จตวทยาเพอการพฒนาสงคม เอกสารประกอบการสอนรายวชา GEN1044

เรยบเรยงโดย อาจารยประจ าสาขาวชาจตวทยาสงคม

ส านกวชาสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎเชยงราย

ค ำน ำ

เอกสารประกอบการสอนชดน เปนรายวชาพนฐานกลางของมหาวทยาลยราชภฏเชยงราย จดอยในหมวดวชาศกษาทวไป ทงนเพอใหผเรยนไดรบความรทหลากหลายและความเปนไปของสงคม ตามปรชญา วสยทศน พนธะกจของมหาวทยาลย ในการทจะพฒนาความรทางดานวชาการไปสความเปนเลศใหสอดคลองกบความตองการของทองถนและสงคม ในปจจบน เนอหาสาระทกบท คณะผแตงและเรยบเรยงไดคนควา รวบรวมจากหลายๆ แหลงเพอใหมเนอหาทครอบคลม สมบรณและทนสมย อยางไรกตามนกศกษาจะตองคนควาเอกสารต าราอนๆ ประกอบดวย เพอจะไดเนอหาทละเอยดในบางแงมมตางๆ เพมขน

ส านกวชาสงคมศาสตร จงไดจดท าชดวชาประกอบการสอนรายวชาจตวทยาเพอการพฒนาสงคมขนมาเพอเปนคมอในการคนควาใหกบนกศกษาและตองขอขอบคณคณาจารยหลายๆ ทานทไดชวยเขยนชดวชานใหเปนรปเลมขนมา เพอประโยชนตอนกศกษาและผใฝรทวไป

ส านกวชาสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย

สารบญ

หนา ค าน า ก สารบญ ข สารบญตาราง ฌ สารบญภาพ ฎ รายละเอยดรายวชา (มคอ.3) ฐ บทท 1 ทฤษฎและหลกการทางจตวทยาเบองตน 3 ความหมายของจตวทยาและความเปนมาของจตวทยา 3 จดมงหมายของการศกษาจตวทยา 7 ขอบขายของจตวทยา 8 ความส าคญของจตวทยาตอชวตประจ าวน 9 วธการศกษาทางจตวทยา 11 ประโยชนของการศกษาจตวทยา 12 แนวความคดของจตวทยากลมตางๆ 15 ค าถามทายบทท 1 29 เอกสารอางอง 30 บทท 2 มนษยกบการเปลยนแปลงพฤตกรรม 33 องคประกอบของความเปนมนษย 33 จตและกระบวนการท างานของจต 36 พฤตกรรมมนษย 36 ประเภทของพฤตกรรม 38 ความสมพนธระหวางจตและพฤตกรรม 43

ง

สารบญ (ตอ) หนา บทท 2 (ตอ) วธการศกษาพฤตกรรม 45 แนวคดของนกจตวทยาในการศกษาพฤตกรรม 48 ค าถามทายบทท 2 57 เอกสารอางอง 58 บทท 3 การปรบตวในการด ารงชวต 63 ความหมายของการปรบตว 63 ความส าคญของการปรบตว 64 กลวธในการปรบตว 64 พฤตกรรมทเปนปญหาและแนวทางแกไข 78 เทคนคในการปรบตวและการพฒนาบคลกภาพ 83 ค าถามทายบทท 3 92 เอกสารอางอง 93 บทท 4 ความเครยดและการจดการความเครยด 97 ความหมายและความส าคญของความเครยด 97 ชนดของความเครยด 98 ระดบของความเครยด 99 สาเหตของความเครยด 100 ผลทเกดจากความเครยด 107 ขอด ขอเสย ของความเครยด 110 การจดการกบความเครยด 111 รปแบบ กลวธการจดการความเครยด 113 แหลงชวยเหลอในการจดการความเครยด 114 ความรเกยวกบธรรมชาตความเครยด 115

จ

สารบญ (ตอ) หนา หลกและวธการกระจายความเครยดแกอวยวะทกสวนเสมอกน 125 หลกและวธผอนคลายความเครยด 126 ความสมพนธระหวางความเครยดกบสขภาพจต 136 ค าถามทายบทท 4 144 เอกสารอางอง 145

บทท 5 ผน ากบการท างานเปนทม 149

ความหมายของผน า และภาวะผน า 149 ลกษณะประจ าตวของผน า 151 ประเภทของผน า 153 การแบงระดบของผน าในองคกรและทกษะการบรหาร 157 บทบาทของภาวะผน า 159 ปจจยของการเปนผน าทด 160 การพฒนาผน า 162 ความหมายของทม ทมงาน และการสรางทมงาน 163 ความส าคญและวตถประสงคของการสรางทมงาน 164 ประเภทและองคประกอบของทมงาน 165 ทมงานทมประสทธภาพ และหลกการท างานเปนทม 168 การสรางทมงานในบรบทสงคมไทย 173 การสรางองคกรแหงความสข 175 ค าถามทายบทท 5 186 เอกสารอางอง 187

บทท 6 มนษยสมพนธและการตดตอสอสาร 191

ความหมายของมนษยสมพนธ 191 ปรชญาพนฐานและแนวคดของมนษยสมพนธ 192

ฉ

สารบญ (ตอ) หนา แนวคดเกยวกบมนษยสมพนธ 194 ความส าคญของมนษยสมพนธ 196 ประโยชนของวชามนษยสมพนธ 199 เทคนคและวธการในการสรางมนษยสมพนธ 200 ขอควรระวงในการสรางมนษยสมพนธ 204 ขอเสนอแนะในการสรางมนษยสมพนธ 204 ความส าคญของการตดตอสอสารในการสรางมนษยสมพนธ 205 องคประกอบของการตดตอสอสาร 206 กระบวนการตดตอสอสาร 208 สอทใชในการตดตอสอสาร 210 ปญหาการตดตอสอสาร 211 ค าถามทายบทท 6 217 เอกสารอางอง 218

บทท 7 มนษยสมพนธกบการเปนสมาชกทดในสงคม 221

การสรางความสมพนธกบบคคลในครอบครว 222 การสรางความสมพนธกบผบงคบบญชา 227 การสรางความสมพนธกบผใตบงคบบญชา 231 การสรางความสมพนธอนดกบเพอนรวมงาน 236 การสรางความสมพนธกบบคคลทวไป สงคม หรอชมชน 241 การสรางความสมพนธกบสงแวดลอม 243 ค าถามทายบทท 7 250 เอกสารอางอง 251 บทท 8 จตอาสาและจตสาธารณะ 255 ความหมายและความส าคญและความเปนมาของจตอาสา จตสาธารณะ 255

ช

สารบญ (ตอ) หนา แนวคดและทฤษฎเกยวกบจตอาสาจตสาธารณะ 258 องคประกอบและรปแบบของจตอาสาจตสาธารณะ 267 ลกษณะพฤตกรรมของจตอาสา จตสาธารณะ 268 ปจจยทกอใหเกดจตอาสาจตสาธารณะ 269 แนวทางในการสรางจตอาสา จตสาธารณะ 271 ค าถามทายบทท 8 276 เอกสารอางอง 277

บทท 9 การแกปญหาโดยสนตวธ 281

ความเขาใจเกยวกบความขดแยง 281 ความหมายของความขดแยง 282 ระดบของความขดแยง 284 สาเหตของความขดแยง 289 ปจจยบงชความขดแยง 291 ผลของความขดแยง 292 องคประกอบของความขดแยง 294 เทคนคการจดการความขดแยง 296 แนวคดการบรหารความขดแยง 298 วธการจดการกบความขดแยง 301 ทกษะส าคญในการจดการความขดแยง 302 ค าถามทายบทท 9 309 เอกสารอางอง 310 บทท 10 ธรรมาภบาลและแนวทางในการสรางความสามคค 313 ความหมายและความส าคญของธรรมาภบาล 313 หลกการพนฐานของการสรางธรรมาภบาล 314

ซ

สารบญ (ตอ) หนา การประยกตใชหลกธรรมาภบาลในการบรหาร 321 ธรรมาภบาลในภาคเอกชน 323 ความรบผดชอบตอสงคมของกลมบรรษท 324 ธรรมาภบาลในสงคมไทย และแนวทางการสรางความสามคคของคนในชาต 330 ค าถามทายบทท 10 332 เอกสารอางอง 333 บรรณานกรม 335

ญ

สารบญตาราง

ตารางท หนา

4.1 ปรมาณสารอาหารและแรธาตตอวนทบรโภคเพอชวยลดความเครยด

125

ฌ

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1.1 การท างานของจตส านกและใตส านก 17

1.2 ทฤษฎล าดบขนของความตองการของมาสโลว 21

1.3 ตวอยางภาพทตารบร 22

1.4 หลกการประมวลขอมลขาวสาร 24

2.1 ความสมพนธของอวยวะรบความรสกกบการรบร 44

2.2 ทฤษฎล าดบขนของความตองการของมาสโลว 55

5.1 ทกษะและขอบเขตการบรหารจดการส าหรบผบรหารระดบตางๆ 159

5.2 กรอบแนวคดองคกรแหงความสข 178

5.3 ปจจยการพฒนาสขภาวะองคกร ดวย Map HR 182

6.1 องคประกอบของการตดตอสอสาร 207

6.2 ขนตอนการตดตอสอสาร 208

6.3 กระบวนการตดตอสอสารทพจารณาภมหลงของบคคล 210

9.1 การขดแยงเมอพอใจทงค คอ ก และ ข 285

9.2 การขดแยงเมอไมพอใจทงค คอ ก และ ข 285

9.3 การขดแยงเมอพอใจ-ไมพอใจ 286

9.4 การขดแยงเมอพอใจ-ไมพอใจ แบบซ าซอน 286

เอกสารหมายเลข มคอ.3 ชอสถาบนอดมศกษา มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย วทยาเขต/คณะ/ภาควชา ส านกวชาสงคมศาสตร

หมวดท 1 ขอมลโดยทวไป 1.รหสและชอรายวชา รหสวชา GEN1044

จตวทยาเพอการพฒนาสงคม (Psychology for Social Development)

2. จ านวนหนวยกต 3 หนวยกต (3-0-6) 3. หลกสตรและประเภทของรายวชา หมวดวชาศกษาทวไป กลมวชาสงคมศาสตร (วชาเลอก) 4. อาจารยผรบผดชอบรายวชาและอาจารยผสอน ผรบผดชอบหลก อาจารย ดร.จรนนต ไชยงาม ผรบผดชอบรวม อาจารยกนยธนญ สชน

อาจารยผสอน 1. ผศ.ดร.กมลกาญจน อ าบว 2. อาจารยตองรก จตรบรรเทา 3. อาจารย ดร.จรนนต ไชยงาม 4. อาจารยกนยธนญ สชน

5. ภาคการศกษา/ชนปท

เรยน ภาคการศกษาท

1/ชนปท

1

ฏ

6. รายวชาท

ตองเรยนมากอน ไมม 7. รายวชาท

ตองเรยนพรอมกน ไมม 8. สถานทเรยน มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย 9. วนท

จดท าหรอปรบปรงรายละเอยดของรายวชาครงลาสด 12 มนาคม 2557

หมวดท 2 จดหมงหมายและวตถประสงค 1. จดมงหมายของรายวชา (1) เพอใหนกศกษามความร ความเขาใจ เก

ยวกบทฤษฎและหลกการทางจตวทยา (2) เพอใหนกศกษามความร ความเขาใจ เก

ยวกบพฤตกรรมดานตางๆ ในการด าเนนชวตของมนษย (3) เพอใหนกศกษามความร ความเขาใจ เก

ยวกบปจจยท

มอทธพลตอการเปล

ยนแปลงพฤตกรรมของมนษย (4) เพอใหนกศกษาสามารถน าความรทางจตวทยาไปประยกตใชในการด ารงชวตอยางผสมกลมกลนกบชมชน สงคม ประเทศชาต และโลก 2. วตถประสงคในการพฒนา/ปรบปรงรายวชา (1) เพอใหนกศกษามความรทางดานจตวทยา ทจะเปนพนฐานของการเรยนในวชาอนๆ ทเก

ยวของตอไป (2) เพอใหนกศกษามพนฐานในการใชชวตในสงคมไทยท

เหมาะสม พรอมกบการเรยนรและ

ฐ

ปรบตวใหเทาทนตอการเปลยนแปลงในสงคมโลก เปนพลเมองทมความร ความสามารถ มความภมใจตออตลกษณของตนเอง มสวนรวมในกจกรรมชมชน สงคม และประเทศชาตทสรางสรรค มทศนคตตอชวตและสงคมทดงาม มความมงมนตอความส าเรจของชวต

หมวดท 3 และการด าเนนการ 1. ค าอธบายรายวชา

ศกษาทฤษฎและหลกการทางจตวทยา สภาวะและกระบวนการทางจตวทยาของบคคลและกลมทเกยวของกบการรจกแลเขาใจตนเองและผอน หลกการด ารงชวตอยางผสมกลมกลนกบชมชน สงคมประเทศชาต และโลก ความเครยดและการจดการความเครยด การเปนผน าและสมาชกทดในสงคม การมมนษยสมพนธการตดตอสอสาร การท างานเปนทม การสรางองคกรความสข การแกปญหาโดยสนตวธ การสรางธรรมาภบาลในการบรหารจดการ และแนวทางในการสรางความสามคคของคนในชาตทงนเพอใหเกดพลเมองดของสงคม มจตอาสา และจตสาธารณะ 2. จ านวนชวโมงทใชตอภาคการศกษา บรรยาย

สอนเสรม

การฝกปฏบต/งาน

ภาคสนาม/การฝกงาน

การศกษาดวยตนเอง

45 ชวโมง ตามความตองการของนกศกษาเฉพาะราย

ไมม 90 ชวโมง

3. จ านวนชวโมงตอสปดาหทอาจารยใหค าปรกษาและแนะน าทางวชาการแกนกศกษาเปนรายบคคล - อาจารยประจ ารายวชา ประกาศเวลาใหค าปรกษาผานทางเวบไซตส านกวชาสงคมศาสตร - อาจารยจดเวลาใหค าปรกษาเปนรายบคคล หรอรายกลมตามความตองการ 1 ชวโมงตอสปดาห (เฉพาะรายทตองการ)

ฑ

หมวดท 4 การพฒนาการเรยนรของนกศกษา 1. คณธรรม จรยธรรม 1.1 คณธรรม จรยธรรมทตองพฒนา

- พฒนาผเรยนใหมความรบผดชอบตองานทไดรบมอบหมาย วนย จรรยาบรรณวชาชพ ความซอสตยตอหนาท ความถอมตนและจตใจเมตตาตอเพอนรวมงาน ความไมละโมบ

- พฒนาผเรยนให ปฏบตตามกฎหมาย รวมทงกฎระเบยบและขอปฏบตของกลมและองคกร มสวนรวมในการสรางธรรมาภบาลในองคกร

- ผเรยนมจตส านกและความรบผดชอบตอการอยรวมกนในครอบครว กลมและองคกร รจกท างานเปนกลม ลดความขดแยง

- ผเรยนมความซอสตยสจรตในการด าเนนชวตและประกอบอาชพในกลมอาชพและองคกรตางๆ 1.2 วธการสอน

- บรรยายพรอมยกตวอยางกรณศกษาเกยวกบคณธรรม จรยธรรมในการอยรวมกนของคนในชมชนและสงคม

-ใหท ากจกรรมทตองประยกตความรในวชากบปญหาจรง โดยใหนกศกษาท าเปนกลม - สอนแทรกคณธรรม จรยธรรมสามารถในระหวางทท ากจกรรมโดยการพดคยกบ

นกศกษา เนนความรบผดชอบตองาน วนย จรรยาบรรณ ความซอสตยตอหนาทในกลม ความถอมตนและความมน าใจตอเพอนรวมงาน และความไมละโมบ

- ส าหรบเรองหนาททดของประชาชนไทย การสอนอาจท าโดยยกตวอยางปญหาทเกยวกบหนาทของประชาชนในสงคมแลวโยงเขาหาการศกษาทฤษฎและหลกการทางจตวทยา ความรดานสภาวะและกระบวนการทางจตวทยาของบคคลและกลมบคคลทเกยวของ พฤตกรรมการด าเนนชวต ประเภทของพฤตกรรม การรจกและเขาใจตนเองและผอน 1.3 วธการประเมน

- พฤตกรรมการเขาเรยนและสงงานทไดรบมอบหมายตามขอบเขตทใหและตรงเวลา - มการอางองเอกสารทไดน ามาท ารายงาน อยางถกตอง - การมสวนรวมในการอภปรายกลม และงานทไดรบมอบหมาย - ประเมนผลการน าเสนอรายงาน

ฒ

2. ความร 2.1 ความรทตองไดรบ

(2.1.1) มความรและความเขาใจเกยวกบทฤษฎและหลกการทางจตวทยา (2.1.2) สามารถวเคราะหปญหา เขาใจและอธบายความตองการทางจตวทยา ดานสภาวะและ

กระบวนการทางจตวทยาของ บคคลและกลมบคคลทเกยวของ (2.1.3) มความรและความเขาใจเกยวกบพฤตกรรมการด าเนนชวต ประเภทของพฤตกรรม การ

รจกและเขาใจตนเองและผอน (2.1.4) สามารถวเคราะหปญหา เขาใจและอธบายความปจจยทมอทธพลตอการเปลยนแปลง

พฤตกรรมมนษย การพฒนาตนเองในมตจตวทยา (2.1 .5) มความรในการเขาใจตนเองและหลกมนษยสมพนธการเขาใจผ อน การสราง

สมพนธภาพ การใชชวตรวมกบผอน ทกษะการแกปญหาในการด าเนนชวต สามารถบรณาการความรในทศกษากบความรในศาสตรอนๆ ทเกยวของ

(2.1.6) มความรความเขาใจ เกยวกบการตดตอสอสาร มารยาทและการสมาคม (2.1.7) มความร ความเขาใจ เกยวกบการสรางเสรมกลมและทมงาน เพอการพฒนาชวตให

ด าเนนไปอยางมความสขทงสวนตนและสงคม (2.1.8) ผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบหลกการด ารงชวตในครอบครว องคกร สงคม และ

ในประเท (2.1.9) ผเรยนมความรความเขาใจการเปลยนแปลงของสงคม และชมชน (2.1.10) ผเรยนมความรและความเขาใจจตอาสาและจตสาธารณะ

2.2 วธการสอน การอภปรายกลม การวเคราะหกรณศกษา การมอบหมายงานใหท ารายงาน รายบคคล 2.3 วธการประเมนผล - การทดสอบยอย สอบกลางภาค สอบปลายภาค - การวเคราะหผลสรปจากการอภปรายกลมยอย - คณภาพของเนอหาและการน าเสนอรายงาน

ณ

3. ทกษะทางปญญา 3.1 ทกษะทางปญญาทตองพฒนา - ผเรยนสามารถสรางภมคมกนแกตนเอง จากสภาพแวดลอมในการท างาน และในสงคม - ผเรยนสามารถสรางภมคมกนแก ครอบครว ลดปญหาในครอบครว สรางความมนคงของครอบครว และครอบครวมการพฒนาการในทางทด - ผเรยนมสวนรวมในการสรางภมคมกนแกสงคม และประเทศชาต ขจดปญหาทางสงคมและปญหาอนๆของประเทศ - ผเรยนสามารถเลอกพฒนากลม และองคกร และบรหารจดการกลมและองคกรอยางเหมาะสม และมประสทธภาพ 3.2 วธการสอน การอภปรายกลม การวเคราะหกรณศกษา การมอบหมายงานใหท ารายงาน รายบคคล 3.3 วธการประเมนผลทกษะทางปญญาของนกศกษา ทดสอบยอย สอบกลางภาคและปลายภาค โดยเนนขอสอบทมการวเคราะหและการประยกตความรทศกษา 4. ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ

(4.1) ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบทตองการพฒนา - ทกษะการสรางสมพนธภาพระหวางนกศกษาดวยกน - ทกษะความเปนผน าและผตามในการท างานเปนทม - ทกษะการเรยนรดวยตนเอง และมความรบผดชอบในงานทมอบหมายใหครบถวนตาม

ก าหนดเวลา - ทกษะการปฏบตหนาททดของนกศกษาและการปฏบตตวทดตออาจารย

(4.2) วธการสอน - ใหท าโครงการรวมกนเปนกลมโดยเนนการประยกตความรทเรยนในวชากบปญหาท

ก าหนด - แทรกประสบการณของอาจารยในระหวางสอนโดยผานการเลาเรองตาง ๆ - พดคยกบนกศกษาถงความจ าเปนของทกษะตาง ๆ ในระหวางท ากจกรรมรวมกน

ด

(4.3) วธการประเมน - ประเมนตนเอง และเพอน ดวยแบบฟอรมทก าหนด - ประเมนรายงานทน าเสนอและพฤตกรรมการท างานเปนทม - ประเมนพฤตกรรมนอกหองเรยน

5. ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศ (5.1) ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสารและการใชเทคโนโลยสารสนเทศทตองพฒนา

- ทกษะในการสอสารทงการพด การฟง การแปล การเขยน โดยการท ารายงาน และน าเสนอในชนเรยน

- ทกษะในการวเคราะหขอมลจากกรณศกษา - ทกษะในการคนหาความรเพมเตมดวยตวเองโดยการสบคนขอมลทางอนเทอรเนต - ทกษะการใชเทคโนโลยสารสนเทศในการสอสาร - ทกษะในการน าเสนอรายงานโดยใชรปแบบ เครองมอ และเทคโนโลยทเหมาะสม

(5.2) วธการสอน - เนนการสอนทใชปญหาน า ทฤษฏตาม และการพฒนาแนวคดจากปญหาเพอน าไปสการ

คนพบ ขอสรปหรอทฤษฏใหม - มอบหมายงานใหศกษาคนควาดวยตนเอง จาก Website สอการสอน e-Learning และท า

รายงาน โดยเนนการน าตวเลข หรอมสถตอางอง จากแหลงทมาขอมลทนาเชอถอ - น าเสนอโดยใชรปแบบและเทคโนโลยทเหมาะสม - อภปรายรวมกนกบนกศกษาในระหวางการสอนโดยการตงค าถามทมาจากปญหาจรง หรอ

บทความวชาการ เพอใหนกศกษาฝกคดหาวธการแกปญหา (5.3) วธการประเมน

- การจดท ารายงาน และน าเสนอดวยสอเทคโนโลย - การมสวนรวมในการอภปรายและวธการอภปราย

ต

หมวดท 5 แผนการสอนและการประเมนผล

1. แผนการสอน

สปดาห ท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

1 บทท 1 ทฤษฎและหลกการทางจตวทยาเบองตน - ความหมายของจตวทยาและความเปนมาของจตวทยา - จดมงหมายของการศกษาจตวทยา - ขอบขายของจตวทยา - ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง จ ต ว ท ย า ต อชวตประจ าวน - วธการศกษาทางจตวทยา - ประโยชนของการศกษาจตวทยา - แนวความคดของจตวทยากลมตางๆ

3 บรรยาย อภปราย ใชสอประสม และกจกรรมในชนเรยน

คณะผสอน

2 บทท 2 มนษยกบการเปลยนแปลงพฤตกรรม - องคประกอบของความเปนมนษย - จตและกระบวนการท างานของจต - พฤตกรรมมนษย - ความสมพนธระหวางจตและพฤตกรรม - วธการศกษาพฤตกรรม - แนวคดของนกจตวทยาในการศกษาพฤตกรรม

3 บรรยาย อภปราย ใชสอประสม และกจกรรมในชนเรยน

คณะผสอน

ถ

สปดาห ท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

3

บทท 3 การปรบตวในการด ารงชวต - ความส าคญของการปรบตว - กลวธในการปรบตว - พฤตกรรมทเปนปญหาและแนวทางแกไข - เทคนคในการปรบตวและการพฒนาบคลกภาพ

3 บรรยาย อภปราย ใชสอประสม และกจกรรมในชนเรยน

คณะผสอน

4

บทท 4 ความเครยดและการจดการความเครยด - ความหมายและความส าคญของความเครยด - ชนดของความเครยด - ระดบของความเครยด - ขอด ขอเสย ของความเครยด

3 บรรยาย ยกตวอยางประกอบ อภปรายกลมจากกรณศกษา ใชสอ Power point

คณะผสอน

5

บทท 4 ความเครยดและการจดการความเครยด (ตอ) - สาเหตของความเครยด - ผลทเกดจากความเครยด - การจดการกบความเครยด

3 บรรยาย อภปราย และใชสอประสม

คณะผสอน

6

บทท 5 ผน ากบการท างานเปนทม - ความหมายของผน า และภาวะผน า - ลกษณะประจ าตวของผน า - การแบงระดบของผน าในองคกรและ- ทกษะการบรหาร - บทบาทของภาวะผน า - ปจจยของการเปนผน าทด

3 บรรยาย อภปราย ใชสอประสม และกจกรรมในชนเรยน

คณะผสอน

ท

สปดาห ท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

7 บทท 5 ผน ากบการท างานเปนทม (ตอ) - ความหมายของทม ทมงาน และการสรางทมงาน - ความส าคญและวตถประสงคของการสรางทมงาน - ประเภทและองคประกอบของทมงาน - ทมงานทมประสทธภาพ และหลกการท างานเปนทม - การสรางองคกรแหงความสข

3 บรรยาย อภปราย ใชสอประสม และกจกรรมในชนเรยน

คณะผสอน

8 สอบกลางภาค

3

9

บทท 6 มนษยสมพนธและการตดตอสอสาร - ความหมายของมนษยสมพนธ - ปรชญาพนฐานและแนวคดของมนษยสมพนธ - ความส าคญของมนษยสมพนธ - ประโยชนของวชามนษยสมพนธ - เทคนคและวธการในการสรางมนษยสมพนธ - ขอควรระวงในการส รางมนษยสมพนธ - ขอเสนอแนะในการสรางมนษยสมพนธ - ความส าคญของการตดตอสอสารในการสรางมนษยสมพนธ

3 บรรยาย ยกตวอยางประกอบ ใชสอ Power point

คณะผสอน

ธ

สปดาห ท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

- องคประกอบของการตดตอสอสาร - กระบวนการตดตอสอสาร - สอทใชในการตดตอสอสาร - ปญหาการตดตอสอสาร

10 บทท 7 มนยษสมพนธกบการเปนสมาชกทดในสงคม - การสรางความสมพนธกบบคคลในครอบครว - การสรางความสมพนธกบผบงคบบญชา - การสรางความสมพนธกบผใตบงคบบญชา - การสรางความสมพนธอนดกบเพอน - การสรางความสมพนธกบบคคลทวไป สงคม หรอชมชน - การสรางความสมพนธกบสงแวดลอม

3 บรรยาย น าเสนอกรณตวอยางการจดการองคกรทด ใชสอ Power point

คณะผสอน

11 บทท 8 จตอาสาและจตสาธารณะ - ความหมายและความส าคญและความเปนมาของจตอาสา จตสาธารณะ - แนวคดและทฤษฎเกยวกบจตอาสาจตสาธารณะ - องคประกอบและรปแบบของจตอาสาจตสาธารณะ - ลกษณะพฤตกรรมของจตอาสา จตสาธารณะ - ปจจยทกอใหเกดจตอาสาจตสาธารณะ

3 บรรยาย น าเสนอกรณศกษาผน า ใชสอ Power point Assignment 2 : ศกษาผน าการเปลยนแปลงในสงคมไทยและสงคมโลก

คณะผสอน

น

สปดาห ท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

- แนวทางในการสรางจตอาสา จตสาธารณะ

12 บทท 9 การแกปญหาโดยสนตวธ - ความเขาใจเกยวกบความขดแยง - ระดบของความขดแยง - สาเหตของความขดแยง - ปจจยบงชความขดแยง - ผลของความขดแยง

3 บรรยาย น าเสนอกรณศกษาทมงานทมประสทธภาพ ใชสอ Power point

คณะผสอน

13 บทท 9 การแกปญหาโดยสนตวธ (ตอ) - ผลของความขดแยง - องคประกอบของความขดแยง - เทคนคการจดการความขดแยง - ทกษะส าคญในการจดการความขดแยง

3 บรรยาย น าเสนอกรณศกษาทมงานทมประสทธภาพ ใชสอ Power point

คณะผสอน

14 บทท 10 ธรรมาภบาลและแนวทางในการสรางความสามคค

- ความหมายและความส าคญของธรรมาภบาล - หลกการพนฐานของการสรางธรรมาภบาล - การประยกตใชหลกธรรมาภบาลในการบรหาร - ธรรมาภบาลในภาคเอกชน - ความรบผดชอบตอสงคมของกลมบรรษท

3 บรรยาย น าเสนอกรณศกษาความขดแยงในสงคมไทย ใชสอ Power point

คณะผสอน

บ

สปดาห ท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช (ถาม)

ผสอน

15 สอบปลายภาค 3

รวม 45 2. แผนการประเมนผลการเรยนร

หมวดท 6 ทรพยากรประกอบการเรยนการสอน

1. เอกสารและต าราหลก เอกสารประกอบการสอนวชาจตวทยาเพอการพฒนาสงคม

ผลการเรยนร* กจกรรมการประเมน (เชน การเขยนรายงาน กจกรรม การสอบยอย การสอบกลางภาค การสอบปลายภาค)

ก าหนดการประเมน (สปดาหท)

สดสวนของการประเมนผล

2.1, 2.2, 2.3, 3.1, 3.4

ทดสอบยอย สอบกลางภาค สอบปลายภาค

3 8

17

65%

1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 3.1, 3.2, 3.3, 4.1, 4.2, 4.3, 4.4, 4.5

4.6

การเขาชนเรยน การมสวนรวม อภปราย เสนอความคดเหนในชนเรยน

ตลอดภาคการศกษา

5% 10%

2.2, 2.3, 5.2 3.1, 3.2, 3.3, 5.1,

5.2

วเคราะหกรณศกษา คนควา การน าเสนอรายงาน การท างานกลมและผลงาน การอานและสรปบทความ

20%

ป

2. เอกสารและขอมลส าคญ - หนงสอพมพรายสปดาห มตชน เนชน สยามรฐ - Website : www.manager.co.th, www.google.com www.ndmi.or.th

3. เอกสารและขอมลแนะน า

- ต าราภาษาไทยทใชชอตอไปน กมล สมวเชยร. (2516). ประชาธปไตยกบสงคมไทย. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช. กรมการพฒนาชมชน. (2549). ความเปนมาของธรรมาภบาล. บทความ [Online], accessed 10

June 2014. Available from : http://www.kmutt.ac.th/sd/html/pdf/tam.pdf. กรรณการ ศลพพฒน และคณะ. (2546). ภาวะผน าและการสรางแรงจงใจ. กรงเทพฯ: ศนยสงเสรม

วชาการ. กรรณการ นลราชสวจน. (2539). มนษยสมพนธ. กรงเทพมหานคร: สถาบนราชภฎสวนดสต. กระทรวงศกษาธการ. (2550). การพฒนาภาวะผน าในสถาบนอดมศกษา. กรงเทพฯ: ส านกงาน

เลขาธการสภาการศกษา. กระทรวงสาธารณสข กรมสขภาพจต. (2541). คมอการด าเนนงานในคลนกคลายเครยด. พมพครงท

2. นนทบร: กรมสขภาพจต. กองการศกษาทวไป มหาวทยาลยนเรศวร. (2552). การจดการการด าเนนชวต. พษณโลก :

มหาวทยาลยนเรศวร. กนยา สวรรณแสง. (2532). สขภาพจต: จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: บ ารงสาสน. กนยา สวรรณแสง. (2532). สขภาพจต: จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: บ ารงสาสน. กนยา สวรรณแสง. (2540). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: รวมสาสน. กลทพย ศาสตระรจ. (2551). การถอดบทเรยนกระบวนการสอสารของกลมเยาวชนในจตส านก

สาธารณะ. รายงานผลการวจยโครงการวจยชด การสอสารจตส านกสาธารณะ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

เกรยงศกด เจรญวงคศกด. (2545). “ธรรมรฐภาคการเมอง:บทบาทภาคการเมอง”. สารวฒสภา (5 กนยายน 2545). แกววบลย แสงพลสทธ. (2534). การศกษาความขดแยง การจดการกบความขดแยงของพยาบาล

หวหนาหอผปวย ในโรงพยาบาลของรฐ กรงเทพมหานคร. จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ครเพชรบรวทยาลงกรณในพระบรมราชปถมภ.

ผ

งามตา วนนทรานนท. (2540). “เทคนคการประมวลเอกสารเพอการวจย” ในเอกสารประกอบการบรรยายในการประชมเชงปฏบตการ รนท2 ครงท2 เรองการวจยและพฒนาระบบพฤตกรรม. การพฒนาเคาโครงวจย. สถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร. กรงเทพมหานคร, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

จรวฒน วรงกร. (2542). คณคาและความส าคญของกจการนสตในพนฐานทกษะการด าเนนกจการนสต. กรงเทพมหานคร : กรงเทพ ทพพฒนา.

จรา เตมจตรอารย. (2550). ท าอยางไรจงจะอยอยางมความสข. กรงเทพฯ : ภาควชาจตเวชศาสตรคณะแพทยศาสตร มหาวยาลยมหดล.

จรา เตมจตรอารย. (2550). ท าอยางไรจงจะอยอยางมความสข. กรงเทพฯ: ภาควชาจตเวชศาสตรคณะแพทยศาสตร มหาวยาลยมหดล.

จราภรณ ตงกตตภาภรณ. (2556). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. จราภา เตงไตรรตน และคณะ. (2550). จตวทยาทวไป. พมพครงท 5, กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. จราภา เตงไตรรตน และคณะ. (2550). จตวทยาทวไป. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. เฉก ธนะสร. (2536). ธรรมชาตของชวต. กรงเทพฯ: ยโรปา เพรส. ชยพร วชชาวธ. (2525). มลสารจตวทยา. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ชยเสฏฐ พรหมศร. (2551). คมภรการจดการสมยใหม. กรงเทพมหานคร: ปญญาชน. ชทตย ปานปรชา. (2545). ปรบตวปรบใจสวยเกษยณ. มตชน, 17 กนยายน 2545 : 35. กรงเทพฯ,

วฒสภา. ณฐยา ลอชากตตกล. (2546). ลกษณะทางจตสงคมและลกษณะทางพทธทเกยวของกบพฤตกรรม

การท างานดานบรการของพนกงานไทยพาณชย จ ากด (มหาชน) ในกรงเทพมหานคร. ปรญญานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต (การวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต). กรงเทพมหานคร, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ดวงเดอน พนธมนาวน. (2538). ทฤษฏตนไมจรยธรรมกบการพฒนาบคคล. โครงการสงเสรมเอกสารวชาการ สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

ทองหลอ เดชไทย. (2540). ภาวะผน า : เพอการบรหารคณภาพสความเปนเลศ. กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน.

ฝ

เทอดศกด เดชคง. (2545). วถแหงการคลาเครยด. กรงเทพ : มตชน. ธระ อาชวะเมธ . (2521). ปรชญาจตวทยา. กรงเทพฯ: ศกษตสยาม. นงลกษณ ประเสรฐ. (2538). เอกสารค าสอนวชามนษยสมพนธ. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. นพมาศ องพระ (ธรเวคน). (2546). ทฤษฎบคลกภาพและการปรบตว. กรงเทพฯ: ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. นธพนธ บญเพม. (2553). ความเครยดและการจดการความเครยดของนกศกษาวทยาลยการแพทย

แผนไทย มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร. วทยาการสงคม และการจดการสขภาพ:วทยาศาสตรมาหบณฑต. มหาวทยาลยศลปากร.

นพนธ คนธเสว. (2525). มนษยสมพนธเพอการพฒนาสงคม. กรงเทพมหานคร: สตรเนตศกษา. เนตรพณณา ยาวราช. (2552). ภาวะผน าและผน าเชงกลยทธ. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ประเทอง ภมภทราคม. (2535). การปรบพฤตกรรม : ทฤษฎและการประยกต. ปทมธาน: วทยาลย ครเพชรบรวทยาลงกรณในพระบรมราชปถมภ. ประเวศ วะส และคณะ. (2542). ยทธศาสตรแกวกฤตชาต. กรงเทพมหานคร, สถาบนชมชน

ทองถนพฒนา. ประสพ รตนากร. (2523). การสงเสรมสขภาพผสงอาย. กรงเทพฯ: กระทรวงสาธารณสข. ประสทธ ทองอน. (2542). พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน. กรงเทพฯ : เธรดเวฟ เอดดเคชน, ปยวฒน ปยสโล (จกรแต). (2554). การบรหารงานตามหลกธรรมาภบาล ของเทศบาลเมองแพร

จงหวดแพร . ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชารฐประศาสนศาสตร , มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย .

ผองพรรณ เกดพทกษ. (2530). สขภาพจตเบองตน. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2553). ภาวะผน า. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: ชมรมภวธรรม. ไพบลย วฒนศรธรรม และสงคม สญจร. (2543). สงคมไทยทพงปรารถนา. กรงเทพมหานคร :

เดอนตลา. ไพศาล วสาโล. (2544). วถสงคมไทย ชดท4 ประชาสงคมและวฒนธรรมชมชน. กรงเทพมหานคร

: เรอนแกวการพมพ. มรรยาท รจวทย. (2548). การจดการความเครยดเพอสรางสขภาพจต. กรงเทพ :

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พ

มหาวทยาลยหอการคาไทย. (2552). หลกธรรมาภบาลและแนวคดพนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพ : มหาวทยาลยหอการคาไทย.

มาล จฑา. (2542). จตวทยาการเรยนการสอน. กรงเทพฯ : ททยวสทธ. แมกซเวลล, จอหน ซ. (2549). มนษยสมพนธ 101 : สงทผน าทกคนควรร (แปลจาก Relationships

101 โดย จตรงค โสมนส). กรงเทพมหานคร: โนบสส. รววรรณ ชนะตระกล. (2540). การศกษากระบวนการสงแวดลอม. คณะครศาสตรอตสาหกรรม

สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง. กรงเทพฯ : หางหนสวนจ ากดภาพพมพ.

รตตกรณ จงวศาล. (2550). มนษยสมพนธ : พฤตกรรมมนษยในองคการ. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

รตนา ศรพานช. (2550). จดมงหมายเชงพฤตกรรมส าหรบใชในวงการศกษาไทย 2. กรงเทพฯ: กรงสยามการพมพ.

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพมหานคร: นานมบคสพบลเคชน.

ราชบณฑตยสถาน. (2522). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชน.

ราชบณฑตยสถาน. (2525). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชน.

ราชบณฑตยสถาน. (2538). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525. (พมพครงท5). กรงเทพมหานคร: นานมบคสพบลเคชน.

รายงานผลการวจยโครงการวจยชด (2551). “การสอสารจตส านกสาธารณะ”. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

รงรตน เขยววงศใหญ. (2554). การใชหลกธรรมาภบาล ในบรษท เชฟรอนประเทศไทยส ารวจและผลต จ ากด . ปรญญาบรหารธรกจมหาบณฑต วชาเอกการบญช มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร.

เรยม ศรทอง. (2540). มนษยสมพนธ. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต.

ฟ

ละเอยด ชประยร. (2541). การศกษาแบบทดสอบ SCL-90 ในคนไขโรคประสาท. กรงเทพฯ:โรงพยาบาลสมเดจเจาพระยา.

ลกขณา สรวฒน. (2544). จตวทยาในชวตประจ าวน. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส. ลกขณา สรวฒน. (2544). จตวทยาในชวตประจ าวน. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส. ลดดาวลย เกษมเนตร และคณะ. (2547). รปแบบการพฒนานกเรยนระดบประถมศกษาใหมจต

สาธารณะการศกษาระยะยาว. เอกสารประกอบการประชมสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

วรรณประภา. (2544). คมอปรบปรงตนเอง : มนษยสมพนธในวงงาน. พมพครงท 2. นครปฐม. วนชย วฒนศพท. (2550). ความขดแยง : หลกการและเครองมอแกปญหา. พมพครงท 3. นนทบร:

สถาบนพระปกเกลา. วชย เทยนนอย. (2533). การอนรกษทรพยากรธรรมชาต. กรงเทพฯ : ส านกพมพอกษรวฒนา. วทย วศทเวทย. (2531). ปรชญาทวไป. กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน. วภาพร เกดทาไม. (2555). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมจตอาสาของประชาชนในกองพลทหารปน

ใหญตอสอากาศยาน กรณศกษา มหาอทกภย ป 2554. สาขาวชาการจดการสาธารณะ บรหารธรกจมหาบณฑต . มหาวทยาลยบรพา.

วภาพร มาพบสข. (มปป.). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: ศนยสงเสรมวชาการ. วภาพร มาพบสข. (มปป.). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: ศนยสงเสรมวชาการ. วภาพนธ กอเกยรตขจร. (2544). สรปสถานการณสงคมไทย 2539. มมมองและขอเสนอจาก

เครอขายองคกรพฒนาเอกชน. กรงเทพมหานคร, คณะกรรมการเผยแพรและสงเสรมการพฒนา.

วมลสทธ หรยางกร. (2530). พฤตกรรมมนษยกบสภาพแวดลอม. กรงเทพฯ : ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศรประภา เพชรมศร. (2543). “จตส านกสาธารณะเสนทางสประชาสงคม (Public Consciousness A Path to Civil Society)” . วารสารสอพลง ปท7 ฉบบท3 กรกฎาคม – กนยายน 2543.

ศรพชรา สทธก าจร แกวพจตร. (2551). การใชหลกธรรมาภบาล ในสถาบนอดมศกษาเอกชน .ปรญญามหาบณฑต สาขาการบรหารการศกษา บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศลปากร.

ศรเรอน แกวกงวาล. (2539). ทฤษฎจตวทยาบคลกภาพ: รเรารเขา. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: หมอชาวบาน.

ภ

ศกดไทย สรกจบวร. (2545). จตวทยาสงคมทฤษฎและปฏบตการ. กรงเทพฯ: สวรยาสาสน. ศรยพา รงเรงสข. (2550). แบรนดผน ำปนได. กรงเทพฯ: เนชนมลตมเดยกรป. สนธยา พลศร. กระบวนการพฒนาชมชน. กรงเทพมหานคร, ส านกพมพโอเดยนสโตร. 2537. สมพงษ สงหะพล. (2542). ตองสอนใหเกดจตส านกใหม. กรงเทพมหานคร : สมาจารย, สมพร สทศนย. (2554). มนษยสมพนธ. พมพครงท 10. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. สมพร สทศนย. (2554). มนษยสมพนธ. พมพครงท 10. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. สมโภชน เอยมสภาษต. (2541). ทฤษฏและเทคนคการปรบพฤตกรรม. กรงเทพมหานคร,

ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. สญญา สญญาววฒน. (2549). จตส านกเพอสวนรวมเชงพทธ. ในเอกสารประกอบการประชม

วชาการ ประจ าปของเครอขายสถาบนอดมศกษา เขตภาคกลางเพอพฒนาบณฑตอดมคตไทย. จตส านกเพอสวนรวม หนา 41-45. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.). (2556). 123 สการเปนองคกรแหงความสข. นนทบร: สองขาครเอชน.

ส านกงานพฒนาการการกฬาและนนทนาการ. (2551). แผนพฒนานนทนาการแหงชาต ฉบบท1 พ.ศ. 2550-2554. กรงเทพฯ: กระทรวงการทองเทยวและกฬา.

สทธโชค วรานสนตกล. (ม.ป.ป.). การจดการพฤตกรรมมนษย. กรงเทพฯ: บคแบงค. สชา จนทรเอม. (2544). จตวทยาทวไป. พมพครงท 13. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สชา จนทรเอม. (2544). จตวทยาทวไป. พมพครงท 13. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สดจต นมตกล. (2543). กระทรวงมหาดไทยกบการบรหารจดการทด ในการปกครองทด (Good

Governance). กรงเทพฯ: บพธการพมพ. สทศนา สทธกลสมบต. (2550). ธรรมาภบาล (Good Governance) คออะไร. การจดการความร

กรมสงเสรม อตสาหกรรม. กรงเทพฯ: กรมสงเสรมอตสาหกรรม. สวนย เกยวกงแกว. (2545). การพยาบาลจตเวช. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: รตนสวรรณการ

พมพ. สวาร ศวะแพทย. (2549). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส.

ม

เสรมศกด วศาลาภรณ. (2540). ความขดแยงการบรหารเพอความสรางสรรค. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: เลฟ แอนด ลฟ เพรส.

อรณ รกธรรมและประชย เปยมสมบรณ. (2527). ทฤษฏองคการสมยใหมการบรหารองคการ. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

อมพร โอตระกล. (2540). สขภาพจต. กรงเทพ: พมพด จ ากด. อดม มงเกษม. (2545). Governance กบการพฒนาขาราชการ. กรงเทพฯ: ไอเดยสแควร.

- ต าราตางประเทศทใชชอตอไปน Banyard, P. and Hayes, N. (1994). Psychology : Theory and Application. London: Chapman &

Hall. Baron, R.A. (1966). Essentials of Psychology. Boston: Allyn and Bacon. Bercovitch, Jacob. (2009). “Mediation and Conflict Resolution” In The Sage Handbook of

ConflictResolution. eds. Bercovitch, Jacob., Kremenyuk, Victor and Zartman, I. William. 2009. London: SAGE Publications Ltd.

Bernard, Harold W. (1960). Mental Health for Classroom. New York: McGraw-Hill Book Company.

Blair, S.E.E. (1998). Role In Sociology and Occupational Therapy, An Integration Approach. London: Churchill Livingstone.

Coleman, Jame C. and Hammen, Constance L. (1981). Abnormal Psychology and Moden Life. New York: Bantam Books.

Crooks, R.L. and Stein, J. (1991). Psychology: Science, Behavior, and Life (2nded). Forth Worth: Holt, Reine & Winston.

Davis, Keith. (1957). Human Relations in Business. New York : McGraw-Hill Book. Feldman, R.S. (1994). Essentials of Understand Psychology. New York: McGraw-Hill. Filley, Alan C. (1975). Interpersonal Conflict Resolution. Glenview, Illinois : Scott, Foresman. Flippo, Edwin. B. (1966). Management. Boston : Allyn and Bacyn. Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence. New York: Bantam Book.

ย

Hilgard, E.R. (1967). Introduction to Psychology. 14th ed. New York : Harcourt Brace & World.

Lazarus R.S., and Folkman S. (1984). Stress Apprisal and Coping. New York: Springer. Lewicki, Roy.J, David M. Saunders, and John W. Minton. (2001). Essentials of

Negotiation. NewYork: Irwin/Mcgraw-Hill.

Malim, T. and Birch, A. (1998). Introduction to Psychology. Houndmills: Macmillan. Marx, M.H. (1988). System and Theories in Psychology. New York : McGraw-Hill. Matlin, M.W. (1995). Psychology. 2nd ed. Fort Worth : Harcourt Brace. Michel, W. (1971). Introduction to Personality. New York: Holt Rinehart and Winston. Robbins, Stephen P. (1983). Organizational Behavior. New Jersey: Pearson Education. Santrock, W.J. (1997). Psychology. 5th ed. Medison, WI : Brown & Benchmark. Segaller, Dennis. (1979). Thai Ways. Bangkok: Thai Watanapanich. Selye,H. (1956). The Stress of life. New York: McGraw-Hill. Shaver, K.G. and Tarpy, R.M. (1993). Psychology. New York: MacMillan. Sigmund, Freud. (1957). An Outline of Psychoanalysis. New York : W. W.Norton and

Company. Thinapan Nakata. (1975). The Problem of Democracy in Thailand : A Survey of Political

Culture and Socialization of College Students. Bangkok : Prae Pittaya International. Thomas, Kenneth. (1976). Conflict and Conflict Management in Marvin D. Dunnette (ed), Walter, Mischel. (1976). Introduction to Personality. New York: Holt, Rinehart and Winston.

หมวดท 7 การประเมนและปรบปรงการด าเนนการของรายวชา

7.1 กลยทธการประเมนประสทธผลของรายวชาโดยนกศกษา - การสนทนากลมระหวางผสอนและผเรยน - การสะทอนความคด จากพฤตกรรมของผเรยน - แบบประเมนผสอน และแบบประเมนรายวชา

ร

7.2 กลยทธการประเมนการสอน - ผลการสอบ - การทวนสอบผลประเมนการเรยนร

7.3 การปรบปรงการสอน - สมมนาการจดการเรยนการสอน - การวจยในและนอกชนเรยน

7.4 การทวนสอบมาตรฐานผลสมฤทธรายวชาของนกศกษา - การทวนสอบการใหคะแนนจากการสมตรวจผลงานของนกศกษาโดยอาจารยอน หรอ

ผทรงคณวฒ ทไมใชอาจารยผสอน แตอาจารยททวนสอบตองมความรในวชาน - มการตงคณะกรรมการในสาขาวชา ตรวจสอบผลการประเมนการเรยนรของนกศกษา โดย

ตรวจสอบขอสอบ รายงาน วธการใหคะแนนสอบ และการใหคะแนนพฤตกรรม 7.5 การด าเนนการทบทวนและการวางแผนปรบปรงประสทธผลของรายวชา

- ปรบปรงเนอหารายวชาทก 3 ป หรอ ตามขอเสนอแนะและผลการทวนสอบมาตรฐานผลสมฤทธตามขอ 7.4

- เปลยนหรอสลบอาจารยผสอนทกป เพอใหนกศกษามมมมองในเรองการประยกตความรทฤษฎและหลกการทางจตวทยา นกบปญหาทมาจากงานวจยของอาจารยหรอสถานการณตางๆ ชวตจรงได

บทท 1 ทฤษฎและหลกการทางจตวทยาเบองตน

จตวทยา เปนศาสตรการศกษาแขนงหนงทนบวาเปนศาสตรทางวทยาศาสตร ทเรยกวา

วทยาศาสตรประยกต (Applied Psychology) ซงไดรบการยอมรบวามบทบาทเกยวของกบมนษยในทกดาน ไมวาจะเปนดานสวนตว ครอบครว การประกอบสมมาอาชพ การอยรวมกบบคคลอนๆ เปนตน ในบทนจะเรยงหวขอตามล าดบ ดงน

ความหมายของจตวทยาและความเปนมาของจตวทยา จดมงหมายของการศกษาจตวทยา ขอบขายของจตวทยา ความส าคญของจตวทยาตอชวตประจ าวน วธการศกษาทางจตวทยา ประโยชนของการศกษาจตวทยา แนวความคดของจตวทยากลมตางๆ

ความหมายของจตวทยาและความเปนของจตวทยา ค าวา “จตวทยา” (Psychology) ฮลการด (Hilgard. 1967 : 2-4) อธบายวา เกดจากค าทเปนภาษากรก 2 ค ามารวมกน คอ “จต” (Psyche) และ “วทยา” (logos) จต หมายถง ความรสกนกคด และแสดงออกมาในรปของการกระท าหรอพฤตกรรม สวน วทยา หมายถง การศกษาคนควาใหไดมาซงขอมลเกยวกบสงทตองการเรยนร ดงนน จตวทยา จงหมายถง การศกษาเกยวกบพฤตกรรมของสงมชวตไมวาจะเปนมนษยหรอสตว ทงทรตวและไมรตว ทงทแสดงออกและไมแสดงออก ซงพฤตกรรมทแสดงออกแตกตางกนไปตามลกษณะเฉพาะตวของแตละบคคลอนเนองมาจากพนธกรรมและสงแวดลอม จากความหมายของจตวทยาทไดกลาวมาขางตนนน คงมผสงสยวา ท าไมจงตองศกษาถงพฤตกรรมของสตวดวย สตวมาเกยวของอะไรกบมนษยหรอ หากใครเกดความสงสยและตงค าถาม

4

ดงกลาวคงจะลมไปกระมงวา มนษยกคอสตวเชนเดยวกน แตเปนสตวช นสง ประเสรฐสามารถเปลยนแปลงสภาพของโลกจากโลกทไมมอะไรทเอออ านวยใหความสะดวกแกมนษย ใหมสงประดษฐคดคนสงตาง ๆ ขนมามากมายจนยากทจะพรรณนาได มทงสรางสรรคและการท าลายดงท ซกมนด ฟรอยด (Freud, 1957 : 121) ไดพดถงสญชาตญาณของมนษยวามทงการสรางสรรคและการท าลาย จาอดตถงปจจบนไดมการสรางสงตาง ๆ ใหแกโลกนขนมามากมายไมวาจะเปนดานบวกหรอดานลบตลอดมาตงแตบรรพกาล และพฒนากาวหนามาตามล าดบจนอยางทเราเหนอยในปจจบน นอกจากนมนษยยงน าสตวนานาชนดทงสตวเลก สตวใหญ มาเลยงเพอใชประโยชนใหแกมนษย ดงนน สตวและมนษยจงมความใกลชดกนตลอดมาและทส าคญในดานการทดลองสตวถกใชเปนเครองทดลองเพอสรปหาสาเหตทกอใหเกดพฤตกรรมตาง ๆ อนจะเปนประโยชนใหแกมนษย เพราบางครงการทดลองอาจท าใหถงแกชวตทไมอาจทดลองกบมนษยโดยตรงไดมนษยจงจ าเปนตองเรยนรถงนสยใจคอหรอพฤตกรรมของสตวทกชนดทมนษยไดเกยวของดวย เพอประโยชนสงสดของสงคมมนษยดงกลาว มนษยทกคนมความตองการทจะศกษาความเปนอยของมนษยดวยกนทงสน ดงนน ในการศกษาบคคลทกประเภทจงตองใชศาสตรทเปนจตวทยาซงมความส าคญอนจะน าไปสความส าเรจในการศกษา ไมวาบคคลทจะศกษานนเปนเพศใดหรออยในวยใดโดยใชหลกการทางจตวทยาเขามาชวย การศกษาบคคลยงชวยใหเกดประโยชนแกผศกษาดวยการน าความรมาใชในการปรบปรงตนในการด ารงชวตประจ าวนไดเปนอยางด มนษยเปนทรพยากรทมคาทสดในโลกทสามารถสรางสรรคทกสงในโลกใหนาอย และเนองจากมนษยตองอยรวมกนเปนกลมนเองจงจ าเปนตองปรบตวเขาหากนและกน ตางคนตางจตใจตางความคดจนถงกบเกดความขดแยงกนและสามารถท าลายกนได ดงนน เพออยรวมกนไดอยางมความสขจงตองพยายามลดความขดแยงกน พยายามสรางความเขาใจกน และชวยเหลอกนและดวยจดประสงคดงกลาวจงตองรจกการปรบตวเขาหากนดวยการเขาใจตนเอง เขาใจผอนและเขาใจสงคม การทจะน ามาสการเรยนรตาง ๆ ทกลาวมาแลวนนตองมการศกษาจตใจของมนษย ซงเปนเรองทไมงายเลยเนองจากจตของมนษยนนมองไมเหน อยลกสดหย งถง ปากอยางใจอยางจงนบวาเปนการยากทจะศกษาถงอารมณ ความรสกของมนษยโดยตรงจงไดแตศกษาทางออม เพอใหรถงจตใจดวยการศกษาพฤตกรรมหรอการแสดงออกของมนษย เนองจากบคคลเมออยตามล าพงอาจจะมพฤตกรรมอยางหนง แตเมอเขามารวมเปนกลมแลวพฤตกรรมยอมเปลยนไป เพอใหเขากบมาตรฐานของกลมนน ๆ ดวยเหตผลทวาแต

5

ละบคคลจะอยตามล าดงไมไดตองอยรวมกนเปนกลมจงท าใหมนษยทกคนสงทมอยในตวเอง เชน ทศนคต คานยม ตลอดจนพฤตกรรมตาง ๆ ทเปนของตนเองไปใชกบสมาชกของกลมเพอเปนการปะทะสงสรรค ท ากจกรรมหรอเกยวของสมพนธกน แลกเปลยนทศคตตาง ๆ ตอกน มการตอบสนองตอสงเราตาง ๆ ทมากระตนหรอการเปลยนแปลงของสงแวดลอมทงภายนอกและภายใน จงแสดงออกมาเปนกรยาอาการทเหนไดจากภายนอก พฤตกรรมเหลานเองเปนลกษรของการปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทบคคลอาศยอยเพอความอยรอดของชวตและสามารถด ารงเผาพนธใหคงอยตอไปดวย เมอพจารณาสภาพทางสงคมแลวจะพบไดวาบคคลตาง ๆ ในสงคมนนไดด าเนนการปรบพฤตกรรมอยแลวจะดวยความตงใจหรอไมกตาม เนองจากบคคลในสงคมมอทธพลตอการควบคมและปรบพฤตกรรมของคนเราอยตลอดเวลา เทากบวาวธการปรบพฤตกรรมนนมใชสงใหมหรอสงแปลกอะไร และเมอเปนเชนนแลวการปรบพฤตกรรมกไมนาจะไดผลเพราะวาถาเราพจารณากนใหดจะพบวาปญหาทเกดขนในสงคมกยงคงมอย พฤตกรรมทไมพงประสงคยงมอยอกมาก การแสดงพฤตกรรมจะแตกตางกนไปแลวแตสภาพแวดลอมรอบ ๆ ตวบคคลนน ซงพฤตกรรมทเกดเปนผลจากการประสานงานกนระหวางระบบประสาท ระบบโครงกระดก ระบบกลามเนอ และระบบตอม ทงตอมทอและตอมไรทอตาง ๆ ดวยเหตนการศกษาพฤตกรรมจงกระท าได 2 วธ คอ วธการทางสรรวทยา ซงวธการนจะอธบายพฤตกรรมในรปแบบของกลไกการท างานของระบบประสาท และวธการทางจตวทยาทศกษาผลของปจจยรอบตวและภายในรางกายทมผลตอการพฒนาและการแสดงออกของพฤตกรรมทมองเหนไดอยางชดเจน ซงรายละเอยดจะไดน าเสนอในบททเกยวกบพฤตกรรมโดยเฉพาะตอไป การศกษาพฤตกรรมของมนษยตองมการพสจน ทดลอง เนองจากวชาจตวทยาจดเปนวทยาศาสตร คอ ตองมการทดสอบ ทดลอง และพสจนใหเหนจรงจงจะไดขอสรปเปนทฤษฎมาใหไดศกษาและปฏบตกน ครนจะด าเนนการทดลองหรอทดสอบกบมนษยโดยตรงเปนไปไดยาก เพราะใครจะยอมถกทดลอง ใครจะยอมเสยงในเรองความเจบปวด ไมวาจะเปนการเจบปวดทางกายหรอทางจตใจ หรออาจเปนความตาย นคอค าตอบของค าถามทวาท าไมจงตองศกษาถงพฤตกรรมของสตว นอกเหนอจากเหตผลดงกลาวแลวยงมเหตผลอน ๆ อก เชน สตวมวงจรชวตทส น สตวคลอดครงละหลาย ๆ ตว สตวรสกอยางไรกแสดงพฤตกรรมออกมาอยางนนไมเบยงเบนความรสก และประการส าคญทสดกคอ หากเกดอนตรายกบสตวกไมมผลรายกบผท าการทดลองแตอยางใด เหลาน เปนตน

6

การตดสนวามนษยเปนคนด มคา เปนประโยชนตอผอน เปนทยอมรบกนโดยทวไปวาใหตดสนทพฤตกรรมหรอการกระท าวาด สรางสรรคสงคม หรอท าอะไรใหเปนประโยชนตอสงคมบาง ชวตมนษยเราจะมความสขและประสบความส าเรจนนอยทการเขาใจตวเองและผอน หรอสงคมนนเอง เมอคนเรารจกตวเองดพอกจะสามารถเขาใจผอนไดดวย แตตรงกนขามหากไมเขาใจตวเองแลวจะไปรจกผอนไดอยางไร การทมนษยเราจะเขาใจตวเองไดกจะแกไขปญหาได ซงมนษยตองอาศยหลกการในหลาย ๆ เรองดวยกน เชน 1. ตนรบรไดอยางไร เขาใจและคดไดอยางไร และเรยนรไดอยางไร 2. ท าไมจงมความจ าบางอยางจ าแลวลมยาก แตบางอยางอยากจ าแตไมจ ากลบลมงาย 3. ความสามารถบางอยางในตวเราอาจไดแสดงออกหรอไมไดแสดงออกเพราะอะไร 4. ท าไมเราจงมอปสรรคหรอมความขดแยง ความกงวลใจมสาเหตมาจากอะไร 5. ท าไมเราจงมบคลกภาพดงทเปนอย จะมการพฒนาหรอเปลยนแปลงไดหรอไม 6. ท าอยางไรจงจะเปนทยอมรบของเพอหรอสงคม และจะปรบตวไดดไดอยางไร การทมนษยเราจะเขาใจผอนและมชวตอยรวมกบผอนไดจ าเปนทจะตองเขาใจผอนหรอสงคมดวยวา 1. คนอนคดเหมอนเราหรอไม เขามความคดอยางไร รสกอยางไร 2. ในเมอเราเปนมนษย เขาเปนมนษย กนาจะมความตองการหรอไมตองการในเรอง พน ๆ ทเหมอนกน จงนาจะถอหลกทวาเอาใจเขามาใสใจเรา 3. ท าไมเขาจงคด และปฏบตอยางนน 4. จะเปนอยางไรหรอไมหากเขาคดท าในสงทเราไมชอบแตจะเปนประโยชนตอสงคม 5. ถาเรารสกไมพอใจในการกระท าของเขา เราจะท าอยางไรจงจะไมใหเขาปฏบต เชนนนตอเราอก และในท านองเดยวกนถาผอนไมพอใจในการกระท าของเรา เราจะหยดท าอยางนนตอเขาไดหรอไม เนองจากจตวทยาเปนวทยาศาสตรดงทกลาวเปนเบองตนมาแลว จงมวธการศกษาอยางมระบบระเบยบ มการสงเกต การทดลอง ทดสอบ หรอการบนทกขอเทจจรง เพอตงเปนทฤษฎทสามารถพสจนและอธบายไดเกยวกบธรรมชาตของมนษย ไมใชการคดเอาเอง หรอสรปเอาเองดงนกปรชญา หรอนกวรรณคด หรอนกกว ทไดขอมลจากการสงเกตสหนาไดอารมณในลกษณะใด ซงเราอาจได

7

อารมณจากการสงเกตไมตรงกบความเปนจรง จงไมถกตองแนนอน และอาจตองใชเครองมอเขาชวย เชน เครองจบเทจเมอสงสยวาคนใดทพดไมตรงกบความจรงโดยยดถอความเปนไปไดทวาคนพดเทจจะตองมความดนของโลหต หรอการเตนของหวใจทผดปกต เปนตน ดงนน ในปจจบนวชาจตวทยาจงเปนศาสตรทศกษามนษยในลกษณะของการแสดงออกของพฤตกรรมซงเปนสงทสงเกต ทดลอง และวดไดเทานน ไมเกยวกบเรองวญญาณแตอยางใด จดมงหมายของจตวทยา แมดลน (Matlin. 1995 : 42) ไดสรปจดมงหมายของจตวทยาเปน 4 ประเดน ดงน 1) การบรรยายพฤตกรรมและกระบวนการทางจต (Describing Behavior and Mental Processes) โดยการสงเกตอยางมระบบ (Systematic Observation) 2) การอธบาย (Explaining) หรอตอบค าถาม สาเหตของการเกดพฤตกรรมและกระบวนการทางจต 3) การท านาย (Predicting) หรอการคาดการณพฤตกรรมทจะเกดขน โดยอาศยประสบการณจากเหตการณทผานมา 4) การเปลยนแปลง (Changing Behavior and Mental Processes) หรอ ปรบเปลยนพฤตกรรมเพอใหเกดความเหมาะสมตอไป โดยทวไปนกวจยทางจตวทยาใหความส าคญกบ 3 ประเดนแรก อนเปนพนฐานในการเขาใจตนและผอน ตรงกนขามกบนกจตวทยาประยกต (Applied Psychologist) ทใหความส าคญเปนพเศษกบการเปลยนแปลงพฤตกรรมใหเหมาะสม ทงในสวนของการกระท าและการคด (Actions and Thoughts) ตวอยางทแสดงใหเหนชดในเรองความแตกตางของจดมงหมายทางจตวทยา เชน ในการศกษาพฤตกรรมกาวราว นกจตวทยาบางคนอาจกลาวถงการกระท าทจดวาเปนพฤตกรรมกาวราววามลกษณะอยางไร เชน การใชก าลงทบตหรอการใชค าพด ขมข เยาะเยย เปนตน สวนนกจตวทยาอกกลมอาจอธบายถงสาเหตไดวาท าไมเดกจงมพฤตกรรมกาวราวเพมขน หลงจากดภาพยนตรประเภทอาชญากรรม หรออาจมนกจตวทยาบางกลมทสนใจเกยวกบพฤตกรรมทจะเกดขนตอไป การคาดการณจากประสบการณเดมทเกดขน เชน เดกทเคยมพฤตกรรมกาวราวในชวงเรยนอนบาล อาจมพฤตกรรม

8

กาวราวอกเมอเรยนในระดบเกรด 1 และในทสดกเปนหนาทของนกจตวทยาประยกตทพยายามเปลยนพฤตกรรม ดวยการลดความกาวราวใหนอยลง เปนตน ขอบขายของจตวทยา แนวความคดทางดานจตวทยาไดมววฒนาการขยายกวางออกไป จนท าใหเกดสาขาตาง ๆ ทางดานจตวทยาขนมามากมาย โดยนกจตวทยาแตละสาขาจะท าหนาทแตกตางกนออกไป ในทนจะกลาวถงเฉพาะสาขาจตวทยาทนาสนใจและเรมมบทบาทแลวในประเทศไทย โดย จราภรณ ตงกตตภาภรณ (2556 : 12-13) ไดสรปไวดงน

1. จตวทยาคลนก (Clinical Psychology) สาขาทศกษาเกยวกบสาเหตและอาการผดปกตของพฤตกรรมมนษย การตรวจวนจฉยทางจตวทยา เพอหาแนวทางการสงเสรมและการปองกน การบ าบดรกษาหรอแกไขพฤตกรรมทผดปกต ตลอดจนการฟนฟผทมพฤตกรรมผดปกตคนสสภาพปกต สามารถปรบตวไดเมอกลบไปสชมชน

2. จตวทยาอตสาหกรรมและองคการ (Industrial and Organizational Psychology) สาขาทศกษาถงพฤตกรรมของมนษยในวงการธรกจหรออตสาหกรรม เนนการประยกตความรทางจตวทยาเพอการสรรหาและคดเลอกบคลากร การนเทศงาน การฝกอบรมเพอการพฒนาประสทธภาพการท างาน การสงเสรมคณภาพชวตของบคลากรในองคการ การสรางขวญและก าลงใจการสรางมนษยสมพนธภายในองคการ ตลอดจนการใหค าแนะน าปรกษาแกบคลากรทมปญหาทางพฤตกรรมและจตใจ

3. จตวทยาสงคม (Social Psychology) สาขาทศกษาถงพฤตกรรมของมนษยทมปฏสมพนธกนในสงคม ภายใตสงแวดลอมทางสงคมทมอทธพลตอความเชอ คานยม อคมคต เจตคต และปทสถานของสงคม การเปลยนทศนคต การโนมนาวและชกชวน การรวมมอแขงขนระหวางบคคล ภาวะผน าและการตดสนใจของกลม อทธพลของกลมชนในสงคมทมตอพฤตกรรมของสมาชกกลม และพฤตกรรมฝงชน เปนตน

4. จตวทยาการศกษา (Education Psychology) สาขาทศกษาถงการน าเอาความรและกฎเกณฑทางจตวทยาไปใชในการจดการศกษา เพอพฒนาและสงเสรมการเรยนการสอนใหมมาตรฐานและมประสทธภาพ

9

5. จตวทยาแนะแนว (Counseling Psychology) สาขาทศกษาเกยวกบการใหค าปรกษาแนะแนวเกยวกบปญหาการศกษา การปรบตว และการเลอกอาชพแกนกเรยน โดยใชแบบทดสอบและวธการทางจตวทยาอนๆ ท งนเพอชวยใหนกเรยนสามารถปรบปรงการเรยนใหเหมาะสมกบความสามารถและความถนดของแตละบคคล

6. จตวทยาพฒนาการ (Development Psychology) สาขาทศกษาเกยวกบลกษณะการเจรญเตบโตและพฒนาการของมนษยในวยตางๆ ตงแตเรมปฏสนธจนถงวยชรา ทงดานรางกาย อารมณ สงคม สตปญญา และจรยธรรม

7. จตวทยาทดลอง (Experimental Psychology) ศกษาเกยวกบพฤตกรรมมนษยและสตวดวยกระบวนการทดลองตามหลกวทยาศาสตร

8. จตวทยาการวดทางจต (Psychometric Psychology) สาขาทศกษาเกยวกบการสรางแบบทดสอบและเครองมอทางจตวทยาเพอวดพฤตกรรมมนษย ทงทางดานบคลกภาพ เชาวปญญา ความถนด ความสนใจ อารมณ สขภาพจต ฯลฯ ตลอดจนการพฒนาแบบทดสอบดวยการท าวจยเพอพสจนความตรงของเนอหา และความเทยง ของแบบทดสอบอกทงวเคราะหหาเกณฑมาตรฐานส าหรบแบบทดสอบตางๆ

9. จตวทยาวศวกรรม (Engineering Psychology) สาขาทศกษาเกยวกบการประยกตใชหลกจตวทยาเพอการปรบปรงสมรรถนะของมนษยเพอการท างานทเกยวของกบการใชเทคโนโลยไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล เนนการศกษาความสมพนธระหวางมนษยและเทคโนโลยปญหาการออกแบบเทคโนโลยและผลกระทบตอมนษย

10. จตวทยาสขภาพ (Health Psychology) สาขาทศกษาเกยวกบอทธพลของชววทยาพฤตกรรมและบรบททางสงคมทมตอสขภาพและการเจบปวยของมนษย เนนการประยกตหลกจตวทยาเพอการปองกนปญหา การสงเสรมและฟนฟพฤตกรรมสขภาพของมนษย

ความส าคญของจตวทยาตอชวตประจ าวน จราภรณ ตงกตตภาภรณ (2556 :13-14) ไดใหความส าคญของจตวทยาวา จตวทยาเปนสาขาวชาทศกษาครอบคลมในทกประเดนทเกยวของกบพฤตกรรมมนษย ไมวาจะเปนเรองของปจจยสวนตนอนไดแก ลกษณะตางๆ ทถายทอดทางพนธกรรม การท างานขอระบบประสาท ตอมไรทอ

10

กระบวนการรบร ความจ า แรงจงใจ ความรสกอารมณ การปรบตวและปฏกรยาโตตอบตอสงเราตางๆ ตลอดจนถงพฒนาการดานตางๆ ตงแตเดกออนในครรภมารดา จนกระทงวยเดก วยรน วยหนมสาว และวยชรา หรอปจจยแวดลอมตางๆ อนไดแก ครอบครว สงคม สถาบนตางๆ ตลอดจนถงปจจยทางเศรษฐกจ การเมอง กฎระเบยบ และวฒนธรรม ลวนแลวแตสงผลพฤตกรรมมนษย ไมวาจะเปนพฤตกรรมเกยวกบชวตสวนตวชวตการท างานหรอสงคม เพอใหบรรลเปาหมายดงกลาว จตวทยาจงตองอาศยการผสมผสานความรจากศาสตรหลายสาขาวชา เชน สรรวทยา พนธศาสตร วทยาศาสตรสขภาพ สงคมศาสตร ปรชญาและการบรหารจดการ ฯลฯ ดงนน ความรทางจตวทยาจงมประโยชนอยางยงตอการน ามาประยกตใชในชวตประจ าวนไดหลากหลายวธ เชน

1. ความรทางจตวทยานอกจากจะชวยใหบคคลเขาใจและรบรตนเองไดถกตองตามความจรง และยงชวยใหเขาใจและยอมรบบคคลอนไดมากขน

2. ความรทางจตวทยาชวยชแนะใหบคคลรจกปองกนเหตปจจยตางๆ ทจะบนทอนพฒนาการหรอความพการทางกาย ความเครยดและสขภาพตางๆ

3. การเรยนรกระบวนการท างานของระบบประสาทและปจจยทเกยวของเสรมสรางและปองกนปญหาเกยวกบสมรรถนะในการเรยนร เชาวนปญญา ความจ า และประสทธภาพการท างาน

4. การเรยนรปจจยจงใจและเทคนคการจงใจสามารถน าไปเสรมสรางแรงจงใจในการท ากจกรรมตางๆ ไมวาจะเปนกจกรรมสวนตวหรอการประกอบอาชพใหมประสทธภาพและประสบความส าเรจ

5. การตระหนกรเกยวกบพฤตกรรมภายในและภายนอกตลอดจนระบบการเสรมแรงโดยเฉพาะอยางยงการเสรมแรงโดยภาษาทาทาง จะชวยเสรมสรางทกษะการตดตอสอสารระหวางบคคลและการปรบตวในชวตประจ าวน

6. จตวทยาการรการคด นอกจากจะชวยสงเสรมใหรจกการเสรมสรางสตปญญาทเหมาะสมแลว ยงชวยเสรมสรางทกษะการตดสนใจทอยบนพนฐานของเหตผลมากกวาอารมณ

7. การตระหนกรเกยวกบการเรยนร การรบร อารมณ แรงจงใจ ภาวะรส านกมตสมปชญญะ บคลกภาพและกระบวนการกลมสมพนธ ชวยเสรมสรางทกษะภาวะผน าและการบรหารจดการตนเองและผใตบงคบบญชาเพอใหงานบรรลเปาหมาย ขณะเดยวกนกสามารถปองกนความตงเครยดจากการด าเนนชวตและการท างานในชวตประจ าวนได

11

8. ความรจตวทยาชวยเสรมสรางทกษะในการปรบตวตางๆ ท าใหบคคลสามารถด าเนนชวตอยในสงคมไดอยางมความสขและสมหวงมากขน

9. ความรเกยวกบปญหาพฤตกรรมผดปกต ปญหาสขภาพจต จตบ าบด และพฤตกรรมบ าบดตางๆ ชวยใหบคคลตระหนกถงความส าคญและมทกษะในระดบเบองตนเพอการปองกนและการสงเสรมสขภาพจตของตนเองใหดมากขน นอกจากนนจตวทยายงเปนเครองมอทส าคญส าหรบการปองกนและสงเสรมสขภาพการใหสมบรณยงขนดวย

วธการศกษาทางจตวทยา การศกษาทางจตวทยา สวนใหญอาศยวธการทางวทยาศาสตร แมตลน (Matlin. 1995 : 75)ไดใหขนตอน ดงน 1) ก าหนดปญหา เพอใหทราบขอบเขตสงทตองการศกษา 2) หาแนวทางหรอรปแบบวธการทเหมาะสมกบปญหา 3) ตรวจสอบขอมล เพอยนยนผลทไดปองกนความผดพลาด 4) แปลผลขอมลทได เพอใหเกดความเขาใจทตรงกนและมความชดเจน โดยมวธการศกษาอยางหลากหลายดงน 1. การทดลอง (The Experimental Method) เปนวธการศกษาเพอคนหาสาเหตและผลทเกดขนอยางมประสทธภาพในการทดลองนกวจยมกก าหนดตวแปรภายใตเงอนไขทดลองและควบคม เพอสงเกตความแตกตางของผลทเกดขนตามสมมตฐานทก าหนด 2. การหาความสมพนธ (The Correlational Method) เปนการศกษาความเกยวของระหวางตวแปร (Variable) ต งแต 2 ชนดขนไป โดยมคาระหวาง +1 กลาวคอ ความสมพนธเชงบวก หมายถง เมอคาหนงเพมขน อกคาหนงจะเพมขนเชนกน เชน ราคาน ามนกบราคาสนคา สวนความสมพนธเชงลบเปนคาผกผน นนคอ ตวแปรหนงมคาเพมขน ในขณะทอกตวแปรหนงมคาลดลง เชน การออกก าลงกายกบโรคภยไขเจบ เปนตน อยางไรกตามความสมพนธดงกลาวเปนเพยงแนวโนมของขอมลเทานน ไมอาจอางองเชงเหตผลไดเหมอนการทดลอง

12

3. การส ารวจ (The Survey Method) เปนการศกษาขอมลเชงปรมาณทสามารถอางองไดในฐานะขอมลทกวาง เหมาะส าหรบการหาขอมลในเวลาอนจ ากด หรอเปนพฤตกรรมทยากตอการสงเกต หรอไมเหมาะแกการทดลอง เชน ทศนคต คานยม ความคดเหน เปนตน โดยทวไปอาจแบงเปนการสมภาษณและการตอบแบบสอบถามซงมความเหมาะสมแตกตางกน กลาวคอ การสมภาษณเหมาะกบขอมลทตองการรายละเอยดเพมในรปของการซกถาม สวนแบบสอบถามท าใหผตอบมความเปนสวนตวในการแสดงความคดเหนมากขน อยางไรกตามสงทควรตระหนกกคอ กลมตวอยางตองเปนตวแทนของประชากรอยางแทจรง 4. การศกษารายกรณ (The Case Study) เปนการศกษากลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง เชน รายบคคล หรอ กลมทมขนาดไมมากนก ตรงกนขามกบการส ารวจทตองการขนาดกลมตวอยางใหญพอทจะอางถงประชากรได การศกษารายกรณนยมสบคนขอมลดวยวธการตาง ๆ มาประกอบกน เพอท าใหสามารถเขาใจพฤตกรรมอยางลกซง และมขอมลหลายดานประกอบกน ท าใหขอมลมความชดเจน 5. การสงเกต (Naturalistic Observation) เปนการสงเกตอยางมระบบในรปแบบธรรมชาต ในลกษณะบรรยายคณลกษณะพฤตกรรมทเกดขน อนเปนสวนหนงของเปาหมายเชงจตวทยา โดยทวไปนกจตวทยาใชเปนวธการเบองตนในการรวบรวมขอมล เพอคนควาในขนตอไป ประโยชนของการศกษาจตวทยา ลกขณา สรวฒน (2544 : 11) จตวทยาเปนศาสตรทเกยวกบมนษยโดยตรง มคณคาตอชวตของมนษยทกคน ดงนนทกคนจงควรหนมาสนใจศกษาคนควาหาความรใหมากทสด เพอการมชวตทดมความสขอยางไรกตาม โดยธรรมชาตของมนษยไมสามารถอยตามล าพงไดตองอยรวมกนเปนกลม หรอเปนสงคม จงตองอาศยการปรบตวใหเขากนใหไดเนองจากแตละคนตางกมความรสกนกคดทแตกตางกนไป เมอมาอยรวมกนจงเกดปญหาในเรองความคดแตกตางกน การมพฤตกรรมทไมเหมอนกน หากแตละคนไมมความรในเรองบคลกภาพหรอความแตกตางระหวางบคคล กจะอยดวยกนอยางมความสขไมได เพราะตางคนตางกมพฤตกรรมตามความพอใจของตน ไมค านงถงความรสกของ

13

ผอนวาจะพอใจหรอไม ดงนน การศกษาจตวทยาเปนการศกษาถงบคคลแตละคนวามความรสกนกคดและพฤตกรรมอยางนนเพราะอะไร อนจะน าไปสความเขาใจซงกนและกนจนปรบตวเขากนไดในทสด แตจะมบคคลบางคนทเกดอาการปวยทางจต พวกนจะเปนปญหาตอสงคม อาจมพฤตกรรมทเปนภยตอสงคม อนจะน าไปสอนตรายตอชวตตนและผอนได เชน พวกกออาชญากรรม หรอกอคดขมขนกระท าช าเรา เปนตน พวกนมพฤตกรรมเบยงเบนทแตกตางไปจากกลมคนปกตมาก จงตองไดรบการแกไขปรบพฤตกรรมโดยเจาหนาทบานเมองหรอนกจตแพทยแนะน าใหความชวยเหลอ ชวยใหการบ าบดรกษาเพอใหมพฤตกรรมตามแบบอยางทคนสวนใหญยอมรบ จตวทยาจงถอไดวามอทธพลอยางมากในการด ารงชวตประจ าวนของมนษย เพราะท าใหเกดประโยชนมากมายจากการน าหลกจตวทยามาใช ลกขณา สรวฒน (2544 : 11) ไดกลาวถงประโยชนของการศกษาจตวทยาไวดงน 1. ชวยใหเกดความร ความเขาใจเกยวกบธรรมชาตของมนษยไมวาจะเปนรปรางหนาตา หรอจตใจ รวาอะไรเปนความตองการพนฐานของมนษย มนษยมวธการแกไขปญหาและวธการปรบตวใหเขากบสงแวดลอมไดอยางไร มนษยเกดความรสกอยางไรในเมอเขามความสามารถหรอไมสามารถสนองความตองการของตนได และมอะไรบางทเปนสาเหตใหบคคลแสดงพฤตกรรมนน ๆ ทแตกตางกนออกมา 2. ชวยใหเกดการยอมรบตนเองในขอบกพรอง หรอขอควรไดรบการปรบปรงแกไข เพอใหแกใหเกดการพฒนาตนเองใหเปนคนทเปนทยอมรบในสงคม 3. ในการปรบตวและการปรบปรงแกไขปญหาของตนเอง ท าใหสามารถชนะปมดอยของตน และขจดปญหาการขดแยงภายในจตใจของตนได 4. ชวยใหเกดความมนใจในตนเองในการตดสนใจเกยวกบตนเองและผอนไดดขน 5. ชวยใหวางโครงการในการเรยนร การเลอกอาชพไดอยางถกตองเหมาะสม 6. สามารถเปนผใหค าแนะน าปรกษาทดใหกบคนรอบขาง และสามารถน าความรทางจตวทยาสาขาตาง ๆ ไปใชในการศกษา การท างานในองคกร และใชในครอบครว และสามารถยดเปนอาชพได 7. ท าใหเปนคนทมความคดลกซง สามารถวเคราะหปญหาจากเหตการณตาง ๆ และหาวธการแกไขปญหาทถกตองเหมาะสมได

14

8. ท าใหเปนผรจกรบฟงเหตผลของผอน รจกการเปนผให รจกยอมรบความคดใหม ๆ และใหความคดใหม ๆ ทเปนประโยชนดวย 9. ท าใหเปนคนเขมแขง ยอมรบสภาพปญหาทเกดขนตามสภาวะในปจจบน 10. ท าใหเปนคนททนคน เฉลยวฉลาด รทนผอน และแกไขปญหาเฉพาะหนาไดด กอนหนานการศกษาวชาจตวทยายงไมเจรญกาวหนาจงมการเรยนวชานเพยงเพอเปนวชาประกอบการเรยนวชาอน ๆ เทานน แตในปจจบนนความรทางจตวทยาเจรญกาวหนาไปมาก ดงนนในวงการทวไปมองเหนถงประโยชนของจตวทยากนมากขนจงมผใชวชาจตวทยาเปนวชาชพ คอ เปนนกจตวทยา นอกจากนกจตวทยาจะมอาชพในการสอนวชาจตวทยาแลว องคกรตาง ๆ ยงรบนกจตวทยาเขาท างานในฐานะทเปนนกจตวทยาประจ าองคการนน ๆ ดวย เชน นกจตวทยาประจ าโรงเรยน ประจ าโรงงาน ประจ าโรงพยาบาล หรอแมแตต ารวจหากใครไดเรยนวชาจตวทยาจะไดรบการพจารณาเปนกรณพเศษ เปนตน จะเหนวาหนวยงานตาง ๆ ไมวาจะเปนหนวยงานของรฐหรอเอกชนมองเหนถงประโยชนและความส าคญของจตวทยาทงสน พอจะสรปไดวาวชาจตวทยามอทธพลตอการด าเนนชวตอยางกวางขวาง เราจงจ าเปนตองศกษาวชานตามสมควรเพอน าความรและหลกการทางจตวทยาทส าคญมาใชในการด ารงชวตประจ าวน ในการทจะใหเกดความสขแกชวตของตนและผอน เพราะฉะนนการเรยนจตวทยาจงสามารถท าใหบคคลมความรเกยวกบการปรบปรงตนเองใหเหมาะสมกบสงคม จงเปนเรองทจ าเปนส าหรบทกคนเพราะทกคนมความปรารถนาจะด ารงชวตใหเหมาะสมกบทเกดมาเปนคนโดยสมบรณหากทกคนไดมองเหนถงประโยชนดงกลาวมานนแลว การรแตเพยงอยางเดยวไมสามารถบรรลจดหมายไดแนนอนตองลงมอกระท า การประพฤตปฏบตเปนสงส าคญมากกวา ฉะนนเมอเราไดรบความรมากพอกเปนการสมควรทจะตองน าความรนน ๆ มาประยกตใชในชวตประจ าวน เชน การน ามาปรบปรงหรอเปลยนแปลงพฤตกรรมของตนใหเหมาะสม การน าไปใชในการแกปญหาในสถานการณตาง ๆ ใหไดเหลาน เปนตน

