ขบวนการพุทธใหม่...

หนา 1

พทธนวตกรรมเพอพฒนาประเทศไทย Buddhist Innovation for Developing Thailand การประชมวชาการระดบชาต ครงท 4 ระดบนานาชาตครงท 2, 31 มนาคม 2560 มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตขอนแกน The 4th National and the 2nd International Conferences 2017 Mahachulalongkornrajavidyalaya University, Khon Kaen campus, 31 march 2017

ขบวนการพทธใหม : ผหญงกบพนททางศาสนาในประเทศไทย New Buddhist Movement: Women with Religious Role in Thailand

พระระพน พทธสาโร Phra Raphin Buddhisaro, Ph.D.

Lecturer of Graduate school, Faculty of Social Science อาจารยประจ าหลกสตรบณฑตศกษา คณะสงคมศาสตร

บทคดยอ ผหญงกบบทบาททางศาสนาเปนสงทมอยคกน ในศตวรรษใหมความเปนเพศถกขบเคลอนสการแสดงออกทางศาสนาสสถานะความเปนนกบวช หรอการมสวนรวมทางศาสนาในประเทศไทย ซงนบไดวาเปนการขบเคลอนอยางใหมภายใตบรบทเดม โดยเฉพาะเพศสถานะภกษณทเปนประเดนขดแยงทางพทธธธรรมวนยในปจจบน แมชกบการท างานเพอพระพทธศาสนาอยางแขงขน หรอกลมสตรกบบทบาทสรางสรรคพระพทธศาสนาในฐานะอบาสกาทท างานเพอพระพทธศาสนาอยางมสวนรวม จากหลกฐานทปรากฏเทากบเปนการยนยนบทบาทของสตรกบพระพทธศาสนา หรอสตรเพศกบบทบาททแสดงออกตอศาสนาอยางมสวนรวมในมตของการขบเคลอน เปลยนผานอยางใหมทเกดขนและเพมมากขน บทความน ม วตถประสงค เพ อศกษาบทบาทกล มสตร เพศกบการท างานและรงสรรคพระพทธศาสนาทนบเปนปรากฏการณอยางใหมในสงคมไทย โดยใชการศกษาจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ

ค าส าคญ : ขบวนการพทธใหม,ผหญงกบพนททางศาสนา,เพศวถ

Abstract

Women and religious role have always been together. In the new century, gender has become a movement of religious expression through priest or having a religious participation in Thailand. This is the new movement within the same context especially a case study of a conflict issue of Bhikkuni in the current Dhamma regulations. From the evidence showed that Nun has played an important role in Buddhism and women who is a Buddhist layman has also played a significant role in order to create a new participatory movement. This is to confirm that ladies are being a part of movement dimension for enhancing a new transformation. The purpose of this academic article was to study role of Buddhist women with a contribution of new Buddhist movement in Thai society. Documentary analysis from related research and literature was being used for this article.

Keywords: New Buddhist Movement, Women with Religious Role

หนา 2


บทน า ประเดนทางสงคมและศาสนากรณสตรกบการบวชเกดขนมาเปนปรากฏการณทางศาสนาบอยครงลาสดกรณการไมใหภกษณเขาไปท าความเคารพพระบรมศพทส านกพระราชวง๑ ไกลไปอกหนอยมความขดแยงในประเดนเรองการบวชภกษณจ านวน 47 รปทเกาะยอ จงหวดสงขลา๒ จนกระทงคณะสงฆตองประชมและมมตยนตาม ค าสงของกรมหลวงชนวรสรวฒน ทออกมาหามมใหพระภกษท าการบวชภกษณในประเทศไทยเมอ พ.ศ.2477 ซงเปนค าสงทเคยหาม “สาละ-จงด” ทนบเปนปฐมของค าสงหามจากคณะสงฆไทย หรอการพยายามเสนอรางพระราชบญญตทเกยวกบแมชแตกตกไป ทงหมดเปนประเดนทจะตองมการหยบขนมาพดในฐานะทเปนประเดนทางสงคมและควรหาทางออกรวมกนระหวางกลมสตรเพศ และหรอกลมทสนบสนนเพศผหญงใหบวชเปนภกษณ รวมไปถงบทบาทแมช บทบาทของสตรกบการท างานสาธารณะศาสนาในมตของผหญง ซงประเดนเหลานถกขบเคลอนดวยความเปนเพศ๓ ซงปรากฏในงานวจยหลายชนสะทอนใหเหนถง “เพศกบศาสนา”๔ นบเปนมตใหมทเกดขนในสงคมไทย หากเราตความวาการบวชภกษณครงแรกใหกบพระนางมหาปชาบดโคตด คอนยยะของ การมอบพนทของผหญงใหกบพนททางศาสนาทเกดขนในครงพทธกาล ซงในรปแบบสงคมเดมนบแตอดตผหญงกบศาสนาเปนเรองทแยกสวนกนชดเจน แตในปจจบนภาพลกษณเหลานนไดเปลยนแปลงไปนบเปนความเคลอนไหวใหมในมตของความเปนพทธศาสนา (New Buddhist Movement) ผานความเปนเพศ ซ งในบทความนจะไดวเคราะหลงรายละเอยดถงขบวนการพทธใหมผานความเปนเพศและสะทอนคดตอพนทของหญงกบศาสนาในประเทศไทยนบแตอดตจนกระทงปจจบน

๑ ธรรมลลา-ฉตรสมาลย, (2560). ภกษณหามเขา, มตชนสดสปดาห, 37 (1899) : 69. ๒ ทพยสถานธรรมภกษณอาราม เกาะยอ จ.สงขลา เปนองคกรการกศลทกอตงขน โดยทานภกษณธมมทปา

(อดตแมชณฐทพย ตนพนธ ), ออนไลน : http://www.thippayasathandhamma.com/ เขาถงเมอ ๑ มกราคม ๒๕๖๐

๓ คมกฤช อยเตกเคง, ความศกดสทธของนกบวชสตรและภกษณสงฆ.มตชนสดสปดาห ฉบบวนท ๙ – ๑๕ ธนวาคม ๒๕๕๙. https://www.matichonweekly.com/column/article_17880

๔มนตร สระโรจนานนท (สบดวง). สตรในพระพทธศาสนา. (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร,2556), นางวรนช พรมจกร, บทบาทสตรในพระพทธศาสนาสมยพทธกาล : Women in Buddhism of Buddha 's era, (คณ ะส งคมศาสตร : มหาวทยาล ยมหามก ฏ ราชวทยาล ย วทยาเขตศรล านช าง ), ออน ไลน : http://www.mbuslc.ac.th. เขาถง ๑๑ มกราคม ๒๕๖๐

http://www.thippayasathandhamma.com/%20เขาถง

หนา 3


ภาพท ๑ กรณความขดแยงวาดวยภกษณหามเขาวงดวยเหตไมมสถานะของนกบวช ปรากฏเปนภาพขาว

และสอสงพมพทงในระดบชาตและนานาชาต [ทมาภาพ : Bangkokpost, 12 January 2017 ] ขบวนการพทธใหมภายใตนยามทตางไป

“ขบวนการพทธใหม” ปรากฏในงานเรอง Buddhism with Open Eyes : Belief and Practice of Santi Asoke ของมาเรย-เลนา เฮกลา-โฮรน๕ ทวจยเกยวกบสนตอโศกและธรรมกาย ซงผวจยไดชใหเหนถงพฒนาการ การกอตวของทง ๒ ส านก ทเกดขนภายใตความขดแยง เปนเอกเทศ ไมไดรบการสนบสนนจากรฐ แตทง ๒ ส านกกลบไดรบการสนบสนนจากกลมทนทางเศรษฐกจในสงคม สอดรบกบแนวคดของปเตอร เอ แจคสน๖ ใน Buddhist, Legistamation and Conflict, The Political Function of Urban Thai Buddhist ทมองภาพความเคลอนไหวของขบวนพทธใหมในประเทศไทยผานธรรมกายและสนตอโศกวา “เปนปรากฏการณการเตบโตของชนชนกลางใหมทเลอกรบกลมใหม มากกวาทจะรบคณะสงฆทรฐสนบสนนเปนตวแทนกลมชนชนสงและปกครองโดยชนชนสง ในขณะทคณะสงฆของกลมสามญชนคอธรรมกายและสนตอโศกนน สนบสนนโดยกลมทออนแอทางดานการเมอง แตเขมแขงในดาน

๕Marja-Leena Heikkilä-Horn, Buddhism with Open Eyes : Belief and Practice of Santi

Askok, (Bangkok : Fah Apai Co.Ltd.1977), p. 46. ๖Peter A. Jackson. Buddhist, Legistamation and Conflict, The Political Functoin of Urban

Thai Buddhist. (Singapore, 1989), pp 9-10.

หนา 4


เศรษฐกจ” ในบทความช อ “The New Buddhist Movement in Thailand : An Individualistic Revolution, Reform and Politic Dissonance ทเขยนโดยจม แอล เทเลอร ๗ทมองทงธรรมกายและสนตอโศกคลาย ๆ กนวาเปน “กลมทวพากษระบบสงคมไทยอยางรนแรง” รวมไปถงเปน “ประดษฐกรรมสงสรางของชนชนกลาง” อนเนองดวยเหตผลวาชนชนกลางเปนสมาชกของทง ๒ ส านก นอกจากน จม แอล เทเลอร ยงมองเฉพาะในสวนของส านกสนตอโศกวา “เปนกลมทพยายามเชอมตอระหวางอดตและปจจบน เพอหนกลบไปสคานยมสงคมแบบชาวพทธทเคยมในอดต สการอยรวมกนเปนหมกลมทางศาสนาโดยรกษาสภาวะปจเจกบคคล” ทงนเขายงมองแบบจ าเพาะอกวา “ ขบวนการสนตอโศกมองตนเองเปนรปแบบของสงคมแหงอนาคต” นอกจากนในบทความของ พระมหาสมพงษ สนตจตโต๘ และพระระพน พทธสาโร๙ ไดใหนยาม “ขบวนการพทธใหม” ทมลกษณะการเกดขน ผานปรากฏการณ “ใหม” ในประเทศไทยของกลมพระพทธศาสนาจนกระทงเกดผลเปนมตลกษณ ๆ อยางใหมทจ าเพาะไปจากเดม ดงในงานของ โรร แมคเคนซ๑๐ เรอง New Buddhist Movment in Thailand : Toward an Understand of Wat Phra Dhammakaya and Santi Asoke และในงานวจยระดบปรญญาเอกของ โรเดอรค แมคเคนซ๑๑ ไดใหความหมายวา เปนการขบเคลอนขบวนการกลมทมภาพลกษณแตกตางไปจากเดม ในทศนะของ ฉตรทพย นาถสภา๑๒ ใหนยามของกลมพลงทางศาสนาอยาง “ผบญ” เปนกลมเคลอนไหวทมมตทางศาสนา ตอการขบเคลอนในตว และค านเคยถกน ามาใชเรยก ส านกสวนโมกขของพทธทาส และกลมสนตอโศก๑๓

เมอพจารณาในภาพรวมสรปไดวา “ขบวนการพทธใหมในประเทศไทย” หมายถง หม กลม คณะ ทขบเคลอนพระพทธศาสนาอยางมความสมพนธกบสงคม เศรษฐกจ และการเมอง ทงมผลตอสงคมในวงกวาง ซงเปนทงการสนบสนน ขดแยง ววาทะ การตความ ใหคา ใหเหตผลทแตกตาง แตทงหมดเกดขนภายใตรมเงาของพระพทธศาสนา ทงเกดขนเปนปรากฏการณตอบรบความเปลยนแปลงในสงคม ไมอยภายใตการบงคบบญชาขององคกรหรอหนวยงานใดได แตเกดขนภายใตความเปนปจเจกเชงกลม เพอสนองตอบตอการเปลยนแปลงในดานตาง ๆ ซงในการศกษาน จะไดจ าแนกกลมทางพระพทธศาสนาใน

๗ Jim L.Taylor.“ The New Buddhist Movment in Thailand : An Individualistic Revolution,

Reform and Politic Dissonnance, Journal of Southeast Asian Studies , (March 1990). ๘Ven.Phra Maha Somphong Santacitto. New Buddhist Movement in Thailand : Mainstream

Socially Engage Buddhism ? in Global Recovery The Buddhist Perspective. The 7th International Buddhist Conference, 23-25 May 2553/2010, Thailand. pp.369-370.

๙พระระพน พทธสาโร. “การศกษาเชงส ารวจขบวนการพทธใหมในประเทศไทย” ใน พระพทธศาสนากบการฟนตวจากวกฤตโลก, รวมบทความประชมวชาการทางพระพทธศาสนานานาชาต ครงท ๗ เนองในวนวสาขบชา วนส าคญสากลของโลก, ๒๓-๒๕ พฤษภาคม ๒๕๕๓ (กรงเทพมหานคร : เซนจร, ๒๕๕๓), หนา ๕๘๘-๖๑๕.

๑๐ Rory Mackenzie, “ New Budshist Movment in Thailand : Toward an Understand of Wat Phra Dhammakaya and Santi Asoke”, pp. 105-115.

๑๑ Roderick Mackenzie. An Analysis of the Wat Phra Dhammakaya and Santi Asoke Movements and their Approaches to Spiritual Development A Thesis Submitted in partial fulfillment of the requirement of the University of for the degree of Doctor of Philosophy. 2005.

๑๒กบฏผมบญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยระหวาง พ.ศ.๒๔๔๔-๒๔๔๕. ดรายละเอยดเพมเตมใน พรเพญ ฮนตระกล, อจฉราพร กมทพสมย บรรณาธการ, ความเชอพระศรอารย และกบฏผมบญในสงคมไทย, (กรงเทพมหานคร : สรางสรรค, ๒๕๒๗).

๑๓ พระอนนต เสนาขนธ, ค าสอนเดยรถย, (กรงเทพมหานคร : องคการพทกษพทธศาสน อภธรรมมลนธ, ๒๕๒๒) และ ภกษมหาโจร, (กรงเทพมหานคร : บรพาสาสน, ๒๕๒๐).

