง “พระวทรบณฑตกลอนสวด” (การสวดมนตทางพทธศาสนาในรปแบบรอยกรอง) ซงไดกลาวถงความสบสนในล าดบความส าคญของการแสดงทจะตองใชแสดงในงานพระศพของพระเจาโกรพราช กลมนกแสดงโขน นกแสดง “ลาวญวน” (มาจากภาคเหนอของประเทศไทย) และนกแสดงงวของจน ไดกอใหเกดเสยงดงและความสบสนวนวายจากการจดท าเวทและ การจดล าดบการแสดง

สมยกรงธนบร (ค.ศ. 1767-1782) จากการท าศกสงครามกบพมาในป ค.ศ. 1767 ท าใหเมองหลวงของอาณาจกรกรงศรอยธยาถกท าลายเสยหาย ท าใหพระมหากษตรยและราชส านกจ าตองลดคาใชจายและสรางเมองหลวงแหงใหม ซงไมนาประหลาดใจทงานมหรสพจะไมถกกลาวถงในชวงเวลานน หลกฐานชนตอมาในป ค.ศ. 1773 คอบทรอยกรองชอ “ปาจตกมาร” ไดกลาวถง หนหลวง ทไดแสดงโดยใชสายดงหนกระบอกเพอดงใหหวของแตละตวละครขนและลง รวมทงการเคลอนจากฝงหนงไปยงอกฝงหนง และยงไดบรรยายถงความพยายามในการเชดหนของ คนเชดหน กลาวคอ มอของคนเชดหนจะตองใชแรงดงหน จงท าใหคนเชดหนไดรบความทกขทรมานจาก การเจบปวดและการปวดราว โดยเฉพาะอยางยงบรเวณหวไหล ในงานมหรสพคร งน ไดมการจดการแสดง หนหลายประเภท ไดแก หนมอญ และหนเขมร ทแสดงตลก หรอหนทวาย ทเรมเปนทรจก (ทวายเปนเชอสายของกลมชาวพมา-ธเบต) และหนชกจน โดยหนชกจนไดปรากฏในการแสดงเรอง พระสธน (เกยวกบเรองเจาชายทมาจากทางตอนใต) ซงไดจดแสดงในงานแตงงาน สายชกของหนทวายและหนจนจะตดกบหวไมของหน และใชเชดจากดานบนเชนเดยวกบหนชกของทางตะวนตก ไมเหมอนกบหนไทย หนมอญ และหนลาว ทจะเชดจากทอนไมตรงกลาง ในรชสมยกรงธนบร (ค.ศ. 1776) ในงานพระเมรของบรรดาพระบรมวงศานวงศ ไดยนยนวาหนของตางชาตเปนทนยมเปนอยางมาก และไดพบวา ในงานศพจ านวนสงานทวดบางยเรอนอก กรงเทพมหานคร ไดจดการแสดงโขนในตอนส าคญ การแสดงเงา งวและร า รวมทงการแสดงหนจน หนลาว หนมอญ และหนเขมร

๔๔

ตอมาในป ค.ศ. 1778 เมอสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนอนทรพทกษ ไดเสดจทางชลมารคเพอไปอญเชญพระแกวมรกตจากประเทศลาวมาประดษฐาน ณ กรงธนบร การเสดจในครงไดมการจดการแสดงทกประเภท โดยการแสดงแตละประเภทไดจดแสดงไวในเรอแตละล า นกแสดงโขนจะแสดงในเรอส าปน ในขณะทหนชกจะแสดงในเรอธรรมดา แตไมไดมการกลาวถงหนหลวงแตอยางใด

สมยกรงรตนโกสนทร (กลางศตวรรษท 18 ถงปจจบน)

เรมตนจากรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก รชกาลท 1 (ค.ศ. 1782-1809) จนถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 (ค.ศ. 1910-1925) เปนชวงทมบนทกเหตการณและจดหมายเหตซงไดกลาวถงละครหนไวอยางมากมาย ในรชสมยรชกาลท 1 ไดทรงฟนฟศลปวฒนธรรม โดยเฉพาะอยางยงการแสดงมหรสพ ทรงให ความสนพระทยในหนหลวงเปนอยางมาก และไดรบสงใหฝกหดหนหลวงขนทงในวงหนา และวงหลง หลงจากการฝกหดไดสองสามเดอน จงไดออกแสดงหน เรองรามเกยรต ในงานสมโภชฉลองวดพระศรรตนศาสดาราม (ค.ศ.1784) ในรชสมยน การแสดงหนหลวงไดถอเปนสวนหนงในงานออกพระเมรของพระบรมวงศานวง ศ ซงเปนการสรางความระยบระยบใหกบพธการ ดวยเครองแตงกายทประดบประดาไปดวยเพชรพลอยอยางประณตบรรจง และเครองประดบศรษะทท าจากทองของหนทเปนตวละครในเรองรามเกยรต โดยในงานออกพระเมรของทาวสมศกด ณ เมรวดสวรรณาราม กรงเทพมหานคร ไดกลาวถงผแสดงโขน หน และหนง ทจะตองนอนทโรงละครชวคราว เพอทพวกเขาจะสามารถตนไดทนในตอนเชาตรเพอตระเตรยมการแสดง ในรอบเชา และมบนทกวา ราคาเขาชมการแสดงหนหลวงมราคาสงขน จงเปนสงชวดไดวา การแสดงหนหลวงไดรบความนยมเพมขนเปนอยางมาก บทประพนธเรอง “โคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก” (รชกาล ท 1) ทประพนธโดยพระช านโวหาร ไดกลาวถงหนไทยและหนจนทแสดงใกลกนในเวลาเดยวกน และในจดหมายเหตฉบบท 131 ซงเกบไวในโบสถของวดโพธ กรงเทพมหานคร ไดบรรยายถงการแสดงเรองรามเกยรตของคณะโขนและหนคณะใหญ รวมทงละคร และนกร ามอญทเปนกลมชาตพนธในประเทศไทยซงไดมการรายร าโดยเฉพาะในพธศพและจะรองไหคร าครวญไปดวยขณะรายร า รชกาลท 2 ไดทรงพระราชนพนธบทละครเรอง อเหนา (ค.ศ. 1809-1824) ซงไดรบอทธพล มาจากชวา ในเรองอเหนาไดมการบรรยายถงการดงสายหนเพอท าใหหนเคลอนไหวและรายร าในการแสดงหนของฉากหนงในเรองรามเกยรต ซงเปนฉากตอนทพระรามเขาใจผดวา นางสดาคบชกบทศกณฑ และไดสงใหน านางสดาไปประหารเสย ในรชสมยรชกาลท 3 (ค.ศ. 1824-1851) ปรากฏเอกสารหลกฐานจ านวนมากทไดกลาวถง การแสดงหนไว ไมวาจะเปนพระราชโองการ หมายรบสง หมายก าหนดการ หรอเอกสารหลกฐานอยางอนทเกยวของกบงานพระราชพธ อาทเชน งานพระราชพธบรมราชาภเษก งานพระราชพธโสกนต (โกนผมทยาวตรงกลางศรษะและมดเปนผมจกไวของพระราชโอรสหรอพระราชธดา โดยเชอวา เปนการเรมตนเขาสวยแหง การเจรญเตบโตแลว) งานเฉลมพระราชมณเฑยร (พธสวดขนบานของพระราชวง) งานพระราชพธงานพระเมร งานสมโภชชางเผอก และงานฉลองวดหลวง อาทเชน หมายรบสงของรชกาลท 3 ในงานพระศพของสมเดจพระศรสลาไลย ณ พระเมรทองสนามหลวง ซงเปนสถานทจดงานพระศพของพระบรมวงศานวงศ ไดมกจกรรมการแสดงตาง ๆ จดขนในงานพระศพครงน ซงรวมถงการแสดงโขน หน ละคร ไมสง (หมายถงไมขนาดยาว และหมายรวมถงการแสดงชนด