15

แนวความคดทางจตวทยากลมตาง ๆ ในการศกษาจตวทยา มผสนใจหาวธการศกษาใหรจกจตของมนษยมาเปนเวลานานแลว โดยมแนวคดวาเปนเรองของจตวญญาณ เปนการกระท าของสงทมองไมเหน ต งแตยคกอนทจะคนพบหองปฏบตการทางจตวทยา วธการศกษาตาง ๆ ไดเกดจากแนวความคดของนกศกษาคนความากมายหลายทาน ไมวาจะเปนนกปรชญา นกชววทยา หรอนกมานษยวทยา ลองถกลองผดกนเรอยมาในลกษณะของปรชญา จนถงปลายศตวรรษท 19 คอ ในป ค.ศ. 1879 เมอวลเฮลม วนดท (Wilhelm Wundt) นกสรรวทยา ชาวเยอรมน ไดตงหองทดลองทางจตวทยาขนเปนครงแรกในมหาวทยาลยไลปซก (Leipzig) ท าใหจตวทยาเรมมสถานภาพเปนศาสตร (Science) และเรมใชวธการทางวทยาศาสตร ในการศกษาคนควาหาขอมลความรตาง ๆ เกยวกบจตในชวงระยะเวลาไมต ากวา 150 ปมานจตวทยาไดมความกาวหนาในเรองของการหาวธการศกษาจตใจของมนษยและไดมมากมายหลายแนวคด ตอมาไดมการจดกลมแนวคดทแตกตางกนเปนกลมใหญ ๆ 2 กลม คอ กลมทเนนทางจตและกลมทเนนทางพฤตกรรม ตอไปนจะไดเสนอแนวคดทางจตวทยาทส าคญ ซงในบรรดาแนวคดหลก ๆ เหลาน ยงมแนวคดแยกยอยออกไปอกหลายแนวคด ซงผสนใจอาจศกษาเพมเตมไดตอไป 1. แนวคดจตวเคราะห (Psychoanalytic approach) จราภา เตงไตรรตน และคณะ (2550 : 3) กลาววา แนวคดจตวเคราะห ครอบคลมแนวคดส าคญ ๆ อกหลายแนวคด โดยภาพรวม แนวคดนพยายามอธบายและศกษาพฤตกรรมของมนษยในแง : 1. บคคลไดรบผลกระทบจากสงแวดลอมทเปนกายภาพ สงคม และวฒนธรรม อยางไร 2. ประสบการณในอดตมผลตอพฤตกรรมปจจบนและอนาคตอยางไร โดยเนนวาประสบการณวยเดกมอทธพลตอพฤตกรรมตางๆ ในวยผใหญทงทางบวกและลบอยางยากทจะเปลยนได 3. ประสบการณจตใตส านก ควบคมและบงการพฤตกรรมของบคคลอยางไร ในรปแบบใด 4. การพฒนาการของมนษยมขนตอนพฒนา ไมมการขามขน ทกขนตอนมความส าคญและมผลกระทบตอพฒนาการล าดบขนตอไป หากพฒนาการบางลกษณะไมเกดขนในระยะทควรพฒนา (Critical period) จะสงผลในแงลบ (มากบางนอยบาง) ตอพฒนาการและบคลกภาพในชวงวยนนและในขนตอนถด ๆ ไป

16

5. ใหค าอธบายพฤตกรรมทไรเหตผล และทเบยงเบนจากปกต ไดคอนขางชดเจน 6. ไดขอมลสวนใหญจากการศกษาบคคลทมปญหาทางอารมณ ทางความคดและบคลกภาพ แตกมคายงตอการฉายภาพพฤตกรรมปกตใหเหนชดเจนขน แนวคดจตวเคราะหเปนแนวคดทมประวตการศกษาคนความายาวนานและจะมพฒนาการตอไปอกอยางไมหยดย ง ทฤษฎในกลมนหลายทฤษฎมสาระเนอหาทยากแกการเขาใจเพราะมกศกษามนษยในมมลก แนวคดกลมจตวเคราะหทเลอกน ามาเสนอเปนตวอยาง คอ แนวคดวเคราะหของ ซกมนด ฟรอยด โดยจะน าเสนอแนวคดส าคญของฟรอยดหนงประเดน ดงน จตใตส านก (Unconscious mind) ฟรอยดอธบายวา จตใจมนษยมสภาพคลายภเขาน าแขงทลอยอยในมหาสมทร สวนทอยเหนอผดน ามเปนสวนนอย สวนอยใตผดน ามเปนสวนมาก ภาวะจตระดบส านก คอสวนของน าแขงทอยเหนอผดน า ภาวะจตระดบใตส านกคอสวนทอยใตผดน า เปนทสะสมองคประกอบของจตไวมากมาย ฟรอยดอธบายวาจตระดบใตส านก มกลไกทางจตหลายประเภท เชน แรงจงใจ, อารมณทถกเกบกด, ความรสกนกคด, ความฝน, ความจ า ฯลฯ พลงจตใตส านกมอทธพลเหนอจตส านก กระตนใหมพฤตกรรมประจ าวนทว ๆ ไป เปนแรงจงใจใหเกดพฤตกรรมไรเหตผลและผดปกตในลกษณะตาง ๆ จตใตส านกตามแนวคดนมกหมายถงความคดความรสกดานลบเปนสวนใหญ ฟรอยดไดใชเวลาศกษาเรองจตใตส านกอยถง 40 ป ไดเขยนหนงสออธบายเรองนไวยดยาว เปรยบจตทงสวนส านกและสวนใตส านกเหมอนภเขาน าแขงลอยในมหาสมทร สวนลอยเหนอน าตองแสงสวางและอากาศ ปรากฏแกสายตาโลกคอจตหรอพฤตกรรมทอยในความควบคมของความส านกร สวนทจมอยใตน า (ซงปรมาณมากกวา) อยในความมดกวา ไมปรากฏแกสายตาโลก คอจตใตส านกอนเปนภาคสะสมประสบการณในอดตมากมาย ถกบบอด เกบกด หรอคอย เพอใหสมปรารถนาเพอใหไดจงหวะเหมาะส าหรบตอบสนองสงเรา อนยงไมไดท าหรอยงไมสมปรารถนาหรอท าไมไดในภาวะปกต (เชน กฎหมายหาม, ประเพณไมยอมรบวาถกตอง สงคมไมนยม ฯลฯ)

17

ภาพท 1.1 แสดงการท างานของจตส านกและใตส านก (ทมา : จราภา เตงไตรรตน และคณะ, 2550 : 4)

ตามภาพท 1.1 แสดงการท างานของจตส านกและใตส านก รปซายมอแสดงภาวะเมอบคคลรสกสงบ สบาย มสต พลงจตส านกควบคมพฤตกรรม ใหเปนไปตามทเขาเหนวาถกตองสมควร ท าโดยเคารพกฎหมายและระเบยบของสงคม รปขวามอแสดงวาเมอบคคลมอารมณขนมวเครงเครยดดวยความโกรธ เกลยด อจฉา พยาบาท กลว ตนเตน วตก เจบปวย ฯลฯ จตใตส านกมพลงขบดนให แสดงพฤตกรรมตาง ๆ มากทสดหากจตส านกไมสามารถควบคมจตใตส านกได พลงจตใตส านกทไมมโอกาสไดแสดงพฤตกรรมออกมานน มกแปรรปเปนพฤตกรรมผดปกตอยางใดอยางหนงหรอหลายอยาง เชน รสกกลวตลอดเวลา หวเราะและรองไหสลบกน ซมเศรานอนไมหลบเปนระยะเวลานาน ฯลฯ การชวยเหลอบคคลทมพฤตกรรมผดปกตน จ าเปนจะตองเขาใจหย งรถงพลงจตใตส านกทเปนตนเหต จตแพทยสกลฟรอยดอาจใชวธการสะกดจต หรอท าการท าจตบ าบดแบบ Free association เพอใหคนไขเปดเผยพลงจตใตส านก ซงเขาไมเคยเลา ไมเคยเปดเผย ไมเคยแสดงออก หรอซงเจาตวเองกอาจไมตระหนกรมากอน

18

2. แนวคดพฤตกรรมนยม (Behavioral approach) จราภา เตงไตรรตน และคณะ (2550 : 7) กลาววา แนวคดกลมนเชอวา พฤตกรรมมนษยเกดจากการเรยนร ศกยภาพแหงการเรยนรของมนษยเปนศกยภาพทตดตวมาแตก าเนด การเรยนรเปนพฤตกรรมทเหนไดชดเจน ความหมายของการเรยนรไดแก การทบคคลสามารถท าสงใด ๆ โดยเพมปรมาณขน การเรยนรอยางหนงจะเปนตวเชอมโยงไปสการเรยนรอยางอน ๆ ตอไปไมจบสน นกทฤษฎกลมนใหความสนใจทางชวภาพของบคคลรองจากสงแวดลอม นยมอธบายพฤตกรรมมนษยทวดไดแนนอน มระบบระเบยบในการศกษาชดเจน แนวคดของกลมนอกชอหนงคอ S-R Approach (Stimulus-response) ผน าในแนวคดนทโดงดง ไดแก B.F. Skinner (1904-1990) ฐานแนวคดของเขาคอ บคคล (หรอ สตวประเภทอน) จะเรยนรสงใหม ๆ หรอมพฤตกรรมซ า ๆ เมอไดรบการเสรมแรง (Reinforcement) ท งทางบวก และลบ สงทเปนการเสรมแรงทางบวกของคนคนหนง อาจเปนการลงโทษ (เสรมแรงทางลบ) ของอกคนหนงกได การ เ รยน รหรอพฤตกรรมซ า ๆ เ กด ขนได ด เ ม อมการ เส รมแรงทนท ( Immediate reinforcement) เชน เมอเดกพด “แม” ไดโดยไมไดจงใจ (Accidental) แมเสรมแรงโดยการอม ยม กอด พดดวยทนท ท าใหเดกพดค าวา “แม” ซ า ๆ อกจนในทสดพดค าวาแมได การเสรมแรงทให ๆ หยด ๆ (Intermittent reinforcement) จะท าใหพฤตกรรมนนยดเยอออกไป ทงพฤตกรรมดานบวกและลบ การใหรางวลพนกงานในการปฏบตงานดในองคกรเปนครงเปนคราว จะท าใหพฤตกรรมการปฏบตงานดเกดขนเปนเวลายาว พอแมทตอบสนองการเอาแตใจของเดกเปนครงเปนคราว จะท าใหพฤตกรรมเอาแตใจยดเยอออกไป แตถาพอแมตอบสนองทกครงแลวตอมาหยดทนทเดกจะเกดการเรยนรวา การเอาแตใจตวเองจะท าใหไมมใครสนใจตอบสนองตอไปจงหยดพฤตกรรมนน การดดพฤตกรรม (Shaping behavior) เปนหลกการทส าคญหนงของแนวคดกลมนนนคอ การใหแรงเสรมเพอเปลยนพฤตกรรมทไมพงปรารถนาใหกลายเปนทพงปรารถนา การดดพฤตกรรมไดน ามาใชในการหดนสยทด แกนสยทไมพงปรารถนาของเดกและผใหญในบาน ในสถาบนการศกษา ในโรงพยาบาลและในองคกรตาง ๆ

19

ทฤษฎการเรยนรแบบลงมอกระท า เปนทฤษฎทเหนไดจากพฤตกรรมมนษยหลายประเภท เชน สมรรถภาพดานกฬา การเรยนภาษา งานศลปะ การดดนสย ฯลฯ รายละเอยดของทฤษฎนสามารถหาอานไดจากหนงสอเกยวกบการเรยนรทกเลม รวมทงบททวาดวยการเรยนรในหนงสอเลมน 3. แนวคดมนษยนยม (Humanistic approach) จราภา เตงไตรรตน และคณะ (2550 : 7) กลาววา ฐานแนวคดของแนวคดนคอปรชญาตะวนตก โดยเฉพาะปรชญากลมเอกซสเตนเชยลลซม (Existentialism) นกคดกลมนมองมนษยในแงเอกลกษณเฉพาะตวบคคลมากกวาภาพรวมของบคคล เปนทฤษฎทพยายามอธบายธรรมชาตของมนษยและทศนคตในการมองมนษย โดยเหนมนษยในแงดงาม มธรรมใฝด อยากท าความด มความตองการทจะพฒนาตนใหดยงกวาปจจบน เปาหมายของทกชวตคอพฒนาศกยภาพทมในตวตนใหถงจดสงสด รคณคาแหงตน มความรบผดชอบตอตนเองและตอการกระท าของตน ยอมรบผลด-ผลรายจากการเลอกทจะกระท าหรอไมกระท าของตน อยากรจกตนเองในแงดงามและแงบกพรอง หากบคคลอยในสงแวดลอมทดแลวเขาจะมโอกาสไดพฒนาตนไปสความสมบรณแบ แนวคดมนษยนยมไดถกน าไปเปนฐานแนวคดของจตวทยาหลายสาขา เชน จตบ าบด จตวทยาใหค าปรกษา จตวทยาองคกร จตวทยาคลนก จตวทยาแนะแนว นกทฤษฎเดน ๆ ในกลมน คอ อบราฮม มาสโลว (Abraham Maslow) ทฤษฎล าดบขนของความตองการของมาสโลว แนวคดทส าคญของมาสโลว (1908-1970) มหลายแนวคด แนวคดเรองทฤษฎล าดบขนของความตองการ 5 ล าดบขนเปนแนวคดทรจกกนแพรหลาย มาสโลว อธบายวาพฤตกรรมของมนษยถกเราใหกระท าโดยกลมของความตองการ 2 ประเภท คอ ความตองการพนฐานเพอการมชวตรอด (Basic needs) และความตองการชนสง (Meta needs) ความตองการทง 2 ประเภท มพฒนาการไปเปนล าดบขนตอนจากล าดบต าสล าดบสงขนไปเรอย ๆ ซงมทงหมด 5 ล าดบขน (ดภาพท 1.2) ความตองการ 5ล าดบ ขนแรก เปนความตองการพนฐานซงเกดจากความรสกขาดแคลนจงเรยกวา “Deficiency needs” ความตองการล าดบท 5 เปนล าดบสงสด เรยกวา Meta needs หรอความตองการเพอความเจรญเตบโต (Growth needs) ความตองการ 4 ขน ตองบรรลผล สมเปาหมายตามขนตอนเสยกอน บคคลจงจะสามารถพฒนาความตองการในล าดบขนท 5 ซงเปนขนสงสด ความตองการทบรรลถงยากทสดคอ Self-actualized need ซงไดแกความปรารถนาจะใชศกยภาพและประสบการณทตนมใหเปนผลดตอ

20

ตนเอง ตอผอน และตอสงคม (ค านเปนค าทแปลเปนไทยไดไมตรงกบความหมายเดมในภาษาองกฤษ-ผเขยน) ทฤษฎล าดบขนตอนของความตองการของมาสโลว ไดรบการโตแยงจากนกจตวทยาบางกลมวาไมจ าเปนเสมอไปทบคคลจะไดรบความพงพอใจใน needs แตละขนตอนเตมทเสยกอน จงจะพฒนาความตองการในขนตอ ๆ ไป ในชวตจรงเปนการยากทจะแบงล าดบขนตอนของความตองการออกจากกนไดเดดขาด นอกจากนนแลวความรสก “พอ” ของแตละบคคลในการไดรบตอบสนองความตองการเหลานนมความแตกตางกนไปในรายบคคล

21

ภาพท 1.2 ทฤษฎล าดบขนของความตองการของมาสโลว

(ทมา : จราภา เตงไตรรตน และคณะ, 2550 : 8)

ล าดบท 1 ความตองการทางสรรวทยา (Psysiological needs) เชน อาการ น า การพกผอน ความตองการทางเพศ

ล าดบท 2 ความตองการความมนคงปลอดภย (Safety needs)

เชน ความมนคงทางกาย, ทรพยสน, จตใจ

ล าดบท 3 ความตองการมสวนรวม และความรก (Belongingess and love)

เชน การมสมพนธไมตร การไดรบการยอมรบ ความอาทร ความผกพนกบบคคล กลมบคคลหรอ/และสถาบน

ล าดบท 4 ความตองการมศกดศร (Esteem)

เชน ศกดศรแหงตน การยกยอง การไดรบการนบถอ (ทงจากตนเองและผอน)

ล าดบท 5 Self-actualization

รวมทงความงาม ความด และสตปญญา เชน รกความดความ

งาม รกความยตธรรม จดระเบยบในการจดการ และจดระเบยบชวต มความสนใจใฝร

22

4. แนวคดเชงรคด (Cognitive approach) จราภา เตงไตรรตน และคณะ (2550 : 9) กลาววา นกคดในกลมนมความเหนขดแยงกบนกคดในกลมพฤตกรรมนยม (หรอกลม S-R) โดยมความเหนวากระบวนการทางจตของมนษยมความซบซอนยงกวาการสงเกตเหนไดชดเจน หรอมแตดานทสามารถสมผสไดโดยงาย เปนการสรปทงายและคบแคบเกนไปทจะอธบายพฤตกรรมมนษยโดยจ ากดเฉพาะสงเราและการตอบสนอง เพราะกระบวนการท างานของจตและระบบประสาทของมนษยมความซบซอนและมโยงใยสมพนธกนหลายล าดบขน นกคดกลมนมความเหนวาในชวตประจ าวน มนษยอยทากลางสงแวดลอมดานขอมลขาวสาร ขณะใดทบคคล “รบร” ขอมลขาวสารเขาจะจดการกบขอมลขาวสารนน ตวอยางเชน เมอบคคล ดรป (ภาพท 1.3) รปคอสงเรา เมอตารบรภาพ ตาจะสงขอมลภาพทมองเหนผานระบบประสาทไปยงสมอง ซงผานกระบวนการหลายประการ อาท การอาน การจ า การสรางภาพในใจ การเปรยบเทยบภาพทเหนกบภาพอน ๆ ทเคยจ าไดหรอรบรมากอนเปนตน

ภาพท 1.3 ตวอยางภาพทตารบร

(ทมา : จราภา เตงไตรรตน และคณะ, 2550 : 8)

23

ค าวา รคด (Cognition) ในวงการจตวทยามความหมายโดยรวมคอ กระบวนการทางจตดานความร ความจ า การประมวลขอมลขาวสาร การศกษาหาความร การแกไขปญหา และการวางแผนการในอนาคต จตวทยารคดหมายถงการศกษากระบวนการทางจตเหลานนดวยระเบยบวธทางวทยาศาสตร เปาหมายหนงของแนวคดนคอ การท าการทดลองและการสรางองคความรใหม ๆ ดวยระเบยบวธทางวทยาศาสตร เพออธบายการท างานของกระบวนการทางจต เชน กระบวนการตาง ๆ ทางจตท างานรวมกนอยางไร ในยคแรก ๆ ของววฒนาการแนวคดนเนนศกษาและอธบายเฉพาะดานความรความคดของมนษยเทานน แตปจจบนนแนวคดนไดถกน าไปใชในสาขาตาง ๆ ทางจตวทยาเกอบทกสาขา 5. แนวคดดานการประมวลขอมลขาวสาร (Information processing model) จราภา เตงไตรรตน และคณะ (2550 : 10) กลาววา แนวคดนนบเปนแนวคดใหมสดของจตวทยา ซงก าลงไดรบการศกษาคนควาอยางไมหยดย ง ไดรบความสนใจจากนกจตวทยาทกสาขา และจากบคคลในอาชพตาง ๆ ความรในแนวคดนไดน าไปใชเปนฐานแนวคดทเกยวของกบวถชวตสมยใหมยคสารสนเทศหลายประการ เชน การจดระบบระเบยบขอมลขาวสาร การสรางโปรแกรมคอมพวเตอร การโฆษณา ระบบเครอขายอนเตอรเนท ฯลฯ แนวคดนมความสมพนธใกลชดกบแนวคดจตวทยาเชงร-คด นกคดกลมนมความเหนวา กระบวนความคดเปน “ผลพวง” มาจากกระบวนการท างานภายในตวบคคล ซงเรมตงแตวยตน ๆ ของชวต กระบวนการตาง ๆ อาท การตงความสนใจ การจ าการกวาดสายตาศกษาสงแวดลอม การรบร การเรยนร และการสงเคราะหการสมผสรตาง ๆ การท างานของกระบวนการตาง ๆ เหลานอยางตอเนอง ท าใหบคคลประมวลขอมลและดงเอามาใชได โดยเพมทงปรมาณและคณภาพแตกตางไปตามวยและประสบการณ ดงแสดงในภาพท 1.4 ตามหลกการในทฤษฎน ขอมลขาวสารจะผานเขามาจากสงแวดลอมนอกตวบคคล ไปยงประสาทสมผสทงหา (ตา ห จมก ปาก (ลน) การสมผส) ประสาทสมผสเหลานเปนสวนหนงของสวนรบรภายในสมอง หลกจากรบรขอมลข นตน ขอมลขาวสารกจะผานเขา สหนวยความจ าระยะส น (Short-term หรอ working memory) ตอมาขอมลเหลานจะถกแปรรหส (Encode) จดภาพและทบทวนซ าไปซ ามา กระบวนการดงกลาวจะกระตนและถกน าเขาสหนวยความจ าระยะยาว (Long-term memory) หากขอมลในหนวยความจ าระยะสนไมไดถกประมวลอยางตอเนอง

24

ขอมลสวนนนกอาจจะสญหาย (หลงลม) ไป ในกรณทขอมลถกจดเกบอยในหนวยความจ าระยะยาวอยางมระบบ เรากสามารถดงเอาขอมลสวนนนกลบออกมาสหนวยความจ าระยะสนเพอใชในการคด วางแผน พดคย หรอแสดงออก อนงในภาพท 1.4 แสดงขนตอนการเรยนรและการประมวลผลขอมลเทานน ไมไดแสดงต าแหนงทขอมลนนถกด าเนนการจรงภายในสมอง

ภาพท 1.4 หลกการประมวลขอมลขาวสาร (ทมา : จราภา เตงไตรรตน และคณะ, 2550 : 8)

การพฒนาสมรรถภาพในการประมวลขอมลขาวสารของบคคลจะคลาย ๆ กน กลาวคอ บคคลสามารถจดขอมลผานเขามาใสไวในสวนของความจ าชนตน (Working memory) ไดมากขนตามวย เดกเลกจะมกลวธไมมากนก ในการจดเกบและเรยกใชขอมลขาวสาร เดกโตและผใหญจะมกลวธทซบซอนขน เชน เรยนรทจะเพมทกษะการเรยนร ตงชวงความสนใจใหมนคงยาวขน จดการเกบภาพในความจ าของตนไดรดกมขน รจกวางแผนการจดจ าลวงหนา เปนตน

25

การพฒนาประสทธภาพในการประมวลขอมลขาวสาร มกลวธทแตกตางไปในรายบคคลทไดรบความนยม เชน การปรบตน (Self-modification) (ซงคลายคลงกบหลกการ Assimilation และ Accommodation ของเพยเจท) วธการอตโนมต (Automatization) (คอการฝกฝนใหจดจ าขอมลและเรยกน ามาใชไดโดยอตโนมต เชน การอานหนงสอ การขบรถ การคดเลข ฯลฯ) 6. แนวคดเชงประสาทและชวภาพ (Neurobiological approach) จราภา เตงไตรรตน และคณะ (2550 : 12) แนวคดนมหลกการวา กระบวนการทางจตทกประเภทของมนษย มศนยบญชาการอยทสมองและระบบประสาท ดงนนการศกษาพฤตกรรมของบคคล ตองศกษาการท างานของสมองและระบบประสาท รวมทงสภาวการณการท างานทางชวภาพของบคคลซงเชอมโยงกบสมองและระบบประสาท ตวอยางเชน เมอนกจตวทยากลมนศกษาเรองพฤตกรรมการเรยนร เขาจะใหความสนใจวาในขณะทมการเรยนรเกดขน สมองและระบบประสาทท างานอยางไร สวนใดในรางกายทมการเปลยนแปลง การคนควาสมยปจจบนไดพสจนใหเหนจรงอยางไมมขอโตแยงเลยวาการท างานของสมองและระบบประสาทมความสมพนธกบพฤตกรรมของมนษยทกประเภททงกระบวนความคด ความรสก และการแสดงออกดวยการกระท า มการทดลองหลายรายงานทแสดงวา เมอใหการกระตนดวยกระแสไฟฟา ณ บางจดในสมอง จะท าใหบคคลรสกดใจ ตนเตน สบสนซมเศรา หรอแมแตระลกถงอดตทผานไปนานแลวได อยางไรกตามการอธบายพฤตกรรมของมนษยในมมมองน คอนขางมขดจ ากดอยมาก เพราะเราไมสามารถน าบคคลมาศกษาสมองและระบบประสาทไดมากมายนก แตกเปนแนวคดทไมควรมองขามในการเขาใจและอธบายพฤตกรรมของบคคล นอกจากน แซนทอก (Santrock, 1997 : 37-52) ยงไดแบงแนวคดทางจตวทยาออกเปนกลมตางๆ ดงน 1. แนวคดทางดานพฤตกรรมนยม (The Behavioral Approach) แนวคดนเรมจากการศกษาของ Pavlov ในเรองการวางเงอนไขการเรยนร จากการสงเกตพฤตกรรมภายนอก (Overt Behavior) อนเปนการใหความส าคญของสงเราภายนอกทมอทธพลตอพฤตกรรมทเกดขน ซงตางจากการศกษาดวยวธการพนจภายใน (Introspection) ของ Wundt ทใหความส าคญในเรองของจต (Mind หรอ Conscious) เพราะกลาววาวธการอน ๆ ไมเปนวธการทาง

26

วทยาศาสตร เนองจากไมสามารถวดหรอสงเกตไดโดยตรง เขากลาววาพฤตกรรมตองมสาเหต ซงอาจเปนผลมาจากสงแวดลอมในรปของเงอนไข ทท าใหอนทรยตองมการตอบสนอง และพฤตกรรมดงกลาวนยงสามารถเปลยนแปลงได โดยทวไปพฤตกรรมเกดจากการเรยนรมากกวาเปนผลมาจากธรรมชาต การศกษาของ Pavlov มอทธพลตอแนวคดของ Waston นกจตวทยาชาวอเมรกนทใหทศนะวา การศกษาเกยวกบจต (Mind) และกระบวนการทางจต (Mental Processes) ไมสามารถท าใหจตวทยาเปนศาสตรได เนองจากไมสามารถวดไดแนนอน ท าใหขาดความเปนปรนย ทศนะของ Watson และ Pavlov จงถกเรยกวาเปนพฤตกรรมนยม 2. แนวคดทางดานจตวเคราะห (The Psychoanalysis Approach) Freud เชอวาสญชาตญาณ (Unlearned Biological Instrinct) มอทธพลตอความคดความรสกและพฤตกรรม โดยเฉพาะสญชาตญาณทางเพศ (Sexual) และความกาวราว (Aggressive) ทมกขดแยงกบความตองการทางสงคม (Demands of Society) ตวอยางเชน ตามทศนะของ Freud เดกไดรบการถายทอดแนวโนมของการแสดงความกาวราว จากการฝงลกอยในจตใตส านก (Unconscious) และพรอมทจะแสดงพลงนออกมาในสถานการณตาง ๆ เชน การแกลงพงปราสาททรายทเพอนกอขน การแกลงบดจมกนอง หรอการลยเขาไปเหยยบย าสวนดอกไมของเพอนบาน เปนตน การกระท าเหลานเปนผลจากสญชาตญาณความกาวราวทมกเปนความขดแยง หรอเปนพฤตกรรมทไมไดรบการยอมรบจากสงคมซงท าใหเดกตองเรยนรทจะปรบตวเพออยในสงคม แมวา Freud จะใหความส าคญทางดานสญชาตญาณ อนเปนพนฐานเพอพฒนาสพฤตกรรมกตาม เขากยงตระหนกถงความสมพนธในชวงแรกของชวตระหวางพอแมกบลก ซงเปนสงแวดลอมทมอทธพลมากในการพฒนาทางดานบคลกภาพ และความขดแยงหรอปมปญหาทเกดขนจากสมพนธภาพในครอบครวนเอง ทมผลท าใหคนเราเกดปญหาทางดานจตใจ ดงท Freud ศกษาคนไขทมความผดปกตทางบคลกภาพ ตลอดจนโรคจต โรคประสาท เปนตน สงทแนวคดนใหความส าคญ จงเปนเรองของจตใตส านก ความขดแยงของสญชาตญาณกบความตองการของสงคม และประสบการณเกยวกบครอบครวในวยเดก ในปจจบนแนวคดทางจตวเคราะหไดมการเปลยนแปลงใหเหมาะกบยคสมยมากขน จะเหนไดวาบางสงแตกตางจากแนวคดของ Freud ทไดก าหนดไวตงแตเรมแรก เชน ลดความส าคญใน

27

เรองสญชาตญาณลง โดยตระหนกในบทบาทของประสบการณทางวฒนธรรม (Cultural Experience) วามสวนในการพฒนาบคลกภาพ อยางไรกตามยงคงใหความส าคญเรองจตใตส านกเปนหลก แตเพมความส าคญของจตส านก (Conscious Thought) มากขนกวาท Freud ไดวางแนวคดไว Erikson เปนผหนงทไมเหนดวยกบ Freud ในสวนของการพฒนาบคลกภาพ ซงเขาเชอวาคนเราสามารถพฒนาบคลกภาพไดตลอดชวงอาย ไมจ ากดเฉพาะเพยง 5 ขวบ แรกของชวตท Freud เหนวามความส าคญในการพฒนาบคลกภาพ และสามารถบอกแนวโนมของบคลกภาพในวยผใหญได 3. แนวคดทางดานมนษยนยม (The Humanistic Approach) แนวคดนถกเรยกวาเปนคลนลกท 3 เพราะมความแตกตางจากคลนลกแรก คอ จตวเคราะหและคลนลกท 2 อนหมายถง พฤตกรรมนยมอยางสนเชง กลาวคอ ไมเหนดวยทกลาววา พฤตกรรมมนษยถกควบคมโดยสงเราภายนอก (Environment Stimuli) หรอสงเราภายใน (Internal Stimuli) อนไดแก ความตองการทางชวภาพ เปนตน Carl Rogers และ Maslow เหนพองตองกนวาจตวเคราะหชชดเฉพาะคนปวยอนเปนสวนนอยของคนปกตทวไป สวนพวกพฤตกรรมนยมกสามารถอธบายไดเพยงพฤตกรรมทงาย ๆ ไมมความซบซอน ตางจากแนวคดทางมนษยนยมทมองเหนคณคาและศกดศรของความเปนมนษย เนองจากมศกยภาพพอทจะพฒนาตนและดแลตนเองได จนถงขนสงสดของมนษยคอ การรจกและเขาใจตนอยางแทจรง (Self-Actualization) สงเหลานไมสามารถวดไดในเชงวทยาศาสตร เพราะยากตอการวดหรอสรางเครองมอขนมาวดโดยเฉพาะ แนวคดนมความเชอวามนษยมความใฝด เพราะตองการพฒนาตนเองใหสงขนตามศกยภาพของตน ดงนนจงควรใหความสนใจตอความรสกเชงอตนยเพราะท าความเขาใจในแงของเอกตบคคลไดดกวา เขาเชอวาความรสกตระหนกรแหงสญชาตญาณ (Intuitive Awareness) เปนแหลงขอมลทเชอถอได 4. แนวความคดดานการรคด (The Cognitive Approach) นกจตวทยาทมแนวคดนไดแก Kohler, Tolman และ Piaget ไดใหความสนใจในสงทไมสามารถสงเกตได เชน การรบร ความจ า การคด โดยถอวาพฤตกรรมของบคคลเกดจากการมปฏสมพนธกบสงแวดลอม แตไมใชในลกษณะทแนวคดทางดานพฤตกรรมนยมกลาวถง นนคอ กระบวนการทางสมองจะน าขอมลเดม (Previous Information) ซงอยในรปของการคด การจ า

28

ผสมผสานเขากบขอมลใหม (Information-Processing) เพอจดระบบหรอพฒนา (Rearranged) สรางเปนความคดหรอความรใหมขน ในดานการน าไปใช นกจตวทยากลมนสนใจศกษาเกยวกบแรงจงใจ บคลกภาพ เพอน ามาประยกตใชในการท าจตบ าบด (Psychotherapy) โดยอาศยหลกการวา การคดหรอกระบวนการท างานทางจต สามารถทจะผสมผสานทางแนวคดหรอเปลยนแปลงรปแบบไดเหมอนลกษณะการถายโยง จงเปนหนาทของนกจตวทยาทจะแสวงหาความรทชดเจนเกยวกบการท างานของจตเพอมาประยกตใชกบชวตประจ าวนตอไป ถงแมวาแนวคดนเปนการศกษาเกยวกบเรองความเขาใจ (Knowing Cognition) ซงเปนพฤตกรรมภายใน เขากยงเชอวาสงเหลาน ไดแก ความร ความเขาใจ จนตนาการ เปนสงทมอยจรงและเปนประเดนส าคญทจะน ามาอธบายพฤตกรรมของมนษย 5. แนวคดทางดานชววทยา (The Biological Approach หรอ Neurobiological Approach) ในชวงทศวรรษทผานมา นกจตวทยาจ านวนมากเรมหนมาใหความสนใจความเกยวของพนฐานทางชววทยา ทมผลตอพฤตกรรมและกระบวนการทางจต (Mental Processes) แนวทางการศกษาพฤตกรรมทางชววทยา (Biological Approach) หรอทางประสาทวทยา (Neuro Science Approach) สามารถใหความรวาพฤตกรรมตาง ๆ เชน อารมณ การคด (Thought) ลวนมสาเหตมาจากทางกายภาพหรอสมอง หรอมความเกยวของกบระบบประสาททงสน นนกคอการศกษาวาระบบประสาททางรางกายมผลตอสภาพจตใจและมอทธพลตอพฤตกรรมอยางไร แนวคดดงกลาวนสงผลใหนกจตวทยาสนใจศกษาพฤตกรรมและมอทธพลตอพฤตกรรมอยางไรสภาพรางกาย คลายกบทนกสรรวทยาในอดตเคยศกษา เชน ผลจากการเกดอบตเหตจะม

สรปทายบท วชาจตวทยานนมใชเปนการศกษาเกยวกบจตเทานน แตยงจะมงศกษาทางดานของพฤตกรรม (Behavior) ของบคคลในทกแงมม เพอใหมนษยพยายามเกดความเขาใจตนเอง และพยายามปรบตวใหเขากบสงคมและสงแวดลอมไดอยางมประสทธภาพ ดวยเหตดงกลาวจตวทยาจงเปนเรองจ าเปนส าหรบ

29

บคคลหรอกลมตางๆ ไมวาจะอยในกลมใด วยใด ทจะตองมความรในเรองจตวทยา อนจะเปนประโยชนในการน าไปใชในชวตประจ าวน เพอการด ารงชพไดอยางมความสข

ค าถามทายบทท 1

1. จตวทยาคออะไร และมความส าคญอยางไร 2. สาขาตางๆ ของจตวทยามสาขาใดบางใหยกตวอยางมา 5 สาขาและใหบอกดวยวาแตละ

สาขาสนใจศกษาเกยวกบเรองใด 3. จงยกตวอยางแนวความคดทางจตวทยามา 3 แนวคด พรอมทงอธบายมาอยางละเอยด 4. จงบอกประโยชนทไดจากการศกษาทางจตวทยา

30

เอกสารอางอง จราภา เตงไตรรตน และคณะ. (2550). จตวทยาทวไป. พมพครงท 5. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. จราภรณ ตงกตตภาภรณ. (2556). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ลกขณา สรวฒน. (2544). จตวทยาในชวตประจ าวน. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส. Hilgard, E.R. (1967). Introduction to Psychology. 14th ed. New York : Harcourt Brace &

World. Matlin, M.W. (1995). Psychology. 2nd ed. Fort Worth : Harcourt Brace. Santrock, W.J. (1997). Psychology. 5th ed. Medison, WI : Brown & Benchmark. Sigmund, Freud. (1957). An Outline of Psychoanalysis. New York : W. W.Norton and

Company.

บทท 2 มนษยกบการเปลยนแปลงพฤตกรรม

นกจตวทยาศกษาจตใจของมนษยโดยสนใจในเรองพฤตกรรมทมนษยแสดงออกและพยายามศกษาหาสาเหตวา มนษยมแรงจงใจอะไรททาใหแสดงพฤตกรรมแตกตางกน พฤตกรรมทมนษยแสดงออกมานนเกดขนไดอยางไร มอะไรบางทเปนปจจยทาใหบคคลตาง ๆ นนแสดงพฤตกรรมเหมอนกนหรอตางกน และเหตใดในตวมนษยคนเดยวกนจงแสดงพฤตกรรมออกมาตางกน ในเวลาและสถานการณทตางกน สาหรบวธการทนกจตวทยาใชในการศกษามนษยในมมมองของตนนนเปนวธการเดยวกบการศกษาทางสงคมศาสตรคอ ใชวธการทางวทยาศาสตร และมเทคนควธการเฉพาะศาสตรหลายประการ เชน วธการสารวจ สมภาษณ และทดลอง เปนตน โดยมเปาหมายในการศกษา เพอบรรยายและวด พยากรณ ควบคมหรอปรบ และสรางทฤษฎขนมาอธบายพฤตกรรมของบคคล (นพมาศ องพระ, 2550)

ในบทท 2 เรองมนษยกบการเปลยนแปลงพฤตกรรม เปนการทาความเขาใจถงองคประกอบของความเปนมนษย จตและกระบวนการทางานของจต พฤตกรรมมนษยความสมพนธระหวางจตและพฤตกรรม วธการศกษาพฤตกรรม และแนวคดของนกจตวทยาในการศกษาพฤตกรรม เพอเปนพนฐานในการทาความเขาใจพฤตกรรมของมนษย และพฤตกรรมทางสงคมตอไป

องคประกอบของความเปนมนษย ในการศกษาพฤตกรรมมนษยใหมความเขาใจจะตองทราบถงความเปนมนษยวาประกอบดวยสงใดบาง มแนวคดทงทางดานจตวทยาและปรชญาทมความแตกตางกน และนาไปสการศกษาพฤตกรรมมนษยในลกษณะตาง ๆ กน ตามความเชอของแตละกลมและพยายามทจะนาเสนอวา วธการและความจรงดงกลาวของตนสามารถเชอถอได สามารถนาความกาวหนาในการอธบายพฤตกรรมมนษยไดเปนอยางด ผศกษาจากจดนจะมความเขาใจความเปนมนษย แนวคดในการศกษาพฤตกรรมมนษยทเปนระบบตามแนวทางวธการทางวทยาศาสตร องคประกอบของความเปนมนษยมแนวคดหลายประการเกยวกบความเปนมนษยและโตแยงกนอยเสมอในเรองขององคประกอบของความเปนมนษย ทงนขนอยกบแนวคดในการอธบาย ชยพร วชชาวธ (2525: 2-4)

34

และธระ อาชวเมธ (2521: 20-27) ไดแบงเกณฑในการอธบายองคประกอบของความเปนมนษย ดงน แนวคดทวนยม (Dualism) มนษยประกอบดวยกายและจต แนวคดนมความเชอวา มนษยประกอบดวย กาย (Body ) และจต (Mind) แยกออกจากกน สวนลกษณะของความสมพนธไดแยกออกเปน 3 แนวคดยอย ๆ คอ 1. ลทธปฏสมพนธ (Interactionism) เชอวา มนษยประกอบดวยกายและจตเปนของสอง สงและตางมความสมพนธกน จตมอทธพลตอกาย และกายกมอทธพลตอจต ดงนนตามแนวคดนจะมเหตการณสองอยางคอ สภาพทางกาย ซงเปนเหตการณทสามารถสงเกตเหนไดอยางชดเจน เชน การเดน การวาดรป อกสงหนงคอ สภาพทางจต ไมสามารถสงเกตไดชดเจนและรไดโดยทวไป นอกจากเจาตวเทานน เชน รสกวาสวย ไพเราะ รอน หนาว เจบ ความจา ความคด เรารสก หว (สภาพทางจต) จงไปหารานคา (สภาพทางกาย) รบประทานอาหาร (สภาพทางกาย) รสกอม (สภาพทางจต) อนเปนลกษณะทมความสมพนธกน เพลโต (วทย วศทเวทย, 2531: 56) ถอวา จตเปนผใชกายใหดาเนนไปตามเจตจานงของจต รางกายเปนผถกใช จตเปนผใช ดงนนจตและกายจงเปนสงสองสง การอธบายวา มนษยประกอบดวยกายและจตนสอดคลองกบสามญสานกของบคคลโดยทวไป เชน ถาทางานมาก ( เหตการณทางกายภาพ ) ทาใหรสกเหนอย ( เหตการณทางจต ) อยหางไกลคนทเรารกทาใหเกดความคดถง ทางศาสนาถอวา จตมความสาคญกวากาย จตเปนตวกาหนดพฤตกรรม การพฒนามนษยตองพฒนาจตใจเปนอนดบแรกแลวพฤตกรรมจะตามมา อยางไรกตาม มปญหาในการอธบายวา จตกบกายทางานสมพนธกนอยางไร ไมทราบวาจตอยทไหน เพราะไมมตวตน จดทมากระทบกนอยทไหน แมวา Rene Descartes (1596-1650) นกปรชญาและนกคณตศาสตรชาวฝรงเศส ไดอธบายตามแนวคดนวา จดทกายกบจตกระทบกนนน นาจะอยทตอมไพเนยล (Pineal gland) ในสมอง แตกไมมขอพสจนทยนยนได 2. ลทธคขนาน (Psycho- physical parallelism) แนวคดนเชอวา จตกบกายเปนสงสองสงและไมมความสมพนธกน เปนอสระตอกน แตจะเปนปรากฏการณรวมกนไป เชน มดบาดเลอดไหลและเกดกระแสประสาทสงไปทสมอง สภาพทางจตกจะเกดความเจบปวด การอธบายนอาจไมสอดคลองกบสามญสานกแตเปนไปไดตามหลกเหตผล 3. ลทธผลพลอยได (Epiphenomenalism) แนวคดนเชอวา มนษยประกอบดวยกายและจต จตไมมอทธพลตอกาย แตกายมอทธพลตอจต จตเปนผลกระทบจากระบบการทางานของรางกายโดยเฉพาะสมอง จตไมใชตวบงการรางกาย

35

แนวคดเอกนยม (Monism) กายและจตเปนสงเดยวกน นกปรชญาทมความคดนไดแก เจซ สมารท (JC.Smart) และเฮอรเบรต ไฟเกล (Herbert Feigl) แนวคดนเชอวา จตและกายเปนสงเดยวกนคอ กาย ความรสกนกคดตาง ๆ เปนกระบวนการทางสมอง ระบบประสาทตาง ๆ อนเปนกระบวนการทางกาย เปนความพ ย า ย า ม ท จ ะ ศ ก ษ า ค ว า ม ร ส ก ต า ง ๆ อ อ ก ม า ใ น ร ป ข อ ง ก า ร ทา ง า น ข อ ง เ ซ ล ล ส ม อ ง โทมส ฮอบส (Thomas Hobbes) เชอวา กจกรรมทางจตทงปวง อาท ความรสก การรบร การคดและอารมณสามารถอธบายในรปของกจกรรมทางสมองไดทงหมด (Shaver, 1993: 6) ถาหากวทยาการและเทคโนโลยมความกาวหนา โดยเฉพาะดานเทคโนโลย คอมพวเตอร เคม ชววทยา การคนควาและการคนพบปรากฏการณทางจตโดยอธบายวา เปนการทางานของระบบกลไกอวยวะของมนษย เปนการเปลยนแปลงทางชวะเคม และแนนอนวา ปจจบนแนวคดนจะไดรบการยอมรบมากขน มนษยตามหลกพทธศาสนา มนษยประกอบดวย กาย (รปขนธ ) และจต (นามขนธ) เหมอนกบแนวคดทวนยม แตอธบายวา มนษยประกอบดวยขนธหา ไดแก (วไลพร ภวภตานนท ณ มหาสารคาม, 2527: 44-51)

1. รป คอ สภาพทางกาย จบตองได มองเหนไดอยางชดเจน 2. เวทนา คอ ความรสกตางๆ ทเกดจากการทางานของรป โดยผานอวยวะรบสมผสทง

หา ความรสกนแบงออกเปน 3 ประเภท คอ สขเวทนา ทกขเวทนา และอทกขมสขเวทนา (ความไมรสกวาทกขหรอสข)

3. สญญา คอ อาการจาได หมายร เกดจากการทางานของอวยวะรบสมผสแลวประทบอย ในความทรงจา เชน จารปได จาเสยง จาเลขทบานได

4. สงขาร คอ ความคด เปนสวนของความคดทปรงแตงขนมาจากรปขนธมาประกอบกนเปนมโนกรรม แบงเปนการคดกศล การคดอกศล และการคดตามปกตวสยในเรองทวไป

5. วญญาณ คอ ความรในอารมณทมากระทบอวยวะรบความรสก แนวคดนเชอวา มนษยประกอบดวย กายและจตวาเปนหนงอยางหรอสองอยางยงคงถกเถยงกนตลอดมาจนถงปจจบน นกจตวทยากยงคงศกษาพฤตกรรมมนษยทงสองอยางโดยศกษาทงพฤตกรรมภายนอก (กาย) และพฤตกรรมภายใน (จต)

36

จตและกระบวนการท างานของจต เดสการตส Descartes (Shaver, 1993: 50) กลาววา จตพนฐานของมนษยมสองหนาท คอ

1. ความเขาใจ ซงเปนผลของกระบวนการคดหาเหตผล 2. ความตงใจ เปนการควบคมจตใหรางกายมการเคลอนไหวหรอทากจกรรมซงตอง

ประสานงานกนระหวางจตกบกระบวนการทางกาย เชน กลามเนอ วทย วศทเวทย (2531: 59-60) กลาววา จตแบงออกเปน 3 ภาค ไดแก 1. ภาคตณหา ไดแก ความตองการ ความปรารถนา ความสขทางกาย ไมรจกความงาม

ความด ขอใหบรรลความตองการ 2. ภาคน าใจ เปนความรสกทางใจโดยมไดมสาเหตจากวตถ เชน ความกลาหาญ ความ

เสยสละ 3. ภาคปญญา เปนความมเหตผล

Wilhelm Wundt นกวทยาศาสตรชาวเยอรมน ไดแบงจตออกเปน 3 ประเภท ไดแก 1. การรสกสมผส (sensation)ไดแก การรบร 2. ความรสก (feeling) เปนการแปลความจากการสมผส 3. จนตนาการ (imagination) ไดแก การคดวเคราะห การจนตนาการ ความเครยด ความ

ตนเตน ความสข ปจจยทมอทธพลตอกระบวนการทางจต 1. อวยวะรบสมผส 2. สงเราภายนอก 3. ระบบประสาทตาง ๆ 4. ประสบการณเดม คานยม ทศนคต 5. ความตงใจ ใสใจในการรบร 6. การเรยนรและความสามารถในการเรยนร และความสามารถในประสทธภาพการคด

พฤตกรรมมนษย ความหมายของพฤตกรรม

การทบคคลอยรวมกนเปนกลมสงคม ยอมมการจดระเบยบหนาททางสงคม เปนโครงสรางทางสงคม และบคคลตางมหนาทตามสถานภาพของตนเองในสงคม พฤตกรรม

37

มนษยจงขนอยกบสถานภาพเปนสาคญ แตทงนการแสดงออกซงพฤตกรรมของมนษยจะตองสอดคลองกบบทบาททางสงคมทแตละสงคมกาหนดไวอยางเหมาะสมในขณะนน ดงนนการเรยนรและทาความเขาใจพฤตกรรมมนษยจะทาใหบคคลแสดงบทบาทของตนเองตอผอนไดดขนเชนกน มผใหความหมายของพฤตกรรมไวมากมาย ทงนกวชาการ หรอนกจตวทยา ดงเชน

วอลท (Walte, 1976) ไดใหความหมายวา พฤตกรรม หมายถง กรยาของสงมชวตในทกรปแบบทแสดงออกมาเพอตอบสนองตอสงเราทมากระตน ท งสงเราทอยภายในและภายนอกรางกายเพอเปนไปอยางเหมาะสมในการอยรอดของชวต โดยสงทมชวตทกชนดตองมการปรบพฤตกรรมใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมตลอดเวลา เพราะสภาพแวดลอมมการเปลยนแปลงอยเสมอ พฤตกรรมจงเกดจากการประสานงานกนระหวางระบบประสาท ระบบกลามเนอ และระบบตอม ครกส และสไตน (Crooks & Stien, 1991) ไดใหความหมายวา พฤตกรรม หมายถง การกระทาหรอปฏกรยาทปรากฏออกมาทางรางกาย ทางกลามเนอ ทางสมอง ทางอารมณ และทางความรสกนกคด ซงเปนเรองปกตทมนษยและสตวยอมจะแสดงออกมาใหเหนไดอยางชดเจน เชน การพด เดน รองไห เปนตน หรออาจไมสามารถเหนชดได เชน ความพอใจ หรอการนกคด เปนตน ลม และเบรช (Malim & Brich, 1998) ไดใหความหมายวา พฤตกรรม หมายถง การกระทา การแสดงอาการของอนทรย (organism) ทแสดงออกซงความรสก ความคด และจนตนาการ ซงเจาของพฤตกรรมเทานนทรไดและในสวนทบคคลอนกสามารถรไดทเรยกวา พฤตกรรมภายนอก (overt behavior) และพฤตกรรมภายใน (covert behavior) ศรเรอน แกวกงวาล (2539) ไดใหความหมายวา พฤตกรรม หมายถง กจกรรมทกประเภททมนษยกระทาไมวาสงนนจะสงเกตไดหรอไมกตาม เชน การทางานของหวใจ การทางานของกลามเนอ การพด การแสดงความสนใจ เปนตน สวาร ศวะแพทย (2549) ไดใหความหมายวา พฤตกรรม หมายถง กจกรรมใด ๆ ของรางกายทมความสมพนธโดยตรงกบกระบวนการทางจตวทยา ซงถกจงใจดวยสงเราตาง ๆ เชน ความคด ความฝน อารมณ เปนตน รตนา ศรพานช (2550) ไดใหความหมายวา พฤตกรรม หมายถง การแสดงออกในลกษณะตาง ๆ ของสงมชวตซงอาจจะเกดขนไดท งมนษย สตว พช จลนทรย ฯลฯ ซงเปน การตอบสนองตอสงเราทเกดขนจากภายในรางกายหรอภายนอกรางกาย พฤตกรรมนสามารถ

38

สงเกตไดโดยตรงหรอใชเครองมอวดได หรออาจสงเกตไดในทางออม เชน การพด การเคลอนไหว การทางานของระบบตาง ๆ ภายในรางกาย การจา การคด ตลอดจนความรสก เจตคต เปนตน จากความหมายตาง ๆ ดงทผเขยนไดรวบรวมมานน พอจะสรปไดวา พฤตกรรม หมายถงการกระทาซงเปนการแสดงออกถงความรสก นกคด ความตองการของจตใจทตอบสนองตอสงเราซงอาจสงเกตเหนไดโดยทางตรงหรอทางออม บางลกษณะอาจสงเกตไดโดยไมใชเครองมอชวยหรอตองใชเครองมอชวย

ประเภทของพฤตกรรม ไดมการแบงประเภทของพฤตกรรมไวหลายลกษณะตามเหตผลของแตละคน ซง ลกขณา สรวฒน (2544) ไดรวบรวมมาไดหลายลกษณะ ดงน 1. พฤตกรรมภายนอก หรอพฤตกรรมเปดเผย (overt behavior) หมายถง การกระทาหรอการแสดงออกทบคคลอนนอกเหนอจากเจาของพฤตกรรมร สาหรบพฤตกรรมภายนอกนบคคลอนตองอาศยการสงเกต (observation) ไมวาจะใชประสาทสมผสโดยตรง หรอใชเครองมอชวยในการสงเกตเพอใหไดขอมล จงมการจาแนกพฤตกรรมภายนอกไดอก 2 ประเภทยอย ๆ คอ 1.1 พฤตกรรมโมลาร (molar behavior) ไดแก พฤตกรรมทบคคลอนสามารถสงเกตไดโดยใชตาสงเกตเพยงอยางเดยวกรบรไดอยางมความหมายตอกระบวนการคดมากกวาประสาทสมผสอน เพราะตาสามารถสงตอยงประสาทสมผสอน ๆ ได ทงห จมก เปนตน เชน เราเหนหนมสาวคหนงเดนคยกนผานมาทางเรา และเราอยากจะทราบวาคนเขาคยอะไรกน เรากจะตงใจเงยหฟงในขณะทเขาเดนผานเรา แถมยงอาจไดกลนอะไรบางอยางโชยผานเขาจมกเราไปดวย เปนตน 1.2 พฤตกรรมโมเลควลาร (molecular behavior) ไดแก พฤตกรรมทบคคลอนตองใชเครองมอเพอชวยในการสงเกตจงจะเหนไดและทาใหไดขอมลทแมนยา เชน การเตนของหวใจ คลนสมอง ความดนของโลหต เปนตน 2. พฤตกรรมภายใน หรอพฤตกรรมปกปด (covert behavior) หมายถง พฤตกรรมหรอการกระทาทบคคลอนไมสามารถมองเหนไดหรออาจสงเกตเหนไดยาก เพราะเปนการกระทาของอวยวะทอยภายในรางกาย เชน ความคด อารมณ ความรสก เปนตน ในการแบงพฤตกรรมลกษณะภายนอกหรอเปดเผย และพฤตกรรมภายในหรอปกปดนอาจสรปไดวา พฤตกรรมภายนอกหรอเปดเผยเปนผลของพฤตกรรมภายในหรอปกปด ในทานองเดยวกนพฤตกรรมเปดเผยอาจจะเปนเหตใหเกดพฤตกรรมปกปดไดเชนเดยวกน เชน ในการแสดงพฤตกรรมทแสดงใหเหนไดโดยการไหวของบคคลอาจมพฤตกรรมปกปดอยภายใน

39

นอกจากนยงมการแบงพฤตกรรมตามลกษณะทเกดอก 2 ลกษณะ คอ พฤตกรรมทเกดเองตามธรรมชาต และพฤตกรรมทเกดจากการเรยนร 1. พฤตกรรมทเกดเองตามธรรมชาต หมายถง การกระทาทเกดขนเองตงแตเกดโดยไมไดรบการฝกหรอสงสอน เชน การรองไห การหวเราะ การดด การกลน หรอการไขวควา เปนตน อนเปนพฤตกรรมของมนษยทอยในวยแรกเกด 2. พฤตกรรมทเกดจากการเรยนร หมายถง การกระทาทเกดขนจากการฝกหรอไดรบการเรยนร เชน การพด การอาน การเขยน การยกควหลวตา การเลนดนตร กฬา เปนตน สาหรบพฤตกรรมชนดนจะเกดขนเมอมนษยเรมเลยนแบบ รบร และเรยนรได พฤตกรรมดงกลาวไมวาจะเปนพฤตกรรมชนดใดกตามจะเหนวาสาคญตอมนษยมากเพราะสามารถทาใหมนษยไดรบสงทตองการ ทาใหมนษยเกดความพงพอใจ และสามารถดารงชพอยในสงคมไดอยางเปนสข และในทางตรงกนขามพฤตกรรมของมนษยกสามารถทาใหเขาประสบความทกข หรอไมสมหวงดงทปรารถนาไดเชนเดยวกน ดงนนอาจกลาวไดวา มนษยสขหรอทกขกอยทการกระทาของตนเอง ดงพทธสภาษตทกลาวไววา “ทาดไดด ทาชวไดชว” หรอ “ใครกอกรรมใดไว คนนนยอมไดรบกรรมนนตอบสนอง” พฤตกรรมของมนษยในทศนะของพทธศาสนาจะขอเสนอในทนเพยง 3 ประการ คอ 1. พฤตกรรมขดแยง หากเรามองดรอบ ๆ ตวเรา สงคมของเรา หรอประเทศของเราและโลกของเรา จะเหนวามความขดแยงอยทว ๆ ไป และสาเหตของความขดแยงพอประมวลได 2 ประการ คอ ผลประโยชน และทฐมานะหรอความทะนงตว 1.1 ผลประโยชนเปนเรองของความขดกน หากมองลงไปลก ๆ คอ ความโลภและความเหนแกตวเกนไป สวนททาใหคนขดผลประโยชนกน เนองจากมนษยมความตองการความสขทเกยวกบกามคณ ทงคณภาพและปรมาณทเกนสวน มนษยไมไดตองการทางานแตเพยงอยางเดยว แตมนษยตองการลาภ ยศ เกยรต สรรเสรญ และความสขจากกามคณยง ๆ ขน เมอความสขนสนองจงไดผลประโยชน ดงนนมนษยจงมพฤตกรรมในทางแยงชงผลประโยชนกนทวไปหมด 1.2 ทฐมานะหรอความทะนงตว ความยดมนในความเหนของตนวา ความเหนของตนเทานนทถกตอง ความคดเหนของผอนผด บางทกทราบอยบางวาความคดเหนเรากผด แตดวยมานะวาเปนความคดเหนของเรา เพราะฉะนนจงตองถกและคนอนกมความรสกเชนนเหมอนกน จงเกดปะทะกนทางความคดเหนขน นอกจากนคานยมในสงคมไทยกย งไมคอยดนกในเรองน เชนกน

40

1.2.1 เมอมความเหนไมตองตรงกนกเกดความรสกวาเปนศตรกน มองหนากนไมสนท จงเปนเหตใหเกดพฤตกรรมทตองการเอาชนะกนตาง ๆ ตามมา ไมวาจะถกตองหรอไมกตามขอใหไดชยชนะเปนใชได 1.2.2 ผนอยตองมความเหนคลอยตามผใหญ ไมมความเหนทขดแยงกนกบผใหญ ดงนนผนอยจงมกออนนอมถอมตน ไมคอยกลาพดหรอวจารณอะไรตอหนาผใหญ แมวาจะเปนเรองทถกตองหรอเปนเรองทดกตาม จงเกดผลเสยตามมา คอ การนนทาลบหลง ซงความจรงแลวไมใชวาผนอยไมอยากพดแตเมอพดแลวมกจะมผลเสยกบตวเองตามคานยมของสงคมไทย คนไทยจงมกไมคอยมความคดในทางรเรมสรางสรรคเทาทควร 2. พฤตกรรมงมงาย แมวาในสมยหลง ๆ จะมการศกษาเลาเรยนกนอยางกวางขวางมากกวาสมยกอน มความละเอยดลกซงในแขนงวชาตาง ๆ แตพฤตกรรมงมงายยงมไดหมดไปจากสงคมของมนษย เรองนเปนเรองยงใหญมากในพฤตกรรมของมนษยตงแตสมยโบราณมาแลว และพฤตกรรมเชนนผกระทามกอางวามเหตผลแตเปนเหตผลของคนขลาดไมใชคนกลาหาญทเผชญกบความจรง เชน ใหเหตผลวาเปนการกระทาของอานาจลกลบจะตองมการสะเดาะเคราะห เหลาน เปนตน ซงยงเหนอยในสงคมบางสงคมในปจจบน ความจรงรากของพฤตกรรมงมงายน คอ โมหะจรต เปนความไมรความเปนจรง ความรผด ซงเปนเหตใหเกดมจฉาทฐ ความเหนผดอนม ตนตอมาจากการไมพจารณาสงตาง ๆ ดวยปญญา จงทาใหมองอะไรคลาดเคลอนไปจากความ เปนจรง วธแกไขพฤตกรรมงมงายของมนษยคอ เพมพนปญญา ใหแสงสวางภายในใจแกเขา ไมใชหลอกใหเขาโงเพอเปนผลประโยชนแกตวหรอเพอจะหลอกลวงเขาได ดงนนคาสอนตาง ๆ ตองเปนไปเพอเพมพนปญญา แมจะสอนใหมความเชอกตองเปนความเชอทสมเหตสมผล 3. พฤตกรรมเกยวกบงาน พฤตกรรมของมนษยทเกยวกบงานนนมความผกพนกนอยางมนคงมากเพราะมนษยมชวตอยไดเพราะงาน งาน คอ ชวต ชวต คอ งาน นนเอง และในการทางานนนบคคลจะตองมความเกยวของกนกบผอน จงตองมการใหอภยกน ชวยเหลอกน ไมเหนแกตว มความเสยสละผลประโยชนสวนตนเพอสวนรวม โดยธรรมชาตแลวคนเราไมอยากทางานแตถกบงคบใหทางานโดยธรรมชาต หรอกลาวเปนกฎธรรมดาแลวจะกลาวไดวา มนษยถกบงคบใหทางานโดยมใชคนบงคบแตเปนกฎธรรมดาบงคบ เชนเดยวกนกบทกฎธรรมดายงบงคบใหคนตองกน ตองขบถาย ตองพกผอนนอนหลบ กฎธรรมดาบงคบใหคนตองทางานดวยเหตผลอยางนอย 3 ประการ คอ

41

3.1 มนษยตองกน อาหารเปนวตถสนเปลอง ดงนนมนษยจงตองแสวงหาหรอสรางใหมขน ถาไมมกตองอดตาย มนษยมเจตจานงในการทมชวตอยจงพยายามทกวถทางทจะไมยอม อดตายงาย ๆ 3.2 มนษยตองเคลอนไหว การเคลอนไหวอยบอย ๆ และสมาเสมอ ทาใหอวยวะตาง ๆ ทางานไดด มประสทธภาพและมอายยนยาว ซงนบวาเปนเจตจานงอกประการหนงของมนษยทตองการรกษาอายใหยนนาน จงตองดนรนและแสวงหาวธรกษาชวตตนใหยนนานทสดเทาทจะทาได 3.3 มนษยตองมการพฒนาตนเอง คอ ตองการพฒนาตวเองใหขนสในระดบทสงขนเครองมอในการพฒนาตนคอ การงาน ชวตคนเราจะรงโรจนหรอลมเหลวกอยทงานททาดวยลกษณะพฤตกรรมของมนษยทกลาวมาแลวในเบองตนทงหมดนน จะเหนไดวาพฤตกรรมทไมดของมนษยนนเมอสาวตนตอแลวจะสรปไดวา เกดจากความโลภ โกรธ หลง ซงทางพทธศาสนาชใหเหนวาเปนอกศล คอ พฤตกรรมทเปนบาป หากรากเหงาแหงอกศลนเจรญอย พฤตกรรมอนเปนบาปอกศลอน ๆ กจะเกดตามมา สวนพฤตกรรมทดนน เมอพจารณาใหลกซงกจะสรปไดวา คอ ความไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง และทางพทธศาสนาชใหเหนวาเปนกศลมล รากเหงาแหงกศล หากรากเหงาแหงกศลนเจรญอยบญกศลอน ๆ ยอมเจรญตามขนมา จากเหตดงกลาวมาแลวนน เพอลดพฤตกรรมสวนชวของมนษย พระพทธศาสนาจงสอนใหลดตนเหตของความชวคอ โลภ โกรธ หลง ลงใหไดและจะไดมการพฒนาพฤตกรรมสวนดของมนษย สวนพฤตกรรมขดแยง หรอพฤตกรรมงมงายนน สามารถทาลายไดดวยธรรมะ คอ ความไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง นนเอง หรออาจกลาวไดอกนยหนงวา สามารถกาจดพฤตกรรมอนไมพงปรารถนาไดดวยความเสยสละ เมตตากรณา และปญญา มนษยเปนผสรางสงคม ดงนนจงอยใน กามอมนษยเองจะเปนอยางไรกสดแลวแตมนษยเปนผจดการ การขดเกลาจตใจใหดดวยธรรมะจงเปนเปาหมายอนสาคญยงในการพฒนาพฤตกรรมของมนษย การแบงพฤตกรรมตามทศนะของตนเองและผอน Mischel (1971) แบงไดดงน 1. พฤตกรรมของคนทมทศนะตอตนเองและผอนแบบฉนเหนดวย และเธอกเหนดวย (I’m OK, You’re OK.) บคคลกลมนจะมพฤตกรรมในลกษณะตอไปน - มความมนใจ ความสามารถ และศกยภาพ - ไมมการปกปองตนเอง

42

- การตอบสนองตอปญหา : ชวยเหลอคนอน พยายามทจะเขาใจปญหา วเคราะหและบงชปญหาไดตรง กระฉบกระเฉง - เหตผลในการแสดงพฤตกรรม : คนหาแนวทางทจะบรรลว ตถประสงค มความรสกตอตนเองวามคณคา - สถานภาพทแสดงออก : พอแมผชวยเหลอ ผใหญ และเดกอสระตามธรรมชาต - ตาแหนง : สขสมบรณ 2. พฤตกรรมของคนทมทศนะตอตนเองและผอนแบบฉนเหนดวย แตเธอไมเหนดวย (I’m OK, You’re not OK.) บคคลกลมนจะมพฤตกรรมในลกษณะตอไปน - ปกปองตนเอง ตาหนผอน - การตอบสนองตอปญหา : จโจมและตาหนตเตยน เครงครด รบผดชอบและควบคมมากเกนไป ปดกนความคดเหนของผอน มกรยาทหยงและไมมใครเกงเทา - เหตผลในการแสดงพฤตกรรม : กลวในการแสดงความรสก กลวตอการกระทาความผด กลวจะถกมองวาไมมคณคา - สถานภาพทแสดงออก : พอแมผวจารณ - การแสดงออก : กราดเกรยวและรนแรง - ตาแหนง : ไมไววางใจคนอน 3. พฤตกรรมของคนทมทศนะตอตนเองและผอนแบบฉนไมเหนดวย แตเธอเหนดวย (I’m not OK, You’re OK.) บคคลกลมนจะมพฤตกรรมในลกษณะตอไปน - ไมมนคงและตนเองไมมคณคา - ปกปองตนเอง รสกผดและหงดหงด - การตอบสนองตอปญหา : อาศยคนอน กลวทจะถกกลาวหาวาผด ชอบใหคนอนตดสนใจ ไมแสดงความรสก หวงทจะใหคนอนเดาสงทเขาตองการ - เหตผลในการแสดงพฤตกรรม : หาทางหลกเลยงความขดแยงและไมชอบสถานการณทเสยงและทาทาย - สถานภาพทแสดงออก : เดกประยกต (ลกษณะวางายไมขดขน) - การแสดงออก : ไมปกตสข - ตาแหนง : เศราซม

43

4. พฤตกรรมของคนทมทศนะตอตนเองและผอนแบบฉนไมเหนดวย และเธอกไมเหนดวย (I’m not OK, You’re not OK.) บคคลกลมนจะมพฤตกรรมในลกษณะตอไปน - หมดหวงและชวตไมมคณคา - การตอบสนองตอปญหา : ชวตนนาเบอ เลก ไมเกยวของกบอะไรทงสน - เหตผลในการแสดงพฤตกรรม : ไมมความหวงทจะทาอะไร - ความรสก : สนหวง - ตาแหนง : อยากฆาตวตาย การทมทศนะตอตนเองและคนอนแบบแรกเปนสงทด ทาใหมชวตอยบนโลกนอยางมความสขแตในชวตของคนเรากคงจะไมมความรสก I’m OK ตลอดเวลาหรอทกวน อาจมบางวนทเรารสกผดหวง ทอแทตอการทางาน มปญหากบครอบครว และเพอนฝง ดงนนในบางเวลาทเราจาเปนตองมความรสก I’m not OK บาง แตเมอความรสกนนผานไปแลวเรากจะรสก OK ใหม เพราะฉะนนในชวงชวตของเราควรจะใหมความรสกแบบ I’m OK, You’re OK เปนสวนใหญจะดทสด ความสมพนธระหวางจตและพฤตกรรม ลกขณา สรว ฒน (2544) กลาววา ความสมพนธระหวางจตและพฤตกรรม เปนความสมพนธระหวางกระบวนการทางานของสมองและการแสดงออกทางรางกายนนเอง ซงจะมการแสดงออกได 3 แนวทางสาคญ ๆ คอ 1. สมอง คอ อวยวะสวนหนงของรางกายทเปนรปธรรมแตมกระบวนการทางานเปนนามธรรมเนองมาจากจตใจ ความสมบรณหรอความบกพรองของสมองยอมสงผลใหมพฤตกรรมการแสดงออกทเหมาะสมหรอเบยงเบนไปจากสภาพปกตได เชน ชายคนหนงเมอเปนหนมมสขภาพดมาก แขงแรงสมบรณ ฉลาดหลกแหลม กลาหาญ แตเมออายมากขนรางกายออนแอ สมองเสอมลง หลงลมงาย และกลายเปนคนไมคอยกลาเสมอนมใชคนเดม เปนตน ซงลกษณะคนแบบนเรามกจะเหนเปนจานวนไมนอย ซงมกจะเหนลกษณะแบบนกบคนทสงอายเกอบทก ๆ คน จนเหนเปนเรองธรรมดาและมกจะมคาพดกนเสมอวา “ฉนนถาจะแกแลวกระมงชกหลงลมแลว” หรอไมกมกจะไดยนคาพดวา “ระวงนะมแตคนแกอยบาน เดยวลมปดแกส ไฟจะไหมบานเอา” เหลาน เปนตน

44

2. อวยวะรบความรสก คอ ประสาทสมผสแตละดานของรางกายทสามารถรบรไดจากการสมผส ไมวาจะดวยภาพ เสยง กลน หรออากาศ ถาประสาทสมผสทกดานมความปกตด การรบความรสกจากสงเราทมาสมผสยอมจะสงผลตอกระบวนการทางานของจตใจทสอดคลองกบสภาพแวดลอมทเปนจรง แตตรงกนขามถาประสาทสมผสมความบกพรองความรสกยอมมการคลาดเคลอน สมองกจะไดขอมลทคลาดเคลอนไปดวย เชน ยายซงคอนขางจะหตงไดรบขอความจากหลายชายทางโทรศพทวา “ไดเปนพนกงานบญช” กลบรบรจากการฟงวา “จะไปแตงงานกบช” ซงสงผลใหเกดกระบวนการทางานทางจตใจของยายวา “เปนพฤตกรรมทไมคอยเหมาะสม”

ภาพท 2.1 แสดงความสมพนธของอวยวะรบความรสกกบการรบร ทมา : (ลกขณา สรวฒน, 2544)

3. เสนประสาท เปนเสนทางทนาคาสงจากสมองไปสอวยวะเคลอนไหวหรอระบบกลามเนอ และนาความรสกจากประสาทสมผสไปสสมอง ถาเสนประสาทมความสมบรณเปนปกตการนาคาสงไปยงอวยวะเพอแสดงพฤตกรรมการรบสมผสยอมราบรนเปนไปตามความตองการ แตถามขอบกพรอง เชน กระดกอาจมหนปนเกาะและกดทบเสนประสาทอาจมผลใหการเคลอนไหวบกพรองกได

45

วธการศกษาพฤตกรรมมนษย วธการศกษาพฤตกรรมมนษยเพอใหไดความรอยางเชอถอไดนนเปนเรองทมความสาคญเพราะจะนาไปสเปาหมายทสาคญไดแก การอธบาย (Explain) การทานาย (Predict) และการควบคมพฤตกรรม (Control) สงทตองคานงถงการใชวธการใดในการศกษาพฤตกรรมมนษยคอ วธการนนจะมความตรง (Validity) ซงหมายถง วธการนนสามารถวดหรอกาหนดสงทวดไดอยางถกตองตามเนอแท อกประการหนงคอ ความเทยง (Reliability) หมายถงความสอดคลอง ความคงทของสงทวดหรอศกษา ไมเปลยนไปมา วธการศกษาพฤตกรรมมนษย โดยทวไปมดงน

1. การรายงานตนเอง (Self report) เปนวธการทใหผทมประสบการณหรอมความรสก นกคด อารมณ รายงานความคดออกมา แลวผศกษาจะนาคารายงานเหลานนมาทาการวเคราะห พฤตกรรมตอไป ซงมวธการดงน

1.1 การคดออกเสยง (Think aloud) เปนการใหผคดรายงานความคดและการกระทา ในขณะแกปญหา ซงสามารถทาไดทงขณะมกจกรรมนน หรอหลงจากเสรจกจกรรมนนกได (Garner, 1988: 63-74) ในการศกษากระบวนการคดมกใชวธน เชน ใหนกคณตศาสตรรายงาน การคดขณะแกปญหาคณตศาสตรวาทาอยางไรตงแตไดรบโจทยปญหาจนถงการตอบปญหาทาย สด ทาใหทราบกระบวนการแกปญหา การคดอนกเชนกน เชน ความคดสรางสรรค วธการนมสงททาใหไมสอดคลองกบความเปนจรงได เชน การปดบง การลม และการไมรตว ทาใหรายงานไมครบ

1.2 การสมภาษณ (Interview) เปนการศกษาพฤตกรรมของบคคลจากการสนทนาทมจดหมายระหวางผถกสมภาษณและผสมภาษณ ผสมภาษณตองเตรยมการมาเปนอยางดวาจะ สมภาษณอะไร อยางไร จงจะไดขอมลเพยงพอในการประเมนพฤตกรรม วธการสมภาษณเปนวธ การหนงทไดรบความนยมในการศกษาพฤตกรรม (Banyard, 1994: 30)

1.3 การใชแบบสอบถามและการสารวจ (Questionaires and Surveys) เปนการศกษาพฤตกรรมของบคคลทมจานวนมากและสามารถไดคาตอบอยางรวดเรว และประหยดคาใชจาย การใชแบบสอบถามและการสารวจจงตองใหความสาคญของแบบสอบถามและแบบสารวจ ใหมากกวาผตอบตอบตามความเปนจรง อยากตอบ และทสาคญคอ การไดรบคนของแบบสอบถามนน การเกบขอมลตวตอตว (fact to face) จะคลายกบการสมภาษณทาใหสนเปลองทงเวลาและคาใชจาย การเกบขอมลโดยกาหนดกลม วนเวลานดหมายไว (Handout Questioaires) ทาใหได

46

ขอมลเรว การสงแบบสอบถามทางไปรษณย (Postal questionaires) มโอกาสไดรบคนนอยมาก สวนการเกบขอมลโดยทางโทรศพท (Telephone questionnaires) ทาใหไดขอมลเรวและทนการณมากทสด (Banyard, 1994: 25) แบบสอบถามหรอแบบสารวจทใชสวนใหญจะเปน

1. แบบสอบถามปลายเปด –ปลายปด 2. มาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) 3. การจดอนดบ (Order Scale)

ในการเกบขอมลจะตองเกบจากกลมตวอยาง (Sample) ใหมากพอ และมวธการเลอก อยางไรทจะเปนตวแทนทดของประชากร (population)ได

2. การสงเกต (Observation) เปนการศกษาพฤตกรรมทไดรบความนยมมากในปจจบน เพราะเปนวธการทมความชดเจน ตรงไปตรงมาและไดรบการพฒนาในเทคนควธมาก จงไดรบการยอมรบและกาลงกาวหนาอยางรวดเรวโดยเฉพาะในกลมพฤตกรรมนยม (Behavioism) วธการสงเกตพฤตกรรม เปนการเฝาดพฤตกรรมเปาหมายของบคคลวาเปนอยางไร มความถ ความยาวนานของพฤตกรรมนนแคไหน ดงนนการสงเกตพฤตกรรมจงตองกาหนดพฤตกรรมใหมความชดเจนและเปนรปธรรมเปนอนดบแรก ประเทอง ภมภทราคม (2535: 83-93) ไดอธบายถงวธการสงเกตดงน

1. การสงเกตพฤตกรรมเปนความถ เปนการสงเกตจานวนครงของการเกดพฤตกรรม เปาหมายในชวงเวลานน

2. การสงเกตพฤตกรรมแบบเปนชนพวกทเปน 2 ขว เชน ถก – ผด ทา – ไมทา เชน พฤตกรรมคยกบเพอน

3. การสงเกตพฤตกรรมเปนจานวนบคคล เชน จานวนบคคลทขบรถไมถกกฎจราจร 4. การสงเกตพฤตกรรมเปนชวงเวลาในการเกดพฤตกรรม เปนการสงเกตวา

พ ฤ ต ก ร ร ม ท เ ร า ส ง เ ก ต เ ก ด ข น น า น เ ท า ไ ร เ ช น ก า ร อ า น ห น ง ส อ ก า ร ทา ก า ร บ า น สมโภช เอยมสภาษต (2539: 63-64) ไดอธบายปจจยทกระทบตอการสงเกตวา ประกอบดวย

1. สภาพการณและสถานทสงเกตพฤตกรรม 2. จานวนครงทสงเกต 3. ความยาวนานของเวลาทใชในการสงเกต 4. วน เวลาในการสงเกตพฤตกรรม

47

ในการสงเกตพฤตกรรม ในบางครงไมสามารถทาไดในสภาพการณปกต เพราะพฤตกรรมทตองการเกดขนไดยาก อาจใชวธการทางคลนกไดคอ สรางเหตการณใหเกดขนแลวสงเกต พฤตกรรม

3. แบบทดสอบ (Psychometrics) เปนเครองมอทสรางขนมาเพอวดคณลกษณะทางจต ดง นนจงตองมแบบทดสอบทไดมาตรฐาน มทฤษฎรองรบ ผานการวเคราะหทงเนอหาและ กระบวนการวดผลมาแลวเปนอยางด โดยเฉพาะความตรง ความเทยง และการแปลความจาก คะแนนทได อกสงหนงทมผลตอการใชแบบสอบวดคอ วธการดาเนนการสอบ อนจะทาใหได ขอมลทมความถกตองมากขน แบบสอบวดทใชมาก ไดแก

3.1 แบบทดสอบวดความสามารถ 3.2 แบบทดสอบวดความสนใจ 3.3 แบบทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยน 3.4 แบบทดสอบวดบคลกภาพ 3.5 แบบทดสอบวดความถนด 3.6 แบบทดสอบวดการคด

4. วธการทดลอง (Experiments) เปนการศกษาพฤตกรรมมนษยในลกษณะความสมพนธ ตามเหตผล โดยผศกษาจะตองสรางสถานการณ สงทจะศกษาใหเกดขนเพอดความเปนเหตเปนผล สงทเปนเหต เรยกวา ตวแปรตน (Independent variables) เปนตวแปรทสรางขนมา เพอดวาสงผลตอตวแปรตาม (Dependent Variables) อยางไร ผวจยจะตองตงสมมตฐานกอนแลวจงทาการทดลอง เชน ตองการศกษาวาเสยงเพลงเบา ๆ ในรานศนยการคามผลตอการขายสนคา ผศกษาตงสมมตฐานวาเสยงเพลงในศนยการคา จะทาใหขายสนคาไดมากกวาไมมเสยงเพลง ตวแปรตนไดแก เสยงเพลง (แบงเปนมเสยงกบไมมเสยง) ตวแปรตามไดแก จานวนเงนทขายสนคา การสรางสภาพการณโดยหารานคาทขายของคลายกน ทาเลพอ ๆ กน 2 ราน รานท 1 เปดเพลงเบา รานท 2 ไมเปดเพลง ใชเวลาสกระยะหนงแลวตรวจสอบจานวนเงนทขายสนคา แลวนามาเปรยบเทยบกน ถาหากรานท 1 ขายสนคาไดมากกวารานท 2 แสดงวาการเปดเพลงเบา ๆ มผลตอการขายสนคา อยางไรกตามอาจมขอโตแยงไดในเรองของการควบคมตวแปรอนทเขามาสอดแทรกอนจะทาใหผลการทดลองหาขอสรปไมไดเตมทนก เชน หาราน 2 รานทมสภาพพอ ๆ กนไดอยางไร

48

วธการทดลอง เปนการศกษาพฤตกรรมทนยมมากในกลมทตองการอธบายพฤตกรรม เชงเหตผล และเปนไปในเชงวทยาศาสตร นาไปใชในเรองของการปรบพฤตกรรม การเรยนการสอน การบรหารจดการในธรกจ การโฆษณา เปนตน แนวคดของนกจตวทยาในการศกษาพฤตกรรม กลมชวภาพ (Biological Model) กลมนมแนวคดวา พฤตกรรมมนษยเปนการทางานทางดานอวยวะตาง ๆ ในรางกาย เชน ระบบประสาท รวมทงความสมพนธของระบบตาง ๆ ในรางกายทมความซบซอน เชน ความเครยด กจะอธบายในเชงชววทยาวา เปนการเปลยนแปลงทางดานเคมชวในสมอง (Feldman, 1994: 14) กลมจตวเคราะห (Psychoanalysis) ผนากลมนคอ ซกมนด ฟรอยด (Sigmund Freud) จตแพทยชาวออสเตรยมความเหนวา จตใตสานกทมนษยเกบกดไวมอทธพลตอพฤตกรรม วธการศกษาจะใชวธการระบายคาพดออกมาโดยเสร (Free association) แลวนาคาพดนนมาวเคราะหตความ วธการของฟรอยดไมเปนวทยาศาสตรแตเปนความชานาญเฉพาะตวในการแปลความพฤตกรรม ฟรอยดยงไดกาหนดพฒนาการทางเพศของมนษยไว 5 ขนตอน การศกษาพลงททาใหเกดพฤตกรรม ไดแก Id คอ ความตองการ ความอยาก Ego คอ พฤตกรรมทแสดงออกเพอตอบสนอง Id สวน Superego เปนตวคณธรรม คอยควบคม Id และ Ego ใหอยในภาวะสมดล กลมพฤตกรรมนยม (Behaviorism) ผนาในกลมนคอ จอหน บ วตสน (John B.Watson) และสกนเนอร (B.F.Skinner) แนวคดกลมนมความเชอพนฐานวา สงทควรศกษาทางจตวทยาคอ พฤตกรรมทสามารถสงเกตไดอยางชดเจนหรอไมกมเครองมอตรวจสอบได มใชการศกษาจตทอยภายในโดยวธการเพงพนจภายใน (Introspection) และตองศกษาโดยใชกระบวนการทางวทยาศาสตร จงเนนทวธการทดลองและการสงเกตอยางมแบบแผน แนวคดนทาใหการศกษาพฤตกรรมมนษยเจรญกาวหนาและยอมรบมากขน ซงพอสรปยอไดดงน (กนยา สวรรณแสง, 2540: 33)

1. กลมพฤตกรรมนยมปรบปรงทงวธการศกษาและเนอหาของการศกษาพฤตกรรม มนษยเพอใหเปนวทยาศาสตรเหมอนศาสตรแขนงอน

