๑

ศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ ณ นคร กบความกาวหนาการศกษาประวตศาสตรสโขทย

รศ.วฒชย มลศลป

ราชบณฑต “แมวา อกษร “ห” จะไมกระจางเลย แตขาพเจากพรอมทจะรบค าททานอานได

เปน “หาก” ผลจงเปนวา พระเจาลไทยเปนผจารกนดวยพระองคเอง และพระบาททเขาสมนกฎ พระเจาลไทยกเปนผสรางขน มใชพระเจาเลอไทย ผ เปนพระบดา การณรงคสงครามรวมทงอาณาเขตตาง ๆ ของอาณาจกรสโขทย (ทกลาวถงในจารก) กเปนเรองในแผนดนพระเจาลไทยดวย” ขอความทคดมาคอนขางยาวขางตน เปนค าแปลจดหมายของศาสตราจารยยอรช เซเดส (หรอ เซแดส)

นกปราชญชาวฝรงเศสผเชยวชาญทงจารกโบราณของไทยและเขมรโบราณ และเปนนกประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใตสมยโบราณ ทตอบจดหมายของศาสตราจารย ดร.ประเสรฐ ณ นคร ลงวนท ๑๙ กนยายน พ.ศ. ๒๕๐๗ วา พรอมจะรบค าอานใหมจารกสมนกฎ ในค า “ชนก” ททานอานไวแตเดม เปน “หาก” ท ศ. ดร.ประเสรฐอาน ค าอานใหมนมความส าคญมาก เพราะท าใหเปลยนแปลงความรประวตศาสตร สโขทยในสวนทเปน พระราชกรณยกจของพระมหาธรรมราชาท ๑ (ลไทย) ดงท ศ.เซเดสกลาวไวในจดหมายทตอบมา

ผลงานของ ศ. ดร.ประเสรฐทเปนการเปลยนแปลงท าใหเกดความกาวหนาในการศกษาประวตศาสตรสโขทยอยางมาก และท าใหเกดความรใหมในหลาย ๆ เรอง ดงจะไดกลาวตอไป

บทความนเขยนขนเพอแสดงมทตาจตแด ศ. ดร.ประเสรฐ ณ นคร เปนการ “บชาคร” ในโอกาสททานมอายครบ ๙๙ ป และเรมยางเขาปท ๑๐๐ หรอหนงศตวรรษตอไป (ทานเกดเมอวนท ๒๑ มนาคม พ.ศ. ๒๔๖๑ –นบตามแบบเกา แตเปน ค.ศ. ๑๙๑๙ ตามแบบสากล หลงสงครามโลกครงท ๑ สนสดลงได ๔ เดอนเศษ) แมวาผเขยนไมไดเปนลกศษยทานโดยตรง แตเปนลกศษยทอาน ศกษา น าความรททานศกษาคนความาใช ดงเชนผศกษาประวตศาสตร จารก อกเปนจ านวนมาก ยงกวานนยงไดรบความร ความเมตตาจากทานในโอกาสไดรวมประชม ในคณะกรรมการตาง ๆ เชน คณะกรรมการวชาการของราชบณฑตยสภา คณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทย การสนททนาเปนการสวนตวในหลายโอกาส อกทงทานไดมอบหนงสอหลายเลมแกผเขยน อนเปนแหลงความรทส าคญยง

ผลงานของ ศ. ดร.ประเสรฐมมากมายหลายดาน เชน ประวตศาสตรสโขทย อยธยา ลานนา การอานจารก วรรณกรรม ประพนธเนอเพลง ท านองเพลงพระราชนพนธ และทวไป ซงยากจะกลาวถงใหครอบคลมได ในบทความสน ๆ น จงขอกลาวถงเฉพาะผลงานทเปนความกาวหนาในการศกษาประวตศาสตรสโขทย ทเปนทยอมรบและใชสอนในวชาประวตศาสตรของนกเรยนชนประถมศกษา มธยมศกษา ตลอดจนมหาวทยาลย

บรรยายในทประชมราชบณฑตและภาคสมาชก ส านกธรรมศาสตรและการเมอง ราชบณฑตยสภา วนท ๒๑ มนาคม

พ.ศ. ๒๕๖๑

๒

ศาสตราจารย ดร.ประเสรฐ ณ นคร ในวย ๙๙ ป (ถายโดยผเขยน)

๑. ประวตศาสตรสโขทยกอน พ.ศ. ๒๕๐๓

คนไทยรบร “ตวตน” ของอาณาจกรสโขทยมาตงแตสมยอยธยา เหนไดจากมการท าสงคราม การ

แตงงานในระดบสง ทส าคญคอ สมเดจพระบรมราชาธราชท ๒ (เจาสามพระยา ครองราชย พ.ศ. ๑๙๖๗ – ๑๙๙๑) ทรงมพระมเหสเปนเจาหญงในราชวงศพระรวง และมพระราชโอรสส าคญ คอ สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ (ครองราชย พ.ศ. ๑๙๙๑ – ๒๐๓๑) แตการรบรเรองราวทเปนประวตศาสตรสโขทยมจ ากดมาก แตกถอวาสโขทยอยในอาณาจกรสยาม๑ ดงปรากฏในหนงสอ สงคตยวงศ ทแตงเมอ พ.ศ. ๒๓๓๒ โดยสมเดจพระวนรตน วดพระเชตพน ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (ครองราชย พ.ศ. ๒๓๒๕ - ๒๓๕๒) ความอยากรเรองราวของอาณาจกรสโขทย ท าใหพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชโปรดเกลาฯ ใหพระวเชยรปรชา (นอย) เจากรมราชบณฑต แตง พงศาวดารเหนอ (หรอพระราชพงศาวดารเหนอ) ใน พ.ศ. ๒๓๕๐ โดยรวบรวมจากต านานตาง ๆ เชน เรองพระรวงแหงเมองสโขทย ทกลาวถงการสงสวยน าใหกษตรยขอม ขอมด าดน หนงสอเลมนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงวจารณไวในหนงสอ เทยวเมองพระรวง วา “ผแตง

๑ “สยามเทเส สโขทย ปเร ธมมราชา นามราชา” แปลวา ในสยามประเทศ พระธรรมราชาครองเมองสโขทย สงคตยวงศ.

หนา ๒๗๑ (ฉบบพมพ พ.ศ. ๒๕๕๘ เปนหนา ๒๙๕).

