การเปดกรคลงปญญาผสงอายในชมชน

ทำใหเกดการสรางทศนคตเชงบวกตอผสงอาย

สะทอนพลงและคณคาของคลงปญญา

ทมการถายทอด ฟนฟ อนรกษภมปญญาทม

สรางคณคาทผสงอายไดทำประโยชนกบสวนรวมเพมมากขน

ทำใหชมชน สงคมไดยอมรบความรความสามารถ

และศกยภาพของผสงอายไดเดนชดเจน

พลงปญญาผสงวย

อำ�นวยก�รผลต

โครงการเพมพนศกยภาพกลไกประสานความรวมมอดวยกระบวนการจดการความร

เพอขบเคลอนการบรณาการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

พลงปญญาผสงวย

ทปรกษา แพทยหญงสพตรา ศรวณชชากร

บรรณาธการ ทศนย ญาณะ, ลฎาภา วฒสาร และ พฤกษา บกบญ

ฝายขอมล เครอขายทมนำาบรณาการคณภาพชวตผสงอาย(โครงการเพมพนศกยภาพกลไกประสานความรวมมอดวยกระบวนการจดการความร

เพอขบเคลอนการบรณาการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย)

ศลปกรรม วภาวลย สทธภาภร

เผยแพรโดย

มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (มสพช.)

126/749 หม 5 หมบานการเคหะนนทบร

ตำาบลปากเกรด อำาเภอปากเกรด

จงหวดนนทบร 11120

โทรศพท 02-583-0719 โทรสาร 02-964-1836

ดาวนโหลดเนอหาไดท www.thaiichr.org

บทน�าประเทศไทยมผสงอายทเปนทนทางสงคม หรอเปนคลงภมปญญา

ทองถนจ�านวนมาก แตทผานมายงขาดการนำาความรมาเผยแพรใหเกดการ

สบทอดหรอตอยอดใหเกดประโยชนอยางจรงจง ทำาใหความรและภมปญญา

ทองถนตาง ๆ สญหายไปจากสงคมไทยอยางนาเสยดาย การกษาคณคา

สบสานและตอยอดภมปญญาผสงอายเพอเพมคณคาและมลคาใหกบผลผลต

จากคลงภมปญญาผสงอายในชมชนของประเทศไทยยงคงมความสำาคญเปน

อยางมาก

ปจจบนการรวบรวมขอมลและขนทะเบยน “คลงปญญาผสงอาย” เพอ

เกบเปนหลกฐานรองรอยรากเหงาทางวฒนธรรมและภมปญญาอนทรงคณคา

ของผสงอายในพนทตาง ๆ มการดำาเนนการกวางขวาง หากแตการจดการและ

ใชประโยชนคลงปญญาผสงอายยงทำาไดจำากด การเปดกรคลงปญญาผสงอาย

ในชมชนทำาใหเกดการสรางทศนคตเชงบวกตอผสงอาย สะทอนพลงและคณคา

ของคลงปญญาทมการถายทอด ฟนฟ อนรกษภมปญญาทม สรางคณคาทผสง

อายไดทำาประโยชนกบสวนรวมเพมมากขน ทำาใหชมชน สงคมไดยอมรบความ

รความสามารถและศกยภาพของผสงอายไดเดนชดเจน ทสำาคญ สะทอนถง

คณภาพชวตของผสงอายทเปนคลงปญญาไดเปนอยางด ทงในมตการสขกาย

สขใจ พอใจทมรายไดเสรม มความพอเพยงกบวถชวต ภาคภมใจในคณคาและ

มความสขกบการถายทอดภมปญญาใหอนชนคนรนหลง

ดวยเหตน มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (มสพช.)

ภายใตโครงการเพมพนศกยภาพกลไกประสานความรวมมอดวยกระบวนการ

จดการความร เพอขบเคลอนการบรณาการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย จงขอ

รวมเปนสวนหนงในการทำาหนาทรวบรวมเรองราวความงดงามทางภมปญญาและ

คณคาของผสงอายในมตตาง ๆ เพอเกบหลกฐานทางประวตศาสตรใหอนชนคนรน

หลงไดรำาลก ศกษา และคดถงการอนรกษสบสานอยางสรางสรรค โดยไมหลงลม

รากฐานภมปญญาอนทรงคณคาของผเฒาผแกในอดต และทสำาคญทสดคอเพอให

ผสงอายเกดความภาคภมใจในคณคาของตนเองทไมไดถกกลนกนไปตามกาลเวลา

เรองราวคลงปญญาผสงอายเหลาน จะชวยจดประกายใหเกดการผสาน

ความรวมมอกนระหวางภาครฐ ภาคเอกชน ทองถนและเครอขายชมชน ใน

การบรณาการงานพฒนาคณภาพชวตผ สงอายรวมกน เพอเปาหมายสำาคญ

คอ การสรางระบบการจดการขอมลคลงปญญาผ สงอายอยางจรงจงใน

ทกพนท สำาหรบนำาไปถายทอด หรอตอยอดองคความร เพอเสรมสรางความ

เขมแขงและสรางคณประโยชนใหกบผ สงอายในชมชน ชมรมและโรงเรยน

ผสงอาย รวมทงสมาคม องคกร และหนวยงานททำางานดานผสงอายในพนทตาง ๆ

เป าหมายสงสด คอ เพอเป นการยกยองเชดชเกยรตผ สงอาย

ผ ทรงคณค าในฐานะผ สร างคณานปการให กบสงคมไทยมาเนนนาน

...เรามองเหนคณคาน และเราเชอว าการถายทอดภมปญญา คอการ

กอรางสรางฐานทมนคงใหกบสงคมไทย

มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (มสพช.)

สารบญจงหวดยโสธรภมปญญา “การท�าขาบาตร” โดย คณพอบญชร ค�าเรองศร 9

@ตำาบลกระจาย อำาเภอตว จงหวดยโสธร

ภมปญญา “การยอมผาและทอผา” โดย คณแมเฉลยว ดทสด 12

@ตำาบลหองแซง อำาเภอเลงนกทา จงหวดยโสธร

ภมปญญา “การท�าเกวยนแกะสลกลวดลายเพอตกแตงสวน” โดย คณพออทาน หาส�าร 15

@ตำาบลนาสไมย อำาเภอเมอง จงหวดยโสธร

จงหวดพงงาภมปญญา “การท�าสวนปาลมผสมผสานการเลยงผง” โดย คณพอประยทธ บ�ารงกล 20

@ตำาบลหลอยง อำาเภอตะกวทง จงหวดพงงา

ภมปญญา “การท�ากระเปาจากเศษผา” โดย คณแมมณฑนา เมองวงษ 23

@ตำาบลหลอยง อำาเภอตะกวทง จงหวดพงงา

ภมปญญา “งานบายศรและการแกะสลกผลไม” โดย คณแมเยนจตต รตนพชย 27

@ตำาบลกระโสม อำาเภอตะกวทง จงหวดพงงา

จงหวดเชยงใหมภมปญญา “การผลตตกตาไทย และตกตากลมชาตพนธ” โดย คณพอยทธนา บญประคอง 33

@ตำาบลมะขามหลวง อำาเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม

ภมปญญา “การท�าสวนล�าไยปลอดสารพษ” โดย คณพอบญเลศ แกววงศ 37

@ตำาบลมะขนหวาน อำาเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม

ภมปญญา “การสรางสรรคกระเปาผาปกประดษฐ” โดย คณแมกลยา แปงศร 41

@ตำาบลสนกลาง อำาเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม

ภมปญญา “การฟอนเลบแบบศลปะลานนาไทย” โดย คณแมผองศร รกชาต 45

@ตำาบลยหวา อำาเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม

ภมปญญา “โคมแขวนลานนา” โดย คณแมศรไพร จนทรเขยว 48

@ตำาบลทาวงพราว อำาเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม

ภมปญญา “เครองสบชะตาลานนา” โดย คณแมพมพา ทาวเขอน 52

@ตำาบลทงตอม อำาเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม

จงหวดยโสธร

ยโสธร

9

ภมปญญา “การทำ�ขาบาตร”โดย คณพอบญชร ค�เรองศร @ตำ�บลกระจาย อำ�เภอำตำว จงหวดยโสธร

ขอมลครภมปญญาคณพอบญชร ค�ำเรองศรเกดวนท 9 สงหำคม 2500 อำย 63 ปเบอรโทรตดตอ 093-518-7827

ขาบาตร เปนบรขารของพระสงฆทใชในการวางบาตร มหลายขนาด เชน ขนาดกวาง 8 นว สง 5.5 นว กวาง 9.5 นว สง 7 นว หรอ กวาง 9 นว สง 6.5 นว เปนตน ขาบาตรเปนศลปะทมการสบทอดตอกนมาจากรนสรน เปนงานศลปะทตองใชสมาธและความอดทนในการท�า เปนงานฝมอทสามารถสรางสรรครปแบบและลวดลายไดหลากหลาย สวนใหญพทธศาสนกชนจะนยมซอไปถวายใหกบพระผใหญชนเจาคณะจงหวด ชนพระเทพ พระพรหม

10

วสดทใชท�าขาบาตร ชางแตละคนจะเลอกใชวสดทแตกตางกน บางคนเลอกใชไผดงแหง บางคนใชไมเนอแขง เชน ไมพยง ไมมะคา แกนมะขาม ซงมลวดลายของเนอไมสวยงามตามธรรมชาต และมความคงทนแขงแรง สวนราคาของขาบาตรจะอยทวสด ขนาด และความสวยงาม หากท�าจากไมเนอแขงสวนใหญราคาจะอยทหลกพน

พอบญชร ค�าเรองศร คอ 1 ในชางท�าขาบาตรของเมองไทย พนเพเปนคนจงหวดหนองบวล�าพ แตตอมาไดมาปกหลกอย ทอ�าเภอปาตว จงหวดกาฬสนธ ซงเปนบานเกดของภรรยา พอบญชรหดเรยนรเรองการท�าขาบาตรระหวางทบวชเปนพระอยทวดภกมขาว อ�าเภอวงสะพง เมอตอนอาย 49 ป หลงจากทประทบใจความสวยงามของขาบาตรจากฝมอพระอาจารยวชย ซงจ�าพรรษาอยทวดบรรพตคร (ภจอกอ) จงไดขอเรยนรจากอาจารย จากนนจงพฒนาฝมอเรอยมาจนเกดความช�านาญ หลงจากลาสกขาจงน�าทกษะความสามารถนมาประกอบเปนอาชพ ตงแตป 2555

โดยพอบญชรไดท�าขาบาตรเพอน�าไปถวายครบาอาจารยและไดโพสตรปถายผลงานลงใน Facebook เวลาตอมาพอคาคนกลางไดเหนภาพผลงานชนนนจงเกดความสนใจทจะรบมา