2. มงศกษาพฤตกรรมทสงเกตไดหรอสามารถวดได 3. ยอมรบวธการทางวทยาศาสตรเปนวธการศกษาพฤตกรรมมนษย

49

4. อธบายพฤตกรรมมนษยเชงเหตผลโดยเชอวา พฤตกรรมตองมสาเหต จงมงทจะหาความสมพนธระหวางสงเรากบการตอบสนองภายใตสถานการณหนง

5. ไมยอมรบวธการศกษาจตโดยการพนจภายในหรอรายงานความรสกของตนเอง ซงขาดความนาเชอถอและตรวจสอบความถกตองไดยาก

6. มงเนนศกษาพฤตกรรมโดยเฉพาะ 7. ยอมรบขอมลทไดจากระเบยบวธทางวทยาศาสตรเทานน

กลมพฤตกรรมนยมไดรบความนยมมากและนามาใชในการจดการเรยนการสอน วงการธรกจ การปรบพฤตกรรม ฯลฯ จนถงปจจบน อยางไรกดกลมนไดถกมองวา เหนมนษยเปน เครองจกรเกนไป และการปฏเสธจตเปนการคานกบความรสกของคนโดยทวไป กลมปญญานยม (Cognitivism) แนวคดของกลมปญญานยมเหนวา การศกษาพฤตกรรมมนษยตองศกษาจากกระบวนการคดในสมองซงเปนตวสงการใหเกดพฤตกรรม (Marx, 1987: 403-404) โดยเฉพาะ การ จดระบบการรบร การคด ถาหากตองการเปลยนแปลงพฤตกรรมกจะตองเปลยนความคดของ มนษยเสยกอน ดงน นเนอหาการศกษาของกลมจะเปนเรองของการรบร กระบวนการคด การแกปญหา ทศนคต และการจงใจ วธการศกษาของกลมนจะเปนการรายงานความคดของตนเองออกมาเพอนามาสรางขนตอนตาง ๆ ของการคด เชน ขนตอนการคดแกปญหา กลมนพยายามทจะอธบายพฤตกรรมมนษยในรปแบบของการประมวลขาวสาร (Information Processing Model) โดยพยายามสรางโปรแกรมการทางานของคอมพวเตอรเลยนแบบการทางานของสมองทเรยกวา สตปญญาเทยม ซงมความกาวหนามากพอควร อยางไรกตามเปนเรองทมความยากทจะสรางโปรแกรมคอมพวเตอรเลยบแบบการทางานของสมองมนษย ซงมความสลบซบซอนได ผทมแนวคดนไดแก นกจตวทยากลมเกสตลต (Gestalt Psychology) ทไดศกษาการรบร การแกปญหาดวยการหยงเหน (Insight) กลมมนษยนยม (Humanism) ผนากลมนไดแก คารล อาร โรเจอร (Carl R. Rogers) และอบราแฮม เอช มาสโลว (Abraham H. Maslow) กลมนมแนวคดดงน (กนยา สวรรณแสง, 2540: 42-43)

1. มนษยมความรสก มความคด มจตใจ มความตองการความรก ความอบอน ความเขาใจ ซงเปนของตนเอง เปนจตทเปนอสระทจะทาอะไรไดตามทตนกาหนด

2. มนษยพยายามรจกและยอมรบในความคดและการตดสนใจของตนเอง

50

3. มนษยทกคนมงความเปนมนษยทสมบรณของตนเอง 4. มนษยควรมสทธอยางเตมทในการคด กระทาตามประสบการณของตนเองได 5. วธการแสวงหาความรเปนสงทมความสาคญมากกวาความรหรอขอเทจจรง

จะเหนไดวาแนวคดของกลมนใหคณคาความเปนมนษยมาก โดยเฉพาะความเปนอสระทจะกระทาและความรบผดชอบในสงทตนเองตดสนใจ โดยมองวา มนษยมแตสงทดงาม อยากทาความด

การเขาใจพฤตกรรมมนษย

ลกขณา สรวฒน (2544) กลาววา การกระทาของมนษยหรอพฤตกรรมของมนษย

หากมองอยางผวเผนดเหมอนจะเขาใจไดงาย แตถาศกษาใหละเอยดลกซงลงไปจะพบวาเปนเรองท

ไมงายเลย แตกลบเปนเรองยากในการเขาใจพฤตกรรมมนษย การศกษาพฤตกรรมมนษยจงควร

เรมตนทความแตกตางกนระหวางบคคล เชน พนธกรรมและสงแวดลอม ลกษณะรปราง ลาดบท

เกด การแสดงออกและความตองการของแตละบคคล ดงน

1. ความแตกตางระหวางบคคล (Individual difference) คอ ความไมเหมอนกนของ

บคคลซงจะมความเปนเอกลกษณเฉพาะของตน มพนธกรรม สงแวดลอมและพฤตกรรมททาให

บคคลแตกตางกนได เชน รางกาย สตปญญา อารมณ สงคม เพศ ความถนด ความสนใจ เจตคต

แรงจงใจทางสงคม คานยม รสนยม ฐานะทางเศรษฐกจและสงคม การศกษา การไดรบการเลยงด

หรออบรม อาย เหลานเปนตน ในแตละคนจะมความแตกตางกนออกไปไมวาจะเปนทางกาย

ความคด หรอจตใจ เมอเรายอมรบความจรงวาแตละคนยอมมความแตกตางกนในทก ๆ ดาน กตอง

มการปรบตวใหได และคนเราจะแตกตางกนในทางใดบางไมมใครทราบเพราะคนเราแตละคนม

ความแตกตางกนหลายดาน ซงเราสามารถจะพจารณาได 3 ดาน คอ

1.1 ความแตกตางทางดานรางกาย (Physical) เชน หนาตา ทาทาง ผวพรรณ รปราง

โครงกระดก ผม ฯลฯ ซงเรามองเหนไดชดเจน ดงนนความแตกตางทางกายนนหมายถง รปราง

ลกษณะทางกายทเหนไดจากภายนอกนนเอง ความแตกตางทางกายนอาจนาไปสความแตกตาง

ทางดานอน ๆ ไดอกเพราะรางกายของคนเราตองทางานสมพนธกนทงหมด เชน รางกายทอวนหรอ

ผอมมาก ๆ ยอมไมกระฉบกระเฉงเหมอนคนทแขงแรง และไปไหนมาไหนคนชอบลอชอบกระเซา

51

จนทาใหเกดปมดอยในการเขาสงคม นอกจากนความแตกตางทางดานรางกายยงรวมไปถง

ความสามารถอนเกดจากการกระทาหรอการแสดงออกทางรางกายดวย เชน คนหนมสาวยอม

แสดงออกถงพลงไดดกวาคนสงอายหรอเดก หรอคนในวยเดยวกนถารางกายไดรบการฝกฝนดก

ยอมจะดกวาคนทไมไดรบการฝกฝนหรอฝกฝนนอย เปนตน

1.2 ความแตกตางทางดานอารมณ (Emotion) หมายถง การแสดงออกทางอารมณ

หรอความรสกตาง ๆ เชน ดใจ เสยใจ โกรธ อจฉา กาวราว เปนตน ซงการแสดงออกทางอารมณม

มากนอยไมเทากนและแสดงออกมาไมเหมอนกน การควบคมทางอารมณกเชนเดยวกน ถาคนเราม

ความแตกตางกน บางคนมความสามารถในการควบคมทางอารมณไดด แตอกหลาย ๆ คนควบคม

ใหดไมไดปลอยใหเปนไปตามอารมณทเกด ซงไดรบอทธพลมาตงแตวยทารกเปนตนมา ซงปจจบน

สงคมไดใหความสาคญแกคนทมความสามารถในการควบคมอารมณไดอยางเหมาะสมเปนอยาง

มากทเรยกกนวามวฒภาวะทางอารมณ (Emotional Intelligenc) หรอมอคว (I.E.) คนทไดรบ

ความสาเรจในชวตไมใชอยทมไอควสงเพยงอยางเดยวแตตองมอควเปนสวนประกอบดวย

1.3 ความแตกตางทางดานสตปญญา (Intelligence) หมายถง ความแตกตางกนในเรอง

ของการแกปญหา คนปญญาดหรอเรยกวาไอควสง (ตงแต I.Q. 100 ขนไป) จะคดไดหลายแงหลาย

มม มความละเอยดออนแกปญหาไดมากกวาคนทมปญญาดอยหรอทเรยกวาไอควตา (ตงแต I.Q. 90

ลงมา) ซงจะคดไดนอยและมกรอบความคดทไมกวางนก การแกปญหาเกดขนไดยาก หากไดเรยน

หนงสอกอาจเรยนไมจบหรอตองออกกลางคน การแกปญหาทเกดขนกจะประสบผลสาเรจไดยาก

ดวยเหตนนกการศกษาปจจบนจงพยายามหาวธการชวยเหลอใหเดกตงแตวยทารกไดเพมพน

สตปญญามากขน เชน การใหเลนของเลนทมการเคลอนไหว ใหมการตอภาพหรอใหเลนของเลนท

ฝกใหมการตดสนใจ เปนตน เพราะการฝกใหเลนสงของเหลานเปนการฝกประสบการณในการ

แกปญหาเมอไปเผชญปญหาในชวตประจาวนกจะมการแกไขไดโดยงาย

1.4 ความแตกตางทางดานสงคม (Society) หมายถง ความสามารถทแสดงออกในหม

คณะหรอระหวางคนซงเปนทยอมรบกนวาแมจะมสตปญญาพอ ๆ กน แตความสามารถในการเขา

สงคมยอมมไดไมเหมอนกน สถาบนแรกทเกยวของกบพฤตกรรมทเปนทยอมรบในสงคม คอ

ครอบครวและสถาบนทสอง คอ โรงเรยน จงตองตระหนกและมการวางแผนแนวการฝกฝนในตว

52

เดกใหมความสามารถในการอยรวมกบบคคลอนได เพราะคนทเขาสงคมไดดกวายอมเปนทยอมรบ

ของเพอนรวมงานหรอผบงคบบญชา เพอนฝงระดบเดยวกน หรอผใตบงคบบญชา ยอมนามาซง

ความเจรญกาวหนาไดดกวาคนทเขาสงคมไดไมด หรอมอปสรรคในการทางานรวมกบผอน

2. ลกษณะของรปราง (Body types) ลกษณะของรปรางเปนอกประการหนงทบงบอกถง

ความแตกตางระหวางบคคลไดด เชน

2.1 คนทมลกษณะอวน (Endomorphy) คอ ลกษณะตวกลมเนอมาก ไขมนมาก รอน

งาย เคลอนไหวไมคลองตว ชอบรบประทานอาหาร ชอบความสนกสนาน รกความสะดวกสบาย

โดยทวไปเปนคนมมนษยสมพนธด

2.2 คนทมลกษณะแขงแรง (Mesomorphy) คอ ลกษณะของคนแขงแรงจะมกลามเนอ

เปนมดอยางเหนไดชด เปนคนกระตอรอรน ตดสนใจเรว ใจหนกแนน พดจาตรงไปตรงมา แต

บางครงพดไมคอยระวงกลายเปนคนกาวราว ขวานผาซาก ไมชอบอยในทแคบ

2.3 คนทมลกษณะผอม (Ectomorphy) เปนคนทไมคอยมกลามเนอ มลกษณะชอบเกบ

ตว ทาตวลกลบ ระวงตวอยเสมอ กลวคน ไมชอบเขาสงคม เปนคนมระเบยบ มความรบผดชอบสง

เปนคนฉลาด มความสขทไดอยเปนท

3. ล าดบทเกด (Birth orders) ในการศกษาใหเขาใจพฤตกรรมของมนษยนน เรองลาดบ

ทเกดกมความสาคญไมนอย ซงแอดเลอร (Adler) มแนวคดวาเดกแมจะเตบโตในครอบครวเดยวกน

มสงแวดลอมหลาย ๆ อยางเกอบเหมอนกน เชน ความจน ความรวย รปราง อายของพอแม สภาพ

บานเรอน และสงแวดลอมอน ๆ แตพวกเขา พ นอง จะอยในตาแหนงของการเกดไมเหมอนกน

เขามความแตกตางทางสงคมครอบครวมาตงแตเลกจนโต พอแมยอมปฏบตตอบตอความตองการ

ของลกแตละคนไมเหมอนกน เชน ลกคนโตอาจไดอานาจจากพอแมใหดแลนอง ๆ และใน

ขณะเดยวกนคนเลกหรอคนสดทองอาจไมตองดแลใคร แตไดรบความรก ความเอาใจใสจากพอแม

อยางไมมวนสนสด เปนตน สาหรบลาดบทเกดแบงได ดงน

3.1 ลกคนโต (First born child) ตามสภาพความเปนจรงแลวลกคนโตจะไดรบความ

สนใจจากคนในครอบครวเปนอยางมากตงแตแรกเกด แตพอมนองความสนใจอาจถกลดไป เพราะ

มนองมาชวยแบงความรกจากครอบครวไป ซงในความเปนจรงแลวพอแมไมไดทอดทงลกคนโต

53

แตเนองจากลกคนโตพอจะชวยเหลอตวเองได แตเขายงไมเขาใจเพราะยงเดกเกนไป การปรบ

ความรสกนยงยากเกนไปสาหรบเดกเลก ๆ ซงสภาพการณเชนนจะเหนชดเจนมากกบครอบครวท

ไมไดศกษาหาความรทางดานจตวทยา นกจตวทยาไดศกษาแนวโนมของสงแวดลอมทมอทธพลตอ

พฤตกรรมของลกคนโตพอสรปได ดงน

3.1.1 ระดบสตปญญา (I.Q.) มแนวโนมวาจะตากวาคนถด ๆ มา เพราะเหต 3

ประการ คอ พอแมขาดประสบการณในการเลยงดเนองจากเปนครงแรก เกดคอนขางยากกวาคนอน

และไมมพมาคอยกระตนไมวาจะเปนการเลนหรอการเรยน

3.1.2 ความเปนคนมพรสวรรค (gifted child) เปนคนคดดวยเหตดวยผล แตถาขาด

ความสนใจกจะเปนเดกทเหนแกตว มกจะคอยสรางความยงยากอยเสมอ

3.1.3 มความรสกกาวราว และมการเกบกด

3.1.4 มลกษณะการตามใจผอน ยอมให

3.1.5 ขอความชวยเหลองาย โดยเฉพาะเมอมความกระวนกระวายใจ

3.2 ลกคนกลาง บางครงถกเรยกวา “wednesday child” ลกคนกลางมกปรบตวยากและ

ถาปรบตวไมไดกจะกลายเปนเดกมปญหาไปในทสด จากการศกษาพอสรปไดวาลกคนกลางจะม

แนวโนมคอนขางเพกเฉย (neglected) บางครงกสบสนแตจะไมกาวราวเหมอนคนโตและขาดสต

งาย ๆ ชอบอยกบเพอนเพราะในบานเขาจะถกมองขามเสมอ เขาตองการความรกจากพอแมจงอาจม

ปญหา และควรมแนวทางแกไข คอ ใหเขาเลนดนตรหรอกฬา ซงจะชวยเขาไดมาก

3.3 ลกคนสดทอง (Youngest child) การเกดของลกคนเลกไมคอยมอะไรททาทายใน

ชวงแรกจะไมไดรบการตอนรบแตจะไดรบความรกมากขนในภายหลงอยางไมมวนสนสด คอ ไมม

ใครแยงหรอแทรกแซง จากการทไมคอยไดรบการทาทายนเองพอเขาโตขนจงแสดงออกชดเชยสงท

ขาดไปตงแตเลก ๆ แตความรก ความสนใจ ลกคนเลกยงคงปรารถนามากกวาลกคนอน ๆ แมจะ

เตบโตขนมาแลวกตาม อกสวนหนงทลกคนเลกมอยมาก คอ จตใจทแขงขนมความเชอมนตนเองสง

ตองกาวไกลกวาผอน แตจะมการมองโลกในแงด (optimistic)

4. การแสดงออก (Expression) คนเราจะแสดงออกมาไมเหมอนกน ซงจะแบงออกตาม

บคลกภาพไดเปน 3 ลกษณะ ดงน

54

4.1 พวกเกบตวไมชอบแสดงออก (Introvert personality) หมายถง บคคลทม

บคลกภาพแบบเกบกดไมชอบแสดงออก คนประเภทนจะมลกษณะขรม แสดงออกชา คดชา สวนด

ของบคลกภาพแบบน คอ เปนคนเยอกเยน เรยบรอย มระเบยบ มความรบผดชอบสง

4.2 พวกชอบสงคม (Extrovert personality) หมายถง บคคลทมบคลกภาพชอบแสดง

ตนไมวาจะเปนเชงคาพดหรอกรยาทาทางกตาม จะมความคลองตวสง สวนดของบคคลประเภทน

คอ เปนคนเปดเผย คบงาย เปนกนเอง แตเปนคนทคดไดไมลกซง

4.3 พวกมลกษณะเปนกลาง (Ambivert personality) หมายถง บคลกภาพทเปนกลาง

บคคลกลมนมลกษณะบคลกภาพทงสองอยางอยในตว คอ จะแสดงออกไมมากไมนอย ไมวาจะเปน

ภาษาทใชคาพดหรอภาษาทใชทาทาง

5. ความตองการ (Needs) เปนปจจยสาคญมากเมอเทยบกบปจจยอน ๆ ของความ

แตกตางของบคคล เพราะเปนความรสกภายในและไดรบอทธพลมาจากหลาย ๆ ประการดวยกน

คอ ความตองการเปนผลรวมของปจจยตาง ๆ จากจตทสงออกมา การสงออกมาในรปของ

ความตองการน ยอมมผลทาใหรางกายเกดพฤตกรรมทงทเปนทพงปรารถนาและไมเปนทพง

ปรารถนาของสงคม จากแนวคดของนกจตวทยาหลาย ๆ ทานทผเขยนไดรวบรวมและขอเสนอ

ตามลาดบ ดงน

5.1 อบบราฮม เอช. มาสโลว (Abraham H. Maslow) ไดกลาวถงความตองการของ

มนษยเปน 5 ขน (Maslow’s Hierarchy of Needs) คอ

5.1.1 ความตองการทางกาย (Physiological needs) เปนความตองการขนพนฐานท

ชาวพทธเรยกวา ปจจย 4 แตทางตะวนตกรวมความตองการทางเพศ (sex) ดวย

5.1.2 ความตองการความปลอดภย (Security needs) เปนความตองการทใหทง

รางกายและจตใจไดรบความปลอดภยจากภยตาง ๆ ทงปวง

5.1.3 ความตองการทางสงคม (Social needs) เชน ความตองการทไดอยในหมหรอ

พวก (belongingness) ตองการความรก (love need)

5.1.4 ความตองการเกยรตยศ ความนบถอจากผอน (Self-esteems)

5.1.5 ความตองการสมฤทธผลในสงทตนปรารถนา (Self-actualization)

55

ภาพท 2.2 ทฤษฎลาดบขนของความตองการของมาสโลว

(ทมา : จราภา เตงไตรรตน และคณะ, 2550 : 8)

ลาดบท 1 ความตองการทางสรรวทยา (Psysiological needs) เชน อาการ น า การพกผอน ความตองการทางเพศ

ลาดบท 2 ความตองการความมนคงปลอดภย (Safety needs)

เชน ความมนคงทางกาย, ทรพยสน, จตใจ

ลาดบท 3 ความตองการมสวนรวม และความรก (Belongingess and love)

เชน การมสมพนธไมตร การไดรบการยอมรบ ความอาทร ความผกพนกบบคคล กลมบคคลหรอ/และสถาบน

ลาดบท 4 ความตองการมศกดศร (Esteem)

เชน ศกดศรแหงตน การยกยอง การไดรบการนบถอ (ทงจากตนเองและผอน)

ลาดบท 5 Self-actualization

รวมทงความงาม ความด และสตปญญา เชน รกความดความ

งาม รกความยตธรรม จดระเบยบในการจดการ และจดระเบยบชวต มความสนใจใฝร

56

5.2 เฮอรสเบอรก (Herzberg) ไดรวมกบมอรสเนอร และซนเดอรแมน (Mausner and

Snyderman) ศกษาความตองการของคนเกยวกบการทางาน (herzberg’s two-factor theory) และ

สรปความตองการของคนเราในการทางานไดเปน 16 ชนด โดยเรยงตามลาดบจากมากไปหานอย

แบงออกเปน 2 กลม คอ ปจจยเพอสขภาพทจาเปนสาหรบทกคน (hygiene factors) และปจจยเพอ

การจงใจใหขยนตงใจทางาน (motivator factors) ปจจยทง 2 กลมนยงแบงออกเปนปจจยทไดรบ

การกระตนจากภายนอก (extrinsic factors) และปจจยทไดรบการกระตนจากภายในใหตอสงาน

(intrinsic factors) ดงรายละเอยดตอไปน

5.2.1 ปจจยจงใจภายนอก (Extrinsic factors) เชน

- คาตอบแทน เงนเดอน

- ไดรบการสอนงานหรอเทคนค หรอมหวหนาทเกง

- มความสมพนธอนดกบเพอนรวมงานและเจานายหรอลกนอง

- สภาพการทางานทดมความมนคงในการทางาน

5.2.2 ปจจยจงใจภายใน (Intrinsic factors) เชน

- ความสมฤทธผลในงานททา

- การยอมรบหรอการไดรบการยกยองจากเพอนรวมงาน

- การไดรบผดชอบในงานททาหรองานของผอน

- ความกาวหนาในตาแหนงงานหรอในหนาท

- ไดทางานทถนดหรอชอบ

- มโอกาสไดประสบการณใหม ๆ จากงานททา

5.3 วรม (Vroom) ไดกลาวถงทฤษฎจงใจ (vroom’s expectancy theory) ทเนนความ

ตองการของคนกอนทจะทางานไววา การจงใจมสองประเภทหลก ๆ คอ คณคา (value) และความ

คาดหวง (expectancy) ซงเขาไดทาการศกษาทฤษฎนอยางตอเนองจากพอรเตอร และคนอน ๆ

(Porter and others) และไดอธบายวาการจงใจเกดจากคณคาของสงทมาลอใจ เชน รางวล เงน

สงของ ฯลฯ ถาของเหลานมคณคาสาหรบพวกเขาประกอบกบมความสามารถหรอมความหวง

พอทจะไขวความาได (provability) เขาจะเกดความสนใจทนท นอกจากนนกจตวทยาหลายคนเชอ

57

วาแรงผลกดนเกดจากความตองการของคนเราอยางมากมาย ไดมผพยายามศกษาถงความตองการ

ของมนษยซงสรปไดเปนความตองการทางกายเปนแรงผลกดนขนพนฐานและความตองการทางจต

มพลงอานาจสงสดใหชวตอยรอด

แนวความเชอในปจจบนเชอวาทงพนธกรรมและสงแวดลอมตางกเปนสงชวยกลอมเกลาลกษณะตาง ๆ ของบคคลทงทางกาย ทางสงคม ทางอารมณ และทางสตปญญา คร ผปกครอง เปน ผทตองตดตอและผกพนกบเดกอยตลอดเวลา จะตองรบความจรงในขอน และตองหาทางสงเสรมใหเดกเจรญงอกงามในทกดาน ชวยกนพฒนาไปจนถงทสดตามกาลงทแตละคนมอย ปจจยสาคญททาใหเกดความแตกตางระหวางบคคลนอกจากพนธกรรมและสงแวดลอม แลวอาจมสงอน ๆ เขามาเกยวของดวยกไดทตางจะชวยสงเสรมพฒนาลกษณะพเศษตาง ๆ ของบคคล ดงนนเราจงไมอาจพดไดวาปจจยใดมความสาคญทสดเพราะแตละคนตางกมลกษณะทตางกน สรปทายบท มนษยจะมการเปลยนแปลงพฤตกรรมไปตามสภาพแวดลอม และบรบทของสถานการณในแตละยคแตละชวง การทาความเขาใจพฤตกรรมของมนษยทเปลยนแปลงไป จงมองไดหลายมมมอง เชน มองจากพนธกรรม จากรปรางลกษณะภายนอก ลาดบการเกด แรงจงใจ และวฒนธรรม นอกจากนยงสามารถมองไดจากบรบทของสงแวดลอม เชน ในเรองความเชอ คานยมทางสงคม และการมพฤตกรรมรวมกบบคคลอน ๆ ถาเราสามารถเขาใจจตวทยาพนฐานของมนษย วาคนเราจะตองมการเปลยนแปลงพฤตกรรมอยตลอดเวลากจะทาใหเราเขาใจสาเหตของ การเปลยนแปลงพฤตกรรมของมนษยไดเปนอยางดและสามารถอยรวมกนไดอยางมความสข

ค าถามทายบทท 2

1. พฤตกรรมมนษยหมายถงอะไร และมกประเภท จงอธบายพรอมยกตวอยางพฤตกรรมของนกศกษามา 3 พฤตกรรม แลววเคราะหวาเปนพฤตกรรมประเภทใด

2. จตและพฤตกรรมมนษยมความสมพนธกนอยางไร จงอธบายพรอมยกตวอยางสถานการณทเกยวของกนระหวางจตวทยากบตวของนกศกษาเองมา 1 สถานการณ

3. เหตใดมนษยจงมพฤตกรรมแตกตางกน แมในสถานการณ หรอชวงเวลาเดยวกน จงอธบายโดยใชความรจากปจจยพนฐานของมนษยทกอใหเกดพฤตกรรม

4. การศกษาพฤตกรรมมนษยมกวธ และแตละวธมลกษณะเดนอยางไร

58

เอกสารอางอง กนยา สวรรณแสง. (2540). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: รวมสาสน. จราภา เตงไตรรตน และคณะ. (2550). จตวทยาทวไป (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. เฉก ธนะสร. (2536). ธรรมชาตของชวต. กรงเทพฯ: ยโรปา เพรส.

นพมาศ องพระ (ธรเวคน). (2546). ทฤษฎบคลกภาพและการปรบตว. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ชยพร วชชาวธ. (2525). มลสารจตวทยา. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ธระ อาชวะเมธ . (2521). ปรชญาจตวทยา. กรงเทพฯ: ศกษตสยาม . ประเทอง ภมภทราคม. (2535). การปรบพฤตกรรม : ทฤษฎและการประยกต. ปทมธาน: วทยาลย ครเพชรบรวทยาลงกรณในพระบรมราชปถมภ. รตนา ศรพานช. (2550). จดมงหมายเชงพฤตกรรมส าหรบใชในวงการศกษาไทย 2. กรงเทพฯ:

กรงสยามการพมพ. ลกขณา สรวฒน. (2544). จตวทยาในชวตประจ าวน. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส. วทย วศทเวทย. (2531). ปรชญาทวไป. กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน. ศรเรอน แกวกงวาล. (2539). ทฤษฎจตวทยาบคลกภาพ: รเรารเขา (พมพครงท 4). กรงเทพฯ:

หมอชาวบาน. สวาร ศวะแพทย. (2549). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส. Banyard, P. and Hayes, N. (1994). Psychology : Theory and Application. London: Chapman &

Hall. Baron, R.A. (1966). Essentials of Psychology. Boston: Allyn and Bacon. Crooks, R.L. and Stein, J. (1991). Psychology: Science, Behavior, and Life (2nded). Forth

Worth: Holt, Reine & Winston. Feldman, R.S. (1994). Essentials of Understand Psychology. New York: McGraw-Hill. Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence. New York: Bantam Book. Malim, T. and Birch, A. (1998). Introduction to Psychology. Houndmills: Macmillan. Marx, M.H. (1988). System and Theories in Psychology. New York : McGraw-Hill.

59

Michel, W. (1971). Introduction to Personality. New York: Holt, Rinehart and Winston. Shaver, K.G. and Tarpy, R.M. (1993). Psychology. New York: MacMillan. Walter, Mischel. (1976). Introduction to Personality. New York: Holt, Rinehart and Winston.

บทท 3 การปรบตวในการด ารงชวต

บคคลใดบคคลหนงเผชญปญหาไมวาจะเปนปญหาทอาจจะเกดขนจากตวบคคลนนเอง

หรอเปนปญหาทเกดจากสภาพแวดลอม โดยทวไปบคคลนนกจะพยายามปรบตวตามสภาพทเปนปญหาทเขาก าลงเผชญนน เพอใหสภาวะของความกดดน ความเครยด ความวาวน วนวายใจ หรอความกงวลใจคอย ๆ คลคลายลง จนกระทงหมดไป หากไมสามารถขจดปญหาตาง ๆ ทเกดขนใหหมดสนไปได ความกงวลใจกยงคงมอยตอไป และอาจจะมผลกระทบใหบคคลนนตองสญเสยความสมดลในตนเอง เกดความเครงเครยด วตกกงวล สบสน วาวนใจ และความคบของใจ ท าใหไมมความสขในการด าเนนชวต

ในบทท 3 การปรบตวในการด ารงชวต จะอธบายในเรองความหมายของการปรบตวความส าคญของการปรบตว กลวธในการปรบตว พฤตกรรมทเปนปญหาและแนวทางแกไข และเทคนคในการปรบตวและการพฒนาบคลกภาพ ซงจะชวยใหผเรยนเขาใจถงการปรบตวในการใชชวตประจ าวน สามารถน าความรไปใชเปนแนวทางในการด ารงชวตตอไป

ความหมายของการปรบตว

การปรบตวในแงของจตวทยามผไดใหความหมายไว ดงน โคลแมน (Coleman, 1981: 109) กลาววา การปรบตว หมายถง ผลของความพยายามของ

บคคลทพยายามปรบสภาพปญหาทเกดขนแกตน ไมวาปญหานนจะเปนปญหาดานบคลกภาพ ดานความตองการ หรอดานอารมณใหเหมาะกบสภาพแวดลอมทบคคลนนอย

เบอรนาด (Bernard, 1960) ใหความหมายของการปรบตววา เปนการทบคคลสามารถปรบตวใหเขากบตนเองและโลกภายนอกไดอยางด ความพงพอใจ ความแจมใสอยางสงสด มพฤตกรรมทเหมาะสมกบสภาพสงคม มความสามารถทจะเผชญและยอมรบความจรงของชวต

สชา จนทรเอม (2540: 135 -136) กลาววา การปรบตว หมายถง ขบวนการทบคคลไดแสดง พฤตกรรม เพอใหบรรลเปาหมายตาง ๆ ในสงแวดลอมของเขา

มารลม และจาไมสน (Malm and Jamison, 1952 อางถงใน วภาพร มาพบสข, มปป.: 435)กลาววา การปรบตว หมายถง วธการทคนเราประพฤตเพอใหเปนไปตามความตองการของตวเองในสภาพแวดลอม ซงบางครงสงเสรม บางครงขดขวาง และบางครงสรางความทกขทรมานใหแกเรา

64

จากตวอยางความหมาย “การปรบตว” ของนกจตวทยาทานตาง ๆ สามารถสรปความหมายของค าวา “การปรบตว” ไดดงน การปรบตว หมายถง ความพยายามของบคคลในการแสวงหาความสมดลทงรางกายและจตใจดวยวธใดวธหนง เพอใหผอนคลายความตงเครยดทางอารมณ และอยในสภาพแวดลอมนนไดอยางมความสข ความส าคญของการปรบตว

มนษยตองมการปรบตวเพอความอยรอดของชวต และเพอความสขและความราบรนในชวตมนษย โดยมเหตผลส าคญดงน

1. เพอความอยรอดของชวต ตลอดชวชวตของบคคลหนง ๆ ยอมผานชวงชวตมามากมายพบกบความเปลยนแปลง ทงทเปนการเปลยนแปลงทเกดขนเองตามธรรมชาต เรมตงแตปฏสนธ เปนตวออนอยในครรภมารดา เจรญเตบโตมาเปนทารกอยในครรภมารดา ตอมาคลอดเปนทารกแรกเกด และเตบโตมาจนถงทกวนน เราทกคนตองพบกบสภาพความเปลยนแปลงมาโดยตลอด ซงทกคนตองปรบตวเพอจะอยรอดใหไดในแตละชวงชวต เชน เมอทารกแรกเกดกดดดมกนนมมารดาเพยงอยางเดยว เมอโตขนสกหนอยราว ๆ 3 เดอน มารดากเรมจะใหอาหารอนทดแทน ลกษณะการปรบตวเชนน เหตผล คอ ความจ าเปนตองปรบตวเองใหเขากบสภาพความเปลยนแปลงทเกดขนกบตวเรา “เพอความอยรอดของชวต”

2. เพอความสข หากมค าถามวา “ความสขคออะไร” ความสข คอ การไมมความทกข ความทกขคอ การไมมความสข การปรบตวชวยใหเรามความสขไดอยางไร การปรบตวชวยใหเรายอมรบสภาพการณ สภาพปญหาทเกดขน แลวพยายามหาวธการแกไข ขจดปดเปาปญหา หรอสภาพทคอนขางเลวราย หรอสภาพการณทเลวรายมาก ๆ ทเกดขนกบตวเราใหบรรเทาเบาบางลง ซงอาจจะพยายามแกไขดวยตนเองหรอมการแสวงหาบคคลอนมาชวยแกไขปญหา สดทายเมอปญหาคลคลายมการแกไขแลว ความคด ความรสก ของเรากจะดขน ผอนคลายความตงเครยดลงไป เมอความทกขหายความสขสบายใจยอมเกดขน กลวธในการปรบตว

มนษยเรามความตองการซงเปนแรงจงใจใหมนษยดนรนทจะหาสงตาง ๆ มาสนองความตองการอยเสมอไมมจบสน เชน มนษยมความหว และมนษยกจะตองดนรนจะหาสงตาง ๆ มาสนองความตองการอยเสมอไมมจบสน เมออมแลวกจะมความสขอยพกหนงแลวกจะหวอก

65

แมกระทงเมออม ความตองการอน ๆ กอาจจะเกดขนซงผลกดนใหมนษยตองดนรนทจะได ตอไปอก ขบวนการทอนทรยพยายามตอบสนองความตองการตาง ๆ ของรางกายอยางไมรจบสนนเรยกวาการปรบตว นอกจากความตองการทางรางกายแลว มนษยยงมความตองการบ าบดความตองการทางจตใจ และสงคมอกมากมาย เชน เราตองการชอเสยง ตองการมคนนบหนาถอตา ตองการคนรก ตองการอ านาจ เปนตน ความตองการของมนษยมมากมายไมรจกจบสน เมอมนษยตางคนกตางมความตองการ การแขงขนทจะไดในสงทตองการกเกดขน และเมอบคคลเผชญอปสรรค กดขวางไมใหเราไปตามทางทตองการได ความคบของใจ (frustration) กเกดขน ซงท าใหเราตองดนรนทจะลดสภาพความตงเครยด อนเกดจากความคบของใจนนตอไปอก รปการจงหมนเวยนอยเชนนเรอยไปตราบจนอนทรยสนสญ ส าหรบกลวธานในการปรบตวมมากมาย เราพอจะแบงประเภทของการปรบตวออกไดเปน 5 แบบ ดวยกนคอ

1. การปรบตวแบบส (adjustment by defense) 2. การปรบตวแบบหลบหน (adjustment by isolation) 3. การปรบตวในรปความกลวตาง ๆ (adjustment involving local fear) 4. การปรบตวในรปความปวยไขตาง ๆ (adjustment by ailments) 5. ความวตกกงวล (anxiety)

1. การปรบตวแบบส (adjustment by defense) การปรบตวแบบสเปนการปรบตวทมหลายวธมากกวาแบบอนใดทงสน การทเราหาทางส

เพอเอาชนะอปสรรคทเปนสาเหตของความคบของใจ หรอความขดแยงไดแก 1.1 การเรยกรองความสนใจ (attention - getting)

เนองจากมนษยเปนสตวสงคม มนษยเราจงตองการเปนทยอมรบ เปนทสนใจของกลมชนอยบางไมมากกนอย จะเหนไดวา ความตองการเปนทสนใจของผอนนมปรากฎใหเหนไดแมกระทงทารก เดกทารกเมอถกทงใหอยล าพงผเดยว จะเรมเปลงเสยง และในทสดจะรองไห การรองไหจะเปลยนเปนหยดยมทนท เมอมผเขาไปยมเลนดวย วธการของเดกแสดงถงการปรบตวแบบเรยกรองความสนใจไดเปนอยางด

ผใหญกเชนเดยวกน การถกเพกเฉยละเลย การไมไดรบความรกความเอาใจใส ความสนใจเทาทควรยอมกอใหเกดความคบของใจ ซงมกจะบ าบดโดยการแสดงพฤตกรรมท

66

เรยกรองความสนใจขน พฤตกรรมนนจะด หรอรายกได เพราะอยางนอยการทตนถกกลาวขวญถงจะในแงด หรอรายกตามตางเปนการท าใหตนเปนจดสนใจของคนทว ๆ ไป

1.2 การอางเหตผล (rationalization) การอางเหตผลคอ การยกเหตผลนานาประการมาประกอบการกระท าของเราเพอใหเหนวาการกระท าของเราถกตอง หรอกไมเลวจนเกนไปนก เพอรกษาชอเสยง หรอชวยลดความคบของใจ หรอภาวะความขดแยงในใจลง ซงคลายคลงกบการหาเหตผลอาง เพอแกตวใหตวเองพนผดจะไดหายกงวลใจ ตวอยางการอางเหตผล เชน อางวาชอบ หรอไมชอบ ตวอยาง นาย ก. ไมไดรบเชญไปในงานเลยงรนเรงของชมรมกฬา ความจรงนาย ก. รสกหงดหงด และเกดความคบของใจมาก แตเพอรกษาหนา นาย ก. จงเปลยนใจตนเองวา ความจรงกไมชอบงานรนเรงเทาใดนก และพดกบเพอน ๆ วาไมชอบงานรนเรงเทาใดนก ถงไดรบเชญกจะไมไป เปนตน

1.3 โทษผอน หรอสงอน (projection) โทษผอน หรอวธปายความชวใหผอนเปนวธการทจะลดความตงเครยดในจตใจ เนองจากความกงวลใจจากความไมส าเรจ หรอความส านกผดไดดยงวธหนง ในการโทษผอน หรอสงอนทแทจรง ผนนมกจะมความโนมเอยงสงมากทจะโยนความผดใหผอน และมกเนนเกนจรงไปมาก โดยทในบางครงตนเองกลมไปวานนคอ สงทตนตองการอยากได อยากท าเชนเดยวกน

1.4 การเลยนแบบ (identification) การเลยนแบบคอ การเลยนคณลกษณะทดของผอนใหเปนของเรา ตวอยางทพบ

เหนในภาพยนตรโทรทศน หรอหนงสอพมพมกเปนตวอยางทมอทธพลอยางยงตอการเลยนแบบของบคคล

1.5 ปฏกรยาตรงขาม (reaction – formation) บคคลมพฤตกรรมแบบน เมอบคคลนนตองการทจะปดบงแรงขบของตน โดยการ

ส านกผด และเกดความละอายในแรงขบหรอพฤตกรรมของตน จงแสดงปฏกรยาตอตานกบความรสกในใจของตนเองอยางรนแรงในทางตรงขาม ตวอยางเชน แมทไมรกลก แตละอายเนองดวยผดหลกสงคมนยม และเพอทจะปดบงแรงขบของตนจงปรนเปรอลกในทางทผด

1.6 การชดเชย (compensation) การชดเชยคอ ความพยายามสความลมเหลว หรอจดออนของตนเอง โดยมง

ความส าเรจในเรองอน ตวอยางเชน คนทมจดออนเกยวกบความออนแอของรางกาย อาจจะชดเชย

67

โดยตงตนเปนหวโจกในหมเพอนฝง คนทไมใครจะสวยอาจจะเอาดในทางการเรยน ซงถาสตปญญาของเขามสวนสงเสรมอยดวยแลว เขากอาจจะประสบความส าเรจเปนอยางยงกได

2. การปรบตวแบบหลบหน (adjustment by isolation) มบคคลเปนจ านวนไมนอยทใชการหลบหนเปนกลวธในการปรบตวของตนเพอหลบ

ไมใหตองเผชญกบสภาพความตงเครยดอนเกดจากความคบของใจ หรอสภาวะความขดแยงอกตอไป วธการนแบงออกเปน

2.1 การถอยหน (withdrawal) ในกรณของความขดแยงทเรอรงมานาน บคคลอาจจะหาทางออกโดยแยกตวเองจากสงเรา หรอสถานการณทกอใหเกดความขดแยงนน ๆ โดยสนเชง ท าคลายกบวามก าแพงกนทตดบคคลนนไมใหตองเผชญสถานการณนนอกตอไป อยางนเรยกวา การถอยหน

2.2 การเพอฝน (fantasy) การเพอฝน หรอการฝนกลางวน (day – dreaming) เปนวธการสรางมโนภาพเพอบ าบดความตองการซงมไมได หรอไมมโอกาสทจะมไดในชวตจรง การเพอฝนอยางนอยทสดกใหเกดความสขชวระยะหนงซงกยงดกวาไมมการบ าบดใด ๆ เลย

2.3 การปฏเสธ (negativism) เนองจากความคบของใจอนเกดจากการไมไดบ าบดในสงทตนตองการอยางรนแรงบคคลนน นอกจากจะหนบคคล หรอสถานการณทกอใหเกดความคบของใจแลว ยงท าใหเจตคตทไมดทขมขนตอบคคล หรอสถานการณนน ๆ อกดวย บคคลจงเลอกวธการปฏเสธ

2.4 การถดถอย (regression) เมอบคคลบางคนประสบความผดหวงในชวต บคคลจะเลอกการปรบตววธนคอการหวนกลบไปแสดงพฤตกรรมในอดตซงเคยไดรบความส าเรจมาแลว ตวอยางเชน เดกทไดรบความคบของใจอยางรนแรง บคคลจะหนตอสถานการณนนโดยการดดอมมอ ในกรณทเดกยอนกลบไปมพฤตกรรมในอดตอกน นกจตวทยาหลายคนเชอกนวา เนองจากเดกตองการความมนคงทางจตใจ เพอตอสกบความคบของใจทเกดขน

3. การปรบตวในรปความกลวตาง ๆ (adjustment involving local fear) ความกลวอนเกดจากการเรยนรตอสงเราเฉพาะ หรอโฟเบย (Phobia) ความกลวเปน

แรงผลกดนใหบคคลมการกระท าทสงมาก เปนความกลวทเกดในจตไรส านก จากการศกษาทดลองเกยวกบพฤตกรรมของสตวตอความกลว มนกจตวทยาหลายทานแสดงใหเหนชดวา ความกลวม

68

อ านาจชกน าใหอนทรยขวนขวายทจะหาทางขจดสถานการณทเราใหเกดความกลวนน เชน การทดลองของ miller กบหน เครองมอทท าการทดลองคอ กลองซงสรางพเศษโดยมกระแสไฟฟา ออน ๆ บอยทพนกลอง และผทดลองสามารถใชไฟฟาออน ๆ น ชอตหนไดเมอตองการ เมอหนถกไฟฟาดดเพยงสองสามครงเทานน เมอจบหนใสลงไปในกลองหนจะแสดงความกลวกลองนอยางเหนไดชดเจน ดงจะเหนไดจากการทหนเกรงตว งอตว และปสสาวะ หรออจจาระทนท เมอหนอยในกลองแลวไมชาไมนานนก หนจะเผอญไปกดคนโยก และเมอดนประตกลองทดลองจะเปดออกโดยอตโนมต และหนกจะออกจากกลองได และพนจากการถกไฟฟาดด จากการทดลองหลาย ๆ ครง เมอหนถกจบใสกลองหนจะเรยนรทจะกดคนโยกออกจากกลองไดทนท แสดงวา ความกลวอนเกดจากการถกไฟฟาดดเปนแรงจงใจใหหนตองการทจะเรยนร เพอหนจากกลองใหไดโดยเรวทสด และโดยท านองเดยวกนน มนษยเรากเรยนรทจะมความกลวตอสงเรา และสถานการณตาง ๆ รอบตวตามประสบการณของแตละบคคล ตวอยางเชน บคคลทเคยตกจากทสงอาจจะกลวทสงไปตลอดชวตของเขา บคคลทเมอเดกเคยหลงทางหาบดามารดาไมพบในกลมฝงคนในงานประจ าเทศกาลตาง ๆ หลงจากนนอาจกลว หรอไมชอบทจะอยทามกลางกลมคนเปนจ านวนมาก บคคลทเคยถกขงอยในตเสอผาเมอเดก ๆ อาจจะกลวทจะอยในหองคนเดยวมด ๆ โดยปดหนาตาง ประตหมด จะเหนไดวาแตละบคคลกมความกลวอนเกดจากการเรยนรจากประสบการณหนง ๆ ของคนซงไมเหมอนกน

โฟเบยจงเปนความกลว แตความกลวในรปของลกษณะพเศษคอ ความกลวทเกดในวยเดก อนทรยเกดความกลวตอสงเราบางประการ ความกลวนมสงเราอน ๆ เกยวของกนอยดวยมากมาย เชน ความอดอด ความวตกกงกล ความกระวนกระวายใจ ความละอาย ความส านกผด เปนตน เราอาจสรปไดวา ความกลวแบบโฟเบยเปนความกลวทอนทรยมปฏกรยาตอบโตอยางรนแรงมากตอสงเราน น ๆ เนองจากอนทรยเกดปฏกรยารนแรงกบสงเรา หรอสถานการณนนโดยเหตทสถานการณสรางความไมพอใจอยางรนแรง หรอเปนตวการสรางความผดหวง อนทรยจงไมสามารถปลอยใหระลกอยได และพยายามกดดนใหเกบฝงอยในจตใตส านกเสย เมอกาลเวลาผานไปนาน ๆ เขาสถานการณ หรอเหตการณนนจงถกลมไปสนท โดยไมมทางทจะระลกกลบมาไดใหมอก อยางไรกดเมออนทรยอยในสภาวการณทเราเหมอนเดม อนทรยจะเกดปฏกรยาตอบโตอยางรนแรงไปอก โดยทเจาตวกหาสาเหตไมไดเลยวาเปนเพราะอะไรจงไดมปฏกรยาเชนนน

69

4. การปรบตวในรปความปวยไขตาง ๆ (adjustment by ailments) เมอบคคลไมสบายใจ อนทรยทประกอบดวยกาย และจตเปนของทแยกจากกนไมได แยกจากกนไมขาด ดงนนเมอใจปวยอนเนองจากความคบของใจ ความอดอด ความวตกกงวล ความกระวนกระวายใจ รางกายกจะปวยไปดวย การปรบตวโดยสรางความปวยไข หรอการสราง ความพการทางกายน มชอเรยกวา ไซโคนวโรซส (psychoneurosis) วธการนเปนการปรบตวทผดปกตซงมน าหนกไปในทางไมดนก แตกยงมน าหนกนอยกวาเปนโรคจต ( psychosis ) ลกษณะอาการของผปวยประเภทน ไดแก ฮสทเรย ( hysteria ) การเปนใบ การตดอาง การเปนอมพาต การชกกระตก การเปนลม การคลนไส วงเวยน การรกษาเปนเทคนคชนสงซงควรจะไดรบการตรวจ และรกษาจากแพทยทเรยนทางจตเวชมาโดยเฉพาะ

5. ความวตกกงวล (anxiety) ความวตกกงวลนเกดขนเนองจากสภาพความของคบใจทยงไมไดบ าบดแกไข หรอสภาพ

ความขดกนทางจตใจทยงไมไดตดสนใจ แกปญหาใหเสรจสนไป เมอเปนเชนนสภาพความตงเครยดทางใจจงยงคงอย

ความวตกกงวลมผลมาจากการกระทบกระเทอนตอกายภาพของบคคลมาก เพราะบคคลนนจะหงดหงด อตราการเผาผลาญภายในรางกาย ( metabolism) สง นอกจากนความกระวนกระวายใจยงมผลกระทบกระเทอนตอประสทธภาพการท างานของบคคลเปนอยางมาก เพราะบคคลนนจะ งนงาน หมดสมาธ และคดไมไดถกตองเฉยบแหลมเทาทควร การลดความวตกกงวล ผนนควรหาทปรกษาทตนเชอถอศรทธา เพอทจะไดปรกษาถงวธแกปญหา เมอแกปญหา หรอตดสนใจไดความกระวนกระวายใจจะหมดสนไปเอง

อยางไรกตาม คนสวนใหญจะใชกลไกปองกนตวเองเพอแกปญหาของตนเอง หรอเพอลดความวตกกงวล ความเครยด หรอความคบของใจ ดงนน กลไกปองกนตวเองจงสามารถน าไปใชไดหลาย ๆ ทางแตการน าไปใชกจะตองมขอบเขตหากใชบอยครงเกนไป และใชโดยปราศจากเหตผล กมกจะมแนวโนมทจะเกดโทษมากกวาประโยชน และจะมผลกระทบตอการปรบตวของบคคลนน เพราะฉะนนหากน าไปใชโดยยดทางสายกลางเปนหลก โอกาสทจะชวยในการปรบตนใหอยรอด และอยไดดวยความสขกจะมมากขน

70

ปญหาของการปรบตว ปญหาตาง ๆ ของการปรบตวอาจมสาเหตมาจากการทบคคลตองเผชญกบสภาพการณ หรอ

สถานการณทมความกดดน มความขดแยง เมอบคคลใดบคคลหนงเผชญปญหา ไมวาทงปญหาทอาจจะเกดขนจากตวบคคลนนเอง หรอปญหาทเปนผลจากสภาพแวดลอม โดยทว ๆ ไป บคคลนนกจะพยายามปรบตวตอสภาพทเปนปญหาทเขาก าลงเผชญนน เพอใหสภาวะความกดดน หรอ ความเครยด ความวนวายใจ และความกงวลใจคอย ๆ คลคลายลงจนกระทงหมดไปในทสด แตอยางไรกตาม ถาปรากฏวาบคคลบางคนนนไมสามารถจะขจดปญหาตาง ๆ ทเกดขนใหหมดสนไปได เมอเปนเชนนสภาวะของความวนวายใจ อดอดใจ หรอไมเปนสขใจจะยงคงมอยตอไป ดวยเหตน จงสามารถกลาวไดวา สภาวะทท าใหบคคลเกดความวนวายทางจตใจนน อาจจะมสาเหตมาจากสภาพทางรางกาย สภาพทางจตใจ หรอสภาพทางสงคมของบคคลนน และเมอสภาวะดงกลาว เกดขน กอาจจะสงผลกระทบใหบคคลนนตองสญเสยความสมดลในตนเอง ซงอาจจะกอใหเกดความแปรปรวนทางพฤตกรรม ตลอดทงความรสกนกคด แตในบางโอกาส นอกเหนอจากทปรากฏวา สภาวะความวนวายทางจตใจอาจจะเปนตนก าเนดของความลมเหลว หรอความทกข กลบพบวาสภาวะความวนวายทางจตใจบางประการไดชวยใหบคคลตระหนก และพยายามท าความเขาใจในเรองนน ๆ หรอเหตการณนน ๆ ไดดขน และเปนแรงผลกดนใหบคคลไดพยายามปรบปรงตนเอง ตลอดทงพยายามสรางเสรมในสงทมคณคาทงแกตนเอง และสงคมมากยงขน

อยางไรกตามปญหาความเครยด ความวนวายทางจตใจ ความกดดน หรอสงทคกคามจตใจบางประการอาจจะไมมความรายแรงมากนก แตในบางสภาวการณ หากมเหตการณบางประการทไมสอดคลองกบความตองการ ความปรารถนา หรอความมงหวงของบคคลนน ๆ เกดขน บคคลอาจจะเกดความรสกวนวายใจ โมโห โกรธ หรอไมพอใจ แตภายหลงททกสงทกอยางคลคลายลงแลว หากเขาลมเรองราวตาง ๆ ทเกดขน และไมตดใจ หรอฝงใจกบเหตการณทเกดขนนน ๆ ตอไป สภาวการณดงกลาวนเรยกวา สภาวะความวนวายทางจตใจทไมรนแรงนก เชน การนอนตนสายแลวไปสอบไมทน จงท าใหถกเรยกไปวากลาวตกเตอน เปนตน สภาวะความวนวายทางจตใจในสภาพดงกลาวน อาจจะกอใหเกดความผดปกตทางบคลกภาพได หากพฤตกรรมทผดปกตนน คงอยเปนเวลานานจนกระทงบคคลนนตองลมเจบทางจตใจ ตวอยางเชน ความผดหวงในชวตสมรส ความไมสมหวงตาง ๆ อาจคกคามบคคลบางคนจนไมสามารถจะกระท าสงใด ๆ ได เปนตน

สภาวะหรอสถานการณทบบคน หรอคกคามบคคลบางคน บคคลบางคนอาจสามารถฟนฝาอปสรรคตาง ๆ ทคกคามได แมวาจะมความรนแรงแตกผานไปไดไมยากนก ในขณะทบคคลบาง

71

คนตองลมเจบทางจตใจ ทงนเพราะวาสภาวะความวนวายทางจตใจ หรอความเครยดของบคคล แตตราบใดกตามทจ านวนของสภาวะความวนวายทางจตใจ หรอความเครยดอยางรนแรงเพมมากขนจนบคคลนนไมสามารถจะอดทนไดอกตอไป บคคลนนอาจจะเกดความผดปกตทางจตใจ หรอผดปกตทางบคลกภาพได

ส าหรบสภาวการณ หรอภยนตรายทมความรนแรงมาก และเกดขนอยางฉบพลน และท าใหบคคลตองประสบความวบต ตลอดทงมผลกระทบกระเทอนตอสภาวะอารมณ สภาวะทางจตใจ กอใหเกดความผดปกตทางบคลกภาพ และความแปรปรวนของพฤตกรรมสภาพการณ หรอภยนตรายดงกลาวนเรยกวา สภาวะความวนวายทางจตใจทมความรนแรง (gross stress situation) สภาวการณ หรอภยนตรายใหญหลวงยงทมกจะกอใหเกดสภาวะความวนวายทางจตใจอยางรนแรงไดแก การเกดวาตภย อทกภย อคคภย หรออบตเหตตาง ๆ การสญเสยบคคลอนเปนทรกอยางไมคาดคด เปนตน

ส าหรบปญหาตาง ๆ ของการปรบตวนน สามารถแบงเปนประเภทใหญ ๆ ได 3 ประเภทคอ ประเภทท 1 ความคบของใจ (frustration) ประเภทท 2 ความขดแยง (conflicts) และประเภทท 3 ความกดดน (pressure) ดงจะอธบายรายละเอยดตอไปน

ความคบของใจ (frustration) ความคบของใจ หมายถง สภาพทางจตใจ หรอความรสกทเปนผลสบเนองมาจากความ

ปรารถนาทเรามงหวง หรอสงทเราปรารถนานนถกขดขวาง ท าใหเราไมสามารถบรรลเปาหมาย ทก ๆ ชวตไมสามารถตอบสนองความปรารถนา หรอความตองการของตนเองไดทกประการ ทงนเพราะวาชวตแตละชวตจะตองเผชญกบอปสรรคตาง ๆ นานบประการ อปสรรคตาง ๆ น บางสงบางอยางอาจจะเกยวของกบบคคลนนโดยตรง แตบางสงบางอยางอาจจะเกยวของกบบคคลอน สงแวดลอม ระเบยบ ประเพณ หรอแมกระทงศาสนา ฯ ล ฯ และในบางโอกาส อปสรรคบางอยางนน เราสามารถผานพน หรอเอาชนะไดงาย ๆ แตอปสรรคบางอยางกลบมอทธพล และขดขวางความตองการ หรอความพยายามของเรา ผลสบเนองทเราจะไดรบคอ ความหงดหงด กระวนกระวายใจ กลมใจ ฯ ล ฯ สภาวะตาง ๆ ดงกลาวนเรยกวา ความคบของใจ

นอกจากน ระดบของความคบของใจนน มทงระดบทรนแรง และไมรนแรงแตตราบใดกตามทเราเกดความคบของใจ ความคบของใจทเกดขนนน โดยมากจะกลายเปนตวคกคามตออารมณ จตใจ รางกาย

72

สาเหตของความคบของใจ ความคบของใจเปนผลทสบเนองมาจากความปรารถนา ความตองการ แรงจงใจ หรอสงท

บคคลมงหวงถกขดขวาง อนเปนผลใหบคคลนนไมสมประสงค ไมบรรลเปาหมายทพงปรารถนา แตอยางไรกตามเมอพจารณาสาเหตของความคบของใจแลว สามารถจะแบงสาเหตทกอใหเกดความคบของใจได 2 ประการคอ

1. สาเหตสวนบคคล ไดแก ลกษณะของแตละบคคล ซงรวมถงลกษณะทางรางกาย และลกษณะทางจตใจ ซงจะแยกอธบายเปนขอ ๆ ดงน

1.1 ส าหรบลกษณะทางรางกายทกอใหบคคลบางคนเกดความคบของใจนน ไดแกความบกพรองทางรางกาย ความพการทางรางกาย การเปนโรคชนดใดชนดหนงประจ า และยากแกการ รกษาใหหายขาดได ระดบเชาวปญญาต า มศกยภาพ และความสามารถไมเพยงพอ ตลอดทงการขาดวนยของตนเอง เปนตน หากบคคลหนงบคคลใดมลกษณะดงกลาวน กอาจจะเปนสาเหตทกอใหบคคลนนตองประสพกบความคบของใจได

1.2 สวนลกษณะทางจตใจทเปนอปสรรคขดขวางบคคลไมใหบรรลในสงทปรารถนา และท าใหบคคลไมสามารถพฒนาตนได

2. สาเหตของสงแวดลอม ไดแก สงแวดลอมทางกายภาพ และทางสงคม ส าหรบสงแวดลอมทางกายภาพทเปนสาเหตของความคบของใจ ไดแก สถานทอยอาศย สถานทท างาน ตลอดทง อทกภย วาตภย อคคภย หรออบตเหตตาง ๆ ฯลฯ สวนสงแวดลอมทางสงคมทกอใหเกดความคบของใจ แกบคคลใดบคคลหนง ไดแก ความลาชาของระบบงาน หรอการท างานของหนวยงานทบคคลหนงบคคลใดไปตดตอ ท าใหบคคลทไปตดตอนน เกดความอดอดใจ ไมทนใจ และคบของใจ หรอขอจ ากดเกยวกบฐานะทางเศรษฐกจ และสงคมของบคคลบางคน อนเปนเหตใหเขาไมสามารถจะใหการสนบสนนค าจนตนเอง หรอบคคลอนได ฯลฯ

3. ความคบของใจในสงคม ความคบของใจในสงคมปจจบนทพบเสมอนนสวนมากจะเปนผลสบเนองมาจากสาเหตตาง ๆ แตกตางกนไป ส าหรบในสงคมของเรานนสภาพการณตาง ๆ ตอไปนกอใหเกดความคบของใจได

3.1 ความเชองชา ยดยาด ลาชา ปจจบนเราจะมความรสกวาเวลาเปนเงนเปนทอง แตในบางครงเราจ าเปนตองรอ ซงอาจจะท าใหไมทนใจ ผลทเกดขนตามมากคอ ความขบของใจ ตวอยาง งานบางประเภท จ าเปนจะตองไดรบความรวมมอจากบคคลอน จงจะส าเรจไดดวยด แตบคคลบางคนจะรอไมได ขาดความอดทนตอสภาพการณดงกลาว หรอหากใครสกคนหนงตองการ

73

จะซอสงของทเขาตองการอยางยงสกอยางหนง แตหากเขาจะตองสะสมเงนใหไดจนครบตามจ านวนของราคาสงของชนดนน ๆ กไมทนใจเขา หรอหากเขาจะซอดวยการผอนสง เขากไมแนใจวาจะมเงนพอเพยงทจะผอนสงได หรอไม ความตองการอยางยงเกยวกบสงของนน ๆ สามารถจะกอใหเกดความคบของใจแกบคคลนนได หรอนกศกษาชายบางคนตองการจะแตงงานในขณะทเขายงไมส าเรจการศกษา และเขากไมสามารถจะกระท าตามความตองการของเขาได เพราะเขาจะตองเผชญกบอปสรรคดานการครองชพ และไมไดรบการสนบสนนจากบดามารดา หรอผปกครอง ฯลฯ สงตาง ๆ เหลานกอใหเกดความคบของใจแกบคคลหนงบคคลใดได หากบคคลนนไมสามารถจะรอ หรอไมสามารถจะยดเวลาใหแกสงทเขาปรารถนานนได ส าหรบในเรองนนน สภาษต ทกลาวไววา “ชา ๆ ไดพราเลมงาม” นน อาจจะชวยใหบคคลนนไดตระหนกในคณคาของกาลเวลาไดมาก ยงขน

3.2 ความไมม หรอการขาด ชวตทกชวตหาใชจะสมบรณเพรยกพรอมเหมอนกนทกประการไม บางชวตอาจจะสมบรณพรอมไปดวยทกสงทกอยาง และมแตความสมบรณพนสข ในขณะทบางชวตนนตองเผชญตอความไมม หรอขาดการสนบสนนเออเฟอ สงเสรม ขาดทงในเรองอาหาร ทพ านกอาศย ยารกษาโรค ตลอดทงปจจยอน ๆ ทส าคญแกชวต แตบคคลบางคนกลบขาดในดานความสมบรณทางรางกาย หรอตองเผชญตอความพการของตนเอง หรอความจ ากดของศกยภาพของตนเอง ฯลฯ การขาด หรอไมมสงตาง ๆ เหลาน รวมทงการขาดในเรองความรก สมพนธภาพระหวางบคคล ทงระดบครอบครว หรอสงคม ตลอดทงความไมพอใจสงทตนมอย ลวนแตท าใหเกดความคบของใจไดทงสน

3.3 การสญเสย การสญเสยตาง ๆ ตอไปน สามารถท าใหเกดความคบของใจได เชน การสญเสยความรก บคคลทรก มตรภาพ วตถสงของทมคณคา เงนทอง อสรภาพ ความมชอเสยง ความไววางใจ ฯ ล ฯ หากบคคลใดตองเผชญกบการสญเสยตาง ๆ ดงกลาวน และบคคลนน ขาดสต สมปชญญะ ทจะควบคมตนเอง หรอตระหนกในขอควรจะเปนไดแลว บคคลนนกมกจะตองเผชญกบความคบของใจในทสด

3.4 ความพายแพ ปราชย ความไมสมหวง การไมประสพความส าเรจในสงทปรารถนา สามารถกอใหเกดความคบของใจแกบคคลหนงบคคลใดได หากวาเขาไมสามารถจะพยายามท าความเขาใจเกยวกบเหตผลในเรองนน ๆ ได อกทงอาจจะท าใหบคคลนนเกดความรสกไมปลอดภย เกดความรสกดอย ทอถอย เกดความกลวทจะเผชญ หรอ มชวตอยตอไป และในทสดกอาจจะเกดความรสกอางวาง เปลาเปลยว และมแตความสนหวงเกดขน

74

3.5 การปราศจากความหมาย สาเหตทส าคญประการหนงของความคบของใจนน เปนผลมาจากความไมสามารถประสบผลส าเรจในสงทแสวงหาทจะชวยท าใหชวตมความหมาย หรอบรรลสงทปรารถนา ตวอยาง นกเรยนบางคนตองออกเรยนกลางคน และไมมโอกาสจะกลบมาศกษาตอ หากเขาไมสามารถเขาใจเหตการณทเกดกบตวเขา เขาอาจจะเกดความสนหวง หมดอาลยตายยาก สนความมานะพยายาม หรออาจจะซดเซพเนจร ปลอยชวตใหหมดไปวน ๆ หรอผสงอายบางทานหากไมไดรบการเหลยวแล เอาใจใสจากลกหลาน อาจจะเกดความเศรา วาเหว เกดความรสกวาถกทอดทง จงอยไปวน ๆ เพอรอความตายเทานน หรอแมแตชวตสมรสทปราศจากความสข ความเหนอกเหนใจ และเอาใจใสซงกน และกน อาจจะเปนสาเหตของความคบของใจส าหรบบคคลหลาย ๆ คน โดยเฉพาะบคคลทตองอาศยรายไดทไดรบจ านวนจ ากด

ความขดแยง (conflicts) ความขดแยง หมายถง สภาวการณทท าใหบคคลเกดความรสกมความขดแยงในตนเอง

เมอตองเผชญตอสภาวการณนน ๆ โดยบคคลนน จะเกดความล าบากใจ หนกใจ หรออดอดใจในการตดสนใจ ตกลงใจทจะเลอกสงใดสงหนงจากสภาวการณทเขาเผชญอยนน โดยสงตาง ๆ ในสภาวการณนน ๆ เขาอาจจะชอบมากเทา ๆ กน หรอชอบนอยมากทงหมด หรอไมชอบทงหมด

สาเหตของความขดแยง สาเหตของความขดแยงอาจจะพจารณาไดจากชนดของความขดแยงซงความขดแยงสามารถแบงไดเปน 3 ชนดคอ

1. ความขดแยงในใจทสบเนองจากการทบคคลจะตองตกลงใจเลอกสงใดสงหนงทตองการ ชอบ หรอพอใจแตในเวลาเดยวกนนน กตองการหลกหนผลทจะเกดขนจากสงทเลอก นน ๆ ตวอยาง ผชายคนหนงประสงคจะแตงงาน แตในขณะเดยวกนกไมตองการจะรบผดชอบตอครอบครว อกทงกกลวสญเสยอสรภาพสวนบคคล ฯลฯ ความขดแยงในลกษณะดงกลาวนน บคคลมแนวโนมทจะเขาไปหา หรอเขาไปใกลสงทจะท าใหเขาเกดความพอใจนน แตขณะเดยวกนกเกดความขดแยงในใจทจะเผชญตอผลทจะเกดขนจากสงทพยายามจะเขาไปใกลนน นนกคอเขามแนวโนมทจะเขาไปใกล และหลกหนสงทเขาตองการในเวลาเดยวกน ความขดแยงในใจในลกษณะดงกลาวน มสภาพเปนทงบวกและลบ หรออาจจะกลาวไดวาความขดแยงลกษณะดงกลาวนเปนการผสมผสานระหวางสงทปรารถนา และไมปรารถนาในเวลาเดยวกน

2. ความขดแยงในใจทสบเนองมาจาก การทจะตองตกลงใจเลอกสงทพอใจ ชอบ หรอตองการทเหมอน ๆ กน หรอเทา ๆ กนในเวลาเดยวกน ตวอยาง นกเรยนคนหนงตองการจะทองหนงสอ เพอเตรยมตวสอบ ขณะเดยวกนกตองการจะไปดภาพยนตร จากสถานการณดงกลาว

75

ขางตนนเปนสถานการณทนกเรยนมความตองการเทา ๆ กน ซงเขาจะตองเลอกสถานการณอยางใดอยางหนงเทานนเขาจะเลอกทงสองอยางไมได อยางไรกตามสถานการณทบคคลพงพอใจเหมอน ๆ กน หรอเทา ๆ กนนน แมวาเขาจะตองเลอกสถานการณใดสถานการณหนงเทานนความขดแยงในใจของบคคลนน ๆ ถงแมวาจะเกดขนแตกจะไมรนแรงนก เพราะสงทเขาเลอกนนเกดความขดแยงตอสงทมคณลกษณะมผลในทางบวกทงค นอกจากน ในบางสถานการณทปรากฏวามสงทบคคลตองการ หรอพอใจ ตงแตสองสง หรอมากกวาสองสงขนไป และบคคลนนจะตองเลอกเฉพาะสงใดสงหนงเทานน สถานการณเชนนกจะกอใหเกดความขดแยงในใจเชนกน แตความขดแยงในใจทเกดขนอาจจะไมรนแรงมากนก เพราะวาสถานการณตาง ๆ เหลานนใหผลในทางบวก ทงค

3. ความขดแยงในใจทสบเนองมาจากการจะตองตกลงใจเลอกสงทไมตองการ ไมชอบ หรอไมพอใจ ทงสองอยาง แตจะตองเลอกอยางใดอยางหนง จะไมเลอกไมได หรอหากสถานการณนน ๆ มสงทไมพงปรารถนาตงแตสองอยางขนไป กจะท าใหบคคลนนเกดความขดแยงในใจเชนกน เมอจะตองเลอกสงใดสงหนง ทเขาไมปรารถนา ตวอยาง บคคลหนงตองเลอกระหวางการไมมงานท า และงาน ทไมชอบ หรอบคคลทอยในวยกลางคนอาจจะเกดความขดแยงในใจ หากจะเลอกระหวาง การแตงงาน กบบคคลทเขาไมรกเลยกบชวตทโดดเดยวเดยวดาย ฯลฯ สถานการณดงกลาวน เปนสถานการณทบคคลไมปรารถนา และมสภาพเปนลบทงค และแมวาบคคลตกลงใจเลอกสถานการณใดสถานการณหนง หรอสงใดสงหนงแลวกตาม ความขดแยงของบคคลนนกคงมอย และอาจจะกอใหเกดความขดแยงมากยงขน แทนทจะสดสนลงภายหลงทไดตกลงใจเลอกแลวกตาม

ความขดแยงทง 3 ชนดทกลาวขางตนน ในบางโอกาส สภาพความขดแยงในใจทเคยมสภาพเปนบวกทงค อาจจะกลายเปนความขดแยงในใจทมลกษณะ หรอสภาพเปนบวก – ลบ หรอมสภาพเปนลบทงคได ทงนขนกบสภาพการณตาง ๆ ทเกยวของในขณะนน

ความขดแยงทเกดในสงคมปจจบน เนองจากความขดแยงเปนแหลง หรอตนตอของความสบสน ความไมแนใจ การลงเล ตลอดทงความเครยด ความขดแยงในใจทพบในสงคมปจจบน ไดแกความขดแยงทสบเนองมาจากความตองการสวนบคคล และความตองการของสงคมความขดแยงทเกดขนน โดยมากจะเปนเพราะวา ในบางโอกาสเราไมสามารถจะ ปฏบตตามสงทเปนความตองการของสงคมของเพอน หรอของบคคลอน ๆ ได หรอสงทสงคมตองการนน ขดกบสงทเปนความตองการของเรา

ความขดแยงทสบเนองมาจาก การเขาไปมสวนเกยวของพวพนดวยกบการทไมประสงคจะเขาไปเกยวของพวพน หรอรวมมอดวย ตวอยาง ในบางสถานการณเรามความประสงคจะใหความ

76

ชวยเหลอเพอนฝง แตขณะเดยวกน เราเกดความลงเลใจ ตกลงใจไมไดวาจะใหความชวยเหลอด หรอไม เพราะเราเกดไมแนใจวา หากเขาไปเกยวของเองพวพนดวยแลว เราอาจจะไดรบความล าบาก หรอเดอดรอนไปดวย สถานการณดงกลาวน กท าใหเราอดอดใจ ไมสบายใจ เกดความขดแยงวาจะเขาใจ หรอไมเขาไปเกยวของพวพนดวย

ความขดแยงทสบเนองมาจากการทตองการจะเผชญความจรง และการหลกหน หรอไมกลาเผชญความจรง ตวอยาง บคคลบางคนตองการจะท าอะไรสกอยาง เพอตองการทราบความจรงเกยวกบเรองทเขาแสวงหา โดยหวงวา เมอไดรบทราบความจรงเกยวกบเรองนน ๆ แลว ตนเอง จะไดสบายใจขน แตปรากฏวา ภายหลงทเขาทราบความจรงเขากเกดความวตกกงวล หรอในบางสถานการณจะพบวา การเผชญความจรงแมวาจะท าใหบคคลนน ๆ ไมสบายใจ อดอดใจ แตเขากจ าเปนจะตองเผชญความจรงนน ๆ ทง ๆ ทในใจของเขานน เขาตองการจะหลกหนไปใหพนจากสภาพความจรงนน ๆ แตบคคลบางคน เมอทราบวาจะตองเผชญความจรง เขากจะหลกหนไปใหพนจากสภาพการณนน ๆ หรอเขาอาจจะเกดความขดแยงในใจ ตดสนใจไมไดวาจะเผชญ หรอหลกหนความจรงนน ๆ

ความขดแยงทสบเนองมาจากความซอสตย และการแสวงหาประโยชนสวนตน โดยทว ๆ ไป ทก ๆ คนตางพยายามหาวถทาง เพอสนองความตองการของตนเอง บางคนกแสวงหาวถทางเพอสนองความตองการของตน ดวยความซอสตย สจรต แตบางคนกลบแสวงหาทางทจะสนองความตองการดวยการแสวงหาเพอประโยชนขอนตนเปนทตง แตในบาง สถานการณ คนเรานน จะตองเลอกระหวางความซอสตย หรอการแสวงหาประโยชนสวนตน หากตกลงใจไมได ความขดแยงในใจกจะเกดขน โดยทวไป หากสถานการณ ไมเอออ านวยใหบคคลสามารถแสวงหาประโยชนเพอตนเองได อยางเตมท และหากวาบคคลนนไมมความซอสตยสจรตเปนทตง การโกง การหลบหลกการหลกเลยง หรอเลหกลตาง ๆ กจะเกดขน แตหากวาบคคลนนมความซอสตยสจรตเปนพนฐาน เขากจะไมกลากระท าการใด ๆ เพอแสวงหาประโยชนส าหรบตน แตบคคลบางคนถงแมวาจะค านงถงความซอสตยสจรต แตเขาอาจจะตกลงใจไมไดวา ควรจะแสวงหาประโยชน เพอตนเอง หรอควรจะมความซอสตยซงสภาพการณดงกลาวนกอใหเกดความขดแยงส าหรบบคคลนน ๆ

ความขดแยงทสบเนองมาจากความปรารถนาทางเพศ และขอหามขอจ ากดเกยวกบความปรารถนาทางเพศนน ๆ ตวอยาง บคคลบางคน เมอมความปรารถนาทางเพศเกดขน แตเขากไมสามารถสนองความปรารถนาของเขาได เพราะขอหามบางประการทเกยวกบทางเพศทเขาตองการยดถอปฏบต ซงผลปรากฏวา ท าใหเขาเกดความขดแยงในตนเองทจะตองเลอกกระท าสงใดสงหนง

77

ความกดดน (pressure) ความกดดน หมายถง สภาพการณบางประการทผลกดน หรอเรยกรอง หรอบงคบใหบคคล

จ าตองกระท าสงใดสงหนง ความกดดนมอทธพลตอพฤตกรรม และการปรบตวของแตละบคคล ตวอยาง หากเราทราบวา บดามารดาของเราตองอทศแรงกายแรงใจหาทนทรพยมาสงเสยใหเราเลาเรยน และบดามารดากคาดหวงวา เราจะตงใจเรยนใหดทสด ความรสกน อาจจะท าใหเราตงใจ เลาเรยน ไมท าสงใดใหบดามารดาเสยใจ แมแตอยากจะเกเร หรอหนเรยนกไมพยายามกระท า เพราะยงนกถงพระคณของบดามารดา ความกดดนในลกษณะดงกลาวนจะท าใหเราเพมความมานะพยายาม และสนใจการเรยนมากขน แตในบางครงกอาจจะกอใหเกดความอดอดใจ ไมสบายใจแกเราได หรอเราอาจจะรสกวา ตนเองตกอยภายใตความกดดน หรอถกบบบงคบ

สาเหตของความกดดน สาเหตของความกดดนนน อาจจะมสาเหต หรอตนตอจากตวบคคลนนเอง หรอสงตาง ๆ

ในสงคม ส าหรบสาเหตทมาจากตวบคคลนนเอง จะเกยวของกบระดบความมงหวง และอดมคตของบคคลนน บคคลบางคนอาจจะตองเผชญกบความกดดนอยางตอเนอง และเกดความกดดนนน กมความรนแรง ทงนเพราะวา บคคลนนไดตงระดบความมงหวงไวสงสง โดยเขาคดวาเขาควรจะประสพความส าเรจในชวตอยางนอย ใหเปนไปตามมาตรฐาน ของสงคมทแวดลอมตวเขา หรอบางคนกมความเชอมนวา หากเขาจะอยในสงคมนน ๆ เขาควรจะควบคม และบงคบตนเอง ไมตามใจตนเองตามทตนปรารถนา ทงนเพอจะไดสามารถเขากบทกคนได และจะไดเปนทยอมรบของเพอน ๆ นอกจากน ในบางครงความมงหวงสวนบคคล และสภาพการณในสงคมทเรยกรอง หรอบบบงคบใหบคคลตองกระท าตามนน กอใหเกดความกดดนตอบคคลนน ๆ แตบางคนกพยายามท าตนใหเดน และดเลศทงในดานการเรยน กฬา และกจกรรมเสรมหลกสตรตาง ๆ แตเขากตองตกอยภายใตความกดดน เพราะเขาจะตองท าตนใหเปนทยอมรบ หรอเปนเลศในสงคมนน ๆ

ความกดดนในสงคมปจจบน ความกดดนตาง ๆ ทแตละบคคลจะตองเผชญในสงคมปจจบน ไดแก ความกดดนทสบเนองมาจากการแขงขน เชน การแขงขน เพอความส าเรจ ทางการศกษา และอาชพ การแขงขนเพอไดรบชยชนะไดรบชยชนะทางดานกฬา หรอการงานตาง ๆ ฯลฯ ความรสกแขงขนไมวา ทางการศกษา หรออาชพของบคคลในสงคมยากทจะยตลงไดทงนเพราะวา แตละบคคลตางมความพยายาม และมแนวโนมทจะคดการณใหญโต ดงนนความกดดนจงเกดขนตอไปไมมทสนสดตราบเทาทยงมการแขงขนในสงคมปจจบน

78

ความกดดนทสบเนองมาจากความซบซอน และอตราการเปลยนแปลงของสงคม เนองจากสงคมปจจบนมการเปลยนแปลงไมหยด ววฒนาการตลอดทง วทยาการใหม ๆ ทสลบซบซอน หรอแมกระทงโรคภยไขเจบบางชนดทไมเคยปรากฏกอบตขน อาหาร หรอสงทบรโภคบางชนดทไมเคยมพษมภย กกลบกลายมอนตรายเพมขน ฯลฯ สงตาง ๆ เหลานกอใหเกดปญหายงยาก และมอทธพลแกการด ารงชวตของบคคลในสงคมอยางยง นอกจากน บคคลบางคนอาจจะมความวตกกงวล ตลอดทงระมดระวงในเรองตาง ๆ ดงกลาวมากเกนไป อนเปนเหตใหชวตของบคคลนนไมมความสข เพราะตองตกอยภายใตอทธพลของสงกดดนรอบขาง

ความกดดนทสบเนองมาจากครอบครว และสมพนธภาพกบบคคลอน ส าหรบความสมพนธ หรอสมพนธภาพของบคคลในครอบครวนน มความส าคญอยางยง แตในบางครง ปรากฏวา สมพนธภาพในครอบครวกลบท าใหบคคลในครอบครวนนไมมความสขกายสบายใจ นอกจากน ปรากฏวาสมพนธภาพระหวางบคคลภายในครอบครวจะราบรน หรอไมเพยงใด หรอกอใหเกดความกดดนแกบคคลภายในครอบครวมากนอยเพยงใดนน นอกจากจะเกยวของกบความรก ความเขาใจซงกน และกนแลว ยงไปพวพนกบสภาพทางเศรษฐกจ และสงคมอกดวย สวนสมพนธภาพกบบคคลอน ๆ ในสงคมนน อาจจะเปนแหลงของความกดดนทจะบงเกดแกเราได หากตวเราปราศจากน าใจ ไมเออเฟอเผอแผ ไมสามารถใหความชวยเหลอ หรอไมสามารถมไมตรสมพนธกบบคคลอน ๆ ในสงคมได พฤตกรรมทเปนปญหาและแนวทางแกไข

การเผชญปญหาตาง ๆ ในชวต ไมวาจะเปนปญหาทเกยวของกบปญหาสวนตว ปญหาของสงคม ปญหาความเครยด ความวตกกงวล ความคบของใจ ความขดแยงในรปแบบตาง ๆ ความไมสมหวงในชวต ตลอดทงภยนตรายตาง ๆ จ าเปนอยางยงทจะตองพจารณาเกยวกบลกษณะพนฐานบางประการ เพอประเมนสภาพการณทเปนปญหาโดยมล าดบขนตอนในการแกไขปญหาความเครยด หรอภยนตรายตาง ๆ ลกษณะของบคลกภาพสวนบคคลทจะชวยคลคลายปญหา และเพมประสทธภาพในการแกปญหาเพอเปนแนวทางในการพฒนาตนเอง ในการพจารณาพฤตกรรมทเปนปญหาและแนวทางแกไขควรพจารณาดงน คอ

79

ลกษณะพนฐานบางประการเพอประเมนพฤตกรรมทเปนปญหา ส าหรบในเรองนจะพจารณาเกยวกบเกณฑการประเมนสภาพการณทเปนปญหา ซงเกณฑ

ตาง ๆ นนจะเกยวของกบความรนแรงของปญหา และองคประกอบตาง ๆ ในการพจารณาเรองความรนแรงของปญหา ส าหรบความรนแรงของปญหา ในทนจะหมายถง ระดบของความยงยาก ความวตกกงวล ความสบสน ตลอดทงการขาดดลยภาพ หรอความไมสมดลตาง ๆ ทเกดขนแกบคคลใดบคคลหนง ซงมผลตอการปรบตวของบคคลนน

สวนองคประกอบตาง ๆ เพอพจารณาความรนแรงของปญหานน เนองจากปญหาตาง ๆ ทแตละคนประสบจะรนแรง หรอน าความยงยากใจมาสบคคลนน ๆ มากนอย เพยงใดนน สามารถพจารณาไดจากองคประกอบตาง ๆ ตอไปนคอ ลกษณะของปญหา ลกษณะสวนบคคล และแหลงใหการสนบสนน และชวยเหลอ

ลกษณะของปญหา ประกอบดวย 1. ความส าคญของปญหา ปญหาบางประการจะมความส าคญอยางยง

ส าหรบบคคลบางคน แตอาจจะไมมความส าคญกบอกบคคลหนงเลย ดงนนการพจารณาความส าคญของปญหา จงควรจะพจารณาความสมพนธระหวางบคคลนนกบปญหาทเกยวของ หรอระหวางปญหานน ๆ กบสภาพการณทเกยวของกบบคคลนน

2. สภาพการเกดของปญหา ปญหาบางปญหาเกดขน หรอเปนผลสบเนองมาจากความตองการ ความปรารถนา ความคบของใจ ความขดแยง หรอความกดดน การรบร ของแตละบคคล ความรนแรงของปญหาทเกดแกบคคลใดบคคลหนงนน นอกเหนอจากความส าคญของปญหานน ๆ แลวยงสมพนธกบลกษณะ หรอสภาพของการเกด หรอสาเหตของปญหานน ตลอดทงสภาพของบคคล หรอสงทเกยวของดวย ความซบซอนของปญหา ปญหาบางปญหางายแกการเขาใจแตบางปญหานน แมวาจะพยายามท าความเขาใจ กยากยงทจะเขาใจได ซงอาจจะตองอาศยเวลาในการแกปญหา หรออาจจะตองขอรบความชวยเหลอจากบคคลอน เพอใหเกดความกระจางในปญหานน ๆ ยงขน ซงกอาจจะชวยลดความรนแรงของปญหานนได การอบตของปญหา ปญหาบางประการนนเกดขนแกบคคลอยางฉบพลน บคคลนน ๆ ไมคาดคดมากอนวาจะตองประสบกบปญหานน ๆ ซงปญหาทเกดขนอยางฉบพลนนน บางปญหากกลายมาเปนตวคกคามท าลายขวญ ท าใหบคคลตองไดรบความยงยากใจ กระทบกระเทอนใจ หรอไมสามารถจะเผชญปญหานน ๆ ได ในบางครงอาจท าใหเกดความแปรปรวนทางบคลกภาพ