หนา 5


ลกษณะตาง ๆ ทปรากฏในสงคมไทยผานปรากฏการณทเหนและสมผสได โดยมกระบวนการขบเคลอนอยางเปนระบบ และไมเปนระบบ อยางเปนองคกรและไมเปนองคกร เปนขบวนการกลมภายใตความเปนพระพทธศาสนา และ/หรอองแอบอยกตาม ซ งสามารถจ าแนกและจดกลมไดผานปรากฏการณ ความเคลอนไหว และการน าเสนอตอสาธารณะได

สตรเพศกบการเขาถง และบทบาทตอพระพทธศาสนา กลมเพศวถ หมายถง กลมชาวพทธทมแนวคดเรอง ความเปนเพศ มาเปนเหตผล กรอบคดและ

การแสดงออกอยางมสวนรวมทางพระพทธศาสนา ทงการนบถอ ปฏบต ทมมมมองผานความเปน “เพศ” โดยอาศยแนวคด แนวปฏบต และเหตการณจากคมภรทางพระพทธศาสนา ในการใหค าอธบาย รวมกบแนวคดวาดวยเพศ ตามทฤษฎตะวนตก ซงผลทเกดขน มกลมบคคลไดศกษา สรางค าอธบาย ปฏบต ทดลอง ดวยเชอวาจะตอบสนองกระบวนการแหงเพศได เชน นรนทร กลง๑๔ ฉตรสมาลย กบลสงห๑๕ พระโพธว โส พระภกษชาวองกฤษ เจาอาวาสวดปาทออสเตรเลย ทใหการสนบสนนและจดบวชภกษณ ทออสเตรเลย จนกลายเปนขอขดแยงในกลมศษยวดปาสายหลวงพอชา๑๖ และอกกลมใชแนวคดเรองเพศมาขบเคลอนประหนงเปนการสงเสรมสนบสนน หรอควรใหเกดขน เชน พระมโน เมตตานนโท๑๗ ลลตา ยาวงเสน สวดา แสงสหนาท๑๘โดยทกทานใหความส าคญตอการบวชภกษณของพระพทธเจาในครงพทธกาล โดยมองวาเปนศาสนาแรกในโลกทเปดโอกาสใหกบสตร รวมทงมงมองไปถงศกยภาพสตรในการศกษาปฏบตธรรม ดงทศนะทวา

พระพทธเจาทรงประกาศรบรองศกยภาพทางจตวญญาณของผหญงวาเสมอและทดเทยมกบผชายจงอนญาตใหผหญงสามารถเปนนกบวชได เพศสรระ(sex) และจตมไดเปนอปสรรคตอการบรรลธรรม นยนแสดงวาหญงและชายมศกยภาพในการบรรลธรรมทเทาเทยม๑๙

๑๔นรนทร ภาษต, แถลงการณเรองสามเณร วตรนารวงศ, ฉลอง สนทวาณชย บรรณาธการ, พมพครงท ๒,

(กรงเทพมหานคร : อมรนทพรนตง, ๒๕๔๔), หนา ๑๐๐-๑๒๐ แตในบทความของนธ เอยวศรวงศ “แหมมแอนนากบการเกดใหม” ในมตชนสดสปดาห (๓-๙ ธ.ค.๒๕๕๓, (๓๑) ๑๕๖๑ : ๒๐) ทมองเผนวา ๆ “...เธอเอาราชส านกไทยเปนกรณตวอยางทชดเจนของการกดขผหญง...”

๑๕ ภกษณธมมนนทา, การสบสายภกษณสงฆในศรลงกา, (กรงเทพมหานคร : สองสยาม, ๒๕๔๔), หนา ๑-๒๐.

๑๖ ทานไดแปลงานเกยวกบภกษณเปนภาษาไทยและพรอมจดพมพเผยแผ มแนวคดทสนบสนนการบวชภ กษ ณ เป น การส อ ส ารสาธารณ ะก บ คน ในส งคม ไทย ด รายละ เอ ยด เสรม ใน [ออน ไลน ], แหล งท ม า : http://www.dhammalight.com/th/th-correspondence.html (๒๒ กนยายน ๒๕๕๔).

๑๗ พระมโน เมตตานนโท, เหตเกด พ.ศ.๑ : เลม ๒ วเคราะหกรณปฐมสงคายนาและภกษณสงฆ, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพพระอาทตย, ๒๕๔๕), หนา ๙๓-๒๓๐.

๑๘ สวดา แสงสหนาท. นกบวชสตรไทยในพระพทธศาสนา : พลงขบเคลอนคณธรรมสสงคมไทย. (กรงเทพมหานคร : ศนยสงเสรมและพฒนาพลงแผนดนเชงคณธรรม (ศนยคณธรรม) ส านกงานบรหารและพฒนาองคความร (องคกรมหาชน), ๒๕๕๒), หนา ๕๑-๕๒.

๑๙ลลตา ยาวงเสน, การตอรองเชงพนทของนกบวชหญง: กรณศกษาสามเณรในส านกปฏบตธรรมหนงในจงหวดเชยงใหม, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๕๑), หนา บทคดยอ.

http://www.dhammalight.com/th/th-correspondence.html%20(๒๒

หนา 6


ดงนน แนวคดเรอง “เพศ” ในบรบททางศาสนาถกน ามาเปนประเดนทางสงคม ทงมพฒนาการมาอยางตอเนอง โดยใชแนวคดสตรนยม (Feminism) พรอมน าเหตการณครงพทธกาลมาเปนเหตในการแสวงหาผลตอความเปนเพศเชงพนททางศาสนา กรณ นรนทร กลง และฉตรสมาลย กบลสงห กลมหนงเปนกลมทมงตอการศกษาปฏบตโดยตรง โดยไมไดสนใจความเปนเพศมากนกเมอเทยบกบกลมแรก โดยเปนกลมทใชความเปนเพศสตรกบการปฏบตธรรมตามจารตทเคยม เชน การเปนอบาสกา หรอการบวชช เชน แมชศนสนย เสถยรสต ก.เขาสวนหลวง เปนตน

ส าหรบกลมขบวนการเพศวถ (Gender Ways)๒๐ หรอกลมทขบเคลอนดวยความเปนเพศโดยเจาะจงไปทเพศ “ภกษณ” ปรากฏในสงคมไทยโดยนรนทร ภาษต (พ.ศ.๒๔๑๗-) ภกษณวรมย กบลสงห และภกษณธมมนนทา และตอเนองมาจนกระทงปจจบน ซงอาจจ าแนกและอธบายถงความเปนมา และพฒนาการในแตละชวงแตละกลมได ดงน

๑ กลมสตรเพศในฐานะภกษณ คอ กลมทใชเพศแหงความเปนภกษณ หรอการเรยกรองการบวชภกษณ เปนแนวทางขบเคลอน๒๑ มแนวคดเรองสทธทางเพศ สทธสตรในการเขาถงและปฏบตตนตามหลกศาสนา ดวยการคาดหวง มงหวง และจะกระท าใหเกดมภกษณ ในประเทศไทย๒๒ ซงสามารถแสดงถงพฒนาการไดใน ๔ ชวงดวยกน กลาวคอเปนประวตศาสตรการเคลอนไหวภกษณในประเทศไทย เพอชวามความพยายามในการรอฟนมาตลอดแตมไดรบความสนใจ การเคลอนไหวเพอผลกดนใหเกดภกษณไทย การทดลองไปสการบวช การพฒนากลมเพอบวชไปสการยอมรบตอเพศภกษณ ซงสามารถใหรายละเอยดได คอ

พฒนาการระยะท ๑ เกดขนเมอ พ.ศ. ๒๔๗๐ โดยนายนรนทร ภาษต ชาวนนทบร ทรบราชการจนเปนผวาราชการจงหวดและมบรรดาศกดเปน “พระพนมสารนรนทร” ๒๓ กอนลาออกมาเปนนกการเมองหวกาวหนา เถรตรง และปากกลา๒๔ เคยท าหนงสอถงสมเดจพระสงฆราช "ทลเชญใหสละทรพยสมบตอนมากจนลนพระต าหนกออกเสย เพอเปนตวอยางแกพทธศาสนกชน" ในขณะทเทศนสอนใหชาวบานบรจาคทาน แตตนเองกลบสะสมทรพยทมผบรจาค ผลนรนทรโดนขอหา "หมนประมาทสมเดจ

๒๐ รศ.วารณ ภรสนสทธ ใหความหมายของค าวา Gender (ความเปนเพศ) หมายถง องคความรทสราง

ความหมายใหกบความแตกตางทางรางกาย เปนความสมพนธทซบซอนในทางสงคม เศรษฐกจ การเมอง และจตวทยาระหวางผหญงและผชาย ความเปนเพศเปนสวนหนงของโครงสรางสงคม เปนการจดการทางสงคมของความแตกต างระหวางเพศในดานตาง ๆ ทมา : ฉบบท ๓ ปท ๑ (ธนวาคม ๒๕๔๘ - มกราคม ๒๕๔๙). [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.semsikkha.org/pacarayasarn/article๐๑/woman/pacaarticle_woman_๐๒.doc. (๒๒ ก.ย.๕๓).

๒๑ การเรยกรอง สมพนธถงการถอดรอความคดทเปนกรอบคดเดม จากเดมทเคยสยบยอมตอชะตากรรมทไมไดก าหนดในฐานะมนษยนยม การไดรบอทธพลทางความคดของตะวนตก(Westernism) ในเรองของเหตผล ปญญา ทสงผลตอพฤตกรรมทไมยอมรบตอชะตากรรมของสงสราง ทตนเองในฐานะเปนมนษยไมไดสราง การเรยกรอง ผานแนวคดสทธแหงความเปนมนษยคนหนงจะพงกระท าได ดรายละเอยดใน ธรยทธ บญม, ความหลากหลายของชวต ความหลากหลายทางวฒนธรรม, (กรงเทพมหานคร : สายธาร, ๒๕๔๗), หนา ค าน า และ บทท ๑-๑๐.

๒๒ ณชชา วาสงหน, “การแกปญหาความขดแยงเรองการบวชภกษณในสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, (บณฑตวทยาลยมหาวทยาลย,มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔), หนา บทคดยอ.

๒๓ดรายละเอยดใน ศกดนา ฉตรกล ณ อยธยา, ชวประวต : นรนทร (กลง) ภาษต, [ออนไลน],แหลงทมา http://www.geocities.com/siamintellect/intellects/narintara/biography.htm. (๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๑).

๒๔ในทศนะของ ดร.วรกร ตรเศส มองวาพฤตกรรมของ นรนทร ภาษต เปนพฤตกรรมแบบ "อารยะขดขน หรอ Civil Disobedience", ใน อาหารสมอง, มตชนรายสปดาห ปท ๒๖ ฉบบท ๑๓๓๙, (๑๔ เมษายน ๒๕๔๙),

http://www.semsikkha.org/pacarayasarn/article๐๑/woman/pacaarticle_woman_๐๒.doc

http://www.geocities.com/siamintellect/intellects/narintara/biography.htm

หนา 7


พระสงฆราช" กตตศพทของนรนทรจงเปนดงหนามยอกใจของประดาผมอ านาจวาสนาในสมยนน และสงหนงนนทนรนทรสรางเปนประวตศาสตรไวในเมองไทยกคอ การฟนวงศภกษณ๒๕

เจตนารมณของนรนทรทปรากฏผาน “แถลงการณ” นยหนงตองการใหพทธศาสนาไทยครบพทธบรษท ๔ โดยยดโยงกรอบคดของพระพทธศาสนาเชนในครงพทธกาล นรนทรจงรณรงคให บวชผหญง โดยเรมแรกไดใหบตรสาว ๒ คน คอสาระและจงด พรอมสตรอก ๖ คน บวชเปนภกษณและสามเณร ดงปรากฏเปนหลกฐานใน แถลงการณเรองสามเณรวตรนารวงศ”๒๖ เมอ พ.ศ. ๒๔๗๑ ผลของความพยายามในครงนน นรนทรถกโจมตจากสอโดยเฉพาะหนงสอพมพอยางหนกวา “เปนผบอนท าลายพระพทธศาสนา” ในสวนคณะสงฆไดมค าสงสมเดจพระสงฆราชกรมหลวงชนวรสรวฒน ๒๗วดบวรนเวศ เรอง หามพระเณรไมใหบวชหญงเปนบรรพชต ประกาศแต วนท ๑๘ มถนายน ๒๔๗๑ วา

หญงซงจกไดสมมตตนเปนสามเณร โดยถกตองพระพทธานญาตนน ส าเรจดวยนางภกษณใหบรรพชา เพราะพระองคทรงอนญาตใหนางภกษณมพรรษา ๑๒ ลวงแลวเปน ปวตตน คอเปนอปชฌาย ไมไดทรงอนญาตใหภกษเปนอปชฌาย นางภกษณหมดสาบสญขาดเชอสายมานานแลว เมอนางภกษณผรกษาขนบธรรมเนยมสบตอสามเณรไมมแลว สามเณรผบวชสบตอมาจากภกษณกไมม เปนอนเสอมสญไปตามกน ผใดใหบรรพชาเปนสามเณร ผนนชอวาบญญตสงทพระพทธเจาไมบญญต เลกถอนสงทพระพทธเจาทรงบญญตไวแลว เปนเสยนหนามแกพระศาสนา เปนตวอยางทไมด ฯ เพราะเหตน หามไมใหพระเณรทกนกาย บวชหญงเปนภกษณ เปนสกขมานา และเปนสามเณร ตงแตนไป

รฐบาลในขณะนนไดจบสามเณรสกทงหมด และพพากษาลงโทษจ าคกในขอหา "บอนท าลายพระพทธศาสนา" ดงนน การแสดงออกตอความเปนเพศในมตทางศาสนาครงนน นยหนง (๑) นรนทรไดกลายเปนตนแบบในการเรยกรองตอสเกยวกบภกษณ นบเปนจดเรมตนของการขบเคลอนดวยเพศวถ ตอพนททางศาสนา “ภกษณ” ครงแรกในสงคมไทย และชอของนรนทร ภาษต ยงถกน ามากลาวอางเปนปชนยบคคลของกลมขบเคลอนเพศวถตอการบวชเปนภกษณกระทงปจจบน (๒) จากประกาศของสมเดจพระสงฆราช กลายเปนมาตรฐานของสงคมไทยมาตงแตอดตตอขอหามนน ซงเปนปราการใหกบกลมสตรเพศ ตอการบวชภกษณในสงคมไทยรวมกบพระธรรมวนย ทงเปนอปสรรคตอการเคลอนไหวภกษณในเวลาตอมา

นอกจากน การแสดงออกของนรนทร ภาษต อาจมองได เปน ๒ กรณ คอ (๑) เปนการกบฏตอรปแบบของสงฆกระแสหลก เพ อหาพนท ใหกบผหญ ง หรอสงเสรมสทธสตรตอการถอบวชในพระพทธศาสนา (๒) อกความหมายหนงอาจเปนการตอตานอ านาจรฐ โดยใชการแสดงออกในทางมตศาสนา เปนตวเชอมตอและอธบาย เพราะแตเดมนรนทรรบราชการ พรอมทงลาออกและมพฤตกรรมตอตานรฐในวธการทหลากหลาย ดวยเหตผลของการผดหวงตอระบบและกลไกของรฐ เมอมโอกาสจงใชฐานคดจากศาสนามาเปนเครองมอตอตานอ านาจรฐผานศาสนาทแยกกนไมออกในขณะนน