๔๕

หนงทใชไมขนาดยาวในการแสดง) งว และละครชาตร (ละครร าทมนกแสดงทงชายและหญง) ละครเงา และดอกไมเพลง ในชวงตนของรชสมยรชกาลท 5 (ค.ศ. 1868-1910) การแสดงมหรสพถอเปนการแสดงหลกในงานพระเมรของพระบรมวงศานวงศและขนนางชนสง อยางไรกตาม งานพระเมรทยงใหญทสดทจดขน ณ กรงเทพมหานคร ตงแตเรมสมยกรงรตนโกสนทรมานน คอ งานพระบรมศพพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 ณ ทองสนามหลวง ไดรวมการแสดงแขนงตาง ๆ ทงโขน หนหลวง หนง ละคร งว ร ามงกร ร ากระบอง ร าดาบอนโดจน ร าหอก เปนตน หลงจากงานพระบรมศพแลว จะมการงานเฉลมฉลองออกไปอกสามวนสามคนเพอสมโภชพระบรมอฐของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และไดน าตนไมจ านวนหาสบตนทประดบประดาดวยดวงไฟ (นาจะเปนตะเกยง) และคบเพลง มาตงไวรอบ ๆ เวทการแสดง ในขณะทการแสดงโขนถอเปนการแสดงทส าคญทสดในงานเฉลมฉลอง การแสดงหนหลวงกยงเปนการแสดงหลกในงานพธส าคญ ๆ จนถงป 1910 ในสมยรชกาลท 5 ไดมการเปดประเทศสชาวตางชาตมากขน กลมนกแสดงโขน ละคร และหนจะตองเตรยมความพรอมส าหรบการแสดงตอหนาผทรงเกยรตชาวตางชาตไวอยเสมอ ในป ค.ศ. 1868 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดทรงพระราชทานต าแหนงมหาอปราชหรอวงหนา ใหกบกรมพระราชวงบวรวไชยชาญ เพอเปนการยกยองในพระปรชาสามารถดานศลปะและการชางไทย กรมพระราชวงบวร วไชยชาญไดทรงคดท าหนหลวงเพอแสดงเรองรามเกยรต โดยการรวบรวมชางฝมอระดบประเทศมาอยทวงของพระองค และยงทรงพระนพนธบทละครจากเรองรามเกยรตส าหรบตวละครแตละตวของหนหลวง เพอใชแสดงในโรงละครหนของพระองคอกดวย ในป ค.ศ. 1876 คณะละครหนของพระองคไดแสดงหนหลวงเรองรามเกยรตถวายพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 เพอทอดพระเนตรในงานสมโภชชางเผอก หลงจากกรมพระราชวงบวรวไชยชาญไดเสดจทวงคตในป ค.ศ. 1885 พระองคไดทรงทงผลงานทางศลปะอนเปนสมบตอนล าคาใหกบประเทศ และผลงานดงกลาวไดถกเกบ ณ พพธภณฑสถานแหงชาต แมวาผลงานจะไดจดแสดงไว แตเปนทนาเสยใจวา ผลงานศลปะดงกลาวไมไดรบการซอมแซม ท าใหหวและแขนขาของหนหลดออก สวนเสอผาของหนกขาดรงรง อยางไรกด เมอไมนานมาน นายจกรพนธ โปษยกฤตและคณะผเชยวชาญไดท าการบรณะซอมแซมหนโดยใชเวลาถงสามป และไดน าหนมาจดแสดงอกครงหนง ณ พระทนงทกษณาภมข พพธภณฑสถานแหงชาต เมอป ค.ศ. 1882 ในงานพระราชพธสมโภชพระนครครบหนงรอยป ถอเปนโอกาสทหนจะไดออกแสดงอกครง และตามจดหมายเหตทไดบนทกขนเกยวกบงานสมโภชดงกลาว ไดบนทกไววา พระบรมวงศา นวงศทมกรมแลวจะตองจดหาการแสดงแตกตางอนออกไป โดยกรมเมองหรอรฐมนตรมหาดไทย และกรมนาหรอรฐมนตรเกษตร ไดจดท าโรงโขน ในขณะทกรมวงหรอรฐมนตรส านกพระราชวง และกรมทาหรอรฐมนตรตางประเทศ ไดจดท าโรงหน และทายสด กรมพระราชวงบวรวไชยชาญ หรอมหาอปราชของรชสมยรชกาลท 5 ไดจดแสดงหนทพระองคไดคดคนขนมา ในกลางเดอนธนวาคม ค.ศ. 1897 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดเสดจนวตพระนครหลงจากเสดจประพาสยโรปครงแรก ในครงนน ไดมงานเฉลมฉลองจดขนหนา พระบรมมหาราชวง เพอเปนการตอนรบการเสดจนวตพระนครของพระองค โดยไดตงโรงละครส าหรบ การแสดงประเภทตาง ๆ ไวมากมาย และบรเวณนนไดสวางไสวไปดวยหลอดไฟฟาและตะเกยงญปน ในงานดงกลาวท าใหหนกระบอกเปนทรจกเปนครงแรก ไดมการแสดงหนกระบอกตลอดทงคน และไดรบความสนใจจากผชมเปนจ านวนมาก สวนพระเจาอยหวทรงสนพระทยในหนพมาและหนฝรง (หนของชาวตะวนตก)