ขาย จงไดตดตอใหพอบญชรผลตชนงานสงมาขายประจ�าตงแตนนเปนตนมา โดยไดน�าไปจ�าหนายตอทรานและสงขายทตางประเทศ เชนทประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศองกฤษ และประเทศเนปาล โดยพอบญชรไดท�าขาบาตรสงใหพอคาคนกลางเพยงเจาเดยว ซงภายใน 1 เดอนสามารถผลตขาบาตรได 4 - 5 ชน โดยมภรรยาเปนผชวย ราคาขายตอชนตกอยทชนละ 5,000 บาท ทผานมาพอบญชรไดผลตขาบาตรมากกวา 300 ชน และมการสรางสรรคลวดลายตาง ๆ ลงในขาบาตรมากถง 50 ลาย

การท�าขาบาตรเพอจ�าหนายในชวงแรกพอบญชรจะใชไมใผเปนวสดหลก แตตอมาไดมการเปลยนมาใชแกนมะขามซงเปนไมเนอแขงแทน เพราะมความคงทน สามารถใชงานไดยาวนานกวา 50 ป อกทงยงเปนไมมงคล ท�าใหแกนขามกลายเปนไมทไดรบความนยมในการน�ามาท�า ขาบาตรมาก โดยพอบญชรจะหาซอแกนมะขามตามจงหวดตาง ๆ ไดแกจงหวดกาฬสนธ บรรมย และอบราชธาน

ในสวนของขนตอนการท�าขาบาตรจากไมเนอแขง พอบญชรเลาวา ตองน�าทอนแกนมะขามมาผาเปนรวดวยเลอยวงเดอนใหมลกษณะกลมยาว

11

คลายไมตะเกยบ จากนนจงน�ามาปนกบกระดาษทรายทท�าตดกบมอเตอร เมอไดรวไมทมลกษณะปลายบานตรงกลางเรยวเลกแลวจะน�าเชอกมาถกใหไมตดกนเปนทรงขาบาตร เรยกวาถกเอว พรอมกบถกลวดลายใหสวยงามตามจนตนาการ กอนท

จะตดขอบบน-ลางและท�าคว เคยนเชอกทขอบเพอเกบงานใหเสรจเรยบรอยสวยงาม

เกอบ 10 ปแลวทพอบญชรไดประดษฐขาบาตรดวยความรกตออาชพน และตราบใดทยงมแรงใจแรงกาย พอบญชรกจะยงคงท�างานนตอไปเรอยๆ เพราะไมเพยงแตสรางรายได แตการสานขาบาตรยงเปนการสรางความสขและความภมใจใหกบพอบญชรดวย “รสกภมใจนะ พอกแกแลว ท�ำไดขนำดนกถอวำภมใจ ตอนนกมลกศษยมำเรยน 4 คน พอกมอบควำมรใหเขำ รสกดใจทมคนมำสบทอด ไมอยำกใหมนสญหำยไป สวนตวพอเองกคงท�ำไปจนวนตำย เพรำะเปนงำนทรก มนเหมอนเปนงำนทอยในสำยเลอดเรำแลว”พอบญชรกลาวดวยความภมใจ

12

ภมปญญา “การยอมผาและทำอผา”โดย คณแมเฉลยว ดทำสด @ตำ�บลหอำงแซง อำ�เภอำเลงนกทา จงหวดยโสธร

ขอมลครภมปญญาคณแมเฉลยว ดทสด เกดวนท 1 มกรำคม 2493 อำย 70 ปเบอรโทรตดตอ 088-127-1911

แมเฉลยว ดทสด เกดและเตบโตในครอบครวททอผาใชเองในครวเรอนมาตงแตร นปยาตายาย จงทำาใหมความคนเคยกบเลยงหมอน เลยงไหม ยอมผา และทอผามาตงแตเดก

ในวยเดกชวงเดอนธนวาคมจะเปนชวงทแมเฉลยวตองไปเกบฝายในดง เพอนำามานงปนเอาเมลดออกกบเพอน ๆ ใตรมไม แลวนำาใยฝายมายอมและทอเปนผาเพอใชในครอบครว

13

เม อ เรยนจบชนประถมศกษาป ท 4 แมเฉลยวกเรมทำานา ทำาสวนปอ และทำาผาย ยอมฝาย ยอมผาคราม ทอผาขาวมา (ผาลายตะมอง) และ ผามดหม เพอนำาไปตดเยบเสอผาไวใชเองและตดเยบ ใหคนในครอบครว

“เรองยอมผาเราจะเหนคณแมยอมตงแตเดก ๆ สวนมากเขาจะยอมคราม สอนกมแตหาซอยาก ตองเดนทางไปซอตางอ�าเภอระยะหาง 20 กวากโลเมตร สวนการทอผา กจะทอเปนผาลาย ตะมองหรอผาลาย โดยของผชายจะทอเปนผาขาวมา ผนใหญ สวนผหญงจะทอเปนผาสไบผนเลก ๆ ไวใชในชวตประจ�าวนหรอใชในโอกาสพเศษ ทใชในชวตประจ�าวนคอ ผใหญสมยกอนทานจะหม

สไบเฉยงคาดอก และนอกจากสไบกจะมการทอยาม ทอตนซนเอามาเยบตดตรงปลายผาซนเพอชวยปองกนปลายผาซนขาดจากการถกกงไมเกยวเวลาไปลยไร นา ปา” ต อมาในป 2546 แม เฉลยวเรมทำา การคาขายเกยวกบผา โดยเรมจากซอผาลายปลาตะเพยนมาทำาเปนผาพนคอ ขายในนามกลมสตรของหมบาน กอนทจะซอผาลายขตมาทำาเปน หมอนขต แตเนองจากตนทนแพง ราคาขายจงสงกวา ทองตลาด ทำาใหขายสนคาไดไมหมด จนกระทงป 2541 ไดรบการสนบสนนดายสำาหรบทอผาจากกองทนหมบาน โดยนอกจากการทอผาฝายยอมส ธรรมชาตแลว ยงมการทอผาไหมมดหมดวย เสนไหมประดษฐยอมสเคม เพอใหไดผาทมสสดตด

ทนนาน ซงตอมาไดมการรวมตว กนกบกลมแมบานในชมชนจดตงเปน “กลมทอผาบานหองแซง” ป ร ะ ม า ณ ป 2 5 5 8 โ ด ย แม เฉลยวมกจะได รบโอกาส ในการเปนตวแทนกลมเขารวมอบรมความรตางๆ เพอนำาความรมาถายทอดใหกบสมาชกกลมอกท จนกระทงไดขนมาดำารงตำาแหนง

14

ประธานกลมทอผาบานหองแซง หม 1 ในเวลา ตอมา ทกวนนแมเฉลยวยงคงทอผาจำาหนาย ตามออเดอรเปนกจวตรประจำาวนเชนเดม เพราะการทอผาถอเปนสวนหนงของชวต สวนการถายทอดความรใหกบคนนอกกลม แมเฉลยวเลาวา ไดมการถายทอดความรเรองการผกลายสำาหรบยอมผามดหมใหกบกลมเยาวชนระดบมธยมศกษาจากโรงเรยนหองแซงวทยาคมถง 2 รน โดยจะทำาการสอนเฉพาะวนเสาร-อาทตย (วนละ 3-4 ชวโมง) จำานวน 5 สปดาห ทำาใหเดก ๆ มความรความเขาใจจนสามารถนำาไปถายทอดใหกบรน ตอ ๆ ไปได นอกจากนแมเฉลยวยงไดใหความรกบคนทวไปทสนใจ โดยไดถายทอดเคลดลบตาง ๆ อยางละเอยดในทกขนตอน

แมแมเฉลยวจะเรยนจบแคชนประถมศกษาปท 4 แตความเชยวชาญในการยอมและ ทอผาของแมเฉลยวนนถอวาเปนความชำานาญชนคร รวมทงยงเปนครทมความเมตตา พรอมทจะมอบความร และถายทอดภมปญญาใหกบลกศษยและลกหลานอยางเตมท

“เราเปนแคลกชาวไรชาวนาธรรมดาไมไดเรยนหนงสอ ไดมโอกาสสอนคนอนกรสกดใจ และภมใจในตวเองมากๆ”

นอกจากการทอผาแลว การทไดถกทอความรใหกบผอนทกครงทมโอกาส กถอเปนการทอความสขใหกบชวตของแมเฉลยวไดเปนอยางด และนกคอผนผาทไมสามารถประเมนเปนราคาหรอคาจางได

15

ขอมลครภมปญญาคณพออทำน หำส�ำรเกด พ.ศ.2490 อำย 73 ปเบอรโทรตดตอ 093-152-5067

ภมปญญา “การทำ�เกวยนแกะสลกลวดลายเพอตกแตงสวน”โดย คณพออทำาน หาส�ร @ตำ�บลนาสไมย อำ�เภอำเมอำง จงหวดยโสธร

พออทาน หาส�าร เปนชางแกะสลกเกวยนสำาหรบตกแตงสวนทมประสบการณดานการทำาเกวยนและการแกะสลกไมมายาวนาน โดยไดรบ การสบทอดองคความร จากร นส ร น ตงแตร น คณป โดยพออทานไดเรยนรเรองการทำาเกวยนต งแต เรยนจบชนประถมศกษาป ท 4 ด วย ความสนใจสวนตวประกอบกบพอแมกทำาเกวยนขาย หลงจากวางเวนการทำานาอยแลว

16

เมอพออทานเตบโตและแตงงานแยกยายออกไปใชชวตคเมออายประมาณ 20 ป พออทานกไดยดอาชพทำาเกวยนขายรวมกบรบแกะสลกบานประต/หนาตางอโบสถวดดวยไมประด จนกระทงยคสมยเปลยนไปผคนเลกใชเกวยน พออทานจงไดหนมาเนนเรองการแกะสลกบานประตหนาตางอโบสถวดเปนหลกเรอยมา และไดถายทอดวชาความรเรองการแกะสลกบานประตหนาตางโบสถโดยการฝกลกศษยทมาชวยงานประมาณ 10 กวาคน จนทำาใหเขาสามารถนำาความรไปใชในการสรางรายไดหาเลยงครอบครวได

ตอมาในป 2556 พออทานจงไดเรมรอฟนเรองการทำาเกวยนจากไมประดอกครง โดยการทำาเกวยนในรอบนจะเนนเรองการแกะสลกเกวยนดวยลวดลายตางๆ เพอความงดงาม ซงในแตละปพออทานจะสามารถรบงานทำาเกวยนแกะสลกไดเพยง 3-4 เลม เนองจากเปนงานละเอยดตองใช ระยะเวลายาวนานประมาณ 3-4 เดอนตอ การทำาเกวยนแกะสลกลวดลาย 1 เลม

การแกะสลกเกวยนจะมความยากกวาการแกะสลกบานประต เนองจากลายทตองแกะจะมขนาดเลกกวา โดยสวนใหญจะแกะสลก ลายกนหอย ลายฝาหอย ลายเมลดขาวสาร เปนตน