๓

คงจะไดเกบเรองนทานตาง ๆ มาผสมกนเขาตามบญตามกรรม”๒ และ “ถาใครยดมนเปนต าราเปนหลกคงตองยงเปนแน ศกราชนนไมตองชวยกลาว...ลงไวท าใหยงไมเปนทา ถงเรองราวตาง ๆ กสบสน...”๓ “เลอะเทอะมาก... แตจะวาไมเปนประโยชนเลยนนไมได เพราะไดความคดจากพงศาวดารเหนอกมากอย”๔

ส าหรบหลกฐานส าคญและใหความรทชดเจนเกยวกบประวตศาสตรสโขทย คอ การพบศลาจารกพอ ขนรามค าแหง หรอทเรยกกนทวไปวา ศลาจารกหลกท ๑ ซงกลาวถงพระราชประวตและพระราชกรณยกจของพอขนรามค าแหงมหาราช เมอ พ.ศ. ๒๓๗๖ โดยวชรญาณภกข (ตอมาคอ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ครองราชย พ.ศ. ๒๓๙๔ – ๒๔๑๑) และทรงพบศลาจารกหลกท ๔ หรอศลาจารกปามะมวง ซงกลาวถงพระมหาธรรมราชาท ๑ ลไทย ทรงออกผนวช

เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมพระบรมราชโองการจดตง “โบราณคดสโมสร” เมอวนท ๒ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๕๐ เพอสงเสรมการศกษาคนควาเรองราวทางประวตศาสตรและโบราณคดบนผนแผนดนไทย ใหยอนหลงไปไดถง ๑,๐๐๐ ป ตอมาในวนท ๔ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๐ (นบตามแบบเกา) เจาฟามหาวชราวธ สมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร (ตอมาคอ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวครองราชย พ.ศ. ๒๔๕๓-๒๔๖๘) ไดเสดจไปเมองก าแพงเพชร สโขทย สวรรคโลก และเมองอน ๆ รวม ๖๕ วน โดยทรงประทบอยทเมองสโขทยเกา ๙ วน ดงปรากฏในพระราชนพนธเรอง เทยวเมองพระรวง ในการนทรงพบศลาจารกหลกท ๘ หรอศลาจารกเขาสมนกฎ ทกลาวถงขางตน และทรงพบศลาจารกหลกท ๑๐๒ ทวดตระพงชางเผอก

การคนพบศลาจารกโดยบคคลทกลาวมา และบคคลอน ๆ เมออานออกมาได แมจะยงมปญหาบาง ท าใหพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพ (ตอมาคอ สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ) ทรงใชในการนพนธ “ประวตของราชอาณาจกรสโขทย” เมอ พ.ศ. ๒๔๕๗ ซงไดใชเปนแหลงความรกนมาเปนเวลานาน และเมอมการรวบรวมและพมพศลาจารกทคนพบออกมาใน พ.ศ. ๒๔๖๗ เรยกวา ประชมศลาจารกภาคท ๑ ท าใหการศกษาเรองราวของตวตนสโขทยสะดวกขน และกลายเปนคมอส าคญของนกประวตศาสตร หรอผศกษาประวตศาสตรสโขทยตอมา เชน ศาสตราจารย ดร.ขจร สขพานช และนายตร อมาตยกล จนกระทง พ.ศ. ๒๕๐๓ จงไดมความเคลอนไหวทส าคญเกดขนในการศกษาประวตศาสตรสโขทย คอ การสมมนาประวตศาสตรสโขทย

ทกลาวมาโดยสรป คอ ความสนใจใน “ตวตน” ของอาณาจกรสโขทย จากนจะกลาวถง “เรองราวของตวตน” หรอ ประวตศาสตรสโขทย

เรองราว “ตวตน” ของอาณาจกรสโขทยนน เรมรไดใน พ.ศ. ๒๔๕๗ ดงปรากฏในพระนพนธค าน า ของพระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา ดงทกลาวมา สรปสาระส าคญไดดงน

กรงสโขทยเรมกอตงขนเมอราว พ.ศ. ๑๗๘๑ มพระเจาแผนดน ๕ องค คอ ๑ ขนศรอนทราทตย ๒ ขนบาลเมอง (ปาลราช) ๓ “พระเจาขนรามค าแหง” (ครองราชย ราว พ.ศ. ๑๘๒๐ – ๑๘๖๐) ๔ พระเจาฤทยชยเชษฐ (ครองราชย ราว พ.ศ. ๑๘๖๐ – ๑๘๙๗) ๕ พระมหาธรรมราชาลไทย (ครองราชย ราว พ.ศ. ๑๘๙๗ - ?) ๖ “พระมหาธรรมราชาเมองพษณโลก” หมดอ านาจถกกรงศรอยธยายดครอง

๒ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว. เทยวเมองพระรวง. หนา ๑๓๗. ๓ เพงอาง. หนา ๑๓๐. ๔ เพงอาง. หนา ฆ.

๔

พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพ ทรงสรปวา พระเจาแผนดนสโขทยเมอเปนอสระม ๕ องค ถานบพระมหาธรรมราชาเมองพษณโลก ม ๖ องค๕ ตอมาใน พ.ศ. ๒๔๗๑ หลงจากมการพมพประชมศลาจารก ภาคท ๑ สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ “ทรงอธบายความเพมเตม” เทยวเมองพระรวง ระบวา พระเจาแผนดนกรงสโขทยม ๘ พระองค โดยเพมองคท ๗ และองคท ๘ โดยองคท ๗ พระมหาธรรมราชาท ๓ องคท ๘ พระมหาธรรมราชาท ๔ และถอปสนสดอาณาจกรเมอ พ.ศ. ๑๙๘๑ เมอพระราเมศวร (ตอมาคอ สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ) “ขนไปครองหวเมองเหนอ”๖

ทกลาวมาโดยสรป คอ ความรเกยวกบประวตศาสตรสโขทย ซงสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพทรงนพนธจากหลกฐานหลาย ๆ ทาง “คดตามความรเทาทมอยในเวลานน” (พ.ศ. ๒๔๕๗) และเมอมการพมพประชมศลาจารกภาคท ๑ (พ.ศ. ๒๔๖๗) ซงมความรใหมเพมเตมขนมา เชน จ านวนพระเจาแผนดนทครองกรงสโขทย มเรองหนงซงส าคญ หลายทานรวมทงผเขยนเคยเลาเรยนมา หรออาจจะเคยรบร คอ เรองพอขนรามค าแหงเสดจไปเมองจน เรองนมทมาจากเรอง พระรวงอรณกมารเมองสวรรคโลก ใน พระราชพงศาวดารเหนอ๗ และค าแปลเอกสารจน “หยวนสอ” หรอ พงศาวดารราชวงศหยวน (Yuan) หรอ หงวน โดยพระเจนจนอกษร (สดใจ) วา พระเจากรงสยามเสดจไปเมองจน ๒ ครง ใน พ.ศ. ๑๘๓๗ และ ๑๘๔๓๘