๒๕พระมหานรนทร นรน โท , วดไทย ลาสเวกส รฐเนวาดา สหรฐอเมรกา , [ออนไลน] แหลงทมา :

www.alittlebuddha.com (๒๕ สงหาคม ๒๕๕๓). ๒๖แถลงการณเรองสามเณร วตรนารวงศ ตพมพครงแรก พ.ศ. ๒๔๗๑ โดย นรนทร กลง เปนการสะทอนการตอส

เพอสทธมนษยชน สทธทางการเมอง สงคม และวฒนธรรม (นรนทร ภาษต.แถลงการณเรองสามเณร วตรนารวงศ), ฉลอง สนทวาณชย บรรณาธการ, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : อมรนทพรนตง, ๒๕๔๔),

๒๗ประกาศในแถลงการณคณะสงฆ เลมท ๑๖ หนา ๑๕๗

http://www.alittlebuddha.com/

หนา 8


พฒนาการระยะท ๒ เกดขนเมอป พ.ศ. ๒๔๙๙ นางวรมย กบลสงห (พ.ศ.๒๔๕๑-๒๕๔๖) หรอ พระมหาโพธธรรมาจารย (ภกษณวรมย กบลสงห ) อดตนกเขยน นกหนงสอพมพ๒๘ ทสนใจพระพทธศาสนาและศกษาปฎบตตามส านกตาง ๆ จากคณาจารยในส านกตาง ๆ ในสมยนน เชน หลวงพอสด จนทสโร วดปากน า หลวงพอล วดอโศการาม สมทรปราการ และกรรมฐานแบบ พมา ซงบรกรรมวา "ยบหนอ-พองหนอ" ทวดมหาธาต ทาพระจนทร เปนตน แมกระทงยอมเปนศษยรบศล ๘ กบพระพรหมมน (ผน สวโจ) วดบวรนเวศ จนในทสดเดนทางไปประเทศไตหวน อปสมบทเปนพระภกษณในนกายมหายาน ใน พ.ศ.๒๕๑๔ แลวกลบมายงประเทศไทย และจดตงวดใหมชอวา วตรทรงธรรมกลยาณ เลขท ๑๙๕ ถนนเพชรเกษม ต าบลพระประโทน อ าเภอเมอง จงหวดนครปฐม

การบวชของภกษณวรมย เปนขาวใหญทคนสวนใหญใหความสนใจ มทงเหนดวย และคดคาน แตการบวชครงนนเปนการบวชนกายมหายานแบบจน (ไตหวน) ซงคนละนกายกบคณะสงฆในประเทศไทย รวมทงไมมขอบญญตหรอกฎหมายใดหาม แตผลทเกดขน คอ การไมยอมรบถงการใหมภกษณในสงคมไทยกยงคงมอยเชนเดม ภกษณวรมย กบลสงห ซงปฏบตตนในฐานะผทศรทธาตอพระพทธศาสนา และถงแกมรณกรรมไปดวยวย ๙๖ ป เมอ พ.ศ.๒๕๔๖ กอนทบตรสาวทายาทเพยงคนเดยวจะสบทอดเจตนารมณตอมา

การบวชของภกษณวรมย กบลสงห ไมปรากฏเปนความเปลยนแปลงหรอผลใด ๆ ตอสงคมไทยเสยทเดยว ซงปรากฏเพยงปรากฏการณและการยอมรบถงการมอยในเชงปจเจกเสยเปนดานหลก กบอกมมหนงทยอมรบถงเพศกบการปฏบตธรรม รวมไปถงไดสงผลเปนปรากฏการณในเชงเพศ และการขบเคลอนดวยเพศ ซงมผลเปนการเตบโตของกลม “เพศวถ” คอนขางชดเจนในชนตอมา

พฒนาการระยะท ๓ เปนพฒนาการภาคตอจากระยะท ๒ ทรศ.ดร.ฉตรสมาลย กบลสงห ผเปนบตรสาวเพยงคนเดยวของวรมย กบลสงห ทไดศกษาจนจบปรญญาเอกทางดานศาสนา และท าวทยานพนธเรอง “ภกษณปาตโมกข”๒๙ และตลอดระยะเวลาทผานมาไดท างานวชาการทางดานศาสนา รวมทงคนควาหาองคความรเกยวกบบวชภกษณ มาเปนเวลากวา ๒๐ ป ทงในสวนของเหตผล เงอนไข หลกการ หลกปฏบต จนกระทง ตดสนใจออกบวชเปนสามเณร ในสงกดสยามนกาย ประเทศศรลงกา และไดชอวา “ธมมนนทา” พ.ศ. ๒๕๔๔ และท าการบวชเปนภกษณในอก ๒ ป (มนาคม ๒๕๔๖) ตอมา ดวยเหตผลทเปนนกวชาการทางดานพระพทธศาสนา จงมทงยอมรบ และขดแยงตอการบวชของ “สามเณรธมมนนทา” จนกระทงกลายเปนกระแสการวพากษวจารณในวงกวาง ทงสนบสนน และไมเหนดวย คดคาน จนมการตงกระทถามในรฐสภาเพอเสนอตอรฐบาล ใหหาทางออกตอประเดนปญหาดงกลาว รวมไปถงการเสนอแนวทางทางกฎหมายในเชงของการควบคมและการหาทางออก

ในความหมายหนงของการบวชของภกษณธมมนนทา เพอเปนการสบสานเจตนารมณของแมทเปนผรเรมและสราง “วตร” ไว เพอกระท าตามเจตนารมณประหนงเปนตนแบบทดลอง ตอสงทศกษาหาความรตลอดมา เกยวกบภกษณในงานทางวชาการทภกษณธมมนนทาไดท าการศกษา

๒๘ผลงานทปรากฏทเขยน เรยบเรยงโดย วรมย กบลสงห , ใครฆาพระเจาตาก. (ธนบร : โรงพมพลกก าพรา

,๒๕๑๖), สพระพนปหลวง, (นครปฐม : โรงพมพพระโพธสตว, ๒๕๒๕), ไมมคอมมวนสตในอกแม, (นครปฐม : โรงพมพพระโพธสตต, ๒๕๑๙), พระธรรมกายนาวา, (ธนบร : โรงพมพลกก าพรา, ๒๕๑๐) เปนตน

๒๙สามเณรธมมนนทา (รศ.ดร.ฉตรสมาลย กบลสงห), คยกบพระผหญง, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพพระอาทตย, ๒๕๔๔), หนา ค าน า .

หนา 9


สวน “ภกษณธมมนนทา” ใชค าอธบายผานปรากฏการณของ “ภกษณ” วา ตองการชวยรกษาสบทอดพระพทธศาสนาในนามของ “นกบวช” ผเปน “นองสาว” โดยธมมนนทาเหนวา การรอฟนของทานเอง มองคความรจากการศกษาวจยอยางเปนระบบมาแลว ถงเหตผลทเปนไปไดของการบวชภกษณ ถงเหตผลการตองมอยของนกบวชสตร ดงปรากฏแนวคด ในงานเขยนทางวชาการตางกรรมตางวาระกน รวมทงพยายามเชอมโยงกบเครอขายสตรชาวพทธระดบนานาชาตกลม “ศากยธดา”๓๐ ซงไดจดประชมสตรชาวพทธระดบนานาชาตในประเทศศรลงกาเมอป พ.ศ. ๒๕๓๖ ซงการประชมครงนไดจดประกายใหกบสตรชาวศรลงกาบวชเปนจ านวนมากและตอมามการจดการบวชระดบนานาชาตท าใหมภกษณในประเทศตาง ๆ เพมขน

กลมภกษณ ทน าโดยฉตรสมาลย กบลสงห เปนความพยายามทจะใหไดสทธการบวชในพระพทธศาสนาอกครง ภาพการเคลอนไหว จงเกดขนทงหลกการ วธการ และปฏบตการ ในขณะทคณะสงฆกระแสหลกกลบนงเฉย และใหค าอธบายตอบเพยงวาไมมประเพณ ภกษณสญหายและสบตอไมไดในประเทศพทธศาสนาเถรวาท๓๑ นอกจากนลกษณะเดนประการหนงของกลมเพศวถภกษณในระยะน คอ การสรางชมชน “วตร”สการ “ปฏบต” เปนของตนเอง ใชท ากจกรรมรวมกน นบเปนพฒนาการเบองตนของการกอตงชมชนทขบเคลอนดวยความเปน “เพศ” ด าเนนชวตในฐานะนกบวช มค าเรยกขานกลมตวเองวาชมชนแหงภกษณสงฆ

ดงปรากฏเปนทศนะ สะทอนคดในการขบเคลอนเพศวถของ “ภกษณ” ไววา “...อาตมาออกบวชเพราะตองการจะถวายตวรบใชพระพทธศาสนา เพอท าหนาทเผยแพรพระ

ธรรมค าสอนของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา อาตมาบวชดวยความศรทธาจากหวใจ จากความมงมนและตงอกตงใจอยางดทสด ดวยความกตญญตอพระพทธเจา เพราะวาไดศกษาแลววา ภกษณสงฆนนเปนสงทพระพทธเจาประทานไวใหแกลกผหญง และพระศาสนาทมอบใหไวนนเปนพระศาสนาทมอบใหพทธบรษท ๔ ชวยกนดแล อนประกอบไปดวย ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกาการบวชของอาตมานน มนใจวาไดท าในสงทถกตองตามพระวนย ไมวาจะมปญหาอะไร ปญหาจะอยทความไมเขาใจมากกวา บางคนพอเหนผหญงครองจวรกไมเขาใจ จะเกดค าถามวาท าไมผหญงมาใสจวร ทงๆ ทสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ทรงอนญาตใหผหญงบวชได” ๓๒ การบวชของสามเณรธมมนนทา ถอวาเปนการขบเคลอนพระพทธศาสนาในมตใหม ซงจะเปนการจดประกายความหวงใหแกผหญงทตงใจจะหนหนาเขาสเสนทางแหงการศกษาปฏบตธรรม ไดมทางเลอกท “งดงามทพระพทธองคทรงประทานไวใหแกลกสาว ๓๓

๓๐ ศากยกธดา [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.sakyadhita.org/ (๒๒ กนยายน ๒๕๔๗). ๓๑ ทองยอย แสงสนชย, น.อ. , เหตเกด พ.ศ. 2545 : ตอบปญหาเหตเกด พ.ศ. 1 ของพระมโน เมตตานน

โท กรณปฐมสงคายนา/ภกษณสงฆ, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๖), หนา . และในเอกสารชแจงของวดหนองปาพง กรณตดทานโพธว โส ทอนญาตใหมการบวชภกษณ ในประเทศออสเตรเลย ออกจากสาขาของวดหนองปาพง [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.dhammalight.com/th/th-correspondence.html (๒๒ กนยายน ๒๕๕๔).

๓๒“วตรทรงธรรมกลยาณ”,[ออนไลน], แหลงทมา : http://www.thaibhikkhunis.org/a๐๑/a๐๗_๔.htm (๒๕ สงหาคม ๒๕๕๒).

๓๓“วตรทรงธรรมกลยาณ”, [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.thaibhikkhunis.org/a๐๑/a๐1_4.htm (๒๕ สงหาคม ๒๕๕๒).

http://www.dhammalight.com/th/th-correspondence.html%20%20(๒๒

http://www.thaibhikkhunis.org/a01/a07_4.htm

http://www.thaibhikkhunis.org/a๐๑/a๐1_4.htm

หนา 10


แนวคดพฒนาการในระยะท ๓ ทปรากฏในสงคมไทยน มงไปทการสรางวาทะกรรมเรองเพศ (Gender) เพอน าไปสการหาทางออกจากปญหา “การบวชเปนภกษณ” โดยมงไปทการสงเสรมใหผหญงมพนทในการปฏบตธรรม ซงสงผลท านองวา กลมผเรยกรองไปทการศกษาและปฏบตธรรม “ไมควรจ ากดดวยเพศ” ชาย หญง ภกษณ สามเณรหรอแมชกเหมอนกบเปนแม แตกตางกนทชดทสวมใส ปลายทางของการบรรลธรรมกมไมแตกตางกนระหวางภาวะของเพศหญงเพศชาย๓๔

รวมทงเปนการขบเคลอนภายใตกระแสตอตานอนเขมขน และในเวลาเดยวกนกเปนการยนหยดตอกลมภกษณดวยความมงมนตออดมการณและเปาหมายทางศาสนา ในฐานะผปฏบตตามหลกพระพทธศาสนามากกวา การตอบโตในแนววชาการ จงไดรบการยอมรบในทางปฏบตแมจะไมมผลเปนการยอมรบในเชงกฎหมาย๓๕ และพระธรรมวนย ตามระบบโครงสรางแตประการใด ซงแนวทางนจะมผลตอพฒนาการในระยะตอไปของกลมภกษณ

พฒนาการระยะท ๔ การบวชภกษณมเพมมากขน อนเปนผลเนองตอจากพฒนาการในระยะท ๓ คอ แตเดมมกลมสตรทสนใจการปฏบตธรรม และหาแนวทางปฏบตในรปแบบตาง ๆ อยแลว ทงแมช และผหญงกบการปฏบตธรรมได เมอมการบวชภกษณในรปแบบเถรวาท แมจะยงไมเปนทยอมรบในวงกวางทงพระธรรมวนย และกฎหมาย แตมปรากฏอยในสงคม จงเทากบเปนชองทางเลอกใหสตรกบศาสนาอกทางหนง ดงนนการบวชภกษณจงเพมจ านวนมากขน ทงในสวนของมหายาน (ไตหวน จน เวยดนามทฝรงเศส) และเถรวาท (ศรลงกา ไทย) เมอถอปฏบตในส านกครอาจารยแลว ไดกลบมายงประเทศไทย กอสรางส านก ทงปฏบต เผยแผพระพทธศาสนาในแนวของภกษณตามแบบทตนไปบวช และปฏบตมา ดงเชน

ทานภกษณนนทญาณ แหงส านกปฏบตธรรมนโรธาราม๓๖ จงหวดเชยงใหม ทมศรทธาตอพระพทธศาสนาอยางมนคง พรอมทงบวชเปนเพศแหงแมช ศกษาปฏบตธรรมและเผยแผพระพทธศาสนา

๓๔ดรายละเอยดใน ฉตรสมาลย กบลสงห (ภกษณธรรมนนทา), “กาวขามพนธกจทางเพศ”, หนา ๔๑-๕๕

และ วารณ โภคาพานชวงศ, กลภา วจนะสาระ (แปล), “พทธศาสนาและมตเรองเพศในสงคมไทย : วงวนวชาการกบความพยายามทบทวนใหม”, หนา ๘๕ -๙๙, ใน อมรา พงศาพชญ , เพศสถานะและเพศวถ ในสงคมไทย , (กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๘).