และนอกจากความยากในการแกะสลกแลว การทำาลอเกวยนกเปนอกสวนหนงทมความยากไมแพกน เนองจากลอเกวยนมขนาดใหญถง 140 เซนตเมตร ดงนนพออทานจงตองมผชวยในการทำา สำาหรบลกคาทมาสงทำาเกวยนแกะสลกกบพออทานนน สวนใหญจะเปนลกคาทมาจากจงหวดตาง ๆ ทไดรบการบอกกลาวเลาถงฝมอการทำาเกวยนของพออทานแบบปากตอปาก และมความพรอมในการจายคาจางทำาเกวยนแกะสลกทมราคาสงถง 140,000 บาท (ไมรวมคาขนสง) เพราะถอเปนงานยากทตองอาศยทงความชำานาญดานเทคนคงานไมเพอประกอบโครงสราง และความชำานาญดานการแกะสลกลายทตองมความออนชอยสวยงามเชนกน

นอกจากเกวยนขนาดใหญแลว พออทานยงประดษฐเกวยนขนาดเลกสำาหรบเปนของทระลกตงโชว ขายใหกบลกคาทสนใจดวย โดยเฉลย 1 เดอนจะทำาเกวยนขนาดเลกประมาณ 3-4 เลม มทงเกวยนไมประดและเกวยนไมสก สนนราคาอยทประมาณ 3,500 บาท โดยลกคาสวนใหญจะเปนลกคาประจำาจากกรงเทพมหานคร

และดวยฝมอการทำาเกวยนทไดรบการยอมรบ ทำาใหพออทานไดรบการเชดชเกยรต

17

จากสถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน มหาวทยาลยมหาสารคาม ใหเปนศลปนพนบาน และผ ทมผลงานดเดนทางวฒนธรรม ประจ�าป 2562 เพอเขารบรางวล “นาคราช” สาขาประตมากรรม เมอวนท 9 กนยายน 2562 ณ มหาวทยาลยมหาสารคาม ทผานมาพออทานไดมการถายทอดเรองราว และองคความรเรองการทำาเกวยนใหกบนกศกษาทสนใจทมาขอสมภาษณ แตกยงไมมใครทจะมา

เปนลกศษยจรงจง ฝกฝนและหดทำาเกวยนเพอนำาไปประกอบเปนอาชพแตอยางใด

ในอนาคตขางหนา พออทานกหวงเพยงวาจะมโอกาสไดถายทอดองคความรนใหกบลกหลานในตระกล เพอทพวกเขาจะไดท�าหนาทสบสานศลปะการท�าเกวยนไมแกะสลก และสรางชอเสยงใหกบหมบานตอไป

18

จงหวดพงงา

19

พงงา

20

ภมปญญา “การทำ�สวนปาลมผสมผสานการเลยงผง”โดย คณพอำประยทธ บ�รงกล@ตำ�บลหลอำยง อำ�เภอำตำะกวทง จงหวดพงงา

ขอมลครภมปญญาคณพอประยทธ บ�ำรงกลเกดวนท 19 มกรำคม 2502 อำย 61 ปเบอรโทรตดตอ 087-272-5235

พอประยทธ บ�ารงกล เปนเกษตรกรในสายเลอด มโอกาสชวยเหลองานเกบยางในสวนยางของพอแมชวงวนหยดเสารอาทตยตงแตสมยทยงเปนเดกนกเรยนชนประถมศกษา เมอโตเปนผใหญประมาณป 2530 พอประยทธหนมาประกอบอาชพท�างานกอสรางและท�าสวนยางของครอบครวไปพรอมกน กอนทจะผนตวมาเปนเกษตรกรจรงจงโดยหนมาท�าสวนปาล มและเลยงผ ง ในป 2547 ตามค�าแนะน�าของนองชายทท�างานอยในสวนปาลมจงหวดสราษฎรธาน

21

ในปแรก พอประยทธไดลงทนซอตนกลาปาลมมาปลกจ�านวน 370 ตน โดยปลกเองทงหมดไมไดจางแรงงานชวย อาศยความมงมนตงใจทมมาเตมรอย บวกกบความใสใจในการดแลใสปยอยางเหมาะสมตามความตองการของตนปาลม เพอใหตนปาลมออกชอดอกสม�าเสมอ พอประยทธเลาวาชวงทตนปาลมออกชอดอกมากทสดคอชวงเดอนมถนายน ซงบางปพอประยทธจะสามารถเกบเกยวผลผลตไดมากถง 5 ตน แตหากปไหนผลผลตนอยกจะไดเพยงแคครงตน

พอประยทธท�าสวนปาลมเพอสรางรายไดหลกใหกบครอบครว แตกมอก 1 อาชพเสรมทสรางขนภายในสวนปาลม นนกคอการเลยงผงเพอเกบน�าผงขาย ดวยสภาพแวดลอมภายในสวนปาลมทมเกสรชอดอกปาลมตลอดทงป ท�าใหมผงจากธรรมชาตมาวนเวยนตอมไตและดดน�าหวานจากเกสรชอดอกปาลมเปนประจ�า พอประยทธจงคดหาหนทางสรางรายไดเสรมดวยการสรางบานใหผงอาศยอยสรางรงเพอเกบรวงผงมาคนน�าผงขาย สามารถสรางรายไดไดปละ 2 รอบ คอชวงเดอนกมภาพนธ และเดอนเมษายน พอประยทธเผยวา ในชวงแรกไดมการสรางกลองสง 30 ซม. กวาง 30 ซม. ยาว 50 ซม. จากเศษไมทม โดยท�าขาตงสง 1.2 เมตร เจาะรดานขาง 1 ร ขนาดเสนผาศนยกลาง 1 นว เพอใชเปนประตทางเขาออกของผง สวนดานบนกลองท�าฝาปดกลองเอาไว และท�าหลงคาใหกบกลองเพอปองกนฝนอกท โดยในชวงแรกพอประยทธไดทดลองท�า 3 กลอง วางไวในสวนปาลม ซงตองอดทนรอคอยกวา 3 ป ผงถงเขามาสรางรงในกลอง

ภมปญญา “การทำ�สวนปาลมผสมผสานการเลยงผง”โดย คณพอำประยทธ บ�รงกล@ตำ�บลหลอำยง อำ�เภอำตำะกวทง จงหวดพงงา

22

วนเวลาผานมา 16 ป จากทพอประยทธมกลองเลยงผง 3 ใบ มาในป 2563 พอประยทธมกลองเลยงผงเพมขนเปน 370 ใบ พอประยทธเลาเสรมเรองการเกบรวงผงวา เวลาเกบรวงผงแตละครงจะตองแตงตวใหมดชดเพอปองกนผงตอย โดยจะตองใสเสอแขนยาว ใสหมวกตาขายกนผงทคลมใบหนาและล�าคอเอาไว จากนนจงไลผงดวยการใชกระปองพนควนไฟจากกากมะพราว เพอเขาไปเปดฝากลองน�ารวงผงออกมา โดยใน 1 วนจะสามารถเกบรวงผงได 2 – 3 กลอง

รวงผง 1 รวงจะไดน�าผง 2-3 ขวด ราคาขายขวดละ 400 บาท ชวยสรางรายไดเสรมไดเปนอยางด อยางไรกตามพอประยทธกไมไดมการเปดตลาดออนไลนตามกระแสนยมแตอยางใด เนองจากผลผลตทไดมจ�ากดเพยงพอเฉพาะการขายใหกบเพอนบานในละแวกใกลเคยงเทานน

ทผานมาแมตองอดทนรอคอยมายาว นานกวา 3 ป โดยทไมมรายไดจากการขายน�าผงเลย แตปจจบนพอประยทธกสามารถสรางรายได หลอเลยงครอบครวไดอยางสบาย และนกคอความสขความภาคภมใจทเกดขนกบพอประยทธในวนน

23

ภมปญญา “การทำ�กระเปาจากเศษผา”โดย คณแมมณฑนา เมองวงษ @ตำ�บลหลอำยง อำ�เภอำตำะกวทง จงหวดพงงา

ขอมลครภมปญญาคณแมมณฑนำ เมองวงษ เกดวนท 20 มถนำยน 2500 อำย 63 ปเบอรโทรตดตอ 083-590-2323

การดงเอกลกษณของทองถนมาสรางเสนหใหกบสนคาเพอทำาใหสนคาเกดความสะดดตา นาซอ คอกลยทธท แมมณฑนา เมองวงษ นำามาใช ในการออกแบบกระเปาผา จนทำาใหสนคาไดรบความนยม และมออเดอรมาอยางตอเนอง แตกวาทจะมาถงจดนได แมมณฑนาตองผานการเรยนรและสะสมประสบการณมาอยางยาวนาน และ สงทสำาคญกวาการสรางรายไดคอ การนำาความรความชำานาญมาถายทอดใหกบผอน ทำาใหผอนมวชาความรเพอนำาไปตอยอดสรางรายไดเสรมหรอสรางงานอดเรกทใหความสขความผอนคลายในยามวาง

24

เดมทแมมณฑนาประกอบอาชพครสอนเดกนกเรยนชนอนบาลในโรงเรยนเอกชนแหงหนง ตอมาไดลาออกมาเปดรานกาแฟและเบเกอรทอำาเภอตะกวทง จงหวดพงงา ในป พ.ศ.2548 แตเนองจากเศรษฐกจซบเซาจงไดปดกจการลงในอกหลายปตอมา ประกอบกบมญาตทอยในกรงเทพกำาลงปวย ตองการคนดแล และแมมณฑนาเองกมความรเรองการดแลสขภาพเนองจากเคยเปน อสม.มากอน จงไดเดนทางขนมากรงเทพมารบงานน ระหวางทเฝาดแลผปวย ดวยความทเปนคนรกการอานหนงสอ และชอบงานฝมอมาตงแตสมยยงเปนนกเรยน แมมณฑนาจงไดซอนตยสารทมคอลมนงานฝมอ เชน นตยสารแมบาน นตยสารกลสตร และนตยสารขวญเรอนมานงอาน จากนนจงลองแกะแบบและลองเยบกระเปาจากเศษผาเปนงานอดเรกในยามวาง

เมอญาต ๆ ไดมโอกาสเหนฝมอจงไดเรมใหแมมณฑนาทำากระเปาจากเศษผาให ทงกระเปาใบใหญ กระเปาใบเลกสำาหรบใสเหรยญ และพวงกญแจประดษฐจากเศษผา ซงในชวงแรกแมมณฑนาจะใชเศษผาทขอจากรานตดเสอผามาใชในการเยบ โดยจะเลอกเศษผาทมโทนสใกลเคยงกนมาเยบเปนกระเปา เมอเรมมความชำานาญจง

ไดสงซอเศษผาทชงกโลขายทาง Facebook เพอใหไดแบบ ลาย และสตามทตองการ

“เราท�างานกระเปายามวาง พวกพ ๆ เขาเหน เขาชอบ เขากเลยบอกใหเราท�าให โดยชวงแรก ๆ จะใชวธมอเยบ ตอนหลงญาตซอจกรไฟฟาแบบหวพกพาไปทตาง ๆ ได กท�าใหสามารถเยบกระเปาใหมความคงทนมากขน พอจบภารกจในการดแลคนปวยในป 2557 กเรมรบออเดอรจาก คนรจกของญาต เปนออเดอรประเปาทท�าจากผาทอญปน จากนนจงเรมหาโอกาสพฒนาตนเองโดยการไปเรยนรเทคนคใหมๆ เพมเตม เชน การท�าแอพพลเก (งานตอผาเปนลายการตน) การเขาซปกระเปา”