ในหลกฐานแรก พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงวเคราะหวา “เรองพระรวงไปเมองจนนหาหลกฐานอะไรไมไดเลย แตถาจะไปจรงกดเหมอนจะได๙ คอไปได และสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพก “ไมเคยเชอ” จนกระทงไดขอมลจากค าแปล หยวนสอ จงเชอและมความเหนวา เสดจไปจนทง ๒ ครง หรอครงหลงเปนพระองคอน แตกมขอสรปตรงกนประการหนงคอ ท าใหไดชางปนถวยชามเขามา จนกลายเปนสนคาส าคญของกรงสโขทย เรองนจะไดกลาวในตอนตอไป

ประเดนส าคญอกเรองหนงในความรเดม คอ ในสมยพระมหาธรรมราชาลไทยสโขทยไมมทาส และไมมขาศกศตรมาเบยดเบยน๑๐ ซงท าใหมการสรปรวมไปวา สมยสโขทยไมมทาส ๒. ประวตศาสตรสโขทย ตงแต พ.ศ. ๒๕๐๓ – ปจจบน

นบแต พ.ศ. ๒๕๐๓ เปนตนมา ไดมความเคลอนไหวทส าคญในการศกษา “ตวตน” และ “เรองราว

ของตวตน” ของสโขทย ท าใหไดความรเพมขนกวาเดมมาก ดวยการสมมนาประวตศาสตรอยางรอบดานใน พ.ศ. ๒๕๐๓ และ พ.ศ. ๒๕๒๐ ทสโขทย และทมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ พษณโลก (ปจจบนคอ มหาวทยาลยนเรศวร) ตามล าดบ โดยนกประวตศาสตร นกโบราณคด ชนน าของประเทศ เชน นายตร อมาตยกล

๕ พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา. หนา ๕๐. ๖ เทยวเมองพระรวง. หนา ๑๔๐ – ๑๔๒. ๗ พระยาวเชยรปรชา (นอย). พระราชพงศาวดารเหนอ. หนา ๓๒๖ – ๓๓๑ ซงมเรองราวพศดารเหลอเชอมาก แตม

ขอสรปซงใชกนตอมา คอ คนจนทตามเขามา “กท าถวยชามถวาย” ๘ พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา. หนา ๔๖ ตอมามการแปล หยวนสอ อก และพบวาค าแปลเดมผด ๙ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว. เทยวเมองพระรวง. หนา ๑๓๓. ๑๐ พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา. หนา ๔๙.

๕

ศ. ดร. ประเสรฐ ศ. ดร.ขจร ไปรวมประชม เสนอผลงานการศกษาคนควา การอภปรายเสนอความเหนอยางกวางขวาง รายงานการสมมนาทงสองครงนบวามคณคาอยางสง

นอกจากนยงมการสมมนาบางประเดนเปนการเฉพาะ เชน เรอง “ศลาจารกหลกท ๒ จารกวดศรชม” “กรงสโขทยมทาสหรอไม” “ศลาจารกหลกท ๑ จรงหรอปลอม” ซงมการโตแยงกนอยางกวางขวาง มงานวจยหลายเรอง เชน โครงสรางของสงคมไทยสมยสโขทยและตนอยธยา (พ.ศ. ๑๘๐๐ – ๒๑๑๒) ของ ดร.ธดา สาระยา มปรญญานพนธหลายเรอง ซงตอมามการพมพเผยแพร เชน ประวตศาสตรสโขทย ของสนชย กระบวนแสง ประวตศาสตร “สโขทย” ทเพงสราง ของ วรศรา ตงคาวานช มงานศกษาคนควาเฉพาะบคคล เชน ขอมลประวตศาสตรสมยสโขทย ของ ศ. ดร.ขจร การอธบายศลาจารกสมยสโขทย ของ ศ. ดร.ประเสรฐ ประวตศาสตรสโขทย ของนายตร อมาตยกล ขณะเดยวกน ศลาจารกสมยสโขทยกมการคนพบและอานเพมเตม ท าใหไดขอมลเพมมากขน คอ ประชมศลาจารกภาคท ๘ จารกสมยสโขทย ๓. ศ. ดร.ประเสรฐ ณ นคร “ปราชญ” ทเปนเสาหลกประวตศาสตรสโขทย

คงไมมใครคาดคดวา ศ. ดร.ประเสรฐทเปนนกปราชญในหลายสาขาวชา รวมทงประวตศาสตร เคย

สอบวชาภมศาสตร-ประวตศาสตรไดคะแนน ๘ จากคะแนนเตม ๖๐ เมอศกษาอยชนมธยม ๖ ยงไปกวานนความเปนปราชญของทานยงหางไกลจากความรท เลาเรยนมา โดยจบปรญญาตรสาขาเกษตรวศวกรรม จากมหาวทยาลยฟลปปนส (พ.ศ. ๒๔๘๖) ปรญญาโทและเอกดานสถต มหาวทยาลยคอรแนล สหรฐอเมรกา (พ.ศ. ๒๔๙๖ และ ๒๕๐๐) การททานศกษาทางดานสถตไมไดเปนเรองประหลาดใจนก ถาทราบวาทานรกวชาคณตศาสตรเปนชวตจตใจ สามารถนงคดตวเลขไดทงวนโดยไมสนใจเรองอนดงคนหนมทว ๆ ไป

นอกเหนอจากการศกษาทไมเกยวกบจารกและประวตศาสตรแลว ชวตการรบราชการกเปนท านองเดยวกน คอ เปนเลขาธการ รองอธการบด ศาสตราจารย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร รกษาการในหลายต าแหนง เชน เลขาธการสภาการศกษาแหงชาต ต าแหนงสดทายในชวตราชการคอ ปลดทบวงมหาวทยาลย นอกจากนยงด ารงต าแหนงอน ๆ อกหลายต าแหนง และเคยเปนอาจารยพเศษในหลายมหาวทยาลย ซงเปนเรองททานชอบท ามากกวางานบรหาร