๓๕ มความพยายามเพอการรณรงคใหมการยอมรบทางกฎหมาย ผานแนวคดเรองการเพม “ค า” ในกฎหมายของคณะสงฆ เพอใหสทธตอการเปนนกบวชของกลมสตรเพศในฐานะภกษณ ซงประเดนนผเขยนเหนวาคงเปนปญหาทยงไมไดบทสรป เพราะการยอมรบของคณะสงฆหรอใหมในกฎหมายคณะสงฆจะเทากบการยอมรบในทางนตนย ซงกยง คงเปนประเดนขดแยงทยงไมมค าตอบ เพราะเมอถงทสดผมสวนเกยวของกตองสอบถามไปยงหนวยงาน ทเกยวของเชนมหาเถรสมาคม ส านกงานพระพทธศาสนา การอนญาตหรอยอม กเทากบยอมรบและจะไปมผลตอการใหความหมายตอ “บญญต” ทางวนยของการเปนภกษณในประเทศไทยดวยเชนกน ดรายละเอยดตอประเดนการ “บรรจ” ค าวาภกษณในฐานะ “คณ ะสงฆ อ น ” ในกฎหมาย พ รบ .คณ ะสงฆ ๒ ๕ ๐ ๕ รายละเอ ยด ใน [ออน ไลน ], แหล งท ม า : http://www.thaibhikkhunis.info/partitionform.pdf (๒๒ กนยายน ๕๔).

๓๖ อปสมบทเปน พระภกษณ เมอวนท ๗ มถนายน ๒๕๕๑ ณ ประเทศศรลงกา รายละเอยดท [ออนไลน], แหลงทมา : http://nirotharam.com/index.php?showtopic=210 (๗ มถนายน ๒๕๕๔), ปจจบนภกษณ นนทญาณ เปนหวหนาส านกปฏบตธรรมนโรธาราม อ าเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม และส านกปฏบตธรรมสทธจตต อ าเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม

ในส านกนโรธารามยงมภกษณทเปนศษยของพระภกษณ นนทญาณ (รงเดอน สวรรณ) ตงแตคราวบวชเปนแมช และมศรทธาบวชในพระพทธศาสนา อาท พระภกษณ สทธาสร (พรทพย หนอค า) พระภกษณ ปนนภาร (สกานดา สวรรณ

http://www.thaibhikkhunis.info/partitionform.pdf

http://nirotharam.com/index.php?showtopic=210




หนา 11


มาเปนเวลานาน โดยมวตถประสงคหลกของการกอตงส านกม ๒ ประการ คอ ๑. เพออนเคราะหแกสตรทตงใจมาด าเนนชวตบนวถแหงศล สมาธ ปญญา ตามรอยพระพทธเจา โดยม “ทานภกษณนนทญาณ” เปนผอบรมสงสอนตามพระพทธพจน และ ๒. เพอรองรบผปฏบตธรรมจากหนวยงานราชการ เอกชน และผสนใจใฝธรรมทวไป ทไดตดตอขอเขารบการอบรมธรรมะ ทงในรปแบบคายอบรม และเขามาปฏบตเปนการสวนตว

นอกจากน ยงรวมไปถงภกษณพลศรวรา๓๗ ทไปบวชเปนสามเณรทศรลงกาเปนเวลา ๒ ป และบวชเปนภกษณ จากนนเดนทางกลบมาตงส านกปฏบตธรรม “สวนสรธรรม” บนทดนอนเปนมรดก อ าเภอบานแพว จงหวดสมทรสาคร ภกษณสโพธา จากบรรมย๓๘ ภกษณธมมวชชาน จากอทยธาน๓๙ ภกษณสลสพตรา จากตาก เปนตน

ในสวนวตรทรงธรรมกลยาณ นครปฐมกมการจดบวชสามเณร และจดบวชภกษณในจ านวนทเพมมากขนซงถอเปนการพฒนาอยางตอเนองของส านกภกษณในพฒนาการระยะท ๓

ในสวนมหายาน กมภกษณนรามสา (Sister Niramisa) ภกษณผมศรทธาและบวชปฏบตตามแนวของมหายานนกายเทยบหน ของตช นน ฮนห แหงหมบานพลม ประเทศฝรงเศส ทานบวชเปนภกษณใน พ.ศ.๒๕๔๓ ไดรบตะเกยงธรรมาจารยจากหลวงปตช นท ฮนห เมอป ๒๕๔๗ ภกษณนรามสาเดนทางกลบมาเยอนไทย เพอน ากจกรรมภาวนา และแลกเปลยนธรรมะ จนกระทงไดรเรมและจดสรางหมบานพลมประเทศไทย อ าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา ตามหมบานตนแบบทประเทศฝรงเศส

แนวคดทปรากฏในกลมเพศวถสตรเพศตอการบวชเปนภกษณ มองไปทประเดนของสทธตามรฐธรรมนญ และพระธรรมวนย และพนทส าหรบการปฏบตธรรมตามหลกพระพทธศาสนาในสถานะของภกษณ อกความหมายหนงเพอเปนการสรางเอกภาพแหงความเปนชาวพทธตามแนวคด “พทธบรษท ๔ ทภกษณธมมนนทาใหนยามวา “นองสาว” ทางธรรมในการชวยกนรกษาและเผยแผพระพทธศาสนา พรอมทงใหนยยะของการขามเวนจาก “อคตทางเพศ”๔๐ ทงเปนการสรางทางเลอกใหกบกลมผหญง ไดมสวนรวม

วสารท) พระภกษณ ปญญาวร (วลาวลย คมสงหค า) พระภกษณ วรทนนา (แนงนอย พวพนธ) เปนตน [ออนไลน] แหลงทมา : http://nirotharam.com/lofiversion/index.php?t215.html (๑๒ ส.ค. พ.ศ.๒๕๕๔).

๓๗ จากคอลมน “พงตน พงธรรม” หนงสอพมพ คม ชด ลก ฉบบวนท ๑๐ ธ.ค.๒๕๕๒ และ ภกษณพลศรวรา “ตองฝกใจใหมนคง” [ออนไลน] แหลงทมา : http://www.gotoknow.org/blog/nadrda/319279 (๑๒ มถนายน ๒๕๕๔).

๓๘ภกษณสโพธา (พ.ศ.๒๕๑๗-) ไดบรรพชาเปนสามเณร เมอ พ.ศ.๒๕๕๐ ทวด วดศรตสตารามายา เมอง Eliheyagoda ประเทศศรลงกา มพระภกษณสทธา เปนอปชฌาย มาศกษาปฏบตธรรมในประเทศไทย เดอนมนาคม พ.ศ.๒๕๕๒ กลบไปอปสมบทเปนพระภกษณอกครง ปจจบนจ าพรรษาศกษา ปฏบตธรรมอยท วดปาหนตด อ าเภอบานกรวด จงหวดบรรมย [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.facebook.com/profile.php?id=100001025867383 (๑๒ มถนายน ๒๕๕๔).

๓๙ บรรพชาเปนสามเณร เมอ พ.ศ.๒๕๕๐ ทวด วดศรตสตารามายา เมอง Eliheyagoda ประเทศ ศรลงกา มพระภกษณสทธา เปนอปชฌาย ศกษาปฏบตธรรมในประเทศไทย เดอนมนาคม พ.ศ.๒๕๕๒ กลบไปอปสมบทเปนพระภกษณอกครง ปจจบนจ าพรรษาศกษา ปฏบตธรรมอยท ธรรมสถาน"ธมมวชชาน" อ าเภอบานไร จงหวดอทยธาน

๔๐ ดรายละเอยดใน รทธ จนสอน (Ritti Janson), ภกษณวกฤตฤาโอกาส, (กรงเทพมหานคร : สองศยาม, ๒๕๕๓), หนา ๑๑๘-๑๓๐.

http://www.komchadluek.net/search.php?search=ภกษณพลศรวรา%20

http://www.komchadluek.net/search.php?search=ภกษณพลศรวรา%20




http://nirotharam.com/lofiversion/index.php?t215.html

http://www.gotoknow.org/blog/nadrda/319279

http://www.facebook.com/profile.php?id=100001025867383

หนา 12


ทางศาสนา รวมทงจะชวยลดปญหาทเกดขนตอผหญงในสงคม เพอใหสตรมพนททหลากหลายมากขน ดงมผแสดงทศนะใหความหมายการเปน “นกบวช” ของผหญงวาจะเปนวธการหนงในการลด “โสเภณ”๔๑ ได

แนวโนมของกลมภกษณ ตลอดระยะเวลาทผานมายงเปนทถกเถยงกนอยในวงกวาง แตในทศนะผเขยนมองวาปรากฏการณของภกษณทปรากฏอยในสงคมไทยถงจะมไดเปนภกษณสงฆโดยคณะสงฆไทย และกฎหมาย ยอมรบในฐานะนกบวชกตาม แตกลมภกษณเอง กไดพยายามตอสและสรางพนทแหงศรทธาและการยอมรบ ซงยอมรบถงการมอยและการแสดงออกผานการมสวนรวม เชน การท าบญตกบาตร หรอการยอมใหบตรสาวไปบวชเปนสามเณรในแตละชวงโอกาส ทงหลายฝายกเฝามองพฒนาการทจะกาวหนาไปเรอย ๆ อนจะเหนไดจากบทบาทของนกบวชหญงตอสงคมทมากขน และสถตของสตรทเข ามาบวชในเพศของสามเณร และยนหยดตอไปเปนภกษณ๔๒ ซงหากมองแนวโนมในอนาคตยอมเปนไปไดวาภกษณจะเปนทยอมรบและมบทบาทตอการท างานเพอพระพทธศาสนาในวงกวางมากขนดวยเชนกน

๒. กลมสตรเพศในฐานะแมช ในประเทศทนบถอพทธศาสนานกายเถรวาทจะมกลมสตรทเขามาถอบวชเปนแมช อาท พมาเรยกวา แมสละยน๔๓ ศรลงกาเรยก ทสศลมาตา จในภาษาเขมร ส าหรบสงคมไทย “ช” แมช เปนกลมสตรเพศทเขามาถอบวชโกนผม หมผาขาวสมาทานถอวตรปฏบตตามหลกพระพทธศาสนา เรยกวาแมช ซงเปนกลมบคคลทอยคกบสงคมไทยมาอยางยาวนานดงปรากฏหลกฐานวา ในสมยอยธยา นายแกมปเฟอร (Engelbert Kaempfer ค.ศ. 1651 –1716)๔๔ แพทยชาวเยอรมน ซงเดนทางเขามายงกรงศรอยธยา ใน พ.ศ.๒๒๓๓ สมยพระเพทราชา (พ.ศ. ๒๒๓๑ - พ.ศ. ๒๒๔๖) ทงไดเลาถงนางชในวด รวมทงวดใหญวดหนงชอวดนางช มนางชอาศยอยมากจนเกดเรองออฉาวกบพระภกษในวดขน๔๕ และในจดหมายเหต ลา ลแบร (Simon de La Loubère ค.ศ.1642-1729) ใหขอมลวา

นางช (Nang Tchii) นางนงขาวหมขาวเหมอนอยางตาปะขาว และไมมใครนบถอวาเปนสมณะเตมตวนก อธการเจาวดธรรมดา ๆ กบวชนางชไดเหมอน ๆ กบ เณร และมาตรวาพวกนางชจะรวมเมถนธรรมกบพวกบรษมไดกตาม แมกระนนพวกนางกไมตองโทษใหเผาไฟเสยเชนทกระท าแกพระภกษในกรณทจบไดวาประกอบเมถนธรรมกบอสตร เปนแตสงผกระท าผดไปใหบดามารดาลงโทษเฆยนต ดวยวาพระภกษกบนางชนนจะเฆยนตใครมไดเลย๔๖

จากจดหมายเหตของนโคลาส แซแวส ไดแสดงใหเหนถงสถานภาพและบทบาทของแมชในสมยอยธยา ซงในสมยนผหญงทตองการบวชตองมอายลวง ๕๐ ปขนไป เพอปองกนการถกครหา นนทา จงตองโกนคว และนงขาวหมขาว ออกจากครอบครวมาอยรวมกนกลมละ ๓-๔ คน ในบรเวณใกล ๆ วด เพอ

๔๑ ส.ศวรกษ , สกากบผาเหลอง และพรหมจรรยในสงคมบรโภค กบทางออกของคณะสงฆไทย ,

(กรงเทพมหานคร: สหธรรมก, ๒๕๓๗), หนา ๑-๒๑. ๔๒ มขอมลวาปจจบนภกษณทบวชในแบบเถรวาท จากศรลงกาทวประเทศจ านวน ๘๐ รป/องค และในสวน

ของมหายานในแบบจนนกาย จากไตหวน และอนนมนกายในแบบตช นทฮทน มจ านวนรวมกนทวประเทศกวา ๒๐๐ รป. ๔๓ กรมพระนราธปประพนธพงศ, พระราชพงศาวดารพมา, พมพครงท ๒, (นนทบร: ศรปญญา, ๒๕๕๐), หนา

๘๕๘. ๔๔ Engelbert Kaempfer [ออนไลน], แหลงทมา : http://en.wikipedia.org/wiki/Engelbert_Kaempfer

(๒ ตลาคม ๒๕๕๔). ๔๕ สมชาย ไมตรและคณะ, “การศกษาความเปนไปไดของการบวชภกษณในประเทศไทย”, รายงานวจยฉบบ

สมบรณ, (สถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖). ๔๖มองซเออร เดอ ลาลแบร, จดหมายเหตลา ลแบร : ราชอาณาจกรสยาม, สนต ท.โกมลบตร แปล,

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพศรปญญา, ๒๕๕๒), หนา ๓๕๕.