หลงจากจบภารกจดแลผปวย แมมณฑนาไดกลบมาอย ทอำาเภอตะกวท งอกครง และไดเขารวมชมรมผสงอาย โดยไดรบเกยรตใหดำารง

25

ตำาแหนงเลขานการชมรม เนองจากมความรดานวชาการและมประสบการณจากการทเคยเปนครมากอน (ปจจบนลาออกจากตำาแหนงเลขานการชมรมผ สงอายแล ว) จากนนจงเรมร จกกบ หนวยงานตาง ๆ มากขนและเรมมโอกาสพฒนาแนวคดการออกแบบกระเปา โดยไดรบการสงเสรมจากพฒนาชมชน จนนำาไปสการคดและออกแบบกระเปาผาปาเตะ อนเปนการเพนทงานศลปะบนผนผาซงเอกลกษณของภาคใต

“เราจะออกแบบชนงาน แลวใหลกศษยในชมชนทเพนทผาเปน มาเพนทผาใหตามแบบทเราตองการ แลวเรากน�าผาทเพนทลายแลวมาประกอบเปนกระเปา ท�าใหกระเปาใบนนไมซ�าแบบใคร”

นอกจากนแมมณฑนายงคดรปแบบสนคาใหม ๆ โดยการนำาผาลกไมมาออกแบบเปนกระเปาผาลกไมสำาหรบออกงานทดเขากบชดบาบา ยาหยา

“เราเคยน�าสนคาของเราไปออกบธตอนททานทตทง 37 ประเทศมาเทยงจงหวดพงงา แลวภรยาทานทตชอบงานกระเปาของเรามาก เนองจากมทงท�าจากผาปาเตะและผาลกไมซงเปนเอกลกษณเฉพาะ อกทงดไซนกดทนสมยแตราคาไมแพง”

เ มอความร และประสบการณตกผลก แมมณฑนาจงมความตองการเผยแพรความรเรองการทำากระเปาและพวงกญแจจากเศษผาใหกบ ผอนโดยไมคดคาสอน ทงผสงอาย กลมแมบาน และนกเรยน เพอใหผอนไดมความร และพฒนาเปนอาชพ สามารถสรางรายไดเสรมหาเลยง

26

จำาหนาย โดยการนำาสนคาทไปวางขายในงานตางๆ ให เชน งานกาชาด เปนตน

“เวลาสอนเราจะไมหวงความคด เราจะใหความรกบลกศษยทงหมด เพอใหลกศษยมความร มความคดมากกวาคร เราคดวาประสบการณทเราม ถาเราไมใหความรหรอถายทอดเทคนคใหคนอน มนจะสญเปลา แตถาลกศษยไดรเทคนคจากเรา ผลตไดดกวาไดมากกวา เรายงเกดความภาคภมใจทเราสรางคนใหประสบความส�าเรจได เรามความสขจากตรงน”

ความสขจากการให สามารถหลอเลยงจตใจใหช มชนไดดกวาการรบ นคอสงทแมมณฑนารบรได และรสกยนดทจะใหตอไปโดยไมหวงอะไรตอบแทน

ครอบครวได โดยแมมณฑนาไดเรมจากการเปนวทยากรใหกบชมรมผสงอาย พฒนาชมชน และ กศน. จนนำาไปสการเปนวทยากรระดบจงหวด แมมณฑนากลาววา สงสำาคญนอกเหนอจากการสอนเทคนคการทำากระเปาผาคอการจดประกายไอเดยใหลกศษยไดรจกคนหาจดขายหรอคนหาเอกลกษณสนคาของตนเอง รวมทงชวยเรองจด

27

ภมปญญา “งานบายศรและการแกะสลกผลไม”โดย คณแมเยนจตต รตนพชย@ตำ�บลกระโสม อำ�เภอำตำะกวทง จงหวดพงงา

ขอมลครภมปญญาคณแมเยนจตต รตนพชยเกดวนท 9 สงหำคม 2483 อำย 70 ปเบอรโทรตดตอ 081-416-4540

คณแมเยนจตต รตนพชย มความสนใจเรองการทำาบายศรมาตงแตอาย 12 ป ดงนนเวลาในชมชนมงานพธกรรมตาง ๆ แมเยนจตตมกจะไปชวยชาวบานทำาบายศรและแกะสลกผลไมอยเสมอ

เมอเขาสวยสาว แมเยนจตตไดตดสนใจไปเรยนตอเรองการทำาผม ตดเยบเสอผา และการทำางานฝมอตาง ๆ เพอนำามาประกอบเปนอาชพ โดยไดเรยนเรองการแกะสลกผลไม งานใบตองเพม จากนนจงเรมหาความร เพมเตมด วยตวเองจากหนงสอและ สถานโทรทศนชองเทคโนโลย พระจอมเกลาฯ และชองวงไกลกงวล

28

ในเวลาตอมาแมเยนจตตไดเรมรบจาง ตดเยบเสอผาและทำาผมเปนอาชพหลก เพอสงนอง เรยน 3 คน รวมทงสงลกเรยน 4 คน โดยเนนเรอง การตดชด แตงหนาและทำาผมเจาสาว ภายใตชอราน “เยนจตต” ซงเปดทำาการมาตงแตป 2504 รวมระยะเวลา 50 กวาป จนถงปจจบนน แมเยนจตตกยงคงทำางานนเปนอาชพหลกอย

สวนการทำาเครองบายศรถอเปนงานรองทแมเยนจตตมความรกในการทำาไมแพกน และคนในชมชนจะรกนดวาแมเยนจตตมฝมอในการสรางสรรคบายศรไดอยางประณตและสวยงาม จงทำาใหมออเดอรสงทำาบายศรเขามาเรอย ๆ ตงแตป 2546 โดยบายศรทแมเยนจตตทำา จะถกนำาไปเขารวมพธกรรมตาง ๆ เชน งานบวช พธบชาคร พธบชาเจาทเจาทาง พธบชาศาลพระภม พธบวงสรวง เปนตน ซงบายศรทแมเยนจตตทำาจะมทงบายสผาและบายศรใบตองสด

ดวยชอเสยงและประสบการณทสงสมมายาวนาน รวมทงรางวลการนตตาง ๆ ทงระดบจงหวด ระดบเขต และระดบประเทศ ทำาใหแมเยนจตต ไดรบคำาเชญใหไปถายทอดองคความรเรองการทำาบายศรใหกบสถาบนตางๆ อยเสมอ เชน สอนนสตนกศกษาในวทยาลยเกษตรและเทคโนโลยพงงา รวมถงสอนผสงอายในชมรมผสงอายดวย

“คนทจะท�างานนได อนดบหนงตองเปนคนทมใจรกดานน ตองทมเทหวใจทงสหองเพอสงน และตองอดทนเขมแขง” แมเยนจตตกลาวถงคณลกษณะของผทจะสามารถเรยนรงานบายศรไดด

แมเยนจตตยงไดเผยเคลดลบทจะทำาใหบายศรใบตองมความสดคงทนนานวา จะตองเลอก

29

ใบตองทมความสมบรณไมออนและไมแกจนเกนไป จากนนใหนำาใบตองทตดแลวมาวางทงไว 1 คน กอนทจะนำามาประกอบเปนกลบบายศร เมอไดกลบบายศรแลว ใหนำาไปแชในนำาทผสมเครองดมชกำาลง โดยนำาเครองดมชกำาลง 1-2 ฝา ผสมเขากบนำา 1 ถง แชทงไว 1-2 ชวโมง ใบตองทผานการแชนำาผสมเครองดมชกำาลงจะมความสวยสดงดงาม

คงทนไดยาวนานถง 18-25 วน โดยทไมเหยวและยงคงความเขยวสดอยเชนเดม สวนทเปนดอกไมสามารถใชกระบอกฉดนำาแทนไดโดยไมตองนำาไปแช จากนนจงนำาสวนประกอบทงหมดมาประกอบเขาดวยกนใหสวยงาม

ดานงานแกะสลกผลไมสำาหรบใชในพธกรรมวนปลงศพของคนไทยเชอสายจน แมเยนจตต ไดเลารายละเอยดวาจะรบเตรยมการอาหาร เครองคาวหวานทใชไหวคนตายในพธกรรมทงหมด ซงในสวนของผกผลไมทใชไหว จะมการแกะสลกใหมความสวยงาม โดยผกผลไมทไดนำามาแกะสลกจะมหลากหลายประเภท ทงแตงกวา หวแครอท แคนตาลป ฟกทอง มะเขอเทศ พรก มะละกอ มะมวง หอมใหญ มนแกว แกวมงกร เปนตน

ในสวนของรายไดทมาจากการทำาบายศรและการรบจางจดเตรยมพธกรรมตาง ๆ ทงหมด (ไมหกคาใชจายและคาแรง) แมเยนจตตจะทำาบญชรายรบแบบละเอยดเอาไว จากนนจงไดรวบรวมเงนทงหมดบรจาคใหเปนการกศล ซงเปนความตงใจของแมเยนจตตทจะทำาใหงานนเปนงานบญทสรางความสขความสบายใจใหกบตวเอง และสรางประโยชนใหกบผอน (บางงานแมเยนจตตกรบทำาฟร เพราะทำาแลวมความสข ความสบายใจ)

30

“ปาท�าดวยหวใจศรทธา ท�าดวยใจรก บอกไมถก ท�าแลวมนมความสข ความสบายใจ”

สวนการถายทอดองคความร แมเยนจตตไดถายทอดความรเรองการแกะสลกผลไมใหกบนองสาว ซงนองสาวกไดชวยงานแมเยนจตตมาโดยตลอด นอกจากนยงไดถายทอดองคความรใหกบเดกนกเรยนชนประถมศกษาตามคำาเชญของโรงเรยนตาง ๆ ดวย

“ปาเปนคนทชอบท�า ชอบเรยนร ใฝร เราท�าแลวมนสบายใจ ท�าแลวหวใจเราด รสกสดชน แตเราตองตงใจ ตองมใจรก และตองใจเยนมาก ๆ อยากใหคนร นใหมหนมาสนใจงานเหลาน ใครทตงใจอยากเรยนมาเรยนเลยจะสอนใหฟร ขออยางเดยวของใหสนใจจรง ๆ ตงใจจรง ๆ” แมเยนจตตกลาวทงทาย

31

จงหวดเชยงใหม

32

เชยงใหม

33

ภมปญญา “การผลตตกตาไทำย และตกตากลมชาตพนธ”โดย คณพอยทำธนา บญประคอง @ตำ�บลมะขามหลวง อำ�เภอำสนปาตำอำง จงหวดเชยงใหม

ขอมลครภมปญญาคณพอยทธนำ บญประคองเกดวนท 23 กรกฎำคม 2499 อำย 64 ปเบอรโทรตดตอ 081-419-6555