80

และมผลกระทบตอการปรบตวของบคคลนน ๆ เชน ภยนตรายทไดรบจากการประสบอคคภย อทกภย วาตภย หรอการสญเสยตาง ๆ ในรปแบบตาง ๆ ระยะเวลาทปญหานน ๆ เกดขน ชวงเวลา หรอความยาวนานของปญหาทเกดขน นนๆเปนลกษณะหนงของปญหาซงอาจจะเพมความรนแรงของปญหาใหมากยงขน ส าหรบปญหาตาง ๆ ทเกดขนนน หากปญหาใดเกดขนแลว และบคคลทเผชญปญหานน ๆ สามารถแกปญหานน ๆ ใหสนสดลงไดในระยะเวลาสน ๆ ความรนแรงของปญหานน ๆ อาจจะลดลง หรอหมดสนไป แตหากวาบคคลใดตองเผชญปญหาทเกดขนเปนชวงระยะเวลายาวนาน หรอตองประสบกบปญหานานาประการอยางไมจบสน ความเครยด ความวนวายทางจตใจ ความแปรปรวนของบคลกภาพ ตลอดทงความไมปกตทงทางรางกาย และจตใจ กอาจจะเกดขนแกบคคลนน ๆ ได ซงมผลกระทบกระเทอนตอการปรบตวของบคคลนน ๆ ในทสด

ลกษณะสวนบคคล ประกอบดวย 1. ระดบความสามารถของแตละบคคลในการแกปญหา ปญหาใด ๆ กตามทแตละบคคล

ตองเผชญจะรนแรงมากนอยเพยงใดนน สวนหนงจะขนกบศกยภาพ และความสามารถของบคคลนน ๆ ส าหรบบคคลทมความสามารถสง โอกาสทบคคลนนจะพจารณาหาทางแกปญหาจะมมากขน ซงเปนผลใหความรนแรงของปญหา หรอสภาวะความวนวายใจตาง ๆ ทเกดขนมแนวโนมทจะลดลง นอกจากนประสบการณทผานมาเกยวกบปญหาตาง ๆ จะชวยในการพจารณาแนวทางทจะเผชญปญหาตาง ๆ ทเกดขนไดอยางเหมาะสมยงขน โดยทว ๆ ไปแลวจะปรากฏวา ระดบสตปญญา พฒนาการทางอารมณ และสงคมของแตละบคคล มความสมพนธอยางยงกบศกยภาพ และความสามารถในการปรบตว บคคลทมระดบสตปญญาสง มกจะมความมนคงทางอารมณ มความพรอม และเปนทยอมรบของบคคลในสงคม โดยมากจะปรากฏวา ศกยภาพ และความสามารถในการปรบตวของบคคลนน อาจจะมใชลกษณะเพยงประการเดยวทจะน ามาประกอบในการแกไขปญหา แตสงส าคญอกประการหนงคอ บคคลนนจ าเปนอยางยงทจะเขาใจความสามารถทแทจรงของตนเองแลว เขาจะตองสามารถรบร และน าความสามารถของตนทมอยมาใชใหเปนประโยชน และแมวาบคคลบางคนจะมความสามารถสง แตหากเขาพจารณาตนเองวาเขาไมมความสามารถ วถทางในการเผชญปญหาของบคคลนนกจะเปลยนไป เขาอาจจะประสบความลมเหลวในการแกปญหาตาง ๆ ในทสด แตหากเขามความเชอมนในตนเอง เชอในความสามารถของตนเอง และคาดหวงวาการแกไขปญหานน ๆ มแนวโนมจะประสบความส าเรจ

2. การรบรเกยวกบปญหา การรบร และเขาใจเกยวกบปญหาตาง ๆ ทเกดขนกบเราเปนองคประกอบทส าคญทจะชวยพจารณา และประเมนเกยวกบปญหานน ๆ วาส าคญ หรอมความ

81

รนแรงเพยงใด หรอปญหานน ๆ มความสมพนธเกยวของกบบคคลนน ตลอดทงสถานการณทเกยวของมากนอยเพยงใด การรบรเกยวกบปญหาอยางมสต ค านงถงสภาพการณตาง ๆ ทเกยวของท าใหบคคลเรยนรวธการแกปญหา หรอสภาวการณตาง ๆ ทไมพงประสงคดวยตนเอง หรอไดรบความชวยเหลอจากบคคลอนอยางมประสทธภาพ ตลอดทงรจกยดหยน ผอนปรนเกยวกบปญหา หรอสงตาง ๆ ทเกยวของจะสามารถชวยในการปรบพฤตกรรม ตลอดทงการปรบตวของบคคลนนไดอยางเหมาะสมยง

3. ความอดทนตอสภาวะทเปนปญหา จะเกยวของกบปรมาณของสภาวะทเปนปญหาทบคคลสามารถจะอดทน หรอยอมทน หรอใจกวางทจะทนตอสภาวะทเปนปญหานน ๆ ได ส าหรบปญหา หรอสภาวะทเปนปญหาบางประการนน บางคนกทนได บางคนกไมสามารถจะอดทนทจะเผชญปญหานน ๆ ได อบตเหต ความผดหวง หรอปญหาชวต ฯลฯ ลวนแลวแตน าความยงยาก ความล าบาก ความสบสน ความวนวายใจ มาสบคคลทเผชญกบปญหา หรอเหตการณตาง ๆ นน อกทงยงมอทธพลตออารมณ สภาพทางจตใจ ตลอดทงกระทบกระเทอนสภาพทางรางกายของบคคลนน ๆ อกดวย นอกจากนประสบการณบางประการทเปนรอยราวของชวต และจตใจอาจจะกอใหเกดความล าบาก ยงยากใจ แกบคคลนน ๆ หรออาจจะเปนสงทท าใหบคคลนนไมสามารถจะยอมรบสภาพความเปนจรงตาง ๆ ทเขาตองเผชญ นอกจากนหากสภาวะทบคคลประสพ หรอตองเผชญมความรนแรง หรอวกฤตมาก บคคลนน ๆ อาจไมสามารถจะเผชญตอสภาวะนนได และผลกระทบทเกดขนตามมานนอาจจะท าใหบคคลนนมบคลกภาพแปรปรวน และอาจจะมความผดปกตทางจตใจในทสด ตวอยางประสบการณทเปนรอยราวของชวต ไดแก การทบคคลบางคนตองสญเสยบคคลอนเปนทรกของเขา และบคคลนนไมสามารถจะทนตอสภาวะทขาดบคคลอนเปนทรกได หรอความราวราญทเกดจากสภาพบานแตก ขาดบดา หรอมารดา หรอขาดผอปภาระ หรอแมกระทงการขาดสมพนธภาพทดภายในครอบครว กอาจจะน าความล าบาก ยงยากมาใหแกบคคลบางคน หากวาบคคลนนไมสามารถจะยอมรบสภาพความเปนจรงนน ๆ ได หรอสภาพชวตสมรสทปราศจากความสข และตองเผชญกบปญหาหยารางในทสด หากบคคลนน ๆ ไมสามารถจะเผชญตอสภาพนน ๆ ได และตองประสพแตความผดหวง ความเศรา ซงเปนผลทท าใหความสข ตลอดทงความส าเรจตาง ๆ ทเขาควรจะไดรบในชวตกจะจบสนลง ฯลฯ อยางไรกตาม สภาวะปญหาตาง ๆ เหลานจะหมดสนลงไดหากบคคลนนมความอดทน สามารถใชสตปญญาเปนดวงประทปทจะแสวงหาวธการทจะเผชญตอสภาวะทไมพงปรารถนา เพอใหตวเขาสามารถมชวตอยในโลกไดอยางมความสข

82

แหลงใหการสนบสนน และชวยเหลอ แหลงใหการสนบสนน และชวยเหลอการเผชญปญหาบางประการ และการหาทางแกปญหานน ๆ ดวยตนเองตามล าพงนน บางครงอาจจะไมประสพความส าเรจ บคคลในครอบครว เชน บดา มารดา พ นอง หรอแมกระทงญาต หรอบคคลในสงคม เพอน คร อาจารย ผช านาญพเศษเฉพาะทาง ผน าทางศาสนา เปนตน บคคลเหลานสามารถจะชวยบ าบดปดเปาปญหาตาง ๆ ใหลดนอยลงไดส าหรบปญหาตาง ๆ ตลอดทงสภาวะทกอใหเกดความคบของใจ ความขดแยง หรอความกดดนนน อาจจะไดแก ปญหาเกยวกบสมพนธภาพภายในครอบครว เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ศกยภาพ เชาวปญญา อารมณ ซงปญหาตาง ๆ ทเกดขนนน หากมแหลงหรอบคคลภายนอกทมความสามารถทจะใหความชวยเหลอใหความกระจาง ใหความเขาใจเกยวกบปญหา หรอเรองนน ๆ ไดอยางเหมาะสมและถกตอง ปญหาทบคคลนน ๆ ประสบกจะคอย ๆ คลคลายใหเบาบางลงได และในทสดบคคลนนกจะสามารถปรบตว และมจตใจทเปนสข และหากวาเขาจะตองเผชญตอสภาพปญหา หรอสภาวะวนวายทางจตใจตาง ๆ ในอนาคตบคคลกจะสามารถทจะผานพนอปสรรคตาง ๆ ไปไดดวยด

แนวทางแกไข เพอการปรบตวอยางมประสทธภาพ 1. ประเมนสถานภาพของปญหาโดยศกษาขอเทจจรงเกยวกบปญหา ความเครยด

ภยนตราย หรอสภาวะความวนวายทางจตใจทเกดขน เพอจะไดทราบวา ปญหา ทแทจรงคออะไร องคประกอบของปญหาประกอบดวยองคประกอบอะไรบาง (เชน องคประกอบทเกยวกบบคคล หรอองคประกอบทเกยวกบสภาพแวดลอม หรอสงอน ๆ ชนดของปญหาเปนปญหาชนดใด ( เชน ปญหาทเปนความจรง ปญหาทเปนความจรงทางวทยาศาสตร ปญหาทาง ปญหาทางอารมณ หรอปญหาเกยวกบผลประโยชน ปญหานน ๆ มความรนแรงมากนอยเพยงใด มสาเหต และความเปนมาอยางไร และจะตองใชความพยายามเพอด าเนนการแกปญหาใหเหมาะสมไดอยางไร

2. พจารณาหาแนวทางเพอด าเนนการแกปญหา โดยพจารแนวทางตาง ๆ หลาย ๆ แนวทางทคาดวาจะเปนประโยชนแกการแกปญหา แลวพยายามเลอกแนวทางทพจารณาแลววาเหมาะสมทสด หรอเปนไปไดมากทสดทจะน ามาด าเนนการแกปญหานน ๆ ส าหรบการก าหนดแนวทางการแกปญหานน จ าเปนอยางยงทจะตองรวบรวมขอมลตาง ๆ ทมคณคา สอดคลอง เหมาะสมกบปญหา และเอออ านวยแกการแกปญหา เพอน ามาประกอบการก าหนดแนวทางการคลคลาย หรอแกปญหานน ๆ ส าหรบขอมลบางประการนน นอกจากจะไดรบจากแหลงเอกสาร และบคคลแลว ยงอาจจะ

83

ไดรบจากแหลงบรการความชวยเหลอตาง ๆ อกดวย นอกจากน ในระหวางรวบรวมขอมลจะตองค านงถงเวลาประกอบดวย เพราะปญหาบางปญหา หากยดเยอ ใชเวลารวบรวมขอมลมากเกนไปกอาจจะสายเกนกาล และนอกเหนอจากสงตาง ๆ เหลาน ปรากฏวา ประสบการณ ตลอดทงเทคนคในการรวบรวมขอมลมความส าคญยางยงอกประการหนงดวย

3. ด าเนนการแกปญหาภายหลงทไดพจารณาตกลงใจแลววา จะด าเนนการตามแนวทางใด หรอวถทางใดแลวกควรจะลงมอด าเนนการแกปญหานน ๆ ทนท ขณะด าเนนการแกปญหากจ าเปนจะตองด าเนนการตามเปาหมาย ใชความมเหตผลพจารณาประกอบ ขณะเดยวกนหากจะเปนจะตองหาขอมลเพมเตม กจะตองด าเนนการตามความจ าเปน และเหมาะสม เพอใหวถทางการแกปญหา นน ๆ สมบรณขน

4. ประเมนผลการแกปญหา และรบฟงความคดเหน และขอเสนอแนะของบคคลอน เพอด าเนนการปรบปรง หรอแกไขขอบกพรองใหถกตอง และเหมาะสมยงขน ภายหลงทไดด าเนนการแกปญหาตามแนวทางทพจารณาวา เหมาะสมทสดแลว มความจ าเปนอยางยงทจะตองประเมนผลของการแกปญหา โดยประเมนผลของการด าเนนงานการแกปญหาวาไดรบผลอยางไร หรอสงทไดกระท าไปแลวเปนอยางไร ควรจะปรบปรงแกไขเพมเตมประการใดบาง และนอกจากจะประเมนผลดวยตนเองแลว ยงอาจจะรบฟงความคดเหนของบคคลอน ตลอดทงขอเสนอแนะตาง ๆ เพอน ามาปรบปรงแกไขขอบกพรอง หรอพยายามด าเนนการใหเหมาะสมยงขน นอกจากนการประเมนผลการด าเนนงาน และการรบฟงขอคดเหน และ ขอเสนอแนะทไดรบนนจะชวยให ไดเรยนรวธการ หรอวถทางทจะเผชญปญหาตาง ๆ ตอไปในอนาคตไดเขาใจตนเอง และบคคลอน ตลอดทงสงคมทแวดลอมไดดยงขน สามารถกระท า หรอด าเนนการใด ๆ ไดอยางมเปาหมายทเหมาะสม และมคณคายงขน และสามารถเพมศกยภาพในการเผชญปญหาตาง ๆ ตลอดท งมความอดทน รจกชงใจ รจกการรอ ตลอดทงอดทนตอปญหา ความเครยด หรอสภาวะตาง ๆ ทคกคาม

เทคนคในการปรบตวและการพฒนาบคลกภาพ ลกษณะของบคลกภาพสวนบคคลทจะชวยคลคลายการแกปญหา และแนวทางในการ

พฒนาตนเอง มรายละเอยดดงนคอ 1. ลกษณะของบคลกภาพสวนบคคลทจะชวยคลคลายปญหา และเพมประสทธภาพในการ

แกปญหาประกอบดวยบคลกภาพดงน

84

1.1 เจตคตตอตนเอง โดยบคคลนนจะตองมเจตคตทดตอตนเอง มความเขาใจตนเอง ยอมรบตนเอง มความเชอมนในตนเอง มความเปนตวของตวเอง มความรบผดขอบตอตนเอง และผอน สามารถประเมนสงทตนมอย และสามารถใชพลงความรความสามารถทมอยใหเกดประโยชนในทางทด และเหมาะสม

1.2 การรบรความเปนจรง โดยเขาใจพฤตกรรมของตนเองอยางถกตองตามความเปนจรง สามารถเขาใจพฤตกรรมของเพอนรวมโลก และทกสงทกอยางทแวดลอมไดถกตองตามความเปนจรง ตลอดทงสามารถแสดงบทบาททเหมาะสมกบความเปนจรง

1.3 การประสานกลมกลนของบคลกภาพ โดยมองคประกอบของบคลกภาพทประสานกลมกลนกน มอสระทจะคด สามารถเผชญกบอปสรรค และขอขดแยงตาง ๆ ทเกดขนภายในตนเองได ตลอดทงมความอดทนในการเผชญตอความเครยด และสภาวะตาง ๆ ทเปนปญหาไดอยางเหมาะสม

1.4 ความสามารถตาง ๆ โดยบคคลนนมความสามารถทจะพฒนาความ สามารถทางรางกาย จตใจ เชาวปญญา อารมณ และสงคมของตนเอง และทแวดลอมเพอทจะสามารถเผชญปญหาตาง ๆ ของชวตทงในปจจบน และในอนาคตไดอยางเหมาะสมตลอดทงมความสามารถทจะท างาน และอยรวมกนบคคลอนไดอยางมความสข

1.5 ความเปนตวของตวเอง โดยมความไวเนอเชอใจตนเอง มความมนใจ และเชอมนในตนเอง มความไววางใจตนเอง มความรบผดชอบตอตนเอง และสงคม มความเปนอสระจากอทธพลตาง ๆ ในสงคม ตลอดทงมเปาหมายชวตทชดเจน และมขอบเขตทแนนอน

1.6 ความเจรญแหงตน โดยมแนวโนมทจะเจรญเตบโต มความเปนผใหญมวฒภาวะ โดยมบคลกภาพนาเคารพ นาศรทธา จะตดตอกบใครกมก จะไดรบการตอนรบอยางด งานตาง ๆ ทท ากจะประสพความส าเรจมากกวาผดหวง นอกจากนยงมการปฏบตตนในลกษณะของผมความเปนผใหญคอ สามารถควบคมอารมณไดสงไมวาจะอยในสภาวะใดของอารมณ มความสขม นานบถอ นาศรทธา มความสามารถในการรบฟงทท าใหผฟงมความสข และอยากสนทนาดวย มความสามารถในการเขาใจบคคลทสนทนา หรอมาตดตอดวย รจกการใหอภย ไมถอโกรธ และพรอมทจะยกโทษ และมความสามารถในการใชอารมณ ไมออนไหว คอสามารถควบคมอารมณตนเองได นอกจากจะมความเปนผใหญแลว ยงมสมรรถภาพในการด าเนนงานเพอความส าเรจของเปาหมายในชวต มพฤตกรรมทแสดงถงบทบาทในการท างานใหส าเรจ และเจรญกาวหนา ตลอดทง

85

มพฤตกรรมทแสดงถงความสามารถในการสงเสรม และรกษาสมพนธภาพภายในกลม และระหวางกลมทเกยวของไดอยางเหมาะสมยง

2. แนวทางการพฒนาตนเอง หรอพฒนาตวบคคล ในการทจะชวยใหตนเองมสขภาพจตสมบรณ สามารถผานพนปญหา และอปสรรคตาง ๆ ไปไดนน จ าเปนอยางยงทจะตองมการพฒนาตนเองควบคไปกบการพฒนาสงคม ทงนเพอใหสามารถใชชวตของตนภายใตสงคมทแวดลอมไดดวยความสข ดวยเหตนศาสตราจารยนายแพทยประสพ รตนากร (2523: 36 – 38) ไดเสนอแนะ แนวทางการพฒนาตวบคคลไวดงตอไปน โดยแตละบคคลควรจะตองรจกให โดยแตละบคคลควรจะมความเออเฟอตอกน ตลอดทงสามารถใหก าลงใจแกกน และกนได

2.1 รจกใหโดยแตละบคคลควรจะมความเออเฟอตอกน ตลอดทงสามารถใหก าลงใจ แกกน และกนได

2.2 รจกพอ และรจกประมาณตน เพอท าใหจตใจของเราเองสงบ และสงคมกจะสงบตามไปดวย

2.3 รจกยอม ซงในทนจะหมายถง รจกผอนส นผอนยาวมากกวาจะชงดชงเดน ประหตประหารกน หรอเอาชนะกนดวยเลหเหลยม

2.4 รจกเชอฟงในเหตผลของบคคลอน ไมกระท าการใด ๆ เพอประโยชนของตนฝายเดยว จ าเปนอยางยงทจะตองนกถงประโยชนของสวนรวมดวย

2.5 รจกเกรงใจ และเหนอกเหนใจบคคลอน โดยค านงถงใจเขาใจเราควรจะมธรรม และศลธรรมประจ าใจ เพอไมกอใหเกดความสะเทอนใจแกบคคลอน

2.6 มความอดกลน ในทนจะหมายถง อดทนทว ๆ ไป อดทนตอปญหาความเครยด ปญหาชวต และปญหาอน ๆ อดทนทจะปฏบตหนาท และมความรบผดชอบนอกจากน ควรจะตองอดรอคอ รอเวลา ซงจะตองอดทนรอเวลา ทงนเพราะวาบางสงบางอยางทเราตองการจะพดนน หากเราสามารถอดกลนทจะพดกจะดพดออกไปเพราะผลประโยชนทจะไดรบจากการรอเวลามกจะคมคาแกการรอ

2.7 รจกใหอภยซงดกวาการผกโกรธ 2.8 เหนผอนดกวาตน ดกวาเหนตนดกวาผอน 2.9 สามารถชนะตนดกวาชนะผอน ตลอดทงสามารถชนะกเลสตาง ๆ ดวย ซงดกวา

ชนะสงใด ๆ ทงหมด

86

ลกษณะของบคคลทมการปรบตวด ปญหาเกยวกบสขภาพจตเปนปญหาเฉพาะบคคล เนองจากวาบคคลนนมปญหา และ

จะตองแกปญหาเอง เรองการแกปญหานเปนเทคนคเฉพาะตว ซงแตละคนมกจะตองคนหาทดลองดวยตวเอง คลนก ผเชยวชาญ จตแพทย เพอน ฯลฯ เปนแตเพยงผชวยเหลอใหเราชวยแกปญหาดวยตนเองไดเทานน อยางไรกตามเมอไดกลาวถงคณลกษณะของผทมสขภาพจตดมาแลว ขอแนะน าถงวธการปรบตวทถกตองเพอทจะมสขภาพจตทดได จงควรตดตามมา เพอทจะไดทราบถงวธการโดยทว ๆ ไปทนยมปฏบตกน

1. พยายามเขาใจตนเอง คณลกษณะโดยทวไปของผทมสขภาพจตทด และมการปรบตวทถกตองคอผทกลาเผชญ

ความจรงเกยวกบตนเอง ไมหลอกตวเอง เขาเปนผทยอมรบ และมความอดทนตอความวตกกงกล ความวาวนใจ โดยเขายอมรบวาความวตกกงวล ความกลว เปนสวนหนงของชวต หากเรากลาเผชญความจรงขอนได เรากจะมความมนคงในจตใจ และสามารถแกปญหา และตดสนใจดวยตนเองได ซงตองพยายามเลยงการใชกลวธานในการปองกนตนเอง และพยายามเขาใจ ความตองการของตน ดงจะอธบายเปนขอ ๆ ดงนคอ

1.1 พยายามเลยงการใชกลวธานในการปองกนตนเองอยาใชมากจนเกนไป คนทมความอดทนตอความวตกกงวลมกไมมความจ าเปนตองใช บคคลทมการปรบตวดมกจะรสกตวกอนใชกลวธานในการปองกนตนเอง และมกจะรอยแกใจแลววาตวเองพยายามจะใช ตวอยางเชน นกศกษาทเรมตนบนอาจารยผสอนในการทตนไดคะแนนไมดนก ในทสดมกจะรสก วาตนกก าลงใช เหตผลซงกเปนกลวธานในการปองกนตนอกชนดหนง แตโดยสภาพความจรงถานกศกษาผนนเขาเรยนสม าเสมอ พยายามท าความเขาใจในเนอหา สงรายงานอยเสมอกคงไมถงกบไดคะแนนไมด ดงนเปนตน

1.2 เขาใจความตองการของตนเอง จดมงหมายของตนเรา เราตองรวาตวเราเปนอยางไรเชน นกศกษาทบนอาจารยผสอนในการทตนไดคะแนนไมด หากนกศกษาผนนหนมาถามตนเองวา“เราตองการอะไรแน” เขากจะตองยอมรบกบตนเองวาค าตอบกคอ ตองการไดคะแนนดโดยทไมตองเขาชนเรยนหนงสอ ซงเปนไปไมได ดงนนเขากตองตดสนใจวาเขาตองการอะไรแนระหวางคะแนนดกบการเขาชนเรยนดวยความสม าเสมอ และท างานมอบหมายสงทน ตามก าหนด

87

2. เขาใจจดมงหมาย และเขาใจความตองการของตวเอง การเขาใจจดมงหมาย และเขาใจความตองการของตนเองเปนของดทคนเราจะมจดมงหมาย

ในชวต เชน ตองการเปนแพทย วศวกร เภสชกร นกสงเสรมการเกษตร มอาชพอสระ ท าธรกจ ฟารมโคนม เหลานลวนเปนจดมงหมายทงนน แตจดมงหมายไมใชของตายตวทยดหยนกนไมไดเลยการตงจดมงหมายทสงเกนระดบความสามารถของเรามากนก มกกอใหเกดความคบของใจ ความวตกกงวลอยเสมอ การปรบจดมงหมายใหพอด กบระดบทเราสามารถท าใหส าเรจจะขจดความคบของใจโดยไมจ าเปนใหหมดไปได ซงมวธการดงตอไปน

2.1 การลดสภาพความขดแยงทางจตใจ และความคบของใจ ระบบสงคมของเราในปจจบนนคอนขางเปลยนแปลงอยางรวดเรว และสลบซบซอนมาก และจดมงหมายของเรากมมากมายจนอาจกลาวไดวา ไมมใครในโลกนทจะเกดมาโดยไมเคยพบสภาพความขดแยง หรอความคบของใจได ดงนนวธเดยวทเราสามารถแกไดคอ การลดสภาพความขดแยง และความคบของใจลงใหนอยทสดดวยการพยายามหาโอกาส ใหความตองการได บ าบดทวถงกนตวอยางเชนนกศกษาทตองการไดคะแนนดแตในเวลาเดยวกนตองการไดชอเสยง ความมหนามตา ในการเปนนกกฬาดวย การลดสภาพความขดกนอาจท าไดโดยพยายามใหความตองการทงสองอยางไดบ าบดโดยแบงเวลาคนหนงส าหรบการเรยน และคนหนงส าหรบฝกซอมกฬาดวย ฝกจตใจใหอดทนตอความคบของใจดงไดกลาวแลววา คนเราไมสามารถไดทกสงทกอยางทตองการ และในเวลาทตองการเสมอไปหมดได การท าใจใหอดทนตอความของคบใจเปนของฝกไดโดยฝกหดใจใหอดทนในเรองเลก ๆ นอย ๆ กอน เชน ความของคบใจในการคอยรถเมล ความอดอดในการหาทรมจอดรถไมได ถาในเรอง เลก ๆ น เราสามารถอดทนได เรากพรอมทจะอดทนตอความของคบใจในเรองใหญ ๆ ตอไปได การพดถงสงทกอใหเกดความขดแยง ความไมพอใจ โดยสามารถระงบอารมณไดพอสมควรคนบางคนสามารถพดถงสงทกอความระคายใจ เคองใจไดโดย ไมเสยเพอน หรอเสยความนบหนาถอตา และคนบางคนไมสามารถพด หรอระบายความอดอดใจไดเลย เทคนคเหลานเปนของทฝกหดไดโดย คอยท าคอยไปแลวจะคอย ๆ ท าไดเอง ท างานทเปนประโยชนงานทเปนประโยชนชวยไมใหเราคดถงความขดแยงมากนก และเมอมงานทสนใจท า ความส าเรจจากการท างาน มกชวยใหจตใจสบายขน

2.2 ฝกท าใจใหมสมาธ ไมยดตด ยดหยน รจกใหอภย ไมอจฉารษยา ไมมงราย ซงจะท าใหจตใจเศราหมอง ขาดความสขในการด าเนนชวต

88

2.3 ฝกคดในทางทด คดในทางบวก คดตลก ๆ เชน คดวาเออดคดไดอยางไร เปนแนวคดทแปลกอกแบบหนง คดไดไง บางทเอาสงทเครยด ๆ มาคดสนก ๆ ความทกขกลดลงได

2.4 ลดจดมงหมายในชวตลงบาง บางคนตงเปาหมายของชวตไวสงเกน บางททางทจะไปใหถงดวงดาวอาจไปไมไดทกคน แตเมอเราไมสามารถไปใหถง ตามความตองการทเรามงหวง เรากลดเปาหมายตวเราเองลงได ส ารวจตนเองวาเราชอบอะไร เราท าอะไรได ชวตกมความสขขน

3. ตองมรางกายทแขงแรงสมบรณ ไมมโรคภยเบยดเบยน และประกอบกบมจตใจทเปนสาธารณะ เปนผไมเอาเปรยบสงคม เปนผรจกประมาณตน มจตใจเออเผอแผ พรอมทจะชวยคนอนแบบไรเงอนไข รางกายทสวยงามอยในจตใจทงดงามเชนกน

4. ตองสามารถควบคมอารมณ และความรสกได มนษยทกคนมความรสก มเลอดเนอ มชวต มสงเราใด ๆ มากระทบไมตองตาตองใจ ไมถกหถกใจ หรอตองตาตองใจ เหลานบคคลตองพจารณา ตองฟง ตองไมเอาอารมณ และความรสกรก ชอบ เกลยด เขาตดสนสงเรานน ๆ หรอสถานการณนน ๆ โดยใชเกณฑจากตนเองประเมนการกระท าเชนนเรยกวา ยงควบคมอารมณไมไดเพราะ อารมณเปน ความตงเครยด ซงท าใหอนทรยพรอมทจะ แสดงออก เพอตอบสนองความตองการทตนรสก การเปนคนเจาอารมณไมเกดผลดตอบคคลเลย บคคลทตองการมสขภาพจตทดตอง พยายามควบคมอารมณ และความรสกใหได

5. ตองเปนผมความสามารถยอมรบความจรง มองโลกตามทเปน มองในแงด มองอะไร ด ๆ ดงนนเราทกคนจงควรอยอยางรตว อยอยางมสต และรวาทนขณะน ฉนคอใคร และฉนจะท าอะไร เทานชวตกสขพอแลว แตในความเปนจรงเราคงปฏเสธ ไมไดวาเราไมไดอยตวคนเดยวในโลก เรายงมเพอน มใครตอใครทเรารจก ไมวาจะเปนเพอนรวมงาน สมาชกในครอบครว ญาตพนอง และคนอนๆ รอบๆ ตวเราลวนแตมคนอยใกลตวเรา ทงนนแลวจะท าอยางไรใหตวเรา สามารถ เขากบคนอนๆได และจะท าอยางไรเมอตองอยใกลผคนหลายคนทมความแตกตางกนแลวมความสข สามารถยอมรบความจรงได

6. จงรกเพอนเสมอนหนงรกตวเราเอง ความรสกเชนนเปนความรธรรมดามากตวเรายงรกตวเราเองเลยไมตองการใหใครวากลาว หรอต าหนอยางนน อยางน คนอนเขากเชนเดยวกบเรา เขากไมตองการใหใครมาวากลาวทงตอหนา และรบหลงเชนกน ในขอนคอการปฏบตกบคนอนเชนเดยว กบปฏบตกบตวเรา ทางพระบอกวาปฏบตเสมอตน อยายกตนขมทาน คนมต ากวาคนนน ฉนมคามากกวาคนโนน ปฏบตตนเหนอมนษยปกต ความสขจะเกดแกใจไดอยางไร

89

7. จงเปนคนมองโลกในแงด หรอการมองหลายสงหลายอยางในทางบวก ไมมองแบบเจาคดเจาแคน จตใจผกพยาบาทตลอดเวลา มงเอาชนะ มงใหคนอนคอยพะเนาพะนอ คอยเอาใจ หรอมองคนอนไมดแตมองตนเองไมเหน หรอบางครงท าเปนวาเหนแตแสรงท าวาปรบปรงตนแลว นสยเดม ๆ กปรากฏ นกจตวทยาเคยอธบายวา บคลกภาพของบคคลทพฒนาจนเขาวยผใหญแลวโอกาสเปลยนแปลงพฤตกรรมท าไดคอนขางยาก แตถาบคคลมหวจตหวใจทด มพนฐานจตใจทดงามมากอน นาจะไมยากทจะหด หรอ ฝกเปนคนมองในแงด คดด ๆ เพราะกวาเราจะผานชวงวยผใหญมาได ชวตเราแตละคนคงพบ และเจอกบปญหามากมายหลายอยาง ประสบการณเหลานนนาจะมาเปนบทเรยนชวตใหแกตวเราได ผานทกข ผานสข มาหลายครงหลายหน คนเรานาจะมการเปลยนแปลงบาง ฉะนนการหดมองอะไรงาย ๆ มองในเชงสรางสรรค มองอะไรทางบวก การ ฝกมองเชนนบอยๆ เรากจะเปนผหนง ทมองโลก ในแงดได มองอะไรสวย ๆ งาม ๆ มองตามธรรมชาตทมนเปน อยาหดเปนคนมองอะไรโดยผานวตถ เอาวตถมาเปนเครองบดบง ความดความงาม และ เนอแทของตน ในทสดคาของตนกจะหมดไปอยางไมรตว ใบหนาทยมแยมแจมใสตองมาจากหวใจทดงาม รอยยมจงจะมเสนห เปนรอยพมพใจทใครปรารถนาจะเหน จะคบคาสมาคม ฉะนนดวงตาเปนหนาตางของหวใจ ความคดขางในดพฤตกรรมทแสดงภายนอกดดวย ไมตองใชแกวแหวนเงนทองหรอกลอ เรากหารมตรภาพจากคนอนไดไมยากนกเพยงของใหมองอะไรด ๆ คดอะไรด ๆ แลวเรากจะมองโลกในแงดเอง

8. จงคดเสมอวาตนเองเปนคนทมคณคา และคนอนกมคณคาเชนกน หลายคนมองตนเองต าตอย มองตวเองดอยกวาคนอน มกนกนอยใจในโชคชะตา วาสนา กลายเปนคนไมชอบสงคม เกบตว แยกตนเองจากสงคมมโลกสวนตว ในความเปนมนษยทกคนมคณคาในตวเองหมด ไมวาจะเกดมายากจน หรอเปนคนผวขาว ด า สวย หรอ ขเหล หรอแมกระทงท างานทตางกน เจานาย ลกนอง ทกคนทกชวตมคณคามคาของความเปนมนษยเทาเทยมกน มศกดศรของความเปนคนเทากน เพยงแตท างานตางหนาทกน สวยของคนหนง อาจจะไมสวยของอกคนหนง ดทสดส าหรบคนนอาจไมดทสดส าหรบอกคนกได แตทกคนมคณคาเทากน เราจะตองรจกรกตนเอง เคารพตนเอง และยอมรบตวเราเองได รวมไปถงการมองเหนคณคาของตนเอง ไมใชมวแตนงคดนอยใจ ในโชคชะตาวาสนา ใครทคดเชนนเปนคนท ารายตนเอง ท ารายจตส านกทดงามของตนเองดวย

9. การรจกกาวไปเผชญโลกดวยความมนใจ ปจจบนเทคโนโลยล าหนาไปมาก เราควรจะเปนเปดประตใจออกไปสโลกภายนอกบาง เพอใหวสยทศนกวาง ความรตาง ๆ สงผานขอมลใยแกวเปนจ านวนมากเรา ควรท าความเขาใจแบบคอยเปนคอยไป คอยศกษา ความคบของใจกจะไม

90

เกด ขาวสารตาง ๆ ทไดมาตองน ามาพนจพเคราะหแลวเลอกใช ใหเหมาะสมกบตวเรามมมอง ตาง ๆ ในบางเรองอาจชดเจนขน แงคดตาง ๆ ความคดใหมอาจเกดขนโดยทตวคณเองอาจไมรตว เปนการฝกรบขอมล สงผานขอมล รจกการเลอกสรร วเคราะหเรองตาง ๆ ไดแมนย าขน

10. จงเปนผทมหนาตางใจเตมกรอบ หมายถง การมจตใจทดงาม ใจมคณภาพ ใจนง เรยบ เกดสมาธไมรมรอน อยางทโบราณวา ใจเปนนายกายเปนบาว ฝกใหใจท างานดวยสต ฝกคด ไตรตรองกอนลงมอท างาน ฝกใจใหรบเรองราวตาง ๆ แลว สงผานขอมลออกไปโดย ไมกลบมาท ารายตวเราเอง ใจทมคณภาพตองไมจบไมยดไมตด ถาท าได ไมวาเราจะเผชญกบสถานการณใด ๆ คบขนขนาดไหน เรากยงทนในสภาพนนได บางครงหลกธรรมทางพระศาสนากสามารถน ามาเปนแนวปฏบตส าหรบด าเนนชวต ในการฝกจตฝกใจใหเกดพลงไดดทเดยว เมอทานเปนผทมหนาตางใจเตมกรอบมมมองในการคดเรองใดๆกจะมศกยภาพมากขน ชวตกด าเนนไปแมวาจะพบปญหา ใด ๆ อปสรรคใด ๆ เรากสามารถชวง ตอนนน ๆ ไดไมยากนก แตบคคลทใจไมเตมกรอบ ใจไมสมบรณ ใจไมเปนสขกลมคนเหลาน มกแกปญหาโดยการเวนวรรคชวต ถาพลาดชวตกสลาย ถายบย งทนแผลในใจกเกดขนกวาจะรกษาแผลใจ คงตองมาเรมเปดหนาตางใจกนใหมเสยเวลาเสยความรสกทงตอตนเอง และคนใกลชด ถาไมอยากใหเกดเหตการณเชนนเราควรมาฝกจตฝกใจใหมพลง มคณภาพโดยสมบรณ

11. รจกควบคมอารมณ และความรสกทเศราหมอง มนษยเรามกจะคาดหวงวาเรองนนตองเปนอยางนนอยางน คนนนตองท ากบฉนอยางนน แตพอเขาไมท าตามทเราคดความคาดหวงทเรามมนกลบมาท าใหตวเราคบของใจเอง ท าใหเกดอารมณ ท าใหเกดความรสกเศราหมอง ในเรองนถาจะใหดคอฝกคดฝกมองอะไรโดยปราศจากอารมณ ฝกการใชเหตผลมาก ๆ ท าสงใดชา ๆแตใหส าเรจทนการ แลเมอมสงใดมากระทบ กไมผนแปรไปตามเรองนน ๆ จนขาดการยบย งชงใจ เทานอารมณกสามารถถกควบคมได มนกจตวทยาบางทานแนะวา ถาปญหาทเกดขน มนไมสามารถแกไดแตตวเราตองเผชญจะท าอยางไรด วธการหนงทอาจใชไดผลคอ มองแบบทะลไปเลยไมมอะไรกนเหมอนมองกระจกใส หรอพลาสตกใสนนเอง

12. จงฝกเปนคนมองยอนกลบ เราทานหลายคนมกท าอะไร คดอะไร มกคดไปตรง ๆ คดไปขางหนา คดเขาขางตนเอง คดในแงมมของเรา แตไมเคยจะคดในแงมมผอนบาง ตวอยางเชน เรามกคดวาเราเปนเจาของ สนข เราจะปฏบตตอสนขดวยความรก ความเคยชน ตองการใหอาหารกใหวนนรบ ไมมเวลาใหฉนกไปท างานสนขรอกนขาวกแลวกน เราทานแตละคนเคยคดบาง หรอไมวา สนขอาจคดวา ตวมนเองเปนเจาของคนนะ คนเปนขารบใชสนข ดงนนคนตองหาอาหาร ตอง

91

อาบน า คนไหนทชอบตสนข รงแกสนข สนขอาจคดวา คน ๆ นมการฝกจตในระดบต ากไดจงแสดงพฤตกรรมกาวราว พฤตกรรมทมนษยแตละคนแสดงสนขจะจ า และแสดงพฤตกรรมของ สนขออกมาใหคนเขาใจ จากตวอยางนคอการคดในมมกลบ อยกบคน อยกนหลายคนกคดหลายแบบ แบบของเราวาด แบบของเขากวาดเหมอนกน คดคนละอยางกอาจอยดวยกนไดถาเราจะเปน ผคดแบบยอนกลบบางอยาคดเขาขางตนเองจนเกนความพอด แคนเรากสามารถอยรวมกบผอนไดแลว การยอมรบกนเพอใหเกดการมมมองด ๆ มใหกน เรมวนนเหนวนน ใครทเรมมานานแลวผลทเกดขนหลายทานคงประจกษแลววาดอยางไร ถาบคคลชวยกนสรางความรสกทดๆมใหตอกน เมอนนสงด ๆ กจะเกดกบตวเราสขภาพจตของเรา การเปนผมความสามารถยอมรบความจรง มองโลกตามทเปน มองในแงด มองอะไรด ๆ กจะท าใหสขภาพจตด

13. ตองรจกใชหลกธรรมทางศาสนาชวยพฒนาระดบจต บางครงหลายอยางทเราพยายามปรบ และแกไขทตวเรา แตสถานการณบางสถานการณอาจ ท าใหเราหมดก าลงใจ และตวเรากไมสามารถหลกหนสถานการณนน ๆ ได เมอตองเผชญหนากบสถานการณทปวดราวนน แนวทางทสามารถเลอกได แนวทางหนงคอ การใชหลกธรรมศาสนามายดในการประคองชวตในชวงวกฤต หรอ น าหลกธรรมมาเปนกรอบในการด าเนนความคดเราอาจจะดขน ดกวาปลอยใหปญหาตาง ๆรมเราจนท าใหสขภาพจตเราเสอมนนเทากนทานก าลงท ารายตวเอง และสกดกนการพฒนาบคลกภาพทจะด าเนนไปอยางไมรตว

14. ตองยอมรบเรองมนษยมความแตกตางกน สขภาพจตจะดไดตองยอมรบความแตกตางระหวางบคคลดวยมนษยแมแตแฝดทเกดจากไขใบเดยวกน พอโตขนมาแมวาจะเลยงดเหมอนกน แตกมหลายอยางทแตกตางกน คนทเขาแสดงพฤตกรรมใดๆทตางจากเราตางจากกลมกไมใชวาเขาแยกวาเรา เขาอาจมองอกมมหนง เรากอาจจะมองอกมมหนง ความแตกตางของมนษยในสวนนถาเราเขาใจยอมรบธรรมชาตของแตละคน สขภาพจตทานกดดวย อยาคดไปแกไขคนอนแตตองแกไขทตวเราเอง สขภาพจตเรากด รบผดชอบตนเอง รบผดชอบการกระท า และความคด เขาใจเรองความแตกตางกนของบคคล ทานกมสขภาพจตดสามารถปรบตวเขากบสงแวดลอมได

92

สรปทายบท การปรบตวเปนกระบวนการทตองเกดขนตอเนองกนตลอดเวลาทชวตคงอย และเมอไหรท

การปรบตวลมเหลว ชวตกตกอยในอนตรายและน า ไปสความเจบปวยและความตายในทสด การปรบตวอาจมองไดแบบองครวม คอ ทงทางรางกาย จตใจหรออารมณ ความคด สงคม และจตวญญาณ หรออาจมองอกแงหนงไดวาเปนการพยายามทจะรกษาดลภาวะไวอยางตอเนองนนเอง

จะเหนไดวาในชวตของมนษยนน จ า เปนจะตองมการปรบตวอยตลอดเวลา ตงแตเกดจนตาย ผทปรบตวไดดกจะมชวตอยไดอยางมคณภาพและมความสขตามสมควร หากการปรบตวลมเหลวยอมน า ไปสความทกข ปญหาทางอารมณ ปญหาดานความสมพนธ หรอปญหาทางสขภาพไดในทสด

ค าถามทายบทท 3

1. การปรบตวหมายถงอะไร และมความส าคญตอการด ารงชวตประจ าวนอยางไร 2. ใหยกตวอยางเหตการณในชวตประจ าวนของนกศกษาทมการใชกลวธในการปรบตว

ในรปแบบตาง ๆ มา 2 เหตการณ 3. นกศกษาคดวาพฤตกรรมใดของนกศกษาทเปนปญหาตอการด ารงชวต และนกศกษาม

แนวทางแกไขพฤตกรรมดงกลาวอยางไร 4. นกศกษาคดวาตนเองมลกษณะการปรบตวและการพฒนาบคลกภาพทดในเรองใดบาง

เหตใดจงเปนเชนนน 5. ผทมลกษณะการปรบตวยาก หรอมปญหาพฤตกรรมจะสงผลตอการด ารงชวตอยางไร

93

เอกสารอางอง

กนยา สวรรณแสง. (2532). สขภาพจต: จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: บ ารงสาสน. จรา เตมจตรอารย. (2550). ท าอยางไรจงจะอยอยางมความสข. กรงเทพฯ: ภาควชาจตเวชศาสตร

คณะแพทยศาสตร มหาวยาลยมหดล. ประสพ รตนากร. (2523). การสงเสรมสขภาพผสงอาย. กรงเทพฯ: กระทรวงสาธารณสข. ผองพรรณ เกดพทกษ. (2530). สขภาพจตเบองตน. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง. วภาพร มาพบสข. (มปป.). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: ศนยสงเสรมวชาการ. สชา จนทรเอม. (2544). จตวทยาทวไป (พมพครงท

13). กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. Bernard, Harold W. (1960). Mental Health for Classroom. New York: McGraw-Hill Book

Company. Coleman, Jame C. and Hammen, Constance L. (1981). Abnormal Psychology and Moden Life.

New York: Bantam Books.

บทท 4 ความเครยด และการจดการความเครยด

ความหมายและความส าคญของความเครยด ความเครยด เปนเรองจตใจ ทเกดความตนตวเตรยมรบเหตการณใดเหตการณหนงซงไมนาพงพอใจและเปนเรองราวทบคคลคดวาหนกหนาสาหส เกดก าลงความสามารถทจะแกไขได ท าใหเกดความรสกหนงใจ และอาจเกดอาการผดปกตทางรางกายขนดวย หากความเครยดนนมมากและคงอยเปนเวลานาน แตอยางไรกตามความเครยดทไมมากนกจะเปนแรงกระตนใหบคคลเกดแรงมมานะทจะเอาชนะปญญาและอปสรรคตางๆได ผทตองรบผดชอบภาระงานทหลากหลายจงมกหลกหนความเครยดไมพน หากบคคลนนไมรจกวธผอนคลายหรอลดความเครยดปลอยไวจนสะสมมาก ในทสดอาจมปญหาความผดปกตทางกายและจตใจตามมา เปนผลใหชวตไรความสข ครอบครวมปญหา รวมทงประสทธภาพในการท างานดอยลง (นธพนธ บญเพม, 2553:4) ซง ความเครยดเปนสงทบคคลตองประสบอยเสมออยางหลกเลยงไมได เมอเกดความเครยดทรนแรงหรอเรอรงขนแลวบคคลตองหาแนวทางจดการกบความเครยดทเกดขนนนดวยวธการตาง ๆ ไมวาจะเปนวธจดการกบความเครยดโดยทางตรงหรอทางออมกตาม แตการจดการกบความเครยดนนจะแตกตางกนไป ขนอยกบสถานการณ การรบรตอสถานการณ ลกษณะสวนบคคลและประสบการณเดมสงทส าคญกคอถาวธจดการกบความเครยดนนเปนวธการทเหมาะสมกบแตละบคคลกจะท าใหความเครยดทเกดขนนนเปลยนแปลงไปอยในระดบทเหมาะสม บคคลกจะมสขภาพจตทด รางกายแขงแรง และสามารถปฏบตงานไดอยางมความสข (กองการศกษาทวไป มหาวทยาลยนเรศวร, 2552:2)

1. ความหมายของความเครยด ความเครยด(Stress) มาจากภาษาละตนค าวา Strictusหรอ “Stric” ซงหมายถง แรงกดดนทมตอรางกายและมแนวโนมทจะท าใหเกดความผดปกตของรางกาย โดยมผใหความหมายความเครยดไวหลากหลาย เชน

Selye (1956: 1801)กลาววาความเครยดเปนภาวะหนงในระบบชวตของบคคล ซงแสดงใหรดวยมกลมเฉพาะอาการเกดขน อนเปนภาวะทรางกายมปฏกรยาตอบสนองตอสงทมาคกคาม

98

ปฏกรยานแตกตางกนในแตละบคคลเปนผลใหเกดการเปลยนแปลงในรางกาย เพอปรบตวตอสงคกคามนนๆ สวนย เกยวกงแกว (2527: 52) กลาววา ความเครยดคอการตอบสนองทระบชดเจน ของบคคลทมตอสถานการณบางอยาง ซงคกคามตอความปลอดภยของชวตการตอบสนองนมลกษณะเฉพาะในแตละคน ไมจ าเปนตองเหมอนกน และปรากฏใหเหนในรปของการแสดงออกบางอยาง เปนผลใหบคคลมการปรบตวทงทางดานรางกายละจตใจ กรมสขภาพจต (2541: 5) กลาววา ความเครยด เปนเรองของรางกายและจตใจ ทเกดการตนตวเตรยมรบเหตการณใดเหตการณหนง ซงเราคดวาไมนาพอใจเปนเรองทหนกหนาสาหสเกนก าลง ทรพยากรทเรามอย หรอเกนความสามารถทเราจะแกไขได ท าใหเรารสกหนกใจเปนเรองทหนกหนาสาหสเกนก าลงทรพยากรทเรามอย หรอเกดความสามารถทเราจะแกไขได ท าใหรสกหนกใจ และเปนทกข กระวนกระวาย และพลอยท าใหเกดอาการผดปกตทางรางกายและพฤตกรรมตามไปดวย ซงเกดขนพรอมกบความรสกวาตนเองจะไดรบอนตรายในอนาคตได สรป ความเครยด หมายถง สภาพทางอารมณทบคคลตองเผชญกบเหตการณหรอความไมแนนอนตางๆเตรยมรบเหตการณใดเหตการณหนง ซงเราคดวาไมนาพอใจซงคกคามตอความปลอดภยของชวตการตอบสนองนมลกษณะเฉพาะในแตละคน ไมจ าเปนตองเหมอนกน และปรากฏใหเหนในรปของการแสดงออกบางอยาง เปนผลใหบคคลมการปรบตวทงทางดานรางกายและจตใจ

2. ชนดของความเครยด ชนดของความเครยดมหลายชนด ขนอยกบวาจะจ าแนกโดยใชเกณฑอะไร ไดแก

1) จ าแนกตามสาเหตการเกด โดย Gallangher (1979 อางถงใน อมพร โอตระกล, 2540)จ าแนกความเครยดออกเปน 2 ชนด คอ ก) ความเครยดทเกดเนองจากมทกข (Distress) หมายถง สงทคกคามตางๆ ทเกดขนกบบคคลใดแลวกอใหเกด ความไมสบายใจหรอเกดความคบของใจ เชน เมอถกกใหออกจากงานกเปนทกข เกดความเครยดจนรสกปวดศรษะ เปนตน ข) ความเครยดทเกดจากความสข (Enstress )บางครงคนเรามความสขเกดขนอยางกะทนหน หรอมเหตการณทท าใหดใจจนตนเตนมาก หรอในกรณทมความสนกสนานมากเกนไปกจะท าใหรสกเครยดได ตวอยางเชน เจาสาวจะเขาพธแตงงานในคนกอนแตงงานอาจดใจ และตนเตนมากจนรสกเครยดนอนไมหลบ

99

2) จ าแนกตามแหลงทเกด การแบงประเภทความเครยดโดยวธน Miller and Keane (1983) อธบายวาม 2 ประเภทไดแก

ก) ความเครยดทเกดจากรางกาย ซงยงสามารถแบงออกตาม ระยะเวลาของการเกดไดอก 2 ชนด คอ 1)ความเครยดชนดเฉยบพลน (Emergency Stress) เปนสงคกคามชวตทเกดขนทนททนใด เชน อบตเหตตางๆ 2)ความเครยดชนดตอเนอง (Continuing Stress) เปนสงคกคามทเกดขนแลวด าเนนไปอยางตอเนอง ไดแก การเปลยนแปลงของรางกายในวยตางๆ ทคกคามความรสก เชนการตงครรภ การเขาสวยรน วยหมดประจ าเดอน

ข) ความเครยดทเกดจากจตใจ เปนสงคกคามสบเนองมาจากความคด บางครงกเกดขนอยางเฉยบพลนเพราะเปนการตอบสนองอยางทนททนใด เชน เมอรสกถกดากจะรสกโกรธเครยดขนได หรอเปนสงคกคามทไดรบจากการอานหนงสอ จากการชมภาพยนตร จากค าบอกเลาของผอนท าใหคดวาตนจะมอนตรายกจะกอใหเกดความเครยด

3. ระดบของความเครยด ระดบความรนแรงของความเครยดจะแตกตางกนไปขนอยกบสงเราและสถานการณทบคคลก าลงเผชญอย

Janis (1987 อางถงใน กรมสขภาพจต 2541: 12) ระดบหรอความรนแรงของความเครยดแบงไดเปน 3 ระดบ ดงน 1.ระดบแรก เปนภาวะของจตใจทมความเครยดอยเลกนอย ยงถอเปนภาวะปกต พบไดในชวตประจ าวนของทกคน ความเครยดเลกนอยนเราอาจไมรสกเพราะความเคยชนหรอรสกเลกนอยพอทนได ไมมการเปลยนทางสรระวทยาของรางกาย ความนกคดอารมณและพฤตกรรมใหเหนไดชด ไมเกดผลเสยในการด ารงชวต 2.ระดบสอง เปนภาวะของจตใจทมความเครยดอยปานกลาง เปนระยะทจตใจและรางกายตอสกบความเครยดทม แสดงออกใหเหนโดยมการเปลยนแปลง ทางสรรวทยาของรางกาย ความคดและอารมณ ความเครยดระดบน เปนสญญาณเตอนภยวา มความเครยดมากกวาปกต ตองรบหาทางขจดสาเหตทท าใหเกดความเครยด หรอผอนคลายความตรงเครยดลง ถาปลอยใหความเครยดเพมขนจะท าใหเกดพยาธสภาพของรางกาย และจตใจ เกดเปนโรค การด าเนนชวตประจ าวนเสยไป 3.ระดบสาม เปนภาวะของจตใจทมความรนแรง หรอเครยดมาก รางกายและจตใจพายแพตอความเครยด มการเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจใหเหนเดนชด มพยาธสภาพหรอปวยเปน

100

โรคขน ท าใหการด าเนนชวตเสยไป ระยะนตองการการดแล ชวยเหลอ และรกษาตว แมสาเหตทท าใหเกดความเครยดหมดไปกยงไมสามารถท าใหความเครยดหมดไปได อมพร โอตระกล (2540: 30) ไดกลาวถงระดบความเครยดวาม 3 ระดบ ดงน 1) ความเครยดระดบต า (Mild Stress)คอ มความเครยด เกดขนนอยมาก และหมดไปในเวลา อนสนเพยงวนาท หรอภายในชวโมงเทานน มกเกยวของกบสาเหตเพยงเลกนอย ไดแก เหตการณในชวตประจ าวน 2)ความเครยดระดบกลาง (Moderate Stress) ความเครยดระดบนรนแรงกวาโดยมระยะเวลา นานเปนชวโมงหรอหลายๆชวโมง จนกระทงนานเปนวนกได เชนการเจบปวยทไมรนแรง ความเครยดจากการท างานมากเกนไป ความขดแยงกบเพอนรวมงาน 3)ความเครยดระดบสง (Severe Stress) ความเครยดระดบนจะอยนานเปนสปดาห หรอ อาจเปนเดอนหรออาจ เปนปเชน การตายจาก การเจบปวยทรนแรง การสญเสยอวยวะของรางกายทส าคญตอวถการด าเนนชวต ฯลฯ

4. สาเหตของความเครยด มผกลาวถงสาเหตทกอใหเกดความเครยดไวดงน ชทตย ปานปรชา (2540: 6) กลาวถง

สาเหตของความเครยดไวดงน สาเหตภายใน หมายถง ความเครยดทเกดจากสาเหตหรอปจจยตางๆทมาจากตวคนสามารถแยกสาเหตในตวคนไดเปน 2 ชนด คอ

1 ) เนองจากรางกายและจตใจเปนสงทแยกจากกนไมไดเมอรางกายเครยด จะท าใหจตใจเครยดไปดวย ภาวะตางๆทเปนสาเหตของความเครยดน ไดแก

ก.ความเมอยลาทางรางกายเปนสภาพทางรางกายทไมสมบรณแขงแรง หรอไดผานการท างานทหนกและนาน

ข.รางกายไดรบการพกผอนไมเพยงพอ เปนสภาพของรางกายทตรากตร าท างานตดตอกนนาน

ค.รบประทานอาหารไมเพยงพอ ไมถกสขลกษณะ ท าใหรางกายหวโหยรางกายขาดสวนประกอบทส าคญในการใหพลงงานแกรางกายท าใหรางกายออนเพลย

101

ง.ความเจบปวยทางรางกาย เชน มโรคประจ าตว ไดรบการผาตดใหมๆท าใหไมอยากอาหาร เนอเยอของอวยวะถกท าลายหรอท างานไดไมด เปนผลท าใหรางกายออนเพลย

จ.ภาวะตดสรายาเสพตด สราและยาเสพตดไปกดประสาท ท าใหรางกายตองใช พลงงานมาก เปนผลท าใหรางกายออนเพลย ออนแอมากขนทกขณะ

2. สาเหตทางจตใจ สภาพทางจตใจบางอยางสามารถกอใหเกดความเครยดได คอ ก.อารมณไมดทกชนด ไดแก ความกลว ความวตกกงวล ความโกรธ ความเศรา

อารมณดงกลาวกอใหเกดความทกขใจ ไมสบายใจ โดยเฉพาะความเศรา ท าใหเกดความรสกสนหวง ไมคดตอส ความรสกทงหมดนท าใหเกดความเครยด

ข.ความคบของใจ เปนภาวะทางจตใจเกดขนเมอความตองการถกขดขวางท าใหมปญหาตองเผชญ เกดความรสกไมพอใจ โกรธ วตกกงวล จตใจเหมอนถกบงคบใหเกดความเครยดขนมา

ค.บคลกภาพบางประเภทท าใหเกดความเครยด ไดแก -เปนคนจรงจงกบชวต(Perfectionist) ท าอะไรตองท าใหสมบรณแบบ เจาระเบยบ เปนคนตรง มมาตรการในการด าเนนชวตสง ความสามารถในการท างานเหนอกวาผอน ท าใหตลอดชวตตองท างานหนกทกอยางดวยตวของตวเองจงเกดความเครยดไดงาย -เปนคนใจรอน รนแรง กาวราวควบคมอารมณไมอย คนประเภทน อารมณเปลยนแปลงไดมาก มการเปลยนแปลงทางสรรวทยาดวย ท าใหเกดความเครยด -เปนคนตองพงพาผอน คนประเภทนขาดความเชอมนในตนเอง มความรสกวาตนเองไมเกง ไมกลาตดสนใจ ไมกลาท าอะไรดวยตนเอง สาเหตภายนอก หมายถงปจจยนอกตวคนทเปนสาเหตท าใหเกดความเครยด ไดแก

1.สญเสยสงทรก ไดแก การสญเสยคนรก ของรก ทรพยสน หนาทการงาน การตกงาน หรอถกใหออกจาก งาน ถกลดต าแหนง หรอยายงาน ธรกจลมละลาย

2.การเปลยนแปลงในชวต พบวาในระยะหวเลยว หวตอของชวตทกคนจะมจตใจแปรปรวน (Psychological) ท าใหเกดความเครยดไมมากกนอย ระยะหวเลยวหวตอของชวต ไดแก เขาโรงเรยนครงแรก มบตรคนแรก วยหมดประจ าเดอน ตลอดจนการเปลยนแปลงสงแวดลอมท าใหตองปรบตว กเปนสาเหตของความเครยดชนดหนง การเปลยนแปลงกะทนหน โดยไมคาดคด หรอไมไดเตรยมตวไวกอน เชน การยายโรงเรยน ยายงาน การยายทอย หรอการอพยพยายถน เปนตน

102

3.ภยอนตรายทคกคามชวตและทรพยสน ไมวาจะเปนภยทมนษยสรางขน หรอภยธรรมชาตเชน อยในถนททมผรายชกชม ถกขจะท ารายรางกาย อยในสนามรบ น าทวมและไฟไหม ภาวะดงกลาวท าใหเกดความกดดนบบคนจตใจอยางรนแรง เกดความเครยดรนแรง

4. การท างานทท าใหเกดความเครยด เชน ขาดความปลอดภยในทท างาน งานเสยงอนตรายงานทไมพงพอใจ มองไมเหนความส าคญของงานทท าอย

5. ภาวะเศรษฐกจตกต า ยากจน เปนหนสนท าใหภาวะการเจรญเตบโตไมสมบรณขาดอาหาร เรยนไดไมเตมท อยในชมชนแออด ไมมความปลอดภยในชวตและทรพยสนท าใหเกดความวตกกงวล หวาดกลว คดมาก บบคนจตใจ เกดความเครยดได 6. สภาพของสงคมเมอง มคนหลงไหลเขามาอยหางานท าในเมองมากขนเรอยๆ อยกนแออดยดเยยด ชวตตองแขงขน ชงดชงเดน การเดนทางไปไหนมาไหนไมสะดวกเพราะการจราจรตดขด ชวตครอบครวไมอบอน ตางคนตางอย ขาดอากาศบรสทธหายใจ สภาพดงกลาวท าใหเกดความเครยดได

นอกจากนน Miller and Keane (1983 อางถงใน อมพร โอตระกล, 2540: 26-27) สาเหตใหญทท าใหคนเราเครยดนนเกดจากองคประกอบดงน 1.สภาพแวดลอม ในทนรวมทงทางดานรางกายและจตใจ ไดแกสงแวดลอมทเปนวตถ และบรรยากาศทลอมรอบบคคลนนอย เชนอากาศทรอนจด หนาวจด เสยงดงคอย แสงทจาหรอมว สารพษในอากาศ เชน ฝ นละออง เชอโรค รงส คน โรคภยไขเจบ บรรยากาศทสดใสเปนกนเอง เปนประชาธปไตยหรอเผดจการ บรรยากาศททกคนมสทธแสดงความคดเหนมสวนรวมรบฟงกนและกน หรอบรรยากาศทคอยแกงแยงชงด การนนทาวาราย สงเหลานเปนสาเหตทางดานสภาพแวดลอมทท าใหเกดความเครยดสภาพแวดลอมทเกยวของกบการเกดความเครยดของบคคลนน อาจแบงไดเปน 3 สวน คอ 1) สภาพแวดลอมทางกายภาพ 2) สภาพแวดลอมทางชวภาพ 3) สภาพแวดลอมทางสงคม สภาพแวดลอมทางกายภาพ คอ สภาพแวดลอมทอยรอบตวเรา อนจดเปนสงของซงจะมผลโดยตรง หรอโดยออมทท าใหเกดความเครยดขนกบเรา เชน อบตเหตจากรถยนต อณหภมรอนหนาว หรอการเกดภยธรรมชาต รงสหรอคลน สภาพแวดลอมเหลานจะเกยวของกบสาเหตการเกดความเครยดในทางกายภาพ

103

สภาพแวดลอมทางชวภาพ คอสภาพแวดลอมทจดเปนพวกสงมชวตทสามารถท าอนตรายกบเราได นบตงแตสตวรายหรอจนถงแมลงหรอเชอโรค ซงมอยมากมาย เชน เชอโรคเอดส พชทเปนพษ สภาพแวดลอมทยงคงเกยวของกบสาเหตการเกดโรคความเครยดในทางกายภาพเชนกน สภาพแวดลอมทางสงคมคอสภาพแวดลอมทเกยวของกบการปะทะสงสรรค การมปฏสมพนธกบบคคลอนๆ อาจเปนระดบกลม ระดบสงคมองคการ หรอการท างานพบปะผคน อาจจะระยะส นหรออาจจะระยะยาวเหลาน ลวนเปนสภาพทางสงคมทงสน สภาพแวดลอมนเกยวของกบสาเหตการเกดความเครยดไดอยางแนนอน เพราะทง 3 สวนน ยงคงเปนสภาพแวดลอมทอยรอบตวมนษยและมความสมพนธกน สงทเราอาจพอทราบไดกคอ สวนใดจะเปนสาเหตเชอมโยงโดยตรง และสวนใดเปนสาเหตโดยออมเทานน

2. องคประกอบทางดานจตใจ จตแพทยทานหนงเคยเปรยบเทยบไววา จตใจของคนเราไมเหมอนกน บางคนเปราะบางเหมอนแกว บางคนกเขมแขง บางคนกออนแอมความอดทนตางกนไป บางคนกระทบอะไรหนอยกจะคอยแตเครยด บางคนกหนกแนนเยอกเยนเหมอนน าแขง บางคนววามเหมอนไฟ รวมถงการเกบกดอารมณความรสกไวและอาการของโรคจต โรคประสาท บางคนชอบคาดหวงจากตนเองหรอจากคนอน

สาเหตทางดานจตวทยา สาเหตทางดานจตวทยาถอวาเปนสาเหตทส าคญและเกยวของกบการเกดความเครยดมากทสด โดยมองคประกอบ 4 สวน ดงน

1)ความรสกและอารมณ 2)สถานการณ 3)ประสบการณในชวต 4)การตดสนใจเกยวกบชวต ความรสกและอารมณ ความรสกและอารมณอารมณ คอ ความซบซอนทางสรระทเกยวของกบการรกษาสภาพ

สมดล อารมณและความรสกถอเปนสงทไดจากปฏสมพนธระหวางระบบประสาทอวยวะและระบบยอยตางๆของรางกายเปนกระบวนการทเกดขนอยางไมรจบสน จงท าใหมนษยประกอบดวยทงระบบตรรกะและอารมณ ซงคอสาเหตทท าใหเกดความเครยด จะเหนไดวาความรสกทน าสความเครยด กคอ ความรสกผดหวงและกงวลนนเอง

สถานการณ คอ สถานะหนงทบคคลประสบอย อนจะเปนเงอนไขของระบบจตใจใหเกดปฏกรยา ซงกแบงออกไดเปน 4 สถานการณ ดงน

104

1) เกดจากเหตการณ หรออะไรกตามทกอใหเกดความไมพอใจ 2) เปนภาวการณทเกดขนจากเหตการณทอาจกอใหเกดอนตราย หรอเสยหายกบตนเอง 3) ลมเหลว เปนภาวะของการถกรบกวน ตอความพยายามทจะท า สงทเกดผลตอเปาหมาย

ทตองการภาวะเชนนจะสงผลถงการไหลของพลงงานในรางกาย ซงเกยวของกบจงหวะทางชวภาพ 4)ขดแยง เปนภาวะของการขดแยงทเกดจาก การไดรบความควบคมทซ าซอนของระบบ

จตใจ ซงบางครงเปนการควบคมทมทศทางทสวนทางกนจะน ามาซงความรสกเจบปวย และสบสน สถานการณทง 4 นเกยวของกบการเกดความเครยดอยมาก

ประสบการณชวต เปนสวนทรวมเอาเหตการณตางๆทางจต ทเกดขนกบบคคลหนง โดยเหตการณดงกลาวอาจมผลจากประสบการณของชวตของทางกายภาพ ทไดเคยกลาวไวแลวเราสามารถแบงความเกยวของออกเปน 4 ประเดน แตทวาแตละประเดนนนกมความเกยวของสมพนธและเหลอมล ากน

1) การเปลยนแปลงชวต คอเหตการณตางๆรอบตวทเกดขนกบบคคล มความเปลยนแปลงทอยในระดบตางๆ เชน การประสบอบตเหตไดรบบาดเจบ การเปลยนชวโมงการท างาน ในเรองนไดมการศกษาวจยวาแตละเหตการณทเกดขนนนมคาคะแนนตางกนอยางไร

2) ชวงของชวต คอ จดเปลยนของชวตซงเกดขนในแตละชวงของชวต เชน เปลยนจากวยเดกเขาสวยรนกจะมการเปลยนแปลงทางจตวทยา เปนเสมอนจดทไดมการเปลยนทศนคตเขาสขนทเหมาะสมกบระดบอาย

3) หนามอกบหลงมอ คอ มการเปลยนสถานภาพและเกดขนอยางปจจบนทนดวน เราอาจเรยกวาจดวกฤตกได ซงจดวกฤตดงกลาวมความแตกตางกน ขนอยกบการรบรและการประเมนของแตละคน ตวอยางทจะอธบายสาวนนไดอยางดคอ การกระท าอะไรดวยอารมณชววบ(ในแงของพฤตกรรม) และสาเหตของหวใจวาย(ในแงของการเปลยนปลงสรระ)

การตดสนใจของชวต การตดสนใจของชวตจะเปนผลลพธระยะยาวในทางจตวทยา ซงจะเกยวของกบชวตและสขภาพจต เชน

งานทท าใหคนเราเครยดไดแก -งานหนก -งานมาก -งานเสยง -งานจ าเจ ซ าซาก นาเบอ -งานทตองใชสตปญญาและก าลงสมองมาก ไดแก ผมต าแหนงหนาทการงานสง ตองม

ความรบผดชอบมาก กยอมประสบความวนวายมากขน กยงเปนโรคเครยดมากขนเปนเงาตามตว

105

แรงกดดนทางสงคม สงคมรอบตวเรามพลงผลกดนใหเราเครยดได สงทเปนตวอยางส าหรบขนตอนนคอ การ

ลดคาเงนบาท เรองหนสน คานยม ศลธรรมประเพณเพอสถานะทางสงคม ต าแหนงหนาทการงาน การคอยเปรยบเทยบกบคนอนแลวรสกเครยดขนมาไดงายๆ

สมพนธภาพและพฤตกรรม ลกษณะสมพนธภาพทมตอบคคลอนและพฤตกรรมการแสดงออกทมผลกระทบตอคนเรา

จนท าใหเครยดได คนทมเพอนมากกบคนทเกบตวจะมระดบความเครยดแตกตางกน คนทแสดงพฤตกรรมออกมาตอคนอนตอสงคมอยางเหมาะสม ยอมไมตงเครยดมากเทากบคนทสบสน ไมสามารถตอบสนองตอบคคลอนและสงคมไดอยางถกตอง โดยทวไปปจจยแหงความเครยดมกเกดจากผลกระทบของการเปลยนแปลงในดานตางๆ

รวมทงการรบรและการแปลเหตการณทเกดขน โดยเฉพาะอยางยงการเปลยนแปลงอยางรวดเรว

ของสภาพแวดลอมกอใหเกดความกดดนภายในบคคล ระหวางบคคล และภายนอก ปจจยดงกลาว

สามารถจ าแนกได ดงน (มรรยาท รจวทย, 2548: 10-11)

1. ปจจยจากการเปลยนแปลงทางพฒนาตามวย (Development stress)

เมอมพฒนาการของรางกายจากวยหนงไปสวยหนงยอมจะมการเปลยนแปลง ท าใหเกดความเรยด

ได เชน เดกทเรมเขาสวยรน การมประจ าเดอน และวยหมดประจ าเดอน รางกายทมพฒนาการไม

ปกต เนองจากรบประทานอาหารไมพอท าใหเตบโตชา เกดโรคงาย เชนเดยวกบจตใจทพฒนาการ

ไมด ระดบพฒนาการทไมดท าใหมการรบรเหตการณแบบเดกๆ แปลเหตการณแบบเดกๆ และ

แกปญหาแบบเดกๆ ซงยงผลใหปญหาไมไดรบการแกไข กอใหเกดความเครยดตามมา หรอเดกท

อยกบความเครยด เนองจากพอแมเจบปวยหรอตาย มกมพฒนาการคอนขางชา กลายเปนเดกม

ปญหาทางพฤตกรรม

2. ปจจยจากการเปลยนแปลงทางชวภาพ (Biological stress)

สาเหตการเปลยนแปลงทางชวภาพ ทมผลท าใหเกดความเครยด มไดดงน

-ดานกายภาพ โครงสรางของรางกาย รางกายทเจรญเตบโตอยางไมสมบรณท าใหเกดโรค

ตางๆ ไดงาย ความสามารถทซอนแฝงอยมนอย ท าใหการแกปญหาไมดนก ทนตอภาวะความเครยด

ไมได

106

-ดานสรระ องคประกอบตงแตกอนตงครรภและระหวางตงครรภ เชน ยนส (Genes) การ

ท างานของระบบตอมไรทอ ภาวการณตดเชอ หรอสารพษตางๆ

3. ปจจยจากการเปลยนแปลงทางสภาพแวดลอม (Environmental stress)

อทธพลของสงแวดลอมท าใหเกดความเครยดมหลายอยาง เชน

-สงแวดลอมทางกายภาพ ไดแก สงแวดลอมรอบตวเราทเราสมผสไดดวยประสาททงหา

เปนตน วาสภาพความรอน-หนาวของอากาศ แสงสวางทจาหรอมดจนเกนไป อากาศทไมบรสทธ ม

กลน มควนพษ เสยงทดงมากท าใหประสาทหไดรบความกระทบกระเทอน เราจะรสกไมสบาย

ปวดศรษะ และอารมณเสยไดงาย นอกจากนการขาดแคลนปจจยในการด ารงชวต เชน อาหาร น า

เครองนมหม ทอยอาศย ยารกษาโรค เปนสาเหตของความเครยดได สงแวดลอมกายภาพเหลานเปน

อปสรรคตอการปรบตวของมนษย

-สงแวดลอมทางจตใจ โดยทวไปมกเขาใจกนวา ความเครยดทางจตใจมกเกดจากเหตการณ

ทเลวราย แตความเปนจรงแลว เหตการณทกอใหเกดชนชมยนด ไดแก การแตงงาน การมบตร การ

สรางครอบครวใหม การเลอนต าแหนง การเขาท างานใหม กเปนเหตการณทสรางความเครยดทาง

จตใจไดเชนกน เพราะเหตการณเหลานท าใหคนเรามการปรบตว การปรบตวตอการเปลยนแปลงท

เกดขนยอมกอใหเกดความเครยด นอกจากน ยงมเหตการณอนๆ ทเปนสาเหตใหเกดความเครยด

ตามมา ไดแก การเปลยนแปลงทอยใหม การเปลยนแปลงนสยการหลบนอน จากทเคยนอน

กลางคนมานอนกลางวน เพราะตองท างานกลางคน การบาดหมางระหวางครอบครว อทธพลของ

ระเบยบประเพณและวฒนธรรม อทธพลของลกษณะของครอบครว สภาพของโรงเรยน ภาวะทาง

เศรษฐกจ ความไมสมหวงในอาชพ ภาวะทางสงคราม เปนตน

- สงแวดลอมทางสงคมและสมพนธภาพกบบคคลอนๆ โดยทวไปมกเกดความไม

ปรองดองกนของบคคลในครอบครว การทะเลาะเบาะแวง โตเถยงกน การอจฉารษยา การแกงแยง-

แขงขน การขาดเพอนอละอยโดดเดยว รวมทงคานยม ความเชอ วฒนธรรม ประเพณทขดแยงท าให

เกดความเครยดได

107

4. ปจจยจากการรบรและการแปลเหตการณ (Stress from perception)

ทกอใหเกดอารมณกลว โกรธ เกลยด กงวล ท าใหเกดความเครยด การทมอารมณเหลานไดขนอยกบ

การรบร และการแปลเหตการณ เหตการณอยางหนงอาจท าใหคนเรารบรไดไมเหมอนกนและมการ

สนองตอบตอเหตการณทตางกน ขนกบพนฐานและประสบการณทไมเหมอนกนบางครงเหตการณ

ไมส าคญแตสามารถเปนสาเหตแหงความเครยดได ทงนเกดจากการทคนนนไมสามารถจ าแนก

ความแตกตางระหวางเหตการณทคกคามจรงกบสงทตนเองจนตนาการขน การรบรความเครยดจาก

การจนตนาการของตนเองเกดจากความรสกและความคด ดงน

-เครยดเพราะเสยสมดลทางความรสก เชน รกมาก โลภมากโกรธมาก เกลยดมาก หลงมาก

อจฉามาก รษยามาก นนทามาก ผทเกบกดความรสกถงขนรนแรงจนกลายเปนความเครยดเรอรงมก

เปนผทมสภาพรางกายออนแอ มภมคนกนโรคต าและมกเปนโรคเบออาหาร บางรายทรนแรงมากๆ

อาจถงขนกลายเปนผปวยทางจตในระดบใดระดบหนง

-เครยดเพราะหลงผดทางความคด เชน คดวาตนถกใสราย คดวาตนถกกลนแกลง คดวาตน

ไมสมหวง คดวาตองเอาชนะคนนนใหได แพไมได

อาจกลาวไดวา ปจจยแหงความเครยดนนเกดขนไดตลอดเวลาทงภายในตวบคคล ระหวาง

บคคล และภายนอกบคคล ซงสวนใหญมกมสาเหตจากปจจยดานสภาพแวดลอม อาทความเครยดท

เกดขนในทกชวโมงของการท างานซงมาพรอมกบปญหาหรอภาวะรบเรงยอมสงผลกระทบตอ

สภาพรางกาย จตใจ และสงคมของคนนนๆ ได สงหนงทชวยใหคนเรามความอดทนตอความเครยด

ได คอ ความสามารถของคนในการปรบตวตอสกบสงตางๆ เมอตนเองตกอยในภาวะนน รวมทง

จดการกบความเครยดอยางถกตองตามหลกวธการ และการน าเทคนคการจดการความเครยดมาใช

อยางเหมาะสม

5. ผลทเกดจากความเครยด ความเครยดเกดขนไดกบทกคน ทกสถานภาพ ดงไดกลาวมาแลว มากบาง นอยบาง ตามแตสาเหตของความเครยดนน ๆ แตอยางไรกตาม คนเราถาไมมความเครยดเสยเลย ชวตคงจะขาดรสชาต รางกายออนแอ เพราะไมไดใชพลงงานในการแกปญหาใด ๆ จตใจจะขาดความภาคภมใจจากผลส าเรจทเกดภายหลง การหามไมใหเกดความเครยดเลยนนคงไมได เพยงแตเมอเรามความเครยดแลวเราจะด าเนนการหรอมวธการแกไขอยางไรเพอเปนการลดความเครยดหรอขจด

108

ความเครยด ถาปลอยใหความเครยดคงด าเนนไปเรอย ๆ โดยไมแกไข โดยเฉพาะความเครยดระยะยาว อาจจะท าใหเกดโรคตาง ๆ ได ดงน 1. โรคแผลในกระเพาะอาหารและล าไส เนองจากเมอคนเรามความเครยด รางกายจะหลงสารทเรยกวา อดรนาลน ออกมา สารตวนจะไปกระตนใหผนงล าไสขบกรดออกมามากกวาปกต ซงเปนสาเหตของการเกดโรคกระเพาะอาหารและล าไส 2. โรคขาดสารอาหาร คนทมความเครยดมกจะรบประทานอาหารไมได ไมอยากอาหาร นอกจากนความเครยดจะไปกระตนตอมไทรอยดใหท างานผดปกตและจะสลายอาหารทงโปรตน ไขมน วตามน และสารอาหารอน ๆ ออกมามากกวาปกต ถารางกายทดแทนใหไมทนกจะเกดภาวะการขาดสารอาหารได 3. โรคอวน บางคนเมอเกดอาการเครยดจะหาทางคลายเครยดโดยการรบประทานอาหารเพอแกปญหาและขจดความเครยด แตผลทตามมาคอโรคอวน ผลจากการเปนโรคอวน อาจจะท าใหเปนโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคหวใจและโรคมะเรงได 4. โรคความดนโลหตสง ความเครยดทเนองมากจากความวตกกงวล และความโกรธ จะท าใหหวใจเตนเรว เมอมอาการอยางนนบอย ๆ อาจจะสงผลใหเกดภาวะความดนโลหตสงได 5. โรคตดเชออน ๆ ความเครยดทอยในรางกายเรานาน ๆ จะมผลกระทบตอกระบวนการทางเคมในรางกาย ท าใหระบบภมคมกนในรางกายลดลง เนองจากความเครยดไปบน-ทอนความสามารถของรางกายในการบ ารงและซอมแซมตวเอง รวมท งการท างานของตอมน าเหลองผดปกตไปดวย เนองจากความเครยดจะไปยบย งการสงเคราะหและการแบงตวของเซลลในตอมน าเหลอง จงท าใหรางกายมภมตานทานโรคต า 6. โรคตอมไทรอยดเปนพษ จากการศกษาพบวา ความเครยดเปนสาเหตส าคญของโรคนไดเชนกน 7. คลอเลสเตอรอลหรอกรดไขมนในเลอดสง คลอเลสเตอรอลเปนสารทรางกายสรางขน เมอรางกายเกดความเครยดกจะขบคลอเลสเตอรอล เพอใหรางกายไดใชเปนพลงงานในการตอสกบปญหาทเผชญอย และคลอเลสเตอรอลจะลดลงสระดบปกตเมอรางกายคลายความเครยด แตถาความเครยดยงคงอยในรางกายเปนเวลานานคลอเลสเตอรอลจะอยในรางกายระดบสงดวย และจะพอกพนในเสนเลอด ซงจะท าใหเกดภาวะความดนโลหตสงได เนองจากการไหลเวยนของโลหตไมสะดวก

109

หรออาจแบงผลทเกดจากความเครยดไดเปน 2 แบบคอ ผลตอสขภาพรางกาย

ไดแก นอนไมหลบ เบออาหาร ออนเพลย ปวดศรษะ ปวดทอง คลนไส อาเจยน หายใจไมเตมอม เปนลม เปนตน ความเครยดทมผลตอการท างานของระบบตางๆ ของรางกายทกระบบ เชน ระบบภมคมกน ความเครยดท าใหภมคมกนบกพรอง เกดการตดเชอไดงาย หรออาจท าใหเกดความผดปกตมากขนในผมเปนโรคภมคมกนไวเกน ระบบตอมไรทอทเกยวกบฮอรโมนตางๆ และระบบประสาททสมพนธกบการเกดโรควตกกงวลหรอโรคซมเศรา และระบบหวใจและหลอดเลอด ท าใหเสยงตอการเกดโรคความดนโลหตสง เสนเลอดในหวใจตบตน เปนตน

ผลตอสขภาพจต ไดแก ความวตกกงวล อารมณซมเศรา การฆาตวตาย การมพฤตกรรมเสยงในดานตางๆรวมทงการสญบหร ดมสรา พฤตกรรมทางเพศทไมเหมาะสม พฤตกรรมกาวราว และปญหาการเรยน เปนตน

การผดหวงในความรก อกหก ถกสลดรก เกดการชงรกหกสวาท ท ารายรางกาย ตบต การมเพศสมพนธในวยเรยน เกดการตงครรภโดยไมพงประสงค ถกใหออกจากการศกษา การเรยนในชนเรยน

จดไมทน ฟงไมเขาใจ เนอหายาก

การเตรยมตวสอบ อานหนงสอไมทน แบงเวลาไมเปน

การสอบ ขอสอบยาก ไดคะแนนสอบนอย

110

6.ขอด-ขอเสยของความเครยด กองการศกษาทวไป มหาวทยาลยนเรศวร (2552: 11) ไดกลาวไววา ความเครยดมทงขอดและขอเสยดงน ขอด

ความเครยดในระดบต าในระยะส นๆ จะท าใหมการตนตว มความกระตอรอรนในการท างาน กอนสอบจะมสมาธในการอานหนงสอสอบ เปนการจงใจในมนษยท าพฤตกรรมบางอยางส าหรบความอยรอดของเผาพนธ การใชชวตอยางไมประมาท ขอเสย ถามความเครยดระดบสงในระยะยาวไมไดรบการแกไขจะสงผลเสยตอตนเองครอบครว การงาน ดงตอไปน