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E.%E0%B8%A8._2231


http://th.wikipedia.org/wiki/26_%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A1

http://en.wikipedia.org/wiki/Engelbert_Kaempfer%20%20%20%20%20%20%20%20(๒

http://en.wikipedia.org/wiki/Engelbert_Kaempfer%20%20%20%20%20%20%20%20(๒

หนา 13


สะดวกในการสวดมนตและเจรญภาวนาและมการประพฤตตนบ าเพญประโยชนจงเปนทเคารพนบถอ ท าใหคนสวนใหญเรยกวา “นางช” ๔๗ สวน "ช" ในภาษาไทยโบราณแปลวา นกบวช เชน รชกาลท ๓ ตรสเรยกพระภกษวชรญาณหรอภายหลงคอ รชกาลท ๔ วา "ชตน" หรอนกบวชของพระเจาอยหว ดงนน เขาจงไมไดเรยกผหญงทโกนหวถอศลแปดวา ชเฉย ๆ แตเรยกตามหลกฐานของฝรงทเขามาอยธยาวา "นางช"๔๘ มงเซเซเญอร ปาลเลกวซ (Jean-Baptiste Pallegoix, ค.ศ.1805-1862) อดตสงฆานายกมชซงโรมนคาทอลกประจ าประเทศสยาม ในสมยรชกาลท ๔ ไดใชชวตในสยามกวา ๒๔ ป ไดเขยนบนทกในชอ “เลาเรองกรงสยาม” ใน พ.ศ.๒๓๙๗ (ค.ศ.1854) ซงบนทกเกยวกบชและสถานะของชไววา “ในบรเวณใกล ๆ วด มสตรอยชนหนงเรยกวา นางช (Nang-Xi) เปนหญงมายทไมมอนาคต จงมารบปฏบตพระ เจาอาวาสใหนงขาวหมขาวเพอทจะไปขอทานได มใชขอส าหรบพวกนางเอง แตเปนของวดทนางสงกดอย” ๔๙

นธ เอยวศรวงศ มองภาพลกษณของชวา “อตลกษณของนางชซงแสดงออกดวยชดนงหมขาวและโกนศรษะนนคอ เครองหมายของผทไมเกยวของทางกามารมณกบใครอก ...อยวดพระกไมมวหมอง (ยกเวนทานไปท าใหมวหมองเอง) อยเรอนชายอนกไมพงเขาหา ผหญงเลก ๆ ทยากจนและไมมอ านาจมาปกปองตวเองได อาจถกผชายรงแกไดงาย กอาศยผาขาวและโกนหว ...คมครองตวใหพนจากชายใจพาลสนดานหยาบได ดงปรากฏหลกฐานวา พระเจาหลานเธอของรชกาลท ๑ พระองคหนง ถกพมากวาดตอนไปเมอตอนเสยกรง ตกไปอยเมองพมาแลวพระองคกบวชชเสย จนกระทงกองทพไทยไปตเมองทวายจงไดพระองคกลบมา เรยกกนวาพระองคเจาช”๕๐ ซงประเดนนนธ เอยวศรวงศมองวา เปนการใชผาขาวปกปองคมครองตวเองจากการคกคามทางกามารมณ (ของพมาหรอของเชลยศกดวยกนกตาม) ในภายหลงเมอเสดจกลบแลวกไมไดเปนนางชอกตอไป

ชในบรบทของสงคมไทยปจจบน ตามพจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท ใหนยามความหมายของค าวา ช ไววา “นกบวช, หญงถอบวช, อบาสกาทนงขาวหมขาวโกนผม โกนคว ถอศล” ๕๑ ตามพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถานใหค านยามของแมชไววา “ช แปลวา น.นกบวช เชน ชปะขาว ค าเรยกหญงทนงขาวหมขาว โกนคว โกนผม ถอศล แมชกเรยก”๕๒ โดยสรป ช หรอแมช เปนกลมบคคลทเขามาถอบวชในพระพทธศาสนา แตสถานะของแมชตามกฎหมายไทย ไมไดถกจดวาเปนนกบวช เพราะไมมกฎหมายฉบบใดใหการรองรบสถานภาพนกบวชหญงของสตรไทย ในค าวา "แมช" ค าวาแมชจงมความหมายเพยง "อบาสกาผถอศลแปด" เทานน ในงานวจยเรอง “แมช : วถผหญงใตรมเงาพทธศาสนา”

๔๗ โสภา ออนโอภาส และคณะ, “สตรศกษากลมนอกแรงงาน : แมช วถผหญงใตรมเงาพทธศาสนา”,

รายงานวจย , (โครงการพฒนาระบบสวสดการส าหรบคนจนและคนดอยโอกาสในสงคมไทย, สนบสนนโดยส านกกองทนสนบสนนการวจย, ๒๕๔๖), หนา ๑.

๔๘ นธ เอยวศรวงศ “แมชกบภกษณ”, มตชนสดสปดาห ปท ๒๑ ฉบบท ๑๑๐๔, (๑๕ ตลาคม ๒๕๔๔) : ๔๗.

๔๙ฌ ง-บปตสต ปาลเลกวซ , เลาเรองกรงสยาม , พมพครงท ๓ , (นนทบร : ศรปญญา , ๒๕๔๙), หนา ๓๓๕.

๕๐ นธ เอยวศรวงศ, “แมชกบภกษณ”,ในมตชนสดสปดาห, ปท ๒๑ ฉบบท ๑๑๐๔, (๑๕ ต.ค ๒๕๔๔) : ๔๗.

๕๑พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๕. ๕๒ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, หนา ๓๖๕.

หนา 14


ใหค าอธบายวา แมช หมายถง “ผหญงทนงขาว หมขาว โกนคว โกนผม ถอศล ๘ ทละทงบานเรอนและพ านกอาศยในบรเวณวดหรอส านกช”๕๓

ในงานวจยของสขสนต จนทะโชโต ไดจดแบงกลมแมชในปจจบนทปรากฏในประเทศไทยหลายคณะ คอ

๑. คณะนงหมสกรก โกนผม โกนคว สมาทานศล ๑๐ ซงเปนศลของสามเณรเรยก ตนเองวา ศลจารณ

๒. คณะทครองจวรสน าตาลเขม โกนผม โกนคว สมาทานศล ๑๐ เรยกตนเองวา แมกรก แมเณร หรอสกขมาต

๓. คณะนงหมสเหลอง โกนผม โกนคว สมาทานศล ๑๐ เรยกตนเองวา สงฆณ ๔. คณะนงขาวหมขาว ไมโกนผม ไมโกนคว เปนสตรผถอบวชชวคราว สมาทานศล ๘ ประพฤต

พรหมจรรยเรยกตนเองวา ชพราหมณ ๕. คณะนงขาว หมขาว โกนผม โกนคว สมาทานศล ๘ หรอศล ๑๐ ประพฤตพรหมจรรยเรยก

ตนเองวา แมช๕๔ ส าหรบกลมสตรในเพศแมชท อาศยแนวคดความเปนเพศ ๕๕ ได เขามามบทบาททาง

พระพทธศาสนามากขนแตเดมอาจอาศยอยในวด เปนสวนหนงของวด การบรหารงานเปนไปตามเงอนไขของคณะสงฆ หรอเจาอาวาสเปนผรบผดชอบ จนกระทงมกลมแมชไดรวมตวกนเปนกลมด าเนนกจกรรมรวมกน หรอแยกไปด าเนนกจกรรมในเชงปจเจกตามความรความสามารถของทานนน ๆ ซงในการศกษานจะไดยกมาเปนกรณตวอยาง เพอบงชใหเหนพฒนาการของแมชทมอยคกบสงคมไทยแตผสมดวยแนวคดเรองสทธทางเพศเปนองคประกอบรวม ดงปรากฏในปจจบน ดงน

ก.สถาบนแมชไทย กอตงขนดวยแนวคด เพอท างานพระพทธศาสนา สงคม และสทธสตรตอการศกษา และปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา และกจกรรมอน ๆ เพอสตรกบศาสนา สถาบนแมชไทย ถอก าเนดเมอ ๒๘ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๒ โดยมแมชผใหญ คณะนกเรยนบาลรนแรก โดยการสนบสนนของคณะสงฆ มแมชประทน ขวญออน เปนประธาน เปาหมายแรกเพอยกระดบคณภาพแมชใหสงขนในดานตาง ๆ โดยวางกฎระเบยบส าหรบแมชทกส านกทวประเทศ เพอใหแมชมศกยภาพทจะท างานเพอสงคมในดานตาง ๆ เชน การเผยแผพระพทธศาสนา การสอนหนงสอแกเยาวชน การเลยงเดกก าพรา เปนตน

สถาบนแมชไทย๕๖ มเปาหมายเพอการมสวนรวมกบสงคม ท างานบรการสงคม สงเสรมการฝกอบรม พฒนาแมชในฐานะนกบวชหญง เพอชวยปองกน และแกไขปญหาสงคม ซงจ าเพาะไปในสวนของ ปญหาทเกยวของกบสตรและเดก มแนวทางหลากหลายแนวทางในการแกปญหา อาท การจดตง

๕๓โสภา ออนโอภาส , อภชาต ศวโรจน, “แมช : วถผหญงใตรมเงาพระพทธศาสนา”,รายงานวจยยอยฉบบ

สมบรณ, (กรงเทพมหานคร : กองทนสนบสนนการวจย, ๒๕๔๖), หนา ๔. ๕๔ สขสนต จนทะโชโต, “การศกษาเชงวเคราะหรางพระราชบญญตคณะแมชไทย : กรณศกษาการพฒนา

องคการและการพฒนาสถานภาพแมชไทยในมตของพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙), หนา ๒๔.

๕๕ โสภา ออนโอภาส , อภชาต ศวโรจน, “แมช : วถผหญงใตรมเงาพระพทธศาสนา”, หนา บทคดยอ และ หนา ๑๑-๑๓.

๕๖สถาบนแมชไทย ปจจบนมสาขาอย ๒๖ สาขาทวประเทศ และมแมชจ านวนกวา ๑ หมนคน เปนสมาชก รายละเอยดเพมใน ฉตรสมาลย, สบสานและเตมเตม เรองราวของภกษณวนวาน และวนน , (เชยงใหม : วนดาเพลส, ๒๕๕๑), หนา ๑๓๕.

หนา 15


สถานศกษาธรรมจารนวทยาขน๕๗ ใน พ.ศ.๒๕๓๓ เพอชวยเหลอเดกผหญง ทมปญหาจากครอบครว เชน ครอบครวยากจน บานแตก เดกก าพรา เดกทมาจากชมชนแออด เปนตน มาใชชวตอยรวมกนระยะหนง โดยทางสถานศกษา รบภาระในการเลยงด ใหการศกษาอบรม และจดสรรใหมความเปนอย อยางมระเบยบวนย ๕๘

สถานศกษาธรรมจารนวทยา เปดรบเยาวสตรทจบชนประถมศกษาปท ๖ จากทวประเทศ ใหมโอกาสไดรบการศกษาในระดบมธยมศกษาทงตอนตนและตอนปลาย โดยใชหลกสตรการศกษานอกโรงเรยน ตอมามการปฏรปการศกษาตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๔๒ ขยายการศกษาขนพนฐาน ๑๒ ป และภาคบงคบ ๙ ป (มธยมศกษาปท ๓ ) สถาบนแมชไทยจงไดขอจดตงโรงเรยนธรรมจารนวทยา เปนโรงเรยนเอกชนประเภทการศกษาสงเคราะหแบบอยประจ า เพอใหเดกผหญงทขาดโอกาส ไดเขารบการศกษาอยางตอเนองและเทาเทยม๕๙ โรงเรยนจงเปนสถาบนทจดตงโดยสถาบนแมชไทย ทเนนการท างานเชงสงคม มกลมเปาหมายคอสตรเพศ ถงกลมนจะไมไดเรยกรองการเปนภกษณเหมอนกลมแรก แตลก ๆ กตองการสทธการเปนนกบวช๖๐ โรงเรยนธรรมจารนวทยานอยในรปแบบของโรงเรยนประจ า จดการศกษาตามแนววถพทธ คอ จดการศกษาทงทางโลก (สายสามญ ) และทางธรรม (ศกษาธรรมในพระพทธศาสนา) รวมถงกจกรรมในการพฒนาคณภาพทางจตใจโดยใชศล สมาธ ปญญา นอกจากนน ยงมการฝกฝนวชาชพ เชน ตดเยบเสอผา เสรมสวย งานฝมอ การท าอาหาร ซงด าเนนการโดยแมชทมคณวฒทงทางโลกและทางธรรม พรอมทงคณะคร-อาจารย ทมอดมการณในการชวยปองกนปญหาของสงคมของเดกหญง ทใหโอกาสเดกผหญง ทก าลงประสบปญหา และอยในภาวะยากล าบาก สามารถเขามาเรยนฟร โดยไมเสยคาใชจายใด ๆ โรงเรยนแหงน จงเปนทางเลอกหนงทนาสนใจในการสรางเดกหญงไทยใหเปนอนาคตของชาตตอไป ผทเปนนกเรยนของโรงเรยนนจะเรยกวา "ธรรมจารน"๖๑ ไปจนถงการกอตงมหาปชาบดเถรวทยาลย (มปถ.)๖๒ เมอ พ.ศ. ๒๕๓๗ โดยมลนธสถาบนแมชไทยในพระบรมราชนปถมภ รวมกบสมาคมสงเสรมสถานภาพสตร โดยแมชคณหญงกนษฐา วเชยรเจรญ ประธานโครงการ รวมกนเสนอใหมหาปชาบดเถรวทยาลย เขาสงกดมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย เพอสงเสรมและสนบสนนสตรทบวชเปนแมช หรอสนใจในพระพทธศาสนาใหมคณภาพดานการศกษา โดยมวตถประสงค (๑) เพอเปนสถานศกษาและวจยในระดบอดมศกษา (๒) ใหการฝกอบรมแกแมชไทย สตรทวไปและผสนใจในพระพทธศาสนา (๓) ใหการศกษาอบรมวชาการดานพทธศาสตร ศกษาศาสตร และสงคมสงเคราะหศาสตร

๕๗แมชประทน ขวญออน ผอ านวยการ สถานศกษาธรรมจารนวทยา แมชอรณ เพชรอไร สถาบนแมช ไทย,

กรงเทพฯ แมชจนทรสวย เชดไชยฤทธ เชยงใหม ทอย : สาขาสถาบนแมชไทย อ าเภอปากทอ จงหวดราชบร ๗๐๑๔๐ [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.thainun.com/ (๒ สงหาคม ๒๕๕๓).

๕๘[ออนไลน ], แหลงทมา : http://www.thailife.de/wecare/dws/th/about_t.html. (๒๒ สงหาคม ๒๕๕๒).

๕๙[ออนไลน], แหลงทมา : http://www.buddhistgirls.org/th/home.html. (๒๓ กนยายน ๒๕๕๒). ๖๐ มการเสนอรางพระราชบญญตคณะแมชไทย เพอใหมสถานะทางกฎหมายตอการเปนนกบวช รายละเอยด

ใน สขสนต จนทะโชโต, “การศกษาเชงวเคราะหรางพระราชบญญตคณะแมชไทย : กรณศกษาการพฒนาองคการและการพฒนาสถานภาพแมชไทยในมตของพระพทธศาสนาเถรวาท”, หนา ๒๔-๕๐.

๖๑ ม ๒ แหงในประเทศไทย คอสถานศกษาธรรมจารนวทยา อ.ปากทอ จ.ราชบร และสถานศกษาธรรมจารนวทยา จ.ล าพน, [ออนไลน] แหลงทมา : http://www.buddhistgirls.org/th/shethai.htm (๒๒ สงหาคม ๒๕๕๓).