ในเรองเกยวกบจารกและประวตศาสตร เรองทนาชนชมและนายดถอเปนแบบอยางมาก คอ ความมงมนทจะตองท าใหส าเรจ ความสงสยและการคดแกปญหา ซงเปนนสยของนกคณตศาสตร โดยทานตงปณธานวา “ถาไมมคนไทยคนไหนจะอานจารกได ผมนแหละจะตองเปนคนอานใหได”๑๑ เพราะในสมยกอนเมอมการพบศลาจารก ตองท าส าเนาสงไปให ศ.เซเดส อานทกรงปารส ศ. ดร.ประเสรฐสามารถท าตามปณธานนได รวมทงสอนลกศษยอกจ านวนหนงใหอานจารกไดอกดวย

การท ศ. ดร.ประเสรฐอานศลาจารกไดจงท าใหทานมคณสมบตพเศษแตกตางจากนกประวตศาสตรและนกอน ๆ ทศกษาประวตศาสตรสโขทย คอ อาน สงสย แลวอานใหม พจารณาใหม ไดความรใหม ดงจดหมายตอบของ ศ.เซเดส ทกลาวขางตน นอกจากนน เมอมการพบศลาจารกใหม ๆ เพมเตม ทานไดเปนประธานในการอาน ดงทปรากฏในประชมศลาจารก ภาคท ๘ ความรทงหลายดงกลาวทานไดน ามาใชในการเขยนประวตศาสตร

๑๑ ๙๖ ป ศาสตราจารย ดร.ประเสรฐ ณ นคร. หนา ๖๔.

๖

สโขทย ท าใหมหลกฐาน ความนาเชอถอ เปนทยอมรบกนโดยทวไป และเปนขอมลส าคญในการเรยนของนกเรยน นกศกษาระดบตาง ๆ ในปจจบน

อยางไรกด ควรกลาวดวยวาในจ านวนนกประวตศาสตร นกโบราณคด นกอานจารก ทศกษาประวตศาสตรสโขทย มหลายทานทมความเชยวชาญเฉพาะตวและเปนสวนส าคญทท าใหประวตศาสตรสโขทยกาวหนาดวยเชนกน ทขอกลาวถง คอ ศ. ดร.ขจร ทใชหลกฐานทงหลายทงของไทยและตางชาตมาประกอบกบศลาจารก และเปนผทเสนอประเดนส าคญทางประวตศาสตรใหเกดการวพากษวจารณ น าไปโตแยงสนบสนน คนควาตอ โดยทานกลาวเปรยบเทยบกบการเลนตะกรอวงวาทานเปนผเรมตนโยนลกกอนใหคนเลนตอไป ประเดนส าคญททานตงเกยวกบประวตศาสตรสโขทย เชน ราชวงศพระรวงมาจากไหน สโขทยมกษตรยกองค Was Nan Thom the First King of Sukhodaya?

บางเรองท ศ. ดร.ขจร เสนอขนมาแลว ศ. ดร.ประเสรฐสนบสนน เชน เรองมราชวงศทปกครองสโขทยกอนราชวงศพระรวง บางเรอง ศ. ดร.ขจรเหนดวยกบเรองท ศ. ดร.ประเสรฐเสนอ เชน ชอพอขนบางกลางหาว บางเรอง ศ. ดร.ประเสรฐคาน ศ. ดร.ขจร เชน เรองจ านวนกษตรยครองกรงสโขทยม ๙ พระองค ไมใช ๑๐ พระองค นาเสยดายท ศ. ดร.ขจรถงแกอนจกรรมเรวไปเมอ พ.ศ. ๒๕๒๑ ขณะอายเพยง ๖๔ ป มเชนนนทง ๒ ทาน คงจะไดชวยกนสนบสนนและคดคานในประเดนตาง ๆ เกยวกบประวตศาสตรสโขทยไดอกมาก ๔. ศ. ดร.ประเสรฐ ณ นคร กบความรใหมเกยวกบประวตศาสตรสโขทย

ในการศกษาประวตศาสตรสโขทยมความรใหม ๆ เพมเตมและเปลยนแปลงจากทเคยศกษาเลาเรยน

กนมา อกทงการตดตามความรใหม ๆ กนดวยจากศลาจารกทมการอานและตความในปจจบน เพอใหเขาใจงายจงขอสรปดงน

๔.๑ มกษตรยราชวงศ “ศรนาวน าถม” ปกครองกรงสโขทยกอนราชวงศพระรวง โดยหลกฐานส าคญ คอ จารกวดศรชม หรอจารกหลกท ๒ ทมการประชมสมมนา ๓ ครง ระหวาง พ.ศ. ๒๕๒๐ – ๒๕๒๓ ม ศ. ดร.ประเสรฐเปนประธาน ขอสรปนเปนการสนบสนนขอเสนอของ ศ. ดร.ขจร ในบทความภาษาองกฤษเรอง Was Nam Thom the First King of Sukhodaya?๑๒ ทเขยนตงแต พ.ศ. ๒๔๙๙

โอรสของพระขนศรนาวน าถม (เดมอานเปนน าถม) ชอ พอขนน าถมไดครองสโขทยตอมา ชวงน ขอมสบาดโขลญล าพงไดมายดสโขทย ท าใหพระยาผาเมอง โอรสอกองคของพอขนศรนาวน าถม ซงครองเมองราด รวมมอกบพระสหาย คอ พอขนบางกลางหาว (เดมอานเปน บางกลางทาว) ขบไลขอมสบาดโขลญล าพงออกจากสโขทย พระยาผาเมองยดสโขทยไดกอน แตยกเมองใหพอขนบางกลางหาว มอบพระขรรคชยศร และพระนาม ศรอนทราทตย ใหท าการปกครองเมองสโขทย เปนการเรมราชวงศพระรวง

ราชวงศศรนาวน าถม มกษตรย ๒ องค ครองกรงสโขทยระหวาง พ.ศ. ๑๗๖๒ – ๑๗๙๒ ๔.๒ ราชวงศพระรวง เรม พ.ศ. ๑๗๙๒ ประเดนนเปนประเดนส าคญอกเรองหนง ดงทกลาวมาตงแต

ตนวาไดแตประมาณชวงเวลาโดยไมมหลกฐานใด ๆ สนบสนน เมอนายตร อมาตยกล เรยบเรยงประวตศาสตรสโขทย ในนามคณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทย เมอยงสงกดส านกนายกรฐมนตร ไดกลาวไวเมอ พ.ศ. ๒๕๒๒

๑๒ พมพใน Journal of the Siam Society (JSS) Vol. XLIV, Part I Aug. 1956.