1. ผลเสยทางดานสรระ

เมอบคคลตกอยในความเครยดเปนเวลานาน จะท าใหสขภาพรางกายเลวลงเนองจากเกด

ความไมสมดลของระบบฮอรโมน ฮอรโมนเปนชวเคมทส าคญของรางกาย เปนตวท าหนาทชวย

ควบคมการท างานของระบบตางๆ ภายในกจะบกพรอง ท าใหเกดอาการตงแตปวดศรษะ ปวดหลง

ออนเพลย เจบปวด หรอท าใหเกดโรคทางกาย ทมสาเหตมาจากจตใจ (Psychosomatic Disease) เชน

หนามดเปนลม เจบหนาอก ความดนโลหตสง โรคหวใจ หลอดเลอดอดตน โรคอวน แผลใน

กระเพาะอาหาร โรคหอบหด โรคแพตางๆ โรคผวหนง ผมรวงและโรคมะเรง หรอความเครยดท

รนแรงมากๆอาจมผลท าใหบคคลเสยชวตได หรอท าใหโรคทเปนอยเดมแลวก าเรบ เชน เบาหวาน

2. ผลเสยทางดานจตใจและอารมณ

จตใจของบคคลทเครยดจะเตมไปดวยการหมกมนครนคด ไมสนใจสงรอบตว ใจลอยขาด

สมาธความระมดระวงในการท างานเสยไปเปนเหตใหเกดอบตเหตไดงาย จตใจขนมว ขโมโหโกรธ

งาย สญเสยความเชอมนในความสามารถทจะจดการกบชวตของตนเอง เศราซม คบของใจวตก

กงวล ขาดความภมใจในตนเอง ในบางรายทตกอยในภาวะเครยดอยางยาวนานมาก อาจกอใหเกด

อาการทางจต จนกลายเปนโรคจตโรคประสาทได

111

3. ผลเสยทางดานความคด

ความเครยดทเกดจากความคดตอมาของบคคล เชน คดวพากษวจารณตนเองในทางลบ คดแบบทอแทหมดหวง คดบดเบอนไมมเหตผล คดเขาขางตนเองและโทษผอน คดแปลความหมายสภาพการณนนผดพลาด เปนตน

4. ผลเสยดานพฤตกรรม บคคลทมความเครยดจะเบออาหาร นอนหลบยาก ปลกตวจากสงคม ซงจะท าใหตนเอง ตกอยในปญหา และความเครยดอยางโดดเดยว กาวราวไมอดทน พรอมทจะเปนศตรกบผอน ท างานไดนอยลง และบอยครงบคคลจะมการปรบตวในทางทผด เพอผอนคลายความเครยด เชน สบบหร ตดเหลา ตดยา เลนการพนน หรอแมแตการฆาตวตาย ซงการกระเหลานกจะกอใหเกดผลรายตามมาอก 5. ผลเสยทางดานเศรษฐกจ ความเครยดกอใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจอยางใหญหลวง จากการขาดงาน ผลของการท างานลดนอยลง และมประสทธภาพดอยลง เมอบคคลเจบกตองเสยคาใชจายในการรกษาพยาบาล

7. การจดการกบความเครยด

ความหมายของการจดการความเครยด Lazarus and Folkman (1984)ไดใหความหมายของการจดการกบความเครยด วา การ

จดการกบความเครยด คอ ความพยายามอยางตอเนองในการเปลยนแปลงความคดและพฤตกรรมของบคคล เพอจดการกบความตองการภายในและ/หรอภายนอก เมอมการประเมนแลวพบวาเปนความกดดนอยางรนแรงหรอเกนกวาทจะใชแรงชวยเหลอของบคคล

การจดการกบความเครยดเปนกระบวนการ ซงประกอบดวยลกษณะส าคญ 3 ประการ ไดแก

1. การสงเกตและการประเมนความคดหรอการกระท าของบคคล 2. เปนการคดหรอการกระท าตอสภาพการณทเฉพาะเจาะจง 3. เปนการเปลยนแปลงการคดและการกระท าเมอเผชญกบสภาพการณทตงเครยด การจดการกบความเครยด เปนรปแบบของการแกไขปญหาซงคลายกบการ

ปรบตวแตการจดการกบความเครยดจะใหความหมายเฉพาะลงไปทการรบมอกบสงทกอใหเกดความเครยด หรอสงทกระทบกระเทอนอารมณ (Lazarus, 1976) การจดการกบความเครยดไมใชพฤตกรรมการปรบตวทเกดขนโดยอตโนมต เพราะการจดการกบความเครยดตองอาศยความ

112

พยายามในการกระท า ซงการกระท าทเราตองใชความพยายามในการกระท าหลายๆครงจะกลายเปนการกระท าทเกดขนจากกระบวนการการเรยนร

Natheny (1986 อางถงใน เทดศกด เดชคง, 2545 ) กลาววา การจดการกบความเครยดเปนความพยายามตางๆภายใตจตใตส านกหรอจตใตส านกเพอปองกน ก าจดหรอลดความรนแรงของสงทกอใหเกดความเครยดหรอเพอใหเกดความอดทนตอความเจบปวยทเกดขน

Sarafino (1998 อางถงใน อมพร โอตระกล, 2540) กลาววาการจดการกบความเครยดเปนกระบวนการทบคคลพยายามจดการกบความแตกตาง ระหวางความตองการทเกดขนในสถานการณกบแหลงในการจดการทตนเองประเมน ตอสถานการณทมความเครยดทเกดขน

สรป การจดการ การจดการกบความเครยดความพยายามอยางตอเนองในการเปลยนแปลงความคดและพฤตกรรมของบคคล เพอจดการกบความตองการภายในและ ภายนอก เมอมการประเมนแลวพบวาเปนความกดดนอยางรนแรงหรอเกดกวาทจะใชแหลงชวยเหลอของบคคล ทงยงเปนความพยายามตางๆภายใตจตใตส านกหรอจตใตส านกเพอปองกน ก าจดหรอลดความรนแรงของสงทกอใหเกดความเครยดหรอเพอใหเกดความอดทนตอความเจบปวยทเกดขน

Lazarus and Folkman (1984) ไดกลาวถงกระบวนการการจดการกบความเครยดวาเปนกระบวนการทางสตปญญา เพอแยกแยกระหวางสถานการณทเกดขนและอนตราย ตองใชระบบการคดทมความรอบคอบ คลองตวและมประสทธภาพ ซงตองขนอยกบความสามารถในการประเมนของสมองและแหลงทรพยากรของบคคล การประเมนสถานการณแบงเปน 3 ขนตอน ดงตอไปน 1. การประเมนสถานการณขางตน คอ การทบคคลใชสตปญญาความรและประสบการณประเมนสถานการณทเกดขน แบงไดเปน 3 ลกษณะ คอ 1.1ไมมความเกยวของกบตนเอง คอ การทบคคลประเมนสถานการณแลวพบวาสถานการณนนไมเกยวของกบตน จงท าใหบคคลรสกเฉยๆ กบเหตการณทเกดขนเพราะไมมผลดหรอผลเสยตอตนเอง

1.2 เกดผลดตอตอตนเอง คอ การทบคคลประเมนสถานการณแลวพบวาสถานการณพบวา สถานการณเกดผลดหรอผลดานบวก จงท าใหบคคลตอบสนองตอสถานการณดวยความสข ความ เพลดเพลดใจ ซงไมตองใชความพยายามในการปรบตว

1.3 เกดความเครยด คอ การทบคคลประเมนสถานการณแลวพบวาสถานการณนนท าใหเกดความตงเครยดทางอารมณ ซงสามารถแบงไดเปน 3 รปแบบ

ภาวะอนตรายหรอความสญเสย เชน ความเจบปวด การสญเสยบคคลอนเปนทรก การสญเสยคณคาในตนเอง

113

การถกคกคาม คอ การคาดการณวาจะเกดอนตรายหรอความสญเสย บคคลจะรสกวาถกคกคามหากบคคลมความคาดหวงตอเหตการณในทางลบ ซงบคคลจะเกดความกลว และความวตกกงวล

ความทาทาย คอ การทบคคลประเมนสถานการณ แลวพบวาสถานการณนนเตมไปดวยอนตรายทมาคกคามจงเตรยมการณทจะพยายามแกไขปญหาซงเปนการคาดการณของบคคลวาตนเองมความสามารถในการควบคมสถานการณนนไดและคาดคะเนประโยชนทจะเกดขนบคคลจงมความกระตอรอรนทจะแกไขปญหา

2. การประเมนสถานการณขนทสอง คอ การทบคคลใชสตปญญาและความพยายามอยางเตมทในการแกไขปญหา เปนกระบวนการทมความละเอยดทมความซบซอนและมการใชกลวธเฉพาะในแตละสถานการณบคคลจะตองรบรถงการคกคามทก าลงเผชญอยจากการประเมนสถานการณในขางตน บคคลจะมการประเมนแหลงประโยชนทจะชวยในการจดการกบความเครยดนน

3.การประเมนซ าดวยปญญา คอการประเมนซ าเพอพจารณาวาอนตรายทตนเองรบรนนยงมอย ลดลง หรอถกก าจดไปแลว เปนการประเมนหลงจากทไดรบขอมลทมอยเดมในการประเมนซ านบคคลมกจะตความสถานการณทเกดขนไปในทางบวก เพอใหการคกคามทเกดขนผลกระทบนอยลง ซงขนอยกบความกดดนภายในของบคคลมากกวาความกดดนจากสถานการณภายนอก บคคลแตละคนจะมการประเมนสถานการณทเกดขนแตกตางกน ขนอยกบปจจยทส าคญ ไดแก ลกษณะแรงจงใจของบคคลแตละคน ความเชอเกยวกบความสามารถในการจดการสงตางๆรอบตวและความสามารถทางสตปญญา รปแบบ กลวธการจดการความเครยด (Copping Strategies) Lazarus (1976 อางถงใน นายพธพนธ พญเพม: 18) กลวธการจดการกบความเครยดแบงออกเปน 2 รปแบบ ไดแก

1. การจดการความเครยดโดยตรง (Direct Action) เปนความพยายามของบคคลในการจดการกบอนตราย การคกคามหรอสงททาทายโดยการมปฏกรยายาตอบโตตอสถานการณทเกดขนแบงออกเปน 4 รปแบบ ไดแก 1.1 การเตรยมตวตอสกบสงทมาคกคาม (Perparing Against Harm) คอ ความพยายามหาทางก าจดหรอลดสภาวะคกคามเมอตองเผชญกบปญหาหรอการคกคาม โดยการกระท าอยางใดอยางหนง หากการกระท านนประสบความลมเหลวการคกคามจะมากขน และบคคลจะเกด

114

อารมณความรสกทางลบ โดยบคคลจะมอาการซมเศรา ละอายใจ รสกผด โกรธ วตกกงวลหรอมความกลวสง 1.2 การใชความกาวราว (Aggression) คอการตอสกบแหลงทกอใหเกดอนตรายหรอการคกคาม โดยวธการท าลาย เคลอนยายหรอควบคมสงทกอใหเกดอนตรายหรอสงทมาคกคาม

1.3 การหลกหน (Avoidance) คอ กลวธการจดการทบคคลใชในการจดการกบสงทมาคกคามซงมความรนแรงและมอนตราย การหลกหนอาจเกดความคกบอารมณกลวหรอไมมอารมณรวมดวย

1.4 การนงเฉยหรอไมมปฏกรยาตอบโต (Inaction or Apathy) คอ การทบคคลรสกเฉอยชา ซมเศรา รสกหมดหวงแหมดก าลงใจในการจดการกบสถานการณทเกดขน 2. การจดการความเครยดโดยทางออม (Palliation) เปนการบรรเทาอนตรายทเกดจากการคกคามแบงเปน 2 รปแบบ คอ 2.1 การบรรเทาอาการโดยตรง (Sympotom-direct Modes of Palliation) คอการบรรเทาความเครยดทเกดขนโดยการใชยาตางๆ 2.2 การบรรเทาภายในจตใจ (Intrapsychic Modes of Palliation) คอการบรรเทาความเครยดทเกดขนโดยการใชกลไกทางจตในการปองกนตนเอง ซงเปนการท างานของจตใตส านกของบคคลในการจดการกบสถานการณทคกคาม แหลงชวยเหลอในการจดการความเครยด เมอบคคลตองเผชญกบสถานการณทตงเครยด บคคลจ าเปนตองหาแนวทางในการจดการกบความเครยดทเกดขน บคคลแตละคนจะเลอกใชกลวธในการจดการกบความเครยดทเกดขนแตกตางกน Lazarus and Folkman (1984 ) ไดจ าแนกแหลงชวยเหลอในการจดการกบความเครยด ดงตอไปน

1.สขภาพและพลงงาน บคคลทมความเจบปวยจะมจ าลงใจในการจดการกบความเครยดไดนอยกวาบคคลทมสขภาพแขงแรง

2. ความเชอในทางบวก ความเชอเปนพนฐานของความคาดหวงและความพยายามของบคคลในการจดการกบความเครยด แตไมใชวาเชอทกอยางจะชวยใหการจดการความเครยดมประสทธภาพ ความเชออ านาจภายในตนจะชวยใหบคคลสามารถจดการกบความเครยดไดดกวาความเชออ านาจภายนอก เชน ความเชอเกยวกบโชคชะตา สวนความหวงจะชวยสงเสรมความสามารถในการจดการกบความเครยด

115

3. ทกษะในการจดการกบปญหา ซงประกอบไปดวยความสามารถในการคนหาขอมล การวเคราะหสถานการณเพอระบถงปญหาซงจะน าไปสการแกไขปญหาการเลอกแนวทางและการวางแผนเพอการจดการความเครยดอยางมประสทธภาพ

4. ทกทกษะทางสงคมเปนแหลงในการจดการความเครยดทส าคญของบคคล ทกษะทางสงคมเปนความสามารถในการสอสารกบบคคลอน เพอขอความชวยเหลอ

5. การสนบสนนทางสงคม การทบคคลไดรบก าลงใจ ไดรบขอมลขาวสารหรอความชวยเหลอจากผอนเปนการเพมแหลงชวยเหลอในการจดการกบความเครยด

6. แหลงทรพยากรทางดานวตถ แหลงทรพยากรทางดานวตถ ไดแก เงนและสงของ ซงเปนปจจยทชวยสงเสรมการจดการความเครยดทเกดขน ความรเกยวกบธรรมชาตของความเครยด

มรรยาท รจวทย (2548: 46) กลาววา การจดการความเครยดอยางถกวธ จ าเปนตองมความร

เกยวกบธรรมชาตของความเครยดและผลทเกดจากความเครยด เพอโตตอบความเครยดทเกดขน

อยางเหมาะสม บางคนอาจเคยชนกบความเครยดจนคดวาเปนเรองธรรมดา แตในความเปนจรง

ความเครยดเปนอาการทคอยๆ กอตวขนอยางไมรตว และกลบมามผลตอประสทธภาพการก าเนน

ชวตและการท างานหนกอยางมาก เนองจากท าใหเกดผลแทรกซอนของอาการทงรางกาย อารมณ

และพฤตกรรม ตามมาภายหลง ในภาวะเครยด สมดลของรางกาย จงถกกระทบกระเทอน ดงนน

ความเครยดไมวาเกดขนจากสาเหตใดกตามยอมมผลใหคนคนนนเสยสมดลของชวตและอาจแสดง

ปฏกรยาตอบสองตอภาวะความเครยดในทางใดทางหนง

อาการทางรางกาย อาการเครยดทางรางกายบางอาการคกคามถงชวต เชน ความดนโลหตสงและโรคหวใจ อาการนอนไมหลบ ความรสกเหนดเหนอยอยตลอดเวลา ปวดศรษะ ผนคน อาหารไมยอย แผลพพอง ล าไสใหญบวม ไมเจรญอาหาร รบประทานอาหารมากเกนไป และอาการตะครว เปนตน อาการเหลานเกดขนจดใดจดหนงของรางกายหลงจากเหตการณเครยด

อาการทางอารมณ อาการเครยดทางอารมณประกอบกบอาการฉนเฉยวงาย กลดกลม ซมเศรา ขาดความ

ตองการทางเพศ ไมมอารมณ และไมมสมาธท างานประจ างายๆ การเขาใจถงการตอบสนองทางอารมณทไมปกตและเชอมโยงกบพฤตกรรมทเปลยนแปลงเปนกญแจทตระหนกถงความเครยดใน

116

ตวเองและผอนเครองบงชถงอาการเครยดทเหนไดทวไป ไดแก เปนคนทอาการรนแรงเกนเหต หรอมอาการกาวราวในสถานการณขดแยง ไมสนใจลกษณะทาทางของตนเอง ผอน และเหตการณในสงคม ขาดสตหลงลมงาย และตดสนใจไมได เศรา รสกผด เฉอยชา เฉยเมย ขาดความเชอมนตอตนเอง รสกไรความสามารถหรอลมเหลว ซงมกจะควบคกบการไมเหนคณคาในตนเอง

อาการทางพฤตกรรม เพอผอนคลายจากความดงเครยดชวขณะ บางคนปลอยอารมณดวยการรบประทานอาหาร สบบหร ดม หรอใชจายมากเกนควรความเครยดเปลยนคนทสบบหรชวครงชวคราวเปนสบมวนตอมวน และคนทดมเฉพาะเขาสงคมเปนคนตดสราได โดยทตนเองอาจไมทราบวาหมกมนเกดไปแลว คนเหลานนจงตองการการชวยเหลอจากเพอน ครอบครว และเพอรวมงานใหพนจากพฤตกรรมทะลายตนเอง

นอกจากน สนต หตถรตน (อางถงใน ละเอยด ชประยร 2541: 13-15) ยงไดกลาวถง อาการของความเครยดวา เปนอาการทแสดงออกโดยตรงและตรงกบสาเหตทท าใหเกดความเครยด เชน ความหวงกงวล ความตนเตนความตกใจ ความประหมา เคอะเขน ความโกรธ ความเกลยด หรอความไมพอใจ ความรก ความดใจ เปนตน ความรสกหรออารมณตางๆ ถาเกดขนมากหรอนานเกนไป ยอมกอใหเกดความเครยดซงแสดง ดงน

1) หนามด เปนลม 2) หนาซด หรอตาแดง 3) ใจเตน หรอใจสน 4) ปวดมนศรษะ หรอรสกตวเบา 5) มอเทาเยน หรออาจมเหงอตามมอและเทา 6) หงดหงดงาย โมโหงาย 7) นอนไมหลบ หรอฝนราย 8) เบออาหาร หรอเจรญอาหารผดปกต 9) ปสสาวะบอย 10) ปวดทอง ทองเดน 11) ออนเพลย เบอหนาย 12) หายใจไมสะดวก เหนอยหอบ

ความเครยดของแตละบคคลจะไมเทากนขนอยกบสงเราและสถานการณทแตกตางกนและตอบสนองตอสงเราในแตละสถานการณ

117

สรพล พะยอม (2541: 270) ไดกลาวถงอาการทางจตใจทแสดงถงความเครยดวามกจะเปนในลกษณะดงน

1) บคคลมกจะแสดงความออนแอและหลกเลยงการตดสนใจ 2) รสกวาตนเองกระท าผดบางประการ 3) ใชสงเสพตดประเภทตางๆ 4) มอารมณเปลยนแปลงงาย 5) มอาการซมเศรานอนไมหลบ 6) มอาการปวดทองหรอปวดศรษะบอย 7) ออนเพลยงาย สขภาพทรดโทรม 8) มความกงวลใจตอสงใดสงหนง

มาล จฑา (2542: 96-97) กลาววาพฤตกรรมทงทางดานรางและจตใจของบคคลทเกดความเครยดดงน

1) ความเครยดของกลามเนอ ไดแก สหนาเครยด ปวดกลามเนอ 2) ระบบประสาทท างานหนก ไดแก เหงอออกมากผดปกต 3) เกดความคดคาดหวงผดปกต ไดแก วตกกงวล กลวตางๆ 4) เกดความไมสบายใจ ไดแก ขาดสมาธ ขาดก าลงใจ

ปจจยทสมพนธกบกลวธการจดการความเครยด เมอบคคลตองเผชญความเครยดตางๆ ทเกดขนในชวตประจ าวน บคคลจะเลอกใชกลวธ

การจดการความเครยดทแตกตางกนออกไปขนอยกบปจจยตางๆ ไดแก เพศ การรบร ความสามารถของตนเอง ความเชออ านาจการควบคม พฤตกรรมแบบ A และการสนบสนนทางสงคม

1.เพศ (Gender) เพศชายและเพศหญงมการใชกลวธการจดการความเครยดแตกตางกน เนองจากการท างาน

ของสมองมความแตกตางกน การเลยงดของพอแมและคานยมในสงคมกมสวน ท าใหเพศชายและเพศหญงใชกลวธการจดการความเครยดแตกตางกน โดยเพศชายจะตองมบทบาทในการเปนผน าของครอบครว ตองท างานนอกบาน สวนเพศหญงตองหญงตองมบทบาทในการเปนแมบาน มหนาทดแลลกและในปจจบนหนาทของผหญงมมากขน คอ ตองท างานนอกบานดวย ดวยบทบาททแตกตางกนนสงผลใหเพศหญงและเพศชายมความเครยดทตางกนและมการใชกลวธการจดการความเครยดทแตกตางกนดวย ดงนนเมอมปญหาหรอมความเครยด เพศชายมกถกคาดหวงวาจะตองจดการกบความเครยดโดยการแสดงออกทางอารมณ ในการประเมนสถานการณนน เพศหญงมกจะ

118

ประเมนเหตการณทเกดขนวาเปนการคกคามและมความตงเครยดมากกวาเพศชายและจากการศกษาของ Ptack et al. แสดงใหเหนวา นกศกษาในระดบอดมศกษาเพศหญงจะมความเครยดมากกวาเพศชาย แตทงเพศชายและเพศหญงมการใชกลวธการจดการความเครยดทหลากหลาย โดยกลวธการจดการความเครยดทใชบอยทสด คอ กลวธการจดการความเครยดแบบมงแกไขปญหา ส าหรบเพศหญงจะมการแสวงหาการสนบสนนทางสงคมมากกวาเพศชายในการจดการความเครยดทเกดขนโดย เกยวเนองกบความสมพนธระหวางบคคลแตถาเปนความเครยดทเกยวกบเรองเรยน เพศชายและเพศหญงจะเลอกใชกลวธการจดการความเครยดทคลายคลงกน คอ การจดการกบปญหา เพราะเปนกลวธการทมประสทธภาพทสด และเพศหญงมกจะแสวงหาการสนบสนนทางสงคมมากวาเพศชายเพศชายโดยเพศหญงมกจะแสดงอารมณและความรสกของตนออกมาและมกจะบอกใหผอนทราบถงความรสกของตนเอง การสนบสนนทางสงคมชวยใหเพศหญงสามารถจดการกบความเครยดทเกดขนเมอพบวาตนเองไมสามารถจดการกบความเครยดทเกดขนได ส าหรบเพศชายอาจจะขอค าแนะน าจากผอนบางแตเขาจะน าไปใชหรอไมกได มงานวจยบางเรองพบวาเพศชายและเพศหญงมการใชกลวธการจดการความเครยดตางกนเพยงเลกนอย รวมทงเพศหญงจะใชกลวธการจดการความเครยดทคลายคลงกนในสถานการณทคลายคลงกน

สาเหตทท าใหเพศหญงและเพศชายจดการความเครยดตางกน มาจากการประเมนสถานการณทแตกตางกน โดยเพศหญงมกจะประเมนเหตการณทเกดขนวาเปนการคกคามและความตงเคยดมากกวาเพศชาย เพศชายมกมองมกมองวาความเครยดเปนสวนหนงของการด าเนนชวตและสามารถหายไปโดยทเราไมตองใชความพยายามในการจดการกบความเตรยดทเกดขน ส าหรบความสามารถในการปรบตวนน เพศหญงจะสามารถปรบตวไดดกวาเพศชายเมอตองเผชญกบความเครยดเปนระยะเวลานานมากกวา 1 สปดาห แตถาเปนความเครยดทเกดขนกะทนหนนนเพศหญงจะไมสามารถปรบตวไดมากกวาเพศชาย

2. การรบรความสามารถของตนเอง การรบรความสามารถของตนเอง หมายถง การทบคคลมความเชอมนในความสามารถของ

ตนเองในการกระท าสงใดสงหนงใหส าเรจตามเปาหมายทตงไว บคคลทจดการกบปญหาไดอยางมประสทธภาพจะพฒนาจะพฒนาการรบรวาตนเองมความสามารถ วธการส าคญในการพฒนาความคาดหวงเกยวกบการรบรวาตนเองมความสามารถนนเกดจากการทบคคลมประสบการณของความส าเรจและการใชความช านาญของตนเอง ความส าเรจจะชวยใหเรามความเชอมนและความคาดหวงเกยวกบความสามารถของบคคล สงผลตอสถานการณ ทเกดโดยเฉพาะสถานการณทคลายกนหรอเหตการณทบคคลเคยคดวาตนเองไมมความสามารถพอ นอกจากน ยงเกดจากการสงเกต การกระท าของผอนทเคยจดการกบปญหาไดส าเรจหรอค าแนะน าของบคคลอนกได ซง

119

บคคลจะคาดการณโอกาสในการประสบความส าเรจหรอความลมเหลวจากการสงเกตผลทเกดจากการกระท าทท าเกดขนกบตนเองและผอน บคคลจะตดสนใจทจะใชความพยายามในการกระท าสงใดสงหนงตามความคาดหวงโดยพฤตกรรมนนกอใหเกดผลลพธทพงพอใจและเปนสงทสามารถท าได

Bandura (1997 อางถงใน สวนย เกยวกงแกว, 2545) กลาววาการรบรความสามารถของตนเองมาจากปจจย 4 ประการ ไดแก

1. ประสบการณหรอการกระท าทประสบความส าเรจ ประสบการณหรอการกระท าทประสบความความส าเรจเปนปจจยทมอทธพลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลมากทสดเนองจากเปนปจจยทมอทธพลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลมากทสด เนองจากเปนประสบการณโดยตรงทเกดขน กบตนเองเพมขนการรบรความสามารถของตนเองขนอยกบความยากงายของงาน โดยบคคลทประสบความส าเรจ ในงานทยากจะชวยเพมการรบรความสามารถของตนเองมากกวาการประสบความส าเรจในงานทงาย

2. การสงเกตการกระท าของตวแบบ การสงเกตหรอประสบการณของผอน น ามาซงการพจารณาความสามารถของตนเมอบคคลเหนวาผอนท าแลวประสบความส าเรจ บคคลกจะเกดความคาดหวงวาตนเองสามารถ ท าแลวประสบความส าเรจดวยบคคลจะพจารณาตวแบบดานความเหมอนและความหลากหลายของตวแบบ โดยความเหมอนตวแบบ เชน เพศ อาย ระดบการศกษาและเชอชาต แมวาจรงๆ แลวมความแตกตางดานความสามารถของแตละบคคลดวยดวยและความหลากหลายของตวแบบ โดยการมตวแบบหลายตวทแสดงใหเหนถงการประสบความส าเรจยอมดกวามเพยงตวแบบเดยว

3. กรชกจงดวยค าพด การชกจงดวยค าพดเปนวธการทสามารถท าไดงายแตมผลตอการเพมการรบรความสามารถของตนเองเพยงเลกนอยและมผลในระยะสน การชกจงดวยดวยค าพดจะเพมการรบความสามารถของตนเองหรอ ไมนนขนอยกบองคประกอบทส าคญ ไดแก

- ความนาเชอถอของผชกจง เชน เปนผเชยวชาญหรอเปนผทมความส าคญตอผถกชกชวน - การใหผลปอนกลบ หากผลปอนกลบทไดสงเสรมการรบรความสามารถของตนเองจะ

ชวยใหบคคลมความพยายามและสามารถประสบความส าเรจได - การเพมความพยายาม หากผถกชกชวนเพมความพยามมากขนกจะสามารถประสบ

ความส าเรจได 4. สภาพทางดานรางกายและอารมณ กระถกกระตนทางรางกายและอารมณมผลท าให

บคคลเกดความตนเตน วตกกงวล และความเครยดซงท าใหบคคลมการรบรความสามารถของ

120

ตนเองต าลง สามรถแกไขโดยการใหการสนบสนนใหบคคลคนเคยกบสถานการณนนๆ คอยๆ ลดความวตกกงวลและสงเสรมใหมความมนคงทางจตใจ

การรบรความสามารถของตนเอง มอทธพลตอเปาหมายทบคคลตงไวโดยชวยใหบคคลมความพยามยามในการมงไปสเปาหมาย ตอการตอบสนองทางดานอารมณตอเหตการณท กอใหเกดความตงเครยดและตอความสามารถในการแกไขปญหาอยางมประสทธภาพ นอกจากนยงมอทธพลตอพฤตกรรมทเกยวของกบสขภาพ เชน การสบบหรหรอการออกก าลงกาย

บคคลทเชอวาตนเองมความสามารถในการจดการจะใชกลวธการกบปญหาและแสวงหาการสนบสนนทางสงคม ในขณะทบคลเชอวาตนเองมความสามารถในการจดการนอยจะใชกลวธการจดการอารมณ บคคลทเชอวาตนเองมความสามารถ มแนวโนมทจะจดการกบความเครยดโดยการมงเนนทการแกไขปญหามากกวาการหลกเลยงปญหา การทบคคลเลอกใชกลวธการจดการกบปญหาเปนการท าใหปญหาทมอยหมดไปและความเครยดของบคคลกจะลดลงตามไปดวย นนแสดงวา บคคลทรบรวาตนเองมความสามารถจะมวธการจดการกบความเครยดอยางมประสทธภาพ

การรบรความสามารถของตนเองมสวนท าใหบคคลประสบผลส าเรจ หรอความลมแลวได บคคลทมการรบรความสามารถของตนเองสงจะสรางแรงจงใจทจะมงไปสความส าเรจ และน าไปสการพฒนาทกษะในการท างานตางๆ เดกทมการรบรความสามารถของตนเองสงจะมแรงจงใจในการตอสกบปญหาตางๆ เพราะบคคลทมการรบความสามารถของตนเองจะมความมนใจตอเองและมองการแกไขปญหาเปนสงทาทาย การรบรความสามารถของตนเองมผลตอการเลอกประกอบอาชพโดยคนทมการรบรความสามารถของตนเองสงมกจะมการตดสนใจเลอกประกอบอาชพสงกวาคนทมการรบรของตนเองต า นอกจากนการรบรความสามารถของตนเองมผลตอสขภาพคอ จะชวยเพมความอดทนในการตอสกบความเจบปวดและชวยใหบคคลมทศนคตทางบวกดานความสามารถในการปรบปรงตวบคคล

การรบรความสามารถของตนเองเปนตวยนยนความเชอของบคคล หากบคคลเชอวาตนเองสามารถประสบความส าเรจกจะชวยเพมความเปนไปไดทบคคลจะประสบความส าเรจบคคลทมการรบรความสามารถของตนเองสงจะตงเปาหมายทมความชดเจน ทาทายและมกจะมองการณไกลการรบรความสามารถของตนเองจะชวยใหบคคลไมทอถอยตออปสรรคตางๆแตจะมงมนทจะไปสเปาหมายทตงไว บคคลทมการรบรความสามารถของตนเองสงจะสามารถแกไขปญหาตางๆไดด เพราะเมอบคคลทมการรบรความสามารถของตนเองในการแกไขปญหาบคคลจะใชความรทมในการแกไขปญหา ไดอยางมประสทธภาพมากกวาบคคลทมความสงสยในการใชสตปญญาของตนเองในการแกไขปญหา

121

5. ความเชออ านาจการควบคม (Locus of Control) ความเชออ านาจการควบคม หมายถง ความเชอสวนบคคลทมตอเหตการณตางๆทเกดขนนนบคคลสามารถควบคมไดหรอเกดจากปจจยภายนอกซงบคคลไมสามารถความคมได Rotter (1996 อางถงใน มรรยาท รจวทย, 2548) ไดแบงความเชออ านาจการควบคมออกเปน 2 ลกษณะ ไดแก 1. ความเชออ านาจการควบคมภายใน คอ การทบคคลเชอวาตนเองมความสามารถในการควบคมสถานการณสงตางๆทเกดขนเปนผลมาจากการกระท าของตนเอง 2. ความเชออ านาจการควบคมภายนอก คอ การทบคคลเชอวาตนเองไมสามารถควบคมสถานการณสงตางๆทเกดขนจากปจจยภายนอกเหนอการควบคมของบคคล เชน เชอวาเกดจากโชคชะตา อ านาจเหนอธรรมชาตหรออ านาจของผอน บคคลทมการเชออ านาจการควบคมภายใน จะจดการกบความเรยดโดยการมงเนนทการแกไขปญหามากกวาการจดการกบความเครยดโดยการมงเนนทการจดการกบอารมณ สวนบคคลทมความเชออ านาจควบคมภายนอก มกจะจดการกบความเครยดโดยการมงเนนทการจดการกบอารมณบคคลทรสกวาตนเองมความสามารถในการควบคมสถานการณจะสามารถจดการกบความเครยดไดดกวาบคคลทรสกวาชวตของตนเองถกก าหนดโดยอ านาจจากภายนอก เนองจากบคคลทมความเชออ านาจการควบคมภายในจะเชอวาความพยายามของตนเองมผลตอการจดการกบความเครยดทเกดขน เมอเกดความเครยดบคคลทคดวาตนเองไมมความสามารถในการควบคมสงทเกดขนบคคลจะหยดความพยายาม หยดคดหาแนวทางในการแกไขปญหาบคคลจะรสกวาไมสามารถจะชวยเหลอตวเองไดและกลววาความพยายามในการแกไขปญหาจะน ามาซงความลมเหลวจงไมกลาทจะลงมอแกไขปญหา บคคลทมความเชออ านาจการควบคมภายในจะมความเครยดนอยกวาบคคลทมความเชออ านาจการควบคมภายนอก และเมอเกดความเครยดกจะสามารถจดการกบความเครยดไดอยางมประสทธภาพกวาบคคลทมความเชออ านาจการควบคมภายนอก เมอตองเผชญกบความเครยด บคคลทเชอวาตนเองสามารถควบคมสภาพแวดลอมไดจะประเมนวาความเครยดนน กอใหเกดผลกระทบตอตนเองเพยงเลกนอยและเมอบคคลสามารถควบคมสถานการณไดกจะสามารถท านายผลทเกดขนจากเหตการณได ซงเปนการลดผลกระทบของเหตการณตงเครยดทเกดขนและบคคลมกจะเลอกทจะควบคมเฉพาะเหตการณได ทพวกเขาเชอวาการควบคมนนจะน ามาซงผลลพธทเปนไปได

122

6. พฤตกรรมแบบ A (Type behavior) บคคลทมพฤตกรรมแบบ A จะมบคลกภาพซบซอนทางดานอารมณและการแสดงออก บคคลทมพฤตกรรมแบบ A ประกอบดวยสวนประกอบทสงเกตไดจากภายนอกและสวนประกอบทมอยภายใน สวนประกอบทสงเกตไดจากภายนอก ไดแก ความเรงรบเรองเวลา ไมสามารถรอคอยนานๆไดเพราะจะท าใหบคคลทมพฤตกรรมแบบ A รสกหงดหงดมากหรอความไมอดทน ทอาจแสดงออกมาทางค าพด เชน พดเรว พดแทรกเมอผอนยงพดไมจบ สวนประกอบทอยภายใน ไดแก ความรสกนบถอตนเองทไมเพยงพอหรอความรสกภายในทไมมนคง บคคลทมพฤตกรรมแบบ A มกจะเปนคนทมความมงมนทจะท าสงตางๆใหบรรลเปาหมายทตงไวแตมกจะรสกวาการกระท านนไมประสบความส าเรจตามทตงเปาหมายเอาไว มความตองการทจะแขงขนสงมความปรารถนาอยางมากทจะไดรบการยอมรบจากผอน มกท าหลายสงในเวลาจ ากดท าสงตางๆดวยความเรงรบ มความตนตวทางดานรางกายและจตใจมากกวาปกตและมความรสกกาวราวและไมเปนมตร

บคคลทมพฤตกรรมแบบ A เปนบคคลทมแรงจงใจในการเอาชนะอปสรรค มความพยายามมงมนสความส าเรจและเปนเหมายทตองการ ชอบการแขงขน ชอบการใชก าลง ถกกระตนใหโกรธงาย ไมชอบการกระท าทท าแลวเสยเวลาโดยเปลาประโยชน และพวกเขามกถกมองวามความมกงายซงกอใหเกดความยงยากตามมา การทบคคลทมพฤตกรรมแบบ A มความพยายามมงมนสความส าเรจนนมสาเหตมาจากบคคลทมพฤตกรรมแบบ A จะมความอดทนตอการท างานหนก รสกวาเวลามความส าคญจงไมควรปลอยเวลาใหเสยไปโดยเปลาประโยชน และบคคลทมพฤตกรรมแบบ A ยงชอบใหความรวมมอในการเปนอาสาสมครท ากจกรรมตางๆแตบคคลทมพฤตกรรมแบบ A กมขอเสย คอ มกจะมความกาวราวไมเปนมตรในการจดการกบสถานทท าใหเขาผดหวง(Burger, 1997)

Gomez (1997) ไดกลาววาบคคลทมพฤตกรรมแบบ A สงจะเปนคนทตองการมอ านาจในการณควบคมสถานการณสงและมความเชออ านาจการควบคมภายใน คอ เชอวาสงตางๆทเกดขนเปนผลมาจากการกระท าของตนเอง จงมกจดการกบความเครยดโดยการมงเนนทการแกไขปญหามากกวาวาการจดการกบความเครยดโดยการหลกเลยงปญหา Keinan and Tal (2005 อางใน มาล จฑา, 2542) พบวาภายใตภาวะทมความเครยดบคคลทมพฤตกรรมแบบ A มกตองการทราบสาเหตทเกดขนเพอนการควบคมสถานการณนนๆแตทงนกยงไมสามารถระบไดอยางชดเจนวาพฤตกรรมแบบ A จะจดการกบความเครยดโดยใชกลวธการจดการความเครยดแบบมงการจดการกบปญหา

123

7. การสนบสนนทางสงคม (Social Support) การสนบสนนทางสงคม หมายถง การทบคคลไดรบความชวยเหลอดานตางๆ จากบคคลใกลชด ไดแก พอแม พนอง เพอน ครอาจารย ตลอดจนบคคลรอบขาง ไดแก เพอนรวมงาน House (1981อางถงใน มรรยาท รจวทย, 2548) ไดจ าแนกการสนบสนนทางสงคมออกเปน 4 ดาน ไดแก 1. การสนบสนนทางดานอารมณ หมายถง การทบคคลอนท าใหเรารสกเหนคณคาในตวเอง การไดรบการใสใจในความรสก การไดรบความไววางใจ การไดรบความหวงใย จากคนรอบขางและมคนคอยรบฟงเรองราวตางๆ 2. การสนบสนนทางดานการประเมน หมายถง การทบคคลไดรบการยนยนวาสงทเราคด เราเขาใจนนถกตองหรอไม การไดรบทราบขอมลปอนกลบและไดรบการเปรยบเทยบทางสงคมจากคนรอบขาง 3. การสนบสนนทางดานขอมลขาวสาร หมายถง การทบคคลมคนคอยใหค าแนะน า ใหการเสนอแนะ ใหการชแนะแนวทาง ตลอดจน การไดรบทราบขอมลขาวสารตางๆ จากคนรอบขางและจากสอตางๆ เพอใหบคคลเขาใจสงตางๆดขน สามารถปรบตวเขากบการเปลยนแปลงและชวยในการแกไขปญหาตางๆ 4. การสนบสนนทางดานการใหความชวยเหลอ หมายถง การทบคคลไดรบการชวยเหลอจากคนรอบขางในดานวตถสงของหรอบรการ การไดรบความชวยเหลอทางดานการเงนการไดรบความชวยเหลอทางดานแรงกาย การไดรบความชวยเหลอทางดานเวลารวมถงการแกไขปรบปรงสภาพแวดลอม ทงนในภาวะเครยด สารอาหารและแรธาต มความจ าเปนมากกวาภาวะปกต เพอชวยใหรางกายปรบเขาสมดลใหมอกครง สารอาหารและแรธาตทจ าเปนมดงน

1. สารอาหารคลายเครยด สารอาหารทชวยในการคลายเครยด ไดแก ทรปโตฟาน วตามนบ 6 วตามนบ 3 รวมทงแรธาตอนๆ ทส าคญไดแก แคลเซยม โปตสเซยม แมกนเซยม และสงกะส

1.1 ทรปโตฟาน (Tryptophan) ทรปโตฟานจดเปนกรดอะมโนทจ าเปนตอรางกาย รางกายไมสามารถสงเคราะหขนมาเองได จ าเปนตองไดรบจากอาหารทตองรบประทาน ความส าคญของ ทรปโตฟาน สามารถและเปลยนสารเคมสอประสาท ทเรยกวา ซโรโตนน (Srotonin) ถาระดบซโรโตนนในสมองลดลงจะเกดอาการหงดหงดและซมเศรา อกสวนหนงของระบบประสาททตองการซโรโตนน คอไขสนหลง จะความคมการรบรความเจบปวด ถาซโรโตนนเพมขนอาจชวยผอนคลายกลามเนอ ลดความเจบปวดได

124

ทรปโตฟานพบไดในเมลดทานตะวน กลวยหอม นมพรองมนเนย สาหรายทะเล ฟกทอง ผลของทรปโตฟานตองใชเวลาเปนสปดาหหรอเปนเดอน

1.2วตามนบ 6 (Pyridoxine) จ าเปนในกาสรางซโรโตนนจากกรดอะมโนทเรยกวา ทรปโตฟาน ชวยในการสรางภมคมกน และเมดเลอดแดงพบในอาหารจ าพวกธญพช ยสต ร าขาว เครองในสตวและเนอสตว ถว และผกสด

1.3วตามนบ 3 (Niacinamide) อาหารทมวตามนบ 3 มากๆ จะชวยลดความหงดหงดกระวนกระวายใจ และมฤทธผอนคลายกลามเนอ รวมทงเปนยานอนหลบออนๆ คลายคลงกบเบนโซไดอาเซปน นอกจากนยงมคณสมบตชวยการเผาผลาญสารอาหารในรางกาย วตามนบ 3สามารถสรางเคราะหไดในล าไสใหญโดยอาศยแบคทเรยบางชนด แตไมเพยงพอ จ าเปนตองไดรบเพมเตมจากอาหาร ไดแก ตบ เครองในสตว เนอสตว เปด ไก ปลา ถวเมดแหง และยสต

2) แรธาตอนๆ แคลเซยม โปตสเซยม แมกนเซยม และสงกะสชวยรกษาสมดลในการท างานของระบบ

ประสาท แรธาตเหลานชวยใหเซลลประสาทท างานรวมกบสารสอประสารสญญาณประสาทในการสงกระแสประสาททงชนดทมากระตนและชนดทมาชะลอการท างานใหอยในภาวะสมดล อาท ระดบของแคลเซยมในในเลอดต ามกพบในคนทมความวตกกงวลเรอรง ผทมอาการของการขาดแคลเซยม มอเทาจะชาและกลามเนอจะเปนตะครวบอย คนทอยในภาวะเครยด จ าเปนตองรบประทานอาหารทมโปตสเซยมใหเพยงพอเนองจากมกมการสญเสยโปตสเซยมทางปสสาวะ แมกนเซยมชวยยบย งผลเสยทเกดขนกบรางกายจากการทอะดรนาลนหลงออกมามากเกนไป สงกะสจะชวยเสรมภมคมกนในรางกาย การปองกนและรกษาอาการเครยดดวยการรกษาความสมดลของสารอาหารและแรธาตนบวามความส าคญตอการด ารงชวตประจ าวนของเรา เนองจากวตามนและแรธาตเหลานไมสามารถเกบสะสมไวในรางกายได จงมความจ าเปนอยางยงทรางกายตองไดรบจากการรบประทานอาหารทมวตามนและแรธาตใหไดปรมาณทเพยงพอทกวน ส าหรบปรมาณสารอาหารทชวยลดความเครยดไดไดแสดงไวในตาราง ดงน

125

ตารางท 4.1 แสดงปรมาณสารอาหารและแรธาตตอวนทบรโภคเพอชวยลดความเครยด

หลกและวธการกระจายความเครยดแกอวยวะทกสวนเสมอกน มรรยาท รจวทย (2548: 49) ไดเสนอ วธการกระจายความเครยดใหไดอวยวะทกสวนเสมอกน ชวยปองกนมใหอวยวะใดอวยวะหนงช ารดสกหรอเรวเกนไป สามารถกระท าไดโดยการออกก าลงกายใหกลามเนอทวรางกาไดท างานโดยเสมอกน อาท การบรหารกลามเนอดวยทาพนฐาน วายน า เดนเรวหรอวง ชวยใหเกดความสมดลระหวางความเครยดเฉพาะแหงกบความเครยดทวไป ปองกนมใหอวยวะหนงช ารดเรวกวาอวยวะอนๆ และยงชวยควบคมความเครยดใหอยในระดบคณประโยชนตอรางกาย ตวอยางเชน สเตรทของสมอง เปนเพยงความเครยดเฉพาะท และอาจกอความเครยดทวไปขนในขณะเดยวกน การช ารดของสมองอาจเกดไดจากการคดหมกมนหรอเครยดเรอรงทางจตใจ ทงนสามารถปองกนไดโดยการออกก าลงกายเพอเฉลยความเครยดไปสทกสวนของรายกายเสมอกน ขอดของการกระจายความเครยดใหแกอวยวะทกสวนเสมอกนมดงตอไปน

- ปองกนมใหอวยวะใดอวยวะหนงช ารดสกหรอเรวเกนไป โดยการออกก าลงกายใหกลามเนอทวรางกายไดท างานโดยเสมอกน อาท การบรหารการดวยทาพนฐาน วายน า เดนเรวหรอวง - ชวยใหเกดความสมดลระหวางความเครยดเฉพาะแหงกบความเครยดทวไป ปองกนมใหอวยวะหนงช ารดเรวกวาอวยวะอนๆ - ควบคมความเครยดใหอยในระดบคณประโยชนตอรางกาย

สารอาหาร ปรมาณทชวยลดความเครยด

ทรปโตฟาน 1-2 กรม กอนนอน วตามนบ 6 40 มลลกรมตอวน วตามนบ 3 60 มลลกรมตอวน แคลเซยม 1,000 มลลกรมตอวน โปตสเซยม 75 มลลกรมตอวน แมกนเซยม 200-400 มลลกรมตอวน สงกะส 15 มลลกรมตอวน

126

หลกและวธผอนคลายความเครยด การผอนคลายความเครยดกลามเนอแบบกาวราว การผอนคลายความเครยดวธทจ าเปนตองเรยนรระบบการท างานของอวยวะตางๆในรางกายอยางถกตอง โดยเฉพาะความเครยดของกลามเนอต าแหนงตางๆ ปรมาณความเครยดทสงผลกระทบตอรางกายท าใหเกดปฏกรยาตอบสนองทางลบ และท าใหเกดพยาธสภาพของอวยวะนนๆ เนองจากความเครยดจะท าใหกลามเนอตงตวหรอมอาการหดตวและท าใหมอาการเคลอนไหวเกดขนเลกนอย เชน เกดรเฟลกซ (Reflex) หรอเกดการท างานของกลามเนอของอวยวะภายในท าใหไมไดพกเทานควร วธลดความเครยดดวยการทผอนคลายแบบกาวราว คอ การปลอยกลามเนอเปนไปตามธรรมชาต ตอมาเกรงกลามเนอนนใหตงตวเชนเดยวกบการเกดภาวะเครยด หลงจากนนปลอยกลามเนอใหคลายตวลง การฝกการเกรงกลามเนอเฉพาะแหงเพอกระตนใหประสาทท างานแรงขนและคลายตวจะชวยใหผฝกรบรไดวาเมอเกดการเกรงของกลามเนอในภาวะเครยด จะผอนคลายกลามเนอเฉพาะแหงของรางกายตนเองไดอยางไร เมอผฝกตระหนกและรบรได กสามารถปลดปลอยความตงเครยดดวยการผอนคลายกลามเนอ เปนการเปดทางใหพลงความเครยดไหลเวยงอยางสะดวก ไมเปนพลงความเครยดทสะสมอยในสวนใดสวนหนงของอวยวะตางๆในรางกาย การฝกเทคนคนสามารถก าจดโรคตางๆ ซงเปนอาการทางรางกายทเกดจากภาวะเครยด โดยเฉพาะโรคนอนไมหลบ นอกจากนยงชวยลดความฝน ลดกระบวนการคดและอารมณได วธการผอนคลายความเครยดกลามเนอแบบกาวราว

1) แสดงการเกรงและผอนคลายกลามเนอศรษะ ใบหนา และคอ 2) แสดงการเกรงและผอนคลายกลามเนอมอ 3) แสดงการเกรงและผอนคลายกลามเนอตนแขน 4) แสดงการเกรงและผอนคลายกลามเนอดานหลงของแขน 5) แสดงการเกรงและผอนคลายกลามเนออก ทอง และกลามเนอหลง

อก และทอง เกรงกลามเนอหนาอกขางไว นบ 1-2-3-4-5 แลวจงคอยๆคลายออก ตอมาเกรงกลามเนอหนาทอง โดยการเกรงทองใหแขงเตมท เกรงไวแลวนบในใจวา 1- 2- 3- 4- 5 แลวจงคอยๆคลายออกอยางเตมท

หลง เกรงกลามเนอหลงโดยการแอนหลงใหมากทสด นบในใจวา 1- 2- 3- 4- 5 แลวจงคอยคลายออก มาอยในทาทผอนคลายมากทสด รบรและสงเกตความรสกชวงทผอนคลายอยางเตมท

127

6) แสดงการเกรงและผอนคลายกลามเนอขา นอง และกลามเนอปลายเทา ขา และนอง เพงความสนใจมาทขาทงสองขางสลบกน เกรงกลามเนอตนขาให

เตมทแลวนบ 1- 2- 3- 4- 5 แลวจงคอยๆคลายออก สงเกตความสบายทเกดขนจากการผอนคลาย ปลายเทา จกปลายเทาใหมากทสด เกรงคางเอาไว 3 -4-5 แลวจงคอยๆคลายออก

ชาๆ 7) แสดงการเกรงและผอนคลายกลามเนอทงตว

ทงตว ผอนคลายกลามเนอทงตว พรอมๆกบจตนาการวาก าลงรสกสบาย หายใจเขาออกชาๆ ลกๆ ท าตงแตจนจบตามล าดบ ซ า 3-4 ครง การฝกแบบนสามารถท าเมอไหรกไดทสะดวก อาจจะเปนกอนเขานอน ขณะนงบนเกาอกเพยงชวงเวลา 5-10 นาท สามารถคลายความตงเครยดได

การสรางจตนาการ จตนาการนบวามความส าคญและมอทธพลตอการความคมความรสกและพฤตกรรมของคนเราในการด าเนนชวตประจ าวน ในบางครงจตนาการจะเกดขนเองโดยอตโนมต เนองจากการไดรบการกระตนและชกน าโดยจตไรส านก หรอบางครงเปนจนตนาการทเกดจากเจตนา/ความตงใจในระดบรสกตวจตนาการตงสองแบบมกลไกการตอบตอบสนองในระดบทแตกตางกน จนตนาการทเกดขนเองโดยอตโนมต เปนจตนาการหรอความรสกทแวบเขามาในสมองจนสามารถมองเหนรายละเอยดจากจตนาการนน ตวอยางเชน คนบางคนไดพยายามนกทบทวนภาพหรอความทรงจ าตางๆ ทผานมาน จะพยายามทบทวนอยางใดกไมสามารถจ าได อยมาวนหนงมองเหนภาพและความทรงจ าตางๆไดวามความเปนมาเปนไปอยางใด ซงจากตวอยางนเปนเพราะภาพและความสงจ าตางๆไดถกบนทกและเกบสะสมอยในหนวยความจ าในสวนของจตไรส านกไวแลวนนเอง ส าหรบจนตนาการทเกดจากความตงใจในระดบรสกตว จตนาการแบบนเกยวของกบเจตนาของการสรางภาพเหตการณหรอรายละเอยดของเหตการณอยางรสกตวและมสตรบรได ตวอยางเชน การจนตนาการถงทวทศนสวยๆทชอชอบกอนนอน การทดสอบตนเองโดยการฝกสรางจนตนาการในระดบความรสกตว กระท าไดดวยขนตอนดงน 1. ขนแรกจงจบความรสกไวทเทา แลวคอยๆไลขนไปในแตละสวนของรางกาย ผอนคลายและก าหนดลมหายใจไวทบรเวณตางๆ อาท ทอนแขน หลง ชองทอง กระบงลม หนาอก มอ แขน ไหล ล าคอ ศรษะ จากนนใชเวลา 2-3 นาท เฝาตดตามขณะลมหายใจเขา – ออกจากรางกาย

128

ในการหายใจแตละครงจงรสกวาตวเองก าลงผอนคลายจตใจสงบเยนลงทกขณะ และรสกวาขณะนทวรางกายรสกผอนคลาย และสบาย

2. เรมจนตนาการวาคณอยในสถานทอนสวยงาม เตมไปดวยความสงบสขปลอยใหจนตนาการของคณสรางรายละเอยดตางๆขนมาเอง เชน คณก าลงเดนอยบนพนดน บนหญาอนออนนนหรอหาดทรายขาวมน าสาดซดทเทา หรอมดอกไม ตนไมรายลอมรอบตวคณอย มกลนหอมอนชอใจ มเสยงนองรองหรอทวงท านอง เพลงหวานแหงสายน า

3. ถงตอนนจงผอนคลายโดยการนงหรอนอนกได คณอาจตองการทโคนตนไมใหญ หรอทามกลางทงหญา หรอตองการนอนอยบนพนทรายอนๆคนหาสถานทของคณใหพบ หรอพกผอนอยทนนสก 2-3 นาท ซมซบความสงบเงยบ และความสขทโอบลอมอยลอมตวจนตนาการอยางทตวเองอยากจะเปน เชน มสขภาพแขงแรง มความสขสงบอยางแทจรง เตมไปดวยความราเรงแจมใส อยกบสงนสก 2-3 นาท

4.จากนนหายใจลกๆ อยางนมนวลอกครง แลวเรมปลอยใหภาพแหงจนตนาการคอยๆเลอนหายไป และรบรถงความสข ความสงบและผอนคลาย จงระลกรถงการนงหรอนอนอย รวมรบรสภาพหองอยางถวนทว และเรมเหยยดตวพรอมกบลมตาขนชาๆ คณสามารถกลบมาใหมเมอใดกตามทปรารถนา การก าหนดความคดใหเงยบสงบ เปนการมงเนนใหเกดความสงบภาพในจตใจ เกดภาพและความรสกผอนคลาย ซงเปนสงส าคญในการสอสารกบรางกายวาอะไรทรางกายตองการ เมอรางกายปลดปลอยสงทไมตองการจะมความผอนคลาย ไมเปนการบงคบสามารถฝกไดนานเทาทจะท าได การหายใจแบบชองทอง (Diaplragmatic breathing)

กระบวนการหายใจมกด าเนนลลวงไปดวยระบบประสาทอตโนมต หมายความวา คนเราหายใจไดเองโดยไมตองใชสตความคมบงคบ อยางไรกตาม วธทคนเราหายใจนนสอดคลองกบอารมณตวเองโดยตรง อาท ภาวะเครยดเครงหรอหวาดกลวมกตดตามดวยกบหายใจสนๆ ลมหายใจตนอยในระดบอก ตรงกนขามกบภาวะสงบสขและผอนคลายลมหายใจจะล าลกกวา โดยทวไปใชหลกและวธการหายใจแบบชองทอง ซงเปนการฝกหายใจใหมศนยกลางอยในชองทอง สามารถน าความสงบและสภาวะผอนคลายทลกกวาและหายใจแบบปกตหากกระท าอยางมสต ลกษณะการหายใจเชนนกอใหเกดการผอนคลายใหกบระบบประสาทและสงผลกระทบตอรางกายทงมวลใหตอบโตตอความเครยดโดยการสงบทงจตใจและรางกาย พรอมทงพฒนาสตรเทาทนลมหายใจ เพอชวยในการฝกสมาธในขนตอไป เปนการบ าบดเพอปลอยวางความเครยดลงกอนทจะน าไปสความ

129

เจบปวยทางกาย ดงนน การฝกใชลมชองทองจงนบเปนเทคนคพนฐานทสามารถน าไปใชควบคมและปลดปลอยความเครยดไดเปนอยางด

1. เรมจบความรสกอยทลมหายใจ จงใชเวลาชวคณะทตดตามลมหายใจใหเขา – ออกจากรางกาย

2. ขนตอนนเปนการก าหนดรวาโดยปกตแลวลมหายใจของตนเองตงมนอยทใด บรเวณ ยอดอกใชหรอไม ทลมหายใจเขาออกไปสนสดอยทนน หรอเปนบรเวณสวนกลางของทรวงอกทเคลอนไหวขน – ลงใชไม หรอลมหายใจลอยลกลงไปทบรเวณชองทอง ทดลองวางมอขางหนงลงบนออก และอกขางหนงบนชองทอง เพอสามารถรถงความเคลอนไหว จงปฏบตขนตอนนดวยการหลบตา

3. การหายใจแบบชองทอง คอวธทางหนงทท าใหลมหายใจของคนล าลกยงขน ในการท าเชนนจงเรมตนเพยงการหายใจสสวนบนของทรวงอก ใชเวลา 2-3 นาท กบการหายใจในลกษณะดงกลาว เพอใหระลกระดบการหายใจนอยางเตมท จากนนวางมอไวทบนหนายอดอกใกลกบกระดกคอ ซงลมหายใจของตนอาจสนและยาว จงสงเกตอารมณหรอความรสกใดๆ กตามทเกดขนเกยวเนองกบรปแบบการหายใจน

4. ตอมาจงโยกยายลมหายใจและก าหนดรไปยงบรเวณกลางอกใกลหวใจ วางมอไวทนนและหายใจอยางมสตไปยงบรเวณดงกลาว รลกวาหายใจเขาไปในหวใจ ลมหายใจจะเรมชาลงและลกลงกวาเดม เฝาสงเกตวาความรสกหรออารมณของตนเองเปลยนแปลงไปหรอไมพงความสนใจอยทลมหายใจตกกระทบบรเวณทรวงอกปฏบตขนตอนนประมาน 2-3 นาท

5. จากนนชกน าลมหายใจลกลงไปสชองอก วางมอของตนไวทใตสะดอ เพอรสกไดขณะทยบตวและเบงพองจาการหายใจแตละครงในตอนตนสงนอาจรสกไมเปนธรรมชาตมากนกราวกบวาก าลงจงใจเบงทอง และแขมวทองเขาออก ใหผอนคลายอรยาบถนดวยการหายใจ เชองชา และลกล า (กะบงลม คอเยอกลามเนอทแขงแรงทแยกปอดทงสองออกจากอวยวะตางๆ ทเกยวกบชองทอง ยงสดลมหายใจเขาลกมากเพยงใด อากาศกจะเขาสปอดมากเทานน ) ระบายลมหายใจออกจากสวนลก และรสกวามอของตนก าลงเคลอนไกวขณะทองยบลง สงเกตดวา ขณะทก าหนดลมหายใจละเลยดล าลกยงขนนนมความตงเครยด บบคนใดๆ หลงเหลออยบาง และสภาวะอารมณของตนเองเปลยนแปลงเปนอยางไร

6. สดทายกลบคนสรปแบบการหายใจแบบปกต พรอมกบพจารณาวาสงตางๆทเกดขนวาเปลยนแปลงไปหรอไม จงฝกฝนแบบฝกหดนบอยๆ โดยเฉพาะอยางยงถารสกวาระดบความเครยดก าลงพงสงขน

130

การท าสมาธ (Meditation) หลกและวธการท าสมาธ คอการท าจตใจใหแนวแนเปนอารมณเดยว เมอจตแนวแนอยใน

อารมณเดยวแลวใหปลอยวางเพอใหเกดปญญา หมายถง จตก าหนดอารมณไดส าเรจ จตนนกเปนสมาธ วธหนงทสามารถท าไดโดยการผกจตเขากบลมหายใจเนองจากลมหายใจเปนอารมณทประณต เยอกเยน สงบและมทศทาง การก าหนดลมหายใจเขาออกใหก าหนดลมหายใจทมาสมผสทปลายจมก หรอทหวใจ หรอททองนอย หรอทลนป หรอทไหนกได แตใหก าหนดเอาไวเพยงจดเดยวเทานน

การฝกสมาธในระยะแรกๆ จะท าไดยากมากจะมอาการปวดเมอยตามแขงขา เอว หรอหลง ตองอาศยความอดทน เมอกระท าไปแลวประมาน 2-3 สปดาหจะรสกเคยชน อาการปวดเมอยตางๆกจะคอยๆหายไป เมอรสกปวดเมอ อาจเปลยนกรยาบถจากการนงสมาธไปเปนการเดนจงกรม วธการก าหนดจตขณะเดนจงกรม ปฏบตเชนเดยวกบการนงสมาธเพยงแตเปลยนจากการนงไปเปนการเดนเทานน

ผฝกอาจใชเทคนคเรยบงายทสามารถน าไปใชใหเปนประโยชนในการฝกสมาธ ไดดงน 1. สวมเสอผาหลวมๆหามมสงบทนงไดสบาย และไมมสงรบกวน ทานงทนยมมาก

ทสดคอการนงขาดสมาธบนเบาะซงชวยพยงกระดกเชงกรานใหโนมไปดานหนา จะนงบนเกาอกไดหากสามารถนงหลงตรงตลอดเวลา

2. เพงความสนใจไปทลมหายใจ ไมตองเกรง เมอหายใจเขาใหรบรวาก าลงหายใจเขา เมอหายใจออกกใหรบรวาก าลงหายใจออก

3. เพงความสนใจไปทสวนตางๆของรางกาย โดยเรมจากนวเทา ตอมาก เทา นอง และสวนอนๆท าเชนนกบอวยวะทกสวนของรางกาย

การฝกเพงความสนใจเปนเรองทตองใชวนยพอสมควรแตในไมชาจตกจะสงบแมไมไดนงสมาธกตาม และความสขกจะคอยๆปรากฏขน จตใจเปนอสระ ไมแปรตามความผนผวน หรอความเปนไปของสภาวะภายนอก จงเพงจตลงเฉพาะในกายของตนใหมนคงเพราะภายในกายของตนเองมสงทตอพจารณามากมาย เมอพจารณาแลวเปนเหตท าใหเบอหนาย การปฏบตสมาธเบองตนเพงความสนใจกอนจงจะถกวธ เมอตงจตเฉพาะในกายแลว จตจะอยในวงจ ากดแคบไมออกไปไกลมโอกาสรวมไดงายขน เพราะการท าสมาธภาวะกเพอตองการใหจตรวมเขาเปนสมาธนนเอง

131

คมภร ปญญาวศษฎ (2545 อางถงใน มรรยาท รจวทย , 2548: 69) กลาว การฝกสมาธขนพนฐานมขนตอนดงน

1. คนหาทนงทรสกสบายบนเกาอหรอบนพน หลงตงตรงและหลบตา 2. สดลมหายใจเขาลกๆครงหนง และระบายออกทางปาก ใชเวลา 2-3 นาทเมอผอนคลาย

รางกาย ถามความเครยด ฌ บรเวณใด กจงก าหนดลมหายใจไวทนน พรอมดวยระบายลมหายใจออกโดยรบรความรสกวาความเครยดไดถกปลอดปลอยออกมาไปพรอมกบลมหายใจ

3. ก าหนดรธรรมของลมหายใจเขาและออก เพงความสนใจไวทกงกลางหนาอก หรอบรเวณ หวใจ หนาทองหรอลนป หรอทไหนกไดแตใหก าหนดไวเพยงจดเดยวเทานนพดย าอยในใจวา “เขา” ขณะหายใจเขา “ออก” ขณะหายใจออก เขา …………ออก……………..เขา………………ออกไปเรอยๆหรอจะก าหนด พทโธ……………พทโธ เปนเปากได พรอมทงตดตามขณะลมหายใจเคลอนไหวเขาและออกเปนเบองตนของการปฏบตการฝกจตใจใหอยกบ ลมหายใจเปนสงจ าเปน ส าหรบการปฏบตสมาธถาไมมลมหายใจกจะไมมจต เพราะจตไมมตวตนตองอาศยคนอน ขณะทปฏบตถาพบวาจตใจของตนเองก าลงวาวน จงมองวาเปนเพยงการท าจตใจใหไขวเขวและปลอยวางเสย ขณะทมสตตงมนมากมายจตใจจะคอยๆ สงบเยน ชองวางระหวางความคดจะหางออกไป

4. จงปฏบตตอไปทราบเทาทรสกปลอดปลอยเบาสบาย ใชเวลาประมาน 10-30 นาท จากนนใหพยายามปลงสงขารของตนเอง สดลมหายใจลกและระบายออกทางปาก คอยๆลมตาขนชาๆ พรอมกบยดขาออก ระลกรวาตนเองมความรสกอยางไร บนใบหนาทอมเอมไปดวยรอยยม

วธการจดการกบความเครยดดวยกจกรรมนนทนาการ

นนทนาการ (Recreation) หมายถง กจกรรมทกระท าในยามวางจากภารกจงานประจ า ซงผเขารวมกจกรรมกระท าดวยความสมครใจ และมความพงพอใจ โดยกจกรรมน นไมขดตอขนบธรรมเนยมประเพณวฒนธรรม และกฎหมายบานเมอง ท าใหเกดความสนกสนาน เพลดเพลน มสขภาพกายและสขภาพจตด (แผนพฒนานนทนาการแหงชาต ฉบบท1 พ.ศ. 2550-2554)

ประโยชนและคณคาของนนทนาการ 1. ชวยใหบคคลและชมชนไดรบความสข ความสนกสนาน และรจกใชเวลาวางใหเปน

ประโยชน 2. ชวยใหบคคลและชมชนพฒนาสขภาพจต สมรรถภาพทางกาย 3. ชวยปองกนอาชญากรรม และความประพฤตทไมดของเยาวชน

132

4. สงเสรมการเปนพลเมองด 5. สงเสรมการพฒนาอารมณสข เกดความสนกสนาน ลดความเครยด ความวตกกงวล 6. สงเสรมศลปวฒนธรรมของชาต เชน การละเลน ประเพณตาง ๆ 7. ชวยในการเสรมสราง อนรกษทรพยากรธรรมชาต จากกจกรรมกลางแจง/นอกเมอง 8. สงเสรมเรองการบ าบดรกษา เชน ทงทางรางกายและจตใจ 9. สงเสรมมนษยสมพนธและการท างานเปนทม ลดความเหนแกตว 10. ปลอบขวญ ก าลงใจ กบบคคลทท างานเสยงภยเชน ทหาร

กจกรรมนนทนาการ

1) อาสาสมคร (VOLUNTEER) : อาสาสมครเพอชมชน เชน คายอาสาพฒนาวด โรงเรยน

2) ศลปหตถกรรม(ART&CRAFT) คอการวาดการปน การแกะสลก การจกสาน การประดษฐ งานฉลการน าวสดเหลอใชมาตกแตง

3) เกม กฬา (GAMES) 4) กจกรรมพเศษ (SPECIAL EVENTS)

: กจกรรมทจดขนตามเทศกาล ตาง ๆ เชน สงกรานต ลอยกระทง 5) งานอดเรก (HOBBIES)

: ประเภทสะสม : ประเภทประดษฐ : ประเภทสรางสรรค : ประเภทศกษาเรยนร

6) การเตนร า (DANCE) : เตนร าสากล : เตนร าพนบาน

7) การละคร (DRAMA) 1.ละครเลยนแบบ 2.ละครสรางสรรค 3.ละครก ากบบท

8) ดนตรรองเพลง (MUSIC SINGING) : การรองเพลง เลนดนตร ฟงเพลง

133

9) กจกรรมกลางแจง (OUTDOOR) : การทศนศกษา : การทองเทยวเขาคายพกแรม : ตกปลา วายน า : พายเรอ ปนเขา

10) วรรณกรรม (WRITING READING) : การพด จดงานเลยงคยกน (สภากาแฟ) : การอาน อานหนงสอพมพ : การฟง ปาฐกถา โตวาท : การเขยน กลอน บทความ

11) กจกรรมทางสงคม (SOCIAL) : เกม กฬา การแขงขน : งานปารต : เตนร า มหรสพ : เลานทาน ฯลฯ

การฝกควบคมอารมณ

(Emotional control training) ความเครยดนน หากมการปลดปลอยอยางตอเนองและเปนระบบโดยไมจ าเปนตองแสดงอารมณโกรธหรอกาวราว อารมณพงพอใจกจะตามมา ดงนน การระบายอารมณในเชงสรางสรรคเปนเทคนคเกาแกทยงคงใชไดผลและยงคงเปนทนยมทกวนน อาท การชกกระสอบทรายเมอโกรธใครมากๆ หรอการปดหองตะโกนจนสดเสยงการกระท าเชนนกสามารถปลดปลอยอารมณโกรธหรออารมณไมพงปรารถนาอนๆไดเชนเดยวกน อกวธหนงทไดผลมาก คอ การเขยนบรรยายถงสงทท าใหโกรธหรอท าใหเกดอาการทไมพงปรารถนาลงในกระดาษบรรยายใหละเอยดวาเปนสาเหตเพอปลดปลอยความเครยดของตนเอง การชกน าอารมณมาใชใหเปนประโยชนจ าเปนตองอาศย การเลอกจนตนาการอยางมสตรส านกโดยการเลอกความคด/จนตนาการทมแนวโนมสงตอการกระตนใหเกดภาวะตอบสนองทรนแรงและในเชงสรางสรรคซงเมอเลอกไดแลวกตองน าไปสการปฏบตในกจกรรมทเกยวของตอไป อาท การแสดงออกอารมณโกรธและกาวราวเปนกลไกทางจตอยางหนงทบางคนใชอ าพรางความบกพรอง หรออ าพรางภาวะไรขดความสามารถทงในดานการท างานและ ในดานใหความรกความอบอนแกผอน หากผฝกรจกชกน าอารมณในเชงสรางสรรค จะสามารถชก

134

น าอารมณโกรธทเกดจากความคดกบจนตนาการของตนเองมาใชในการน ามาหลอหลอมกบความกระตอรอรน หลอหลอมกบความมงมนเพอท าในสงทดๆ ไมน าไปท าสงทผดๆ อกทางเลอกหนงทสามารถชกน าอารมณโกรธไปใชใหเกดประโยชนไดคอการชกน าอารมณโกรธไปใชในดานใหความรกความอบอนแกผอนดวยการใหอภย การชกน าอารมณในเชงสรางสรรคนเปนเรองทท าไดไมงายนก แตเปนสงทท าไดหากมผชแนะสนบสนนและใหค าแนะน าโดยชวยใหมสมาธอยกบความคดและจนตนาการเชงสรางสรรค เทคนคการฝกควบคมอารมณ เพอใหไดผลในเชงสรางสรรค ผฝกจะตองรจกสงเกตสภาพอารมณของตนเอง เนองจากการสงเกตสภาพอารมณของตนเปนเทคนคตองอาศยการหมนฝกฝนเพราะเกยวของกบการปลดปลอยอารมณใหไหลเวยนในรางกายไดโดยไมสกหรอหรอถกเกบกดไว รวมทงตองไมกระตนตนเองใหไปท าในสงไมพงปรารถนาหรอในสงทไมมด ส าคญตองตระหนกใหไดวาโดยแทจรงแลวอามรณคอกระแสการไหลเวยนของพลงงานธรรมชาตทแฝงดวยการน าสงขาวสารขอมลใหเกดความคดและจนตนาการ วธทดและเปนประโยชนตอการฝกควบคมอารมณ คอ ใหออกจากวงวนของพฤตกรรมเกาๆ อาท เลกพด เลกคดในท านองวา “ฉนโกรธเธอแลวนะ” แลวหนมาใชค าวา “ฉนรสกโกรธ” แทน เพราะประโยชนหลงเปนความรสกทแทจรงของตนเองในขณะนน หากสมผสอารมณตางๆ ไดโดยไมถกอารมณครอบง า ยอมสามารถควบคมตนเองในสนใจและมสมาธในสงทคนอนๆพด มสมาธในการเฝามอง เฝาสงเกตความคดอาน ทงของผอนและของตนเอง และบางทในชวงระหวางทพลงความเครยดทางอารมณของตนเองก าลงปลดปลอย อาจคนพบฐานความคดและจตนาการอยางแทจรงของตนเองทเปนอารมณเชงสรางสรรคไดเปนอยางด การฝกพฤตกรรมทเหมาะสมในการแสดงออก (Assertive training) ในสถานการณการท างานในชวตประจ าวนยอมเสอมตอพฤตกรรมการแสดงออกทไมเหมาะสมขนอยกบบรรยากาศ บางบรรยากาศใชเทคนคการหลกเลยง แลวรสกสบาย บางบรรยากาศใชเทคนคการโตตอบแบบกาวราว แลวทกอยางหยด ฉะนนพฤตกรรมเหมาะสมในการแสดงออกจงเกดจากการเรยนรขณะมปฏสมพนธกบผอนในชวตประจ าวน ถาหากการปฏสมพนธกบผอนเปนสถานการณแบบชนะ – ชนะ จะท าใหทกอยางเปนไปไดด โดยเฉพาะการด าเนนชวตประจ าวนในรปแบบของการท างานนน ลกษณะหนงทมกพบในบรรยากาศของการท างานคอ การสรางฐานอ านาจ ซงฐานอ านาจมหลายอยาง เชน ฐานอ านาจโดยต าแหนง การมพรรคพวกหรอมก าลงฐานอ านาจในทางวชาการหรอการแสดงออก

135

ถาจะกลาวถง พฤตกรรมทเหมาะสมในการแสดงออก สงทตามมาและคกนคอ สทธ เชน สทธในการรองขอในสงทเหมาะสมและเปนไปได สทธในการปฏเสธโดยตองไมรสกผดหรอ ขอโทษ สทธจะขอขอมลเพมเตมโดยไมกาวกายสทธผอน สทธการเปนอยอยางเทาเทยมกบผอน ไดแก สทธพนฐานเปนสงททกคนควรจะไดรบ เมอไมไดตองรองขอโดยไมกาวกายสทธของผอน สทธในการแสดงความถนดของตนใหผอนร แตตองไมรกล าสทธผอน สทธในการถามในสงทตนไมเขาใจและการชแจงเหตผล

เทคนคการฝกพฤตกรรมในการแสดงออก ปจจยยบย งทท าใหคนเราไมกลาแสดงออก ทส าคญ คอ ความกลวการส ารวจคานยมตนเอง จะชวยประเมนวาพรอมทจะแสดงพฤตกรรมทเหมาะสมหรอไม ถาไมกลาแสดงออกจะรสกถงอาการของเอง ไรอ านาจไปเรอยๆ ทเหมาะสมในการแสดงออกไมไดเกดขนโดยอตโนมต ตองอาศยการฝกฝน มเทคนคหลายอยาง Boton (1979 อางถงใน มรรยาท รจวทย, 2548:108 ) ดงน

1. ใชภาษาทาทางเหมาะสมสอดคลอกบค าพด 2. ยอมรบค าตชอบ ตรงความเปนจรง 3. ตอบค าถามเชงปฏเสธอยางสงบโดยไมมงเอาโทษ 4. ซอสตยตอความรสกของตนเอง ตอความคดของตนเอง ใช “ฉน” ในการพดหรอสนทนา

เพอแสดงความคดและความรสกของตนเอง 5. ยอมรบความผดของตนเองอยาสงบ โดยไมจ าเปนตองขอโทษเสมอไป 6. กลาแสดงความรสกตอเหตการณตางๆ อยางเปนธรรมชาต 7. แสดงพฤตกรรมทเปดเผยตนเองอยางเหมาะสมกบการเวลา สถานท และบคคล 8. แสดงความไมเหนดวยกบความคดการกระท า/แผนงานอยางตรงไปตรงมา 9. หากกลาวค าชมเชยหรอแสดงความยนดตอการกระท าของผอนในเชงสรางสรรคและ

เหมาะกบสถานการณ 10. รบร เขาถง และไวตอความรสกของผอน 11. รจกหลกเลยงสถานการณทไมพงพอใจอยางสมเหตสมผล 12. รจกการปฏเสธ 13. ไมใชค าพดทท าใหผอนเสยหนา 14. หลกเลยงพฤตกรรมการแกตว หรอแสดงพฤตกรรมกาวราว แสดงอารมณไมดลบหลง

หรอขมข

136

การฝกพฤตกรรมทเหมาะสมในการแสดงออก ผอนสามารถเตรยมตวดวยตนเอง โดยปฏบตตามขนตอน ดงน

1. นกถงสถานการณททานตองการแสดงพฤตกรรมทเหมาะสม เขยนสถานการณใหชดเจน มใครบาง ทานจะพดอยางไร หากผอนพดอะไร

2. นกถงตนเองเวลาทตองการแสดงพฤตกรรมทเหมาะสม คดวาทานจะมหนาตาอยางไร รสกอยางไร มนใจหรอไม และพงพอใจหรอไม

3. นกถงปฏกรยาทาทางรวมถงค าพด ของผทอยในเหตการณ คดภาพใหชดทงการโตตอบแบบเหมาะสมและไมเหมาะสม ทานเหนผพดเปนอยางไร

4. นกถงความรสกในเหตการณขอท 3 เหตการณนมผลตอความรสกของตนอยางไร 5. นกถงผลทไดรบเปนความพงพอใจ รางวลทไดจากการแสดงพฤตกรรมทเหมาะสม รสก

มนใจ พอใจในพฤตกรรมของตน 6. เมอมสถานการณทเกดขนจรงใหปฏบตตามทตนเองไดเตรยมไว 7. พดคยกบเพอนถงความรสกตอพฤตกรรมทเกดขน เพอสะทอนกลบพฤตกรรมทเกดขน

และน าไปปรบปรงในครงตอไป ความสมพนธระหวางความเครยดกบสขภาพจต ความเครยดเปนดชนชบงถงภาวะสขภาพของบคคลไดอยางหนง อยในภาวะสมดลสขภาพด หรอเสยงตอการเจบปวย ภาวะสขภาพของคนในบางครงสามารถประเมนจากภาวะเครยดทคนคนนนไดรบมาอยางตอเนองและยาวนาน ครอบคลมถงแหลงทจะชวยบรรเทาประคบประคองคนคนนนทเกดความเครยด จากการความสมพนธระหวางความเครยดกบสขภาพจตมวธการศกษาดงน

1.การศกษาภาวะสขภาพจต โดยเฉพาะสภาวะสขภาพจตปกตหรอสขภาพจตดพบวา งานวจยประเภทนมไมมากนก และเครองมอทใชวดสขภาพจตดโดยตรงมอยนอย ทงนเนองจากวาในอดตทผานมานกวชาการดานสขภาพจตไดใหความสนใจเฉพาะความเจบปวยอาการและการแสดงของความเจบปวยทางจตเปนสวนใหญ จนสามารถแบงกลมและจ าแนกกลมความเจบปวยทางจต จงไมเปนทนาแปลกใจทจะมเครองมอวดภาวะความเจบปวยทางจตใจ และอาการแสดงของความเจบปวยทางจตมากกวาเครองมอวดสขภาพจตด มาสโลว เปนผทมความเหนวา ควรใหความสนใจและศกษาคนในสขภาพจตดบาง จงไดศกษาความผาสกของคนทท าใหบรรลสขภาพจตทด โดยมาสโลวไดแบงความตองการของมนษยไว 5 ขนดงน

137

ขนท 1. ความตองการพนฐานทางกายภาพและชวภาพ ความตองการพนฐานทางกายภาพและชวภาพนนเปนความตองการในระดบต าขนแรก เปนความตองการซงจ าเปนเพอการอยรอดอนเปนเรองทางกายภาพและชวภาพคอ ความตองการในการพกผอน อากาศ อณหภมทพอเหมาะ การขบถาย การเคลอนไหว เรองเพศ รวมตลอดถงความตองการในปจจยสคอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค

ขนท 2. ความตองการความปลอดภยและความมนคง ส าหรบความตองการทจะมความปลอดภยและความมนคงนเปนความตองการทปรารถนาทจะอยหางจากสงทเปนภยอนตรายทงปวงตอชวตไมวาจะเปนอบตเหต โรคภยไขเจบตาง ๆ รวมตลอดจนถงความไมมเสถยรภาพทางเศรษฐกจ ดงนนบคคลและองคการจงสนใจในหลกประกนบางอยาง ไดแก การประกนภยในรปแบบตาง ๆ เชน ในดานสขภาพ อบตเหตและชวต เปนตน รวมถงการเกบเงนสะสม การใชบ าเหนจบ านาญเมอเกษยณอาย สงตาง ๆ เหลานอาจท าใหเกดความรสกปลอดภยและมนคง ขนท 3. ความตองการทางสงคม ความรกใครและความเปนเจาของ ความตองการทางสงคม ความตองการความรกใคร และความรสงเปนเจาของน บคคลโดยทวไปมกจะมความสมพนธกบบดามารดา สามภรรยาและลกรวมตลอดถงญาตพนอง นอกจากน นความตองการนอาจตอบสนองไดในสภาพแวดลอมทางสงคม ไดแก ความตองการมความสมพนธอนอบอนกบเพอน โดยเฉพาะกบเพอนรวมงาน และความรสกทวาตนนนเปนสวนหนงของกลม เปนคนทมคณคาของกลมทเขาเปนสมาชก ถาปราศจากความรสกทเปนสวนหนงของกลมแลว เขาจะรสกวาเขาเปนบคคลไมพงปรารถนา และรสกวาตนนนไมเปนทตองการหรอไมมคณคาและเรองทคลมไปถงความรสกเปนเจาของดวย

ขนท 4. ความตองการทจะไดรบการยกยองและเปนทยอมรบ ความตองการทจะไดรบการยกยองและเปนทยอมรบ หมายถง ความตองการของบคคลทมคณคาในสายตาของคนอน ดงนนจงเปนเรองทเกยวกบความสามารถ

ขนท 5. ความตองการทจะประสบความส าเรจสงสดหรอความตองการประจกษตน มาสโลว ไดสรปความคดเกยวกบการทบคคลพยายามมงตอบสนองความตองการทจะประสบความส าเรจสงสดในชวตหรอความตองการประจกษตนนวา หมายถงแนวโนมของบคคลทจะเปนอะไร หรออยในสถานภาพอะไรสกอยางหนงทเขาเองมศกยภาพจะเปนได แนวโนมนอาจกลาวไดวาเปนความปรารถนาทจะเปนอยางทตนเปนมากขน สงขน โดยเปนทกสงทกอยางทเขาสามารถจะเปนได

138

สรางสรรค

- คนควา -ท างานสรางสรรค -ศกษาธรรมและชวต

การปรบตว

พฤตกรรม/อาการสหรอหน

รปแบบการหน รปแบบการส

โกรธ

-โตเถยง -ชวนทะเลาะ -ใชก าลง

กาวราว

-อวดเกง -ไมฟงผอน -ใชตนเองเปนศนยกลาง -ไมถบถออาวโส

ตอตานไมเปนมตร

-ไมปฏบตตามกฎเกณฑ -ไมนบถอวฒนธรรมตอตานผบงคบฯ

กลว

-วตกกงวล

-ไมกลา

แสดงออก

-รสกมปม

ดอย

แยกตว

-ฝน

กลางวน

-ชอบอย

คนเดยว

-หมกมน

ขาดวฒภาวะ

-พงพาผอน -ไมตรงตอเวลา/หนาท -พฤตกรรมไมเหามะสม

กลไกทางจตไมเหมาะสม -บดเบอน -หาเหตผลเขาขางตน -สงสยเกนเหต

ไมสรางสรรค/ท าลาย

-แสดงพฤตกรรมกฎเกณฑผดไปจากคนสวนใหญ -ตอตาน - ทาทไมรวมมออยาง -เปดเผย จบจดในการท างาน ประกอบอาชาญกรรม

สรางสรรค

-เลนกฬา ดนตร ทาทาย/แขงขน ในความสามารถ - คนควา ผจญภย - เผชญปญหาอยางมวธการ

ไมสรางสรรค/ท าลาย

- พงพาผอนเปนเปนนสย -เจบปวยทางกาย โรคหวใจ โรคกระเพาะ - เจบปวยทางจต โรคประสาท โรคจต ฆาตวตาย