ศนยผลตตกตาเชยงใหม กอตงขนในป 2529 โดย คณพอยทธนา บญประคอง โดยม จดประสงคตองการใหเปนแหลงผลตต กตาทสะทอนศลปวฒนธรรมผานเครองแตงกาย เชน ตกตาชนเผาตาง ๆ ในเมองไทย ตกตานางรำา ตกตาโขน และตกตาในชดประจำาชาตไทย รวมถงชาตอน ๆ เปนตน โดยตกตาแบบตาง ๆ จะมราคาตงแตหลกสบไปจนถงหลกลาน ขนอยกบความยากงาย ความวจตรงดงาม วสดทใชทำา และรายละเอยดตาง ๆ ของตกตา

34

ทผานมาตกตาจากศนยผลตตกตาเชยงใหม ได รบการยอมรบโดยการนำาไปจดแสดงในพพธภณฑตกตาในตางประเทศ ทงท Yokohama Doll Museum ประเทศญปน และท Shankar’s International Dolls Museum ประเทศอนเดย ในขณะเดยวกนคณพอยทธนาเองกได จดทำาพพธภณฑตกตาทรวบรวมตวอยางตกตาทงทผลตเองบางสวนและตกตาทนำามาจากประเทศตาง ๆ ทพอยทธนาเคยซอมาเกบสะสมไวเนองในโอกาสไป ดงานและจดแสดงตกตา ณ ตางประเทศ จดเรมตนของการทำาศลปะต กตา เรมจากการทคณพอของพอยทธนา ซงเปนทหารไดเดนทางไปยงพนทตาง ๆ ในภาคอสาน โดยม คณแมตามไปดวย ทำาให คณแมได มโอกาสพบเหนวฒนธรรมการแตงกายของกลมชาตพนธ ตาง ๆ ซงมเอกลกษณและความสวยงามนาอนรกษ

คณแมจงไดประดษฐสนคาเชงอนรกษวฒนธรรมในรปแบบตกตาทใสชดไทยและชดประจำากลมชาตพนธ ขนมา โดยมชาวบานในชมชนเปนแรงงานชวยผลตขายสงใหกบรานนารายณภณฑ กรงเทพมหานคร ทงนเพอสรางรายไดเสรมใหกบครอบครวซงมลก 7 คน ตอมาเมอคณพอยทธนา บญประคอง ไดเรยนจบแผนกชางกอสราง วทยาลยเทคนคอดรธาน และไดมความคดทจะตอยอดงานตกตาของคณแมอยางจรงจง จนกระทงแตงงาน พอยทธนาจงไดยายมาอยจงหวดเชยงใหมซงเปนบานเกดของภรรยา ประมาณป 2529 พรอมกบกอตงศนยผลตตกตาเชยงใหม เนองจากมความคดวาเมองนเปนเมองทองเทยว ตกตาตาง ๆ ทผลตนาจะเปนของฝากทสรางความประทบใจใหกบ นกทองเทยวตางขาตไดเปนอยางด

35

การทำาตกตาในชวงแรกพอยทธนาไดทำาตกตาผาตามแบบทคณแมเคยทำามากอน โดยทำาเปนตกตาใสชดไทย และชดกลมชาตพนธในภาคอสาน เชน ภไท ลาวโซง กะเลง เมอมาอยทจงหวดเชยงใหมจงไดเรมทำาตกตาชาวเขาเผาตาง ๆ ของภาคเหนอ โดยไดศกษาวฒนธรรมการแตงกาย ของแตละชนเผาอยางละเอยด นอกจากนยงไดมการทำาตกตารำาไทย และตกตาโขนละครเพมขนโดยทำาสงขายใหกบลกคาภายในจงหวด ตอมาไดมการออกสอจงทำาใหเปนทรจกมากขนและเรมม คำาสงซอจากตางประเทศ โดยในป 2536 เปนตนมา พอยทธนาไดผลตตกตาขายสงใหกบหลายประเทศ เชน อเมรกา ญปน อนเดย สงคโปร มาเลเซย ไตหวน และภฏาน เปนตน นอกจากนพอยทธนายงมโอกาสไดรบเชญไปจดแสดงตกตาในประเทศตาง ๆ ทำาใหพอยทธนาเรมมองเหนความหลากหลายในการทำาตกตา และมความคดทจะสรางสนคาใหมคณภาพ เปนทตองการของตลาดตางประเทศมากขน จงไดเรมเรยนรเรองการทำาตกตาเซรามคทขยบแขนและ ขาได กอนทจะพฒนาไปสการทำาตกตาพอรซเลน ซงจะมความคงทน สามารถคงสภาพไดมากกวารอยป โดยทสไมลอกเพราะใชอณหภมในการเผาสง

แตในสวนของเสอผาอาจจะชำารดไปตามกาลเวลา แมวาพอยทธนาจะใชระยะเวลายาวนานในการสงสมองคความรและประสบการณจากการทดลองทำาตกตาหลากหลายแบบ แตพอยทธนากไมรสกหวงแหนองคความรเหลาน และยนดทจะถายทอดองคความรใหกบผทสนใจอยางเตมท

“ใครอยากไดความรเรองตกตา ผมสอนหมดนะ เพราะตายไปเรากเอาไปไมได ตอนนมคนมาดงานและขอท�า work shop กนหลายกลม ทงนกเรยน นกศกษา รวมทงชมชน กลมชาวเขาเผาตาง ๆ เชน อาขาจากเชยงราย ไทยใหญจากแมฮองสอน หรอชาวมงจากพษณโลก เขามาเรยนแลวกกลบไปท�ากญแจตกตาขายกน สวนนกศกษากมาอย ฝกกบเราจรงจงเปนเดอน ๆ เรากให ความร เขา ทงเรองการท�าต กตาและเรองการท�าการตลาดดวย” ปจจบนแมวาศนยผลตตกตาเชยงใหมจะสามารถผลตตกตาไดหลากหลายรปแบบ แตพอยทธนากยงมความฝนทจะทำาตกตากลมชาตพนธของประเทศไทยทมมากถง 70 กวากลมชาตพนธ เพอใหเยาวชนคนรนหลงหรอผทสนใจ ไดศกษาวาแตละกลมชาตพนธ มวฒนธรรมการแตงกายอยางไร นอกจากน ยงมความฝนทจะทำาตกตา

36

กลมชาตพนธของอาเซยนทงหมดดวย ซงพอยทธนา กไดเดนหนาศกษาความรเพมเตมเพอสานฝน เหลานแลว “ตกตาของเราเขามหนาทเสมอนทตตวนอย ๆ ทคอยบอกเลาวฒนธรรมผานการแตงกายของชนเผาตาง ๆ นะ นกทองเทยวทซอไปเขาจะสามารถน�าตกตาไปบอกเลาเพอน ๆ

ของเขาไดวาอนนคอตกตาชาวเขาในเมองไทย แลวตกตาตวนอย ๆ เหลาน กจะสามารถชวยดลใจใหใคร ๆ เกดความรสกอยากมาเทยวเมองไทย มาดวฒนธรรมของชนเผาตางๆ ในเมองไทยกนมากขนดวย” พอยทธนากลาวถงตกตาตวนอย ๆ ซงเปนเสมอนทตทางวฒนธรรมอยางภาคภมใจ

37

ภมปญญา “การทำ�สวนล�ไยปลอดสารพษ”โดย คณพอบญเลศ แกววงศ @ตำ�บลมะขนหวาน อำ�เภอำสนปาตำอำง จงหวดเชยงใหม

ขอมลครภมปญญาคณพอบญเลศ แกววงศเกดวนท 12 พฤศจกำยน 2495 อำย 68 ปเบอรโทรตดตอ 089-261-4068

คณพอบญเลศ แกววงศ คออดตพอคาทผนตวเองมาเปนชาวสวนในชวงป 2540 โดยเรมตนชวตชาวสวนจากการปลกไมผลปลอดสารพษบนทดน 5 ไร ทงตนลำาไย มะมวง กระทอน มะนาว และกลวย นอกจากนยงมการปลกเหด ผกหวาน ผกเชยงดา พรกและมะเขอดวย แตสงทสรางรายไดหลกใหกบครอบครวคอการทำา “สวนลำาไยปลอดสารพษ” โดยปจจบนไดมการปลกตนลำาไย 180 ตน บนพนท 10 ไร

38

ทผานมาพอบญเลศไดใหความสำาคญกบการทำาสวนลำาไยปลอดสารพษอยางจรงจง โดยไดไปเขารวมโครงการอบรมตาง ๆ จากทางภาครฐสมำาเสมอเพอเพมพนความร และนำาความร นนมาตอยอด พฒนาการจดการดแลสวนลำาไย ปลอดสารพษของตวเองใหมคณภาพมากขน รวมทงแบงปนความรและประสบการณใหกบเพอนเกษตรกรทตดตอผานกรมวชาการเกษตรเพอเขามา ดงานการทำาเกษตรปลอดสารพษทสวนของ พอบญเลศซงถอเปนศนยการเรยนรแหงหนงของตำาบลมะขนหวาน

พอบญเลศไดเผยความร เรองการดแลตนลำาไยใหไดผลผลตขนาดจมโบ เนอกรอบ รสชาตหวานฉำา จนสามารถทำาราคาไดดใหฟงวา “เปนเพราะพอใชสตรทไดเรยนรจากการเขารบการอบรมกบ ผศ.พาวน มะโนชย อาจารยจากมหาวทยาลยแมโจ โดยสตรนจะมการใชสารโพแทสเซยมคลอเรตราดไปทโคนตน เพอชกนำาใหลำาไยออกดอกตามเปาหมายทเราตองการ โดยหลงจากราดสารโพแทสเซยมคลอเรตได 7 วนแลว ตองนำาปยหมกหรอปยคอกโรยบรเวณทราดสารโพแทสเซยมคลอเรตซำาลงไป จากนนจงใหนำาอยางสมำาเสมอ พอลำาไยเรมออกดอกผลไดประมาณ

ครงเดอนจงฉดพนฮอรโมน 3 ครงใน 10 วน ดอกของลำาไยทเราแตงชอจะมความสมบรณ จากนนจงคอยฉดสารไลแมลงลงไป และใหนำาอยางสมำาเสมอทก ๆ 5-7 วน ตอดวยใสปยอนทรยผสมปยเคมในอตราสวน 4:1 กโลกรม โดยใสบาง ๆ เมอผลลำาไยมขนาดเทาลกมะเขอพวงจงเปลยนปยเปนสตรใหม แตใชอตราสวนปรมาณเทาเดม เมอผลลำาไยเรมสกจงทำาการเปลยนสตรปยอกครง โดยจะใชสตรทชวยเพมความหวานใหกบผลลำาไย จากนนใหงดรดนำา การทำาตามสตรนจะชวยใหลำาไยมผลขนาดใหญ ผลลำาไยจะไมแตก และมรสชาตหวานฉำา”