๖๒ [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.pachapati.mbu.ac.th/ (๒๓ กนยายน ๒๕๕๒).

http://www.thainun.com/

http://www.thailife.de/wecare/dws/th/about_t.html

http://www.buddhistgirls.org/th/home.html

http://www.buddhistgirls.org/th/shethai.htm

http://www.pachapati.mbu.ac.th/

หนา 16


(๔) น าหลกธรรมของพระพทธศาสนาและวชาการสมยใหมไปใชใหเกดประโยชนแกพระศาสนาและสงคม ซงปจจบนไดท าการเรยนการสอน ณ มหาปชาบดเถรวทยาลย อ าเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา ๖๓

นอกจากน สถาบนแมชไทย ยงมสวนเสนอรางพระราชบญญตแมชไทย เพอเปนการยกสถานะของแมช๖๔ ใหมผลทางกฎหมายและเปนทยอมรบ ถงแมจะไมมผลเปนกฎหมายทผานสภากตาม แตกชใหเหนเปนการเคลอนไหว เพอขบเคลอนภาวะเพศวถ “แมช” ใหปรากฏตอสาธารณะ ซงจะโดยเจตนาหรอไมกตาม แตกเปนการน า “เพศ” มาขบเคลอนกจกรรมทสมพนธ องอยกบกลมของพระพทธศาสนา๖๕

สถาบนแมชไทย ผหญงขบเคลอนดวยความเปนเพศ ซงในอนาคตอาจเปนไปไดวา ผหญงอกกลมหนงทอยในวดคอ แมชจะมบทบาท และสถานภาพสงขน สวนหนงเปนเพราะคนชนกลางทมการศกษาจะเขามาบวชชมากขน อกสวนหนงเปนเพราะแมชเองกมความพยายามทจะพฒนาคณภาพตนเองใหสงขนดวย และอาจเปนความส าเรจในระยะอนใกล เพราะไดรบการอปถมภสนบสนนของฆราวาสหญงทเปนคนชนกลาง ซงมแนวโนมวามทศนคตทดตอแมชเพมขน ดงนน ภาพลกษณของแมช จากหลกฐานปรากฏคกบสงคมไทยมานาน แมไมสามารถระบทมาไดชดเจน แตในสภาพปจจบนแมชยงไมมสถานะทชดเจนทงในทางสงคมและกฎหมาย แตกปฏเสธไมไดเลยวาในทางวฒนธรรมความเชอนน สงคมไทยไดยกแมชไวในฐานะทเหนอกวาฆราวาสหญงทวไป (หากจะไมกลาวถงสงคมไทยทงหมดและแมชทงหมด) มไมนอยทญาตโยมศรทธาแมชถงขนนมนตไปสวดประกอบพธกรรมเชนเดยวกบพระภกษ หรอออกรบบณฑบาต

ข.เสถยรธรรมสถาน (แมชศนสนย เสถยรสต) เปนศาสนสถานทด าเนนการโดยผหญงในเพศสถานะแมช ทงยงใชเพศภาวะเปนตวขบเคลอน “...ถาโลกนมผหญงทางธรรม ทางศาสนาทออกมาท างานเพอชวยเหลอมวลมนษยชาตไดอยางมศกยภาพมากขนเทาไร ปญหาในสงคมกนอยลง” ๖๖ ทงมงหวงขบเคลอนและปรบเปลยนสงคมใหเปนไปในทางทด๖๗ ฉะนน แนวทางของส านกเสถยรธรรมสถานจงเปนแบบพทธศาสนาเพอสงคมมากกวา ผกอตง คอแมชศนนย เสถยรสต (พ.ศ.๒๔๙๕) ผกอตงไมไดเนนการท างานโดยใชแนวคดเรองความเปนเพศเสยทเดยว๖๘ แตมเปาหมายหลกอยทสงคมและชมชน รวมทงการปฏบตธรรมตามหลกเปาหมายสงสดในทางพระพทธศาสนา๖๙

๖๓“สมาคมสงเสรมสถานภาพสตร”,[ออนไลน], แหลงทมา : http://www.apsw-

thailand.org/nun_th.htm (๖ เมษายน ๒๕๔๕). ๖๔สขสนต จนทะโชโต, “การศกษาวเคราะหรางพระราชบญญตคณะแมชไทย : กรณศกษาการพฒนาองคกร

และการพฒนาสถานภาพแมชไทยในมตของพระพทธศาสนาเถรวาท”, หนา ๙๖-๑๒๐. ๖๕ดรายละเอยดใน มาจอร มอคะ. “เพศวถของผหญง ในวาทกรรมไทยเกยวกบแมช”, ใน อมรา พงศา

พชญ, หนา ๖๑-๘๙. ๖๖แมชศนสนย เสถยรสต, สาวกา, (กรงเทพมหานคร : แปลนพรนทตง, ๒๕๔๗), หนา ๔๙-๕๐. ๖๗แมชศนสนย เสถยรสต, เพอนนอกเพอนใน, (กรงเทพมหานคร : สามสการพมพ, ๒๕๔๐), หนา ๕๐-๕๑

และ ฐตรตน รกษใจตรง, “ศกษาการใชอานาปานาสตภาวนาเพอพฒนาคณภาพชวตของเสถยรธรรมสถาน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ๕๗-๕๙.

๖๘ พจารณาจากโครงการทแมชศนสนยจดท าอาท โครงการบานสายสมพนธ,โครงการจตประภสสรตงแตนอนอยในครรภ ,โครงการสาวกาสกขาลย เปนตน กลมเปาหมายหลกลวนเปนกลมสตรเพศ ดเพมใน สโรชา คณาธปพงษ, “การศกษาวเคราะหการพฒนาสตรตามทศนะของแมชศนสนย เสถยรสต”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๑๑๗-๑๒๕.

๖๙ฐตรตน รกษใจตรง, “ศกษาการใชอานาปานาสตภาวนาเพอพฒนาคณภาพชวตของเสถยรธรรมสถาน”, หนา ๕๖-๕๗.

http://www.apsw-thailand.org/nun_th.htm%20(๖

http://www.apsw-thailand.org/nun_th.htm%20(๖

หนา 17


เสถยรธรรมสถานกอตงขนเมอ พ.ศ.๒๕๓๐ ภายใตความอนเคราะหจาก “กองทนเสถยรธรรม” เพอสงเสรมใหมการศกษาธรรมะ ปฏบตธรรม และเผยแผธรรมะ แกเพอนมนษย ใหไดรบความสงบเยน ความผองใสเบกบาน ทงผใหญ เดก หนมสาว ในลกษณะรปแบบทแตกตางกน๗๐ ไดเรมตนงานพฒนาคณภาพชวตของชมชน โดยเฉพาะเดก สตร และนกบวช ตงแต พ.ศ.๒๕๓๑ โดยใชหลกพทธธรรมน าสงคม ตลอดระยะเวลากวา ๒๐ ป เสถยรธรรมสถานไดกลายเปน แหลงการเรยนร งานสรางชวตในทกระดบ นบตงแตปจเจกไปจนถงระดบสากล ในภาระงานและกจกรรมตาง ๆ เชนโครงการบานสายสมพนธและปองกนเชงรก ในโครงการประภสสรตงแตนอนอยในครรภ โครงการบานสายสมพนธ โครงการศลปะการพฒนาคณภาพชวตดวยอานาปานสต โครงการอนสาวรยความด ความงาม และความจรง โครงการจตประภสสรตงแตนอนอยในครรภ เปนตน รวมทงรวมกอตง The Global : Peace Initiative of Women กบสตรอก ๖๐ ประเทศ เพอการท างานชวยเหลอสตรและเยาวชนเรองสนตภาพโลก รวมทงท างานรณรงคในการยตความรนแรงเพอน าไปสสนตภาพ๗๑ จนกระทงมนกสารคดจากตางประเทศมาถายท าในเรอง A Walk of Wisdom

ดวยบทบาทการท างานเพอสงคม ท าใหแมชไดรบรางวล Spiritual Leadership Award ซงเปนรางวลทมอบใหกบผทท างานเปนผน าทางจตวญญาณในฐานะผยตความรนแรงในเดกและสตร และการพฒนาจตผน าทางจตวญญาณและสนตภาพโลก พรอมกบผน าทมคณปการตอโลก ทานอน ๆ เชน องคดาไลลามะ เปนตน

นอกจากน เสถยรธรรมสถาน ยงไดกอตงสาวกาสกขาลย เพอใหเปนสถาบนการศกษาส าหรบผหญง นกบวชหญง และฆราวาสทวไปทตองการ การศกษาหลกสตรเกยวกบพระพทธศาสนา ภายใตการก ากบของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย โดยเรมเปดโครงการปรญญาโทปการศกษา ๒๕๕๑ คอ หลกสตรพทธศาสนามหาบณฑตสาขาวชาพระพทธศาสตรและศลปะแหงชวต ซงจะใชเวลาในการเรยนประมาณ ๒ ป เฉพาะวนเสาร/อาทตย โดยอาจารยผสอนจะเปนนกวชาการ นกบวช พระ แมช ผมประสบการณดานพระพทธศาสนาเปนอยางด หมนเวยนกนมาถายทอดวชาความร นอกจากน ยงมโครงการทจะพฒนาหลกสตรทสงขนถงระดบ ปรญญาเอกและหลกสตรนานาชาต

ในสวนกลมสตรเพศในบทบาทของแมชอาจมกลมหรอบคคลอน ๆ ทสะทอนภาพลกษณของสตร ทท างานเพอพระพทธศาสนา ดงกรณคณหญงแมชขนษฐา ศรวเชยร หรอสตรเพศแมชกบบทบาทการระดมทน ทแมจะน าไปท าประโยชน ผานวธทางความเชอ อทธฤทธ ดงกรณ แมชทศพร เทวาพทกษธรรม แหงวดพชยญาตการาม แมชมโนรา เขตภเขยว ซงปจจบนไดบวชเปนภกษณแลว๗๒ ทง ๒ ทานหลง มมหนงเปนการสะทอนภาพลกษณของตนบญผานความเปนแมช ในอกมมหนงเปนการสะทอนภาพลกษณเชงปจเจก ทสมพนธกบการท าใหเชอ หรอศรทธา โดยมการบรจาคเปนเครองตอบแทน แตในขณะเดยวกนภาพลกษณแมชในแบบของ “ผวเศษ” กเกดขนไมแตกตางจากพระสงฆในภาพของผชาย ความหมายหนงอาจแปลไดวา “สตร” กบบทบาททางศาสนาไดรบการยอมรบ ทไมแตกตางกบผชายแมจะเปนสวนนอยกตาม ทงยงสะทอนภาพลกษณของนกบวช หรอผถอศลในเพศของสตรดวย

๗๐เรองเดยวกน, หนา ๕๒. ๗๑ ใน แมลงปอปกมวง. “ตดวงจรแหงความรนแรง”, ในสาวกา, ฉบบท ๖๕ ปท ๗ (๒๕๔๗) : ๔๒-๕๑. ๗๒ มงคล เนนอไร, ชวประวตแมชมโนรา เขตภเขยว (อาจารยแม), (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพนตยสาร

โลกทพย, ๒๕๕๑), หนา ๕๙-๙๙.

หนา 18


เมอกลาวโดยสรป ความเปนเพศทปรากฏในเพศสถานะของแม ซงสวนใหญมแนวโนมทศทางทสงเสรมใหสตรเพศไดเขามามพนททางศาสนา แตในเวลาเดยวกน ภาพลกษณดงกลาว แมจะไดรบการยอมรบในเชงสงคม แตกยงเปนประเดนถกเถยงกนอยตอ “สทธ” พนทของความเปนนกบวชในพระพทธศาสนาของกลมแมช แมจะมหลายกลมองคกรพยายามทจะท าใหแมชเปนนกบวชผานกระบวนการทางกฎหมายกตาม ซงกยงคงเปนประเดนทตองตดตามดกนตอไป

๓. กลมสตรเพศในฐานะ“อบาสกา” ผท างานทางดานพระพทธศาสนา หรอสตรกบการมบทบาททางศาสนาทมอยในสงคมไทย บางทานเลอกเสนทางชวตเชนนกบวช กรณ แมช หรอภกษณ บางทานใชการปฏบตในฐานะ “อบาสกา” ทหมายถง สตรทท างานและมบทบาทรวมทางศาสนาในสงคมไทย โดยภาพลกษณการท างาน ไมไดขบเคลอนดวยความเปนเพศ แตการท างานสงผลโดยรวมตอ ศาสนา และมภาพของ “สตร” เพศในการท างานเพอพระพทธศาสนา และเปนปรากฏการณตอสงคมในภาพกวาง ๆ ซงยกเปนกรณศกษา ไดดงน

ก. มหาอบาสกา ดร.บงกช สทธพล เกาะแดนมหามงคล จงหวดกาญจบร หรอทชาวตางชาตรจกกนนามใน มหาอบาสกา ดร.บงกช สทธผล๗๓ เปนอกบคคลหนง ทถงไมไดเนนดวยความเปน “เพศ” เชนเดยวกบกลมภกษณ หรอ กลมของสถาบนแมชไทย แตเพราะภาพลกษณของความเปนสตร เพศ ภาพทปรากฏตอสาธารณะ จงเปนประหนงขบเคลอนดวยเพศ แม “เกาะแดนมหามงคล จะอยในความรบรของคนไทยอยางจ ากดกตาม แตบทบาทและการท างานยงคงด าเนนตอไป๗๔

ใน ห น งส อ Mahaupasika Dr.Bongkot Sitthipol : The Extraordinary Light of Peace ใหขอมลไววา เกดในเดอนเมษายน พ.ศ.๒๔๙๗ ทอรญประเทศ จงหวดปราจนบร แตเดมเปนครสอนและเจาของโรงเรยนเสรมสวย “บงกช” ๗๕ ตอมาเขาสพระพทธศาสนา ทงปฏบตเอง และในเวลาเดยวกนกเปนผท ากจกรรมในนามของหญงไทย ชาวพทธไทย และพระพทธศาสนาในประเทศไทย

งานทแมชบงกชท าคอ “การศกษานอกระบบเพอสนตภาพ” (Non-Formal Education for Peace)๗๖ ซงเปนทยอมรบของชาวตางชาต และใหรางวลในฐานะเปนผท าประโยชนตอสาธารณะอยางกวางขวาง และน าไปสการมอบรางวลตาง ๆ จ านวนมาก๗๗ โดยภาระงานทยกมาเปนกรณศกษาไดแก

๗๓Buddha Priya Bhikshu, Mahaupasika Dr.Bongkot Sitthipol The Extraordinary Light

of Peace, (Kolkata, India : Priyanka Printers, 2005). ๗๔ดร.ทววฒน ปณฑรกววฒน, “สตรไทยคนแรกกบรางวลสนตภาพ ดร.อมเบดการ,” ใน คอลมนหนาตาง

ความจรง, หนงสอพมพมตชนรายวน. ฉบบประจ าวนอาทตย (ท ๘ มกราคม ๒๕๔๙) : หนา ๖. ๗๕ Buddha Priya Bhikshu. Dr.Bongkot Sitthipol : Life dedicated to World Peace.