การพฒนาบคลกภาพไมเหมาะสม/มปญหาสขภาพจต

การพฒนาบคลกภาพทเหมาะสม/ไมมปญหาสขภาพจต

ภาวะเครยด

139

จากภาพแสดงการปรบตวตอภาวะเครยดทท าใหเกดพฤตกรรม/อาการสหรอหน อยางไรกตามการศกษาสขภาพคนทมภาวะสขภาพสมบรณนนยากกวาการศกษาภาวะความเจบปวยทมอาการและการแสดงออกทเหนไดชด ดงนนเครองมอการวดภาวะสขภาพจตดจงมนอย 2. การศกษาสขภาพจต โดยการศกษาการปรบตวตอความเครยดของคน เครองมอทใชในการศกษาประเภทน ไดแก เครองมอวดการปรบตวตอความเครยดดานตางๆ อาท การปรบตวตอการเผชญปญหา การปรบตวของสงคม การศกษาสขภาพจตโดยเครองมอประเภทนมาจากแนวคดทวาสขภาพจตคอความสามารถของคนในการปรบตวตอความเครยดไดและมความสข 3. การศกษาภาวะสขภาพจต โดยศกษาอาการและการแสดงออกของความเจบปวยซงแสดงออกทงทางรางกายและจตใจหลงจากรบรเหตการณทท าใหเครยด อาการทแสดงออกไดแก ความดนโลหตสง หวใจเตนเรว ใจสน ออนเพลย วตกกงวล ซมเศรา เปนตน ถาหากอาการเหลานปรากฏในคนใดมาก แสดงวาคนนนมภาวะสขภาพจตทไมด เครองมอประเภทนพบมากทสด อาท เครองมอวดความเครยด วดอาการวตกกงวล วดภาวะซมเศรา วดภาวะย าคดย าท า วดภาวะหลงผดและประสาทหลอน เปนตน การแปลความหมายคาคะแนนทไดจากการศกษาภาวะสขภาพจต โดยใชเครองมอวดอาการและอาการแสดงความเจบปวยทแสดงออกทางรางกายเมอเกดภาวะเครยด และอาการทแสดงออกถงความผดปกตจากจตใจนน ถาไดคะแนนความเจบปวยสง หมายถงภาวะสขภาพจตไมด ในตางประเทศ ไดมการศกษาเกยวกบชวตทพงปรารถนาและไมพงปรารถนาในสวนทสมพนธกบความเครยดและการเกดปญหาสขภาพจต ผลการวจยของวโนควและเซลเซอร พบวาภาวะเครยดมผลตอสขภาพจตโดยศกษาภาวะเครยดทเกดจากเหตการณตางๆ 46 เหตการณในระยะ 12 เดอน ในการประเมนระดบความเครยดทเกดขน โดยใหความหมายคะแนน ดงน 1. มความเครยดนอย 2.มความเครยดปานกลาง 3. มความเครยดมาก 4. มความเครยดมาทสด ไดศกษาโดยใชแบบส ารวจพฤตกรรมความเครยดและพฤตกรรมวตกกงวล พฤตกรรมความเครยดและพฤตกรรมวตกกงวลทน ามาตงเปนค าถาม ไดแก อาการปวดศรษะ อาการนอนไมหลบ การสบบหร การดมเหลา ฯลฯ ผลของการศกษาพบวา สภาพการณของชวตทไมพงปรารถนา

140

มผลตอความเครยด ความวตกกงวล ความกาวราว ความหวาดระแวง ความเศรา การดมเหลา อบตเหตบนทองถนน หรอกลาวอกในหนง สภาพการณของชวตทไมพงปรารถนามผลทางลบตอสขภาพจต คอ ท าใหบคคลแสดงออกซงอาการความเจบปวยทางจตมากขน และมพฤตกรรมท าลายตนเอง เชน การดมเหลา และอบตเหตสงขน

วยรนกบความเครยด ความเครยด คอสภาวะทรางกายไดรบการกระทบกระทงจากภายนอก และไมสามารถ

ปรบตวใหเขากบสงแวดลอมได ไมสามารถใชกลไกทางจตอยางในอยางหนงเขาควบคมใหความวตกกงวลนอยลง อาการเครยดทเกดขนมทงทางรางกายและจตใจ เชน ความเครยดของกลามเนอ ใจสน มอสน กระตก เหงอออกมานตาขยาย ชพจรเตนเรว ปสสาวะบอย ทองเดน สวนจตใจเชน มความไมสบายใจความกระวนกระวายใจ ความหวาดหวน หงดหงด เบออาหาร นอนไมหลบ ฝนราย เปนตน ความเครยดในวยรนมกพบบอยเพราะมการเปลยนแปลงมากมประสบการณโดยทวไปแลวปจจยตางๆ ทท าใหเกดความเครยดมดงน

1. รางกาย ความผดปกตทางดานรางกายสงผลใหเกดความเครยดไดแก ระบบประสาทอตโนมตทไปกระตนอารมณและไปแสดงออกทางรางกาย เชน ความโกธรหรอกลวอยางรนแรง อาการทแสดงออกคอ เหงอออกมาก หนาแดง ชวงจงหวะหายใจผดปกต หวใจเตนเรวผดปกตและอนๆ นอกจากนยงมความผดปกตของระบบตางๆ ภายในรางกาย เชน ระบบหมนเวยนของโลหต ท าใหเกดความดนโลหตสง หรออาการปวดศรษะ หรอเมอเกดความกลวท าใหกลามเนอตงเครยด ท าใหเกดอาการปวดขน

2. ความคด ไดแก ความคดสบสน คดมาก เพอฝน ซงเปนความผดปกตของความคดทงทางดานกระบวกการและเนอหา นอกจากนยงมความผดปกตทเนองมาจากการท างานของระบบประสาทสมผสตางๆ ทง ห ตา จมก ปาก อาการทแสดงออก เชน คดวาตวเองมองไมเหนหรอไมไดยน หรอไมมความรสก

3. การเคลอนไหวของรางกาย จะมความผดปกต ในรปของกลามเนอ โครงสรางของรางกาย และอวยวะอนๆ ทจะตอบสนองตอสงคม หรอการทอวยวะตางๆ ท างานมากเกนไปมการเคลอนไหวอยตลอดเวลา ไมยอมพกผอน หรอไมกมลกษณะในทางตรงกนขามคอ ไมตองการทจะท าอะไรเลย หรอไมมการเคลอนไหว

4. อารมณ ในทนจะตรงกบค าวา Mood ซงจะมลกษณะอารมณตงแต ตนเตนมากทสด ไปจนถงซมเศรา ฉะนนอารมณจะมทงด เสยใจ ผดหวง อมเอม รางเรง เบกบาน หรอในบางครงขนตนดวยความราเรง มความสข แตในตอนสดทายกเศรา เสยใจ ไมมความสข หรอมลกษณะของความกระวนกระวายใจ ลกษณะอารมณไมสม าเสมอ เปลยนแปลงไดอยางรวดเรว

141

5. สงแวดลอม (Environment) ไดแก การทสงคมมการเปลยนแปลง มการวางงานสง ภาวะเศรษฐกจทบบรดตว มหนสน อตราการเพมของประชากรคอนขางสง กอใหเกดความแกงแยง แขงขน กอใหเกดภาวะตงเครยด

6. ความแคน (Rancor) วยรนมกจะเกดความชอบช าน าใจไดงายหากมใครมาเหยยดหยาม ดหมนตนเองหรอพรรคพวก ประเภทบญคณตองทดแทน แคนตองช าระ ซงไมใชสงทด และไมใชสงทแกปญหาชวตอยางถกตอง นอกจากการมเมตตาธรรมตอผอน และเพอนรวมโลกใหมากทสดเทาทจะท าได

7. ความใคร สงคมปจจบนมสงทจะลอใจวยรน ใหไขวเขวอยมาก ท าใหจตใจมความอยาก เชน อยากลอง อยากสบบหร อยากดมเหลา ถาไมไดทตองการกจะท าใหเครยดไดงายความใครจะแกไดโดยใหเดกวยรนมวนย ไมหยอนยาน ใชกฎระเบยบวนย แบบแผนของชวตไมใชการท าตามใจตองการทกอยาง การปรบตวในมหาวทยาลย ชวงอายระหวาง 17-19 ป เปนชวงอายของผทเรมเขามาศกษาในมหาวทยาลย เปนการยายจากโรงเรยนมาสมหาลย การเปลยนแปลงแบบนกอใหเกดความเครยด โดยเฉพาะในปแรกทเรมเขามาศกษา เพราะตองออกจากบานและยงมวฒภาวะทไมสมบรณ ตองการปรบตวเขากบสงคมและการเรยนในหลายๆดาน เชน จากวธการเรยนทมอาจารยเปนผรบผดในการเรยนการเรยนการสอนมากกวาตวนกเรยนเอง มาสการทตองรบผดชอบในการเรยนดวยตวเองเปนสวนใหญ ตองการเรยนรในเรองการแบงเวลา การวางแผนเลอกอาชพ การสรางสมพนธภาพกบอาจารย การคบเพอนทงเพศเดยวกนละตางเพศ การฝกอยกบเพอนรวมหองทมพนฐานแตกตางกน การเขารวมกจกรรมในมหาวทยาลย บางครงจะเกดความรสกสญเสย เหงา และซมเศรา หรอมความขดแยงในใจเกยวกบมาตรฐานและคานยมในมหาลย ซงจากความรสกดงกลาว จะสงผลกระทบตอทงทางรางกายและจตใจ เกดเปนอปสรรคทส าคญตอการศกษาของตวนสต นกศกษาเองและลวนแตตองอาศยความพยายามในการปรบตว เพอใหสามารถจดการกบ ปญหาทเกดขนได ถานกศกษาสามารถประสบความส าเรจในการปรบตว กจะเปนปจจยหนงทชวยสนบสนนตอการพฒนาตนเอง และเปนการชวยสงเสรมความเชอมน ในการเผชญกบปญหาในอนาคต ถาประสบกบความลมเหลว ในการปรบตว จะท าใหนกศกษาเกดความทอแท และอาจเปนสาเหตใหเกดการถดถอย ถามความสอดคลองกนระหวางบคคลและสงแวดลอมในมหาวทยาลยกจะท าใหบคคลนนมความสข ปรบตวได และดเหมอนวาประสบความส าเรจในเปาหมายสวนบคคล และเปาหมายทางสงคม

142

1. การปรบตวดานทพกอาศย โดยเฉพาะนกเรยนนกเรยนทมภมส าเนาไกลจากสถานศกษาตองพกอยในหอพกตองอาศยการปรบตวอยรวมกบเพอนรวมหอง เพราะแตละคนยอมทจะมนสยสวนทแตดตางกน 2. การปรบตวดานความสมพนธกบอาจารยผสอน ความสมพนธระหวางนกศกษาจะตองใชเวลาสวนหนงของชวต ในการเกยวของสมพนธกนคณะอาจารย ความสมพนธทดกบอาจารยสามารถชวยใหเกดความกระตอรอรนในการเรยน และมอทธพลตอการพฒนาบคลกภาพในทางทดของนกศกษา 3. การปรบตวดานความรสกแปลกหนาในตนเอง ความเปนคนแปลกหนาในตนเอง หมายถง ความเหนหางจากคานยมของสงคมเดมหางเหน จากบคคลส าคญๆในชวต และการความรสกของตนเอง ซงมกจะแสดงออกมาในรปของการไมมเอกลกษณทแนชดของตนเองความรสกแปลกหนาในตนเองเกดขนเนองจาก การเปลยนแปลงโดยตองเขาไปใชชวตในมหาวทยาลย อนเปนประสบการณใหม และจะใชเวลา หรอใชชวตพงครอบครว พอ แม พ นอง ลดลง ตองใชชวตกบเพอนๆมากขน 4. การปรบตวกบความรสกวาเหว นกศกษาในมหาวทยาลยจะรสกวาไมมใครเอาใจใส เนองจากจ านวนนกศกษามเปนหมน โดยเฉาะนกศกษาปท 1 เพราะตองการกลมเพอน และคร อาจารยจากระดบมธยมศกษาเปนระดบมหาวทยาลยคอความรสกขาดความอบอนจากเพอน ไมมกลมเพอนทเขาสามารถพดคยดวยได 5. การปรบตวดานความเปลยนแปลงของจตใจ เพราะการเสพตดปญหาดานการตดยาเปนปญหาทมมากในกลมคนวยรน ซงรวมไปถงการ ตดสรา ตดบหร และยาชนดตางๆทจะมผลตอการพฒนาบคลกภาพของบคคลดวย สรปทายบท

ความเครยดสามารถเกดไดทกแหงทกเวลาอาจจะเกดจากสาเหตภายนอกเชน การยายบาน การเปลยนงาน ความเจบปวย การหยาราง ภาวะวางงานความสมพนธกบเพอน ครอบครว หรออาจจะเกดจากภายในผปวยเอง เชนความตองการเรยนด ความตองการเปนหนงหรอความเจบปวยความเครยดเปนระบบเตอนภยของรางกาย ใหเตรยมพรอมทกระท าสงใดสงหนง การมความเครยดนอยเกนไปและมากเกนไปไมเปนผลดตอสขภาพ สวนใหญเขาใจวาความเครยดเปนสงไมด มนกอใหเกดอาการปวดศรษะ ปวดกลามเนอ หวใจเตนเรว แนนทอง มอเทาเยน แตความเครยดกมสวนดเชน ความตนเตนความทาทายและความสนก สรปแลวความเครยดคอสงทมาท าใหเกดการเปลยนแปลงชวต ซงมทงผลดและผลเสยโดย

143

ความเครยด หมายถง สภาพทางอารมณทบคคลตองเผชญกบเหตการณหรอความไมแนนอนตางๆเตรยมรบเหตการณใดเหตการณหนง ซงเราคดวาไมนาพอใจ ซงคกคามตอความปลอดภยของชวตการตอบสนองนมลกษณะเฉพาะในแตละคน ไมจ าเปนตองเหมอนกน และปรากฏใหเหนในรปของการแสดงออกบางอยาง เปนผลใหบคคลมการปรบตวทงทางดานรางกายละจตใจซงความเครยดมอยหลากหลายรปแบบตามเกณฑการจ าแนก เชน ความเครยดทเกดเนองจากมทกข (Distress) ความเครยดทเกดจากความสข (Enstress ) หรอจ าแนกตามแหลงทเกดเชน ก) ความเครยดทเกดจากรางกาย และ ความเครยดทเกดจากจตใจ โดยความเครยดม เปน 3 ระดบ ดงน 1.ระดบแรก เปนภาวะของจตใจทมความเครยดอยเลกนอย ยงถอเปนภาวะปกต พบไดในชวตประจ าวนของทกคน ความเครยดเลกนอยนเราอาจไมรสกเพราะความเคยชนหรอรสกเลกนอยพอทนได ไมมการเปลยนทางสรระวทยาของรางกาย ความนกคดอารมณและพฤตกรรมใหเหนไดชด ไมเกดผลเสยในการด ารงชวต 2.ระดบสอง เปนภาวะของจตใจทมความเครยดอยปานกลาง เปนระยะทจตใจและรางกายตอสกบความเครยดทม แสดงออกใหเหนโดยมการเปลยนแปลง ทางสรรวทยาของรางกาย ความคดและอารมณ ความเครยดระดบน เปนสญญาณเตอนภยวา มความเครยดมากกวาปกต ตองรบหาทางขจดสาเหตทท าใหเกดความเครยด หรอผอนคลายความตรงเครยดลง ถาปลอยใหความเครยดเพมขนจะท าใหเกดพยาธสภาพของรางกาย และจตใจ เกดเปนโรค การด าเนนชวตประจ าวนเสยไป 3.ระดบสาม เปนภาวะของจตใจทมความรนแรง หรอเครยดมาก รางกายและจตใจพายแพตอความเครยด มการเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจใหเหนเดนชด มพยาธสภาพหรอปวยเปนโรคขน ท าใหการด าเนนชวตเสยไป ระยะนตองการการดแล ชวยเหลอ และรกษาตว แมสาเหตทท าใหเกดความเครยดหมดไปกยงไมสามารถท าใหความเครยดหมดไปได

ความเครยดมกมสาเหตมาจาก ปจจยภายในตวบคคล และภายนอกตวบคคลเชนสภาพแวดลอม หรอ อาจแบงตามปจจยทางจตวทยา โดยมองคประกอบ 4 สวน ดงน1) ความรสกและอารมณ2) สถานการณ3) ประสบการณในชวต 4) การตดสนใจเกยวกบชวตซงความเครยดนนสงผลตอการด าเนนชวตซงบคคลทงทางตรง และทางออม ทงทางด และทางราย เมอมมากเกนไป จงจ าเปนตองมวธการจดการ เชน การรบประทานอาหารทชวยลดความเครยด การสรางจนตนาการ การหายใจแบบชองทอง การท าสมาธ กจกรรมนนทนาการ การฝกการควบคมอารมณ และพฤตกรรม เปนตน

144

ค าถามทายบทท 4 1. จงบอกความหมาย และความส าคญของความเครยด 2. จงอธบาย ปจจยทกอใหเกดความเครยด 3. ผลกระทบของความเครยดมอะไรบาง 4. จงบอกระดบของความเครยด 5. จงบอกวธการลด และจดการกบความเครยดมาพอเขาใจ

145

เอกสารอางอง

กระทรวงสาธารณสข กรมสขภาพจต. (2541). คมอการด าเนนงานในคลนกคลายเครยด. พมพครงท 2. นนทบร: กรมสขภาพจต.

กองการศกษาทวไป มหาวทยาลยนเรศวร. (2552). การจดการการด าเนนชวต. พษณโลก: มหาวทยาลยนเรศวร.

ชทตย ปานปรชา. (2540). “ปรบตวปรบใจสวยเกษยณ”. มตชน (6 ตลาคม 2540)17. เทดศกด เดชคง. (2545). “วถแหงการคลายเครยด”. มตชน (14 มนาคม 2545). นธพนธ บญเพม. (2553). ความเครยดและการจดการความเครยดของนกศกษาวทยาลยการแพทย

แผนไทย มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวทยาการสงคม และการจดการสขภาพ, มหาวทยาลยศลปากร.

มาล จฑา. (2542). จตวทยาการเรยนการสอน. กรงเทพฯ: ททยวสทธ. มรรยาท รจวทย. (2548). การจดการความเครยดเพ

อสรางสขภาพจต. กรงเทพฯ:มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ละเอยด ชประยร. (2541). การศกษาแบบทดสอบ SCL-90 ในคนไขโรคประสาท. กรงเทพฯ: โรงพยาบาลสมเดจเจาพระยา.

สวนย เก

ยวก

งแกว. (2545). การพยาบาลจตเวช. พมพครงท

2. กรงเทพฯ: ร ตนสวรรณการพมพ. ส านกงานพฒนาการการกฬาและนนทนาการ. 2551. แผนพฒนานนทนาการ แหงชาต ฉบบท1

พ.ศ. 2550-2554. กรงเทพฯ: กระทรวงการทองเท

ยวและกฬา. อมพร โอตระกล. (2540). สขภาพจต. กรงเทพฯ: พมพด จ ากด. Selye,H. (1956). The Stress of life. New York: McGraw-Hill. Lazarus R.S., and Folkman S. (1984). Stress Apprisal and Coping. New York: Springer.

บทท 5 ผน ากบการท างานเปนทม

หากพดถง"ผน า" เราคงปฏเสธไมไดวาเปนปจจยส าคญประการหนงทมสวนชวย ให

องคการประสบความส าเรจหรอความลมเหลว และสามารถแขงขนกบองคการอนไดหรอไม ในโลกปจจบนทภาวะการแขงขนนนสง หากเราเปรยบองคการเหมอนกบเรอล าหนงการทเรอจะแลนสฝงไดอยางปลอดภยหรอไมนน มองคประกอบหลายประการทง ความสามารถของลกเรอสภาพทะเล ฯลฯ แตองคประกอบทส าคญทสดคอกปตนหรอผน าในเรอล านนหากกปตนไมมความร ความสามารถทเพยงพอ โอกาสทเรอจะเขาสฝงไดอยางปลอดภยกจะมนอย แตหากกปตนมความรความสามารถมประสบการณความช านาญทดแลวโอกาสทเรอจะเขาสฝงไดอยางปลอดภยกจะมสง เชนเดยวกบองคการหากมผน าหรอ ผบรหารทมความร สามารถ ประสบการณ ความเชยวชาญ ฯลฯ องคการกสามารถทจะแขงขนกบผอนได และประสบความส าเรจตามเปาหมายทวางไว

บทท 5 ผน ากบการท างานเปนทม จะเปนการอธบายในเรองความหมายของผน า ภาวะผน าลกษณะประจ าตวของผน า การแบงระดบของผน าในองคกรและทกษะการบรหาร บทบาทของภาวะผน า ปจจยของการเปนผน าทด ความหมายของทม ทมงาน และการสรางทมงาน ความส าคญและวตถประสงคของการสรางทมงาน ประเภทและองคประกอบของทมงาน ทมงานทมประสทธภาพ และหลกการท างานเปนทม และการสรางองคกรแหงความสข ซงจะท าใหผเรยนน าความรไปประยกตใชในการประกอบอาชพ และท างานรวมกบผอนในอนาคตตอไป ความหมายของผน าและภาวะผน า

ความหมายของผน า (Leader) ความหมายของค าวาผน า ซงตรงกบภาษาองกฤษวา “Leader” นน ไดมผใหความหมายไว

ในลกษณะตาง ๆ เชน 1. ผน า หมายถง บคคลซงไดรบการแตงตงขนหรอไดรบการยกยองขนใหเปนหวหนา

ผตดสนใจ (Decision Maker) เพราะมความสามารถในการปกครองบงคบบญชา และจะพาผใตบงคบบญชาหรอหมชนไปในทางทดหรอชวได

2. ผน า คอ บคคลใดบคคลหนงในกลมคนหลาย ๆ คนทมอ านาจอทธพลหรอความสามารถในการจงใจคนใหปฏบตตามความคดเหนความตองการหรอค าสงของเขาได

150

3. ผน า คอ ผทมอทธพลในทางทถกตองตอการกระท าของผอนมากกวาคนอน ๆ ในกลมหรอองคกรซงเขาปฏบตงานอย

4. ผน า คอ ผทไดรบการเลอกตงจากกลมเพอใหเปนหวหนา 5. ผน า เปนคนเดยวในกลมทจะตองท าหนาทเปนผน า ผประสานงานกจกรรมภายในกลม

ซงกลาวโดยสรปแลว ผน าคอ ผทมศลปะทสามารถมอทธพลเหนอผอน น าบคคลเหลานนไปโดยไดรบความไววางใจและเชอใจอยางเตมทอกทงยงไดรบความเคารพนบถอ ความรวมมอและความมนใจจากผใตบงคบบญชาอยางจรงจง

Robbins (1994: 495) ใหความหมายผน าวา หมายถง ผทสามารถใชอทธพลเหนอผอนและมอ านาจในการบรหารจดการ เสนาะ ตเยาว (2543: 5) กลาววา ความเปนผน าเปนเรองเกยวกบการใชอ านาจ หรออทธพลก าหนดพฤตกรรมและความรสกของคนอนไมวาจะเปนอทธพลทมตอบคคลแตละคน หรอตอกลมความพยายามทจะมอทธพลตอคนอนนนมกจะเปนอทธพลทมผลตออารมณของคนเหลานน เชน ท าใหคนมความรสกกระตอรนรน ทจะท างานหนง ซงแตกอนไมยอมทจะท างานนน หรอเหนวางานนนนาเบอหนาย ธรรมรส โชตกญชร (อางในกว วงคพฒ, 2542: 16) ผน า หมายถงบคคลซงถกแตงตงขนมา หรอไดรบการยกยองขนมาใหเปนหวหนามความสามารถในการปกครองบงคบบญชาและอาจชกพาผใตบงคบบญชา หรอหมชนในทางทด หรอชวกได เราเรยกผน าตามคณลกษณะนวา “ผน าพลวตร” (dynamic leader) ซงอาจเปนผน าเชงบวก (positive leader) หรอผน านเสธ (negative leader) กได ถาหากเปนผชกชวนไปในทางทไมถกตองและปฏบตการอนเปนปรปกษตอระเบยบของสงคม อดม ทมโฆสต (2544: 230) ผน า หมายถง บคคลทมความสามารถในการบรหารจดการและเปนบคคลทมอ านาจเหนอผอนสามารถใชอทธพลก าหนดพฤตกรรมและความรสกของคนอน เพอใหบคคลอน ๆ ท าตามเปาประสงคขององคการ

ความหมายของภาวะผน า (Leadership) ไดมผใหความหมายของภาวะผน าไวหลายประการ เชน

1. ภาวะผน า หมายถง ผทมอ านาจเหนอผอนและอ านาจนชวยใหผน าสามารถปฏบตงานซงเขาไมสามารถปฏบตคนเดยวไดส าเรจ และท าใหผตามยอมรบและเตมใจปฏบตตาม

151

2. ภาวะผน า หมายถง ความสมพนธระหวางคนคนหนง (ผน า) กบกลม (ผตาม) ทมประโยชนรวมกนและพฤตกรรมตนอยภายใตการอ านวยการและการก าหนดแนวทางของผน า

3.ภาวะผน า หมายถง ศลปะของการบอก ชแนะ ผรวมงานหรอผใตบงคบบญชาใหปฏบตหนาทตามหนาทดวยความเตมใจ และกระตอรอรน 4. ภาวะผน า หรอความเปนผน า หมายถง ความสามารถในการน า (The American Heritage Dictionary, 1985: 719) ซงเปนความส าเรจอยางยงส าหรบความส าเรจของผน า ภาวะผน าไดรบความสนใจและศกษามานานแลว เพอใหรวาอะไรเปนองคประกอบทจะชวยใหผน ามความสามารถในการน า หรอเปนผน าทมประสทธภาพ Richard L. Daft (1997: 5) ภาวะผน า คอ การใชอทธพลทแสดงความสมพนธระหวางผน าและผตาม ซงมความตงใจทจะท าใหเกดการเปลยนแปลงขน โดยสะทอนใหเหนถงจดมงหมายรวมกน กว วงคพฒ (2542: 18) ไดวเคราะหภาวะผน า โดยแสดงออกเปนความหมายส าคญ 3ประการ คอ 1) ความสามารถของหวหนาทจะตองเปนผน า 2) ความสามารถของหวหนาทจะเอาชนะจตใจลกนอง และ 3) ความสามารถทจะตองบากบนฟนฝาอปสรรคในการน า อดม ทมโฆสต (2544: 230) ภาวะผน า หมายถง กระบวนการใชอ านาจและอทธพลทแสดงถงความสมพนธระหวางผน าและผตาม เพอใหบรรลวตถประสงคอยางใดอยางหนงขององคการ

ซงกลาวโดยสรปแลว ภาวะผน า คอ ศลปะหรอความสามารถของบคคลหนงทจะจงใจหรอใชอทธพลตอผอนไมวาจะเปนผรวมงานหรอผใตบงคบบญชาในสถานการณตาง ๆ เพอปฏบตการและอ านวยการโดยใชกระบวนการสอความหมายหรอการตดตอกนและกนใหรวมใจกบตนด าเนนการจนกระทงบรรลผลส าเรจตามวตถประสงคของเปาหมายทก าหนดไว ลกษณะประจ าตวของผน า

ลกษณะประจ าตวของผน านน จะตองมทกษะเปนความช านาญของบคคลในการท ากจกรรมตาง ๆ ไดแก (ไขแสง โพธโกสม, 2543)

1. ความสามารถพนฐานเกยวกบ ความร ทศนคต และทกษะเฉพาะพฤตกรรม เพอสามารถน าไปใชในสถานการณทผน าตองเผชญ ประกอบดวย

152

1.1 การรจกตนและการประเมนตนเอง (self awareness and self evaluation skills) ไดแก ความกระตอรอรน การไมหยดน

ง การมทศทางของตนเอง วสยทศน ความยดหยน การคดสรางสรรค และความรบผดชอบในงานของตนเอง

1.2 การพดและการสอสาร (communication) 1.3 พฤตกรรมการแสดงออกทเหมาะสม (assertiveness) 1.4 เทคนคการบรหารเวลา (time management)

2. ความสามารถในการประยกตความสามารถสวนบคคลในการเก

ยวของกบบคคลอ

น ไดแก

2.1 การบรหารจดการ P (Planning) การวางแผน การก าหนดเปาหมาย การก าหนดนโยบายและระเบยบ

วธปฏบตงาน O (Organization) การจดองคการและการจดการในหนวย S (Staffing) การบรหารงานบคคล D (Directing) การอ านวยการ Co (Cooperating) การรวมมอ R (Report) การรายงาน B (Budgeting) การจดการการเงน

2.2 การจดการทรพยากรมนษย ไดแก การจงใจ การแกไขความขดแยง การจดการความเครยด การใชอ านาจและการใหอ านาจ การใหอ สระและการสงงาน การพฒนาการศกษา การฝกอบรม และการตชม

3. การประสานความรวมมอ (collaboration) 4. การใชกระบวนการวจย 5. การเผยแพรขอมล 6. การแกปญหาและการตดสนใจ 7. การเปลยนแปลง 8. การเปนตวแทน (representation) 9. การเปนแบบอยาง (role model)

153

จากคณลกษณะของภาวะผน า สามารถแยกตามตวอกษร LEADERSHIP ไดดงน L = Love ความรก หมายถง ผบงคบบญชาหรอผน าตองเรมดวยการมความรกเสยกอน คอ

รกในหนาทการงาน รกผรวมงาน รกผใตบงคบบญชา รกความกาวหนา รกความยตธรรม E = Education and Experience หมายถง คณสมบตทางดานการศกษาและประสบการณทด

เปนแบบอยางและสามารถสงสอนแนะน าผใตบงคบบญชาไดถกตอง A = Adaptability หมายถง ความสามารถในการปรบตวใหเขากบสถานการณ สงแวดลอม

รจกการแกปญหาเฉพาะหนา D = Decisiveness หมายถง มความสามารถในการพจารณาตดสอนใจไดรวดเรว ถกตอง

แนนอน กลาไดกลาเสย E = Enthusiasm ความกระตอรอรน มความตงอกตงใจในการปฏบตงานและสนบสนนชกน า

(Encourage) ใหผใตบงคบบญชาปฏบตงานอยางจรงจงดวย R = Responsibility เปนผมความรบผดชอบทงในหนาทความรบผดชอบของตนเองและ

ผใตบงคบบญชา ไมทอดทงหรอปดความรบผดชอบใหผอน S = Sacrifice and sincere ตองเปนผเสยสละเพอสวนรวม จรงใจ ซงจะท าใหผใตบงคบบญชา

เกดความเคารพนบถอ H = Harmonize เปนผมความนมนวล ผอนปรน เพอเสรมสรางความสามคคและความเขาใจอน

ดตอกนในหมผรวมงาน อาจรวมถงการถอมตว (Humble) ตามกาลเทศะอนควร I = Intellectual capacity เปนผมความเฉลยวฉลาด มไหวพรบ ทนคนทนตอเหตการณ เปน

ผรอบร และมความคดรเรม P = Persuasiveness เปนผมศลปะในการจงใจคน ซงจ าเปนจะตองใชหลกจตวทยา

(psychology) และตองมอ านาจ (power) ในตวเองพอสมควร

ประเภทของผน า ผน าตามทฤษฎพฤตกรรม การแบงประเภทของผน าตามแนวคดทฤษฎพฤตกรรมผน าไดแบงประเภทผน าไดหลายวธ

แบงแยกตามลกษณะทเปนเชงพฤตกรรมตาง ๆ ได ดงน 1. การแบงประเภทของผน าตามลกษณะของการปฏบตงาน มดงน

154

1.1 ผน าตามกฎหมาย ไดแก ผน าทเกดขนตามกฎหมาย หรอระเบยบทก าหนด เชน นายกรฐมนตร รฐมนตร ปลดกระทรวง ฯลฯ โดยกฎหมายก าหนดคณสมบตของแตละต าแหนงเอาไว

1.2 ผน าทมลกษณะพเศษเฉพาะตว เปนผทมคณสมบตพเศษมบคลกลกษณะหรอความสามารถพเศษเฉพาะตว ซงเปนไดท งในทางทดหรอเลว เชน หวหนานกเลง หวหนาทมกฬา เปนตน

1.3 ผน าในลกษณะทเปนสญลกษณ เชน พระมหากษตรยเปนผน าของพระราชวงศหรอของประเทศชาตทมพระมหากษตรยเปนผน า

2. การแบงประเภทของผน าตามลกษณะพฤตกรรม จอหน ฟลานาแกน (John C. Flanagan) ไดศกษาลกษณะพฤตกรรมของหวหนา และได

แบงผน าตามลกษณะออกไดเปน 3 ประเภท คอ 2.1 ผน าทมงแตงานเปนส าคญ มลกษณะพฤตกรรมแสดงออกเปนเผดจการ 2.2 ผน าทตระหนกถงผลงานและความพอใจของทกฝาย เปนผทมพฤตกรรมแบบ

ประชาธปไตย 2.3 ผน าทถอวาประสทธภาพของการท างานสงไดเนองจากน าใจ ผน าประเภทนถอ

วาน าใจหรอสงตอบแทน เปนสงส าคญทกระตนใหการท างานมประสทธภาพสง 3. การแบงประเภทผน าตามลกษณะการบรหารงาน ลปปทท (Lippitt) แบงประเภทของผน าตามลกษณะของการบรหารงานเปน 3 ประเภท

ไดแก 3.1 ผน าแบบเผดจการ (The Autocratic Style) เปนผ ก าหนดและวางนโยบาย

ตลอดจนวตถประสงคของการท างานโครงการตาง ๆ แลวมอบงานใหบคลากรทจะรบงานไปปฏบตมาสอบถามความสมครใจหรอหารอขอความคดเหน ผน าแบบเผดจการจะชมหรอวจารณหรอต าหนใครกตาม จะชมหรอวจารณหรอต าหนโดยตวบคคล มใชโดยต าแหนงและจะแยกตนเองออกหางจากบคลากรอน ๆ ทกคนในหนวยงานจะวางตนเปนเอกเทศยากทบคลากรผใดจะเขาพบหาไดโดยสะดวกบรรดาการตดสนใจสงการทกชนดจะท าไปโดยล าพง เกอบจะหาการตดสนใจสงการเพราะบคลากรอนสนบสนนใหท าหรอเปนความตองการเชนนนของบคลากรอนไมไดเลย ผน าแบบเผดจการเปนผบ ญชางาน บคลากรอนท าไดอยางเดยวคอปฏบตการตามบญชา และไมมทางเลอกหรอทางออกใด ๆ ทงสน

155

3.2 ผน าแบบประชาธปไตย (The Democratic Leader) เปนผออกค าสง ประกาศ นโยบายและวตถประสงคของโครงสรางตางๆ กจรง แตบรรดาค าสง นโยบาย และวตถประสงค ทผน าแบบประชาธปไตยสงไปนนลวนแลวแตก าหนดขนจากบคลากรทกคนรวมกนทกคนจนเปนทพอใจ ผน าแบบประชาธปไตยจงสงการตามนนบคลากรมสทธแมกระทงจะเลอกงานอยางใดทเหนวาเหมาะสมกบความถนดและ ความสามารถของตน หรอแมเลอกบคลากรอนทควรคดวานาจะรวมกนท างานไดดในคณะเดยวกนกได รวมความวาบคลากรทกคนมสวนวนจฉยในการแบงและมอบหมายงาน ผน าแบบนเวลาจะด ารงต าแหนงผน ามใชท าไปตามอ าเภอใจหรอตามความพอใจสวนตวของตนเองและเมอมงานใดผ น าประเภทนจะเขามามสวนรวมด าเนนการ และรวมรบผดชอบดวยเสมอ

3.3 ผน าแบบตามสบายหรอแบบเสร (The Laissez-faire or Anarchic Leader) มอบ อ านาจเตมและเสรภาพอยางกวางขวางในการวนจฉยสงการ ก าหนดนโยบาย ก าหนดวตถประสงค ตลอดจนแบงงานและก าหนดคนท างานใหแกบคลากรอนทงหมด โดยตนเองไมเขาไปยงเกยวดวยเลย ผน าประเภทนเพยงแตสนบสนนโดยการจดหาวสดตาง ๆ เพอใหความสะดวกแกผปฏบตงานเทานนสวนตนเองจะนงอยหาง ๆ จะเขามารวมกตอเมอบคลากรเรยกหาหรอเชญใหมาเทานน นอยครงทผน าแบบตามสบายจะแสดงความคดเหนใด ๆ ออกมา ไมชอบต าหน ไมชอบชม การปฏบตงานใด ๆ ของผใดทงสนและจะไมขดขวางหากมใครเสนออะไรมา มกยอมอนมตเรอยไปโดยไมคอยพจารณาเหตผลใด ๆ

4. แบงตามลกษณะพฤตกรรมทแสดงออกและพฤตกรรมการท างาน เกตเซลลกบกบา (Getzels กบ Guba) แบงผน าออกเปน 3 ชนด ตามลกษณะของพฤตกรรม

ทผน าแสดงออก (Role Behavior) ในการบรหารหนวยงาน ผน าดงกลาวทง 3 ชนด คอ 4.1 ผ น าทยดสถาบนเปนหลก (The Nomothetic Leader) คอผ น าทถอเอา

วตถประสงค ระเบยบกฎเกณฑและผลประโยชนของสถาบนหรอหนวยงานเปนส าคญ แมจะตองท าลายน าใจคนหรอท าใหผใดเดอดรอนกไมถอเปนสงส าคญ สถาบนหรอหนวยงานกอนเสม

4.2 ผน าทยดบคคลเปนหลก (The Idiographic Leader) คอผน าทอาศยความคดเหนและการตดสนใจของตนเองเปนแนวทางสงการ โดยพจารณาตวบคคลทเกยวของเปนรายๆไป ไมวาจะท าการใดค านงถงความเหมาะสม ความตองการ ความจ าเปน ความสข ความเดอดรอนของบคคลทเกยวของกอนสงใด หากมอะไรขดตอระเบยบอยบางกไมสนใจ หากพจารณาวาเหมาะสมกบบคคลนนบคคลนกจะสงการทนท คอถอวาการคบหาสวนตวส าคญกวาต าแหนง

156

4.3 ผน าทประสานประโยชน (TheTransactional Leader) คอผน าทพจารณาท งประโยชนของสถาบนหรอหนวยงานและประโยชนของบคคล ท ง 2 อยางพรอม ๆ กนแลวอะลมอลวยไมใหฝายใดตองเสยหายมากเกนไป เปนผน าทรจกประนประนอมในเรองทกเรองประโยชนของหนวยงานกได ประโยชนของบคคลกได พรอม ๆ กนไป

5. การแบงประเภทผน าตามทฤษฎ 3 มต ของเรดดน วลเลยม เรดดน (William J. Reddin) กลาววา โดยธรรมชาตมนษยมลกษณะผน าพนฐานอย

ในตวเอง 4 แบบคอ แบบเอาเกณฑ แบบเอางาน แบบสมพนธ แบบประสาน 5.1 แบบเอาเกณฑ (Separated) เปนแบบของนกอนรกษนยม ชอบของเกา ยดตวเอง

เปนทตงจงไมเอาใคร อดทน เกบตว เจาระเบยบ จงเปนคนยดถอและตองท าอะไรตามกฎเกณฑ มความระมดระวงในการท างานมากเนองจากกลวผด ไมอยากท างานรวมกบผอนเพราะกลววาถาคนอนท าผดตวเองจะตองผดดวย เพอไมใหมความผดกเลยไมท างานหรอท างานใหนอยทสดเทาทจ าเปนเทานน และยงเปนคนทไมเอาเพอนเอาฝงหรอจดวาเปนคนท ไมเอาไหน เพราะไมเอาทงงานและคนนบเปน ลกษณะผน าทต าทสด

5.2 แบบเอางาน (Dedicated) เปนแบบของคนทเอาการเอางาน ยดถองานเปนหลกใหญในใจมงมนในงานมาก ขยน มนใจ กลาท า มความคดรเรม ชอบก าหนดงานใหผอน ไมคดถงจตใจของผอนจงไมเอาใคร ไมมเพอน สรปวาเปนคนเอาการเอางานแตไมมมนษยสมพนธ นนกคอเนนทงานมากกวาคน

5.3 แบบสมพนธ (Related) เปนลกษณะคนทเนนมนษยสมพนธเปนหลกในการท างาน เอาใจคนทกระดบไมตองการใหใครเกลยด จงมนสยเปนกนเองและเปนมตรกบคนทกคนยอมรบผอนเหนใจคนอนไมอวดตวท าอะไรไมอยากใหกระทบกระเทอนใจใครใหความส าคญเรองสมพนธภาพกบบคคลมากกวาเรองการงานนนกคอบคคลประเภททเนนทคนมากกวางานถาจะตองเลอกระหวางคนกบงาน ผน าประเภทนจะเลอกเอาคนไวกอนงานมาทหลง

5.4 แบบประสาน (Integrated) เปนลกษณะของคนทใหความส าคญแกงานและคนไปพรอม ๆ กน เทา ๆ กน โดยถอวาคนเรามมตรสมพนธทดตอกน มความสามคค รวมมอรวมใจกนท างานกจะไดผลงานทด มประสทธภาพสง ผน าประเภทนจะมศลปะการจงใจสงพยายามใหทกคนมสวนรวมในงาน ท าใหผใตบงคบบญชารกและใหความรวมมอเปนอยางด จดเปน ผน าแบบอดมคตลกษณะผน าพนฐานทง 4 แบบนจะอยในตวบคคลทงทยงเปนมนษยดบ หรอเปนมนษย

157

ดบ ๆ สก ๆ ทไมมสงหอหมเลยลกษณะผน าพนฐานของแตละคนอาจจะเปลยนไปเองจากแบบหนงไปเปนอกแบบหนง หรอขยายไปใชอกแบบหนงพรอม ๆ กน หรออาจจะหดกลบมาเปนแบบเดมของตนกได ทงนขนอยกบการอบรมบมนสยสถานการณ และสงแวดลอมตาง ๆ ซงเปนสงหอหมรางกายทง 2 ชนทกลาวมาแลว และทส าคญทสดคอความตงใจของผนนทตองการจะเปลยนแปลงลกษณะผน าของตนเองมมากนอยแคไหน

เมอเรามองตวเองหรอไดรบค าบอกเลาจากผอน ท าใหรตววาเราเปนคนทมลกษณะประเภทใด ถาตองการจะเปลยนหรอขยายแบบของลกษณะผน าไปเปนประเภทอนกยอมจะท าได เชน เรารตววาเปนคนเอาพวกพอง เหนแกพรรคพวกมากเกนไป ท าใหไมใครไดงาน เรากตองปรบปรงตวเราใหเอาการเอางานใหมากขน คอ เพม TO และลด RO โดยลดการเหนแกพรรคพวกเพอนฝงลงมาใหเหลอนอยลง หรอถาเรารตววาเปนคนประเภทเอาเกณฑ อยากจะเปลยนแปลงตวเองใหดขนเปนประเภทประสาน เรากตองปรบปรงตวเองเพมทง TO และ RO คอท าตวเองใหมมนษยสมพนธใหมากขนทงกบผบงคบบญชา ผรวมงาน ผใตบงคบบญชา และตองท าตวใหเปนคนเอาการเอางานมากขนหรอศกษาหาความรเพมเตมใหมากขน การแบงระดบของผน าในองคกรและทกษะการบรหาร

งานในการบรหารจดการขององคการแบงออกเปน 3 ระดบใหญ ๆ คอ การบรหารจดการระดบตน ระดบกลาง ระดบสง ดงนนผบรหารจงตองมความแตกตางกนไปตามระดบการบรหารจดการดงน

1. ผบรหารระดบสง (top manager) คอ ผบรหารทอยในระดบสงสดของสายบงคบบญชา ท าหนาทน าองคการไปสความส าเรจ เปนผทตองรบผดชอบองคการทงหมดและเปนผก าหนดวตถประสงคและนโยบายส าคญๆ ใหกบองคการ ขอบเขตการบรหารจดการจงเกยวของกบปจจยตาง ๆ ในสภาพแวดลอมภายนอกและปจจยตาง ๆ ภายในองคการ

2. ผบรหารระดบกลาง (middle manager) คอ ผบรหารทอยระดบรองลงมาจากผบรหารระดบสง เปนผ รบเอาเปาหมาย นโยบายและแผนงานจากผ บรหารระดบสงใหน าไปปฏบต ท าหนาทประสานงานโดยพยายามรวบรวมผลส าเรจของการท างานภายในหนวยงานทตนรบผด ชอบอย สงมอบใหกบผบรหารระดบทอยสงถดขนไป ขณะเดยวกนกจะคอยรวมมอชวยเหลอในการเผชญและแกไขปญหาทมากระทบจากภายนอกดวย ผบรหารระดบกลางยงมหนาทรบผดชอบตอการท างานของผบรหารทอยระดบลางลงมา

158

3. ผบรหารระดบตน (first-line manager or first-line supervisor) คอ ผบรหารระดบลางสด รบผดชอบการปฏบตงานของพนกงานปฏบตการ เปนผใกลชดและสงการโดยตรงกบ พนกงานปฏบตการและมโอกาสรความเปนไปของปญหาทเกดขนในจดปฏบตงาน ในบางองคการอาจจะมก าหนดต าแหนงงานของผบรหารระดบตน เปน line Manager หวหนางาน supervisor หวหนางาน foreman ผน ากลม crew leader เปนตน ถงแมวากระบวนการในการบรหารจดการซงเปนหนาทของผบรหารทกระดบจะมพนฐานในปฏบตท เหมอนกน แตกจะมความแตกตางกนในการใชทกษะดานการบรหารจดการ (management skills) และขอบเขตทผบรหารแตละระดบไปเกยวของ ดงน

1. ทกษะดานความคด (conceptual skill) เปนความสามารถในการเขาใจองคการโดยรวม มความสามารถในการคดวเคราะห มวสยทศนและคาดการณสถานการณตาง ๆ ไดเปนอยางด พรอมกบมความคดรเรม โดยสามารถคดกลยทธวธตาง ๆ หรอพฒนาสงใหม ๆ ทดกวาออกมาไดเสมอ ๆ

2. ทกษะดานมนษยสมพนธ (people skill) เปนทกษะทสรางความรวมมอในกลมงาน รถงจตใจคน เขาใจพฤตกรรมมนษย รวมถงทกษะในดานการตดตอสอสารและจงใจคน ซงจะท าใหเกดการประสานงานกนทดและเกดการทมเทท างานอทศใหกบองคการ

3. ทกษะดานเทคนค (technical skill) เปนการใชความร ความเชยวชาญเฉพาะทางในการปฏบตงานเชงเทคนค รวธปฏบตงานและสามารถเขาใจปญหาดานเทคนคตาง ๆ เปนอยางด รวมถงเขาใจสภาพเงอนไขของทรพยากรตาง ๆ ทเกยวของกบการจดระบบการท างานและรจกปรบปรงวธการท างานใหทประสทธภาพดวย

159

ภาพท 5.1 แสดงทกษะและขอบเขตการบรหารจดการส าหรบผบรหารระดบตาง ๆ ทมา : (www.people-insights.com/KnowledSharedManagementLeader/tabid/72/Default.aspx)

จากภาพท 5.2 อธบายไดวา ผบรหารระดบตนหรอหวหนางาน จะตองมทกษะดานเทคนค

และท างานในขอบเขตนมากทสด เนองจากตองควบคมดแลการปฏบตงานของพนกงานระดบปฏบตการภายในกลมยอยใหถกตองและดทสด สวนผบรหารระดบกลาง ท าหนาทประสานงานระหวางฝายตางๆ มากขน จงตองการทกษะทงสามดาน โดยทท างานใชทกษะดานเทคนคนอยลงและดานความคดจะมากขนเมอเทยบกบผบรหารระดบตน ผบรหารระดบสงจะเนนทกษะดานความคด และท างานในขอบเขตนมากทสด โดยใชทกษะท างานดานเทคนคเปนสวนนอย อยางไรกตาม ทกษะดานมนษยสมพนธยงคงมความส าคญอยางมากตอผบรหารในทกระดบ เพราะปจจยทเหมอนกนในระดบบรหารจดการทกระดบกคอ บคลากรนนเอง บทบาทของภาวะผน า

ภาวะผน ามบทบาททแบงอยางกวางๆ ออกเปน 4 ประการ คอ 1. การก าหนดแนวทางหลก (pathfinding) ผน าควรเรมตนดวยการก าหนดเปาหมายและ

แนวความคดทชดเจน บทบาทดงกลาวจะชวยใหผน าสรางแผนงานแมแบบ (blueprint of action)

พนกงานผปฏบต

ตน

กลาง

สง

ผบรหารระดบ เกงคด

เกงคน

เกงงาน

ความรเกยวกบงานเทคนค

160

ทตงอยบนพนฐานของหลกการกอนจะลงมอปฏบตตามแผน และนอกจากนน ไมเพยงแตตองรถงวธการก าหนดทศทางและเปาหมายเทานน แตผน าตองไดรบการสนบสนนและความมงมนจากพนกงานในการบรรลถงเปาหมายดวย ผน าตองมความสามารถน าใหผอนมสวนรวมในการสรางพนธกจ (mission) วสยทศน (vision) และสอสารอยางชดเจน ผน าตองชใหเหนถงผลประโยชนทพนกงานจะไดรบจากความส าเรจในอนาคต

2. การสรางระบบการท างานทมประสทธผล (aligning) การสรางระบบการท างานทมประสทธผลหรอการท าใหองคการด าเนนไปในทศทางเดยวกน คอการลงมอสรางแผนหลกทก าหนดขนในขนตอนทหนง ทกระดบชนขององคการควรมการด าเนนการไปในทศทางเดยวกนเพอบรรลวตถประสงคเดยวกน ผน ายงตองเปลยนแปลงระบบการท างาน ขนตอนการท างาน และโครงสรางองคการท างานใหสอดคลองกบจดมงหมายขององคการทไดวางไว

3. การมอบอ านาจ (empowering) หากผน ามการมอบอ านาจใหแกพนกงานอยางจรงจงจะท าใหบรรยากาศในการท างานมความไววางใจซงกนและกน การสอสารระหวางบคคลและระหวางกลมเกดประสทธผลและเกดผลลพธใหมๆทสรางสรรค และพนกงานสามารถแสดงความคดเหนและศกยภาพของตนไดอยางอสระ ดงนนผน าตองสรางสภาวะทจะกระตนการสรางเสรมและปลดปลอยความคดรเรมสรางสรรค ความสามารถพเศษเฉพาะตว ความสามารถ และศกยภาพทมอยในบคคลทกคน

4. การสรางตวแบบ (modeling) ผน าตองสรางความนาเชอถอตองมคณสมบตของผน าทดดวย กลาวคอ ตองเขาใจถงความส าคญของดลยภาพระหวางคณลกษณะ (characteristics) กบความรความสามารถ (competence) ปจจยของการเปนผน าทด

1. ความร (knowledge) การเปนผน าน น ความรเปนสงจ าเปนทสด ความรในทนมไดหมายถงเฉพาะความร เกยวกบงานในหนาทเทานน หากแตรวมถงการใฝหาความรเพมเตมในดานอนๆ ดวย การจะเปนผน าทด หวหนางานจงตองเปนผรอบร ยงรอบรมากเพยงใด ฐานะแหงความเปนผน ากจะยงมนคงมากขนเพยงนน

2. ความรเรม (initiative) ความรเรม คอ ความสามารถทจะปฏบตสงหนงสงใดในขอบเขตอ านาจหนาทไดดวยตนเอง โดยไมตองคอยค าสง หรอความสามารถแสดงความคดเหนทจะแกไขสงหนงสงใดใหดขน หรอเจรญขนไดดวยตนเอง ความรเรมจะเจรญงอกงามได หวหนางานจะตอง

161

มความกระตอรอรน คอมใจจดจองานด มความเอาใจใสตอหนาท มพลงใจทตองการความส าเรจอยเบองหนา

3. มความกลาหาญและความเดดขาด (courage and firmness) ผน าทดจะตองไมกลวตออนตราย ความยากล าบาก หรอความเจบปวดใด ๆ ทงทางกาย วาจา และใจผน าทมความกลาหาญ จะชวยใหสามารถผจญตองานตาง ๆ ใหส าเรจลลวงไปได นอกจากความกลาหาญแลว ความเดดขาดกเปนลกษณะอนหนงทจะตองท าใหเกดมขน ในตวของผน าเองตองอยในลกษณะของการ “กลาไดกลาเสย” ดวย

4. การมมนษยสมพนธ (human relations) ผน าทดจะตองรจกประสานความคด ประสานประโยชนสามารถท างานรวมกบคนทกเพศ ทกวย ทกระดบการศกษาได ผน าทมมนษยสมพนธดจะชวยใหปญหาใหญเปนปญหาเลกได

5. มความยตธรรมและซอสตยสจรต (fairness and honesty) ผน าทดจะตองอาศยหลกของความถกตอง หลกแหงเหตผลและความซอสตยสจรตตอตนเองและผอน เปนเครองมอในการวนจฉยสงการ หรอปฏบตงานดวยจตทปราศจากอคต ปราศจากความล าเอยง ไมเลนพรรคเลนพวก

6. มความอดทน (patience) ความอดทน จะเปนพลงอนหนงทจะผลกดนงานใหไปสจดหมายปลายทางไดอยางแทจรง

7. มความตนตวแตไมตนตม (alertness ) ความตนตว หมายถง ความระมดระวง ความสขมรอบคอบ ความไมประมาท ไมยดยาขาดความกระฉบกระเฉง มความฉบไวในการปฏบตงานทนตอเหตการณ ความตนตวเปนลกษณะทแสดงออกทางกาย แตการไมตนตม เปนพลงทางจตทจะหยดคดไตรตรองตอเหตการณตาง ๆ ทเกดขน รจกใชดลยพนจทจะพจารณาสงตางๆ หรอเหตตางๆไดอยางถกตองพดงาย ๆ ผน าทดจะตองรจกควบคมตวเองนนเอง

8. มความภกด (loyalty) การเปนผน าหรอหวหนาทดนน จ าเปนตองมความจงรกภกดตอหมคณะ ตอสวนรวมและตอองคการ ความภกดน จะชวยใหหวหนาไดรบความไววางใจ และปกปองภยอนตรายในทกทศไดเปนอยางด

9. มความสงบเสงยมไมถอตว (modesty) ผน าทดจะตอง ๆ ไมหยงยโส ไมจองหอง ไมวางอ านาจ และไมภมใจในสงทไรเหตผล ความสงบเสงยมน ถามอยในหวหนางานคนใดแลว กจะท าใหลกนองมความนบถอ และใหความรวมมอเสมอ

162

การพฒนาผน า รปแบบของภาวะผน า คณลกษณะ ความสามารถ และทกษะผน าคนสวนใหญเมอคดถงภาวะ

ผน า เขามกหมายถงคณลกษณะภาวะผน า (trait) ความ สามารถ และทกษะทงหมดนยงหมายถงคณสมบตภาวะผน าการใชความสามารถและทกษะเหลานอยางมประสทธผล ผน าจะท าใหสงตาง ๆ ลลวงไปในองคการอยางผดธรรมดา มความสามารถและทกษะภาวะผน าทส าคญหาประเภทซงไดแก ทกษะเชงมโนทศน (conceptual) ทกษะเชงเทคนค (technical) ทกษะเชงมโนทศนเทคนค ทกษะเชงมนษยสมพนธ (human relations) และทกษะเทคนคมนษยสมพนธ

1. ทกษะเชงมโนทศน มความจ าเปนเพอวเคราะหสถานการณและท าใหเกดแนวความคด การพฒนาทกษะเชงมโนทศนเกยวของกบการวางตวบคคลในสถานการณทเขาอาจเผชญในฐานะผน า สงเหลานไดแกทกษะการคดซงพฒนาไดยากกวาทกษะทางเทคนค อยางไรกตามการใช "เกมการคด (think games)" เพอแกปญหาพยากรณเหตการณ และตดสนใจท าใหเราเรยนรไดงายขน

2. ทกษะเช งเทคนค เกยวของก บ "การกระท า (doing)" การปรบปรงในทกษะเชงเทคนคอาจเกดขนกบการฝกฝนในการพดในทสาธารณะ การบรหารเวลา และการใชระเบยบวธการประชม ทกษะเชงเทคนคเปนทกษะทไดมางายทสด

3. ทกษะเชงมโนทศน-เทคนค คณสมบตของภาวะผน าประเภทนอยระหวางทกษะเชงมโนทศนและทกษะเชงเทคนค

4. ทกษะเชงมนษยสมพนธ มความจ าเปนเพอเขาใจและท างานรวมกบคนอน ทกษะเชงมนษยสมพนธสมพนธกบความสามารถในการท างานรวมกบคนอน ผน าควรไดรบการฝกฝนในการท างานกบคนอนภายในกลมอยางมประสทธผล คน คอ รากฐานของกลมทงหลาย ผน าสามารถตดตอกบสมาชกอยางมประสทธผล

5. ทกษะเทคนคมนษยสมพนธโดยทวไป ทกษะเชงเทคนค คอ ทกษะภาวะผน าทงายทสดในการพฒนาและรกษาเอาไว ทกษะเชงมโนทศนมความยากล าบากในการเรยนรมากกวาทกษะเชงเทคนค ทกษะเชงมนษยสมพนธ คอ สงจ าเปนส าหรบผน าทงหลาย มนไมไดยากตอการเรยนร แตมแนวโนมทผน าจะลมทกษะเชงมนษยสมพนธเมอตกอยภายใตความกดดนเพอท ากจกรรมใหส าเรจ ทกษะแตละประเภทมความส าคญตองานทงหมดผน าบางคนเกงในทกษะประเภทหนงมากกวาอกประเภทหนง ผน าจะตองมองเหนความเฉลยวฉลาดและความสามารถของตวเองและของสมาชกเพอท าใหผลตภาพของกลมบรรลผลสงสด การประเมนสมาชกอยางแมนย าท าใหผน าสามารถจบคทกษะของสมาชกกบทกษะทจ าเปนตอการท างาน

163

ความหมายของทม ทมงาน และการสรางทมงาน ทมงาน หมายถง การทบคคลต งแตสองคนขนไปท างานรวมกน เพอใหบรรลจดมงหมายเดยวกนอยางมประสทธภาพและผรวมทมตางกมความพอใจในการท างานนน (ศรพงษ เศาภายน, 2545: 21) ความหมายของทมงาน รวบรวมใหไวดงตอไปน (สนนทา เลาหนนทน, 2544: 136)

1. ทม หมายถง กลมบคคลทรายงานตอผบงคบบญชาคนเดยวกน 2. ทม หมายถง กลมทประกอบดวยบคคลทมเปาหมายการท างานรวมกน 3. ทม หมายถง กลมทประกอบดวยบคคลทมหนาทสมพนธกน 4. ทม หมายถง กลมบคคลทไมมความสมพนธอยางเปนทางการมารวมปฏบตงานให

ส าเรจตามวตถประสงค และงานดงกลาวไมสามารถท าส าเรจไดโดยบคคลเพยงคนเดยว ทม หมายถง กลมบคคลทมความสมพนธกนมารวมตวกนเพอปฏบตงานใหบรรล เปาหมายทก าหนดไวรวมกน (เลาหนนทน, 2544: 136; อางองมาจาก Johnson and Johnson) ทม หมายถง การมอบหมายพเศษใหกบกลมบคคล ซงมเปาหมายรวมและตระหนกถงบทบาททตองพงพากนในการปฏบตงาน และทราบวาจะใชความสามารถทมอยของแตละคนใหสมพนธกนอยางไร เพอรวมพลงกนในอนจะน าความส าเรจมาสงานทไดรบมอบหมายเคซสบอม (สนนทา เลาหนนทน. 2544: 136; อางองมาจาก Kezsbom)

อาจสรปไดวา ทมงาน คอ การรวมตวกนของกลมบคคล ทมเปาหมายรวมกน ในการท าสงใดสงหนงใหเกดผลส าเรจลลวงไปดวยด การสรางทมงาน การสรางทมงานวา หมายถง กจกรรมทไดวางแผนไวลวงหนาเพอรวบรวมและวเคราะหขอมลการท างานของกลมบคคลโดยรเรมใหมการเปลยนแปลงอนจะน าไปสการพฒนาทมงานและเพมประสทธผลในการท างานของกลม จดเนนของการสรางทมงานอยทการใหกลมบคคลท างานรวมกนเพอใชวธการแกปญหาและปรบปรงประสทธภาพในการท างาน(Shermerhorn and Osborn, 1994: 328) การสรางทมงาน (Team-Building) คอ การจดการดานพลงกลมคนทมจดมงหมายรวมกน และตองท างานรวมกน เพอใหจดมงหมายขององคกรสมฤทธผล โดยมความตระหนกถงความรสกนกคด และจตใจของสมาชกผรวมทมปฏบตงาน ใหท างาดวยใจรกสนก เพลดเพลนอนกอใหเกดพลงผกพนรบผดชอบรวมกน

164

สรปไดวา การสรางทมนนหมายถง ความพยายามท าใหกลมสามารถเรยนรการวนจฉยปญหา เพอปรบปรงความสมพนธตาง ๆ ในการท างานใหดขนทงเชงปรมาณและเชงคณภาพ ซงความสมพนธเหลานจะมผลตอการท างานใหเสรจตามเปาหมายดงนน ผบรหารงานทจะประสบความส าเรจ จ าเปนจะตองหลอหลอมทมงานใหเปนน าหนงใจเดยวกน รจกหาวธจงใจทใหเขาเหลานนท างานดวยความสมครใจและเตมใจ ความส าคญและวตถประสงคของการสรางทมงาน

ความส าคญของการสรางทมงาน ในแงของการท างานเปนทม คอการทบคคลตงแต 2 คนขนไปมาท างานรวมกนเพอให

บรรลจดมงหมายเดยวกนอยางมประสทธภาพ แลวกการปฏบตงานตางกไดรบความพอใจในผลงานนน ๆ ประโยชนมมากมาย ยกตวอยางใหเหนภาพ เชน การแขงขนกฬาไมวาจะเปนฟตบอล วอลเลยบอล หรอตะกรอทจะตองท างานประสานกนเปนทม ถาไมมการวางแผนหรอมการทจะท า ใหการประสานการเปนทม ชยชนะกจะไมเกดยกตวอยางอยางเลนฟตบอลงาย ๆ ฉะนนประโยชนของการท างานเปนทมสมาชกในทมจะตองไดมการพฒนาเตมความสามารถของตน ไดรบเปลยนความร ทกษะ ประสบการณกบเพอนรวมทมท าใหเกดการเรยนร การรบฟงความคดเหนและการสอสารกน นนคอความส าคญขอท 1

กลไกชวยท าใหเพมประสทธภาพการท างานใหเกดผลผลตทเพมขน คณภาพของผลผลตและการใหบรการในแงของการท างานทด เกดการคดสรางสรรคและกมความรเรมในสงใหม ๆ ซงเปนปจจยเสรมสรางคณภาพของงานและองคกรใหมคณภาพและมนคง นอกจากนยงเปนขบวนการท างานทชวยเสรมสรางบรรยากาศทดใหเกดความรก ความสามคค น าหนงใจเดยวกน มเครอขายสมพนธภาพเกดความสขในการท างานรวมกน เมอมการท างานเปนทมทเกดขนแลวนอกจากนสงทท าใหเกดความส าเรจคอดชนชวด ในการบรหารงานใหประสบความส าเรจจะตองท าใหเกดการมสวนรวมท าใหเปนดชนทสามารถทจะชวดความส าเรจของทมได

ยทธศาสตรแหงความส าเรจการจะกาวไปสความเปนผน า ผบรหารหรอผน าทกคน จะตองมศกยภาพของการบรหารงานเปนทมใหเกดประสบผลส าเรจและเกดความกาวหนา ซงหากองคกรใดกดถามผน าทมวสยทศนทด มทกษะของความเปนผน าสามารถทจะท าใหบคลากรในหนวยงานนน ๆ เดนหรอไปพรอม ๆ กนทจะน าไปสความส าเรจของการท างานตรงนน คอ ทมงานทดทเกดขน คอ ภาพของประโยชนของการท างานเปนทม

165

วตถประสงคของการสรางทมงาน (สนนทา เลาหนนทน, 2544: 140-141) จดเนนของการสรางทมงาน คอ การท างานรวมกนเพอใหบรรลเปาหมายเดยวกนการสรางทมงานจงมวตถประสงคทส าคญดงน

1. เพอสรางความไววางใจกนในหมสมาชกของทมงาน 2. เพอแสวงหาวธแกไขปญหารวมกน สมาชกของทมจะท างานไดดขนเมอมการ

เปดเผยและจรงใจตอกน เมอมปญหาจะไดชวยกนแกไข 3. เพอเสรมสรางทกษะความเชยวชาญใหมากขน ชวยใหการท างานทมประสทธภาพ

และผลตผล เปนการใชศกยภาพของทมงานใหเกดประโยชนสงสด 4. เพอใหขอมลยอนกลบในทางสรางสรรคแกองคการ 5. เพอสนบสนนการเรยนรทจะรบฟงความคดเหนและขาวสารของผอนอยางตงใจ

และใหเกยรตซงกนและกน 6. เพอพฒนาทกษะในการแกปญหารวมกน 7. เพอชวยลดความขดแยงระหวางบคคล เนองจากสมาชกไดเรยนรทกษะสมพนธ

ระหวางบคคลเพมขนจากการไดท างานรวมกน มความพรอมทจะท างานรวมกนมาก โดยสรป วตถประสงคหลกของการสรางทมงานเพอปรบปรงความสมพนธตาง ๆ ในการท างานใหดขนโดยใชพลงของกลม ชวยใหองคการประสบความส าเรจในการท างาน โดยสมาชกในทมมความพอใจในงานทปฏบต และมความพงพอใจเพอนรวมงาน ประเภทและองคประกอบของทมงาน

ประเภทของทมงาน รอบบนส (Robbins, 1996: 348-351) จ าแนกประเภทของทมไว 3 ประเภท คอ 1. ทมแกไขปญหา (problem-solving teams) เปนทมทประกอบดวยสมาชกจ านวน 5-12

คน จากแผนกงานเดยวกน ซงพบปะกนสปดาหละ 2-3 ชวโมง เพออภปรายรวมกนหาวธการหรอหนทางทจะปรบปรงคณภาพ ประสทธผล และสภาพแวดลอมในการท างาน

2. ทมบรหารตนเอง (Self-managed work teams) ในขณะททมแกไขปญหาเปนการระดมความคดจากคนในแผนกเดยวกน ถงแมวาจะเปนแนวทางทถกตองทควรกระท า แตวธการเชนนสมาชกไมไดมสวนเกยวของในกระบวนการตดสนใจ

166

3. ทมทตางหนาทกน (cross-functional team) หมายถง ทมงานทประกอบดวยพนกงานทอยในสายการบงคบบญชาเดยวกน แตมาจากแผนกงานตางกนมารวมมอกนปฏบตงานเพอท าใหงานบรรลเปาหมายทวางไว มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช (2530: 303-306) กลาวถงประเภทของทมงานวาแบงออกเปน 3 ประเภท คอ ประเภทท 1 ทมงานภายใน (intradisciplinary team) เปนทมงานในองคการประกอบดวยสมาชกทอยในวชาชพเดยวกนหรอสาขาเดยวกน แตมความแตกตางในระดบความร ทกษะการปฏบตงาน และความสามารถทจะรบผดชอบงาน ประเภทท 2 ทมระหวางหนวยงาน (interdisciplinary team) เปนการรวมกนของบคคลตางวชาชพ หรอตางหนวยงาน ประเภทท 3 ทมระหวางองคการ (intersectoral team) เปนทมงานทเกดจากการจดใหมการรวมกนของบคคลตางอาชพหรอตางหนวยงานมาท างานรวมกน ดาฟท (Daft, 1995: 475-480) กลาวถง ประเภทของทมวาเกดขนมากมายในองคการ วธการจ าแนกของทมทงายทสดวธหนงคอการก าหนดทมในฐานะทเปนสวนหนงขององคการทเปนทางการ และก าหนดการเขามามสวนรวมทเพมขน มอรแมน (Mohrman อางใน Greenberg and Baron 1995: 299) ไดแบงประเภทของทมงานโดยก าหนดประเดนในการจ าแนกประเภทของทมงานไวดงน

1. จ าแนกประเภทโดยอาศยวตถประสงค หรอจดมงหมายหลกขององคการ ท าใหเกดทมงานเปน 2 ประเภท คอ

1.1 การท างานเปนทม (workteams) โดยพนฐานแลวมความเกยวของกบการปฏบตงานในองคการ เชน การพฒนาและผลตสนคาใหม จดบรการส าหรบลกคา

1.2 ทมงานปรบปรง (improvement teams) เปนทมทมวตถประสงคเพอเพมประสทธผลในการท างานขององคการใหดขนกวาเดม

2. จ าแนกประเภทโดยอาศยเรองเวลา ท าใหเกดประเภทของทมเปน 2 ประเภท คอ 2.1 ทมชวคราว (temporary teams) เปนการจดตงทมงานทมลกษณะพเศษตรงท

เนนความรบผดชอบทมตอโครงการหรองานเพยงระยะเวลาหนงเทานน 2.2 ทมงานถาวร (permanent teams) เปนทมงานทมการจดตงพรอม ๆ กบการ

กอตงองคการ

167

3. จ าแนกประเภทโดยอาศยโครงสรางอ านาจหนาทขององคการเปนหลก ท าใหเกดทมเปน 2 ประเภท คอ

3.1 ทมงานทเกดจากความรบผดชอบตองานอยางเปนทางการ 3.2 ทมงานทเกดจากการปฏบตงานรวมกน โดยไมมการแบงงานตามความ

รบผดชอบ เฮยส (Hays, 1997: 5-8) กลาวถง ประเภทของทมงานไวดงน คอ

1. ทมงานการผลตหรอการบรการ (production or service teams) เปนรปแบบของทมทธรรมดาทสด ทมงานประเภทนประกอบดวยพนกงานทท างานเตมเวลาซงบางครงอาจมงานใหท าเปนเวลาหลาย ๆ ป ทมมการบรหารงานดวยตนเอง

2. ทมปฏบตงาน ทมเจรจา (action/negotiation teams) เปนทมงานทประกอบดวยบคคลทมทกษะมารวมกนเพอท าปฏบตงานเฉพาะเจาะจง โดยแตละคนเขาใจถองแทถงบทบาทของตนเอง

3. ทมโครงการ หรอทมพฒนา (project or development teams) หมายถง ทมทมงพฒนาผลผลต เปนทมทมแนวโนมจะปฏบตงานโดยใชระยะเวลานาน

4. ทมใหค าปรกษา แนะน า (advice and involvement teams) เปนทมทเกยวของกบการใหค าแนะน า ใหค าปรกษา และตดสนใจ

วดคอก (Woodcock, 1989 : 4-5) กลาวถงประเภทของทมไวดงน คอ 1. ทมสดยอด (top teams) คอ ทมทก าหนดวตถประสงค และพฒนายทธศาสตรของ

องคการ 2. ทมบรหาร (management teams) หมายถง ทมทมการก าหนดวตถประสงคยอยใน

การปฏบตงานมากขน 3. ทมปฏบตงาน (operator teams) หมายถง ทมทประกอบดวยบคคลซงปฏบตงาน

พนฐานขององคการ เปนผเปลยนปจจยน าเขาใหเปนปจจยน าออก 4. ทมเทคนค (technical teams) เปนทมทประกอบดวยบคคลทก าหนดมาตรฐานการ

ปฏบตงานในองคการ 5. ทมสนบสนน (support teams) เปนทมทเกดขนนอกเหนอจากการท างานประจ าและ

เปนทมทอยนอกเหนอสายงานขององคการ

168

องคประกอบของทมงาน องคประกอบทส าคญ ของการท างานเปนทมทมประสทธภาพ จะตองประกอบดวย (ศร

พงษ เศาภายน, 2545: 22) 1. วตถประสงค สมาชกทกคนตองรและมวตถประสงครวมกน และทกคนตางม

ความรสกวา ตางกมภาระผกพนทจะตองปฏบตหรอด าเนนงานใหเปนไปตามวตถประสงคอยางแทจรง

2. ความเขาใจพฤตกรรมของสมาชกในทม ในการท างานเปนทม สมาชกทกคนตองเขาใจพฤตกรรมของตนเองและเพอนรวมงานทกคนโดยตองรวาจตวทยาในการท างานและบคลกภาพของเพอนรวมงาน

3. การท าหนาทของสมาชกในทม สมาชกในทมตองแสดงบทบาทและหนาทของตนตามทไดรบมอบหมาย

4. ระเบยบกฎเกณฑของทม การท างานเปนทมตองมระเบยบกฎเกณฑหรอมาตรฐานตาง ๆ ทเปนเครองชวยในการควบคมใหสมาชกประพฤตปฏบตใหเปนไปในรปแบบเดยวกน

5. การตดตอสอสารภายในทม ทมตองตดตอประสานงานในทกระดบ เพอใหสมาชกไดรบรขอมลขาวสาร และตองมขอมลยอนกลบ (feedback) เพอใหสมาชกรจกตนเองชดเจนถกตอง ทมงานทมประสทธภาพ และหลกการท างานเปนทม

ทมงานทมประสทธภาพ ทศนคตและจดมงหมาย ทมงานจะประสบผลส าเรจหรอไมนน กอนอนสมาชกในทมทกคนจะตองยอมรบวาการ

ท างานเปนทมนนดกวาการท างานคนเดยว และสมาชกทกคนจะตองตกลงกนไดในจดมงหมายของทมวาจะท าอะไรกอนหลง อาจจะมการขดแยง แตจะตองตกลงกนใหได และสมาชกทกคนยอมรบ ถาสมาชกไมยอมรบในเรองจดมงหมาย จะพบวาแตละคนจะท างานอยางหนก แตไมประสบความส าเรจ เพราะท างานไปคนละทาง ส าหรบการตกลงกนในเรองจดมงหมายของทมน หลายคนอาจ คดว า เ ปน เ ร อ ง ง า ย ๆ เพร าะ ทกคนกตกลงยอม รบ แ ต จ ร ง ๆ แลว เ ร าตอ ง ด ว า การตกลงกนนนเปนไปในลกษณะใดงายหรอยาก หรอมาจากเสยงสวนใหญ การตกลงกนอยางนอาจเปนเพราะจดมงหมายของทมอาจไปขดกบจดมงหมายของกลมอน ซงสมาชกในทม กมบทบาทในกลมนน ๆ ดวย

169

บทบาท โดยทวไปแลวคนทอยในทมทกคนพอจะรบทบาทหรอหนาทของตนเองคราว ๆ วาจะตอง

ท าอะไร อยางไร แตยงมบทบาทอนๆอกหลายประการทตนเองไมรตววาตนเองจะตองท าอะไร อยางไร หรอเปนบทบาททตนเองไมคาดหวงวาจะตองรบผดชอบ แตสมาชกบางคนในกลมอาจคาดหวงใหรบผดชอบ ฉะนนการสบสนในบทบาทของสมาชกแตละคนในทมงานจงอาจกอใหเกดความขดแยงในทมงานได เพราะอาจกอใหเกดการละเลยในหนาท หรอการกาวกายในหนาทการงานซงเปนผลใหสญเสยสมพนธภาพระหวางสมาชกในกลมได ฉะนนสมาชกในกลมควรรบรบทบาทของตนเองอยางแจมชด และถามความขดแยงในบทบาทเกดขนจะตองรบแกไขปญหาทนท

วธการท างาน เปนกระบวนการทจะตองตกลงกนวาจะท างานอยางไรจงจะบรรลจดมงหมายทตงเอาไว

ใครบางจะรวมในทมตดสนใจ เรองอะไรบาง จะตองใหสมาชกในทมรวมตดสนใจ ทมงานทกคนไดรวมตดสนใจ การทใหสมาชกในทมไดรวมตดสนใจนน จะท าใหสมาชกยอมรบและยอมปฏบตตาม

ถาความคดมาจากสมาชกในทมงานทกคน สมาชกกจะรสกวาเปนความคดของตนเอง และจะปฏบตตามวธการนน ในเรองการตดสนใจเพอแกปญหานน วธการทมประสทธภาพมาก คอ วธการทางวทยาศาสตร ซงประกอบไปดวยขนตอนการรวบรวมขอมลวเคราะหหาสาเหตโดยการตงสมมตฐานตาง ๆ พจารณาทางเลอกหลาย ๆ ทาง โดยดถงขอดขอเสยของทางเลอกแตละทางแลวสรปตดสนใจรวมกน

ระบบการตดตอสอสาร เปนอกประเดนหนงทส าคญในการท างาน เพราะในระบบทมงานจะตองมการหมนเวยน

ของขาวสารอยตลอดเวลา ฉะนนถาระบบการตดตอสอสารภายในกลมไมดกอาจท าใหงานของทมงานไมประสบความส าเรจได ในเรองระบบการตดตอสอสารนนมความส าคญมากเพราะปญหาทเกดขนในหนวยงานมไมนอยเลยทมาจากภาษาพดจงจ าเปนจะตองใหความส าคญเกยวกบเรองนใหมาก

สมพนธภาพของสมาชก ถาสมาชกในทมงานมสมพนธภาพทดตอกน เขาเหลานนกจะชวยกนท างานตรงกนขามถา

มสมพนธภาพทไมดตอกนงานกจะไมบรรลวตถประสงคฉะนนในกลมจงตองค านงถงสมพนธภาพ

170

ระหวางสมาชกดวย ซงสมพนธภาพของสมาชกอาจมาจาก 3 ขอทกลาวถงข นตน กอาจเปนไปได หลกการท างานเปนทม การท างานเปนทม ประกอบดวยขนตอนดงน การจดระบบในการท างาน ไดแก การจดท าสงตอไปน

1. ก าหนดวตถประสงคและวางเปาหมาย 2. ก าหนดหลกเกณฑหรอขอตกลงในการท างาน 3. เตรยมทรพยากรทเกยวของ

ขนตอนการด าเนนงานอยางเปนระบบ มระเบยบ ไดแก การปฏบตดงน 1. ท าความเขาใจกบจดมงหมาย กระบวนการ หรอปญหา รวมกน 2. รวบรวมขอมลทเกยวของ วเคราะหขอมล วเคราะหงาน 3. อธบายและแสวงหาวธการจดการหรอแกไข 4. ตดสนใจรวมกนในการเลอกวธการทดทสด 5. วางแผนและก าหนดบทบาทหนาทรบผดชอบ 6. ก าหนดวธการตดตามและประเมนผล

การลงมอท างาน ไดแก การด าเนนการ ดงน 1. ปฏบตตามหนาท บทบาท ทตกลงกนไว

จดระบบการท างาน

ลงมอท างาน

ประเมนผล ปรบปรงและพฒนา

ขนตอนด าเนนงานอยางเปนระบบ

171

2. ตดตาม สอนงาน และประเมนทกระยะ การประเมนผล ปรบปรง และพฒนา เปนสงสะทอนใหเหน ผลการด าเนนงาน เพอการปรบปรง เมอพบขอบกพรอง และพฒนาเพมประสทธภาพใหมากขน

ลกษณะของการท างานเปนทมทด 1. ควรก าหนดขอบเขตหนาท ความรบผดชอบ โดยการแบงงานกนท าตามความร

ความสามารถทแตละคนมความถนด มความเชยวชาญ ตามความพงพอใจ ในการท างานเปนทม จ าเปนจะตองก าหนดหนาทความรบผดชอบของสมาชกในกลมใหชดเจนเพอปองกนความสบสนและปองกนความสบสนและปดความรบผดชอบ และเปนทยอมรบกนในทกองคกรวาการท างานจะมประสทธภาพสงทสด หากสมาชกของกลมมสวนรวมในการเสนอความคดเหนเขารวมแกไขปญหาและอปสรรค ผลทสดคอรวมกนตดสนใจในงานของตน

2. จ านวนสมาชกในทมตองมจ านวนพอเหมาะ ไมควรมมากจนเกนไป เนองจากขนาดของกลมทใหญมากขนเทาใด ความผกพนในกลมจะยงลดนอยลงมากเทานน โดยทวไปทมงานจะมสมาชกตงแต 3-7 คน มการแลกเปลยนความร ทกษะประสบการณซงกนและกนไดอยางทวถง (McNeil&Payne, 1996) ในเรองจ านวนสมาชกทมงานนน มผศกษาและเสนอแนวคดเกยวกบเรองจ านวนหลายแนวคดไดแก เลนซซอว (Lenschow, 1996) กลาววา จ านวนทเหมาะสมในการท างานกลม ควรมจ านวนสมาชก 3-6 คน สวน คณเคลและแซฟเฟอร (Kunkel and Shafer, 1997) เสนอวา การเรยนรเปนทมงานนน จ านวนทเหมาะสมทสดคอ ระหวาง 2-5 คน ซงสอดคลองกบแนวคดของ จอหนสน จอหสนและสมท รวมทง สลาวน (Johnson, Johnson and Smith, 1991 ; Slavin, 1991) ทกลาววา การเรยนรรวมกนเปนกลม จนวนสมาชกทเหมาะสม คอ 2-5 คน

ดงนนอาจจะสรปไดวา การท างานเปนทมหากเราแบงขนาดของทมออกอาจจะแบงได 3 ขนาด คอ ทมงานขนาดเลก มสมาชก ประมาณ 1-5 คน ทมงานขนาดกลาง มสมาชก ประมาณ 7-8 คน และกลมขนาดใหญ มสมาชก ประมาณ 11-15 คน

3. มการก าหนดระยะเวลา มการศกษาวจยจนไดขอสรปวา พฤตกรรมในการท างานของบคคลจะขยนขนแขง ท างานอยางเตมทขนอยกบการก าหนดระยะเวลาขดเสนตายใหท างานส าเรจ (Ancona and Chong, 1999 ; Gersick, 1998, 1999) ดงนน ในการท างานรวมกน ควรมการก าหนดขอบเขต หรอระยเวลาไวใหแนชด เพอเปนกรอบ หรอแนวทางในการท ากจกรรมรวมกนอยางมเปาหมายทชดเจนมากยงขน

172

4. ความสามารถในการแกปญหา มความสมพนธในทางบวกกบการเรยนรเปนทมและผลงานของทม กลาวคอ การสามารถจดการ แกปญหาในทมไดด การเรยนรในทมและผลงานของทมจะประสบความส าเรจสงเชนเดยวกน (Druskat, 2000)

5. การเรยนรเปนทม จะชวยสนบสนนใหเกดความสมพนธสวนบคคลเพมขน และชวยสงเสรมใหเกดทกษะในการแกปญหา ดวยเหตน สมาชกภายในทมงาน จงจ าเปนตองมการเปดใจเรยนรทจะเขาใจ เพอนในฐานะสมาชกของกลม ทเปนสวนหนงของทม โดยสรางความคนเคย ใหมความใกลชด สนทสนมตอกน เพอจะไดเกดความรก ความผกพน มความรสกเขาใจ เปนน าหนงใจเดยวกน อนจะน าไปสความสมครสมาน สามคครวมกน รวมแรง รวมใจในการท างานใหบรรลตามเปาหมายของทมงานได