พอบญเลศยงไดสรปสาระสำาคญวา เราตองรวาจงหวะไหนควรใสปยสตรอะไร อตราสวนเทาไหร สวนการใชปยหมกผสมปยเคมนน นอกจากจะชวยใหไดผลผลตทมคณภาพแลว ยงชวยลดตนทนคาปยเคมอกดวย สวนในชวงหลงการเกบเกยวพอบญเลศจะใชปยหมกเพอสรางความสมบรณใหกบตนลำาไยเพยงอยางเดยวโดยไมใชปยเคม

ในสวนของการกำาจดศตรพช พอบญเลศเผยวา หากตนลำาไยมเพลยเกาะเพยงแค 10-20 เปอรเซนต กไมจำาเปนตองฉดพนสารไลแมลงแตอยางใด เพราะไมนานเพลยะเหลานจะหายไปเอง

39

นอกจากนพอบญเลศ ยงไดเผยเคลดลบการหมกปยอนทรยแบบงาย ๆ โดยทไมตองเสยเวลาหมกปยนาน และไมตองเปลองแรงในการพลก กองปยวา จะใชวธซอวตถดบสำาหรบทำาปยมาวางทงไว 5-6 เดอนโดยไมแกะกระสอบ เมอถงเวลาตองการใชปยกนำาวตถดบปยแตละอยาง มาเททบกนเปนชน ๆ โดยพรมนำาแตละชน-ใหพอชม ไมตองคลกเคลา ไมตองพลกกอง จากนนหมกปยทงไว 7-10 วน โดยสงเกตวาปยเรมมไอความรอน กสามารถตกมาใชไดเลย โดยซงการตกใหใหวธคยปยจากชนบนลงมาถงชนลาง ปยจะผสมกนเองโดยไมตองเหนอยแรงในการผสมคลกเคลาปย

จากสตรทงหมดทพอบญเลศไดเผยมาน ไดทำาใหพอบญเลศมผลผลตลำาไยมากถงปละประมาณ 15-17 ตน ซงหากเทยบกบจำานวนตนทปลกในสวนแลวถอวาไดผลผลตจำานวนมาก ทสำาคญคอ ความรทงหมดนพอบญเลศยนดมอบใหแกผ ทสนใจอยางละเอยด เพราะพอบญเลศอยากใหชาวสวยลำาไยทกคนมกำาไรจากการทำาสวนอยางคมคาเหนอย นคอแนวคดสำาคญทพอบญเลศ ยดมนมาตลอด

40

นอกจากนพอบญเลศยงมผลตภณฑอน ๆ ทเปนความภาคภมใจ ไดแกผลตภณฑ “หมามยอบแหง” ซงมคณสมบตชวยบำารงโลหต บำารงกำาลง ชวยใหรางกายแขงแรงทงชายและหญง โดยผลตภณฑนพอบญเลศทำาขายมาตงแตป 2550 ซงใน 1 ป จะผลตไดหมามยอบแหงไดมากถง 40-50 กโลกรม สามารถทำากำาไร สรางรายไดเสรมไดเปนอยางด เนองจากขายดมาโดยตลอด อกทงยงเปนทสนใจ ทำาใหมหนวยงานตาง ๆ ตดตอมาดงานอยาง ตอเนอง

การเกบเกยวองค ความร และการสรางสรรคพฒนางานทงในดานการท�าสวนล�าไยปลอดสารพษ และการท�าอาชพเสรมอน ๆ คอ หวใจส�าคญทท�าใหพอบญเลศประสบความส�าเรจในชวต

แต การได เป นครภมป ญญาทพร อมถายทอดองคความรใหกบผอนไดเรยนรตลอดเวลา ถอเปนความส�าเรจทท�าใหพอบญเลศมความสขทางใจมาจนถงทกวนน เพราะการไดใหความร เทากบไดชวยเพมรายได ลดรายจาย และลดการใชแรงงานแกชาวสวนอกมากมายหลายครอบครว

41

ภมปญญา “การสรางสรรคกระเปาผาปกประดษฐ”โดย คณแมกลยา แปงศร @ตำ�บลสนกลาง อำ�เภอำสนปาตำอำง จงหวดเชยงใหม

ขอมลครภมปญญาคณแมกลยำ แปงศรเกดวนท 31 มกรำคม 2494 อำย 69 ปเบอรโทรตดตอ 089-561-9776

คณแมกลยา แปงศร เปนผทมความสนใจเรองการตดเยบผาและงานประดษฐประดอยตกแตงผามาตงแตเดก เนองจากมคณแมเปนชางตดเยบเสอผา เมอเรยนจบชนประถมศกษาปท 7 จงออกมาทำางานเปนเสมยน กอนทจะทำางานรบจางเยบผาในโรงงาน เมออายยางเขาปท 58 แมกลยามความสนใจเรองศกษาตอเพอหาความร สำาหรบนำาไปชวยเหลองานชมชน จงไดเขาไปเรยนตอท กศน.จนจบชนมธยมศกษาปท 6 ซงในระหวางเรยน แมกลยาตองทำาโครงงานประกวดในประเดนลด

42

โลกรอน จงไดทำากระเปาจากเศษผาเขาประกวดจนไดรบรางวลชนะเลศ จากนนจงมความคดทจะทำากระเปาขาย โดยแรกเรมไดทำากระเปาผารปแบบธรรมดาขายกอน แตตอมาไดมการปรบเปลยนรปแบบมาเปนกระเปาผาปกประดษฐ โดยมการประยกตรปแบบกระเปาผาปกของชนเผาตาง ๆใหมลกเลนดไซนใหม ๆ พรอมเพมความประณตดวยการใสผาซบใน เพมชองกระเปาดานใน และใสซป เพอสรางความแตกตางจากชนงานดงเดม ในขณะทบางชนกยงคงเอกลกษณแบบดงเดมไว เพอใหลกคาไดมทางเลอกทหลากหลายตามความชอบ ในยคแรก ๆ แมกลยาไดตดเยบกระเปาผาปกประดษฐสะสมไวแลวนำาไปฝากลกขายในงานมหกรรมหนงสอ ซงปรากฏวาไดรบการตอบรบ ทดมาก สามารถขายกระเปาผาปกประดษฐจนมรายไดหลกหมน แมกลยาจงไดตดเยบและนำากระเปาผาออกขายอยางตอเนอง จนกระทง ป2559 ทาง กศน.ไดตดตอเชญแมกลยาใหมาเปนวทยากรอบรมใหความรแกผทสนใจทำากระเปาผา ซ ง ได นำ าไปส การรวมกล มกล มกระเป าผ าเสรมมลคาดวยงานปกประดษฐ และตอมาได จดทะเบยนเปนวสาหกจชมชน โดยมสมาชกกลมทงสน 15 คน

นอกจากนแมกลยายงไดเขารวมอบรมความรตามคำาเชญของหนวยงานตาง ๆ เพอเตมเตมความรและเพมพนความคดสรางสรรคในการพฒนาการออกแบบกระเปาผาปกประดษฐ จนทำาใหแมกลยาสามารถพฒนากระเปาผาไดหลากหลายรปแบบมากขน อกทงยงมการเขาร วมประกวดสนคา OTOP จนไดรบรางวล OTOP 3 ดาว ในป 2559 และ OTOP 4 ดาวในป 2562 ซงสรางความภาคภมใจเปนอยางมาก ปจจบนแมกลยาไดเปดรานขายกระเปาผาปกประดษฐทตลาด “ประชารฐคนไทยยมได” หนาศาลากลาง จงหวดเชยงใหม โดยจะเปดขาย 6 วน ใน 1 เดอน คอวนจนทร องคาร และพธแรก รวมทงวนจนทร องคาร และพธ สดทายของเดอน โดยมทมงานจากสมาชกกลมเปนผคอยชวยตดเยบและตกแตงกระเปาผาปกประดษฐใหมความสวยงามตามรปแบบทแมกลยาไดออกแบบไว ซงถอเปนการชวยสรางรายไดใหกบเพอนสมาชกกลมไดเปนอยางด แมวาในชวงนเศรษฐกจจะซบเซาดวยพษโควดแตแมกลยากมงานใหสมาชกกลมไดสรางรายไดกนอยางตอเนอง โดยแมกลยาจะเปน ผบรหารจดการเรองการรบงาน การซอวสดอปกรณ การออกแบบ ซงลาสดไดมการนำา “กระจด” ซง

43

เปนวสดทมในพนทภาคใตมาสานและออกแบบตกแตงเปนกระเปาปกประดษฐจากกระจดทมความสวยงามแปลกใหม เพมสสนและความนาสนใจใหกบผลตภณฑไดมากขน

ในแตละเดอนแมกลยาและสมาชกกลมจะตองทำากระเปาหลายรอยใบ (ขนตำา 100 ใบ) เพราะนอกจากจะขายทตลาด “ประชารฐคนไทยยม” ไดแลว ยงตองสงขายใหกบพนทอน รวมทงขายทางออนไลนดวย สวนการถายทอดองคความร นอกจากจะถายทอดองคความร ใหกบสมาชกกล มแลว แมกลยายงไดเปดศนยการเรยนร ระดบตำาบล

เพอสรางพนทใหความรเรองการทำากระเปาผาปกประดษฐแกผทสนใจ อกทงยงเขาไปใหความรและบอกเลาประสบการณด ๆ แกนกเรยนตามคำาเชญของสถาบนศกษา รวมถงกลมสตรในพนทอนทมความสนใจอกดวย การท�างานกระเปาผาปกประดษฐจงไมไดเปนเพยงงานทสรางรายไดใหกบตนเองและสมาชกกลม แตยงเปนงานทชวยสรางแรงบนดาลใจ สรางความร สรางรายไดใหกบผอน อกทงยงสรางความสขและสราง ความภาคภมใจใหกบตวเองไดอกดวย แมวาในวนนแมกลยาจะมอายมากขน แตในทกๆ วนแมกลยากมความกระตอรอรนในการ

44

คดและสรางสรรคงานอยเสมอโดยไมหยดนง และแมกลยามองวายคสมยนมผสงอายจำานวนไมนอยมกคดวาตวเองสรางสรรคงานไมไดเหมอนเดม เนองจากมพละกำาลงกายและใจทถดถอย ทำาใหหลายคนกลายเปนโรคซมเศรา ดงนนแมกลยาจงอยากใหผสงอายทานอนไดลองปรบเปลยนความคดและนำาศกยภาพของตนเองทสะสมมาทงชวตระเบดออกมาปนพลงสรางสรรค เพอสรางแสงแหงความสขใหกบตนเองและสงคม โดยไมเอาอายมาเปนเครองจำากดในการสรางแสงแหงสขน

“แมคดวาผ สงอายบางคนทเขาเปนโรคซมเศรา เปนเพราะวาเขาไมไดท�าอะไร แตแมได

ท�าอะไรอยตลอด มนตนเตนตลอดเวลา กอยากจะบอกคนอน ๆ วา อยากใหเขาลองเปดโอกาสใหตวเองไดลองท�าอะไรดบาง เพราะบางคน ปดกนตวเองเกนไป คดวาตวเองแกแลวท�าอะไร ไมได ท�าอะไรกไมรวย ถาเราคดอยางนนเรากจะ ไมไดท�าอะไร แตแมไมไดคดแบบนน แมคดวาเราท�าไปเรอย ๆ ดกวาอยเฉย ๆ แลวเราไมตองเอาสมองไปคดอยางอน เราคดแตเรองของเราตลอดเวลา ทส�าคญคอเราจะไมเหงา และเราจะมความสข” แมกลยา กลาวใหแรงบนดาลใจทงทาย

