แนวความคดในการออกแบบผลตภณฑหตถกรรม

บทท 1 ความรทวไป ออกแบบผลตภณฑหตถกรรม นกออกแบบจะตองมความเขาใจทมาของตนก าเนดภม

ปญญา (Wisdom) เทคโนโลย (Technology) และศลปหตถกรรม (Arts and crafts) อยางลกซง

ใหเหนถงความอจฉรยะทางปญญาของบรรพบรษ ความเขาใจถงทมา เหตผล การแกปญหา

ตลอดจนการสรางสรรคเพอตอบสนองความตองการทางการด ารงชวต ประเพณ วฒนธรรม ของ

แตละทองถน และการสบทอด การอนรกษ การด ารงไว จนถงการพฒนาตอเนองจนถงปจจบน

1.1 ภมปญญาทองถนและเทคโนโลย นยามภมปญญาทองถน

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ไดใหความหมายของค าวา “ภมปญญา”

(Wisdom) ไววา “พนความรความสามารถ

ภมปญญาทองถน (Local wisdom) หมายถง ความรพนฐานหรอประสบการณทมการ

เรยนรสบทอดกนตอทงทางตรงและทางออม จากรนสรน ทประกอบดวยแนวคดในการแกปญหา

ของตนเองจนเกดการหลอมรวมเปนแนวความคดส าหรบแกปญหา ทมลกษณะเฉพาะของตนเอง

ซงสามารถพฒนาความรดงกลาว แลวน ามาประยกตใชในการแกปญหาและการด ารงชวตไดอยาง

เหมาะสมตามกาลเวลา

ภมปญญา หมายถงประสบการณในการประกอบอาชพทสะสมมาแตอดต ทงการศกษา

เลาเรยน การจดการความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาตแวดลอม คนกบสงเหนอ

ธรรมชาต ชาวบานรจกวธการท านา ไถนา เอาควายมาใชไถนา รจกนวดขาวโดยใชควาย การสาน

กระบง ตะกรา เอาไมไผมาท าเครองใชไมสอย ผานกระบวนการทางจารตประเพณ วถชวต การท า

มาหากน และพธกรรมตางๆ ทกอยาง เพอใหเกดความสมดลระหวางความสมพนธเหลานน (ธวช

ปณโณทก, 2531:32)

ภมปญญาตรงกบภาษาองกฤษวา Wisdom ซงมความหมายวา ความรความสามารถ

ความเชอ ดงนนค าวา ภมปญญาทองถน ( local wisdom) หรอภมปญญาชาวบาน (popular

wisdom) จงมความหมายวา เปนองคความร ความสามารถของชาวบานทสงสม สบทอดไปสคน

รนใหม หรอแกนของชมชนทจรรโลงชมชนใหอยรอดจนถงปจจบน (ส านกงานคณะกรรมการ

การศกษาแหงชาต, 2547: 34)

ภมปญญา (Wisdom) หรอ ภมปญญาชาวบาน (Popular wisdom) หรอภมปญญา

ทองถน(Local wisdom) หมายถง พนเพ รากฐานของความรของชาวบาน หรอความรอบรของ

ชาวบานทเรยนรและมประสบการณ ทงทางตรงและทางออม คอประสบการณดวยตนเองหรอ

ทางออม ซงเรยนรจากผใหญหรอความรสะสมทสบตอกนมา

ภมปญญาชาวบาน หมายถง ทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเอง และน ามาใชในการ

แกปญหา เปนสตปญญา เปนองคความรทงหมดของชาวบาน ทงกวางและลก ชาวบานสามารถ

คดเองท าเองโดยอาศยศกยภาพทมอยแกปญหาการด าเนนชวตไดในทองถนอยางสมสมย

(สามารถ จนทรสรย, 2543: 36-37)

ภมปญญาทองถน (local wisdom) หรอ ภมปญญาชาวบาน (popular wisdom) เปนองค

ความรความสามารถของชาวบานทสงสมสบทอดกนมา อนเปนศกยภาพความสามารถทจะใช

แกปญหา ปรบตว เรยนร และมการสบทอด ไปสคนรนใหมหรอแกนของชมชน ทจรรโลงชมชนให

อยรอดจนถงปจจบน

ภมปญญาทองถนเปนการเชอมโยงไปถงประสบการณความรทางตรงของคนในทองถนท

ไดจากการสะสมประสบการณจากการท างาน ประกอบอาชพและเรยนรจากธรรมชาตแวดลอม

ตางๆ และถาจะพจารณาภมปญญาทองถนเฉพาะดานทเกยวกบเทคโนโลยแลวนนหมายถ ง

เทคนควทยาพนบานไดดวยวาสามารถท าสงตางๆ ไดอยางไร โดยมองคประกอบ 2 ประการคอ

เครองมอในการท าสงนน ๆ และกระทบขนตอนในการท าสงนนๆ ซงสามารถแยกลกษณะความรท

เปนรปธรรมและนามธรรม ทมความสมพนธกบสภาพแวดลอมและความจ าเปนในทองถน หรอ

ชมชนในอนทจะเปนทางเลอกในการด ารงชวตของคนในทนนๆ (กฤษณา วงษาสนต, 2542:45)