๗

วา มความเหนในประเดนดงกลาววา ม ๒ ความเหน คอ ประมาณ พ.ศ. ๑๗๘๑ กบ พ .ศ. ๑๘๐๐๑๓ ศ. ดร.ประเสรฐเคยมความเหนวา อยในระหวาง พ.ศ. ๑๗๖๒ – ๑๗๘๑ แตตอมาทานสนนษฐานวา เปน พ.ศ. ๑๗๙๒ “โดยอาศยตวเลขทค านวณต าแหนงดวงดาวโดยใชคมภรสรยยาตร”๑๔ และวา การค านวณนตรงกบโหรอกผหนงทไมเคยปรกษากนมากอน ปจจบนความเหนนเปนทยอมรบและใชในการเรยนการสอนระดบตาง ๆ

๔.๓ กษตรยราชวงศพระรวงทปกครองกรงสโขทยม ๙ พระองค ทกลาวมาในตอนตน จ านวน

กษตรยทปกครองกรงสโขทยมจ านวนไมลงตว ตอมา ศ. ดร.ขจร กบนายตร อมาตยกล เสนอความเหนในการสมมนาประวตศาสตรสโขทย พ.ศ. ๒๕๐๓ วา ม ๑๐ พระองค โดยอาศยศลาจารกหลกท ๔๕ พ.ศ. ๑๙๓๕ จารก ปขนจดขนจอด หรอ “จารกปสบถหลาน”๑๕ ทมการล าดบบรรพบรษของราชวงศพระรวง ดงน ปพระยาศรอนทราทตย ปพระยาบาน ปพระยาราม ปไสสงคราม ปพระยาเลอไทย ปพระยางวน าถม ปพระยามหาธรรมราชา พอ ง าเมอง พอเลอไทย

แต ศ. ดร.ประเสรฐซงไดรบเชญไปเปน “ฝายคาน” ไดขอตด ปไสสงคราม ออก เพราะเรยกป ไมใชปพระยา เหมอนองคอน กษตรยราชวงศพระรวงจงม ๙ องค ซงเปนทยอมรบกนโดยทวไป นอกจากน ศ. ดร.ประเสรฐ ยงไดเสนอปครองราชยกษตรยทง ๙ พระองค จนเกอบสมบรณดวย๑๖ รวมทงแตกตางจากเดม ดงน

กษตรยราชวงศพระรวง

ล าดบท พระนาม ปครองราชย (พ.ศ.) ความสมพนธ

๑ พอขนศรอนทราทตย ๑๗๙๒ - ๒ พอขนบานเมอง - ๑๘๒๒ พระโอรสของ ๑

๓ พอขนรามค าแหง ๑๘๒๒ – ๑๘๔๑ พระอนชาของ ๒ ๔ พระยาเลอไทย ๑๘๔๑ – ๑๘๖๖ พระโอรสของ ๓ ๕ พระยางวน าถม ๑๘๖๖ – ๑๘๙๐ พระโอรสของ ๒ ๖ พระมหาธรรมราชาท ๑ (ลไทย) ๑๘๙๐ – ๑๙๑๑ พระโอรสของ ๔ ๗ พระมหาธรรมราชาท ๒ ๑๙๑๑ – ๑๙๔๒ พระโอรสของ ๖ ๘ พระมหาธรรมราชาท ๓ (ไสลอไทย) ๑๙๔๓ – ๑๙๖๒ พระนดดาของ ๖ ๙ พระมหาธรรมราชาท ๔ (บรมปาล) ๑๙๖๒ – ๑๙๘๑ พระโอรสของ ๗

ทมา: ประเสรฐ ณ นคร. การอธบายศลาจารกสมยสโขทย. หนา ๗ – ๙.

๑๓ ใน แถลงงานประวตศาสตร เอกสาร โบราณคด (ป.อ.บ) พ.ศ. ๒๕๒๒ ๑๔ ประเสรฐ ณ นคร. การอธบายศลาจารกสมยสโขทย. หนา ๘. ๑๕ ประชมศลาจารกภาคท ๘ จารกสโขทย. หนา ๑๕๒ – ๑๖๑. แตนายตร อมาตยกล ยงถอวาปไสสงครามเปนกษตรย เพยงแตครองราชยปเดยวหรอไมถงป และอาจไมไดท าพธ

ราชาภเษก จงไมนบเปนกษตรยโดยสมบรณ แถลงงานประวตศาสตร เอกสาร โบราณคด (ป.อ.บ) พ.ศ. ๒๕๒๒. หนา ๔๗, ๕๘. ๑๖ ๙๖ ป ศาสตราจารย ดร.ประเสรฐ ณ นคร. หนา ๙๕ – ๙๙.

๘

ส าหรบความเหนของนายตร อมาตยกล มความแตกตางจาก ศ. ดร.ประเสรฐ ในจ านวนกษตรยวาม ๑๐ องค (ดงกลาวมาแลว) และปครองราชยดวย๑๗

ตอจาก พ.ศ.๑๙๘๑ โอรสของพระมหาธรรมราชาท ๔ องคหนง คอ ยษธเฐยร ไดเปนเจาเมองพษณโลก (พ.ศ. ๑๙๘๑ – ๑๙๙๔) เอาใจไปฝกใฝพระเจาตโลกราชแหงเชยงใหม ท าใหเกดสงครามตอมา จนถง พ.ศ. ๒๐๐๖ สมเดจพระบรมไตรโลกนาถเสดจไปครองเมองพษณโลก ในฐานะหลานตาของพระมหาธรรมราชาท ๒ ถอเปนสนสดราชวงศพระรวง๑๘

๔.๔ พอขนรามค าแหงเขาชนชางกบขนสามชนโดยตรง ไมใชเพราะเขาไปชวยพอขนศรอนทรา

ทตย เรองนเปนประเดนส าคญทหลาย ๆ ทานอาจเคยเรยนรมากอนวาพอขนรามต าแหงเมอกอนขนครองราชยไปรวมทพกบพอขนศรอนทราทตย ในสงครามตอตานขนสามชนทมาตเมองตาก และไดเขาชวยพระราชบดาทเสยทขนสามชน แต ศ. ดร.ประเสรฐ อธบายวา ปญหาของการสลกศลาจารก คอ ไมมการแบงวรรคตอน จงท าใหเขาใจผด แตมขอความส าคญ คอ “กขบเขากอนพอก” ซงแสดงวา พอขนศรอนทราทตยยงไมไดชนชางกบขนสามชน แตพอขนรามค าแหงไสชางเขาไปรบกบขนสามชนกอน และไดชยชนะ๑๙

๔.๕ รชสมยพอขนรามค าแหงมหาราช ๑๙ ป ไมใช ๔๐ ป เรองนไมใชผลงานของ ศ. ดร.