(Kolkata, India : Priyanka Printers, 2005), p.21. ๗๖ Dr.Buddha Priya Mahathera. Dr.Bongkot Sitthipol : Life dedicated to World Peace.

(Kolkata, India : Priyanka Printers,2005), pp.189-231. ๗๗(1) World Peace Messenger Award , United States of America (2) Physician of the New

Millennium ,Canada (3) The Noblest Teacher of Mind Development for International Peace and International Award for Protection of Environment ,Spain (4) Atish Dipankar Peace Award and Bangadesh Samgharaj Bhikshu Mahasabha Award for Peace, Bangaladesh (5) Mahatma Gandhi Memorial Award for Non-Violence&Peace,Nigeria [๖] Paix Excellence et Honneur , Ivory Coast (# 7-16), Dr.Buddha Priya Mahathera, Dr.Bongkot Sitthipol : Life dedicated to World Peace, pp.189-231.

หนา 19


๑. กอตงส านกปฏบตธรรมแดนมหามงคล จ.กาญจบร โดยมพระสงฆและอบาสกมาปฏบตอยทเกาะพระอาทตย โดยชและอบาสกาจะปฏบตอยทเกาะพระจนทร การปฏบตคลาย ๆ สถานปฏบตธรรมทว ๆ ไป บรเวณรอบ ๆ รมรน เหมาะแกการปฏบต เชน รมรน สวยงาม เหมาะและเออตอการปฏบตธรรม

๒. กอตงส านกปฏบตธรรมแดนมหามงคล “สวสด” ทประเทศอนเดย โดยอบาสกาบงกชและสานศษยไดบกเบกมาเปนเวลากวา ๑๐ ป บนผนดนกวา ๑๕๐ เอเคอร รอบ ๆ ซากวดพระเชตวนมหาวหาร ปลกตนไทรใหรมรน ถง ๙,๙๙๙ ตน การกอสรางพระพทธรปปางประทานพรชอวา "พระพทธมหามงคลชย มหาเมตตาธรรม ประทานพร เพอสนตภาพโลก" ขนาดหนาตกกวาง ๙.๙๙ เมตร สง ๑๕ เมตร ความสงจากฐานถงยอดพระมหาเกศ ๓๓ เมตร มอาคารขนาดใหญ สถาปตยกรรมแบบไทยอนวจตรถง ๕ หลง ภายในอาคาร ปดวยหนออนอยางด เพอเปนสถานทบ าเพญสมาธภาวนา ปจจบนชาวพทธนานาชาต มาจารกแสวงบญ ณ "แดนมหามงคลชย" เมองสาวตถ นบไดกวา ๑๐ ลานคน จากกวา ๑๐๐ ประเทศ

มหาอบาสกา ดร.บงกช สทธผล ไดรบรางวล “สตรดเดนในพระพทธศาสนาแหงโลก” เนองในโอกาสวนสตรสากลแหงสหประชาชาต ประจ าป พ.ศ.๒๕๔๗ รางวล "รตนบงกชมหามาตาเมธธรรมาจารย" จากมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงโลก (World Buddhist University) และดษฎบณฑตกตตมศกด (Doctor of Tripitaka) จากสภาคณะสงฆแหงอนเดย ในปเดยวกน และลาสดไดรบรางวล "สนตภาพนานาชาต ดร.อมเบดการ" ประจ าป พ.ศ.๒๕๔๘ ในฐานะผสรางสนตภาพแกโลก โดยการสบสานเจตนารมณของ ดร.อมเบดการในการน าพระพทธศาสนากลบคนสอนเดย ณ เมองสาวตถ ดนแดนทพระพทธเจาประทบอยยาวนานทสดในพทธประวต”๗๘

บทบาทของอบาสกาบงกช สทธผล สตรทมภาพลกษณเชนนกบวชในพระพทธศาสนา ทท างานเพอพระพทธศาสนา สงเสรมประชาสมพนธในภาพรวม ในเวลาเดยวกนยงมปฏสมพนธเชงบวกตอกลมสตร ทท างานเพอพระพทธศาสนาท าใหเกดการยอมรบและน าไปสการศกษาและปฏบตตามกนในวงกวาง

ข. กลมมลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา หรอบทบาทของอาจารยสจนต บรหารวนเขตต ผหญงกบพนททางศาสนา มต าแหนงเปนประธานกรรมการมลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา ทมเปาหมายเพอการเผยแผหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา ทางสอชนดตาง ๆ ทนบเปนปรากฏการณทางพระพทธศาสนาทเดนชดกบบทบาทของสตรกบงานเผยแผ อาจารยสจนต บรหารวนเขตต เกดวนท ๑๓ มกราคม พ.ศ. ๒๔๖๙ ทจงหวดอบลราชธาน เรมศกษาพระอภธรรมทพทธสมาคม ในป พ.ศ. ๒๔๙๖ กบอาจารย แนบ มหานรานนท อาจารยบญม เมธางกร คณพระชาญบรรณกจ คณหญงระเบยบ สนทรลขต จากนนกไดศกษาพระธรรมจากพระไตรปฎก และอรรถกถาตลอดมา โดยอาศยความอนเคราะหของพระเถระผทรงคณวฒแหงสภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย เปนผแปลภาษาบาลและใหค าแนะน า

บทบาททโดดเดน คอ การตงมลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา และท าการเผยแผแนวความรเกยวกบอภธรรม ทางสอชนดตาง ๆ เชน สอสงพมพ วทย และโทรทศน๗๙ แมจะเปนการท างานในกลมเลก ๆ แตในเวลาเดยวกนไดกลายเปนฐานบมเพาะตอภาระงานทางดานพระพทธศาสนาในองครวมใน

๗๘ ดร.ทววฒน ปณฑรกววฒน, “สตรไทยคนแรกกบรางวลสนตภาพ ดร.อมเบดการ,” ใน คอลมนหนาตาง

ความจรง, หนงสอพมพมตชนรายวน. ฉบบประจ าวนอาทตย (๘ มกราคม ๒๕๔๙) : ๖. ๗๙ปจจบนอาจารยสจนตไดบรรยายพระอภธรรมเปนประจ าท มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา และ

มการบนทกเทปเพอน าออกอากาศในรายการ “บานธมมะ” ทาง สถานวทยโทรทศนแหงประเทศไทย และสถานวทยในกรงเทพและตางจงหวด [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.dhammahome.com/ (๒๒ กนยายน ๒๕๕๔).

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B8%A5%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%98%E0%B8%B4%E0%B8%A8%E0%B8%B6%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%B2%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9C%E0%B8%A2%E0%B9%81%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B9%88%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9E%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B2&action=edit&redlink=1


http://th.wikipedia.org/wiki/13_%E0%B8%A1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A1

http://th.wikipedia.org/wiki/13_%E0%B8%A1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A1


http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%B8%E0%B8%9A%E0%B8%A5%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B5

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%AD%E0%B8%A0%E0%B8%B4%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%9E%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A1&action=edit&redlink=1


http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B9%81%E0%B8%99%E0%B8%9A_%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B9%8C&action=edit&redlink=1

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%9A%E0%B8%B8%E0%B8%8D%E0%B8%A1%E0%B8%B5_%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B9%E0%B8%A3&action=edit&redlink=1

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%93%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%8D%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%88&action=edit&redlink=1

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%9A_%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%82%E0%B8%B4%E0%B8%95&action=edit&redlink=1

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%84%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%B4%E0%B8%8E%E0%B8%81

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%8F%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%A2



http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B9%82%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%A8%E0%B8%99%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A2

http://www.dhammahome.com/

หนา 20


วงกวาง๘๐ ซงท าใหเกดการตนตวตอการศกษาอธธรรมกนมากขน ทงยงไดสะทอนภาพของสตรเพศกบการท างานเพอเผยแผพระพทธศาสนา หรอบรษท ๔ ในสวนของอบาสกา สตรเพศทท างานเพอการเผยแผ นบเปนปรากฏการณทางพระพทธศาสนาอกประการหนงในสงคมไทย ๘๑ ทผหญงเขามามบทบาทตอการเผยแผพระพทธศาสนา

ภาพท ๒ สตรเพศกบบทบาทการเขามามสวนกบการท างานเชงศาสนาในประเทศไทย

กลมผหญงทท างานเพอพระพทธศาสนาโดยใชมตดานความเปนเพศสอสารตอสาธารณะ นบแตภกษณ แมช และอบาสกาแลว ยงมบคคลตวอยางทไมไดน ามาศกษาโดยตรง แตมบทบาทในฐานะผน ากจกรรมทางพระพทธศาสนาอยางแขงขน อาท อบาสกา รญจวน อนทรก าแหง, ก.เขาสวนหลวง, คณแมสร กรนชย ฐตนาถ ณ พทลง (เขมทศชวต) ทานเหลานมวตรปฏบตงดงามและสอนธรรมะแกผหญงและบคคลทวไป สกขมาต เปนนกบวชหญงของชมชนอโศก ถอศล ๑๐ นงสน าตาล หมเทา จ ากดจ านวนเพยงหนงในสของนกบวชชายหรอสมณะ ภกษณ ปจจบนมภกษณชาวไทยทไปบวชจากตางประเทศประมาณ ๓๐ รป แตมไดอยปฏบตเปนสงฆะรวมกน และแมช โดยทานไดกระท าแลวในการปฏบตตนสละชวตทางโลกเขาสทางธรรม บวชเพอเกดใหมในบวรพระพทธศาสนา๘๒ ถงจะไมไดขบเคลอนกลมของตนเองในนามของเพศภาวะ

๘๐บสะวงศ ชาวกมพชา ศษยอาจารยสจนต บรหารวนเขตต ทฟงรายการวทย (ภาษาไทย) จากการเผยแผอภธรรมฟงจนเขาใจและปฏบตธรรมจนเปนนกเผยแผทมชอเสยงในก มพชา ใน Klot Thyda, Buddhism in Cambodia, (Phnom Pehn : Buddhist Institute, 2001), (Khmer Language).

๘๑พระธนนาถ นธปญโญ (พลกรรณ), บทบาทของอาจารยสจนต บรหารวนเขตต ในการเผยแผ พทธธรรม, (กรงเทพมหานคร: มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา, ๒๕๔๘), หนา บทคดยอ.

๘๒อารยา พยงพงศ “นกบวชหญงกบสงคมสมยใหม” ในเสขยธรรม ฉบบ ๕๑ [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.skyd.org/html/sekhi/41/nun.html (๒๒ กนยายน ๒๕๕๓).

กลมเพศวถในพทธศาสนา

แมช

มหายาน

-อมพกา -นรามสสา - ฯลฯ

เถรวาท

อบาสกา-ชาวพทธ

ภกษณ

สถาบนแมชไทย,มหาปชาบดโคตรม และเสถยรธรรมสถาน ฯ และแมชอน ๆ ในประเทศไทย

-ธรรมนนทา -นนทญาณ

-ฯลฯ

บงกช สทธผล

สมจนต บรหารวนเขต ฯลฯ

แนวคดเรองความเปนเพศกบการมสวนรวมในทางศาสนา

http://www.skyd.org/html/sekhi/51/index.html

http://www.skyd.org/html/sekhi/41/nun.html

หนา 21


เพอเรยกรองการมอยหรอสทธการ “เปน” ตามเงอนไขในเชงรปแบบของพระพทธศาสนา แตภาวะแหงเพศทปรากฏกท าใหเกดความเขาใจในเชงของเพศอย สวนกลมหลง เปนเพยงผทตองการแสวงความจรงแทในทางพทธธรรม ถงไมน าเพศภาวะมาเปนประเดนในขอเรยกรอง แตกใชเพศภาวะในการเขาหาธรรมทสงคมนยามหรอจ ากดไวให ดวยการปฏบต “บวชใจ” และท าหนาทของอบาสกาผมนคงในพระรตนตรย พรอมทงเปนผปฏบต และเผยแผอยางแขงขน

ในมตวฒนธรรมของสงคมตามแนวพทธ พระไพศาล วสาโลมองวา ผหญงทมภาวะบงบอกถงความเปนเพศสภาพ ไดมพนทมากขน ๆ ในฐานะผน าทางจตวญญาณ เชน มผหญงเปนหวหนาส านกซงไดรบความนยมอยางกวางขวาง เปนอาจารยสอนปรยตและกรรมฐาน ทงในรปแบบแมช และคฤหสถ ทงมแนวโนมวา จะมบทบาทและสถานภาพสงขน และมแนวโนมทจะมการผลกดนใหมภกษณแบบเถรวาทในเมองไทยอยางเขมขนขน แมวาคณะสงฆไทยจะไมยอมรบ แตหากสงคมชาวพทธทวไปยอมรบ ภกษณบรษท (หรอกลมเพศภาวะอนใดทท างานเพอพระพทธศาสนา-ผเขยน) กมใชสงทจะปฏเสธไดอกตอไป๘๓ ความขดกนในความเปนเพศตอพนททางศาสนา ความเปนเพศของกลมผหญง นยหนงเปนความขดกนในประเดนทางศาสนา การตความ หรอหลกกฏเกณฑ อาทกรณภกษณ มประเดนในเรองการยอมรบตามพระธรรมวนย โดยมเกณฑในเรอง “วนย” อนเปนขอบญญตหามส าหรบภกษณ วาไมเคยมหรอไมเกดขนในสงคม เราจงเหนภาพการประทะทางความคดกรณภกษณผานสอ ในบางครงและบางโอกาส ตามแตการเกดขน หรอการพยายาม“บรรจ” ค าวาภกษณในฐานะ “คณะสงฆอน” ในกฎหมาย พรบ.คณะสงฆ ๒๕๐๕ เพอใหมศกดตามกฏหมาย แตกเปนเพยงแนวคดซงไมมผลในทางปฏบตแตอยางใด ในสวนของแมชเองยงมขอขดแยงในเรองสถานะทางกฏหมาย การยอมรบในประเทศมอยและเกดขน แตดวยเงอนไขหรอวถของการปฏบตทเปนไปหรอมเปาหมายเพอการใหเกดขนในกรณประเดนทางศาสนา ประเดนความขดแยงตอประเดนกบผหญงกบศาสนาในสงคมไทยอาจชดเจนเฉพาะกลมสตรเพศกบภาวะของความเปนภกษณ ซงมประเดนความขดกนในเรองการตความ และมมมองตอการใชพระธรรมวนย ในเรองเรองใดเรองหนงในประเดนเรองเพศ ความเปนเพศ และการใชเงอนไขของเพศสภาพมาเปนตวอธบายตอปรากฏการณทางพระพทธศาสนาอยางทปรากฏ กรณของกลมภกษณทปรากฏอยนบแตอดต ซงตองหาแนวทางในการแกไข หรอปองกนไมใหเกดขน โดยแนวทางของการออกจากความขดแยงน มแนวทางหลกคอการสงเสรมใหมการพดคยหาทางออกผานการสมมต “ซอนสมมต” ตามหลก “อนวตตามบานเมอง” การยอมตามหลกการ “มหาปเทส 4” ทเปนชองทางในการตความผานพระธรรมวนย โดยยงตองยดโยงอยกบพระธรรมวนย ในความหมายคออาจมการยอมรบตอการบวช ยกยองสถานะนกบวชผานกฎหมาย หรอการออกกฎหมาย หรอสรางกลไกเปดพนท ใหกบสตรเพศไดมบทบาททางศาสนามาขนผานสถานะแมช หรออบาสกาทท างานเพอพระพทธศาสนาเปนตน ซงเชอวาจะเปนกลไกใหการท างานในแบบสตรเพศหรอผหญงกบศาสนาไดท างานรวมกนในพทธบรษท “ภกษ-สามเณร-ภกษณ-แมช-อบาสก-อบาสกา” อยางมเปาหมายและมความหมายเปนการท างานในเชงสงเคราะหอยางเหมาะสม ศ.ดร.บญทน ดอกไธสง ๘๔ นกวชาการ ไดใหทศนะวา “ผหญงมบทบาทในการรกษาศาสนา เพราะปจจบนวดสวนใหญอยไดดวยผหญง เพราะผหญงเปนคน