สรปนยามความหมายของภมปญญาทองถน

ภมปญญาทองถน (Local wisdom) หมายถง องคความร ความสามารถทมการเรยนรจาก

ประสบการณ ผานการกลนกรอง ดวยความเชอ ประเพณ วฒนธรรม อาชพ ซงมความสมพนธกบ

ชมชนหรอทองถน เปนแสดงศกยภาพทางปญญาเพอชวยในการอ านวยความสะดวก การแกไข

ปญหา อาจเปนแนวคด ปรชญา สงของเครองใชในชวตประจ าวน หรอในการประกอบอาชพ มการ

ปรบปรง พฒนา สบทอดจากรนสรน จนถงปจจบน จนเกดเปนเอกลกษณะเฉพาะตน ชมชนและ

ทองถนนนๆ

ภาคเหนอ ภาคอสาน

ภาคใต ภาคกลาง

ภาพประกอบท 1.1 แสดงแผนภมปญญาไทย 4 ภาค

1.2 ประเภทของภมปญญาทองถน

ภมปญญาทองถนแบงเปน 4 ประเภท ไดแก

1. คตความคด ความเชอ หลกการทเปนพนฐานขององคความรทเกดจากการสงสม

ถายทอดกนมา

2. ศลปวฒนธรรมขนบธรรมเนยม ประเพณทเปนแบบแผนการด าเนนชวตทปฏบตสบทอด

กนมา

3. การประกอบอาชพในทองถนทยดหลกพงตนเอง และไดรบการพฒนาใหเหมาะสมกบ

กาลสมย

4.แนวความคดหลกปฏบตและเทคโนโลยสมยใหมทชาวบานน ามาดดแปลงใชในชมชน

อยางเหมาะสมกบสภาพแวดลอม และความเปนอย

1.3 เทคโนโลย

เทคโนโลย หรอ ประยกตวทยา หรอ เทคนควทยา มความหมายคอนขางกวาง โดยทวไป

หมายถง การน าความรทางธรรมชาตวทยาและตอเนองมาถงวทยาศาสตร มาเปนวธการปฏบต

และประยกตใชเพอชวยในการท างานหรอแกปญหาตาง ๆ อนกอใหเกดวสด อปกรณ เครองมอ

เครองจกร แมกระทงองคความรนามธรรมเชน กระบวนการตาง ๆ เพอใหการด ารงชวตของมนษย

งายและสะดวกยงขน

เทคโนโลยแบงได 3 ระดบดงน

- เทคโนโลยระดบพนบาน

- เทคโนโลยระดบกลาง

- เทคโนโลยระดบสง

ภาพประกอบท 1.2 ภาพวาดแสดงระดบของเทคโนโลย

- เทคโนโลยระดบพนบาน

สวนมากเปนเทคโนโลยทมอยแตเดมตงแตยคโบราณเกดขนจากความจ าเปนในการยงชพ

ของชาวชนบทในทองถน มการประยกตใชวสดอปกรณทไดจากธรรมชาตโดยตรง ตลอดจนใช

แรงงานในทองถน มการสบทอดเทคโนโลยตอ ๆ กนมาพรอมกบขนบธรรมเนยม ประเพณและ

วฒนธรรมทองถน จดเปนเทคโนโลยระดบต าหรอเรยกวาเทคโนโลยทองถน (Traditional

technology ) อนจดเปนเทคโนโลยอยางงายๆ เพอการด ารงชวต หรออาจเรยกวาเทคนควทยา

พนบานกได

- เทคโนโลยระดบกลาง

เกดจากการปรบปรงพฒนาเทคโนโลยพนบานหรอเทคนควทยา มาเพอใหไดรบประโยชน

จากเทคโนโลยนนมากยงขน ผพฒนาเทคโนโลยเหลานจะเปนผ มความรลกซ ง เขาใจระบบการ

ท างานและกลไกตาง ๆ ตลอดจนสามารถแกไขซอมแซมอปกรณ เครองมอใหกลบสภาพดดงเดม

ได นอกจากนจะตองมประสบการณเขาใจความเปนไปของธรรมชาตและสงแวดลอมตามสมควร

นกพฒนามบทบาทอยางมากในการใชเทคโนโลยระดบกลางในการเสรมความรและประสบการณ

ใหกบผคนในทองถน

- เทคโนโลยระดบสง

เปนเทคโนโลยทไดจากประสบการณอนยาวนาน มความสลบซบซอน เพราะเปน

ความสามารถในการปรบปรงแกไข ซงนบเปนความสามารถในระดบสงกวาการแกปญหาหรอแก

ขอขดของของเทคโนโลยตองรจกดดแปลงเทคโนโลยเดมใหมคณภาพดขนจนกอใหเกดประโยชน

สงสด เทคโนโลยระดบสงนนอาจจ าเปนตองอาศยการศกษาเรยนรในสถาบนการศกษาชนสงมการ

วจยทดลองอยางสม าเสมอและมการประดษฐคดคนเครองมอ เครองจกรกลตาง ๆ ทม

ประสทธภาพสง

ภาพประกอบท 1.3 แผนภมแสดงกจกรรมทางเทคโนโลย

ภมปญญาทองถน และเทคโนโลย เปนสงแสดงถงรากฐานอนเขมแขง และดงามของชมชน

หรอทองถนนนๆ

1.4 ศลปหตถกรรม นยามและความหมายของ ศลปะพนบานและงานหตถกรรม (Folk art and

Handicraft )

Folk = พนถน พนบาน มเอกลกษณเฉพาะตว

Craft = งานชาง เปนงานฝมอ ประณต ซงทาดวยมอเปนหลก

Art = ศลปะคอผลงานทเกดจากการสรางสรรคของมนษย ทแสดงออกในรปแบบของงานแขนง

ตางๆ ใหปรากฏซงสนทรยภาพ ความงาม ความประทบใจ ความสะเทอนอารมณเพอความรนรมย

ความเชอ ศาสนาและประเพณ (www.finearts.cmu.ac.th,2013)

“ศลปะพนบาน” ถกใชในความหมายวา Folk art และใชค าวา“งานหตถกรรม” แทนค าวา

Handicraft โดยพจนานกรมศพทศลปะองกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน ใหค าอธบายดงน

ศลปะพนบานและงานหตถกรรม :ศลปะแขนงตางๆ เชนวรรณกรรม สถาปตยกรรม

ประตมากรรม จตรกรรม ดรยางค-ศลป นาฏศลป การละเลน ตลอดจนหตถกรรมแขนงตางๆ ซง

สรางสรรค ผลตขน หรอแสดงโดยชาวบานจากการเรยนร ฝกฝนหรออยในครอบครว และใน

หมบาน โดยมไดรบการศกษาอบรมอยางเปนทางการ แตมฝมอ ประเพณนยมเปนแนวทางสบทอด

กนมา มกมลกษณะเฉพาะตวอนแตกตางกน ออกไปในแตละทองถน

ศลปหตถกรรมสามารถแบงไดหลายประเภท ดงน เครองจกสาน เครองปนดนเผา เครอง

ถกทอ การแกะสลก งานกระดาษ งานฉลหนง งานโลหะ งานปนปน เปนตน

วตถประสงคในการสรางสรรคงานหตถกรรม

- เปนงานทใชทกษะฝมอและมลกษณะประณตสวยงาม

- เปนงานสรางสรรคดวยฝมอ เพอจดประสงคคอใชเปนอปกรณ

ส าหรบใชสอย

- เปนผลงานทแสดงใหเหนถงเอกลกษณของวถชวตความเชอและคานยมของ ทองถน

เพราะศลปะพนบานและงานหตถกรรมเปนงานทถกสรางขนเพอตอบสนองความตองการ

ในชมชนทมวถชวตแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอม

“ศลปะพนบาน” และ “งานหตถกรรม” เปนงานศลปะของชมชนทองถน ทสรางขนดวย

ความรทางศลปะของชมชน ไมใชความรสวนตวเฉพาะบคคลของใครคนใดคนหนงเพยงผ เดยว

โดยรปแบบและลกษณะวธของการสรางสรรคทสวยงาม เปนลกษณะทสบตอและพฒนากนมา

หลายชวอายคนในชมชนนนๆ

ไดน าเสนอความหมายของศลปะพนบานไววา งานประณตหตถกรรมพนบานหรอผลงาน

ศลปะทชางในทองถนไดประดษฐคดท าขนตามความเหนดเหนงามของตนเองเพอประโยชนใชสอย

โดยไดรบอทธพลจากสภาพธรรมชาต ลทธความเชอ วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ ตลอดจน

สภาพความเปนอยของสงคม (วฒนะ จฑะวภาต, 2552 : 11-12 อางองจาก นฤทธ วฒนภ, 2555 :