ประเสรฐโดยตรง แตผชใหเหนหลกฐานส าคญ คอ นายตร อมาตยกล โดยในศลาจารกหลกท ๑ พ.ศ. ๑๘๓๕ กลาววา พอขนรามค าแหงไดปลกตนตาล ซงถอเปนไมศกดสทธเปนตนท ๑๔ นบแตขนครองราชย เพราะฉะนน ปครองราชยคอ ๑๘๓๕ – ๑๔ = ๑๘๒๑ บวกปยางตนท ๑๔ อก ๑ ป = ๑๘๒๒ ขอเสนอน ศ. ดร.ประเสรฐเหนดวย ดงนน ปเรมรชสมยพอขนรามค าแหงจงเปน พ.ศ. ๑๘๒๒ ไมใช พ.ศ. ๑๘๒๐

ส าหรบปพอขนรามค าแหงมหาราชสวรรคต เดมประมาณวา คอ พ.ศ. ๑๘๖๐ แตหลกฐานจน (หยวนสอ) ไดใหขอมลทสรปไดวา คอ พ.ศ. ๑๘๔๑ ขอมลน ศ. ดร.ประเสรฐยอมรบเชนกน ปครองราชยพอขนรามค าแหงจงเปน พ.ศ. ๑๘๒๒ – ๑๘๔๑

๔.๖ พอขนรามค าแหงมหาราชไมไดเสดจไปจน ขอมลน ไดจากหลกฐานจน (หยวนสอ)

เชนเดยวกน เดมเชอกนวา เสดจไป ๑ หรอ ๒ ครง (ดงทกลาวในขอ ๑) แตปญหานเกดจากการแปล เมอมการแปลใหม ทงนกวชาการไทยและตางชาตทใชหลกฐานเดม พบวา มการแปลผด หรอมการแกขอความค าแปลเดม ท าใหเขาใจผด๒๐ ซงเรองน ศ. ดร.ประเสรฐยอมรบวาพอขนรามค าแหงมหาราชไมไดเสดจไปจน

๔.๗ การเปลยนความรเกยวกบพระมหาธรรมราชาท ๑ (ลไทย) เรองนเปนผลมาจากจดหมายของ

ศ. ดร.ประเสรฐ ถง ศ.เซเดส ทโดงดง ซงกลาวน าในตอนตน เพยงค าอานค าเดยวทแกไข จาก “ชนก” เปน “หาก” ท าใหความรเกยวกบพระราชกรณยกจของพระมหาธรรมราชท ๑ กบพระยาเลอไทยผเปน “ชนก” เปลยนไปโดย

๑๗ ตร อมาตยกล. “ประวตศาสตรสโขทย” แถลงงานประวตศาสตร เอกสาร โบราณคด (ป.อ.บ) พ.ศ. ๒๕๒๒. หนา

๕๘. ๑๘ สารนพนธ ประเสรฐ ณ นคร. หนา ๒๘๘ – ๒๘๙. ๑๙ ประเสรฐ ณ นคร. การอธบายศลาจารกสมยสโขทย. หนา ๑ – ๒. ๒๐ ขจร สขพานช. ขอมลประวตศาสตรสมยกรงสโขทย. หนา ๑๔๘ – ๑๖๓ และ ขอมลประวตศาสตรสมยกอนตง

กรงสโขทย. หนา ๑๐๕ – ๑๐๗.

๙

สนเชง นเปนลกษณะทโดดเดนของ ศ. ดร.ประเสรฐทสามารถอานจารกได แทนทจะเปนผใชความรจากจารกเพยงอยางเดยว นอกจากนยงมการแกไขค าอานอน ๆ เชน แก พอขนบางกลางทาว เปน พอขนบางกลางหาว พอขนศรนาวน าถม เปน พอขนศรนาวน าถม

๔.๘ สมยสโขทยมทาส เรองน เปนผลจากผ เขยนน าเสนอตอทประชมคณะกรรมการช าระ

ประวตศาสตรไทย เมอวนท ๒๑ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๒๙ วา “กรงสโขทยมทาสหรอไม ?” เพราะในพฒนาการทางประวตศาสตร ทกสงคมรวมทงในเอเชยตะวนออกเฉยงใตลวนแตมทาสในลกษณะใดลกษณะหนง แตทเคยเรยนรกนมา กลาววา สมยกรงสโขทยไมมทาส (ดงทกลาวในขอ ๑) แมวาในศลาจารกพอขนรามค าแหง (หลกท ๑) มขอความทส าคญมากชวนใหพจารณาเปนอยางอนได คอ ขอความทวา เมอพอแมตาย ทรพยสมบตทงหลายและ “ไพรฟาขาไท” ตกเปนสมบตของลก และอกทหนงวา พอขนรามค าแหงไปรบ ท าสงครามกบเมองอนมชยชนะ ไดสมบตทงหลาย รวมทง “ไดปว ไดนาง” คอ ไดผคนชายหญง กคอ ทาสเชลย ในกฎหมายตราสามดวงนนเอง

ในความเหนของ ศ. ดร.ประเสรฐ ในประเดนแรกยงไมสรปชดเจน ท านองเดยวกบทปรากฏในประชมจารกภาคท ๘ จารกสโขทย วา ยงตองศกษาตอไป แตในประเดนท ๒ ทานยอมรบวา “สมยพอขนรามค าแหง” อยางนอยทสด กตองมทาสเชลย” และใหความเหนเพมเตมวา “สมยพระมหาธรรมราชานนนาจะไดมทาส”๒๑ ไมใชไมมตามความเหนเดม

๔.๙ สมยสโขทยสนสดเมอ พ.ศ. ๒๐๐๖ ดงกลาวมาบางแลวถงการสนสดสมยสโขทยภายใตการ

ปกครองของราชวงศพระรวง ซงแตเดมถอเอา พ.ศ. ๑๙๘๑ เปนการสนสด ตามพระนพนธของสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ รวมทงนกประวตศาสตรในรนตอ ๆ มา ทง ศ. ดร.ขจร นายตร อมาตยกล สนชย กระบวนแสง เพราะถอวาในปดงกลาว สมเดจพระบรมราชาธราชท ๒ (เจาสามพระยา) สงพระราเมศวร พระราชโอรส พระชนมาย ๗ พรรษา ซงมพระราชชนนเปนเจาหญงสโขทย ไปปกครองเมองพษณโลกในฐานะมหาอปราช อนอาจเปนเหตใหพระพทธชนราชมน าพระเนตรตกออกมาเปนโลหต ดงทพระราชพงศาวดารฉบบหลวงประเสรฐฯ กลาวไว พระราเมศวรปกครองพษณโลกจน พ.ศ. ๑๙๙๑ พระราชบดาสวรรคต จงกลบลงมาปกครองอาณาจกรอยธยา ทรงพระนามวา สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ

แตทางราชวงศพระรวง พระมหาธรรมราชาท ๔ กมพระโอรส คอ พระยายธษเฐยร ทมความทะเยอทะยานอยากปกครองพษณโลกในฐานะมหาอปราชดวย จงไปพงพงพระเจาตโลกราชแหงเชยงใหม ท าใหเกดสงครามตอมาและเชยงใหมมอ านาจเหนอพษณโลก จน พ.ศ. ๒๐๐๖ เมออยธยาตพษณโลกคนมาได และพระราชชนนของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถถงแกพราลยในปเดยวกน สมเดจพระบรมไตรโลกนาถจงเสดจไปครองพษณโลก ถอเปนการสนสดสมยสโขทยอยางสมบรณ๒๒

๒๑ ปญหาในประวตศาสตรไทย. ปท ๑ ฉบบท ๑ ธนวาคม ๒๕๒๘ – สงหาคม ๒๕๒๙. หนา ๑๑ และดค าอภปรายไดใน

จลสารน ๒๒ สารนพนธ ประเสรฐ ณ นคร. หนา ๒๘๙ และด สนชย กระบวนแสง. ประวตศาสตรสโขทย. หนา ๑๕ – ๑๖ ตร

อมาตยกล. ประวตศาสตรสโขทย. ๒๕๒๒. หนา ๕๗ ซงถอเอา พ.ศ. ๑๙๘๑ เปนปสนสดสมยสโขทย

๑๐

๔.๑๐ ในประเดนอน ๆ บางประเดน ยงมผลงานทางประวตศาสตรสโขทยของ ศ. ดร.ประเสรฐ ซง

ผสนใจสามารถศกษาไดในหนงสอส าคญอยางนอย ๒ เลม คอ สารนพนธประเสรฐ ณ นคร (พ.ศ. ๒๕๔๑) และการอธบายศลาจารกสมยสโขทย (พ.ศ. ๒๕๔๗) ซงมการปรบปรงแกไขใหทนสมยดวย โดยเฉพาะเลมแรกททานเมตตามอบใหผเขยน ทานไดแกไขขอมลดวยลายมอหลายแหงในเลม แสดงใหเหนการเปลยนแปลงขอมลใหทนสมยจากการศกษาคนควาของทาน ซงเปนลกษณะส าคญอยางหนงของการศกษาประวตศาสตร ดงนนผศกษาจงควรตองร ตองตดตามหลกฐานขอมลทางประวตศาสตรอยเสมอ มฉะนนจะเปนคนลาสมยในเรองความร ซงเหนไดในปจจบนนในหลาย ๆ เรอง ความรบางประเดนท ศ. ดร.ประเสรฐศกษา คนควา ทขอกลาวในทนคอ

๔.๑๐.๑ เมองฉอดของขนสามชน เรองขนสามชนเจาเมองฉอดมาตเมองตาก เปนเรองทคนเคยกนด

ในประวตศาสตรสโขทย แตมประเดนส าคญประการหนง คอ เมองฉอดอยทไหนแน ในเรองน ศ. ดร.ประเสรฐเคยใหความเหนวา เมองฉอดตงอยบนแมน าฉอด ตอมาทานไดแกดวยลายมอในหนงสอ สารนพนธ ประเสรฐ ณ นคร ทมอบใหผเขยน เปน แมน าเมย และอธบายตอวา เมองโบราณนเปนรปสเหลยมผนผา แตเลกเกนกวาทจะมก าลงพอมาตเมองตากได ทานจงอางความเหนของนกโบราณคดวา เมองฉอดอาจตงอยบนแมน าเมยฝงพมา

ใน พ.ศ. ๒๕๕๓ สมาคมประวตศาสตรในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เมอผเขยนเปนนายกสมาคมฯ ไดเรยนเชญ ศ. ดร.ประเสรฐ รวมไปในคณะส ารวจเมองโบราณทต าบลหวยลก อ าเภอทาสองยาง ทางเหนอของเมองตาก ตามค าเชญของ ดร.มงกร ทองสกด ดร.พลเอก ศร ทวพนธ ไดพบเมองโบราณในปารมแมน าเมยฝงไทย เปนเมองใหญ มความเจรญทางพระพทธศาสนา ยาวขนานไปกบแมน าเมย ผเขยนเรยนถามทานวาจะเปนเมองฉอดของขนสามชนไดหรอไม ทานตอบวานาจะเปนได

๑๑

๑๒

การสอบคนเมองฉอดโบราณของขนสามชนใน พ.ศ. ๒๕๕๓ ของสมาคมประวตศาสตรฯ

๔.๑๐.๒ เมองราดของพอขนผาเมอง ประเดนนเปนปญหาอกประการของประวตศาสตรสโขทย

เดมเชอวาอยทเมองเพชรบรณ และมการสรางอนสาวรยไวทนนดวย แตกมความเหนทแตกตาง เชน นายมานต วลลโภดม เสนอวาอยทเมองโคราชเกา คอ ทอ าเภอสงเนน ซงไดรบการสนบสนนจาก รศ.ศรศกร วลลโภดม บตรของทาน และจตร ภมศกด แต ศ. ดร.ประเสรฐเสนอวา อยทลมแมน านาน ใกลอ าเภอทาปลา จงหวดอตรดตถ๒๓ ความเหนนไดรบการสนบสนนจากสนชย กระบวนแสง ผเปนลกศษยของทาน

ทงเมองฉอดและเมองราด ยงเปนปญหาในประวตศาสตรสโขทยทมความเหนตางกน ตองมการศกษาคนควาตอไป

๔.๑๐.๓ วนส าคญในประวตศาสตรไทย นอกจากผลงานคนควาเกยวกบประวตศาสตรสโขทยของ ศ. ดร.ประเสรฐทกลาวมาแลวและยงมอก

หลายเรองทยงไมไดกลาวถง ยงมเรองส าคญในการศกษาประวตศาสตรท ศ. ดร.ประเสรฐเปนผใหความรใหม คอ เรองวนส าคญทางประวตศาสตรไทยททานไดค านวณไว โดยใชความรทางคณตศาสตรททานชอบ และศกษามา บางวนท าใหเกดการเปลยนแปลงวนส าคญตามทเคยเชอมาแลว คอ

วนสรางกรงศรอยธยา วนท ๔ มนาคม พ.ศ. ๑๘๙๓ วนประกาศอสรภาพของสมเดจพระนเรศวร (กอนขนครองราชย) วนท ๒๖ เมษายน พ.ศ.