45

ภมปญญา “การฟอนเลบแบบศลปะลานนาไทำย”โดย คณแมผองศร รกชาต @ตำ�บลยหวา อำ�เภอำสนปาตำอำง จงหวดเชยงใหม

ขอมลครภมปญญาคณแมผองศร รกชำตเกดวนท 1 กนยำ 2482 อำย 81 ปเบอรโทรตดตอ 085-549-1139

แมผองศร รกชาต เรยนจบจากคณะครศาสตร สาขาวชาประถมศกษา วชาเอกนาฏศลป วทยาลยครเชยงใหม ท�าใหมความรพนฐานเรองการฟอนร�าเปนทนเดมอยแลว เมอมาเปนครทโรงเรยนทงเสยว (นวรฐ) ในป 2519 กน�าความรนนมาสอนเปนวชาพเศษใหกบเดกนกเรยนชนประถมศกษาปท 4-6

หลงจากทเกษยณอายในป 2542 แมผองศร ไดเรมท�ากจกรรมเพอชมชนหลายอยาง ทงการเปนประธานสตรกลมแมบานเทศบาลสนปาตอง ประธานชมรมผสงอาย รวมทงเปนสมาชกชมรม

46

ออกก�าลงกาย ท�าใหมโอกาสพบปะผคนหลากหลาย โดยเฉพาะกลมสตรทงในพนทและนอกพนท ดงนนแมผองศรจงใชโอกาสนในการเชญชวนกลมสตรมาเรยนรเรองการฟอนเลบ ซงถอเปนศลปวฒนธรรมทางภาคเหนอทอยค กบคนเมองเชยงใหมมาชานาน ชาวเชยงใหมมกจะฟอนเลบ ในขบวนแหงานบญตาง ๆ เชน งานสมโภชปอยหลวง ของแตละหมบาน งานฟอนตนรบขบวนแหกฐน รวมทงงานประจ�าปของโรงเรยน และงานแสดงในโอกาสพเศษตาง ๆ เชนงานวนสงกรานต เปนตน

ทผานมาแมผองศรเคยสอนกลมสตรฟอนเลบเพอใชในการฟอนร�างานตาง ๆ มากมาย แต

งานทเปนความภาคภมใจ และเปนทจดจ�าไม ลมเลอน คอการสอนกลมสตรทเปนตวแทนของอ�าเภอสนปาตองเขารวมฟอนร�าในขบวนแหงานสมโภช 700 ป เชยงใหม ในป 2500 โดยไดสอนกลมสตรจ�านวนกวา 100 คน ใชเวลาซอม 2 สปดาห นอกจากนแมผองศรยงเคยสอนกลมผสงอายในโรงเรยนผสงอาย และสอนเดก ๆ เยาวชนตามค�าเชญของโรงเรยนตาง ๆ เรยกไดวาสอนครบทง 3 วย ซงแมผองศรไดเลาวา การสอนผใหญกบการสอนเดกมความยากงายแตกตางกน ซงหวใจส�าคญในการฟอนร�าคอความเพยรพยายามตงใจฝกฝนเพอใหไดทาทางการร�า ลลาทออนชอย

47

และถาหากเปนการฟอนร�ากลมใหญ หวใจส�าคญกคอการฝกซอมรวมกนเพอใหไดการฟอนร�าท พรอมเพรยงสวยงาม

ปจจบน แมว าแมผ องศรจะหยดสอน การฟอนเลบมาตงแตป 2552 แตลกศษยทเคยเรยนฟอนเลบกบแมผองศรกไดน�าศลปะการฟอนเลบไปถายทอดตอจากรนสรน โดยแตละหมบานจะมผทมความรเรองการฟอนเลบ ท�าหนาทเปนผน�าในการเผยแพรองคความรนตอไป

“การฟอนเลบ เปนศลปะของลานนาไทย อยากจะอนรกษศลปะลานนาไทยไว แมกลววา การฟอนเลบมนจะหายไป เพราะสมยนเดก ๆ สวนมาก จะไมคอยสนใจศลปะลานนากนแลว เพราะ คนรนใหมมองวาการฟอนเลบ เปนการฟอนร�า ททาทางทเชองชา เดกสมยนชอบเตนเพลงเรว ๆ แตอยางไรกตามกดใจ ทแตละหมบานไดชวยกนอนรกษการฟอนเลบเอาไว สวนตวแมเองกอยากกลบไปสอนอก แตอายมากแลวกไมคอยไหว ท�าไดแคไปเขาไปรวมฟอนในงานตาง ๆ” แมวา ในวนนแมผองศรจะหยดสอน ฟอนเลบนานแลว แตทวาการหวานโปรย เมลดพนธนกฟอนร�าในอดตกไดผลดอกออกผล สรางคนสบสาน ศลปะการฟอนเลบลานนา ได หลายรนซงสงน กคอความภาคภมใจของแมผองศร เสมอมา

48

ภมปญญา “โคมแขวนลานนา”โดย คณแมศรไพร จนทำรเขยว@ตำ�บลทาวงพราว อำ�เภอำสนปาตำอำง จงหวดเชยงใหม

ขอมลครภมปญญาคณแมศรไพร จนทรเขยวเกดวนท 6 ธนวำคม 2498 อำย 65 ปเบอรโทรตดตอ 091-853-5636

ดร.ศรไพร จนทรเขยว โคมแขวนลานนา เป นอดตคร มธยมศกษาตอนต น สอนวชาสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รวมทงวชาเลอกประเพณวถชวตคนเมองเชยงใหม ทำาใหชวตคลกคลอยกบการเผยแพรงานวฒนธรรมลานนาเรอยมา จนกระทงเกษยณอายในป 2559

สวนหนงของวฒนธรรมลานนาทแมศรไพรใหความสนใจคอ “การทำาโคมแขวนลานนา” ซงนยมนำามาประดบเปนเครองพทธบชาในชวง ประเพณยเปง คนวนเพญ ขน 15 คำา เดอน 12 ของชาวเชยงใหม ซงจะมการประดบประดาโคมแขวน

49

ลานนาตามบานเรอน วด หรอสถานททองเทยวและทพกตาง ๆ โดยปจจบนไดมการนำาหลอดไฟบรรจไวในโคมแทนการใชประทบหรอเทยน

แมศรไพรไดเรยนรเรองการทำาโคมแขวนลานนาตงแตป 2542 โดยเรยนรกบ “ครบวไหล ธนปญญา” ซงเปนครภมปญญาเรองโคมแขวนลานนา ในจงหวดเชยงใหมและในระดบประเทศ จากนนจงนำาความรทไดมาสอนเดก ๆ นกเรยนในโรงเรยนวดชางเคยน รวมทงสอนนกศกษาจากมหาวทยาลยเชยงใหมและมหาวทยาลยราชภฎเชยงใหมดวย

โดยการทำาโคมแขวนลานนาจะมวธการสำาคญ คอการทำาโครงสรางดวยไมไผเฮยะ ซงเปน ไมไผทมความเหนยวและมปลองทยาว เมอไดตวโครงสรางตามรปแบบโคมแขวน 8 เหลยมแลว จงนำากระดาษหรอผามาหอหมโครงสรางใหเขารป จากนนจงตดประตโคมและหางตดลงไปทตวโคม นำาเชอกมารอยดานบนสำาหรบนำาไปแขวน และตกแตงตวโคมใหสวยงาม ปจจบนนยมทำาโคมแขวนลานนาหลายสแตสทนยมทำามากทสดคอ สขาว และสเหลอง

หลงจากทเกษยณอายราชการครแลว แมศรไพรได กลบมาท�างานสงคมทบ านเกด ณ ต�าบลพราว อ�าเภอสนปาตอง จากนนจงมความคด

ทจะสบสานภมปญญาลานนาใหกบชมชน ซงเปนชมชนชาวไทยเขน ทมรากฐานเรองราว รวมทงสรางงาน สรางอาชพ สรางรายไดใหกบกลมแมบาน และกลมผสงอาย เพอสรางความเขมแขงใหกบชมชนตอไปในอนาคต

ทผานมาแมศรไพรไดมการประสานงานกบ กศน.ในพนท เพอผลกดนใหเกดการจดตงกล มวสาหกจชมชน “ไทยเขนตนแหนหลวง” และของบประมาณสนบสนนในการด�าเนนงานโครงการอบรมการท�าโคมแขวนลานนาใหกบชาวบาน โดยการอบรมในครงแรกจะเปนการทำาโคมลานนาขนาด 6 นว หมดวยกระดาษสา ครงท 2 เปนการอบรมการทำาโคมลานนาขนาด 6 นว หมดวยผาโทเร ครงท 3 เปนการอบรมการทำาโคมลานนาขนาด 8 นว หมดวยผาลกไม และลาสดมการจดอบรมการทำาโคมเงยว หรอโคมไตเพมอก 1 ประเภท โดยเชญ “ครจกรพนธ ชยแปง” มาเปนวทยากรในการอบรมสมาชกกลมเปนเวลา 5 วน ซงถอเปนการตอยอดและพฒนาฝมอสมาชกกลมอยางตอเนอง

“สวนการสอนผสงอาย เราจะสอนสวนตวเปนรายบคคล โดยผสงอายจะมาเรยนรทบาน ใชเวลาเรยนรประมาณ 3 - 5 วน ส�าหรบการเรยน

ภมปญญา “โคมแขวนลานนา”โดย คณแมศรไพร จนทำรเขยว@ตำ�บลทาวงพราว อำ�เภอำสนปาตำอำง จงหวดเชยงใหม

50

ปะตดโคม และ 5 – 7 วน ส�าหรบการเรยนทงการขนโคมและปะตดโคม เมอผสงอายท�าเปน และมความช�านาญแลวกสามารถรบงานกลบไปท�าทบานไดเลย”

เมอมการอบรมและพฒนาฝมอสมาชกกลมจนเกดความชำานาญในการทำาโคมแขวนแลว แมศรไพรกไดทำาหนาทประสานและจดการเรองการตลาดเพอใหมออเดอรสนคาเขามา กอนทจะสงตองานใหกบกลมสมาชก เปนการกระจายงานกระจายรายไดใหกบทกคน

สำาหรบชองทางการตดตอซอขาย จะมการขายในรานคาของสมาชก ขายออนไลน และ ขายดวยการตดตอสงออเดอรโดยตรงกบทาง

แมศรไพร ซงในปทผานมาไดมการสงออเดอรเขามามากถง 1,000 ลก โดยออเดอรสวนใหญจะมาจากภายในจงหวดเชยงใหม และถาเปนชวงเทศกาลกจะนำาไปวางขายในตลาดของชมชนดวย นอกจากน ยงมการเพมมลคาโคมแขวนลานนา ดวยการถกดายมงคลสขาว และสแดง ทำาใหสามารถเพมราคาและเพมทางเลอกใหลกคาไดมากขน