บทบาทหนาทของสมาชกในทมงาน การท างานเปนทม เมอสมาชกรวมตวกนแลว สมาชกจะตองเลอกคนใดคนหนงภายในกลมขนมา ท าหนาทเปนผน าหรอหวหนากลม มการเลอก เลขานการทม หรอรองหวหนาทม เพอท าหนาทนดหมายพบปะพดจากน โดยมเลขาเปนผบนทกสาระของการประชมเปนหลกฐานไว สวนสมาชกของทมทเหลอ จะท าหนาทเปนสมาชกของทมงาน ซงทกคนจะตดตอประสานงานกนในการท างานรวมกน ดงนน อาจสรปวา บทบาทและหนาทของสมาชกในการท างานเปนทมโดยทวไปประกอบดวย หวหนา หรอผน าทม เลขานการกลม และสมาชกของกลม ลกษณะของหวหนาหรอผน าทมทด กลมคอ เปนทยอมรบนบถอของสมาชกในกลมดวยความจรงใจ เปนคนเปดเผย จรงใจ ซอสตย เปนกนเอง ไมใชอทธพลครอบง ากลม ไมเปนเผดจการทกรปแบบมความร ลกษณะของเลขานการทด กลาวคอ สามารถจบประเดนการพดการปรกษาหารอของกลมไดด สามารถสรปผลการประชมและท ารายงานใหสมาชกทราบได มความรและประสบการณในการเสนอรายงานอยางมแบบแผน ลกษณะของสมาชกของทมทด กลาวคอ รเปาหมายของการท างาน มความรบผดชอบในหนาทของตนเองเปนอยางด มทกษะการตดตอ สอสาร ทรจกฟง รจกพด และสามารถแสดงความคดเหนทเปนประโยชนตอกลม มการยอมรบ นบถอ เคารพความคดเหนของผอน อกทงเปนผ เสยสละ อดทน สามคค และมวนยในตนเอง

173

การสรางทมงานในบรบทสงคมไทย ในบรบทของสงคมไทยทเปนสงคมประชาธปไตยนน การท างาน การสรางทมงานในองคกรซงเปนสถานทท างานนนเปนเรองทไมงายเหมอนกบการสรางกลมเพอนสนทในวยเรยน สาเหตใหการสรางทมงานในทท างานน นมความยากล าบากกเพราะการท างานมเรองของผลประโยชนเขามาเกยวของ ไมวาจะเปนผลประโยชนสวนรวม สวนตน

ดวยความยากในการสรางทมงานในทท างาน ท าใหไดยนความคดเหนในเชงลบอยางสม าเสมอ อาท บางทานกวาเพอนทท างานอยางไรกไมสามารถสนทใจไดเทากบเพอนทเรยนมาดวยกน บางทาน กวาทท างานนนบางทสรางความเปนเพอนยาก เพราะมเรองของการเขมนกน การหมนไส อจฉา รษยากน และการท างานในสงคมไทยไมคอยจะสนบสนนใหเกดความคดสรางสรรคใหมๆ ถาเกดผใดในองคกรคดจะเสนอความคดใหมๆ นวตกรรมใหมๆ กมกจะถอวาเปนความคดของผนน และจะตองรบผดชอบด าเนนการท างานตอยอดจากความคดนนเอง ไมควรจะมาหวงให ผอนชวยเหลอโดยเฉพาะกบกลมคนทขนชอวาเปนคนละพรรคพวกกนในองคกร

จากความคดเหนตางๆ สามารถเขยนสรปขนมาวานคอวฒนธรรมในการท างานรวมกนของคนไทยหรอนเปนสงทมกจะเกดขนในองคกรไทย แตกอดคดไมไดเพราะเมอมการอภปรายถงประเดนนทไร มกจะมความคดเหนแทรกขนมาวา สงตางๆ เหลานเปนเรองธรรมดาทมกจะเกดขนในทกองคกร จงมใชเรองแปลกทจะพบวามบคลากรในองคกรจ านวนมากทมหลกการท างานแบบ play safe ซงสะทอนใหเหนถงอดมคตในการท างานอนขดตอหลกการในเรองขององคกรแหงการเรยนรโดยสนเชง

ในการท างานแบบ play safe นน กลาวคอ เปนการท างานทไมกระตนใหเกดความคดสรางสรรค แตองและเครงครดไปกบกฎ ระเบยบ บคลากรไมคดอยากจะท าอะไรทเปนนวตกรรมสงใหมๆ เพอมาปรบใชในการท างาน สาเหตเปนเพราะไมอยากใหเปนทสงเกตหรอเปนเปาหมายของเพอนรวมงานใหจบผดกนเอง ไมอยากเปน จดเดน อนจะน ามาซงความเครยด ความทกขใจ ซงในความคดเหนผม จะวาไปแลวกเขาใจกลมบคลากรในองคกรทจ าจะตองท างานแบบ play safe เพราะเหตทวาบรรยากาศในทท างานไมเออใหเกดความตนตว หรอความใฝรในเรองของงาน ไมมบรรยากาศของความเปนทมงาน แตผมกตองขออนญาตกลาวแยงวา การจะเปนคนท างานทมความคดสรางสรรคไมจ าเปนจะตองขดตอกฎระเบยบเสมอไป ผมคดวาการมองกฎ ระเบยบ ควรจะมองวาเปนเครองมอทท าใหการท างานในองคกรราบรนเปนไปตามความเหมาะสม แตส าหรบในบางองคกร กฎ ระเบยบ กลบกลายมาเปนสงทบดบงความคดสรางสรรคดๆ

174

ในหลายๆ องคกรมกระบวนการท างานทไมกอใหเกดผลประโยชนมากทสด และ ไมประหยดตนทน แตบคลากรในองคกรกยงเพกเฉยดวยเพยงเหตผลทวา ท าไปตามกฎ ระเบยบ โดยไมคดอยากทจะเปลยนกฎ เพราะการท างานแบบ play safe นเองท าใหคนในองคกรไมคดทอยากจะเปลยนแปลงอะไรทงนน

บรรดาผบงคบบญชา เจานาย หรอผน า ทกระดบในองคกรเปนผทมบทบาทส าคญในการแกปญหาเรองความยากในการสรางทมงานในทท างาน ไมอยากใหเจานายมองวาการทลกนองไมถกกนหรอมปญหากน เปนเรองทลกนองจะตองแกปญหากนเอง ดวยเหตทวาการท ลกนองมปญหากนนนไมกอใหเกดผลดตอความเปนทมงานในองคกร อยางไรกด ในสงคมไทย ผมไมคดวาจะเปนการด หรอสมฤทธผลนกถาอยดๆ เจานายจะเรยก ลกนองมานงเผชญหนากนแลวกคยกน เพอหวงทจะสานความสมพนธอนดหลงจากคยกนเสรจสนแลว เนองจากบางครงปญหาทเกดขนคออาจเปนสงทเกดขนจากเรองสวนตว

แตถงอยางไรกตาม เจานายควรจะตองมหนาทหลกในการสรางความสมพนธในหมผใตบงคบเพอกอใหเกดความเปนทมงานทด ซงขอแนะน าของผมกคอ เจานายไมควรจะเนนการสรางสมพนธโดยใชตวบคคลเปนสอหลก แตใหใชงานทแตละคนตองรบผดชอบเปนสอหลกในการทจะเชอมความสมพนธกน หลกการทเรยกวา shared vision หรอวสยทศนรวมของทาน Peter Senge ผ เลองชอในเรองขององคกรแหงการเรยนร สามารถถกน ามาประยกตใชไดอยางด ซงการสรางวสยทศนรวมในทมงานถอเปนภารกจทส าคญของผทไดชอวา เปนเจานาย

เจานายสามารถชใหลกนองเหนไดวา วสยทศนของทมงานคออะไร อะไรคอ จดมงหมายรวมของทมงาน และบอก ลกนองแตละคนวา งานของทกๆ คนนนมความส าคญ ไมมงานของใครส าคญนอยไปกวางานของใคร เจานายจะตองสรางความสมพนธเชอมตอใหไดวางานแตละงานในทมนนมความส าคญหรอความสมพนธซงกนและกนอยางไร ใหลกนองเหนไดวาถาขาดผลลพธหรอผลการด าเนนงานของใคร คนใดคนหนงในทมจะท าใหการท างาน ของทมโดยรวมไดรบผลกระทบหรอ เกดการตดขด

นอกจากการสรางความสามคคในทมโดยใชงานเปนสอหลกแลว เจานายจะตองสรางบรรยากาศของความเปนทมงานทใฝร ตนตว นาสนใจ และสนกในการทจะมาท างานรวมกน เจานายควรจะตองเปดโอกาสใหลกนองไดคด ไดรวมกนแกปญหา และการสงงาน สอนงาน ควรจะตองตงออกมาเปนโจทย โดยมวธการคด หรอวธการแกไขปญหาตงไวเปนตกตาและใหลกนองไปรวมกนคดตอยอด และเจานายจะตองใจกวางเพยงพอในการรบฟงความคดเหนใหมๆ และถาคด

175

วาเหมาะสมตองเปดโอกาสใหลองประยกตใชความคดใหมๆ บางเพอใหเกดการเรยนร เพราะจรงๆ แลวการไดลองถกลองผดกถอเปนสวนหนงของการเรยนรทส าคญ ซงสงนจะชวยลดความเครยดของคนทเปนเจานาย เพราะวาเจานายไมตองแบกรบทกปญหาไวแกดวยตนเอง แตใหลกนองหรอทมงานมาชวยกนแบงเบาภารกจในการคดวางแผนหรอแกปญหาเรองนนเรองน การสรางองคกรแหงความสข (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ, 2556)

องคกรแหงความสข หมายถง กระบวนการพฒนาคนในองคกรอยางมเปาหมาย และยทธศาสตรใหสอดคลองกบวสยทศนขององคกร เพอใหคนมความพรอมตอการเปลยนแปลง น าพาองคกรไปสการเตบโตอยางย งยน โดยองคกรแหงความสขมลกษณะทส าคญคอ คนท างานมความสข ทท างานนาอย และชมชนสมานฉนท

ผลของการพฒนาองคกรแหงความสขจะเกดประโยชนทงตอ พนกงานองคกร และสงคม โดยเหตผลทองคกรควรพฒนาองคกรใหเปนองคกรแหงความสขคอ เพอสรางจรยธรรมในการบรหารงานและสงเสรมสทธของพนกงาน เพอสงเสรมความส าเรจขององคกร กฎหมายก าหนดใหตองด าเนนการ และองคกรแหงความสขเปนกรอบการบรหารทรพยากรบคคลระดบโลก

ความส าคญขององคกรแหงความสข องคการอนามยโลก (Burton, J., 2010) ใหเหตผลทองคกรควรพฒนาองคกรใหเปนองคกร

แหงความสข ดงน 1. เพอสรางจรยธรรมในการบรหารงานและสงเสรมสทธของพนกงาน เนองจากหลกการ

บรหารทมงเนนผลงานเพยงอยางเดยว จะท าใหพนกงานเครยด องคกรควรสรางบรรยากาศการท างานทดใหแกพนกงาน นอกจากน แนวโนมของการบรหารงานยงพยายามลดความเลอมล าตาง ๆ เชน การสงเสรมความเทาเทยมกนของผชายและผหญง

ปจจบนกฎหมายไดปกปองสทธและเสร และสงเสรมสวสดการของพนกงานมากขน ประกอบกบการสงเสรมความเปนอยทดของพนกงาน ไดกลายเปนเงอนไขทางการคา ดงนนองคกรตองสงเสรมสทธของพนกงาน มาตรฐานการท างาน สงแวดลอม และบรหารองคกรดวยความโปรงใส

2. ในมมมองของพนกงาน พนกงานเรยนรสทธทตนเองควรไดรบ ซงควรไดรบตามทกฎหมายก าหนด นอกจากนพบวา พนกงานไมเพยงตองการความปลอดภยและสงแวดลอมในการท างานทดเทานน แตยงตองการความเปนอย (ทงของตนเอง ชมชนและสงคม) ทย งยน เพอสงเสรม

176

ความส าเรจขององคกร เนองจากในระยะยาว ความส าเรจและความสามารถในการแขงขนขององคกรขนอยกบปจจยดานสขภาพ (ทงดานรางกาย จตใจและความพงพอใจในการท างาน) และความปลอดภยของพนกงาน

นอกจากน National Heart Foundation of Australia (2011) น าเสนอเพมเตมวา องคกรแหงความสขชวยลดการลาออก การขาดงาน การปวยของพนกงาน ชวยสรางความสมพนธทดในองคกร รวมถงชวยใหพนกงานมคณธรรม มแรงจงใจในการท างาน ความพงพอใจ ความรก ความผกพนตอองคกร ชวยเพมผลตผลขององคกรและท าใหองคกรมภาพลกษณทดขน

3. กฎหมายก าหนดใหตองด าเนนการ โดยประเทศสวนใหญมกฎหมายเพอปกปองสทธ เสรภาพของพนกงาน อยางนอยทสดคอปองกนพนกงานจากอนตรายจากการท างาน เพอหลกเลยงคาปรบและการเรยกรองของพนกงาน องคกรควรด าเนนการเชงรก ดวยการใหความส าคญตอสขภาพ ความปลอดภยและความเปนอยทดแกพนกงาน ซงเปนกรอบของกฎหมายแรงงานทไดรบความนยมในประเทศตาง ๆ

4. องคกรแหงความสขเปนกรอบการบรหารทรพยากรบคคลระดบโลก เนองจากท งองคการอนามยโลก (WHO) และองคกรแรงงานระหวางประเทศ (ILO) ตางเหนวา แรงงานทวโลกยงมปญหาเรองสขภาพ ความปลอดภยและ ความเปนอยทด ดงนนจงพยายามสงเสรมเงอนไขในการท างานทดใหแกแรงงาน ทงในกลมผหญงเดก และผชาย

การประชมอนามยโลก พ.ศ. 2538 (ค.ศ.1995) ใหการรบรองกลยทธดานชวอนามยของประชาชนทกกลมเปาหมาย (the Global Strategy on Occupational Health for all) ซงเปนกลยทธเบองตนทประเทศตาง ๆ จะน าไปใชเพอสรางองคกรแหงความสข และ พ.ศ. 2550 (ค.ศ. 2007) การประชมอนามยโลกไดรบรองแผนปฏบตการเพอสรางองคกรแหงความสข ระหวาง พ.ศ. 2551 - 2650 (Plan of Action on Workplace Health (GPA) for the period 2008 - 2017) โดยแผนดงกลาวม 5 วตถประสงคหลกคอ

- เพอใหมการก าหนดและน าเครองมอทางนโยบายดานสขภาพของพนกงานไปปฏบต - เพอปกปองและสนบสนนสขภาวะในทท างาน - เพอสนบสนนใหเกดการเขาถงบรการทเกยวของกบสขภาพในการท างาน - เพอจดหาและสอสารเพอใหเกดการสรางองคกรแหงความสข - เพอผลกดนวาระเรองสขภาวะของแรงงานไปสนโยบายเรองอน ๆ ทเกยวของ

177

ความหมายขององคกรแหงความสข องคกรแหงความสข คอ กระบวนการพฒนาคนในองคกรอยางมเปาหมายและยทธศาสตร

ใหสอดคลองกบวสยทศนขององคกร เพอใหคนมความพรอมตอการเปลยนแปลง น าพาองคกรไปสการเตบโตอยางย งยน (แผนงานสขภาวะองคกรเอกชน ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ, 2552: 17)

ลกษณะขององคกรแหงความสข องคกรแหงความสขมลกษณะทส าคญ คอ คนท างานมความสข ทท างานนาอย และชมชน

สมานฉนท ดงน 1. คนท างานมความสข (Happy People) คอ องคกรตองตระหนกวา พนกงานเปนบคลากร

ทส าคญขององคกร ดงนนตองสงเสรมใหพนกงานมความเปนมออาชพ มความเปนอย มครอบครวทอบอน มศลธรรมอนดงาม และเอออาทรตอตนเองและสงคม คนท างานมความสข เพราะมสขภาพและจตใจทด มความมนคงในชวตดานการงาน เศรษฐกจ และสงคม

2. ทท างานนาอย (Happy Home) องคกรตองท าใหทท างานเปนเหมอนบานหลงท 2 ของพนกงาน แกปญหาความขดแยงเรองงาน สรางความรกและความสามคคในองคกร

3. ชมชนสมานฉนท (Happy Team Work) องคกรตองมความสามคค ท างานเปนทม ชวยเหลอซงกนและกน และเอออาทรตอสงคมรอบขาง

เครองมอสรางสข

เครองมอสรางองคกรแหงความสข 5+1 เครองมอ แบงออกเปน 3 กลม หรออาจเรยกวา “1 2 3 สการเปนองคกรแหงความสข”

1. เครองมอทน าเสนอกรอบความคดองคกรแหงความสข จ านวน 1 เครองมอ คอ HOME Model

2. เครองมอทน าเสนอกระบวนการสรางความสข ม 2 เครองมอ ไดแก HeHa (เครองมอเสรมสรางสขภาวะแบบมากมศรสข : สบม.) และ Happy 8 Menu (กลองแหงความสข 8 ประการ)

3. เครองมอทน าเสนอแนวทางการวเคราะหองคกร จ านวน 3 เครองมอ ไดแก Happinometer (การวดความสขดวยตนเอง) Happy Workplace Index (ดชนสขภาวะองคกร) และ ROI (การประเมนความคมคาในโครงการองคกรแหงความสข)

178

ภาพท 5.2 กรอบความคดองคกรแหงความสข ทมา : (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ, 2556: 8)

ดชนสขภาวะองคกร (Happy Workplace Index) แนวคดการพฒนาดชนสขภาวะองคกร องคกรทเรมตนท า HappyWorkplace มกจะตงค าถามกบตนเองดวยความอยากรวา

“องคกรมความสข (มาก-นอย) แคไหน?” และเมอรวาสขในระดบไหน หรอแคไหนแลว ขนตอไปกคอ “หากตองการเพมความสข องคกรจะมวธการอยางไร?” ค าถามดงกลาวไดจดชนวนความพยายามในการสราง “ดชนสขภาวะองคกร” ขนในป 2553 เพอใชประโยชน 3 ประการคอ

1. เปนเสมอนกระจกเงาทชวยสะทอนสภาวะปจจยทเกอหนนตอการสรางสขของคนในองคกร

2. ใหขอมลเกยวกบสงทตองปรบปรงและพฒนา

องคกรแหงความสข

กรอบความคด องคกรแหงความสข

กระบวนการ สรางความสข

แนวทางการ วเคราะหองคกร

179

3. เปนเครองมอใหเกดกระบวนการสรางสขทเหมาะสมกบบรบทขององคกรดชนสขภาวะองคกร หรอ Happy Workplace Index เปนเครองมอในการพฒนากระบวนการและกจกรรมทจดขนใหเกดผลตอการสรางสขของบคลากรในองคกรอยางแทจรง โดยอาศยหลกการแนวคดเรองอทธพลของพหปจจยและพหระดบทสงผลตอสขและทกขของคนในองคกรตลอดชวงเวลางานและการใชชวตภายใตบรบทและวฒนธรรมทสรางสมมาอนเปนสภาพแวดลอมใกลชดทมอทธพลตอการท างานมากทสด ดชนสขภาวะองคกร มปจจยส าคญ 5 มต คอ 1) การจดการ 2) บรรยากาศและสภาพแวดลอมในองคกร 3) กระบวนการสรางเสรมสขในองคกร 4) สขภาพกายและสขภาพใจ และ 5) ผลลพธองคกร การตรวจสอบสขภาวะองคกรเกดขนดวยหลกคดวา นาจะมสงทชวยสะทอนทเปนกลางเพอใหทราบสภาวะปจจยทเออใหเกดความสขขนในองคกร ชวยสะทอนสขหรอทกขขององคกรจะไดใชขอมลทตรวจสอบในการปรบปรงแกไขกอนทสภาวการณจะแยลง จนน าไปสวกฤตทสงผลกระทบตอปญหาบคลากร คณภาพผลผลตหรองานบรการขององคกร

แนวคดการพฒนาดชนสขภาวะระดบองคกร อาศยหลกการตรวจสอบความสมดลของปจจยภายในองคกร ดวยแนวคดวา “ตองไมเพมความเครยดใหกบผใช” องคกรทมความตงใจพฒนากระบวนการสรางสขและเลอกใชเครองมอนน าทาง จงไมควรถกบนทอนดวยเครองมอชดนตงแตเรมตน ดชนสขภาวะองคกรจงเปนเครองมอหนงทองคกรสามารถเลอกใชเพอสรางเสรมกระบวนการพฒนาภาวะปจจยแหงความสขใหเกดขนในองคกร เกณฑการตรวจสอบแตละหวขอ พฒนาขนโดยค านงถง “ประโยชนทจะท าใหเกดกระบวนการสรางสขในองคกรเปนส าคญ” เนองจากการก าหนดกจกรรม สรางสขมความแตกตางกนไปตามบรบทและวฒนธรรมขององคกร ผทจะก าหนดแนวทางของงานสรางสขจงตองสรางกระบวนการเรยนรรวมกนของผทเกยวของในองคกร เครองมอชดนจงออกแบบใหมการใชงานดวยการตรวจสอบองคกรไดดวยตนเอง คาดชนสขภาวะองคกรจะแสดงถงระดบความสามารถในการจดการสภาวะปจจยทเออใหเกดความสขบนฐานของสขภาพทสมบรณครอบคลมทงกาย จตใจ สงคม และปญญาของบคลากร ในองคกร วามความเหมาะสมหรอไม อยางไร รวมทง ผลการประมวลจะแสดงแนวทางส าคญในการแกไขปรบปรงเพอใหองคกรสามารถกาวไปสองคกรสขภาวะตามเปาหมาย แนวทางส าหรบนกสรางสของคกร

ชดดชนสขภาวะองคกร (Happy Work place Index: HWI) มจ านวนทงสน 37 หวขอยอย แบงเปน 5 มต เรยกสน ๆ วา MapHR ประกอบดวย

180

มตท 1 สขดวยการจดการ (M: Management) มตท 2 สขดวยบรรยากาศและสภาพแวดลอมในทท างาน (A: Atmosphere &

Environment) มตท 3 สขดวยกระบวนการสรางสข (P: Process) มตท 4 สขดวยสขภาพกายและสขภาพใจ (H: Health) มตท 5 สขดวยผลลพธองคกร (R: Result) Map HR เปนแนวทางส าหรบนกสรางสของคกร และเปนเสมอนแผนทแสดงเสนทางการ

น าองคกรไปสความผาสก ความสข หรอ Happy Workplace ซงเนนการพฒนาทนมนษยอนเปนทรพยากรทมคาและส าคญทสดขององคกร และเปนก าลงหลกในการขบเคลอนองคกรไปสความมนคงและย งยน MapHR ไดก าหนดประเดนการพฒนาในแตละมต ดงน

มตท 1 สขดวยการจดการ (M: Management) ระบบและการบรหารจดการมงเนนเกยวกบการดแลปจจยพนฐานในดานการบรหาร

ทรพยากรมนษย อนไดแก บคลากร เงน วสดอปกรณ ซงอาศยศาสตรและศลปในการจดการระบบตางๆ อาท ผลตอบแทนทเหมาะสม นโยบายคมครองพนกงาน สวสดการพนกงาน การใหรางวลยกยองพนกงาน การประเมนผลงานใหเปนทยอมรบ ระบบและกลไกในการพฒนาความกาวหนาในอาชพตามศกยภาพของพนกงาน ฯลฯ ท าใหองคกรบรรลผลตามเปาหมายทวางไวไปพรอมกบคณภาพชวตและความสขรวมกนของบคลากรในองคกร

มตท 2 สขดวยบรรยากาศและสภาพแวดลอมในทท างาน (A: Atmosphere &

Environment) สภาพแวดลอมและบรรยากาศทเออตอการท างานเปนองคประกอบส าคญทกอใหเกด

ประสทธภาพและประสทธผลของงาน หากสภาพแวดลอมในการท างานมความเหมาะสมหรอมความปลอดภย พนกงานกจะสามารถท างานไดอยางเปนสข ในทางตรงกนขาม หากสภาพแวดลอมในการท างานไมเหมาะสมหรอมความไมปลอดภยกบนทอนหรอลดประสทธภาพการท างานลงท าใหสขภาพกายและสขภาพจตของพนกงานเสอมโทรม เกดความเครยด มความขดแยง มความเสยงในการเกดอบตเหตและโรคจากการประกอบอาชพ หรอเปนสาเหตท าใหเกดโรคตาง ๆ งายขน

181

มตท 3 สขดวยกระบวนการสรางสข (P: Process) องคกรแตละแหงมสภาพปญหาและบรบททแตกตางกนไป หากกจกรรมทองคกรคดเลอก

น ามาประยกตใชมความเหมาะสมกบลกษณะและวฒนธรรมขององคกร กจะสามารถท าใหเกดสขไดมาก-นอย ตามวธการออกแบบและการสรางความเชอมโยงระหวางกจกรรม รวมทง การสรางการมสวนรวมจากบคลากรทกระดบอยางทวถงเพอใหเกดผลในวงกวาง อาท การมผรบผดชอบการก ากบดแลนโยบายองคกรสรางสข สรางชองทางการสอสารเรองการสรางสขในองคกร เรยนรเรองการสรางสข สนบสนนทรพยากร ใหความส าคญเรองสขภาวะวาเปนทนแบบหนง การมสวนรวมของบคลากร และคณภาพของกระบวนการประเมนองคกรสรางสข

มตท 4 สขดวยสขภาพกายและสขภาพใจ (H: Health) ปจจบนเปนทยอมรบวาสขภาพกายและสขภาพใจนนเชอมโยงกนเปนสงเดยวและเปนสงส าคญทเกอหนนตอความสขสมบรณและคณภาพชวตทด ผทมสขภาพกายด คอ มรางกายแขงแรง สมบรณ ไมบาดเจบหรอเจบปวย มสขภาพใจดคอ จตใจมความสข รสกเบกบาน อมเอมใจ มความพงพอใจในชวต จะสามารถปฏบตหนาทในงานประจ าและท างานไดอยางมประสทธภาพ ดงนน การสงเสรมสขภาพกายและใจจงเปนสงทจ าเปนส าหรบทกคน หากเรามกจกรรมทดแลสขภาพทงกายและใจในชวงเวลาการท างานแลวกจะสงผลดในเบองตนใหเรามความสขสมบรณและคณภาพชวตทด

มตท 5 สขดวยผลลพธองคกร (R: Result) ประโยชนทไดจากกจกรรมสรางสขเกดผลไดทงตอบคลากรและองคกร อาท การเพมขน

ของผลผลต ลดอตราการเกดอบตเหตจากการท างานและลดโรคทเกดจากการท างาน เปนการลดตนทนการผลตเนองจากอตราการขาดงานของพนกงานลดลง ท าใหการจดการทรพยากรบคคลดขนเพราะ รวาจะเลอกคนลกษณะอยางไรเขามาท างาน ลดอตราการลาออกจากงาน ลดระดบของความเครยดของคนท างาน รวมทง ท าใหภาพลกษณขององคกรดขนเนองจากพนกงานมสขภาพดเปนทยอมรบในสงคม ลกคามความพงพอใจตอคณภาพของสนคาและการบรการทเกดขนจากพนกงานทใหบรการดวยความสขกลาวไดวา ดชนสขภาวะองคกรทง 5 มตชวยสะทอนสภาพและปจจยการด าเนนงานทเชอมโยงตอการสรางความสขใหเกดขนอยางสมดลและย งยนในองคกรดงแผนภาพท 5.4

182

ภาพท 5.3 ปจจยการพฒนาสขภาวะองคกร ดวย MapHR ทมา : (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ, 2556: 56)

วธการใชงาน Happy Workplace Index ดชนสขภาวะองคกร ไดรบการพฒนาใหเปนเครองมอส าหรบพฒนากระบวนการและ

กจกรรมสรางสขในองคกร เพราะชวยสะทอนสภาวะทเกอกลตอสขภาวะของคนในองคกร ซงองคกรสามารถตรวจสอบระดบสขภาวะในองคกรไดดวยตนเอง

รปแบบของเครองมอ ดชนสขภาวะองคกร ถกพฒนาใหเปนเครองมอตรวจสอบสขภาวะองคกร เพอใช

ประโยชนในการพฒนากระบวนการสรางสขในองคกร ม 2 รปแบบ คอ 1. เอกสารคมอตรวจสอบสขภาวะระดบองคกร ดวย Happy Workplace Index 2. โปรแกรมตรวจสอบสขภาวะระดบองคกรออนไลน เผยแพรผานเวบไซต www.happy-

workplace.com เมนตรวจสอบสขภาวะองคกร

มตท 1 สขดวยการจดการ (M: Management)

มตท 2 สขดวยบรรยากาศและสภาพแวดลอมในทท างาน (A: Atmosphere & Environment)

มตท 3 สขดวยกระบวนการสรางสข (P: Process)

มตท 4 สขดวยสขภาพกายและสขภาพใจ (H: Health)

มตท 5 สขดวยผลลพธองคกร (R: Result)

สขภาวะองคกร

183

การใชเครองมอตรวจสอบใหเกดประโยชนสงสด การสรางสขอาจเปน “เรองงาย” ส าหรบบางองคกร และอาจจะเปนเรองท “เรมตนไมถก”

ส าหรบองคกรจ านวนมาก เนองจากความแตกตางกนในเรองขนาดประเภท วฒนธรรมและระบบบรหารงานของผน าองคกร ดงนน ดชนสขภาวะระดบองคกร จงเนนการใชงาน 3 ประการ ดงน

1. ใชประโยชนเพอการพฒนาตนเอง มากกวาการตรวจสอบเชงประเมน ซงตองอาศยบคคลจากภายนอกเขามาประเมนหรอตรวจสอบเรองภายในองคกร องคกรควรน าไปใชไดดวยตนเอง ทงวธการใชงาน กระบวนการบนทก การรบรผล และการน าผลไปใชประโยชน

2. ใชตามความพรอมและความสมครใจ องคกรทเรมตนท ากจกรรมสรางสข อาจใชขอมลจากการตรวจสอบฯ นเปนขอมลพนฐานในการเปรยบเทยบกบขอมล การตรวจสอบฯ ครงตอไปภายหลงจากด าเนนงานไปไดระยะหนงแลว เพอดความเปลยนแปลงของปจจยสนบสนนการสรางสขภายในองคกร หรอคนจดออนและจดแขงของปจจยการพฒนาเพอปรบความสมดลของปจจยสนบสนนการสรางสขในระยะยาว ทงน โดยใชตามความพรอมและความสมครใจ

3. ใชโดยไมเปดเผยขอมลองคกรในระบบ เพอใหเกดบรรยากาศของใชงานอยางกวางขวาง องคกรทเขามาใชงานจะไดรบการดแลขอมลทบนทกไวในระบบ โดยจะน าเสนอเฉพาะภาพรวมของจ านวนองคกรทมการจ าแนกกลมตามระดบการพฒนาและแสดงต าแหนงของสภาวะปจจยการสรางสขขององคกรวาอยหางจากคาเฉลยรวมขององคกรทงหมดมาก-นอยเพยงใด องคกรทตองการหาคเทยบเคยง (benchmark) สามารถแสดงความจ านงผานระบบและเปนความยนยอมของทงสองฝาย จดมงหมายของการใชประโยชนจากเครองมอดงกลาวคอ “กระบวนการใช” มากกวา “ผลทเกดขนจากการตรวจสอบฯ” ดงนน ผทน าเครองมอนไปใช ดวยวธทหนง คอ การใชเอกสารคมอตรวจสอบสขภาวะระดบองคกร ดวย Happy Workplace Index หรอวธท 2 คอ การบนทกผานโปรแกรมตรวจสอบสขภาวะระดบองคกรออนไลนควรใหความส าคญกบ “กระบวนการใช” โดยพจารณาวาจะก าหนดวธการใช อยางไร เพอใหเกดผลตอการเปลยนแปลงกระบวนการสรางสขทเหมาะสมกบองคกรซงอาจเปนไดทง “เครองมอสรางการเรยนร” และ“เครองมอชวยใหเกดการสอสาร” ระหวางบคคลหรอกลมบคคลในองคกรเกยวกบการสรางสขในองคกรของตนเอง

184

ขอแนะน าในการใชเครองมอ 1. ใชเปน “เครองมอสรางการเรยนร” ควรเนนใหเกดการแลกเปลยนความคดในกลม

คณะท างานอยางกวางขวาง เพอการสรางความคดใหมๆ ส าหรบพฒนาคนในองคกร และหาวธในการน าความคดเหลาน ไปท าใหเปนจรงตามบรบทขององคกร ดวยการใชกระบวนการมสวนรวม ในการพฒนาองคกรแหงความสข อาท เนนการฟงคนอนดวยความตงใจ ใหขอเสนอแนะแบบสรางสรรค แลกเปลยนความคดดวยใจเปนกลางเพอปรบปรงกระบวนสรางสขในองคกรใหดยงขนเรอย ๆ

2. ใชเปน “เครองมอชวยใหเกดการสอสาร” ผลการตรวจสอบสขภาวะองคกร ดวย Happy Workplace Index ท าใหทราบระดบปจจยการสรางสขขององคกร โดยผลการค านวณตามคมอฯ หรอผลการประมวลดวยโปรแกรมตรวจสอบสขภาวะออนไลน มการแสดงผล 3 สวน คอ (1) ระดบการจดปจจยสขภาวะในภาพรวมขององคกร (2) ระดบปจจยทเออใหเกดการสรางสขในองคกร จ าแนกตามมตการพฒนา 5 มต (3) การจ าแนก/จดกลมองคกร ผลการตรวจสอบฯดงกลาวจะท าใหองคกรรบทราบระดบการพฒนาวามความกาวหนาเพยงใด และองคกรควรใหความส าคญในเรองใดบาง เรองใดทควรเรงรดกอน องคกรจงควรน าผลดงกลาวมาใชสอสารอยางเหมาะสมกบบคคลทเกยวของจะชวยสรางความเขาใจในการเลอกกจกรรมทดและเหมาะสมกบธรรมชาตของ บคลากรในองคกร พฒนาใหเกดความเชอมโยงและตอเนอง มการใสใจความตองการของทกฝาย และตอบสนองคนสวนใหญ การตรวจสอบสขภาวะองคกรใหประโยชนกบองคกรดงน

2.1 ผบรหารองคกรรบรสภาพและปจจยความสมดลของสภาวะทเกอกลตอสขและปจจยทสรางทกขของคนในองคกร

2.2 เปนเครองมอสอสารเกยวกบการสรางองคกรแหงความสขระหวางพนกงานนกพฒนาทรพยากรมนษย และผบรหาร

3. ผปฏบตงานไดรบรจดออน-จดแขงเกยวกบการพฒนาและการสรางองคกรสขภาวะ การตรวจสอบสขภาวะองคกรอาจสรางจดเปลยนใหคนในองคกรกาวไปสจดหมายรวมกน ในอกมตทมใชคดเพยงแคผลก าไร แตเปนการสราง “สภาวะแหงความสข” หรอ “สขภาวะทสามารถเกดขนไดทวทงองคกร” ท าใหองคกรเปนสถานทททกคนประทบใจวาเปนสถานททนาอยและอยากจะมาท างาน

185

สรปทายบท ในปจจบนการท างานเปนทมมความส าคญอยางยงในยคทมการแขงขนทางดานเศรษฐกจ

สง และมการเปลยนแปลงทางดานสงคมและชวตความเปนอยอยางมากมายซงท าใหการท างานมความยงยากและซบซอน องคการจ าเปนตองปรบปรงและพฒนา หรออาจตองปรบเปลยนเพอใหสอดคลองกบสภาพทางดานสงคมปจจบน การท างานเปนทมท าใหบคคลเกดความปลอดภยทางจตวทยาดวย เนองจากท าใหรสกวามผคอยชวยเหลอเกอกลและใหค าปรกษาหารอ ชวยกนคด ชวยกนท า

องคการมความคาดหมายทใหพนกงานรวมมอกนท างานเปนทม เพอใหบรรลเปาหมายขององคการไปในทศทางเดยวกน ส าหรบบคคลอาจมจดประสงคของการท างานเพยงเพอตองการการยอมรบในความสามารถและการมศกดศร แตแททจรงแลวการท างานเปนทมยงเปนการพฒนาการศกยภาพในการท างานใหสงขน การกระจายความรบผดชอบและอ านาจสงการใหการท างานเบดเสรจในทมงานทงระดบการจดการชนสง ผบรหาร ลงไปจนถงการจดการระดบลาง และผปฏบตงานเปนการสรางความรสกวาไดเขามาเปนสวนหนงขององคการ ขอส าคญในการบรหารจดการ คอ บทบาทและหนาทของทมงานในแตละทมงานตองประสานสอดคลองกนเพอใหมบรรยากาศทดในการทจะรวมมอรวมใจกนในการท างานทดในทมงาน

การท างานเปนทม เปนการท างานทตองการความรวมมอกนของบคคลหลายคน หรอหลายกลม โดยแตละคนหรอแตละกลมจะมความรความสามารถหรอความเชยวชาญทแตกตางกนไปเพอตอบสนองงานทตองท ารวมกน ทกคนมคณคา มศกดศรและมความส าคญส าหรบงานและทมงาน ถงแมวาการรวมกลมกนของบคคลนนมาจากเหตผลทแตกตางกน การท าใหกลมไดรบความพอใจทางดานจตวทยาและสงคม คอ การยอมรบและใหการสนบสนนในทางสงคม ชวยลดความหวาดกลว และลดความขดแยง เปนตน สงเหลานชวยท าใหสมาชกของกลมหรอทมชวยกนท าใหผลงานมความหมายส าหรบองคการ

186

ค าถามทายบทท 5 1. จงอธบายความหมายของผน า และภาวะน า และทงสองค านมความแตกตางกนอยางไร 2. นกศกษาคดวาตนเองลกษณะประจ าตวของผน าหรอไม จงอธบาย 3. ผน าทดควรมทกษะการบรหาร บทบาทของภาวะผน า และปจจยของการเปนผน า

อยางไร 4. ทมงานทมประสทธภาพเปนอยางไร และควรมหลกการท างานเปนทมอยางไรจงจะถอวา

เปนทมงานทมประสทธภาพ 5. การสรางองคกรแหงความสขในทศนะของนกศกษาเปนอยางไร จงอธบาย

187

เอกสารอางอง

กรรณการ ศลพพฒน และคณะ. (2546). ภาวะผน าและการสรางแรงจงใจ. กรงเทพฯ: ศนยสงเสรมวชาการ.

กระทรวงศกษาธการ. (2550). การพฒนาภาวะผน าในสถาบนอดมศกษา. กรงเทพฯ: ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา.

ชยเสฏฐ พรหมศร. (2551). คมภรการจดการสมยใหม. กรงเทพมหานคร: ปญญาชน. เนตรพณณา ยาวราช. (2552). ภาวะผน าและผน าเชงกลยทธ. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2553). ภาวะผน า. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: ชมรมภวธรรม. ศรยพา รงเรงสข. (2550). แบรนดผน าปนได. กรงเทพฯ: เนชนมลตมเดยกรป. ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.). (2556). 123 สการเปนองคกรแหง

ความสข. นนทบร: สองขาครเอชน.

บทท 6 มนษยสมพนธและการตดตอสอสาร

ไมมใครอยคนเดยวในโลกได แมคนทอยในโลกแหงความมดมด ตาบอดสนท หรอโลกแหงความเงยบ หหนวกทงสองขาง หรอคนปกตทวไป ทกคนกยงคงตองการปะทะสงสรรคกบคนอน ๆ ทงนเนองมาจากมนษยเปนสตวสงคมทตองพงพาอาศยกนไมวาจะโดยทางตรงหรอทางออม ตงแตแรกเกด มนษยมระยะเวลาทตองเกยวของกบผอนในการดแลฟมฟกคอนขางยาวนาน จนกวาจะถงเวลาทสามารถชวยเหลอตวเอง ดงนนตลอดชวตทเปนอยตองใชชวตอยรวมกบผอน พบปะ พดคย และ ท ากจกรรมตาง ๆ รวมกน ดงนน มนษยสมพนธจงเปนทงศาสตรและศลปทส าคญอยางยงทตองเรยนรเพอสามารถปรบตวใหอยรวมกบผอนไดอยางมความสข มความเขาใจและสามารถครองใจผอน น าไปสการยอมรบและการสรางความสมพนธอนด เพอใชชวตอยางมคณภาพ มประโยชนตอตนเองและผอน ความหมายของมนษยสมพนธ ค าวา มนษยสมพนธ (Human Relations) มนกวชาการใหความหมายไวอยางหลากหลาย พอสรปไดดงน

นพนธ คนธเสว (2525 : 4) ใหความหมายวา มนษยสมพนธ หมายถง สภาพความสมพนธของมนษยท เ อออ านวยตอการด ารงชวตรวมกนอยางราบรน หรอท างานรวมกนอยางมประสทธภาพ และทกฝายตางกมความพงพอใจทกดาน

วจตร อาวะกล (2527 : 25) ใหความหมายวา มนษยสมพนธ หมายถง การตดตอเกยวของกนเพอเปนสะพานทอดไปสความเปนมตร รวมทงการพฒนาตนเองใหเปนทรกใครชอบพอ และไดรบความรวมมอสนบสนนจากผอน

นงลกษณ ประเสรฐ (2538 : 2) ใหความหมายวา มนษยสมพนธ หมายถง ศลปะในการอยรวมกนอยางมความสข และสามารถสรางสรรคงานใหบรรลเปาหมายไดอยางมประสทธภาพ

กรรณการ นลราชสวจน (2539 : 4) ใหความหมายวา มนษยสมพนธ หมายถงการตดตอสมพนธระหวางบคคลเพอใหเกดความเขาใจอนด ความรวมมอในการท างานใหบรรลเปาหมายอยงมประสทธภาพ และใหด าเนนชวตรวมกนอยางราบรน

192

เรยม ศรทอง (2540 : 4) ใหความหมายวา มนษยสมพนธ หมายถง กระบวนการตดตอเกยวของกนดวยสมพนธภาพอนด ตงอยบนพนฐานความเขาใจรวมกน การใหการยอมรบนบถอ น าไปสความพอใจ รกใคร รวมมอ สามารถท างานรวมกน จนบรรลเปาหมายในงานสวนบคคลและงานในองคการ

ม.ร.ว. สมพร สทศนย (2554 : 3) ใหความหมายของมนษยสมพนธ หมายถง การตดตอเกยวของกนระหวางบคคล เพอใหเกดความรกใครชอบพอ ความรวมมอรวมใจในการท ากจกรรมใหบรรลเปาหมาย และการด าเนนชวตใหมความราบรน

ราชบณฑตสถาน (2542) ใหความหมายวา มนษยสมพนธไวในพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 วา หมายถง ความสมพนธในทางสงคมระหวางมนษย ซงจะกอใหเกดความเขาใจอนดตอกน

เดวส (Davis, 1957 : 9) ใหความหมายวา มนษยสมพนธคอ วธการกอใหเกดวตถประสงคและแรงกระตนรวมกนในกลมคน ชวยสงเสรมใหกลมคนมความปรารถนาจะท างานรวมกนใหไดผล

ฟลปโป (Flippo, 1966 : 15) ใหความหมายวา มนษยสมพนธคอการรวมคนใหมาท างานรวมกนในลกษณะทมงใหเกดความรวมมอ ประสานงาน ความคดรเรมสรางสรรค เพอบงเกดผลบรรลเปาหมาย

จงสรปไดวา มนษยสมพนธ หมายถง การตดตอสมพนธกบผอนดวยสมพนธภาพทดเพอใหการด ารงชวตอยในสงคมอยางมความสข น าไปสการยอมรบ การนบถอ เกดศรทธาจนสามารถสรางสรรคงานทงสวนบคคลและสวนรวมใหประสบความส าเรจ ปรชญาพนฐานและแนวคดของมนษยสมพนธ ปรชญาพนฐานของมนษยสมพนธ แนวความเชอเกยวกบมนษยสมพนธ มอทธพลตอปฏบตการเพอสรางความสมพนธอนดตอกน เรยม ศรทอง (2540 : 11)ไดกลาวถงหลกความเชอ 3 ประการ ดงน

1. มนษยทกคนมคณคาแหงความเปนคนเทาเทยมกน ไมเลอกเพศ วย วรรณะ การศกษาหรอฐานะเศรษฐกจ มนษยทกคนรกชวต มนษยตองการตดเกยวของกนฉนทมตร มความปรารถนา

193

ด และตองการปฏบตจากผอนอยางมเกยรต ตองการเปนคนทมคณคาและมความส าคญ การใชอ านาจ หรอพลงจากภายนอกมาขมข บงคบบคคล มใชพฤตกรรมทใหการยอมรบและใหเกยรตกน

2. มนษยเกยวของกบความตองการไมมสนสด เมอมนษยไดรบการสนองตอบในระดบ หนง กยอมกอใหเกดความสมพนธอนดตอกนในระดบหนงไดเชนกน ระหวางความตองการทางดานวตถกบจตใจ แมวาบางครงมความสมบรณทางดานวตถ แตกมไดเปนเครองแสดงวา ความตองการทางจตใจสมบรณไปดวย

3. มนษยเปนเพอนรวมทกข ทตองมชวตเวยนวายอยในสงสารวฏเหมอนกน ฉะนนการ แสดงออกซงเมตตาตอกน โดยไมจ ากดพรมแดน จะน ามาซงการอยรวมกนอยางไมเบยดเบยน กอใหเกดสนตสขรวมกน ความสงบสขของสงคม ขนอยกบความสามารถของมนษยในการแสดงความเมตตาตอกน ม.ร.ว. สมพร สทศนย (2554 : 25-28) ไดกลาวถงปรชญาพนฐานของมนษยสมพนธ ทหมายถงความเชอพนฐานเกยวกบมนษยสมพนธในเรองมนษย ดงน

1. มนษยทกคนมศกดศร ในการตดตอสมพนธกบมนษยนนตองยอมรบวามนษยทกคนม คณคาของความเปนคนเทากน มนษยมความสามารถเฉพาะตว ทกคนอยากจะไดรบการยอมรบนบถอ การยกยองสรรเสรญ แตไมปรารถนาจะไดรบการดถกเหยยดหยามไมวาเขาจะเปนใคร มฐานะอยางไร ในการคบหาสมาคมหรอท างานรวมกนกบผอนในองคการนนบคคลจะตองยอมรบ ใหเกยรตยกยองเพอนรวมงาน คอจะตองยอมรบวาทกคนมคาแหงความเปนคนเทาเทยมกน ถาบคคลยอมรบความเทาเทยมกน มนษยสมพนธยอมเกดขน มนษยสมพนธจะเชอมโยงใหแตละคนรวมกนเปนกลม เปนสงคม เปนคณะบคคลหรอองคการได การค านงถงศกดศรของมนษยไดแก การยกยองใหเกยรตซงกนและกน เปนตน

2. มนษยตองการการจงใจ โดยเฉพาะการปฏบตงานของมนษยยอมเกดจากแรงจงใจภายใน อนไดแก ความตองการพนฐาน ซงมาสโลว กลาวไวในแนวคดขอหนงวา “มนษยทกคนมความตองการและความตองการเกดขนตลอดเวลาไมมทสนสด” ความตองการดงกลาวไดแกความตองการทางกาย ความตองการความมนคงปลอดภย ความตองการความรก ความตองการเกยรตยศ ชอเสยง และความตองการตระหนกในตน การสรางมนษยสมพนธจงอยบนพนฐานความเชอทวา ความตองการทไดรบการตอบสนองยอมกอใหเกดมนษยสมพนธและน าไปสการท างานทมประสทธภาพ กลาวอกนยหนงวา มนษยตองการการจงใจหรอการกระตนใหคนอยากท างานโดยใช

194

สงจงใจหรอรางวล ซงไดแก การจดสงแวดลอมทดในการท างาน ใหเสรภาพในการแสดงความคด การยกยองใหเกยรตและใหสวสดการตาง ๆ เปนตน ในการตดตอสมพนธหรอในการบรหารงาน ถาผบรหารตระหนกในเรองน และไมละเลยทจะใหแรงจงใจแกผรวมงานแลว มนษยสมพนธทดกเกดขน มนษยสมพนธเปนปจจยทส าคญในการบรหารงานและควบคมงานเปนอยางยง

แนวคดเกยวกบมนษยสมพนธ แนวคดเกยวกบมนษยสมพนธเปนความรเบองตนทใชเปนแนวทางในการสรางมนษย

สมพนธ แบงออกเปน 3 แนวคด คอ แนวคดในเรองธรรมชาตของมนษย แนวคดในเรองของสงคมไทย และแนวคดในเรองธรรมชาตขององคการ ดงน

1. แนวคดในเรองธรรมชาตของมนษย ไดแก ความแตกตางระหวางบคคล การค านงถง บคคลในลกษณะผลรวม พฤตกรรมของมนษยยอมกอใหเกดขนไดและจงใจได มนษยมคณคาและศกดศร มนษยมความซบซอนมรายละเอยด ดงน

1.1 ความแตกตางระหวางบคคล (Individual differences) นอกจากบคคลจะม ความคลายคลงกนแลวบคคลยงมความแตกตางกนมากมายหลายประการ เชน รปรางหนาตา การแสดงออก อารมณ ความรสก ความคด สงตาง ๆ เหลานเปนผลมาจากพนธกรรมสวนหนงและประสบการณอกสวนหนง ดงนน การเขาใจตนเองและผอน นอกจากจะเขาใจความคลายคลงกนแลว ยงตองเขาใจความแตกตางของมนษยอกดวย จงจะท าใหเราสามารถปฏบตตอผอนไดถกตอง เหมาะสมยงขนและกอใหเกดมนษยสมพนธทดตอกน

1.2 การค านงถงบคคลในลกษณะผลรวม (A whole person) เราไมอาจศกษาบคคล โดยการแยกศกษาเปนสวนยอย ๆ แตละสวน แตตองศกษาทงกาย อารมณ สงคม สตปญญา ตลอดจนถงสถานการณทบคคลนนอาศยอยอกดวย ดงนนการทผบรหารจะมอบหมายงานใหบคคลในองคการ มใชจะมอบหมายใหตามความรความสามารถแตเพยงอยางเดยวเทานน แตควรค านงถงความพอใจทบคคลนนจะท างานดวย

1.3 พฤตกรรมเปนสงทกอใหเกดขนไดและจงใจได (A caused behavior) ทางจต วทยาเชอวา พฤตกรรมเกดจากความตองการ ซงถอวาความตองการเปนแรงขบหรอแรงจงใจภายในทท าใหเกดพฤตกรรม นอกจากพฤตกรรมจะเกดจากแรงจงใจภายในแลว เรายงสามารถท าใหมนษยแสดงพฤตกรรมโดยใชสงจงใจภายนอกได เชน ใหรางวล ค าชมเชย ใหความรกความสนใจ

195

ใหบรการทด และอน ๆ ส าหรบในองคการถาผบรหารตองการใหพนกงานมความขยน รกงาน รวมมอในการท างาน ผบรหารกวางเงอนไขโดยใชรางวลเปนเครองลอ เชน เพมเงนเดอนหรอโบนสใหพนกงานทขยนท างานหรอท ารายไดใหแกบรษทในระดบสง

1.4 มนษยมคณคาและศกดศร (Dignity) มนษยทกคนเปนคนมคณคา มศกดศรเทา เทยมกน ฉะนนการปฏบตตอผรวมงานในองคการควรเปนไปในลกษณะของการยกยองใหเกยรต สภาพ ออนนอม ไมวางอ านาจ หรอขบงคบ ผบรหารทฉลาดจะตองตระหนกถงเรองนเปนอยางยง เพราะเราไมอาจจะซอความรวมมอไดดวยเงนเพยงอยางเดยว

1.5 มนษยมความซบซอน (Complex) มนษยเปนสตวชนสงทมความซบซอนและ พฤตกรรมผนแปรอยตลอดเวลาตามความตองการหรอแรงจงใจทมอยนอกจากพฤตกรรมของมนษยจะผนแปรไปตามแรงจงใจทงภายในและภายนอกแลว พฤตกรรมยงผนแปรไปตามเวลาและสถานการณตาง ๆ อกดวย บางครงจะมปฏสมพนธระหวางแรงจงใจภายนอกและแรงจงใจภายในทท าใหเกดพฤตกรรมซบซอนยงขน เชนบคคลพยายามเรยนหนงสอเพอใหไดรบรางวล ขณะเดยวกน การไดรบรางวลเปนการสนองความตองการการยอมรบของสงคมดวย

2. แนวคดในเรองลกษณะของสงคมไทย ลกษณะสงคมไทยทเกยวของกบมนษยสมพนธ มหลายประการ เชน เปนสงคมทเนนตวบคคลมากกวาปญหา เปนสงคมอ านาจนยม อสระนยม หรอมความเปนปจเจกชนนยม ลกษณะตาง ๆ ไดมาจากผลงานวจยของชาวไทยและชาวตางประเทศ มสาระโดยสงเขป ดงน

2.1 เปนสงคมทเนนตวบคคลมากกวาปญหา คอคนไทยจะใหความส าคญแกตว บคคลมากกวาหลกการ ปญหา หรอแนวคด ตวอยางทเหนไดชด คอ การทบคคล 2 คน ถกเถยงกนในทประชมเกยวกบแนวคดทไมตรงกน เมอออกจากทประชมกโกรธเคองกน เพราะคนไทยคดวา เมอต าหนหรอวจารณแนวคดของเรา กคอเขาวจารณตวเรานนเอง ความคดนเปนความคดทไมถกตอง

2.2 เปนสงคมอ านาจนยม (Thinapan Nakata, 1975 : 55) ความสมพนธระหวาง บคคลจงเปนไปในลกษณะของผใหญกบผนอย ผนอยจะตองเคารพเชอฟงผใหญ ไมวาผใหญจะผดหรอถก ลกษณะของสงคมจงเนนระบบอาวโส (Segaller, 1979 : 17) การตดตอสมพนธกนจงเนนในเรองอายมากกวาเพศ นอกจากนคนในสงคมจะยกยองใหเกยรตผมต าแหนงสง ในการแสดงความคดเหนหรอการโตแยงนน คนไทยถอวาเปนการไมสภาพ และไมบงควรทจะแสดงความคดเหนโตแยงผมต าแหนงสงกวา การตดสนใจทมาจากเบองบนและเชอฟงจากเบองลางจงจะเปน

196

การแสดงความเคารพ การยอมรบอ านาจจากผมอ านาจเหนอกวาจงเปนเรองธรรมดาและเปนลกษณะเฉพาะของสงคมไทย 2.3 สงคมไทยยดถออสรนยม คนไทยรกอสรภาพและชอบท าสงตาง ๆ ตามสบาย ไมชอบมกฎเกณฑมาบงคบ ไมชอบใครมาควบคมมากนก จงอาจกลาวไดวามความเปนปจเจกชนนยม คอเปนตวของตวเองในระดบสง (กมล สมวเชยร, 2516 : 47) 3. แนวคดในเรองธรรมชาตขององคการ มขอสมมตฐานวา องคการมธรรมชาตดงน 3.1 องคการเปนระบบสงคม กจกรรมทางสงคมภายในองคการจงอยภายใตกฎของสงคม การแสดงบทบาทและสถานภาพของบคคลจงตองเปนไปตามสงคม พฤตกรรมบางอยางไดรบอทธพลจากกลม กลมสงคมจงมอทธพลตอพฤตกรรมของบคคลเปนอยางยง 3.2 องคการเปนศนยรวมความสนใจ องคการเกดขนเพราะคนมความสนใจรวมกน ในขณะเดยวกน บคคลกมอสระในการเลอกวาจะเขารวมในองคการหรอไม ฉะนนผบรหารองคการยอมตระหนกในเรองการจงใจใหบคคลมความสนใจนนคงอยตลอดไป แนวคดดงกลาวจะเปนแนวทางใหบคคลในองคการ ในสงคม ไดตระหนกและใชเปนประโยชนในการสรางมนษยสมพนธใหมประสทธภาพยงขน ความส าคญของมนษยสมพนธ ธรรมชาตของมนษยจ าเปนตองมความสมพนธเกยวของกบบคคลตาง ๆ ต งแตในครอบครว สงคม และในการท างานในองคการตาง ๆ โดยเฉพาะในการท างานทตองเกยวของกบบคคล หลายครงเมอบคคลตองเกยวของสมพนธหรอท างานดวยกนมกจะพบปญหาความขดแยง ความไมเขาใจกน ไมชอบกน ไมอยากเหนหนาหรอพดคยกน มอคตตอกน อจฉารษยากน มพฤตกรรมทท าใหเกดความไมพงพอใจกนและกน และอาจจะถงขนไมสามารถท างานรวมกนเปน ทมได (รตตกรณ จงวศาล,2550 : 14)

มการศกษาวจยจ านวนมาก พบขอสงเกตตรงกนวา คนทมความสามารถในการท างาน มความเชยวชาญในวชาชพและเทคนคการท างาน ไมประสบความส าเรจในการท างาน มปญหาในการท างานเปนตนวา ปรบตวไมไดกบองคกร หรอตองออกจากงาน มกเปนผทขาดความสามารถในการสรางสมพนธกบผอน (Interpersonal competence) ความรเกยวกบมนษยสมพนธมใชเปนเพยงวชาเรมตนเรยนในหองเรยนเทาน น แตมนษยสมพนธเรมตนต งแตการมปฏสมพนธกนในครอบครว ญาต มตรสหาย และจากประสบการณการท างาน

197

ความรเกยวกบมนษยสมพนธมปรากฏในเรองราวเกยวกบความสนพนธเพอการครองใจกน ความผกพนรกใคร ความเขาใจซงกนและกน ยงมปรากฏอยในค าสอนของศาสนาตาง ๆ เชน กฎทองค า (Golden Rule) ในครสตศาสนา ไดกลาววา “จงปฏบตตอเพอนบานของทาน เหมอนกบทานไดปฏบตตอตวทานเอง” หรอปรากฏอยในรปของค าสอน สภาษต ตาง ๆ ของไทย เชน ใหทาน ทานจกให ตอบสนอง นบทาน ทานจกปอง นอบไหว รกทาน ทานควรครอง ความรก เรานา สามสงน เวนไว แดผ ทรชน (โคลงโลกนต)

ในปจจบน ประเทศตาง ๆ ทวโลก ไดใหความสนใจคณภาพชวตของมนษย โดยเนนการพฒนาตนและความตองการภายในของบคคลมากกวาวตถนยม บคคลตองตดสนใจระหวางเงนกบความรสกส าเรจในจตใจ ตองการบรณาการงานกบวถชวตใหมากขน ซงเดมไมไดมการพจารณาเรองเหลานมากอนเลย ผบรหารงานทดมกจะใชวธเสนอค าถามใหม ๆ ตอผรวมงานของเขา เชน “เราจะท าใหมนดขนไดอยางไร และเราสามารถไปถงเปาหมายของเราไดหรอไม” ทงนเพอใหเกดความสนใจรวมกน มนษยสมพนธไดรบการพจารณาใหเขาไปมบทบาทในวชาชพตาง ๆ ในระยะตอมามากขน (เมธาว อดมธรรมานภาพ, รตนา ประเสรฐสม และ เรยม ศรทอง, 2544 : 128-129)

การสรางความสมพนธระหวางบคคลนน เปนเรองของคนโดยตรง ทงทเปนเรองสวนตวและสวนรวม สวนตว หมายถง การสรางความสมพนธในครอบครว สวนรวม หมายถง การสรางความสมพนธนอกบานกบเพอนรวมงาน นายจาง ลกจาง หรอบคคลอนทมสวนเกยวของ ดงนน มนษยสมพนธจงมความส าคญตอบคคลเปนอยางยง ในทนจะกลาวถงความส าคญของมนษยสมพนธ 4 ดาน คอ ดานการด าเนนชวตในสงคม ดานการบรหารงานในองคการ ดานเศรษฐกจ และ ดานการเมอง

1. ความส าคญทมตอการด าเนนชวตในสงคม มดงน 1.1 มนษยสมพนธมความส าคญตอการด าเนนชวต คอชวยใหมนษยไมวาเหว โดย

ธรรมชาตมนษยสวนมากจะเกดความเงยบเหงา วาเหว จงตองหาเพอน หรอกลมคน ไวเปนเพอนคลายความเงยบเหงา มนษยตองการความส าเรจ การสรางมนษยสมพนธท าใหมนษยไดรบการชวยเหลอ การรวมมอรวมใจในการท างานเพอใหเกดความส าเรจ มนษยตองการความมนคงปลอดภยทงดานรางกายและจตใจ การมมนษยสมพนธทดตอกน ยอมท าใหเกดการชวยเหลอ

198

ปกปองคมครองใหแกกน และมนษยสมพนธจะชวยใหมนษยไดรบความรก และการยอมรบ เมอมนษยตองการใหคนอนรกและยอมรบตน เขากจะสรางความสมพนธโดยการใหความรกและการยอมรบผอนกอน เชนกน

1.2 มนษยสมพนธมความส าคญตอคณภาพชวต ชวตทมคณภาพ คอชวตทดม ความสข มนษยสมพนธยอมท าใหบรรลเปาหมายได เพราะจดมงหมายสดทายของมนษยสมพนธ คอ การท าใหตนเองมความสข ผอนมความสข และสงคมมคณภาพ

2. ความส าคญของมนษยสมพนธทมตอการบรหารงานในองคการ มนษยสมพนธ นอกจากจะน าไปใชในชวตสวนตว ในครอบครว ในหมเพอนฝง ซงนบ

ไดวาเปนความสมพนธแบบไมเปนทางการ แลวยงสามารถปรบเปนความสมพนธแบบทางการใชในองคการตาง ๆ ไดอยางกวางขวางทกองคการ ทมบคคลท างานรวมกนเพอความส าเรจขององคการ ผ บรหารยอมตระหนกดวา มนษยสมพนธเปนปจจยส าคญอนดบแรกทสงผลตอความส าเรจของงานทตนรบผดชอบ โดยเฉพาะการสรางความสมพนธกบพนกงานในองคการ กลาวคอ

2.1 พนกงานในองคการลวนแตมความแตกตางกนทงทางดานภมหลง ความตองการ สตปญญา อารมณ และความรสก ผบรหารจ าเปนตองรหลกในการครองใจพนกงาน และหลกในการสนองความตองการ นนคอการสรางมนษยสมพนธเพอใหการท างานราบรน

2.2 ความเจรญทางดานสงคม เศรษฐกจ และอตสาหกรรม ประกอบกบความ ซบซอนในการบรหารงาน เชน มนษยมความตองการมากขน และซบซอนขน ผบรหารจะตองใชความรและศลปะในการสนองความตองการเหลานน

2.3 พนกงาน หรอขาราชการทมวฒสงขน ยอมจะเรยกรองสงตาง ๆ เพมขน พนกงานหรอขาราชการเหลานนตองการผน าทมมนษยสมพนธทเยยมยอด

2.4 ผลจากการวจยเกยวกบหนาทความรบผดชอบของหวหนางานเปนจ านวนมาก พบวา ผบรหารสวนใหญใชเวลา 50-75% ท างานเกยวของกบคน ผบรหารจ าเปนตองใชกลวธในการสรางมนษยสมพนธเพอใหเกดความรวมมอ รวมใจ และเพอใหงานบรรลเปาหมาย

199

3. ความส าคญของมนษยสมพนธในดานเศรษฐกจและธรกจ เมอสงคมเปลยนจากสงคมเกษตรกรรม เปนอตสาหกรรม และพาณชยกรรม จงท าใหเกด

การแขงขนขน การแขงขนท าใหผบรโภคเกดความพงพอใจทจะซอสนคาและบรการ การจะโนมนาวจตใจผบรโภคนน มใชอยทคณภาพสนคา และราคายอมเยาเทานน หากแตเปนการรจกปฏบต ตามหลกมนษยสมพนธ เชนรจกยกยองใหเกยรต ชมเชย ใหบรการทด เอาอกเอาใจผบรโภคเปนตน สงนลวนเปนการสรางมนษยสมพนธทงสน เจาของธรกจผใดทมมนษยสงพนธดกบผบรโภค ยอมจะเปนผชนะในการแขงขน ธรกจเจรญกาวหนา เศรษฐกจกจะดขนเปนเงาตามตว

4. ความส าคญของมนษยสมพนธในดานการเมอง

ผน าทางการเมองยอมตองมมนษยสมพนธกบสมาชกในคณะรฐบาลของตนเพอความอย รอด เพอความมนคงของตนเองและพรรคการเมองหรอคณะรฐบาล หากผน าทางการเมองมมนษยสมพนธดตอกน ท าใหทกคนมความสขและบรหารงานไดอยางมประสทธภาพ คณะรฐบาลจะมความมนคง อกดานหนงคอ ความสมพนธระหวางผน ารฐบาลกบราษฏร กอนจะไดเขามาเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร เขาไดหาเสยงและสรางมนษยสมพนธกบประชาชน โดยสญญาไววาเมอเขาไดรบเลอกเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรแลว เขาจะชวยเหลอ บรรเทาทกขยากแกราษฎรกลมทเลอกเขา เขากตองปฏบตตามสญญาและท าตนเหมอนเดม ไมเยอหยงถอตว สภาพออนนอมเหมอนเดมทกอยาง เขากจะไดรบความรก ความเชอถอ และไววางใจจากประชาชนตลอดไป ไมวาจะเปนการเลอกตงสมยใด นอกจากน การสรางความสมพนธทดระหวางประเทศกเปนสงส าคญอยางยง หากผน าของประเทศมมนษยสมพนธทดกบตางประเทศ เหตการณทเลวรายจะกลายเปนด เชน การเปดประตเมองใหตางประเทศเขามาตดตอคาขาย การเขามาลงทนในประเทศหรอการเปดการคาเสรเปนตน(ม.ร.ว. สมพร สทศนย, 2554 : 15-18)

ประโยชนของวชามนษยสมพนธ มนษยสมพนธเปนศลปะของการน าเอาความรเกยวกบพฤตกรรมของมนษยอยางเปนระบบไปชวยปรบปรงแกไขชวตสวนตว และความกาวหนาดานอาชพการงาน (วรรณประภา, 2544 : 6)

200

นอกจากจะมความส าคญตอการด าเนนชวตของมนษยแลว ยงมประโยชนอกหลายประการดงตอไปน

1. ท าใหเขาใจธรรมชาตดานตาง ๆ ของมนษย 2. ท าใหเขาใจความตองการพนฐานของมนษยและสามารถตอบสนองความตองการ

พนฐานทเหมอนกนหรอแตกตางกนได 3. ท าใหเกดความราบรนในการคบหาสมาคมกบผอน 4. ท าใหไดรบความรกใคร เชอถอ ศรทธา จากบคคลในครอบครว องคการและสงคมได 5. ท าใหเกดความรวมมอรวมใจในการท างานใหบรรลเปาหมายได โดยเฉพาะผบรหาร

มนษยสมพนธจะชวยใหงานส าเรจได 6. ชวยลดปญหาความขดแยงในการท างานและในการอยรวมกน 7. ท าใหบคคลมแรงจงใจในการท างาน มความสามคคกลมเกลยว รกองคการ และท าให

องคการมความมนคงเปนปกแผน 8. เปนปจจยส าคญในการประสานประโยชนของสงคม ปองกนและแกปญหาสงคม

เศรษฐกจ และการเมองได 9. มนษยสมพนธท าใหทกคนมความรสกเปนพวกเดยวกน พรอมทจะตอสเพอประโยชน

รวมกน 10. ท าใหตนเองมความสข ผอนมความสข และสงคมมประสทธภาพ

(กรรณการ นลราชสวจน, 2539 : 9, ม.ร.ว. สมพร สทศนย, 2554 : 24) เทคนคและวธการในการสรางมนษยสมพนธ ในชวงตนทศวรรษ 1960 ไมเคล ดฟเวอร นกการเมองหนมไฟแรงก าลงมองหาผน าทเขาจะเชอมนและทมเทชวตตดตาม และบคคลทเขาพบในทสดกคอ นกการเมองอดตนกแสดงทชอ โรนลด เรแกน ประธานาธบดคนท 40 ของสหรฐอเมรกา ดฟเวอร ตงขอสงเกตวา โรนลด เรแกน เปนคนขอายทสดคนหนงทเคยพบมา แตประธานาธบด มความสามารถในการเขาถงผคน ไมวาจะเปนผน าของรฐ ชนชนกรรมาชพ หรอสอมวลชน ความสามารถของเรแกนนน สวนหนงมาจาก บคลกสวนตวทดงดดใจคน เรแกนสามารถท าใหใครกตามรสกเหมอนเปนเพอนสนทของเขา แมไมเคยเจอกนมากอนกตาม และทส าคญยงไปกวานนกคอ เขาสามารถเขาถงจตใจของบรรดาคน

201

ใกลชด และใหความเอาใจใสคนในทมงานอยางแทจรง ไมวาจะเปนหวหนาทมงาน หรอคนสวน หรอเลขานการ ตางกไดรบการเอาใจใสเหมอนกน “ส าหรบประธานาธบดแลว ทกคนส าคญหมด” (แมกซเวลล, 2549 : 9-11) จากขอความตอนตน ท าใหเหนวา ประธานาธบดเรแกน เปนผหนงทมมนษยสมพนธทดท าใหการเปนผน าและผบรหารประเทศประสบความส าเรจ การสรางมนษยสมพนธ จงเปนสงทสามารถเรยนรและพฒนาใหเกดขนกบตนเองได โดยเรยนรจากเทคนคการสรางมนษยสมพนธ เพอสรางความประทบใจใหเกดแกคนทวไปในสงคม ซงอาจจะประมวลไดดงน

1. ยมแยมแจมใส แมวาบคคลทเรายมดวยเขาจะไมยนดยนรายกจงพยายามตอไป คงเคย ไดยนเพลงของเดก ๆทรองวา “หากเรายมใหกน โลกเบกบานเปนลานป...”

2. พยายามศกษาบคคลอนใหลกซง ศกษาภมหลงของเขาวาเปนคนภมภาคใด นบถอ ศาสนาอะไร เรยนจบอะไร มปมเดน ปมดวยอยางไร เพอจะไดปรบตวใหเขากบเขาไดงาย โดยเฉพาะจะท าใหเราระวงการพดจาไมใหกระทบปมดอยของเขา และเลอกปมเดนของเขามาพด ดงสภาษตทวา “กอนพดเราเปนนายค าพดของเรา แตหลงจากพดไปแลว ค าพดเปนนายเรา”

3. รจกฟงใหมากกวาการพด การเปดโอกาสใหผอนพดท าใหบคคลพอใจ เพราะเขารสก วาเขาไดรบความส าคญและการฟงท าใหเราไดรบประโยชนมาก ควรเปนคนท “ชาในการพด แตไวในการฟง”

4. ศกษาสภาพแวดลอมในสงคม หรอในทท างาน เพอใหทราบวาใครมความขดแยงกบ ใคร จะไดระมดระวงตวไมพดเขาขางฝายใดฝายหนง เพราะการพดเขาขางฝายใดฝายหนงยอมท าใหอกฝายหนงไมพอใจได

5. ใหความส าคญแกผอน วธการทแสดงวาผอนส าคญ มดงน 5.1 พดใหคนอนรวาเขาเกง ด ร ารวย มเกยรต หรอเปนคนส าคญ 5.2 แสดงกรยาสภาพออนนอมถอมตนตอเขา 5.3 ใหสงทดทสดแกเขา ใหโอกาสในการท าสงตาง ๆ กอนตวเราเสมอ ถาท าได 5.4 ปฏบตตอผอนเยยงบคคลพเศษ เชนใหนงเกาอทดทสดเทาทมอย เปนตน

6. ไมควรท าตวเดนเกนไป หรอท าตวเปนผรอบร แลวแสดงความรความสามารถไปหมด ทกเรอง ท าใหกลายเปนคนทนาหมนไส คนอนไมชอบหนา และการท าตวเชนบางครงเปนการท างานขามหนาผอน เพราะความอยากแสดงออก ท าใหเปนอนตรายอยางยง จงจ าไววา “ไมมใครอยากเหนเราเดนเกน”

202

7. ไมควรมความมนใจจนเกนไป การแสดงความมนใจจนเกนไป คอจะไมยอมแพใคร ไมคอยจ านนในเหตผลของผอน สวนมากเปนลกษณะการแสดงความคด คนทมความมนใจจนเกนไปจะกลายเปนคนกลาคด กลาท า จนท าใหกลายเปนคนดอดง กาวราว ไมมคนชอบ การแกไขคอ ควรคดวามอกหลายอยางทเราไมร คดวาคนอนจะตองเกงกวาเรา ท าเปนยอมเขาบางเพอ จะไดรบความรกจากคนอน ๆ

8. ควรวางตวใหเหมาะกาลเทศะ และบคคล ตวอยางของการรจกกาลเทศะ คอ ควรรวา เวลานนเปนเวลาทเศราโศก ดใจ หรอสนกสนาน และควรรวาสถานทนนเปนงานศพ งานเลยง สงสรรค หรองานพธ ส าหรบการรจกบคคลนน คอตองรวาบคคลนน คอใคร มฐานะ ต าแหนงอะไร อยในภาวะอยางไร ควรจะท าตวอยางไร

9. สรางความประทบใจในการพด เชน สนใจเรองเดยวกบผฟง มอารมณขน มความ จรงใจตอกน พดในสงทด พดจาสภาพออนหวาน ไมพดคยเรองของตนเองมากเกนไป รจกชมเชยยกยองผพดบาง

10. รจกตอนรบผอนเสมอไมวาผนนจะไปหาเยยมเยยนทบาน หรอเดนเขามาในททเรา ก าลงนงอย เชน รจกเชญใหเขามาในกลม หรอเชญใหนงในทอนควร

11. รจกบรการ สงเคราะหชวยเหลอในเรองเลก ๆ นอย ๆ 12. แสดงความเหนใจในความทกขของผอน 13. รจกการให ใหทงความรก ความเหนใจ ใหอภย ใหความชวยเหลอ และใหสงของตาม

สมควร ดงค าพดทวา “การใหเปนเหตใหมความสขยงกวาการรบ” 14. สนใจผอน และผทอยใกลชด เชน บดามารดาของเพอน เปนตน 15. ยอมรบความคดเหนของผอน 16. มความจรงใจตอผอน เชน ท าตามทพดไวเสมอ 17. ยกยองใหเกยรตแกผอนตามโอกาสอนควร 18. ไมแสดงอ านาจเหนอผอน 19. มความเกรงใจ เชน ไมถามเรองสวนตวของผอน ไมยมของใชของผอนโดยไมจ าเปน 20. มสามญส านก คอรวาอะไรควรหรอไมควร ไดแก รวาควรพดบางเรองกบคนบางคน

หรอควรปฏบตตอผอนเชนนนหรอไม เชนจดหองท างานใหพนกงานทสงอายอยชนท 4 จดหองท างานใหพนกงานวยหนมสาว อยชนท 1 เปนตน

21. เมอเปนฝายผด ตองยอมรบผด

203

22. ยอมแพเสยบาง การยอมแพมไดหมายความวาเปนฝายผด แตยอมแพเพอใหผอนสบาย ใจ นอกจากน การยอมแพไมท าใหเกดการโตเถยง

23. ไมจบผดผอน ถาผอนท าผดเลก ๆ นอย ๆ แสรงท าเปนไมเหนเสยบาง 24. แสดงน าใจตอผอน ไมวาผนนจะเปนเพอนของเราหรอไม ถามโอกาสกควรแสดงน าใจบาง 25. มความกระตอรอรนทจะชวยเหลอผอน เชน หยบปากกาออกมาจดขอความทเพอนฝาก

บอกผอน เปนตน 26. มความเปนกนเอง คอรจกทกทายปราศรย และท าตวงาย ๆ ไมเจาระเบยบจนเกนไป ไม

ท าตนใหผอนรสกเกรงกลว หางเหนหรอไมอยากเขาใกลแตควรท าตวใหผอนรสกวาเมออยใกลเราแลวท าใหเขาสบายใจ

27. เปดเผยในระดบทเหมาะสม 28. มมารยาทในการคบหาสมาคมกบผอน พนฐานส าคญของมารยาทคอความสภาพออน

นอมและส ารวม 29. สงเกตความตองการของผอนและใหในสงทเขาตองการ ตลอดจนสงเกตอารมณ

ความรสก เพอจะไดตอบสนองใหสอดคลองกบอารมณได เชนเมอสงเกตเหนวาเพอรสกผดหวงเนองจากไมมใครเลอกเธอเปนหวหนา เรากควรปลอบใจ

30. อดทนและควบคมอารมณได 31. รจกขออภยเมอท าอะไรพลาดพลงหรอลวงเกนผอน 32. ราเรงแจมใส และมองโลกในแงด 33. ไมพดเรองสวนตวของผอน 34. ไมท าใหผอนรสกวาเราเปนคนเอาเปรยบ เชนในการรบประทานอาหารดวยกน หรอ

ท ากจกรรมรวมกน ถาหากเราไมสามารถเฉลยเงนใหเทา ๆ กบผอนได กควรหาทางท าอยางอนเปนการทดแทน อาจจะเปนการท างานทดแทนกได

35. คลอยตามหรอเหนดเหนงามกบความคด ความรสก หรอความตองการของผอน เชน พดวา “ดฉนเหนดวยกบคณ” “ดฉนกคดเหมอนคณ” “ดฉนกชอบเหมอนกน” เปนตน

204

ขอควรระวงในการสรางมนษยสมพนธ เนองจากการสรางมนษยสมพนธเปนการแสดงพฤตกรรมเพอใหไดมาซงความรกใคร

พอใจ และรวมมอรวมใจในการท ากจกรรมตางๆ ใหเกดสมฤทธผล ดงนนจงควรระมดระวงในเรองตอนไปน (ม.ร.ว.สมพร สทศนย, 2554 : 134-135)

1. ระวงการแสดงสหนา กรยาทาทาง และบคลกภาพ 2. การโตแยง การถกเถยงเพอเอาชนะ 3. การต าหนตเตยนผอนทงตอหนาและลบหลง 4. การพดเรองตนเอง การพดโออวด ยกตนขมทาน 5. การพดเพอเจอ ประชดประชน นนทาวาราย 6. การไมสนใจฟงผอน 7. การแสดงความอจฉา 8. การแสดงความอยากได ใจแคบ 9. การแสดงความโมโหฉนเฉยว 10. การแสดงการเลอกทรกมกทชง 11. การแสดงอ านาจเหนอผอน 12. การแสดงความเหนแกตวเองมากกวาสวนรวม 13. การแสดงความไมแนนอน ใจรวนเร ไมรกษาค าพด 14. การโยนความผดใหผอน 15. การแสดงความเปนระเบยบ จจจกจกเกนไป 16. การลมนกถงความส าคญของผอน บางคนเปนคนมอ านาจ ชอบใชอ านาจกบผอนจน

ลมนกไปวาผอนกมความส าคญ 17. การมอคตความล าเอยงตอผอน โดยเฉพาะเชอชาต ศาสนา 18. การแสดงพฤตกรรบางอยางจนเคยชน เชน การนงเหยยดแขง เหยยดขาตอหนาผใหญ

จนเปนนสย อาจาท าใหเสยสมพนธภาพได ขอเสนอแนะในการสรางมนษยสมพนธ 1. ควรระวงในเรองสขภาพ การมมนษยสมพนธทด ตองเรมตนทสขภาพด ถาบคคลม

สขภาพด หนาตากยมแยมแจมใส ท าใหคนอนอยากเขาใกล

205

2. ควรจะระงบอารมณไวใหได ไมวาจะมอารมณคางมาจากไหน ควรทงอารมณไวทนน พยายามท าอารมณใหแจมใสกอนจะพดคยกบผอน

3. การปรบปรงบคลกภาพภายนอกใหเหมาะสม เชน ปรบปรงการแตงกายใหสะอาด เรยบรอย เหมาะสมกาลเทศะและบคคล ปรบปรงการใชสหนา คอไมบงตง ไมเครยด ฝกการใชสายตาใหออนโยน มเมตตา

4. มมารยาทในการตดตอสมพนธ คนทมมารยาทดยอมเปนบคคลทนารกใคร นานบถอ 5. ควรปรบปรงการพดจา ทงการใชถอยค าส านวน และน าเสยง 6. ควรรกษาสญญา มความรบผดชอบตอค าพด และการกระท าของตนเอง 7. ควรรจกใหและรบอยางเหมาะสม 8. ค านงถงความตองการของผอนเปนส าคญ 9. ควรใหความส าคญแกผอนยงกวาตนเอง 10. ยงใกลชดสนทกบใครมากเทาไร ควรเกรงใจเขาใหมากขนเทานน เพราะคนเรามกลม

รกษาน าใจคนทอยใกลชดเสมอ 11. ไมควรค านงถงผลประโยชนของตนเอง จนลมนกถงจตใจของผอนซงท าใหพดจาและ

แสดงทาททเหนแกตวออกไป (ม.ร.ว. สมพร สทศนย, 2554 : 130-136)

การตดตอสอสารกบมนษยสมพนธ ความส าคญของการตดตอสอสารในการสรางมนษยสมพนธ การตดตอสอสารเปนปจจยส าคญในการสรางมนษยสมพนธ ทงน เพราะการตดตอสอสารเปนวธการน าขอเทจจรง ความคดเหน ความตองการ อารมณและความรสกจากผสงหรอผพดไปยงผฟงใหเขาใจตรงกนและเกดความพงพอใจตอกน จากการศกษาความหมายของการตดตอสอสารอาจจะสรปไดวา การตดตอสอสาร หมายถง กระบวนการถายทอดขอมล ขาวสาร ขอเทจจรง ตลอดจนความตองการ อารมณความรสกจากผสงไปยงผรบเพอใหเขาใจตรงกน จากความหมายดงกลาวจะเหนไดวา การตดตอสอสารเกดจากบคคลสองฝายมาตดตอเกยวของกน โดยการสอความดวยการพด การเขยน แสดงกรยาทาทาง สญลกษณหรอสงทเปนผลตผลของเทคโนโลยตางๆ เชน วทย โทรทศน โทรศพท โทรสาร ฯลฯ ผรบกจะรบขอมลตางๆ แลวแปลความหมายจากสอนนๆ ผรบจะแปลความหมายตรงกบผสงหรอไมนนยอมมผลตอการสรางมนษยสมพนธ ทงนเพราะม

206

องคประกอบหลายประการทมผลตอการแปลความ เชน ผสงสารมความสามารถในการถายทอดขอมลแคไหน สอทใชมคณภาพเพยงใด บรรยากาศในขณะนนเปนอยางไร ผรบสารมอารมณ ความรสกตอการสอความนนอยางไร เปนตน องคประกอบตางๆ ดงกลาวอาจท าใหการตความขอมลบดเบอนและน าไปสสมพนธภาพทไมดได เชน วราลพดวา “นชจะซอกาแฟทงทซอขวดใหญซ ถาเปนฉน ฉนไมซอขวดเลกหรอก” นชซงมความรสกดอยเพราะตนมฐานะยากจนกวาวราลอาจจะไมพอใจเพราะคดวาวราลดถกเธอ เปนตน การใชสอทเปนภาษาในการตดตอสอสาร ไมวาจะเปนภาษาพดหรอภาษาเขยนผสงสารควรระมดระวงเปนอยางยง เชน ศกษาลกษณะบคคลทเราตดตอสมพนธดวยวามต าแหนง ฐานะอยางไร ชอบและพอใจอะไร ควรใชค าพดอยางไรเพอใหเขาเกดความพงพอใจและภาคภมใจ โดยใชน าเสยง สหนา แววตา และทาทางประกอบในการสอความ ผฟงกเชนกนควรระมดระวง คอ ตงใจฟง ถาเปนการสอสารดวยการเขยน ผเขยนตองเขยนใหชดเจนเพราะผเขยนไมอาจใชสหนา แววตาหรอทาทางประกอบได (ม.ร.ว. สมพร สทศนย, 2554 : 283-284) ดงนน อาจจะสรปความส าคญของการตดตอสอสารได ดงนคอ