๘๓พระไพศาล วสาโล, แนวโนมของพทธศาสนาไทยในศตวรรษท ๒๑, (กรงเทพมหานคร : กองทนรกษ

ธรรม, ๒๕๔๔), หนา ๑๙๐-๑๙๓. ๘๔

ศ.ดร.บญทน ดอกไธสง, สมภาษณ 11 มกราคม 2560, ทมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

หนา 22


ท าบญ” ในความหมายคอผหญงมบทบาทและความส าคญในการท างานเพอศาสนาไดเพยงแตใหโอกาส หรอสงเสรมบทบาทอยางเหมาะสมภายใตเกณฑ/กฎทถกตองสอดคลองตามพระธรรมวนยผหญงกจะสามารถเปนสวนหนงในการเตมเตมพทธบรษทใหสมบรณมากยงขนได สรป

การแสวงหาพนท หรอรอฟนสทธสตร ตอการบวชเปนภกษณในไทยนน มความซบซอนหลายกรณ นบตงแตพระธรรมวนย กฎหมายคณะสงฆ และรฐธรรมนญอนวาดวยสทธความเชอ และสทธสตร ซงในความเปนจรงยากทจะกอใหเกดผลในทางปฏบตทเปนเอกภาพ ทจะใหสตรมสทธทดเทยมกบบรษเพศตอประเดนการบวชในสงคมไทย แตเมอพจารณาในภาพรวมตามแผนภาพท ๑ จะสะทอนความจรงเกยวกบสตรกบศาสนาไดวา จะยงคงเปนปรากฏการณทขบเคลอนสงคมในภาพรวม ทงมแนวโนม ทจะไดรบการยอมรบ ใหการสนบสนนมากขนของกลมสตรเพศในภาพลกษณตาง ๆ ไมวาจะเปนภ กษณ แมช หรออบาสกา ทจะท างานเพอพระพทธศาสนาโดยขามความเปน “เพศ” หมายถง ใหการยอมรบตอตวหลกการ หลกธรรมค าสอน และน าไปสการน าหลกปฏบตไปปฏบตอยางเขาใจ พรอมทงใหการสนบสนนโดยไมมความเปนอน มองถงเพยงความเปนพระพทธศาสนาทปรากฏในสงคมไทย

ดงนน ความเหมอนของกลมผหญงกบศาสนาคอ (๑) เปนกลมผหญงหรอแนวคดทสนบสนนเปดพนทใหผหญง (๒) ใชความเปนสตรในการเขามามสวนรวมกบศาสนา (๓) ท างานเพอพระพทธศาสนาในลกษณะตาง ๆ ทแตกตางไปจากเดม (๔) มแนวคดเรองผหญง เพศหญง หรอความเปนผหญง กบความเกยวของทางศาสนาอยางมนยยะ จงอาจกลาวไดวา ความเปนพทธใหมของกลมสตรเกดจากความเปนเพศและใชความเปนเพศนนมสวนรวมและสรางมตท เกาะเกยวอยกบศาสนาอยางทปรากฏเปนกลมในกรณศกษาทปรากฏ ซงจะนบเปนปรากฏการณของพระพทธศาสนาในประเทศไทย ซงเชอวาจะมผลเปลยนแปลงในอนาคตตอความเปนพระพทธศาสนาในองครวมตอไป บรรณานกรม ๑.หนงสอ กรมพระนราธปประพนธพงศ, พระราชพงศาวดารพมา, พมพครงท ๒, นนทบร: ศรปญญา. ๒๕๕๐. ฉตรสมาลย, สบสานและเตมเตม เรองราวของภกษณวนวาน และวนน, เชยงใหม : วนดาเพลส. ๒๕๕๑. ฌง-บปตสต ปาลเลกวซ. เลาเรองกรงสยาม. พมพครงท ๓, นนทบร : ศรปญญา. ๒๕๔๙. ทองยอย แสงสนชย. เหตเกด พ.ศ. 2545 : ตอบปญหาเหตเกด พ.ศ. 1 ของพระมโน เมตตานนโท กรณปฐมสงคายนา/ภกษณสงฆ. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม. ๒๕๔๖ ธรยทธ บญม. ความหลากหลายของชวต ความหลากหลายทางวฒนธรรม.

กรงเทพมหานคร : สายธาร. ๒๕๔๗. นรนทร ภาษต. แถลงการณเรองสามเณร วตรนารวงศ. ฉลอง สนทวาณชย บรรณาธการ, พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : อมรนทพรนตง. ๒๕๔๔. นธ เอยวศรวงศ “แหมมแอนนากบการเกดใหม” มตชนสดสปดาห (๓-๙ ธ.ค.๒๕๕๓, (๓๑) ๑๕๖๑ : ๒๐) พรเพญ ฮนตระกล. อจฉราพร กมทพสมย บรรณาธการ. ความเชอพระศรอารย และกบฏผมบญใน

หนา 23


สงคมไทย. กรงเทพมหานคร : สรางสรรค, ๒๕๒๗. พระมโน เมตตานนโท. เหตเกด พ.ศ.๑ : เลม ๒ วเคราะหกรณปฐมสงคายนาและภกษณสงฆ.

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพพระอาทตย, ๒๕๔๕. พระระพน พทธสาโร. “การศกษาเชงส ารวจขบวนการพทธใหมในประเทศไทย” ใน พระพทธศาสนากบ การฟนตวจากวกฤตโลก, รวมบทความประชมวชาการทางพระพทธศาสนานานาชาต ครงท ๗ เนองในวนวสาขบชา วนส าคญสากลของ โลก, ๒๓-๒๕ พฤษภาคม ๒๕๕๓. กรงเทพมหานคร : เซนจร. ๒๕๕๓. พระอนนต เสนาขนธ. ค าสอนเดยรถย. กรงเทพมหานคร : องคการพทกษพทธศาสน อภธรรมมลนธ.

๒๕๒๒. พระธนนาถ นธปญโญ (พลกรรณ). บทบาทของอาจารยสจนต บรหารวนเขตต ในการเผยแผ พทธธรรม. กรงเทพมหานคร: มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา. ๒๕๔๘. พระไพศาล วสาโล. แนวโนมของพทธศาสนาไทยในศตวรรษท ๒๑. กรงเทพมหานคร :

กองทนรกษธรรม. ๒๕๔๔. ภกษณธมมนนทา. การสบสายภกษณสงฆในศรลงกา. กรงเทพมหานคร : สองสยาม. ๒๕๔๔. มงคล เนนอไร. ชวประวตแมชมโนรา เขตภเขยว (อาจารยแม). กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพนตยสารโลกทพย, ๒๕๕๑ มนตร สระโรจนานนท (สบดวง). สตรในพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร ,2556 มองซเออร เดอ ลาลแบร. จดหมายเหตลา ลแบร : ราชอาณาจกรสยาม. สนต ท.โกมลบตร แปล. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพศรปญญา. ๒๕๕๒. แมลงปอปกมวง. “ตดวงจรแหงความรนแรง”, ในสาวกา, ฉบบท ๖๕ ปท ๗ (๒๕๔๗) : ๔๒-๕๑. แมชศนสนย เสถยรสต. สาวกา. .กรงเทพมหานคร : แปลนพรนทตง. ๒๕๔๗. แมชศนสนย เสถยรสต. เพอนนอกเพอนใน. .กรงเทพมหานคร : สามสการพมพ. ๒๕๔๐. รทธ จนสอน (Ritti Janson). ภกษณวกฤตฤาโอกาส. กรงเทพมหานคร : สองศยาม. ๒๕๕๓. วรมย กบลสงห.พระธรรมกายนาวา. ธนบร : โรงพมพลกก าพรา. ๒๕๑๐. วารณ โภคาพานชวงศ. กลภา วจนะสาระ (แปล), “พทธศาสนาและมตเรองเพศในสงคมไทย : วงวน วชาการกบความพยายามทบทวนใหม”, หนา ๘๕-๙๙, ใน อมรา พงศาพชญ, เพศสถานะและ เพศวถในสงคมไทย, กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๘. ส.ศวรกษ. สกากบผาเหลอง และพรหมจรรยในสงคมบรโภค กบทางออกของคณะสงฆไทย. กรงเทพมหานคร: สหธรรมก. ๒๕๓๗. สามเณรธมมนนทา (รศ.ดร.ฉตรสมาลย กบลสงห). คยกบพระผหญง. กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพพระอาทตย. ๒๕๔๔.

หนา 24


สวดา แสงสหนาท. นกบวชสตรไทยในพระพทธศาสนา : พลงขบเคลอนคณธรรมสสงคมไทย. กรงเทพมหานคร : ศนยสงเสรมและพฒนาพลงแผนดนเชงคณธรรม (ศนยคณธรรม)

ส านกงานบรหารและพฒนาองคความร (องคกรมหาชน). ๒๕๕๒. ๒.งานวจย วทยานพนธ ฐตรตน รกษใจตรง. “ศกษาการใชอานาปานาสตภาวนาเพอพฒนาคณภาพชวตของเสถยรธรรมสถาน”. วทยานพนธพทธ ศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . ๒๕๔๘. ณชชา วาสงหน. “การแกปญหาความขดแยงเรองการบวชภกษณในสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตร ดษฎบณฑต, บณฑตวทยาลยมหาวทยาลย,มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔. ลลตา ยาวงเสน, การตอรองเชงพนทของนกบวชหญง: กรณศกษาสามเณรในส านกปฏบตธรรมหนงใน จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม

. ๒๕๕๑. สมชาย ไมตรและคณะ. “การศกษาความเปนไปไดของการบวชภกษณในประเทศไทย”, รายงานวจยฉบบ สมบรณ. สถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๔๖. สโรชา คณาธปพงษ. “การศกษาวเคราะหการพฒนาสตรตามทศนะของแมชศนสนย เสถยรสต”.

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๕๑. สขสนต จนทะโชโต. “การศกษาเชงวเคราะหรางพระราชบญญตคณะแมชไทย : กรณศกษาการพฒนา องคการและการพฒนาสถานภาพแมชไทยในมตของพระพทธศาสนาเถรวาท”.

วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช วทยาลย. ๒๕๔๙.

โสภา ออนโอภาส และคณะ. “สตรศกษากลมนอกแรงงาน : แมช วถผหญงใตรมเงาพทธศาสนา”. รายงาน วจย . โครงการพฒนาระบบสวสดการส าหรบคนจนและคนดอยโอกาสในสงคมไทย. สนบสนน โดยส านกกองทนสนบสนนการวจย. ๒๕๔๖. โสภา ออนโอภาส . อภชาต ศวโรจน. “แมช : วถผหญงใตรมเงาพระพทธศาสนา”.รายงานวจยยอยฉบบ สมบรณ. กรงเทพมหานคร : กองทนสนบสนนการวจย. ๒๕๔๖ ๓.หนงสอภาษาตางประเทศ Buddha Priya Bhikshu. Dr.Bongkot Sitthipol : Life dedicated to World Peace. (Kolkata, India : Priyanka Printers, 2005), p.21. Buddha Priya Mahathera. Dr.Bongkot Sitthipol : Life dedicated to World Peace. (Kolkata, India : Ffp Priyanka Printers,2005), pp.189-231.

หนา 25


Buddha Priya Bhikshu, Mahaupasika Dr.Bongkot Sitthipol The Extraordinary Light of Peace, (Kolkata, India : Priyanka Printers, 2005).

Jim L.Taylor.“The New Buddhist Movment in Thailand : An Individualistic Revolution, Reform and Politic Dissonnance, Journal of Southeast Asian Studies ,(March

1990). Klot Thyda, Buddhism in Cambodia, (Phnom Pehn : Buddhist Institute, 2001),

(Khmer Language). Marja-Leena Heikkilä-Horn, Buddhism with Open Eyes : Belief and Practice of Santi Askok, Bangkok : Fah Apai Co.Ltd.1977. Peter A. Jackson. Buddhist, Legistamation and Conflict, The Political Functoin of Urban Thai Buddhist. (Singapore, 1989), pp 9-10. Ven.Phra Maha Somphong Santacitto. New Buddhist Movement in Thailand : Mainstream Socially Engage Buddhism ? in Global Recovery The Buddhist Perspective. The 7th International Buddhist Conference, 23-25 May 2553/2010, Thailand. pp.369-370. Rory Mackenzie, “New Budshist Movment in Thailand : Toward an Understand of Wat Phra Dhammakaya and Santi Asoke”, pp. 105-115. Roderick Mackenzie. An Analysis of the Wat Phra Dhammakaya and Santi Asoke Movements and their Approaches to Spiritual Development A Thesis Submitted in partial fulfillment of the requirement of the University of for the degree of Doctor of Philosophy. 2005.

๔.สมภาษณ ศ.ดร.บญทน ดอกไธสงค “ศาสนากบการรองรบการเปลยนแปลงสมยใหม”, สมภาษณ 11 มกราคม 2560

ขบวนการพุทธใหม่...

Documents