“เวลามออเดอร นอกจากจะกระจายรายได ใหกบสมาชกกลมและผสงอายแลว ยงเปนการ ช วยให ผ ส งอายท เข ามาท� างานตรงน เก ด ความภาคภมใจ และเหนคณคาในตวเองดวย” แมศรไพรกลาวถงผลลพธทมากกวาการสรางรายไดใหชมชน

51

นอกจากงานสร างสนค า โคมแขวน ลานนาแลว แมศรไพรยงเปนผขบเคลอนงานอน ๆ ในชมชน โดยเฉพาะอยางยงการขบเคลอนชมชนใหกลายเปนแหลงทองเทยวเชงวถวฒนธรรมประเพณชมชนไทยเขนตนแหนหลวง ซงจะนำาเสนอความเปนชมชนไทยเขนทยงคงรากฐานวถวฒนธรรมเดม ๆ อยไมวาจะเปนภาษาพด ชดชาวไทยเขน และการทอผาแบบไทยเขนทตองรบเรงอนรกษไว เนองจากเหลอผททอผาในรปแบบไทยเขนเปนเพยงแค 1 รายเทานน รวมทงยงมการสงเสรมและพฒนาสนคาอน ๆ

นอกเหนอจากโคมแขวนลานนา ไดแกการสงเสรมผลตภณฑแปรรปจากลำาไยซงเปนไมผลทปลกกนทกบาน โดยจะมการแปรรปลำาไยเปนสนคาตาง ๆ เชน ทอฟฟลำาไย ขาวแตนลำาไย และยาหมองเมลดลำาไย เปนตน

“เวลาท�างานแมจะใชวธปรบตวใหเขากบชาวบาน โดยการเขาไปเยยม เขาไปสมภาษณดวยตวเอง แมจะมความสขในการท�างานมาก ทกวนน แมตงใจจะอทศชวตเวลาทเหลออย เพอพฒนาชมชนทองถนหรอบานเกดของตวเอง แมตงใจจะพฒนาชมชนบานตนแหนหลวงใหเปนแหลงทองเทยวดานประเพณ และดานการอนรกษวฒนธรรม นคอสงทเราจะท�าใหส�าเรจ สวนงานท�าโคมแขวนลานนาทผานมา เปนเรองธรรมดาทอาจจะมอปสรรคปญหาอยบาง แตเรากสามารถน�าพาสมาชกใหมสวนรวมในการคดและตดสนใจ จนสามารถแกไขปญหาเหลานนไปได กร สก ภาคภมใจในความส�าเรจคะ” ส�าหรบบางคน การเกษยณอายราชการอาจเปนจดเรมตนของการพกผอนยามบนปลายชวต แตส�าหรบแมศรไพรแลว นคอจดเรมตนในการท�างานชมชน การท�างานสรางคณคาใหกบผคนทมความทาทายเปนอยางมาก อยางไรกตาม การท�างานเหลานกถอเปนเครองมอชนดในการหลอเลยงจตใจใหพองฟ ซงท�าใหแมศรไพร มความสขและความภาคภมใจในชวตอยางหา ทเปรยบมได

52

ภมปญญา “เครองสบชะตาลานนา”โดย คณแมพมพา ทำาวเขอน@ตำ�บลทงตำอำม อำ�เภอำสนปาตำอำง จงหวดเชยงใหม

ขอมลครภมปญญาคณแมพมพำ ทำวเขอนเกดวนท 26 พฤษภำคม 2494 อำย 69 ปเบอรโทรตดตอ 081-950-6625

พธสบชะตา เปนประเพณสำาคญของชาวลานนา ทเชอกนวาจะชวยตออายหรอตอชวตของคนชมชน และบานเมอง ใหแคลวคลาดปลอดภยจากอนตราย และทำาใหชวตยนยาว มความสขความเจรญ

สำาหรบชาวเชยงใหมทกหมบานจะรจกพธสบชะตาเปนอยางด เพราะเปนประเพณทสบทอดและอยคชมชนมาชานาน โดยพธสบชะตาทนยมทำาจะแบงเปน 3 ประเภทคอ 1. พธสบชะตาคน นยมทำาเมอขนบานใหม ยายทอยใหม ไดรบยศหรอตำาแหนงสงขน หรอทำาในวนเกดทครบรอบเชน 24 ป 36 ป 48 ป 60 ป

53

หรอ 72 ป เปนตน นอกจากนยงใชทำาพธเพอชวยใหผปวยหนกฟนตวไดเรวขน หรอชวยสะเดาะเคราะห สบชะตาคนใหอายยนยาว 2. พธสบชะตาบาน นยมทำาเมอคนในหมบานประสบความเดอดรอน เจบไขไดปวยพรอมกนหลายคน หรอตายตดตอกนเกน 3 คน ขนไป 3. พธสบชะตาเมอง จดขนเมอบานเมองเกดความเดอดรอน จากอทธพลของดาวพระเคราะห ตามความเชอทางโหราศาสตร หรอเกดโรคภย ไขเจบระบาดในหม ประชาชนเปนจำานวนมาก เปนตน

เวลาทชมชนมการจดพธสบชะตา สวนใหญจะมปราชญชาวบานทร เรองนเปนผ นำาในการจดเตรยมขาวของทตองใชในการทำาพธสบชะตา โดยมสมาชกในชมชนเปนผชวย แตบางพนท ท ไม มปราชญชาวบานเปนกำาลงหลกในการ

จดเตรยมขาวของผทตองการจดพธสบชะตากต องออกไปพงพาวาจางปราชญชาวบานจากพนทอนให ช วย จงเกดเปนอาชพผจดเตรยมเครองใชสำาหรบทำาพธสบชะตาขน ซงแมพมพา ทาวเขอน คอหนง

ในผททำาอาชพนมายาวนาน จนไดรบการยอมรบแบบปากตอปากในวงกวาง ทำาใหคนนอกพนท เขามาตดตอขอความชวยเหลอกนอยางตอเนอง

แมพมพา ทาวเขอน เปนอดตชางตดเยบเสอผาทหนมาสนใจเรองการทำาเครองสบชะตาลานนาในวย 40 ป หลงจากพบวาไมมใครสบทอดภมปญญานตอจากผเฒาผแกในชมชน

ปจจบนแมพมพาไดทำาอาชพจดเตรยมเครองสบชะตาเปนอาชพหลก เวลาลกคาตองการเครองสบชะตาจะตดตอมาลวงหนาเปนเวลา 1 สปดาห เพอใหแมพมพามเวลาในการจดเตรยมขาวของ โดยในแตละเดอนแมพมพาจะมงานเตรยมเครองสบชะตาเฉลยเดอนละ 4 ชด (คาจดเตรยมราคาชดละ 4,000 บาท) แตบางเดอนกมเตรยมเครองสบชะตาพรอมกนมากถง 7 ชด เนองจากปจจบนมผ ทำาอาชพเตรยม

ภมปญญา “เครองสบชะตาลานนา”โดย คณแมพมพา ทำาวเขอน@ตำ�บลทงตำอำม อำ�เภอำสนปาตำอำง จงหวดเชยงใหม

54

เครองสบชะตานอยลง ลกคาสวนใหญทตดตอเขามามกจะเปนลกคาชมชนอนในพนทจงหวดเชยงใหม หรอลกคาจากตางจงหวด เชน จงหวดลำาพน จงหวดลำาปาง และกรงเทพมหานคร เปนตน

สวนการถายทอดภมปญญา แมพมพาเลาวาเคยชกชวนคนรนใหมใหมาสบทอดนานแลว แตวาไมมใครสนใจ เนองจากมองวาเปนเรองยาก ไมเชอมนวาตนเองจะมความสามารถทำาได ดงนนจงยงไมมใครมาสบทอดความรน มเพยงผทมาเรยนรเรองการขนพธทาวทง 4 ซงเปนพธบชาทาวจตโลกบาลทงสทศ อนหมายถง ทาวธตรฎฐะ ประจำาทศตะวนออก ทาววรฬหกะ ประจำาทศใต ทาววรปกขะ ประจำาทศตะวนตก และทาวเวสสวณณะ ประจำาทศเหนอ โดยพธกรรมนจะใชในงานมงคล เชน งานเฉลมฉลองศาสนสถาน เคหสถาน และงานมงคลทวไป “อนทจรงแตละหมบานจะมคนทร เรอง

การเตรยมเครองสบชะตานะ แตเขาไมไดมารบจางเปนอาชพเหมอนแม เขาจะชวยกนจดเตรยมรวมกน ภายในชมชน แตแมกอยากใหคนในชมชนมาสบทอดความรอยางจรงจงจากแมนะ เพราะถาไมมคนมาสบทอด ความรมนกจะจบลงทแม แมรสกเสยดาย” แมพมพา กลาว แม ว าวนนแม พมพาจะอายมากแล ว สขภาพรางกายกไมเอออำานวยเหมอนเมอกอน แตแมพมพากยงคงรบงานจดเตรยมเครองสบชะตาลานนามาโดยตลอด เพราะรสกสงสารลกคาทมาจากทไกล ๆ “จรง ๆ แมไมคอยแขงแรงเหมอนเมอกอน แตกยงรบงานเพราะสงสารลกคา เขาตงใจมาหาเราถงทบาน ถาเราไมรบงานเขา เขากจะผดหวงกลบไป เรากเลยปฏเสธเขาไมได ตอนนกเลยท�าไปเรอย ๆ เหนอยกพก แมกคดแควาเราท�าเพอคนอน และท�าดวยใจรก” แมวารางกายจะออนลา แตแมพมพากยงคงรบงานเตรยมเครองใชในพธสบชะตาอยางไมหยดพก ดวยความรกในอาชพ ดวยความเหนใจลกคา และดวยความตองการอนรกษภมปญญาลานนาใหคงอย หาใชท�าเพอเลยงชพเพยงอยางเดยว เพราะการท�าสงใดดวยความรก มกจะชกน�าความสขมาสชวตเสมอ นคอสงทแมพมพาเชอมน

55

¡Ãкǹ¡ÒÃ

56

ขอขอบคณภาคเครอขายทกทาน ส�ำหรบกำรประสำนงำนและใหขอมลเบองตน และขอขอบคณผสงอำยเจำของภมปญญำ

ผใหสมภำษณขอมลอนทรงคณคำตอลกหลำนไทย

57

58

การเปดกรคลงปญญาผสงอายในชมชน

ทำใหเกดการสรางทศนคตเชงบวกตอผสงอาย

สะทอนพลงและคณคาของคลงปญญา

ทมการถายทอด ฟนฟ อนรกษภมปญญาทม

สรางคณคาทผสงอายไดทำประโยชนกบสวนรวมเพมมากขน

ทำใหชมชน สงคมไดยอมรบความรความสามารถ

และศกยภาพของผสงอายไดเดนชดเจน

พลงปญญาผสงวย