7) โดยมสาระส าคญ ดงน

งานนน เ ปนผลงานของชางในทอง ถน ทท าข น เ พอประโยชนใ ชสอยใน

ชวตประจ าวน

มรปแบบงายๆ และใชวสดทหาไดในทองถน

ผลตขนแตพอใชในครอบครวและชมชน

มความเปนธรรมชาตปรากฏอยมากกวาความงาม

แสดงเอกลกษณของทองถน

เปนงานทท าดวยมอ

ความงามของผลงานเกดจากการฝกฝน

แนวคดในการสรางสรรคหตถกรรมพนบาน

1. ความจาเปนในการใชสอย เปนสาเหตส าคญทกอใหเกดการผลตของใชในชวตประจ าวน

ตอบสนองความตองการ อ านวยความสะดวก และความจ าเปนดานตางๆ เชน เสอผาเครองนงหม

ทถกทอไวใชในชวตประจ าวน ใชในประเพณ และวนส าคญ ภาชนะในการประกอบอาหาร ใส

อาหาร ส าหรบใชในชวตประจ าวน ใหกบบคคลอนควรเคารพ เชน พระสงฆ นกบวช หรอญาต

ผใหญ อนเปนไปตามประเพณ และวฒนธรรมทแตกตางกนไป

2. วสดทมในทองถน วตถดบในทองถนทมมากนอยทแตกตางกนเนองจากอยในภมประเทศ

และสภาพแวดลอมตางกน ท าใหการสรางสรรคสงของเครองใช มความแตกตางและท าใหเกด

เอกลกษณเฉพาะตนทเดนชด เชน ภาคใตมแรธาต มงานเครองหนง ภาคอสานมไมไผ มไมมาก

ภาคเหนอมผาฝาย ไหมส าหรบการทอผา มดนดส าหรบงานเครองปนดนเผา ภาคกลางมหน มดน

เหนยวด เหมาะส าหรบงานปน

3. รสนยมตกทอด การสบทอดแนวทางการใชชวตประจ าวน การประกอบอาชพ ความเชอ

และประเพณ จากอดตสปจจบน ท าใหเกดความคนชน หรอเรยกวา รสนยมตกทอด เชน ผหญง

ทางภาคใตนยมนงหมดวยผาปาเตะ ผหญงภาคกลาง นยมนงหมดวยผาโจงกระเบน ผหญงภาค

อสานนยมนงหมดวยผามดหม และผหญงภาคเหนอนยมผาซน

4. ขนบธรรมเนยมประเพณ ขนบธรรมเนยมประเพณและความเชอทแตกตางกนไปในแต

ละทองถนท าให การสรางสรรครปแบบการด ารงชวต สงของเครองใชเอกลกษณเฉพาะตน เชน

ภาคใต มประเพณงานเดอนสบ ชงเปรต แหหมรบ ,ภาคอสาน มงานบญบงไฟ ผตาโขน ,ภาคกลาง

มเทศกาลเลนเวา, ภาคเหนอลอยโคมยเปง

5. คตความเชอ คตความเชอ เปนเรองราวทอยคกบสงคมไทย เปนสงยดเหนยวจตใจและ

ใชชวตอยในจารต มความประณตในรายละเอยดในการใชชวตประจ าวน เชน การไหวผบานผเรอน

การเคารพบชาผบรรพบรษ การไหวบชาพระภมเจาท จะมการตงศาลทเหมาะสมกบสงเคารพซง

จะมความประณตสวยงามแตกตางกนตามความเชอ

6. สภาพแวดลอม สภาพแวดลอม ภมประเทศ มผลใหมความแตกตางในการสรางสรรค

เชน เรอนไทยทมลกษณะแตกตางกนไปในแตละภาค อนเนองมาจากสภาพแวดลอม ภม

ประเทศทแตกตางกน เชน ภาคใต ฝนตกมาก น าทวมบอย ภาคอสาน รอนและ แหงแลง ,ภาค

กลางเปนทราบลม ฝนตกบอย ภาคเหนอ รอนมแดดมาก

บทท 2 วสดและเทคนคทองถน

วสดและเทคนคทองถน ภาคเหนอ

วสดและเทคนคทองถน ภาคอสาน

วสดและเทคนคทองถน ภาคกลาง

วสดและเทคนคทองถน ภาคใต

ภาพประกอบท 2.1 ภาพวาดแสดงแผนทประเทศไทย

วสดและเทคนคทองถน 4 ภาค

ประเทศ ไทยมความแตกตางทางดานภมศาสตร สภาพ ภมอากาศ และเอกลกษณท

เฉพาะตนในแตละภาค อกทงประเพณ วฒนธรรมทแตละทองถนไดสรางสรรค คนหา และพฒนา

ปรบใชทงวสด แรธาต เทคนควทยาพนถน ใหเหมาะสมกบการด ารงชพ การประกอบอาชพ ความ

เชอ ลทธ ศาสนา ประเพณ วฒนธรรมทแตกตางกนไป

แนวทางในการออกแบบผลตภณฑหตถกรรม นกออกแบบจ าเปนทจะตองศกษาวสด

วตถดบทองถน และเทคนคซงเปนเอกลกษณในแตละพนท เปนภมปญญาทองถน รวมถง

ศลปหตถกรรม จะท าใหผออกแบบทราบถงปรชญาในการด ารงซงเผาพนธ การแกไขปญหาและ

สรางสรรค

การศกษาวสดและเทคนคทองถน เปนขนตอนส าคญในการออกแบบผลตภณฑหตถกรรม

ทเชอมโยงวสดและเทคนคทองถนใหเขากบยคสมยตามความนยม เปนการออกแบบอยางม

รปแบบเฉพาะ หรอเอกลกษณ พรอมพฒนาตนสตลาดในประเทศและเปนทยอมรบในตางประเทศ

ภาพประกอบท 2.2 ภาพวาดแผนภมตนไมการออกแบบผลตภณฑหตถกรรม

2.1 วสดและเทคนคทองถนภาคกลาง

ภาคกลางของประเทศไทย สวนใหญเปนท

ราบลมแมน า โดยดนตะกอนแมน ามความอดม

สมบรณมาก เหมาะในการท าเกษตร ซงสวน

ใหญเกษตรกรในภาคกลางจะปลกขาว ออย

ขาวโพด ขาวฟาง มนส าปะหลง เปนตน และ

เนองจากพนทอยตดรมแมน า จงท าใหมดน

เหนยวทเหมาะในการน ามาท าเครองปนดนเผา

อกดวย

วสดและเทคนคทองถนภาคกลางมดงน

1. กก

ภาพประกอบท 2.3 ภาพวาดแสดงรายละเอยดของตนกก

กก เปนไมลมลก (herb) อยในวงศ (family) Cyperaceae มชอเรยกสามญวา Sedge

เตบโตไดดในทชนแฉะ เปนวชพชน าทเจรญไดดในชวงฤดฝน มลกษณะแตกกอเหมอนหญา ล าตน

เหนยวมล าตนเปนสามเหลยม

เทคนคในการสรางสรรค เนองจากกก มเสนใยทเหนยว จงเหมาะทจะน ามาฟนเปน

เชอกส าหรบรดของ หรอน ามาทอสานเปนผน กอนน ามาแปรรปเปนผลตภณฑหตถกรรมอนๆ เชน

กระเปา หมวก หมอน

ภาพประกอบท 2.4 ผลตภณฑกระเปาท าจากเปลอกของตนกก

ภาพประกอบท 2.5 ผลตภณฑเสอกก (ทมาของภาพ: มลนธชยพฒนา)

2. กลวย กลวยเปนพรรณไมในสกล Musa เปนไมดอกลมลกขนาดใหญ กลวยมความ

ผกพนกบวถชวต คนไทย ตงแตอดต ประโยชนของกลวยนอกจากน ามาเปนอาหารและยาแลว

กยงน าใบตองมาหออาหาร กานกลวยน ามาท าของเลน ( มากานกลวย, ปนกานกลวย ) ใบตอง

น ามาท าบายศร ในงานพธมงคล ล าตนน ามาท าเชอกส าหรบผกมดของและปจจบนยงน าล าตน

ของกลวยมาท าเปนกระดาษหตถกรรมดวย

ภาพประกอบท 2.6 ภาพวาดลกษณะของตนกลวย

เทคนคในการสรางสรรค คนไทยไดใชประโยชนจากสวนตางๆ ของกลวย ดงน

- ใชใบตองมาหอท าบรรจภณฑอาหาร เชน หอขนมขาวเหนยวหนาตางๆ ขาวตมมด ขนม

ตม

ภาพประกอบท 2.6 ภาพวาดแสดงการบรรจอาหาร-ขนมดวยใบตอง

- ใชใบตองมาท าบายศรส าหรบใชประกอบในพธกรรมตางๆ

ภาพประกอบท 2.7 ภาพวาดบายศรพรหมณในงานพธกรรม

- กานกลวย น ามาท าของเลน เชน มากานกลวย ปนกานกลวย

มากานกลวย ปนกานกลวย

ภาพประกอบท 2.8 ภาพวาดแสดงของเลนจากกานกลวย

- ล าตนของกลวยน ามาท าเชอกกลวย ไวผกรดของ

- ล าตนกลวย น ามาแกะสลก(แทงหยวกกลวย)

- ล าตนของกลวย น ามาท ากระดาษหตถกรรม

3. ผกตบชวา

ภาพประกอบท 2.9 ภาพวาดตนผกตบชวา

ผกตบชวา (องกฤษ : Water Hyacinth) เปนพชน าลมลก สามารถอยไดในทกสภาพน า ม

ดอกเปนชอสมวง แพรพนธไดรวดเรว จนกลายเปนวชพช ถกน าเขามาในประเทศไทยตงแตปพ.ศ.

2444 ในสมยรชกาลท 5 โดยน ามาจากประเทศอนโดนเซย มาปลกเลยงในบอหนาวงสระปทม

เนองจากมดอกสวย แตเมอน าทวมใหญในสมยนน จนกระทงทวมวงสระปทม จงท าใหผกตบชวา

หลดลอยไปตามแมน าล าคลองและแพรพนธอยางกวางขวาง

ผกตบชวามล าตนสน แตกใบเปนกอลอยไปตามน า กานใบกลมอวบน า ตรงกลางพองออก

ภายในเปนชองอากาศคลายฟองน า ชวยใหลอยน าได

ประโยชนของผกตบชวา นอกจากสามารถน ามาบรโภคได ยงเปนยาสมนไพรแกพษใน

รางกาย ขบลม ทาหรอพอกแกแผลอกเสบ และยงสามารถน าเสนใยของผกตบชวามาใชในงาน

ผลตหตถกรรมจกสานไดอกมากมาย

เทคนคในการสรางสรรค การเตรยมผกตบชวามาใชในงานหตถกรรมจกสาน มขนตอน

ดงน

- เลอกผกตบชวาทมล าตนยาวประมาณ 60 ซม.