๒๑๒๗ วนสมเดจพระนเรศวรมหาราชเสดจขนครองราชยวนท ๒๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๑๓๓ วนท ายทธหตถของสมเดจพระนเรศวรมหาราช วนท ๑๘ มกราคม พ.ศ. ๒๑๓๕ วนสนสดสมยอยธยา (เสยกรงครงท ๒) วนท ๗ เมษายน พ.ศ. ๒๓๑๐๒๔

๒๓ สารนพนธ ประเสรฐ ณ นคร. หนา ๒๘๖ – ๒๘๗. ๒๔ เพงอาง. หนา ๓๕๔ – ๓๖๕.

๑๓

๕. เกยรตคณของ ศ. ดร.ประเสรฐ ณ นคร ดวยผลงานทหลากหลายและเปนประโยชนตอวงวชาการ ทแสดงความเปนปราชญหลากหลาย

สาขาวชาของ ศ. ดร.ประเสรฐ จงท าใหทานไดรบการยกยองจากหลายสถาบน เชน เปนราชบณฑตประเภทวชาประวตศาสตร สาขาโบราณคด เปนประธานคณะกรรมการประวตศาสตรไทย กระทรวงวฒนธรรม สมาคมประวตศาสตรฯ ยกยองเปนนกประวตศาสตรอาวโสดเดน ไดรบดษฎบณฑตกตตมศกดทางประวตศาสตร จากจฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม ดษฎบณฑตกตตมศกดทางโบราณคด จากมหาวทยาลยศลปากร และในสาขาอนอก เชน ภาษาไทย ในหลายมหาวทยาลย อกทงไดรบรางวลและการยกยองหลายดาน หลายสถาบน๒๕

๖. สงทาย

ในโอกาสท ศ. ดร.ประเสรฐ ณ นคร มอายครบ ๙๙ ป ขออ านาจคณพระรตนตรบและสงศกดสทธทงหลายโปรดดลบนดาลและคมครองใหทานมสขภาพแขงแรง สมบรณทงกายและใจ มอายยนยาวเกนหนงศตวรรษ เปนเสาหลกทมนคงทางวชาการหลายสาขาใหกบบานเมองตอไป

๒๕ ๙๖ ป ศาสตราจารยประเสรฐ ณ นคร. หนา ๕๔ – ๕๗.

๑๔

บรรณานกรม กรรมการช าระประวตศาสตรไทย. คณะ. “การพจารณาเรองสโขทยมทาสหรอไม” ปญหาในประวตศาสตรไทย.

ปท ๑ เลมท ๑ ธนวาคม ๒๕๒๘ – สงหาคม ๒๕๒๙. ขจร สขพานช. ขอมลประวตศาสตร สมยกอนตงกรงสโขทย. กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา. ๒๕๔๕. _________. ขอมลประวตศาสตร สมยกรงสโขทย. กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา. ๒๕๔๕. _________. ประวตศาสตรไทย พ.ศ. ๑๖๐๐ – ๒๓๑๐. กรงเทพฯ: ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร. ๒๕๒๑. ตร อมาตยกล. “ประวตศาสตรสโขทย” แถลงงานประวตศาสตร เอกสาร โบราณคด. ๒๕๒๒ – ๒๕๒๗. นยะดา เหลาสนทร. (บรรณาธการ). สารนพนธ ประเสรฐ ณ นคร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

๒๔๔๑. ประชมศลาจารก ภาคท ๘ จารกสโขทย. กรงเทพฯ: กรมศลปากร คณะอนกรรมการพจารณาจารกเกยวกบ

ประวตศาสตรไทย ในคณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทย. ๒๕๔๘. ประเสรฐ ณ นคร. ผลงานคนควาประวตศาสตรไทยและเรองของเกลอไมเคม. พมพเนองในงานพระราชทาน

เพลงศพนายบญเรอง ณ นคร ณ เมรวดพระศรมหาธาต บางเขน ๓๑ ตลาคม ๒๕๑๔. _________. การอธบายศลาจารกสมยสโขทย. กรงเทพฯ: โครงการกตตเมธสาขาวชาศลปศาสตร มหาวทยาลย

สโขทยธรรมาธราช. ๒๕๔๗. พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา เลม ๑. พมพครงท ๙. กรงเทพฯ: กรงเทพฯ: กรมศลปากร. ๒๕๔๒. มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. เทยวเมองพระรวง. กรงเทพฯ: มลนธมหามงกฎราชวทยาลยใน

พระราชปถมภ. ๒๕๑๙. วรศรา ตงคาวานช. ประวตศาสตร “สโขทย” ทเพงสราง. กรงเทพฯ: มตชน. ๒๕๕๗. รายงานการสมมนา การเมองและสภาพสงคมสมยสโขทย ณ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ พษณโลก

๑ – ๔ สงหาคม ๒๕๒๐. พษณโลก: ศนยสโขทยศกษา. ๒๕๒๑. วเชยรปรชา (นอย), พระ. “พระราชพงศาวดารเหนอ” ใน พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาและพงศาวดาร

เหนอ. ๒ เลม กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา. ๒๕๐๔. วนรตน, สมเดจพระ. สงคตยวงศ. พระยาปรยตธรรมธาดา (แพ ตาละลกษณ แปล). กรงเทพฯ: วดพระเชตพนฯ.

๒๕๕๘. ศลาจารกสโขทย หลกท ๒ (จารกวดศรชม) ฉบบผลการสมมนา พ.ศ. ๒๕๒๓. กรงเทพฯ: หอสมดแหงชาต. ๒๕๒๗. สนชย กระบวนแสง. ประวตศาสตรสโขทย. พมพครงท ๒. พษณโลก: ศนยสโขทยศกษา มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ พษณโลก. ๒๕๒๐. ๙๖ ป ศาสตราจารย ดร.ประเสรฐ ณ นคร. กรงเทพฯ: สมาคมศษยเกามหาวทยาลยเกษตรศาสตรในพระบรม

ราชานสรณ ๒๑ มนาคม ๒๕๕๘. Prasert Na Nagara and A.B. Griswold. Epigraphic and Historical Studies. Bangkok: The Historical

๑๕

Society under the Royal Patronage of H.R.H. Princess Maha Chakri Sirindhorm. 1992.