๔๖

สวนท ๓ บทสรป

ประเทศไทยไดแสดงใหเหนถงอตลกษณของศลปะการแสดงหนไทยรปแบบตาง ๆ ทมความ

หลากหลาย ลวนวจตรงดงาม ทรงคณคา เชน ศลปะการแสดงหนหลวง หนประเพณ หนละครเลก หนกระบอก หนเงา หนสาย ฯลฯ ลวนแสดงให เหนคณคาในเชงวถชวต ศลปะและวฒนธรรมของแตละทองถน มความโดดเดนในเชงศลปะสรางสรรค และมการพฒนารปแบบงานใหม ๆ ตอยอดภมปญญาสความเปนศลปะการแสดงรวมสมย ตอบสนองความตองการของสงคมปจจบน โดยยงเปนงานหตถศลปทมความประณต สวยงาม ซงศลปะการแสดง “หน” ในทศวรรษทผานมา มไดเปนเพยงเครองจรรโลงใจทางศลปะ ใหกบประชาชนในระดบกลมสงคมเทานน แตในประชาคมโลก ศลปะการแสดงหนยงถกใชเปนเครองมอ เผยแผอารยะธรรมของแตละชนชาต การสรางพลงทางสงคม การเมอง และเศรษฐกจของแตละชนชาตดวย

การจดเทศกาลหน นอกจากจะกอใหเกดการสรางรายไดจากการทองเทยวและบรการ และ การฟนฟศลปวฒนธรรมท งดงาม แลวยงไดปลกใหคนไทยดวยกนเองหนมาสนใจหนไทยมากยง ขน นบเปนความรวมมอของหนวยงานภาครฐและเอกชน ในการมสวนรวมฟนฟ อนรกษ สงเสรมศลปวฒนธรรม อนเปนมรดก ล าคาของชาต สอดคลองกบนโยบายกระทรวงวฒนธรรมทตองการ “สบสาน สรางสรรค บรณาการ” การผลกดนเศรษฐกจบนพนฐานทางวฒนธรรม อนน าไปสการสรางสรรคคณคาทางเศรษฐกจและสงคม และถอเปนตนแบบของการด าเนนงานดานศลปวฒนธรรมทประสบความส าเรจ และทส าคญยงเปนการสนบสนนและสงเสรมใหเกดการพฒนางานดานศลปะการแสดงหนรวมสมย เพอเผยแพรองคความรศลปวฒนธรรมรวมสมยสาขาศลปะการแสดง (การจดเทศกาลหนไทยรวมสมย) สประชาชน เพอใหเกดการพฒนาอยางตอเนอง และ ยงผลตอการใชมรดกอนล าคาของชาตไปใชใหเกดประโยชนอยางสงสด