- ใหพจารณาความออนแกของผกตบชวา หากตองการใหเสนใยมสเขม ใหเลอกตนทแก และถา

ตองการใหเสนใยมสออน ใหเลอกตนทออน

- หลงจากนนใหน ามาท าความสะอาด และคดเลอกสวนทเสยทง

- ในบางชนงาน จะตองใชเสนใยผกตบชวาทงตน แตบางชนงาน จะตองผาซกล าตนผกตบชวา

เปน 2 ซก และ 4 ซก

- ตากใหแหง ถาแดดแรง อยาตากนานเกนไป จะท าใหเสนใยกรอบ ถาตากในทรม จะท าใหเสน

ใยออน ถกสานงาย และมสสวย

- น ามาตม เพอก าจดสงสกปรก และไขมนจากตนผกตบชวา กอนน าไปตมยอมส

- น าเสนใยทไดมารด ดวยลกกลง หรอเครองจกร และน ามาเลยด(ตดขอบดวยมด)

- ตองน าเสนใยมาอบดวยก ามะถน เพอปองกนการเกดเชอรา หรอน ากานผกตบชวาแชลงใน

สารละลายโซเดยมเบนโซเอตทมความเขมขน

- น าไปผลตเปนงานหตถกรรมจกสานตางๆ เชน กระเปา หมวก เสอ เฟอรนเจอร และของ

ตกแตงบาน

ภาพประกอบท 2.10 ผลตภณฑกระเปาถอจากผกตบชวา

4. ไผ

ไผเปนไมพมในสกลวงศหญา Poaceae (เดมคอ Gramineae) วงศยอย Bambusideae

เปนไมไมผลดใบ ขนเปนกอ ล าตนเปนปลอง

ภาพประกอบท 2.11 ภาพวาดตนไผ

คณสมบตของไผไวดงน

- มคณสมบตการโคงงอ ขนกบชนด ขนาด ล าไผ เนอไม ของไมไผแตละชนด ทถกผาแบงใหม

ความหนา บางแตกตางกนไป

- มคณสมบต การยดหยน จะขนอยกบการโคงงอ และการทนตอแรงกดบนเนอไม

- มคณสมบตการทดทนตอแรงกด แรงบบ และแรงอดตางๆ

ประโยชนของไผนอกจากการน าหนอมาใชในการบรโภคแลว เรายงน าไผมาใชประโยชนได

อกหลายอยางเชน ใชในการท านงรานกอสราง ใชสรางกระทอม(เรอนผก) เพงทพกชวคราว ใช

ท าเครองดนตร เชน ขลย องกะลง ลกระนาด ในงานศลปหตถกรรม สามารถน าไผมาใชใน

หตถกรรมจกสาน แกะสลก ท าเฟอรนเจอรและของตกแตงบานไดมากมาย น ามาเปนภาชนะใส

อาหาร น ามาสรางแพใชในการเดนทาง น ามาท ากระดาษหตถกรรม และแผนไมปพนส าเรจรป

เทคนคในการสรางสรรค

- น าไผทงตนหรอมาผาซก ใชเทคนค ผก รด บาก ท าลม เดอย ใชในการท านงราน เสาเขม สราง

บานกระทอม น ามาท าเปนเฟอรนเจอร เครองใชในการเกษตร

- น ามาท ากระดาษหตถกรรม แลวน าไปผลตเปนงานหตถกรรม เชน สมดเกบภาพ ซองจดหมาย

กรอบรป กลองของขวญ โคมไฟ

- น ามาใชในงานหตถกรรมจกสาน ดวยคดเลอกไผโดยทวไปจะนยมใชไมไผสสกใชในงาน

หตถกรรมจกสาน เนองจากมความยดหยน ไมแตกงาย โดยจ ามาตดเปนปลอง แลวจกใหเปน

เสนขนาดตามตองการ ยอมส แลวมามาสาน เปนผลตภณฑตางๆ

ภาพประกอบท 2.12 ภาพวาดผลตภณฑพนบานจากไมไผ

ภาพประกอบท 2.13 ผลตภณฑเครองจกสานของ อ.บางเจาฉา จงหวดอางทอง

5. ไมตาล

ตาลหรอโหนดในภาษาใต (องกฤษ: Asian Palmyra Plam Toddy Palm, Sugar plam ,

Cambodian plam) เปนพนธไมพวกปาลมขนาดใหญ สกล Borassus ในวงศปาลม (Arecaceae)

เปนปาลมทแขงแรงมากชนดหนง

ภาพประกอบท 2.14 ภาพวาดตนตาลและใบตาล

จงหวดเพชรบร มตนตาลมากทสดในประเทศไทย ดงปรากฏหลกฐานจากนราศเมองเพชร

ของสนทรภ ความตอนหนงวา “ทกประเทศเขตแควนแดนพรบพร เหมอนจะชไปไมพนแตตนตาล”

โดยประโยชนของตนตาลมมาก ทมชอคอน าตาลโตนด ซงเปนน าตาลทมคณภาพมาก อกทงลก

ตาลยงสามารถน ามาท าขนมหวานและตากแหงไดดวย

เทคนคในการสรางสรรค

- ใบตาลน ามาท างานจกสานเชน หมวก ภาชนะ พด ตาลปตร

- จาวตาลน ามาเผาเปนถานชนดเลศ และในปจจบนไดถกน ามาประดษฐเปนของทระลก

- ล าตนน ามากลง แกะสลก เปนผลตภณฑ เครองใช เฟอรนเจอรและของตกแตงบาน

- ล าตนยงน ามาแปรรปเปนไมกระดาน ใชในงานกอสราง ตกแตงภายใน เนองจากไมตาลเปนไม

เนอแขงมสและเสนใยทสวย ท าใหมเอกลกษณะเฉพาะตวทโดดเดนมาก

ภาพประกอบท 2.15 ภาพวาดผลตภณฑจากตนตาล ( ตาลปตร หอขนม เชงเทยน)

ภาพประกอบท 2.16 ภาพวาดผลตภณฑพดและหมวกใบตาล

6. มะพราว

ภาพประกอบท 2.17 ภาพวาดตนมะพราว

มะพราวเปนพชยนตน อยในตระกลปาลม (Parily palmae) อยใน Tribe cocoideae มชอ

วทยาศาสตร เรยกวา Cocos nuciferal เปนพชใบเลยงเดยว

เทคนคในการสรางสรรค

- กะลา น ามาเปนภาชนะ ประดษฐใหเปนเครองใชไมสอย ของทระลก

- ใบมะพราวน ามาท างานสาน เชน เสอ หมวก ปลาตะเพยน ตะกรา กระจาด

- กานใบมะพราว น ามาท าเปนไมกวาดทางมะพราว และน ามาสานเปนกระเปา หมวก เปนตน

- ใยจากเปลอกมะพราว น ามาท าพรมเชดเทา ไมกวาด และใสทนอน

- รกมะพราว น ามาสรางสรรคเปนสนคของทระลก เชน กระเปา สมดใสภาพ การดอวยพร

- ไมมะพราว น ามากลง แกะสลก ใหเปนผลตภณฑ ของใช เครองประดบ และยงสามารถแปรรป

เปนไมแผนส าหรบงานกอสราง ตกแตงภายใน เฟอรนเจอรและของตกแตงบาน ดวยสของไม

มะพราวจะออกสมแดง และมเสนใยทสวยงาม

ภาพประกอบท 2.18 ภาพวาดผลตภณฑจากไมมะพราว และกะลา

โดยไมมะพราวยงสามารถน ามาประดษฐเปนเครองประดบ เมดกระดม ชอน-สอม ปนปก

ผม และอนๆ

ภาพประกอบท 2.19 ผลตภณฑเชงเทยนจากกะลามะพราว

ภาพประกอบท 2.20 หมวกสานจากกานใบมะพราว

7. ดนเหนยว

ดนเหนยวเปนวตถดบทหาไดรมแมน า และบรเวณนาไรโดยดนทไดจะเรยกวาดนนา เมอ

ขดมาแลวจะน ามากรองดวยตะแกรงเพอคดเศษกรวดออก แลวน าดนไปหมกไว เมอจะใชใหเอามา

นวดและผสมทรายอกครง การผสมทรายจะท าใหมการยดเกาะเนอดนดยงขน โดยแหลงดนใน

ภาคกลางนนสวนใหญจะใชดนจากอางทอง และปทมธาน

ภาพประกอบท 2.21 ภาพวาดแสดงผลตภณฑเครองปนดนเผา

ลกษณะเครองปนดนเผาจะแตกตางกนไปแตละทองถน เชน อยธยา สโขทย นนทบร (ปาก

เกรด) ปทมธาน ราชบร จะมลกษณะ เทคนค รปแบบ เฉพาะตน มทงงานปนมอ ใชแปนหมน งาน

หลอ งานเผาทใชไฟ สง-ต า เคลอบและไมเคลอบ มทงทเรยกวาลายคราม เบญจรงค และเซรามกส

ภาพประกอบท 2.22 ผลตภณฑเครองปนดนเผา

จากขอมลขางตนสรปวสดและเทคนคทองถนภาคกลางในรปของตารางไดดงน

ตารางแสดงรายการวสดประจาทองถนภาคกลาง

วสดทองถน เทคนคในการสรางสรรค กก ทอสาน ,ทอ ,ฟน กลวย

- ตนกลวย

- เชอกกลวย - ใบ

แทง,แกะ ,ทอสาน,ถก,พบ,หอ, มวน

ผกตบชวา ทอสาน,ถก,ฟน ไผ จกสาน ไมตาล กลง,แกะ ตนมะพราว

- กะลา - ใยเหลอมะพราว

- รกมะพราว - ใบมะพราว

- กานใบมะพราว

- ไมมะพราว

กลง ,แกะ,จกสาน

ดนเหนยว ปน

2.2 วสดและเทคนคทองถนภาคเหนอ

ภาคเหนอของประเทศไทย มเขตแดนทางตอนเหนอตดตอกบชายแดนพมาและลาว ทาง

ตะวนออกจรดชายแดนลาวและภาคอสาน ทางตะวนตกจรดพมาและทางใตตดกบภาคกลาง

ไดรบอทธพลลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ มความหนาวเยน แหงแลง จากจนและลาว ในฤดรอน

กจะรอนมากอนเนองจากภมประเทศอยในทสง ภาคเหนอมภเขาจ านวนมาก เปนแหลงน า

ธรรมชาต และผนปาทยงอดมสมบรณ

ภาคเหนอมแหลงทรพยากร วตถดบ วสดทองถนท

ส าคญ คนทองถนจะสรางสรรค ท าเปนเครองใชสอย

ตลอดจนผลตภณฑหตถกรรม

1. ไม

ภาคเหนอเปนแหลงทมไมทวสดทหาไดงายทสด ไมทนยมน ามาใชในการสรางสรรคงาน

หตถกรรมไดแก ไมสก ไมมะมวงปา ไมจามจร ไมสน ไมไผ โดยไมดงกลาว มสและลวดลาย

สวย สวนใหญเปนไมเนอออน นยมน าไปท างานแกะสลก ส าหรบใชในงานตกแตงภายใน น าไป

แกะสลกเปนพระพทธรป ท าหนตกตา ตลอดจนเครองใชไมสอยตางๆ

เทคนคในการสรางสรรค นอกจากจะน าไมมาใชในการกอสรางบานเรอนแลว ชาง

พนเมองยงน าไมมาแกะสลก กลง ประกอบดวยเทคนคพนบาน เปนผลตภณฑหตถกรรมตางๆ ไม

วาจะเปนเฟอรนเจอร และของตกแตงบาน ขนโตก แจกน จาน ชาม ถาด รปแกะสลกตางๆ

ภาพประกอบท 2.23 ภาพวาดผลตภณฑหตถกรรมจากไม

ภาพประกอบท 2.24 ผลตภณฑกลองไมจากไมสก

2. กระดาษหตถกรรม

ทางภาคเหนอของไทยเปนแหลงผลตกระดาษหตถกรรมทใหญทสดในประเทศ ทงกระดาษ

จากเยอปอสา หรอกระดาษสา กระดาษจากมลชาง กระดาษใยสปปะรด กระดาษหญาแฝก

เปนตน

วสดทองถนทนยมน ามาท ากระดาษหตถกรรมไดแก

- ใบสปปะรด - ฟางขาว

- ตนกลวย - เปลอกขาวโพด

- ปอสา - มลชาง

- หญาแฝก - ใยมะพราว

เทคนคในการสรางสรรค

ในวตถดบแตะละชนดมาลางใหสะอาด ตากใหแหง แลวตมกบโซดาไฟ ในปรมาณท

เหมาะสม หลงจากนนใหน ามาทบ บด ใหแตก ยย บางทน ามาปน จะไดเยอกระดาษ แลวน าไปใส

ในบอพก แลวใชแผนตะแกรงละเอยด หรอเฟรม ชอนเยอกระดาษขนมา แลวเกลยใหมความหนา

ของเยอกระดาษเทากนทงเฟรม บางทจะน าตะแกรงไปใสรอในบอทมน า แลวน าเยอกระดาษทม

การชางแบงตามน าหนกไว (ถาใชเยอกระดาษน าหนกนอย จะไดกระดาษบาง ถาใชเยอกระดาษ

น าหนกมาก จะไดกระดาทมความหนามากขนตามล าดบ) อาจมการผสมส หรอน ากลบดอกไม

ใบไมมาประดบตกแตงใหสวยงาม หลงจากนนน าตะแกรงทมเยอกระดาษทเกลยไวเรยบรอยแลว

มาตากแดดใหแหงสนท จะไดกระดาษหตถกรรมทมความสวยงาม

ภาพประกอบท 2.25 ภาพวาดผลตภณฑจากกระดาษหตถกรรม

3. ผาทอพนเมอง

ภาพประกอบท 2.26 ภาพวาดการทอผาทอมอและผลตภณฑจากผาทอมอ

ภาคเหนอเปนแหลงผาทอพนเมอง ทงผาฝาย ผาไหม ซงเปนหตถกรรมทไดรบการ

ถายทอดจากรนสรน รนแมสรนลก เปนศลปหตถกรรมทมคณคายง และยงไดรบการสงเสรมจาก

โครงการในพระราชด ารของสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ททรงมพระมหากรณาธคณ ทรง

เปนองคราชนปถมภ ทรงใหหนวยงาน นกวชาการมาใหความรกบชางทอพนเมอง พฒนาและ

อนรกษ เพอเปนการเพมมลคาใหกบผาทอพนเมอง

วกพเดย สารานกรมเสร ไดใหขอมลวา ในภาคเหนอมผาทอทมความโดดเดน ในสมยกอน

จะทอผาเพอถวายเจานายลานนา ซงนยมใชผายกดอก ทอดวยไหมเงน ไหมทอง ผาทอทมชอเสยง

มาก เชน ผาซนตนจก ผามกตอตนจก ผาลายน าไหล และผาฝายทอของปาซาง เปนตน

ภาพประกอบท 2.27 ไหมธรรมชาต เปนผลตภณฑเหลอจากหตถกรรม ทอผาพนเมอง

ภาพประกอบท 2.28 ผลตภณฑแปรรปจากผาฝายทอมอ

4. แฝก

ภาพประกอบท 2.29 ภาพวาดลกษณะหญาแฝก

หญาแฝก (องกฤษ : Vetiver Grass ; ชอวทยาศาสตร : Vetiveria zizanioides) เปนพชท

มระบบรากลก และแผกระจายลงไปในดนตรงๆ เปนพชทมอายไดหลายป ขนเปนกอแนน มขอบใบ

ขนานแคบปลายสอบแหลม ยาว 35-80 ซม. มสวนกวางล าตน 5-9 มม. สามารถขยายพนธได

รวดเรว โดยแตกหนอจากล าตนใตดน และสามารถแตกแขนง และรากจะออกในสวนของกานชอ

ดอกได เมอหญาแฝกโนมลงดน จะท าใหมการเจรญเตบโต เปนกอหญาแฝกใหมได

เทคนคในการสรางสรรค การท าหญาแฝกใหนมนน ใหน าใยหญาแฝกมาตมกบ

น าเกลอ 10-20 นาท แลวน าขนมาลางดวยน าเปลา แลวน าไปตากประมาณ 2-3 แดด จนแหง แลว

ใบของหญาแฝกจะสามารถน ามาท าเปนหมวก กระเปา ตกตา และอนๆ โดยการฟนใบแฝก กอน

อนตองกรดขอบใบและแกนกลางออกกอน เพอปองกนแฝกบาดมอ แลวจะฟนเปนเชอกงายขน

โดยขนาดของแฝกทง 2 เสนจะตองเทากน พนเกลยวกนไป ในขณะทพนเกลยวกนกตองหมนเสน

ทง 2 ใหเกลยวเปนวงกลมดวย จงจะท าใหเชอกทไดพนกนแนนมากขน และไมคลายเกลยว

ภาพประกอบท 2.30ภาพวาดผลตภณฑจากแฝก เชน กระเปา, ถาด, เฟอรนเจอร

ภาพประกอบท 2.31 หลงคาแฝกใชในการมงหลงคาเรอนชนบท

ทมา : www.region4.prd.go.th,2013

ปจจบนยงมการนยมน าแฝกมาใชในงานเฟอรนเจอรและตกแตงบาน และมการสงเสรมให

มการสรางสรรคงานจากแฝกอกดวย

ภาพประกอบท 2.32 แสดงผลตภณฑแจกนจากหญาแฝก

ทมา : www.houseword.com,2013

5. ตนกญชง

ภาพประกอบท 2.33 ภาพวาดตน

ตนกญชง

กญชง เ ปน ไ ม ลมลก ม

ลกษณะทางพฤษศาสตรคลาย

กญชา แตกตางกนคอ ตอมน ามน

ของกญชงมนอยกวา จดอยในกลม

พชทมประโยชนหลกทางดานสงทอ

เปนส าคญ

เดมทนนกญชงเคยเปนพช

ลมลกทไดรบการจดใหอยในวงศเดยวกนกบพชตระกลต าแย (Urticaceae) แตวาในตอนหลงนน

พบวามคณสมบต และลกษณะเฉพาะหลายอยางทตางออกไปจากพชตระกลต าแยเปนอยางมาก

จงไดรบการแบงเปนอกวงศหนง คอวงศ Cannabidaceae

สถาบนวจยและพฒนาสงทอไดอธบายวาเสนใยกญชงนอกจากจะมลกษณะเรยงตวเปน

แนวตงสม าเสมอ และมความเหนยวทนทาน ยงสามารถดดซบความชนได มสภาพเยนชมชน

และระบายถายเทไดอยางดเยยม

เทคนคในการสรางสรรค

การน ากญชงมาใชในงานสานจะตองลอกเปลอกกญชงแลวน าเสนใยมาตอกนเปนเสนยาว

เพอใชเปนเสนดายและเสนเชอก นอกจากนยงใชในพธกรรมตาง ๆ และใชเปนรองเทาของคนตาย

เพอใชเดนทางไปสวรรค น ามาเปนดายสายสญจน ใชในพธกรรมตาง ๆตลอดจนใชทอผา ท าเครอง

นมหม เปนตน

ภาพประกอบท 2.34 ภาพวาดผลตภณฑจากเสนใยกญชง

6. ดนขาว

ดนขาว (Kaolin) หรอ Kaolin มาจากภาษาจน “Kaoling” แปลวาภเขาสง ซงเปน

แหลงทมาของดนขาว ในประเทศองกฤษเรยกวา China Clay ในสหรฐอเมรกาเรยกดนทผสมแลวม

สขาววา “ เคโอลน”

ดนขาวเปนดนทคอนขางบรสทธ นอกจากจะใชเปนสวนผสมในเนอดนปนเซรามกสแลว

ยงใชเปนฟลเลอรและโคตตง (Filler,Coating) ในอตสาหกรรมผลตกระดาษและยางและวสดทนไฟ

เปนตน

เทคนคในการสรางสรรค ดนขาว (Kaolon) เมอผสมกบดนและสวนผสมอนๆ เพอใชใน

การท างานเซรามกส มมากในจงหวดล าปาง

เซรามกส (องกฤษ : ceramic) มรากศพทมาจากภาษากรกวา Keramos มความหมายวา

สงทถกเผา สามารถน ามาประยกตในการผลต เครองใช ภาชนะ และผลตภณฑหตถกรรมไดหลาย

ประเภท เชน ถวย ชาม หมอ ไห กระเบอง อฐ เปนตน

ภาพประกอบท 2.35 ภาพวาดผลตภณฑเซรามกส

จากขอมลขางตนสรปวสดและเทคนคทองถนภาคเหนอในรปของตารางไดดงน

ตารางแสดงรายการวสดประจาทองถนภาคเหนอ

วสดทองถน เทคนคการสรางสรรค ไม

- ไมสก - ไมมะมวงปา

- ไมจามจร - ไมสน

แกะสลก , กลง ประกอบในงานเฟอรนเจอรและของตกแตงบาน

กระดาษหตถกรรม

- กระดาษสา

- กระดาษใยสปปะรด - กระดาษจากมลชาง

- ฯลฯ

น ามาตด พบ มวน เยบ น ามาท าเ ปนของทระลก เครองประดบ และ เครองใชอนๆ

ผาทอพนเมอง ตดเยบเปนเครองนงหม เครองประดบ และของทระลก

แฝก ทอสาน , ถก ตนกญชง ทาสาน , ถก ดนขาว เปนสวนผสมในงานเซรามกส

2.3 วสดและเทคนคทองถนภาคอสาน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอภาคอสาน

(ประ เทศไทย) เ ปน เ ขตห รอภาคหน งทางท ศ

ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย อยบนแอง

โคราช และ แองสกลนคร มแมน าโขงกนเขตทางตอน

เหนอ และตะวนออกทางดานใตจรดชายแดนกมพชา

ทางตะวนตกมเทอกเขาเพชรบรณ และเทอกเขาดง

พญาเยน เปนแนวกนแยกจากภาคเหนอและภาค

กลาง

อสานเปนดนแดนอารยธรรมตงแตกอนยค

ประวตศาสตร เปนถนทเจรญรงเรองทางศลปกรรม วฒนธรรมตงแตอดต รปแบบศลปหตถกรรม

ของอสานโดดเดนและมคณคาจากภมปญญา สะทอนใหเหนถงความสนทรในการใชชวตของคน

อสาน มการสรางสรรคตามกระบวนการ มเทคนควทยาประจ าถน จนเกดเปนความช านาญ

จนเปนงานศลปหตถกรรมมากมาย โดยสามารถจ าแนกวสดและเทคนคประจ าทองถนไดดงน

1. ไมมะมวงปา

ไมมะมวงปาเปนตนไมใหญ ขนๆ หางๆ กนในปาดบชน และปาเบญจพรรณ หรอตามทม

ความชมชนทวไป ลกษณะเนอไมไมมแกนมากนก สน าตาลไหม เสยนคอนขางตรง เนอไมเปน

มนเลกนอย แขง เหนยว ใชในรมทนทานด เลอมใส กบงาย น าหนกโดยเฉลยประมาณ 600

กโลเมตร ตอลกบาศกเมตร

เทคนคในการสรางสรรค

ชางฝมอนยมน าไมมะมวงมากลงเปนรปทรงทตองการ หรอน าไปแกะสลก อกทงยงน ามา

ท าเฟอรนเจอร และของตกแตงบาน อกดวย

ภาพประกอบท 2.36 ภาพวาดผลตภณฑจากไมมะมวงปา

ภาพประกอบท 2.37 ผลตภณฑเชงเทยนจากไมมะพราว

ซงนอกจากน ยงสามารถน าไปผลตเปนโคมไฟ, ถาด, กลองใสของ เฟอรน เจอรและของ

ตกแตงบาน โดยสวนใหญใชเทคนคการกลง และแกะสลก เมอไดตามตองการ กจะมการยอมและ

ท าส หรอมการเขยนลวดลายตางๆ ลงบนชนงานอกครง

2. ปอ

ภาพประกอบท 2.38 ภาพวาดตนปอ

สารานกรมไทยส าหรบเยาวชนฯ เลมท 17 ไววา ปอเปนเสนใยชนดหนงทไดเสนใยจาก

สวนเปลอกของล าตนโดยการแชฟอก เสนใยมลกษณะออนนม สวนใหญจงใชในการผลตกระสอบ

บรรจธญพช เชน ขาว ขาวโพด ขาวฟาง หรอผลตผลทางการเกษตร เชนน าตาล นอกจากนยงใชใน

การท าพรมปพน ฉนวนไฟฟา สวนประกอบเคมภณฑ วสดทางการทหาร และอาจจะใชปอทงตน

เพอผลตเยอกระดาษ จะเหนไดวา ปอเปนพชทมความส าคญตออตสาหกรรมเกาตร และน ารายได

เขาสประเทศเปนจ านวนมาก

ปอเปนพชทสามารถปรบตวเขากบสงแวดลอมไดด ทนตอความแหงแลง นอกจากนยง

สามารถเจรญเตบโตไดดในดนเกอบทกประเภท พน ทปลกปอเกอบทงหมดอ ย ในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดทปลกมากไดแก อดรธาน ชยภม ขอนแกน มหาสารคาม ศรสะเกษ

อบลราชธาน บรรมย หนองคาย นครพนม สกลนครและกาฬสนธ

เทคนคในการสรางสรรค สามารถน าเสนใยมาถกเปยแลวน ามาเยบซกแซกใหเปน

ผลตภณฑตางๆ ได หรอน ามาทอสานเปนผลตภณฑหตถกรรม เชน หมวก กระเปา เฟอรนเจอร

และของตกแตงบาน

ภาพประกอบท 2.39 ภาพวาดผลตภณฑหตถกรรมจากปอ

ภาพประกอบท 2.40 ผลตภณฑเชอกปอ

ภาพประกอบท 2.41 ถงใสขวดน าถกจากเสนเชอกปอ

นอกจากนยงสามารถน าปอมาถกหรอสานเปนเสอ พรม และยงสามารถน าไปแปรรปไดอก

เชน กระเปา รองเทา ภาชนะตางๆ ส าหรบใสของ

3. เถาวลย

ภาพประกอบท 2.42 ภาพตนเถาวลย

ทมาของภาพ : www.bloggang.com,2013

เถาวลยจดเปนไมเลอย แบงเปน 2 จ าพวกใหญๆ คอ พวกทเกาะแนบไปกบตนไม หรอ

กอนหน และไมเถา พวกทเกาะแนบไปกบตนไมหรอกอนหนจะมสวนทเรยกวา “ รากอากาศ” งอก

ถๆ ออกมาจากล าตนของไมเลอย แลวยดรวบแนนไปบนพนผวทมนเกาะ เชน ตนตกแก (เปนไทร

ชนดหนง) พลดางเปนตน บางชนดกมอวยวะไวชวยปนปาย เชน ต าลงมหนวดไวยดเกาะเปนตน

แตทพบเหนบอยมากในปากมหนามเปนขอเกยว

ไมเลอยไมตองเสยพลงงานไปสรางล าตนทแขงแรงทพอจะค าจนความสงของตวเอง มนมง

สรางความยาวเปนสวนใหญ โดยเลอยไปตามตนไม หรอกอนหนจนถงจดทสามารถรบแสงแดด ได

อยางพอเพยง อาจกลาวไดวาไมเลอยเตบโตเรวกวาตนไมทมนอาศย และตายยากกวาเมอตนไมท

มนเกาะอยลมตาย มนจะไมตายตามไปดวย แตมนจะทอดเลอยไปยงตนไมอนทอยใกลๆ แทน

ในสมยกอนคนไทยไดน าเถาวลย ทมอยทวไปมาใชในครวเรอนโดยการน ามาท าขาวของ

เครองใช เชน ทดกปลา ตะกรา เปลนอนและเฟอรนเจอรและของตกแตงบาน เนองจากเถาวลยมส

สวย เหนยวเหมอนหวาย

เทคนคในการสรางสรรค ชางฝมอจะน าเถาวลยมาตมเพอลอกเปลอก และดดขนรป

ตามโครงทออกแบบไว โดยเถาวลยทน ามาใชจะตองไมออนหรอแกเกนไป

ภาพประกอบท 2.43 ภาพวาดผลตภณฑจากเถาวลย

4. หวาย

หวาย (องกฤษ : Rattan palm ; ชอวทยาศาสตร : Calamus sp) เปนพชทพบทวไปในเขต

รอน ลกษณะโดยทวไปของหวายเปนพนธไมเลอย หรอไมรอเลอยตระกลปาลม ล าเถาชอบพนเกาะ

ตนไมใหญ มกาบหมตน มหนามแหลม มความเหนยว ใบมลกษณะคลายรปขนนกเลกๆ

หวายเปนพชทมความส าคญในการท างานหตถกรรมของคนไทยมานาน ไมวาจะน ามาท า

เครอสาน เฟอรนเจอร ของตกแตงบาน เครองใชไมสอย เปนตน

ภาพประกอบท 2.44 ภาพวาดลกษณะตนหวาย

เทคนคในการสรางสรรค

ชางผช านาญจะคดเลอกหวายมาสานเปนผลตภณฑตางๆ ใชไดทงเปลอก ล าตน หรอจะ

น ามาจกแบงเปน 2 ซ - 4 ซก ขนอยกบลกษณะของชนงาน หวายสามารถดดเปนรปตางๆ ไดตาม

ตองการ เนองจากมความเหนยวและยดหยนไดด เมอประกอบเปนชนงานเสรจแลว จะน ามาอบ

ก ามะถนและลงแลคเกอรอกครงเพอปองกนเชอรา

ภาพประกอบท 2.45 ภาพวาดผลตภณฑจากหวาย เชน หบ พานขนโตก, ตะกราใสของ

หวายถอเปนพชทส าคญของไทยเปนอยางมาก หวายเปนพชทมประโยชนหลายอยาง

นอกจากจะน ามาสานเปนผลตภณฑของใชชนเลกแลว ยงสามารถน ามาสาน ผก มด ใหเปน

เฟอรนเจอรและของตกแตงบานไดหลายประเภท

ภาพประกอบท 2.46 ผลตภณฑตะกราสานจากหวาย

5. หนทราย

หนทรายขาว หนทรายแดง หนทรายน าตาล หนทรายเหลอง และหนทรายเขยว ม

แหลงทมาจาก หนองโสน คลองไผ เขากระโดน ดานขนทด และปากชอง น ามาใชในงานหตถกรรม

หนทรายของอ าเภอสคว จงหวดนครราชสมา

เทคนคในการสรางสรรค ในอดต การแกะสลกหนทราย จะท าเปนต กตา เทวรป

เครองราง เปนตน

ในปจจบนไดมเทคนคการหลอหนทรายเปนผลตภณฑตางๆ มน าหนกเบากวามการเคลอบ

น ายาท าใหทนตอน า การชะลางและความชน

ภาพประกอบท 2.47 ภาพวาดผลตภณฑหนทราย

จากขอมลขางตนสรปวสดและเทคนคทองถนภาคอสานในรปของตารางไดดงน

ตารางแสดงรายการวสดประจาทองถนภาคอสาน

วสดทองถน เทคนคการสรางสรรค ผาทอมอ ถ ก , ท อ ป ร ะ ด ษ ฐ เ ป น เ ค ร อ ง น ง ห ม

เครองประดบและของทระลก ไมมะมวง กลง ,แกะสลก ประกอบเปนเฟอรนเจอรและของ

ตกแตงบาน หนทราย แกะสลก ,หลอ ปอ ทอสาน,ถก หวาย จกสาน

2.4 วสดและเทคนคทองถนภาคใต

ภาคใต(ประเทศไทย) เตมไปดวย

ขนเขานอยใหญ โดยเฉพาะตอนกลางของ

ภมภาค พนทสวนใหญ เปนทราบ มทวเขาท

ส าคญไดแก เทอกเขาภเกต เทอกเขาหลวง

นครศรธรรมราช โดยมเทอกเขาสนกาลาคร เปน

พรมแดนกนระหวางประเทศไทยกบประเทศ

มาเลเ ซย มแมน าส าคญหลายสาย ไ ดแก

แมน ากระบร แมน าหลงสวน แมน าตะกวปา แม

น าทาทอง แมน าตาป แมน าปากพนง แมน าตรง

แมน าสายบร แมน าปตตาน และแมน าโกลก

โดยมทะเลอาวไทยและอนดามนขนาบขาง

ศลปวฒนธรรมของภาคใตเจรญรงเรองมาแตครงยงเปนอาณาจกรศรวชย ไดแก เพลงบอก

หนงตะลง มโนราห ลเกฮล มภมปญญาทงอาหารและเครองใชไมสอย วตถดบและวตถทองถน

ตลอดจนเทคนคสรางสรรคสามารถจ าแนกไดดงน

1. ตนยาง

ภาพประกอบท 2.48 ภาพวาดลกษณะตน-ใบยางพารา

สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน ใหขอมลวา ตนยางพาราเปนตนไมขนาดใหญมอาย เปน

รอยป ชอบขนในทดนรวน ซงมการระบายน าใตผวดนด และตองการความชนสง นอกจากตน

ยางพาราทสามารถน ามาแปรรปไดในแทบทกอตสาหกรรม ขาวของเครองใชมากมาย และยงมใบ

ทมลวดลายเสนใยสวยงาม สามารถน ามาท าเปนของทระลก ลกยางยงน ามาเปนของเลน

แมกระทงตนยางยงมมลคามาก เอามาแปรรปไดมากมาย ใชในอตสาหกรรมของเลนเดก ไม

พาเลท เฟอรนเจอรและของตกแตงบาน

เทคนคในการสรางสรรค

- น ายางพาราสามารถน ามาหลอท าแบบ ตนแบบโมเดล เปนสวนผสมของกาวและน าไปผลต

สงของเครองใชไดมากมาย ไดแก ของเลน ยางรถยนต รองเทา กระเปา อปกรณใน

คอมพวเตอร โทรศพทมอถอ เปนตน

- ใบยาง น ามาแชน า แลวใชแปรงท าความสะอาด เอาเยอสเขยวออกใหเหลอแตเสนใยสขาว น า

ใบตากใหแหงแลวน าไปท าเครองประดบและของทระลก

- ตนยาง (ไมยางพารา) น ามากลงแกะสลกเปนของใชของตกแตงบาน ของเลนน ามาเปนไมพา

เลทและเฟอรนเจอร

ภาพประกอบท 2.49 ภาพวาดผลตภณฑของเลนไมยางพารา

ภาพประกอบท 2.50 ภาพวาดผลตภณฑเฟอรนเจอรไมยางพารา

2. หนง (หนงวว)

ชางฝมอทองถนภาคใต จะน าหนงววมาฟอกเพอน ามาท าตวหนงตะลง โดยตดเปนรปตว

หนง แลวน ามาตกแตงดวยวธการ ตอก เจาะ ลวดลาย เขยนส ประกอบเขากบเชอก และไมชก

ส าหรบเชด

ววฒนาการของงานแกะหนงไววา การเปลยนแปลงรปแบบการผลตหนงตะลง ไดเรมขน

ในชวย พ.ศ. 2503 กลาวคอ การผลตหนงตะลงสมยโบราณ ชางแกะหนงตดรปใหนายหนงน าไป

แสดงเพยงอยางเดยว

ตงแต พ.ศ. 2503 เรมมนกทองเทยวชาวตางชาตเขามาทองเทยวในประเทศไทยและ

จงหวดนครศรธรรมราชมากยงขน ตวหนงตะลง จงเปลยนสภาพมาเปนสนคาส าคญของภาคใต

ท ารายไดใหกบชมชนเปนอยางมาก ในขณะทการแสดงหนงตะลงซบเซาลง ตวหนงจงได รบการ

พฒนากระบวนการในการผลต เทคนคและขนาด เปนสนคาของตกแตงบาน ของสะสม เปนตน

ภาพประกอบท 2.51 ภาพวาดตวหนงตะลงทใชในการแสดง

3. ยานลเภา

ภาพประกอบท 2.52 ภาพวาดยานลเภามลกษณะเปนเถา ภาคใตเรยกวา “ยาน”

ยานลเภา หรอลเภา เปนเฟรน เถาชนดหนงในสกล Lygodium Circinarum (ลเภาหางไก)

เปนตน พบไดมากทางภาคใตของไทย

เครองจกสานยานลเภาวา เปนเครองจกสานประเภทหนงทสานดวยยานลเภา ซงเปนพช

ตระกลเฟรน หรอเถาวลยชนดหนง (ภาษาทองถนภาคใตเรยกวาเถาวลยวา “ยาน” ) มคณสมบตท

ล าตนเหนยว ชาวบานจงน ามาจกสานเปนภาชนะ เครองใชตาง ๆ

เทคนคในการสรางสรรค กระบวนการผลตเครอง จกสานยานลเภา เรมจากการน า

ยานลเภามาจกผวเปนเสนๆ แลวชกเรยด ใหเสนเรยบเสมอกน จากนนน ามาสานขดกบตวโครงท

ท าจากหวายและไมไผ ใหเปนภาชนะเครองใชตางๆ เชน กระเชอ เชยนหมาก กลองใสยาเสน พาน

ปนชา เปนตน งาน จกสานยานลเภา นอกจากจะสวยงามดวยลวดลายจกสานแลว ยงงดงาม

ดวย สผวธรรมชาตของยานลเภา และสผวของตอกเสนยนทท าจากไมไผหรอไมลงโร ท าใหส

สลบกนงดงาม บางครง ยงเสรมประกอบดวย เครองถมเงนและถมทอง เพอเพมมลคาความงาม

และคณคาของเครองจกสานยานลเภาใหสงขน

ภาพประกอบท 2.53 ภาพวาดผลตภณฑกระเปาสานยานลเภา

ภาพประกอบท 2.54 ผลตภณฑกระเปาจกสานยานลเภา

4. กระจด

ภาพประกอบท 2.55 ภาพวาดตนกระจดและผลตภณฑกระจด

กระจด (ชอวทยาศาสตร : Lepironia articalara) เปนพนธไมจ าพวก “กก” (Sedge)

ลกษณะล าตนกลมสเขยวออน สงประมาณ 1-2 เมตร ออกดอกเปนกระจกแนนเหมอนดอก

กระเทยม กระจดชอบขนในพนทน าขงซงเรยกวา โพระ หรอพร

เทคนคในการสรางสรรค ตนกระจด น าไปผงแดดใหแหงแลวน ามาจกสานเปนเสอรอง

ปนง ทเรยกกวาวา “เสอกระจด หรอ สาดกระจด” โดยการสานเสอกระจดโดยทวไปนยมสาน

ลวดลายมาตรฐานคอ ลายขดสองหรอลายขดสาม และมการพฒนาดดแปลงลวดลาย เชนลาย

ลกแกว ลายดาวลอมเดอน ลายดอกจนทร ลายกานตอดอก ลายโคม ลายแกวเนอง ลายแกวบาน

ดอน ลายตวหนงสอ เปนตน และมการท าผลตภณฑหตถกรรมอกหลายอยาง เชน สายกระเปา

เครองใชตาง ๆใชท าใบเรอ ท าเชอกผกมด

ภาพประกอบท 2.56 ภาพวาดรางผลตภณฑเสอกระจด

ภาพประกอบท 2.57 ภาพวาดผลตภณฑกระเปาถอกระจด

5. เตยหนาม

ภาพประกอบท 2.58 ภาพวาดตนหนามเตย

มผช. 58/2546 มาตรฐานผลตภณฑชมชน ใหความหมายของ ใบเตยหนาม หรอปาหนน

หมายถง พชใบเลยงเดยว จดเปนเตยชนดหนง ขนตามพนทชนแฉะ ทมดนทรายปนอย หรอพนท

เปนสภาพปา มล าธารเลกๆ มลกษณะของใบและแตกกอ คลายกบตนสปปะรด ใบใหญ หนาและ

ยาว ประมาณ 1.5 -2 เมตร รมใบมหนามมาก เสนใบมคณสมบตเหมาะทจะน ามาถกสานเปน

ผลตภณฑหตถกรรม

เทคนคในการสรางสรรค ชางฝมอแนะน าใหเอาใบเตยหนามมาลนไฟ หรอตม กรด

กระดกแกนกลางออก ใชไมไผครดหรอรด กรดหรอเสยด เปนเสนตามขนาดทตองการ หลงจากนน

น าไปแชน า ตากใหแหงสนท โดยใชความรอนจากดวงอาทตย ระวงอยาตากนานเกนไปจะท าให

ใบเตยกรอบ แลวใชไมไผ ครดเสนใหมผวมนและนม แลวน าไปถก สาน หรอประกอบเปนชนงาน

ผลตภณฑหตถกรรม เชน กระเปา เสอ หมวก

ภาพประกอบท 2.59 ภาพวาดผลตภณฑจากตนเตยหนาม

6. ปานศรนารายณ

ภาพประกอบท 2.60 ภาพวาดตนปานศรนารายณ

"ปานศรนารายณ" มชอทางวทยาศาสตรวา อะกาเว ไซซาลานา (Agave sisalana Perr.)

เปนพชทอยในตระกลอะกาเวซอ (Agaveceae) เปนไมทรงพมขนเปนกอ นบเปนพชททนตอความ

แหงแลงและแสง แดดจด ชาวบาน สวนใหญท าอาชพประมง จงมกน าเสนใยจากใบปาน

ศรนารายณมาท าเปนเกลยวเชอกสมอเรอ ดวยคณสมบตมความเหนยว ทนทาน ไมผเปอยงาย

ปานศรนารายณเปนพชใบเลยงเดยว ใหเสนใยจากใบ ทจดอยในประเภทพชเสนใยแขง

สวนใหญจงใชในการผลตเชอกขนาดใหญใชลากจงเรอ และใชในวงการกอสราง ใชท าทขดหรอ

ลกบฟขดโลหะ ตลอดจนใชทอผารองพรม พรม และงานหตถกรรม ตนปานศรนารายณเมอยงเลก

มลกษณะคลายตนสบปะรด แตเมอเจรญเตบโตมขนาดใหญกวาตนสบปะรดมาก มปลกกระจด

กระจายอยทวไป บางทองถนปลกเพอใชประดษฐสงของใชในครวเรอน เชน แสปดยง หมวก

กระเปาถอ เปนตน

เทคนคในการสรางสรรค

ขนตอนการสรางสรรคงานหตถกรรมจากปานศรนารายณไวดงน ใหเลอกตดใบปาน

ศรนารายณ ซงมขนาดยาว 1.5-2.00 เมตร แลวน าใบปานทตดมารดใหเปนเสนใยสขาว ลางน า

สะอาด แลวตากแดดใหแหง เมอไดเสนใยปานแลว น ามาถกเปนเปย หรอฟนเกลยวเพอสราง

ผลตภณฑ

ภาพประกอบท 2.61 ภาพวาดผลตภณฑจากตนปานศรนารายณ

ภาพประกอบท 2.62 ภาพผลตภณฑกระเปาถอจากปานศรนารายณ

จากขอมลขางตนสรปวสดและเทคนคทองถนภาคใตในรปของตารางไดดงน

ตารางแสดงรายการวสดประจาทองถนภาคใต

วสดทองถน เทคนคการสรางสรรค มะพราว (ไมมะพราว , กะลา,ใบมะพราว,รกมะพราว)

ไมมะพราว – กลง ,แกะสลก กะลา - ฉล ,แกะสลก

ตนยาง (ใบยาง , ไมยางพารา) ใบ - ฟอก , พบ, ดด ไมยาง - กลง ,แกะสลก

หนง แกะ ,ฉล ลเภา จกสาน กระจด จกสาน เปลอกหอย ถกรอย เตยหนาม ถก ,ทอ , สาน ปานศรนารายณ ถก ,ทอ , สาน