1. การตดตอสอสารเปนปจจยส าคญในการตดตอสมพนธ คอ เปนเครองมอถายทอดขอมล อารมณความรสก ความคดและความตองการเพอใหอกฝายเกดความเขาใจ เกดความรสกพงพอใจ รกใคร เกดความเชอถอ ศรทธา ซงน าไปสความรวมมอรวมใจในการท ากจกรรมตางๆ ใหบรรลเปาหมาย

2. เปนสงจ าเปนในการด าเนนชวตและการบรหารงานใหประสบผลส าเรจ องคประกอบของการตดตอสอสาร ม.ร.ว. สมพร สทศนย (2554 : 284-285) กลาววา องคประกอบของการตดตอสอสาร ไดแก ผสง (sender) สารหรอขอมล (message) และผรบสาร (receiver) ผสงสารจะสงผานสอตางๆ เชน ค าพด กรยา ทาทาง การเขยน สญลกษณ เปนตน ผสงสารอาจใชวธการสงสารทางเดยวโดยไมเปดโอกาสใหผรบสารซกถามหรอโตตอบ หรอใชวธสงสารสองทางโดยผรบสารไดซกถามเราอาจแสดงรปการสงสารไดดงน

207

ภาพท 6.1 แสดงองคประกอบของการตดตอสอสาร (ทมา ม.ร.ว.สมพร สทศนย, 2554 : 285)

จากภาพท 6.1 จะเหนไดวาการสงสารนนตองมผสงสาร สงสารหรอขอมลและมผรบสารโดยมสอเปนตวน าสารของผสงไปยงผรบ

ผสงสาร สาร (ขอมล)

ภาษาพด (วาจา) - ค าพด - เพลง ค ากลอน ภาษาเขยน - จดหมาย - ค าสง

ฯลฯ สญลกษณ รปภาพ สอตางๆ - วทย โทรศพท

ฯลฯ

ผรบสาร

ขอมลยอนกลบ

208

กระบวนการตดตอสอสาร ในการตดตอสอสารนนผสง สงสารไปยงผรบสารผานขนตอนตอไปน (ม.ร.ว. สมพร สทศนย, 2554 : 285-286)

ภาพท 6.2 แสดงขนตอนการตดตอสอสาร (ทมา ม.ร.ว.สมพร สทศนย, 2554 : 285)

พจารณารายละเอยดแตละขนตอนดงน

1. ขนการเกดความคด เปนขนทผสงสารเกดความคด และตองการทจะสงความคดรวมทงอารมณและความตองการไปยงผรบสาร

2. ขนการประมวลความคด เปนขนทมการเรยบเรยงความคดใหเหมาะกบผรบสาร เวลา สถานการณกอนทจะแสดงออกเพอใหเกดความรสกทดตอกน

3. ขนการถายทอด เปนการสงสารผานสอทเหมาะสม เชน ชายหนมจะสงความรกใหหญงสาวทเพงรจกกนเพยงสองเดอนค าวา “ผมรกคณ” หรอสงกหลาบแดงใหเธอ การถายทอดสารนนควรค านงถงวตถประสงควาตองการความรวดเรวหรอประหยด เชน จะสงจดหมายหรอโทรศพทเพอบอกขาวการเสยชวตของสามทอยตางประเทศใหภรรยาทอยในเมองไทยทราบ และยงตองค านงถงบคคลผรบสารดวยวาเปนใครเพอจะไดใชสอใหเหมาะสมซงเปนสงจ าเปนมาก

4. ขนการรบสาร ผรบรบสารจากสอ และพยายามท าความเขาใจสารนน 5. ขนการถอดความ เปนการแปลความหมายสารจากการฟงและใชผสสะอนๆ แลวแปล

ความหมายจากประสบการณ การแปลความหมายอาจไมตรงกบความเปนจรง ถาผรบแปลความหมายไมตรงกบผสงหรอความเปนจรงกอาจท าใหเกดความขดแยงได

ความคด ประมวลความคด

ถายทอด รบสาร ถอดความ

พฤตกรรมตอบสนอง

การใหขอมลยอนกลบ

209

6. พฤตกรรมตอบสนอง เปนพฤตกรรมการตอบสนองของผรบสารทเกดจากการแปลความหมาย ถาแปลความหมายไปในทางบวกกตอบสนองในทางทด ยอมกอใหเกดมนษยสมพนธทด

7. ขอมลยอนกลบเปนกระบวนการทส าคญและจ าเปนในการตดตอสอสารมากเพราะเปนสวนชวยใหผรบสารเขาใจตรงกบผสงสารอนเปนผลใหเกดความรสกทดตอกนขอมลยอนกลบไดแก การซกถาม ทบทวนค าพด และการตอบค าถาม กระบวนการตดตอสอสารทพจารณาภมหลงของบคคล ภมหลงของบคคลหมายถงประสบการณ ความคด ความรสก ทศนคต ฯลฯ ยอมมผลตอพฤตกรรมทสอออกมาเปนค าพด การกระท าและสออนๆ ดงภาพท 6.3 กระบวนการตดตอสอสารทพจารณาภมหลงของบคคล

ผสง สาร สอ ผรบ

รวบรวมผสมผสาน - ภมหลง - ประสบการณ - ความคด - อารมณ

ฯลฯ

- ขอเทจจรง - เรองราว - เหตผล

ฯลฯ

- วาจา - สหนา - แววตา - ทาทาง

ฯลฯ

รวบรวมผสมผสาน - ภมหลง - ประสบการณ - ความคด - อารมณ

ฯลฯ

ขอมลยอนกลบ

210

แบบแผนพฤตกรรมในกระบวนการสอสารทพจารณาภมหลงของบคคล ตวอยางท 1 แบบแผนพฤตกรรมทอาจเปนไปได

ภาพท 6.3 แสดงกระบวนการตดตอสอสารทพจารณาภมหลงของบคคล (ทมา ม.ร.ว.สมพร สทศนย, 2554 : 287)

จากภาพท 6.3 แสดงใหเหนวาภมหลงของบคคลมผลตอพฤตกรรมการตดตอสอสาร

สอทใชในการตดตอสอสาร

ม.ร.ว.สมพร สทศนย (2554 : 288) กลาววาสอทใชในการตดตอสอสารมหลายประเภท ทงนขนอยกบการเลอกใชใหเหมาะสม สอดงกลาว ไดแก

1. ภาษาพดหรอวาจา เปนสอทใชไดงาย สะดวก รวดเรว และประหยด นอกจากนภาษายงสามารถชวยสรางความสนทสนมเปนกนเองระหวางผพดกบผฟงไดงายกวาสอชนดอน เพราะเมอผ พดพดดวยถอยค าทไพเราะ ประกอบกบน าเสยงทนนนวล ใบหนายมแยมแจมใสยอมผกใจผฟงเปนอยางยง การตดตอสอสารดวยวาจาทเหมาะสมดงกลาวจงน าไปสสมพนธภาพทด

2. ภาษาเขยน การเขยนสามารถสอไดดและสามารถเกบเปนหลกฐานไดแมจะตองใชเวลาในการเขยนกมผลดตรงทไดมเวลาไตรตรองความคด กลนกรองค าพดใหไพเราะเหมาะสม

ผสง สาร สอ ผรบ

- ไมเคยไดรบความรก - เปนลกคนกลาง - มทศนคตทไมดตอการบรการ

- ตองการรผลการรบสมครงาน

- วาจากาวราว - หนาตาบงตง - ทาทางฮดฮด

- ไดรบความรกและเหตผลมากอน - ลกคนหวป - อารมณเยน

- ซกถามเพมเตม ยมแยมแจมใส - แสดงความเขาใจ บอกใหรออยางออนโยน

ขอมลยอนกลบ

211

3. ภาษาทาทาง ไดแก การแสดงสหนา แววตา กรยาทาทางตางๆ บางครงการพดอยางเดยวไมเปนการเพยงพอตองอาศยและแววตาดวย เชน ลลาวด พดกบเพอนวา “ดใจจรงๆ ทไดพบเธอ” พรอมกบตรงเขาไปจบมอทงสองของเพอนและยมแสดงความดใจ เปนตน

4. รปภาพ การสอดวยรปภาพกเปนการตดตอสอสารวธหนงทท าใหคนเขาใจไดกวางขวางและรวดเรว เชน มรปผหญงอยหนาหองน า แมคนทอานหนงสอไมออกกสามารถเขาใจไดงาย

5. สญลกษณ การใชสญลกษณสอความหมายมผลดในแงของการประหยดค าพด และเปนทเขาใจกนทวไป เชน สญลกษณไฟเขยว ไฟแดงในการจราจรสญลกษณมประโยชนในงานบางอยางทตองการใหผเกยวของเทาน นทจะเขาใจไดผอนไมสามารถเขาใจ เชน สญลกษณ “อนทรยเหลก” ในงานสบราชการลบ เปนตน

6. สอสารมวลชนตางๆ เชน วทย โทรทศน โทรศพท เปนตน เปนสอทนยมใชกนมากในปจจบน โดยเฉพาะโทรศพทมอถอ วทยมอถอ เพราะเปนสอทชวยใหการตดตอสะดวกรวดเรว ถามองในแงธรกจกจะเปนการประหยดเวลาและเงนเปนอยางยง

ปญหาการตดตอสอสาร เนองจากการตดตอสอสารมหลายองคประกอบและกระบวนการตดตอสอสารทซบซอนจงท าใหเกดปญหาในการตดตอสอซงปญหาดงกลาวมดงน (ประสทธ ทองอน, 2542 : 163-168)

1. เกดจากกระบวนการสอสาร หมายถง เกดจากผสอ เกดจากสาร เกดจากสอ และเกดจากผรบสาร ปญหาและ

อปสรรคทเกดขนจากกระบวนการสอสาร มกเกดจากพฤตกรรมของผสอและผรบเปนหลก เชน ผ สอหรอผรบไมอยในภาวะปกต อาจเมาเหลา เมายา ครงหลบครงตน มการรบร มประสบการณ มภมหลง มคานยม ความเชอ ระเบยบประเพณ ปทสถานสงคมประกตทแตกตาง ท าใหการเขารหสสารและถอดรหสแปลความหมายสารไมตรงกน ผสอหรอผรบ ไมมสมาธในการตดตอสอสาร อาจก าลงมอารมณโกรธ มอารมณรก อจฉารษยา อคต ท าใหบงคบตนเองไมอย ผสอหรอผรบมบคลกภาพไมเหมาะสม อาจเกดจากกรยาอาการ สหนา กรแตงกาย ไมเออตอการสอสาร ท าใหขาดความเชอถอ ขาดความไววางใจ ระหวางผสอกบผรบ เปนตน

นอกจากปญหาทเกดจากผสอหรอผรบแลวอาจเกดจากสารกได หมายถง กระบวนการในการสอสาร สารอาจมปรมาณมากเกนไป สารเขาใจยากเกนไป ลกษณะความเหมาะสม ความ

212

ตอเนอง การจดล าดบและประเภทของขอมลขาวสาร การใชภาษาในการสอสาร ท าใหเกดปญหาและเปนอปสรรคในการสอสารไดทกขณะ

นอกจากผสอ ผรบ สารแลว สอกเปนปญหาและอปสรรคเชนกน เชน สอขาดคณภาพ ไมวาจะเปนสอทเปนเครองมอ สอทเปนอปกรณหรอสอทเปนวธการกตาม รวมถงชองทางของสอไมเหมาะสมดวย เชน ผดกาลเทศะ มเสยงรบกวน ความหมายของภาษาทเกดจากการพองรปและการพองเสยง

2. เกดจากกระบวนการเลอกทางจตวทยา หมายถง ปญหาและอปสรรคของการสอสารเกดจากกลไกทางจตวทยา ชวยสรางความ

สมดลในจตใจ ทกคนสามารถเลอกการรบรขอมลขาวสาร กลไกนจะท าใหบคคลไมไดรบร ขาวสาร ขอมลทงหมด ทแวดลอมในตวเขา ลกษณะการเลอกรบขอมลขาวสารมผลตอการสอสาร 4 ประการ คอ

2.1 การเลอกเปดรบ ในชวตประจ าวนของบคคล มแหลงขอมลขาวสารมากมายทจะสงสารถงบคคลใหไดรบร เชน มสถานวทยหลายสถาน มสถานโทรทศนหลายชอง มอนเตอรเนต หนงสอพมพ นตยสาร วารสาร เคเบลทว สอบคคลตางๆ มากมาย บคคลไมสามารถจะเปดรบขอมลขาวสารไดทงหมด จะเลอกด เลอกฟง เลอกอาน เลอกพดคย ตามทตนสนใจ เทานน ท าใหเกดปญหาเปนอปสรรคในการรบรขาวสารประการหนง

2.2 การเลอกใหความสนใจ การเปดรบสารตางๆ บคคลมโอกาสเลอกทสนใจตามคานยม ตามเพศ วย ตามสถานการณ เลอกรบเลอกสนใจสารเฉพาะเพยงบางอยาง เชน เลอกอานหนงสอพมพบางฉบบ บางคอลมน เลอกดโทรทศน บางชอง บางรายการ สนใจดละคร ไมสนใจรายการขาว สนใจดละคร ดการตน เกมโชวไมชอบดรายการทเปนวชาการ เปนตน สนใจฟงวทย บางสถาน บางรายการ สนใจรายการเพลง ไมสนใจฟงรายการเกษตรกรรมชาวบาน เปนตน

2.3 การเลอกรบรและการตความ บคคลเมอรบสารแลวมแนวโนมทจะรบรและตความสารนนใหสอดคลองกบเจตคต คานยม ความเชอ ปทสถาน และความตองการของตน บคคลจะตความสารในลกษณะทท าใหเขาเองมความพอใจ มความสบายใจ มความสขใจ เชน สารระบวา อบตเหตบนถนนเกดขนทงรถยนตและจกรยานยนต 40% มาจากผขบขยวดยานพาหนะดมแอลกอฮอล คนทชอบดมเหลา ดมเบยรจะตความวาคนทขบรถเกดอบตเหตทไมไดดมแอลกอฮอล 60% แสดงวา คนกนเหลาดมเบยร ท าใหเกดอบตเหตนอยกวาคนไมกนเหลาดมเบยร ตนจงไมจ าเปนตองเลกกนเหลาดมเบยรขณะขบรถ เปนตน

213

2.4 การเลอกจดจ า ในชวตประจ าวน ในวนหนงบคคลมสทธทจะรบรมขาวสารใหไดรบรมากมาย และแนนอนบคคลไมอาจจ าสารทรบมาไดทงหมด จะเลอกจ าเฉพาะทมความส าคญและเกยวของกบตน สารทมประโยชนตอตน ตนมความพอใจเทานน

ในกระบวนการเลอกทางจตวทยา ไมวาเปนเรองเจตคต คานยม ความเชอ กอใหเกดปญหาและอปสรรคตอกระบวนการสอสารไมอยางใดกอยางหนง ผสอสารตองตระหนกอยเสมอวา สารทสงไปนน ผรบอาจไมไดรบ หรอไดรบแลวตความไมตรงกน กอใหเกดค าถามอยเสมอวา สงแลวท าไมไมท า พดแลวท าไมไมรเรอง สงเหมอนสงขมก พดเหมอนสซอใหควายฟง บอกแลวท าไมไมจ า หตงหรออยางไร เมอมการสอสารจงจ าเปนตองตรวจสอบกระบวนการสอสารใหชดเจนมขอมลยอนกลบใหเกดความแนนอนเสยกอน

3. เกดจากลกษณะความหมายของภาษา ปญหาและอปสรรคของการสอสาร เกดจากลกษณะความหมายของภาษากมไมนอย

เพราะความหมาย คอ ผลทเกดขนในการรบร และมปฏกรยาตอสงเรา หรอ สงแวดลอมโดยเฉพาะ การกลาวถงสงทเปนนามธรรม เชน ค าวา “สามคค” มความรสกอยางไร สามคคดหรอไมด ความหมายทรบรของบคคลมกจะเขาใจและรสกวาด แตการรบรทสมผสไดเปนรปธรรมนน สามคคจะดหรอไมด สามคคกนโกง สามคคกนท าลายสงของสาธารณประโยชน ท าความสะอาด สามคคกนเสยสละชวยสงคม ชวยชาต สามคคกจะเปนสงทด เปนตน

ความหมายไมไดอยในค าหรอขอความ แตอยทการกระท าของคนขนอยกบคนความหมายแตละคนจะตรงกนหรอไม อยทประสบการณความสมพนธของพฤตกรรมของแตละคนจะใกลเคยงกนมากนอยเพยงใด

ความหมายไมใชเปนสงทตายตว เมอประสบการณเปลยนสถานการณเปลยนภาวะสงแวดลอมเปลยนความหมายกจะเปลยนไปดวย เชน ค าวา “ผ” มความหมายทแทจรง คออะไร หมายถงวญญาณ หมายถง ภตปศาจ หรอหมายถง ศพ เชน ถาพดวา “กกบมงไมตองมาเผาผกน” ค าวา “ผ” ในประโยคนหมายถง ศพหรอคนตายหรอรางกายทไรวญญาณ เปนตน

ลกษณะความหมายของภาษาจะเปนภาษาพด ภาษาเขยน จะเปนค าพองรปหรอค าพองเสยง มผลกระทบตอการสอสารหลายครง บางโอกาสอาจท าใหเขาใจไมตรงกนได ลกษณะความหมายของภาษาจ าแนกออกเปน 4 ลกษณะ ดงน

3.1 ความหมายนยตรงกน เปนความหมายเชงวตถพสย ทกคนรบรเขาใจไดเหมอนๆ กน เชน ค าวา “พอ” ค าวา “แม” ค าวา “บาน” ค าวา “พระ” เปนตน ทปรากฏอยในพจนานกรม

214

3.2 ความหมายนยประหวด คอ ความหมายทหวนคดเพราะผกใจอย เปนความหมายทมไดปรากฏอยในพจนานกรม เปนความหมายเชงอตพสย เกดขนตามความรสก ตามอารมณแตละบคคล เชน ค าวา “ปา” อาจหมายถง พอ อาจหมายถง ผทเคารพนบถอเหมอนพอ อาจหมายถงคนแกชอบสาวๆ อายนอยๆ อาจหมายถง ผเฒาหวง เปนตน

3.3 ความหมายเชงโครงสราง ภาษาตางๆ ทกตระกลไมวาภาษาพด ภาษาเขยนยอมมโครงสราง มรปแบบเฉพาะของตนเอง มหลกไวยากรณ ประกอบดวยประโยคตางๆ แตละประโยคอาจประกอบดวย ประธาน กรยา กรรม วเศษณ สนธาน บรพบท อทาน เปนตน ไมจ าเปนตองเขาใจความหมายของทกค าแตเขาใจความหมายของประโยคโดยเฉพาะภาษาไทย มลกษณะเฉพาะทภาษาอนไมม เชน ภาษาค าผวน เปนตนวา คนไทยเรยกชาวญปนวา “ยน” มาจากภาษาค าผวนวา “ยนป” คอ “ญปน” แพทยพยาบาลเรยกผมารกษาพยาบาลวา คนไขหรอผปวย หามเรยกวา คน....ปวย?

3.4 ความหมายเชงอรรถาธบาย เปนความหมายทเกดจากการพรรณนา อธบายความเนอหา สาร เรองราวทท าการสอสาร เปนการกลาวถงค าใหมหรอค ามอยแลวแตไมไดน ามาใชในชวตประจ าวน ไมคอยไดยนไดฟง เหมอนเปนค าใหม เพงไดฟง เพงไดยน ผสอหรอผพดตองอธบายดวยค าพดหลายค า เพอใหผรบหรอผฟงเขาใจความหมายของค าทเกดขน เชน ค าวา “ราชภฏ” เปนค าทใชอยวงการศาสนา เมอกลบตรจะขออปสมบท พระอปชฌายจะถามวา “เปนราชภฏ” หรอเปลา ไดกรายบงคมทลลาอปสมบทหรออนญาตลาบวชหรอย ง เพราะค าวาราชภฏ มความหมายวาเปนขาราชการ หรอเปนคนของพระราชา เปนขาของแผนดน เปนตน

3.5 การมความหมายตามกรณ เปนความหมายของค าทเปนค าเดยว แตมความหมายแตกตางกนตามกรณ ตามสถานการณ เชน ค าวา “วง” หมายถง กรยาอาการเคลอนไหวโดยอาศยเทาทงสองโดยรวดเรว เรวกวาการเดน ปจจบนค าวา “วง” อาจหมายถง การวงเตนโยกยายขอต าแหนงหนาท ค าวา “กน” หมายถงการรบประทานอาหาร ปจจบน ค าวา “กน” อาจหมายถง การฉอราษฎรบงหลวง คอรปชน กนหน กนปน กนทราย เปนตน

4. เกดจากการไมเปลยนแปลงความคด การไมเปลยนแปลงความคด คอ ไมเปลยนแปลงโลกทศน ผกตดอยกบความคดเหนเดม

ความเชอเดม ไมยอมรบขอมลใหมๆ เชน คนมครรภ ชาวบายบางหมบานมกเชอวา ตองกนขาวเหนยวกบเกลอ ไมยอมรบประทานอาหารใหครบ 5 หม ตามแพทยหรอพยาบาลแนะน า เปนตน

215

5. เกดจากมองขามความแตกตาง สรรพสงในโลก ยอมมความแตกตางกน ไมมสงใดทจะเหมอนกนในทกประการไมเวน

แตแฝดแท การสอสารความหมาย จงตองจ าแนกความแตกตางใหไดจ าแนกตามลกษณะใหชดเจน การสอความหมายจะไมเกดความคลมเครอ เชน ความแตกตางของชางไทยกบชางแอฟรกา นอยหนากบนอยโหนง ตะเขกบตะโขง เปนตน

6. เกดจากความคดแบบทวนยม ตามปกตความคดของบคคลจะม 3 ระดบ คอ ความคดแบบทวนยม หมายถง ความคด

แบบสดขว ความคดแบบพยนยม หมายถง ความคดแบบไมเดดขาด เชน คนไทยไมสงแตกไมถงกบเตย ความคดแบบสมพนธนยม หมายถง ความคดทค านงถงปจจยสงแวดลอม เชน คนไทยสง แคนกดแลว เดกอนบาลคดไดแคนกเกงแลว เปนตน

การคดแบบตางๆ ดงกลาวน การคดแบบทวนยม เปนการคดทเปนปญหาตอการสอสารไมนอยทเกดขน เพราะเปนความคดทเดดขาดไมลงเล เปนความคดแบบสดขว ไมเปนขาวเปนด า ไมดกเลว ไมขวาจดกซายจด เปนตน

7. เกดจากความคดแบบน าชาลนถวย ตามปกต ถวยน าชาเอเทน าชาลงไปเตมถวยแลว หากเทลงไปอก ถวยน าชาจะไมรบน า

ชาทเทลงไป กลายเปนลนถวย ไมเกดประโยชนอนใด คนทปฏบตตนเปนคนรแลว เกงแลว ท าไดแลว สงทเหน สงทร ชดเจน ครบถวนสมบรณแลว จะปฏเสธการรบรใหม ไมยอมรบฟงความคดของผอน ดถกดหมนคนอนวา ไมเอาไหน โง ดกดาน สตนไมได เชน เดกนกเรยนบอกครวา ครครบ ครบอกวา หนงบวกหนงตองเปนสอง บางครงกไมใชนะครบคร ครบอกวา อยามาแหยม อยามากระเดะเสนอความคดพเรนทรๆ เลย ท าใหเดกไมกลาใหเหตผล ถาครใจกวางยอมฟงความคดของเดกบางครกจะทราบวาเดกสงสยจรงๆ เพราะเดกคดวา บวกคอรวม เมอน าน ามาหนงแกวบวกกบน าอกหนงแกว เดกคดเอาน ามาเทรวมกนจะเปนน าหนงแกวกไดแตแกวใหญขนเทานน เหตผลฟงได ดงน เปนตน

สรปทายบท

มนษยทกคนมความแตกตางกน และแตละบคคลมความสามารถทซอนเรนอยภายในหากไดรบการกระตนใหเกดการน าออกมาใช จะสามารถสรางสรรคงานใหเกดประโยชนได นนคอการน าศกยภาพของตนออกมาใช ซงสวนใหญแลวคนเราสวนใหญมกไมคอยใชศกยภาพทตนเองมอย

216

อยางเตมท จงตองมการสรางเสรมศกยภาพเพราะเปนสวนส าคญทท าใหเกดการพฒนาตนเอง โดยทมนษยจะพฒนาตนเองไดนน สงส าคญคอตองมการรบรเพราะมอทธพลตอการแสดงพฤตกรรมของบคคล มการเรยนร ทจะชวยใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมไดเหมาะสม มความสามารถทางปญญา ความฉลาดทางอารมณ การคด การจ า การลม และมเจตคตทางบวก

มนษย ไมสามารถอยคนเดยวตามล าพงได จงตองมการพบปะ รวมงานกบบคคลอน ท าใหเกดการรวมกลม ซงคณลกษณะของกลมพจารณาไดจากการมปฏสมพนธกน มจดประสงครวมกน มระบบพฤตกรรม มปทสถานและกฎกตกา และสมพนธภาพในบทบาททแตกตางกนตามลกษณะของกลม กลมทมประสทธภาพจะสามารถด าเนนการใหบรรลเปาหมายของกลมได

การพฒนาตน เปนสงส าคญอยางยงทจะท าใหเราสามารถใชชวตอยางมความสข ควบคมพฤตกรรมของบคคลใหด าเนนไปสเปาหมาย และการอยรวมกบผอน ท างานรวมกบผอนในลกษณะของกลม จ าเปนตองมการพฒนากลมเพอใหอยรวมกบผอนไดโดยสงส าคญประการหนงคอการลดความขดแยงของกลม ดวยการยอมรบความแตกตางระหวางบคคล ยดหลกการท างานเพองาน ท างานในบรรยากาศแบบประชาธปไตย มการประนประนอมปรบความเขาใจกน และการแสดงน าใจตอเพอนรวมงาน มนษยสมพนธ คอการตดตอสมพนธระหวางบคคล การมปฏสมพนธกบผ อนดวยสมพนธภาพทด เพอใหเกดความรวมมอในการท างานใหบรรลเปาหมาย นบตงแตมการปฏวตอตสาหกรรมท าใหโรงงานตาง ๆ ใหความส าคญตอคนงาน ค านงถงความตองการพนฐานของคนงานมากขนเนองจากมความสมพนธตอการสรางผลผลต ท าใหเกดการสรางมนษยสมพนธระหวางนายจางกบลกจางในการท างานรวมกนอยางมความสข ตอมาจงไดมการพฒนาเปดสอนวชาการดานมนษยสมพนธอยางแพรหลาย กวางขวางในปจจบน มนษยสมพนธจงมความส าคญตอมนษยในการด ารงชวตทจะอยอยางเขาใจกน ชวยเหลอกน และสรางความสงบสข โดยมปรชญาพนฐานของมนษยสมพนธทวา มนษยทกคนมคณคาแหงความเปนคนเทาเทยมกน มนษยมศกดศร มความสามารถเฉพาะตว และทกคนตองการการยอมรบ ตองการแรงจงใจในการปฏบตงาน ดงนน ผทเขาใจในหลกมนษยสมพนธ ตองค านงถงธรรมชาตของมนษยทมความแตกตางระหวางบคคล บรบททางสงคม และธรรมชาตของแตละองคการ เพอเขาใจพฤตกรรมของบคคล ทตองเกยวของสมพนธกน ท างานดวยกน และสามารถอยรวมกนไดอยางมความสข

217

ค าถามทายบทท 6

1. จงอธบายความหมายของมนษยสมพนธใหครอบคลมทสด 2. อะไรเปนสาเหตทมาของมนษยสมพนธ 3. จงอธบายปรชญาพนฐานของมนษยสมพนธทเกยวกบมนษยมาโดยสงเขป 4. ลกษณะของสงคมไทยมความเกยวของกบมนษยสมพนธอยางไร 5. เพราะเหตใดมนษยสมพนธจงมความส าคญตอมนษย 6. ในฐานะนกศกษา ทานสามารถน าความรดานมนษยสมพนธไปใชจรงในชวตไดอยางไรบาง

218

เอกสารอางอง

กมล สมวเชยร. (2516). ประชาธปไตยกบสงคมไทย. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช. กรรณการ นลราชสวจน. (2539). มนษยสมพนธ. กรงเทพมหานคร: สถาบนราชภฎสวนดสต. นงลกษณ ประเสรฐ. (2538). เอกสารค าสอนวชามนษยสมพนธ. กรงเทพมหานคร:

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. นพนธ คนธเสว. (2525). มนษยสมพนธเพ

อการพฒนาสงคม. กรงเทพมหานคร: สตรเนตศกษา. ประสทธ ทองอน. (2542). พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน. กรงเทพฯ : เธรดเวฟ เอดดเคชน, แมกซเวลล, จอหน ซ. (2549). มนษยสมพนธ 101 : ส

งทผน าทกคนควรร (แปลจาก Relationships 101 โดย จตรงค โสมนส). กรงเทพมหานคร: โนบสส.

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพมหานคร: นานมบคส.

รตตกรณ จงวศาล. (2550). มนษยสมพนธ : พฤตกรรมมนษยในองคการ. กรงเทพมหานคร: เกษตรศาสตร.

เรยม ศรทอง. (2540). มนษยสมพนธ. พมพครงท

2, กรงเทพมหานคร: ราชภฎสวนดสต. วจตร อาวะกล. (2527). เพ

อการพด : การฟงและการประชมทด. กรงเทพมหานคร: ดร.ศรสงา. วรรณประภา. (2544). คมอปรบปรงตนเอง : มนษยสมพนธในวงงาน. พมพครงท

2. นครปฐม. สมพร สทศนย. (2554). มนษยสมพนธ. พมพครงท

10. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. Davis, Keith. (1957). Human Relations in Business. New York : McGraw-Hill Book. Flippo, Edwin. B. (1966). Management. Boston : Allyn and Bacyn. Segaller, Dennis. (1979). Thai Ways. Bangkok : Thai Watanapanich. Thinapan Nakata. (1975). The Problem of Democracy in Thailand : A Survey of Political

Culture and Socialization of College Students. Bangkok : Prae Pittaya International.

บทท 7 มนยษสมพนธกบการเปนสมาชกทดในสงคม

เมอมนษยโชคดไดเกดมาเปนสมาชกคนหนงของสงคม ยอมตองชวยเหลอสงคมบางไมมากกนอยตามความสามารถ ตามบทบาททไดรบจากสงคม โดยมจดมงหมายเพอพฒนาสงคม พฒนาโลกของเรา ใหเจรญรงเรองยงๆขนไป ในการชวยเหลอสงคมนอาจออกมาในรปแบบตางๆ กนไปตามแรงจงใจของ แตละคน แตสดทายกคอทกคนตองการมชวตอยในโลกอยางมความสข ไมวาจะเปนการรวมกนอยางไมเปนทางการ เชน ในครอบครว ในหมเพอน หรออยรวมกนอยางเปนทางการ เชน ในขณะทางานรวมกบกบบคคลตางๆ เปนตน ดงนน เพอใหการอยรวมกนหรอทางานรวมกนดาเนนไปไดอยางมความสข บคคลควรศกษาหลกการสรางความสมพนธกบสภาพแวดลอมอนๆรอบๆ ตวดวย เมอบคคลมความสข ยอมมกาลงกาย กาลงใจสงพอจะพฒนาสงคมตามจดมงหมายได การสรางความสมพนธกบบคคลตางๆ ประสทธ ทองอน (2542) กลาววา บคคลตางๆทมนษยจะตอง เ กยวของดวยในชวตประจาวน แบงไดดงน 1. บคคลในครอบครว 2. ผบงคบบญชาหรอหวหนา 3. ผบงคบบญชาหรอลกนอง 4. เพอนรวมงาน 5. บคคลทวไป สงคมหรอชมชน ถาเราสามารถสรางความสมพนธกบบคคลตางๆ เหลานได กจะชวยใหชวตของเราประสบแตความสขความสาเรจ มความราบรนในชวตท งในดานสวนตวและการงาน ตอไปนเปนขอเสนอแนะในการปฏบตตว เพอใหเกดความสมพนธทดตอบคคลกลมตางๆ

222

การสรางความสมพนธกบบคคลในครอบครว บคคลในครอบครวอาจจาแนกไดหลายฝาย เชน บดา มารดา สาม ภรรยา ลก คนรบใช (บาว) เปนตน การทครอบครวจะมความสข หรอความราบรนเกดขนไดนน สมาชกควรปฏบตตอกนดวยด (ประสทธ ทองอน, 2542 : 172-177) ดงน

1. หลกปฏบตของสามทพงมตอภรรยา ม 5 ประการ คอ 1.1 ยกยองนบถอความเปนภรรยา การใหเกยรตตอภรรยานบเปนคณธรรมประการหนง สามทดจะตองใชคาพดทดออนหวานตามความนยมตอภรรยาของตน ไมใชวาจาหยาบคาย กลาวยกยองภรรยาใหปรากฏในหมญาตมตรสหายรบรองเปดเผยวาเปนภรรยาของตนในโอกาสทสมควร 1.2 ไมดหมน สามทดตองไมดหมนภรรยาของตน เชน การไมรบรองวาเปนภรรยาทาใหภรรยาไดรบความอปยศอดส เปนตน การทบตกดข ดาวาดวยวาจาหยาบคาย เปนการดหมนภรรยา 1.3 ไมประพฤตนอกใจ สามทดตองไมประพฤตนอกใจภรรยาของตน คอ ไมไปทาชกบหญงอน ขาดความซอตรงตอกน ทาใหภรรยาไดรบความทกขโทมนส เปนเหตใหครอบครวขาดปกตสข ควรยนดพอใจในภรรยาของตนเทานน 1.4 มอบความเปนใหญให สามทดตองยกยองความเปนใหญในเรอน มอบหมายกจการภายในบานเรอนการครว การเกบหอมรอมรบเงนทอง โดยใหอานาจแกภรรยาจดแทนตนใหสมกบคาวา แมศรเรอน 1.5 ใหเครองนงหม ธรรมชาตของผหญงยอมรกสวยรกงาม ชอบเครองประดบตกแตงรางกาย สามจงควรใหเครองแตงตวแกภรรยาของตนตามฐานะ ตามกาลเวลา 2. หลกปฏบตของภรรยาตอสาม ม 5 ประการ คอ 2.1 จดการงานด ภรรยาทดตองเปนผขยนในการทากจการบานเรอน งานครวใหเรยบรอย ปดกวาดบานเรอนใหสะอาดหมดจด จดวสดสงของใหเปนระเบยบ ไมปลอยใหบานรกรงรง

223

2.2 สงเคราะหคนขางเคยงของสาม ภรรยาทดจะตองรจกเอาใจใสสงเคราะหคนขางเคยงของสาม เชน ญาตพนอง มารดาบดา มตรสหายของสาม การสงเคราะห ไดแก การตอนรบเอาใจใสชวยเหลอกจการตางๆ ตลอดถงการใหปนสงของตางๆ อนเปนการสงเคราะหดวยอามส 2.3 ไมประพฤตนอกใจ ภรรยาทดตองเปนผซอสตย ไมประพฤตนอกใจ หรอประพฤตตนใหเปนทระแวงสงสย เชน การไปเทยวกบบรษอน การลกลอบคบหาสมาคมกบบรษอนในทางชสาว อนเปนเหตใหสามตองเสอมเสยเกยรตยศ แมสามจะยากจนตกทกขไดยากดวยประการใดๆ กไมควรเอาใจออกหาง การคดทจะละทงสามตนและพอใจในบรษอนกเปนการนอกใจแลว 2.4 รกษาทรพยทสามหามาได ภรรยาทดจะตองเปนผรกษาทรพยสมบตทสามหามาได ไมใชจายฟมเฟอยหรอนาไปลางผลาญดวยการเลนการพนน เทยวเตร เปนตน ตองรจกประหยดทรพยรจกรกษาจบจายในสงทจาเปนเทานน 2.5 ขยนไมเกยจครานในการงานทงปวง ภรรยาทดตองเปนคนขยนไมเกยจครานในการงานทงปวง แมจะเหนอยยากปานใดกชวยทากจการของสามดวยความอดทน ไมทอแทใจ ถงกบละทงหนาทของตนไป วธการทะเลาะใหรกกน สามภรรยาทอยดวยกนนานๆ กเรมมความขดแยง บางทตางฝายตางกคดวาจาเปนตองโตแยง บางทถงขนทะเลาะกนถาจะตองทะเลาะกนกควรใหความรกยงคงอย (ม.ร.ว.สมพร สทศนย, 2554 : 323) คอ

1. ตงใจฟงคาพดของอกฝาย 2. ไมใชถอยคาทเปนการกลาวหา เชน “ฉนคดวาเธอ...” 3. ควรทบทวนวาการคาดเดานนถกหรอไม เพราะแตละคนจะคดเอาเองวาเปนอยาง

นนเปนอยางน 4. เลอกเวลาและสถานททจะทะเลาะกน 5. โกรธใหถกทอยาพาล 6. คดใหดวาตนเองตองการอะไร

224

7. พดใหชดเจนวาตองการอะไร แตพรอมประนประนอม 8. เตมใจทจะปรบปรงตนเอง 9. ไมพยายามเอาชนะ

3. หลกปฏบตของบดามารดาตอบตร ม 5 ประการคอ 3.1 หามประพฤตชว บดามารดาตองหามปรามหรอชทางชวใหลกทราบ และหามกระทาชวเหลานน เชน ชใหเหนโทษของอบายมข 6 ประการ คอ ดมน าเมา เทยวกลางคน เทยวดมหรสพ เลนการพนน มความเกยจคราน และคบคนชวเปนมตร หามลกของตนมใหประพฤตเพราะทางเหลานเปนทางแหงความวบต พาตนใหเปนทกข 3.2 แนะนาใหตงอยในความด นอกจากหามกระทาความชวแลว ตองหมนพราสอนใหกระทาความด ตงอยในความดความชอบ เชน สอนใหลกรจกประกอบกจการงานทเปนประโยชน หมนขวนขวายในการหาทรพย รจกรกษาทรพยสมบตทหามาไดแลวไมเสอมเสยไปโดยไมจาเปน ใหรจกประมาณในการใชจายเพอเลยงชวตตามฐานกาลงทรพยของตนไมใหฟมเฟอยหรอฝดเคองแรนแคน สอนใหลกรจกเสยสละความสขเพอประโยชนสวนรวม 3.3 ใหศกษาศลปะวทยา เมอบตรมอายครบตามกฎหมายทจะตองศกษาเลาเรยน แลวกขวนขวายหาทศกษาให แลวสงเสรมใหมการศกษาดๆ ในวชาการทลกถนดเพอเปนวชาเลยงตอไป 3.4 หาภรรยาสามทสมควรให เมอบตรเจรญเตบโตเปนหนมเปนสาวควรแกการครองเรอนแลว มารดาบดากเลอกหาหรอชวยพจารณาดวยความเหมาะสม เพอทจะไดอยครองเรอนครองรกกนอยางมความสขตลอดไป 3.5 มอบทรพยใหในเวลาทสมควร เมอลกมครอบครวเปนฝงเปนฝาแลว ควรแบงทรพยมรดกใหเพอเปนทนในการประกอบกจการใหมฐานะมนคง การแบงทรพยใหลกนน ควรทาเปน 2 ระยะ คอ ระยะทยงมชวตอย เชน การแบงใหลกไปลงทนประกอบอาชพ ระยะสอง เมอบดามารดาแกเฒากเหนวาใกลตอความตายแลวกจดแบงทรพยมรดกใหแกลกดวยความเรยบรอย

225

4. หลกปฏบตของบตรตอบดามารดา ม 5 ประการ คอ 4.1 ทานเลยงดเรามาตองเลยงดตอบแทนทาน ลกทกคนตองระลกถงบญคณทบดามารดาไดเลยงเรามาจนเจรญเตบโต ตองลาบากลาบนคอยประคบประหงมอาบน าชาระกายยามปวยไขตองอดหลบอดนอนคอยเผาดแล ใหการศกษา เปนตน ฉะนน เมอเราเจรญเตบโตขน สามารถทากจกรรมตางๆไดแลว ทานแกเฒาลงตองเลยงดทานใหเปนสข อยาใหทานตองทนทกขเดอดรอนในการหาเลยงชพ เมอทานเจบปวยตองพยายามปอนขาว ปอนนา นวดเฟน ปรนนบตทานดงททานเคยปฏบตมากอน เพอใหทานเปนสข 4.2 ชวยทากจกรรมของทาน คอบดามารดาทานมชวตอยางใดอยางหนงทงในบาน และนอกบาน เราควรชวยทากจกรรมของทานใหสาเรจลลวงไปดวยความเรยบรอย โดยไมใหทานหนกใจหรอเปนหวงกงวลในกจการนนๆ 4.3 ดารงวงศสกล คอจะตองปฏบตตนดารงวงศตระกลใหย งยนถาวร สรางความเจรญใหแกวงศตระกลดวยคณสมบตและวตถปฏบต เปนทนยมนบถอของคนทวไป อยาใหตระกลของตนเสอมหรอถกตฉนนนทาในทางชวราย ปฏบตตามขนบธรรมเนยมประเพณของวงศสกล รกษามรดกทรพยสนของทานใหคงอย 4.4 ปฏบตตนใหเปนผควรรบมรดก ผทควรแกการเปนทายาทสบวงศสกลนนควรประพฤตตนด สภาพเรยบรอย ไมเปนคนหมกมนอยในอบายมข อนเปนทางผลาญทรพยสมบตของทานใหหมดไป 4.5 เมอทานลวงลบไปแลวกควรทาบญอทศให บตรธดาจะตองระลกอยเสมอวา ทานเปนผใหเรามากอน ตงแตเลอดเนอ ชวต ความร ทรพยสน มรดก อปการคณเหลาน บตรธดาจะตองระลกถงอยเสมอเมอทานลวงลบไปแลวจงตองทาบญอทศสวนกศลใหทาน เพอแสดงความกตญกตเวทตามกาลงของเรา 5. หลกปฏบตของนายตอบาว ม 5 ประการ คอ 5.1 จดงานใหทานตามกาลง การจดงานใหคนรบใชทา ตองคานงถงกาลงกาย กาลงความสามารถและกาลงความร งานจงจะไดผล เชน บาวเปนหญง กจดงานทผหญงทาได ถาเปนชายกคานงถงกาลงกาย แลวกจดงานทพอแกกาลงใหทา อยาใชงานเกนกาลงของเรา

226

5.2 .ใหอาหารและใหรางวล นายทดคอนายทเหนวา บาวของตนเปนมนษยมจตใจเหมอนๆ กนกบตน รจกหว รจกรอน รจกเหนอยเหมอนกน จงไมควรปลอยใหอดอยากยากแคน ควรใหรบประทานอาหารตามสมควร เพอเปนการสงเสรมใหกาลงใจ 5.3 รกษาพยาบาลใหในเวลาเจบไข ยามคนรบใชเจบปวยลง กควรพยาบาลรกษาใหหายไมใชยามดใชยามไขไมรกษา ควรรกษาในยามปวยไข เปนสงสาคญทางจตใจมาก ทาใหบาวรสกจงรกภกดมากขนเพราะเหนวานายไมทอดทงละเลยตน 5.4 ใหรบอาหารทมรสแปลกใหม เมอนายมอาหารสงใดสงหนงทมรสแปลกๆ ใหมๆ ทบาวไมเคยรบประทานกแบงใหบาวรบประทานบาง โดยไมหวงไวรบประทานคนเดยว การแบงนจะตองแบงใหทวถงกน ไมเลอกทรกมกทชง เชน เลยงอาหารปใหม หรองานวนเกดของตนบาง 5.5 ปลอยในสมยอนสมควร นายทดจะตองรจกเอาใจเขามาใสใจเรา ตองใหโอกาสแกบาวไดพกผอนเทยวเตรบางในบางโอกาส (การปลอยในสมยหมายถง การสมยทมงานนกขตฤกษ เชน หยดพกในวนปใหม สงกรานต ฯลฯ) 6. หลกการปฏบตของบาว ม 5 ประการ คอ 6.1 ลกขนท างานกอนนาย บาวหรอลกจางทดจะตองเปนผขยนในการทางาน เชน ถาเปนชาวนา ชาวสวน บาวหรอลกจางจะตองออกไปนาไปสวนกอนนาย ถาเปนคนรบใชภายในบาน กตองลกขนกอนนาย จดแจงหงตมอาหาร ใหนาย ถาเปนขาราชการ หรองานตามบรษทหางราน ผนอยหรอลกจางตองไปถงททางานกอนนาย งานทเปนหนาทของตนจะตองรบทาใหเสรจเรยบรอยไมตองรอใหนายสงหรอใช 6.2 เลกงานทหลงนาย ลกจางทดเมอถงเวลาเลกงานแลวกตาม ถานายยงไมเลกงานกตองคอยจนกวานายจะเลกงานกอน หรอรอจนกวานายจะสงใหเลก 6.3 ถอเอาแตของทนายให ลกจางทดจะตองเปนผทนายจางไววางใจ ฉะนน ผเปนลกจางจะตองมความซอสตยสจรต ไมหลกเลยงงาน พยายามปรบปรงงานใหเจรญกาวหนาอยเสมอ

227

6.4 ท าการงานของนายใหดขนตามล าดบ เมอนายจางสงงานหรอมอบหมายงานใหทาจะตองทางานนนใหสาเรจดวยดทนท 6.5 นาคณของนายไปสรรเสรญในทตางๆ ลกจางทดจะตองเปนผทมความซอสตยตรงตองานทกระทาทงยงนาเอาความดตางๆ ของนายไปสรรเสรญในทตางๆ ตลอดจนไมนนทาวารายนาย จะตองสรรเสรญในการกระทาของนายตน การสรางความสมพนธกบผบงคบบญชา เพอใหการทางานดวยกนดาเนนไปดวยความเรยบรอยราบรน สาเรจลลวงไปดวยด ผใตบงคบบญชาหรอ ลกนองควรปฏบต (ประสทธ ทองอน, 2542 : 177-181) ดงน 1. เรยนรนสยของผบงคบบญชา เมอเรามหวหนา เปลยนหวหนาใหมหรอมหวหนาหลายคน เราควรคดวาหวหนาชอบอยางไร ทาอยางไรจงจะพอใจหวหนา หวหนามนสยอยางไรถาเปนคนละเอยดรอบคอบ ตองทางานใหละเอยดรอบคอบ ตรวจทกตวอกษร ตองศกษาวาเปนคนแมนยา ใจด ใจราย บางคนกใจรอน สงเ ดยวนเอาเดยวน การเรยนรนสยของผ บงคบบญชาจะนาไปสการทางานใหถกใจ พอใจผบงคบบญชาได เพราะเราตองพบกบผบงคบบญชาใหมๆ ลกษณะนสยไมเหมอนกน บางทคนเดยวกนแตกาลเวลาผานไป ปรมาณงาน ตาแหนงหนาทเปลยนไปนสยกเปลยนไปดวย บางคนกเอาใจยาก ทาดอยางไรกไมถกใจ ไมตไมชม เฉยๆ กม 2. ท างานใหด หลกเลยงการประจบสอพลอ การทางานใหดมหลายอยาง คอ ดของเราแตไมดของหวหนา หรอดของหวหนาแตไมดของเรา ตองศกษาดวาเพราะเหตใดจงยงไมถกใจทาน เปนเรองของ “นานาจตตง” บางคนอาจบอกวาหวหนาเปนคน ไมด ไมรจกความด ทาดแลววาไมด เราตองรใหไดวาหวหนาชอบอะไร และไมชอบอะไร เชน ทานชอบความเรยบรอยรวดเรว เรากตองทางานใหเรยบรอยรวดเรว ประจบดวยการทางานด ตางกนกบการประจบ “สอพลอ” เอาดใสตวเอาชวใสคนอน รบปากรบคาแตงานไมเสรจ ไมเรยบรอยบกพรองไมมความรบผดชอบ เทากบเปนการหลอกลวง ประพฤตชว คงจะไมมหวหนาคนไหนทจะเลยงลกนองทมความรความสามารถตา และประพฤตชวชอบตลบตะแลง หรอหลอกลวงเจานาย นายจะโกรธมากและนายจะไมเลยงเมอรภายหลง เพอนฝงกเกลยดชงไมคบสมาคมดวย

228

3. หาทางท าใหความคดของผบงคบบญชาเกดผล ผบงคบบญชาทดตองเปนผชวยเหลอกจการงานของผบงคบบญชาตามอานาจหนาททไดรบมอบหมาย เมอผบงคบบญชามดารรเรมงานในเรองอะไร เรามหนาทตองชวยเหลอทางานหรอทาความคดเหลานนใหสาเรจ ควรใหขอมลเสนอแนะทถกตองการออกความคดเหนขอดขอเสยอยางไร อยางนกเปนการชวยเหลอทาน ผใตบงคบบญชาบางคน พอผบงคบบญชาคดทาอะไรกเฉย ไมออกความคดเหนอะไรไมชวยหาทางออกหรอวธการแกทเหมาะสมให บางคนกตานเพราะไมอยากทางาน บางคนกบนวางานแคนกจะตายอยแลว หรอในหองประชมไมออกความคดเหน แตพอออกนอกหองประชมชอบไปคยวาเรองนไมเหนดวย ไมควรทา โจมตผบงคบบญชาวาไมไดความ แลวอยางนผบงคบบญชาจะชอบไดอยางไร บางครงผบงคบบญชาอาจจะมความคดใหมๆ ทตองการใหเหนผลเรว แตอาจจะขดกบระเบยบและวธการอยบาง ลกนองทดตองชแจงแสดงเหตผลวาขดของอยางไร ทาไดหรอไมได ถาจะทาใหถกวธควรทาอยางไร ผบงคบบญชาจะเปนผตดสนวาควรจะทาอยางไร ทาไดหรอไมได และเปนเจาของเรอง ตองชวยกนชแจงแนวทางทจะปฏบตไดเพยงไร อยางนผบงคบบญชากสบายใจคอชวยปองกนความคดให และหาวธทถกตองเปนทางออกให ทาใหความคดและการงานของผบงคบบญชาสาเรจและบงเกดผล 4. ใหความเคารพยกยองผบงคบบญชาตามฐานะ ขอปฏบตนเปนเรองธรรมดา เพราะเปนวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณของคนไทย ในการเคารพตอผอาวโสกวา แตกมบางคนชอบแสดงความกระดางกระเดองออกมาใหเหน แสดงความไมเคารพตามฐานะเปนการเสยมารยาทไมสภาพ เราไมพอใจกตองเกบไวในใจ การทาตวเปนผมมารยาทรจกใหความยาเกรงยกยองคนอนเปนสงด โดยเฉพาะผบงคบบญชา ยงเปนการแสดงถงความสภาพเรยบรอยของเรา กอใหเกดความสมพนธทดอยางนอยกทาใหสบายใจขน ผบงคบบญชาสวนใหญไมตองการทจะใหเราไปคอยพนอบพเทาเกนฐานะของทาน กระทาตามฐานะเพอใหปรากฏแกสงคมวาทานเปนใคร อยาทาใหผ พบเหนตาหนผบงคบบญชาวาเปนคน เจายศเจาอยาง 5. อยากอเรองกบเพอนรวมงาน การทะเลาะเบาะแวงกนในสานกงานยอมทาความรอนใจ ราคาญมาสผบงคบบญชา ทาใหเกดการแตกแยก งานดาเนนไปอยางไมมประสทธภาพเพราะคอยแตขดแยงกนระแวงไมไวใจกน

229

ใสรายกน การตดสนใจของผบงคบบญชาอยางใดอยางหนงยอมทาใหเกดการแบงแยก ยงขดแยงและมการตดสนมากยงแตกแยกมาก บางคนแกลงทาใหเกดปญหาใหผบงคบบญชาขบคดทกวน หรอไมกสรางปญหาใหยงเขา ผบงคบบญชาจะไดปวดหว งานจะไดลมเหลว ถาทานมลกนองอยางนจะรสกอยางไร เพอนฝงมตรสหายจะไปหมด มแตศตร จะทาความเดอดรอนมาสตวทานเอง 6. อยารบกวนผบงคบบญชาในเรองเลกๆนอยๆ การปฏบตงานยอมมความรบผดชอบลดหลนกนไดตามอานาจหนาท ผบงคบบญชาทชนสงขนไปยอมมความรบผดชอบมาก ไมมเวลาสาหรบรายละเอยดเรองเลกๆ นอยๆ ไมควรกวนใจหวหนา เราควรชวยทานทางานไมใชทานมาชวยเราทางาน ลกนองบางคนชอบหารอ เจาปญหาเปนนกสรางปญหามากกวาแกปญหา จะทาไรนดหนอยกถาม ไรหนอยกถาม ใหทานเขยนหนงสอรบรอง ชมเชยตนเพอประโยชนหรอแสดงความยงใหญของตน มปญหาสวนตว ครอบครว ลกเมย กวนใจใหชวยเหลอ จนผบงคบบญชาเออมระอา ควรเปนเรองการงานทสาคญทจะตองใหทานชวยเทานนจงจะเปนผลด 7. เขาหาผบงคบบญชาใหเหมาะกบโอกาสและเวลา การเขาพบในระหวางเวลาทางานนนยอมทาไดตลอดเวลา แตผใหญระดบสงอาจมเวลานอย เพราะงานมาก มคนทงภายนอกภายในเขาพบหารอราชการ มการประชม การเขาพบเพอปรกษาหารอหรอเสนอเรองราวเปนพเศษตองเลอกเวลาและโอกาส บางครงเรองดวนเรองยากทตองพจารณากอนเซนตองรอไวกอน จะบงคบจบมอทานเซนกไมได บางเรองทมาเกบไวในระดบตาเปนเวลานานแตไปดวนททานากไมถก การไปมาหาสทบาน เชาถงเยน คอยรบใชผบงคบบญชาบางคนกชอบ บางคนกไมชอบเพราะทานตองการพกผอนสบายๆ กบครอบครว ตองการอานหนงสอ เขยนหนงสอ ถาเราไปหา ทานตองมาคยกบเรา ทานอาจไมพอใจ จงตองพจารณาและโอกาส วาเวลาใด จงจะเหมาะสม 8. อยานนทานายลบหลง การนนทาผอนกนบวาไมดอยแลว ยงถานนทานาย คนอนไดฟงเขาคงจะคดวาลกนองอยางนไมด ไมนาเลยงไว และตองมคนไปพดไปบอกใหนายร คนปกตยอมไมอยากใหใครนนทา ใจคนไมใชหนยอมปวดราวและสนสะเทอนได มนษยเราชอบแตการสรรเสรญแมผบงคบบญชาทดตองมขนต แตบอยๆ เขาคงทนไมไหวกลายเปนขนแตก เราจะเดอดรอน เปนการทาลายความสมพนธและสรางความขดแยง จงควรตงใจวาขาพเจานจะพดแตความดของผอนเทานน

230

9. แสดงความขอบคณเมอผบงคบบญชาปฏบตตอเรา ตามธรรมดาใครทาดใหเรา เรายงแสดงความขอบคณ ยงผบงคบบญชาสนบสนนสงเสรมเรา เวลาทานทาอะไรใหเราตองแสดงความขอบคณทาน ผใหญทกคน อาจจะมไดหวง แตการแสดงความขอบคณอยางนอยกเกดความปลาบปลมใจ รสกสบายใจการแสดงความขอบคณเปนการแสดงน าใจ แสดงถงความรสกสานกในบญคณเปนการรคณกตญ เปนการสรางความสมพนธอนดระหวางเรากบผบงคบบญชา การแสดงการขอบคณในความรสก อาจทาดวยวาจาหรอคารวะตามประเพณ เพราะผใหญอาจถงพรอมดวยทรพยสน ทานตองการความมนาใจมากกวาอยางอนไมจาเปนตองหาของขวญของกานล 10. สรรเสรญคณงามความดของผบงคบบญชา นอกจากจะหลกเลยงการนนทาแลว ควรสรรเสรญความดของทานในโอกาสตางๆดวย เปนการเผยแพรเกยรตคณของทาน บางคนชมไมเปน กลาวถงคณงามความดไมเปน เปนแตวานนทาคนขอนเปนขอเสยทางมนษยสมพนธ เราควรหาโอกาสประกาศคณงามความดของทานใหปรากฏ ควรทาเสมอๆ ไมใชเปนการเอาหนาเสกสรรปนแตง แตควรเปนความดของทานจรงๆ และการทาของเราตองทาดวยความจรงใจมฉะนนจะเปนการเยาะเยยหรอเสแสรงไป ถาเปนอยางนอยเฉยๆ เสยจะดกวา 11. อยาบนถงความล าบากตอหนาผบงคบบญชา ลกนองบางคนปากมากปากเบา ขบน งานนดหนอยกพดแลวพดอก พอผบงคบบญชาใหงานกเรมบน ขาดโนนขาดน ไมมอยางนทาไมได ลาบากอยางโนน ยงยากอยางนพลาดโอกาสทจะแสดงความสามารถ ผบงคบบญชาราคาญ เลยไมเรยกใชอก เมอผบงคบบญชามอบหมายงานควรฟง ศกษาขอเทจจรง ใชสตปญญา มอปสรรคขดของอะไรบาง จะปรกษากบเพอนรวมงานหรอผบงคบบญชาเพมเตมอกกได การบนถงความยากลาบากนนไมเกดประโยชนอะไรเลย นอกจากจะแสดงใหเหนวาทานเปนคนไมสงาน ไมอดทน ไมมความรบผดชอบ มอออน เจาปญหา ขบน ทาใหขาดความเชอถอไววางใจ บางคนกชอบบนจนเปนนสย แตกทาหรอตองทา อยางนไมควรบนเสยดกวา ตองคดวาตนจะกาวหนา สงขนไปตองสและฝาอปสรรคงานทยากลาบากจะเปนโอกาสทจะแสดงฝมอ ฉะนนไมควรบนถงความยากลาบากเสยกอนทจะไดลงมอทา เพราะงานบางอยางกไมยากอยางทเราคด

231

12. ลองประเมนตวเองดบาง การสารวจตวเองถงการประพฤตปฏบตของตนเองทผานมาวามผลดผลเสยตรงไหนบาง ประเมนทกวนยงด ถาเปนผลเสยตองแกไข พระพทธเจาสอนใหพจารณาเปนเนองนตย ควรประเมนสมพนธภาพทมตอผบงคบบญชา ถาเรามองไมเหน ควรตองใหคนอนชวยใหคาแนะนามาคดวเคราะห ประมวลเพอการปรบปรงแกไข การสรางความสมพนธกบผใตบงคบบญชา คาวาลกนองเปนคาไทยทใหความหมายทสนทสนมวา เปนลกนอง หรอเปนทงลก และนอง ฉะนนเราเปนผบงคบบญชา กเปนทงพอแม และพทตองใหความรกใคร และเหนอกเหนใจแกลกนองดวยความจรงใจ สวนลกนองทดกตองเคารพนบถอพอแมและพเชนเดยวกน เมอตางปฏบตอยางดตอกน ความรวมมอทงดานการงานและสวนตวกเปนไปดวยความเรยบรอย คนทเคยเปนผใตบงคบบญชามาแลวยอมทราบดวาคนชอบใหผบงคบบญชาเปนอยางไร สงใดทเราไมชอบหรอเหนวาไมดกไมควรปฏบต ถอเอาใจเขามาใสใจเรานนเอง จงประมวลสงทผบงคบบญชาตองปฏบตตอผใตบงคบบญชาได (ประสทธ ทองอน, 2542 : 181-187) ดงน 1. รจกควบคมอารมณตนเอง การตดสนใจในการทางานยอมตองอาศยเหตและผล ขอมลตางๆในการตดสนใจการไดขอมล ไมครบ การวนจฉยหรอตดสนใจยอมผดพลาดไดยาก ยงการตดสนใจโดยใชอารมณ รก โลภ โกรธ หลง ชงชง กจะเหมอนทาอะไรไปโดยไมมหลกเกณฑ ทาใหเกดคตลาเอยง กอใหเกดความเสยหายแกงานนน และหวหนาไมเปนทรกใครของลกนอง จงควรควบคมอารมณ ดงน 1.1 อยาโมโหฉนเฉยว ความโมโหฉนเฉยวเปนพลง รายท เผาผลาญจตใจของเราเองเปนอนตรายตอสมพนธภาพ ทกคนเกดความเกรงกลวหรอหลกลหนหนาคนมอารมณฉนเฉยวเพราะกรยาทาทาง คาพดทแสดงออก จะทาลายลกษณะการเปนผนาของผนน ทาใหผอนเกดความรสกไมด ขาดความรวมมอเคารพนบถอ กอศตร ลกนองไมชอบนายทเอาแตโมโหฉนเฉยว เพราะทาใหใจคอไมสบาย หวาดระแวงขาดความมนคงทางจตใจ ขาดความสข ขาดความมนใจ หาทางหลกเลยงงานหรอเลอกทางานแตเพยงไมใหตวถกดเทานน

232

1.2 อยาหลงตววาเกงกวาผอน เราเปนหวหนา ลกนองยอมจะเชอถอในความสามารถอยแลว แตบางคนชอบแสดงวาฉนเกงกวา รดกวา สามารถมากกวา ไมมใครรเทาฉนแมความจรงจะเปนเชนนนกไมควรจะแสดงออก เพราะในบางเรองลกนองอาจรดกวาและทาใหดกวาเราเสยดวยซ าไป ถาเราแกเขากจะเปนประโยชนแกงาน และเปนการเสรมสรางกาลงใจในการทางานใหแกลกนองเปนอยางด เปนการขยายขดความสามารถของผบงคบบญชาใหกวางออกไปอก 1.3 อยาใชอานาจเกนความจาเปน ผบงคบบญชาหรอหวหนางานมอานาจอยแลวตามระเบยบ เปรยบเสมอนดาบอยในมอ การอวดอานาจแสดงอานาจอยตลอดเวลาทาใหลกนองตกใจอยตลอดเวลา บางคนเหนวาการใชอานาจจะปกครอง ไดด แตแทจรงเขาปกครองไดแคตวเขาไมไดน าใจ สตปญญาของลกนอง การใชอานาจกดขมาก จะทาใหเกดจดระเบด จะเกดบตรสนเทห คารองเรยน การาบอนทาลายตางๆ จะเกดขน ตรงกนขามถาผบงคบบญชาไมใชอานาจบาตรใหญใหความเหนอกเหนใจ ใหความรกใครเหนอกเหนใจเปนการสรางบารมใหลกนองเกดความรกและชนะใจลกนองไดดกวา ฉะนนจงใชอานาจเมอจาเปน และใชอยางมเหตผลอยาใหใชอานาจเกนความจาเปน พราเพรอหรอเกนกวาเหต 1.4 อยาตดสนใจเวลาโกรธ การตดสนใจกระทาอะไรตองอาศยเหตผล ดงกลาวมาแลว คนทกาลงโกรธมกขาดเหตผล ทาอะไรไปตามอารมณโกรธ เพอแกแคนหรอระบายอารมณโกรธทาใหตดสนใจผดพลาดรนแรงเกนกวา เหต ขาดการไตรตรอง ขาดความรอบคอบยอมเกดความเสยหายไดงาย เปรยบเสมอนเรอทปราศจากหางเสอ คอขาดสตความย งคดและใครครวญ ฉะนนเมอมอารมณโกรธอยาตดสนใจ 1.5 อยาเลอกทรกมกชง คออยาลาเอยง อยาแสดงใหลกนองเหนวารกไมเทากนใหความเสมอหนากนเปนสงทจะทาไดยากทจะทาใหลกนองเชอวาเราไมลาเอยง ความสาคญจงอยทการกระทาและคาพด อยาทาใหเหนวาเราพอใจคนใดคนหนง ลกนองมความอจฉารษยากนอย เชน ไปไหนกเอาไปดวยบอยๆ มสงของอะไรกแบง หรอนกถงแตคนนน ลกนองคนอนกนอยใจหวาดระแวง ขวญเสย หรอผทผบงคบบญชาเรยกใชสอยอยเปนประจา ยงเปนทเพงเลงของเพอนๆ หวหนาจงตองปฏบตตนใหความรกใครชอบพอโดยทวถงกน จงจะไดรบความรวมมอและความรกจากลกนองทกคน

233

2. รจกสงเสรมก าลงใจผใตบงคบบญชา ผใตบงคบบญชาทดตองคานงถงความรสกของลกนองวาเขาคดอยางไร ซงอาจวดดไดจากงานททา กรยาทาทาง คนทมจตใจมนคง มความตงใจจรง มความกระตอรอรนยอมทางานไดผลดกวา หวหนาจะตองคอยสงเกตลกนองทขาดกาลงใจ และหาทางบารงน าใจสงเสรมกาลงใจ ลกนองจะทมกาลงกาย กาลงใจ สตปญญา ความสามารถทมอยทางานเตมท อยในระดบสงเสมออนจะเปนผลดแกตวเองตลอดจนหวหนาและงานทเขาทาอย จงเปนภาระหนาททหวหนาควรคอยหาทางสงเสรมกาลงใจแกลกนองใหมากทสดเทาทจะทาได เพราะไมตองลงทนอะไรมาก วธททาไดอาจม ดงน 2.1 เอาใจเขามาใสใจเรา ลองคดดวาเราเปนเชนนนอยในสถานการณเชนเขาจะรสกอยางไร คดถงเมอเราเปนผนอยอย เราเคยประสบปญหาเชนทเขาประสบน เรามความรสกนกคดอยางไรเหนใจในความทกขและปญหาของเขา มทางใดจะแนะนา ตกเตอน ปลอบใจ เมตตากรณาแกเขา กควรทาดวยความเปนธรรม และมเหตผล 2.2 แสดงความเชอมนในตวเขา เมอมอบหมายงานใหลกนองทาตองใหลกนองเกดความภมใจ ทางานตามความสามารถ งานเสรจเรยบรอย และอยากทาตอไปอกเปนการสงเรมกาลงใจ การพดการแนะนาของหวหนา เปนสงสาคญทจะชวยใหเขาเกดกาลงใจหรอเสยกาลงใจ เราตองการลกนองททางานแทนเราได เขาจะเปนผทางานทางานสบแทนเรา เราเองตองงกาวหนาขนไป ผบงคบบญชาบางคนชอบกดลกนองไว กลวลกนองจะเกงกวา ทาใหลกนองโกรธแคนอาฆาตไวในใจ 2.3 อยาจกจกจจเหมอนเปนโรคประสาท การใชระเบยบ กฎ ขอบงคบ ขอหามหยมหยมโดยไมจาเปน สงเหลานเปนการบนทอนและทาลายสมาธในการทางานทาใหคนอารมณเสยคอยระวงกลวผดในเรองเลกๆ นอยๆ ไมกลาคดตดสนใจเสยเวลา เสยนาใจคนทางาน การจกจกจจของผบงคบบญชาเปนทนาราคาญของลกนอย จะทางานอะไรกเรมบนเอาระเบยบมาตความจนเกดปญหาอปสรรคของการทางาน เครงครดงานเสยทาใหเสยเวลาเสยกาลงใจคนทางาน

234

2.4 ดแลความยากลาบากในการทางานของลกนอง หวหนาบางคนคอยแตเสวยผลงานของลกนอง ขเขญ เรงรดจะเอาแตผลงาน ลกนองจะลาบากยากเขญเพยงใดเพยงใด กไมเคยรไมเคยนก การใหความสนใจไตถามเยยมเยยน ใหความเหนอกเหนใจ เหนความสาคญและความเหนอยๆยากแมไมไดทาอะไร เหนหวหนากนบวาเปนกาลงใจแกลกนอง หวหนาบางคนอาจจะซอขนมขาวตมอาหารวางเลกๆ นอยๆ มาฝาก กเปนกาลงใจ สรางความความประทบใจลกนองแมเหนอยยากเพยงใดกมความเตมใจและสบายใจ ถาลกนองหมดกาลงใจและลดการทางานลงเพยงใด ผลเสยหายจะมาถงหวหนาเทานน 2.5 มความจรงใจตอเขา อยาเสแสรงแกลงทามาเปนรกและเหนใจหรอหลอกใชงานทตนมงหมายสาเรจเทานน ลกนองกมหวใจและรทนเหมอนกนวานายหลอกใช ถาเคารวาผบงคบบญชาไมจรงใจตอเขา “ปากหวานกนเปรยว” เขาจะเสยใจ ขาดความเชอถอ เรมเบอหนายตอการทางาน ความรวมมอในกจการตางๆ กลดนอยลง 3. รจกยกยองและใหบ าเหนจความชอบ คนเราทกคนนอกจากจะตองการผลตอบแทนทางจตใจแลวกยงมความตองการทางวตถดวย คอ ลาภยศ สงของ จากหลกความตองการนเราอาจนามาใชในการสรางความสมพนธกบผบงคบบญชาได ดงน 3.1 ยกยองชมเชยเมอเขาทาด ทกคนชอบคาตชมไมชอบคาตาหนตเตยน ผบงคบบญชาตองรจกคาชมเชย ยกยองผใตบงคบบญชา ตามโอกาสอนสมควร เปนการยอมรบใหเกยรตเมอเขาทาสงทดงาม ความภมใจบางครงมคายงกวาเงนทอง มผนอยทอยในระดบตามกจะคดถงเงนทองมากกวาคาชม แตคาชมกใชไดกบคนทกระดบ ควรพจารณาความเหมาะสมประกอบดวย ผบงคบบญชาบางคนไมเปนแตดบนกบวางเฉยๆแมจะมความเมตตากรณา ปรารถนาดกบลกนองเพยงใดกไมแสดงออก ทาใหลกนองคดไปตางๆ นานๆ ผบงคบบญชาจงควรหาโอกาสแสดงออก ชมเชยลกนองใหประจกษบางเมอเขาทาดทาชอบเพอเปนการใหกาลงใจ 3.2 แสดงความยนดในความสาเรจของเขา ทกคนยอมภมใจดใจเมอประสบความสาเรจ เชน ไดเลอนขน เลอนตาแหนง ไดเหรยญตรา ไดเงนเดอนขนเปนกรณพเศษไดรบชยชนะตางๆ ถามคนแสดงความยนดกบความสาเรจของเขา แสดงวามคนสนใจเขาอมเอบในจตใจการพลอย ยนดเปนการแสดงมทตาจต เปนคณธรรม

235

ประการหนงของ “พรหม” คอผใหญบางแหงอาจมการจดเลยงกนเปนการภายใน เหลานเปนการบารงขวญและเสรมสรางสมพนธภาพ 3.3 ใหบาเหนจความชอบหรอรางวล ทกคนทางานตองการ ลาภ ยศ อาจเปนเงนทองของใชสงตอบแทนตางๆ บาเหนจความชอบตามระเบยบของทางหนวยงาน การทคนทาดแลวไดรบบาเหนจความชอบเปนผลใหคนรบพอใจ มมานะพยายามทจะทาดตอไป เปนตวอยาง คนอนกตงใจทาความดบาง ผบงคบบญชาควรจดหารางวลมาให เชน รางวลคนไมขาดงานเลย ความขยนหมนเพยร รางวลทางานนอกเวลา สดแตผบงคบบญชาจะพจารณาเหมาะสมกบสภาพของงาน 3.4 หลกเลยงการขบงคบ การขบงคบเปนการบบคนจตใจทาใหเกดความกลว ลนลาน ลกนองบางคนเปนคนด พดจาแนะนาสงสอนดๆ กเชอฟง การผดพลาดบางครงโดยไมเจตนา ควรใหเขาแกใหมและพดปลอบใจ ลกนองบางคนอาจดอดง และมปญหาหาสวนตวกบผบงคบบญชา ผบงคบบญชาจะตองรจกลกนองของตววาเปนใคร เปนอยางไร อาจวากลาว ตกเตอนและกลาวไปตามระเบยบ แตไมใชวธขบงคบกนตลอดเวลา 3.5 ชแจงความเคลอนไหวในวงงานใหทราบ ผบงคบบญชาตองหมนประชมชแจงนโยบาย วตถประสงค แผนงาน ปญหาเหตการณตางๆ ใหลกนองไดทราบความเคลอนไหวตลอดเวลา อยารคนเดยวแลวเงยบไมบอกประชมถายทอด เพอใหเกดความเคลอนไหวของขาวสารมอะไรลกนองจะไดชวยเหลอได ถาผบงคบบญชาชาไมยอมเลา ไมยอมเปดทางให แถมดหมนอกวาไมใชเรองของคณจะตองร ถาไมชแจงลกนองอาจไปเกบเอาขาวอนมาเปนเรองจรงกได ถาเขาถามกควรจะตอบใหเกดความเขาใจด ในกรณทมการเสนอความเหนขอเรยกรองจากลกนองใหปฏบตอยางใดอยางหนง จะตองรบชแจงใหเขาทราบ พรอมดวยเหตผลวาจะทาไดหรอไมได อยางไร เพราะเหตใด และตองเขาใจแจมแจง เพอขจดขอขดของใจใหหมดสนไป การแกขอของใจตางๆ บางครงตองใชเวลา จงตองชแจงใหเขาทราบหรอใหตอบเมอถงเวลานน 3.6 รกษาผลประโยชนของผใตบงคบบญชา ผใตบงคบบญชาจะรสกดใจ และสานกบญคณของผบ งคบบญชา ถาเราทราบวาผบงคบบญชาตอสเพอผลประโยชนของเขา เพยงแตเอาใจใสไมสนใจในผลประโยชนทเขาควรจะได เชน การเลอนขน เงนพเศษ เหรยญตรา เลอนขนเลอนตาแหนง ขอปรบวฒ จะตองหาทาง

236

สนบสนนความร ความสามารถ ควรดแลผลประโยชนของเขาในสงทเขาควรมควรได เปนการบารงขวญแสดงนาใจ และความหวงดตอลกนอง ทาใหลกนองมความรสกทดตอหวหนา ถาลกนองคนใดทางานไดผลด หรอไดรบความสาเรจทจะกาวไปในตาแหนงทดขนกไม ควรกดหนวงเหนยวไวใหลกนองเสยนาใจ ถาทาไดอยางน คนดกอยากอยดวย จะมคนดไวใชสอยไมขาด ลกนองทเจรญกาวหนาไปกจะนกถงบญคณ ในกรณทลกนองมทกขมาขอรอง กตองใหความชวยเหลอ หาทางปดเปาทกขใหตามควรแกกรณ เหมอนรมโพธรมไทยทเปนทพงของนกกาทไดอาศยรมเงาคมแดดคมฝน เปนคณธรรมของหวหนาทจะตองใหความอบอนคมครองปองกนภยใหแกผนอย เวลาเคาดเราใชเวลาปวยไขกตองดแลรกษา ชวยปดเปาบรรเทาทกขรอน ทงนกมใชวาจะโอบอมไปเสยทกสงทกอยาง โดยไมคานงถงสงทถกตองเหมาะสม การดแลทกขสวนตว ครอบครวของลกนองตามควร กเปนการแสดงน าใจทาใหลกนองมความประทบใจ เชน การเยยมเยยนไตถามทกขสขกน เออเฟอเผอแผรวมทกขรวมสข ใหความเหนอกเหนใจและเกอกลตามสมควร อยาใหยาหอมกบผใตบงคบบญชาโดยไมจรงใจ อยาสญญาในสงทไมสามารถปฏบตไดหรอไมตงใจปฏบต อยาใจแคบเบยดบงผลประโยชนของผใตบงคบบญชา ลกนองจะโกรธมาก จะมการวพากษวจารณซบซบนนทา มบตรสนเทหรองทกขผบงคบบญชาระมดระวงอยานกวาลกนองโงไมร บงคบเอาไดเหมอนลกไกในกามอ เขาจะตอตานไมรวมมอดวย ความวนวายในหนวยงานจะเกดขนได ผบงคบบญชาบางคนชอบใชยาหอม ใหสญญาวาจะทาอยางนนอยางน ทงๆ ทรอยแกใจตวเองวาเปนการหลอกลอผใตบงคบบญชาเพยงเพอใหพนตวไปคราวหนงๆ เทานน ทาใหขาดความเชอถอ ควรใชหลกความจรง ขอความรวมมอรวมใจ ชแจงเหตผลใหเขาใจ ลกนองบางคนตองกากรชวยเหลอผบงคบบญชา ดวยความเตมใจ เพราะหวงทจะสรางความรกความเมตตาใหเหนอกเหนใจ แสดงความสวามภกดเพอฝากเนอฝากตวอยแลว การสรางความสมพนธอนดกบเพอนรวมงาน เราทางานอยกบเพอนหลายคนกยอมมโอกาสทจะกระทบกระทง ขดแยงกนไมเขาใจกน เราจะมวธอยางไรทจะปฏบตตอเพอน เพอใหเพอนๆ มความรกใครเราเหนอกเหนใจเรา ใหความเชอถอเรา ผทจะเปนผนาทด จะตองทาใหทกคนรสกเลอมใสศรทธา เปนทรกใครของคนทงหลาย

237

ไดมากทสดเทาทจะทาได การสรางความสมพนธกบเพอนนนควรปฏบต (ประสทธ ทองอน, 2542 : 187-190) ดงน 1. เปดจากทกทายตดตอกอน ควรเขาหาเพอนกอน อยารรอปกหลกใหคนอนมาทกกอน เปนการเรมสรางความเปนมตรและความผกพน เปนการใหความสาคญ ถาเราเปนคนเกาอยในสานกงานมเพอนยายมาทางานใหม ควรแสดงความเปนกนเองกบเขาชวยเหลอเขาเปนการผกมตร มปญหาอะไรควรหนหนาเขาหากน อยาตงแงงอน เปดฉากการตดตอกอน บางทเรองรายกกลายเปนด ลดความระแวงสงสย ลดทฐลงเสยบาง ความสมพนธจะดขน 2. มความจรงใจตอเพอน บงคบบญชาไมวาใครทไหนกตองชอบความจรงใจตอกน แมตวเราเองกตองการความจรงใจจากผอน ถาเราไมคอยจรงใจตอกน แมตวเราเองกตองการความจรงใจจากผอน ถาเราไมคอยจรงใจตอคนอน คอยแตจะเอาเปรยบเขาคงไมมใครอยากคบกบเรา ความสจรตใจตอบคคลทาใหเราเปนทรกใครนบถอ เรามกพบเสมอวาบางคนตอหนาทากลกจอ แตลบหลงนนทาไมจรงใจ คนอยางนจะไมเจรญกาวหนา การคบหาสมาคมจะเปนไปอยางยากยง และมอปสรรค 3. หลกเลยงการนนทาเพอน คนเราไมชอบการนนทา แมจะไมชอกช าเหมอนเอามดไปกรดหน แตมนบาดใจ ราคาญใจ สะเทอนใจ เสยความรสก ฉะนนการนนทาวารายเปนสงไมด ผอนจะมองเราเปนคนไมด ยงนนทาวารายเปนสงไมด ผอนจะมองเราเปนคนไมด ยงการนนทาใหรายปายสนบวาเปน “บาป” ถาเรานนทาบอยๆ เราจะคอยๆ สญเสยเพอนไปทละคนสองคนผทไดฟงกเสอมความนยมเลอมใส เพอนระแวง เปนการกระทาทสงคมรงเกยจ ฉะนนจงหลกเลยงและอยางสรางนสยการชอบนนทาคน 4. อยาซดทอดความผดใหเพอน การทางานรวมกนความบกพรองผดพลาดยอมเกดขนไดเสมอ อาจมสาเหตมาจากหลายอยาง เชน จากเพอน จากตวเรา ฯลฯ เมอทางานรวมกนอยาซดทอดกนหรอตโพยตพายวา ทจรงเราทาดทาถกแลว เพอนตางหากเปนคนทาผดทาไมด การซดทอดอยางนเปนการยกตนเหนอผอน เพอนฝงไมอยากรวมงานดวย ทาใหขาดความรวมมอ เพอนบางคนเหนเราซดทอดเขา เขากซดทอดเราบาง เปนการขดคยความไมดมาสาดใสกน เปนทหวเราะของคนอน คนอนเหนนสยเอาแตไดของเราทาใหขาดความเชอถอรวมมอ ฉะนนเมอมความผดอะไรเกดขน ตองนกถงตวเราเองวามสวนทาผดหรอไมถาเรามสวนผดตองบอกกบเพอนวา

238

เรองนผมกไมด ผมมสวนผดดวย หรอผมผดไปเอง เพอนทดเขากจะรสกวาเขามสวนรวมในความผดพลาดดวย ตอนนแยงกนรบผดชอบ เพราะตางคนตางเปนผดดวยกน เราแสดงน าใจตอเขา เขากแสดงนาใจกบเรา มตรภาพความสมพนธอนดกเกดขน และแนนแฟนยงขน 5. ยกยองชมเชยเพอนในสงทสมควร เมอเพอนทาดมความด ควรเออนเอยชมเชยเพอนในการพดคยหรอสงคมบางเปนการใหกาลงใจสนบสนน ใหการยนยนในความดนนแตตองเปนการยกยองทจรงใจ ทกคนชอบการยกยองชมเชยเพราะเปนอาหารทางใจ แตตองไมใชการเสแสรงแกลงชม ยกยองในสงทเขามไดทา มไดชอบ เพราะจะทาใหเราสาคญผดหลงระเรงไป เปนการผลกดนใหเขาไปพบจดจบไดเรวขน เพอนบางคนเกดความรสกวาเราเสแสรงเพราะรอยแกใจวาเขาดจรง หรอไมด ทกคนมกหลงผดเพราะลมปากทเคลอบแฝงดวยน าตาล พวกปากหวานยกยอปอปนหากนโดยใชจดออนนของคนใหญโต ใหคาชมเชยยกยองวาเขาด แลวคบคลานเขายดทมนตางๆ ตอไป เพอนทดยอมไมชมเพอหาประโยชน แตชมเชยดวยความจรงใจและตามความเปนจรงเทานน 6. ใหความรวมมอในกจการของเพอนดวยความเตมใจเสมอ การชวยเหลอเกอกลเปนคณธรรมและเครองยดเหนยวนาใจกน เปนการสรางความสมพนธอนดตามหลกสงคมวตถ คอ “อตถจรยา” ทาตนใหเปนประโยชน การงานตางๆ แมจะไดแบงภาระหนาทกนไปตามความรบผชอบของแตละคนแลวกจรง แตถางานของคนหนงเสยหาย ความเสยหายกจะเกดแกสวนรวมดวย งานบางงานถาเราไดชวยเหลอในกจการงานของเพอนททาชาทาไมไดในบางเรอง บางสถานการณบางเวลา กจะเปนการเกอกลสรางความรวมมอสมานฉนใหแนนแฟนยงขน พยายามทาตนใหเปนประโยชนใหความรวมมอ ในกจการของเพอนดวยความเตมใจเสมอจนเปนความเคยชนและเปนนสยตดตวไป 7. ใหเพอนไดทราบในเรองทเขารบผดชอบหรอเกยวของ การเปนเพอนทดยอมมความปรารถนาด เปนหวงเปนใยในความเปนอยและอนาคตของเพอน อะไรทจะทาใหเขาเสยหายเรามทางชวยเหลอไดตองชวยเหลอบอกเลาชแจงใหเขาร และชวยเหลอเตมความสามารถ ยงเปนเรองทเขารบผดชอบทจะเสยหาย เชนเราไดฟงคาปรารภของผบงคบบญชาวางานมขอบกพรองหรอลาชาอยทใคร เราทราบวาเปนความรบผดชอบของเพอน จะบงเกดความเสยหายแกเพอนเรากตองบอกใหเพอนทราบ หรอถาเราสามารถชแจงใหเกดความเขาใจไดกควรทา การกระทาเชนนเปนการแสดงคามปรารถนาดตอเพอน เพอนจะเหนใจเราเกดความซาบซงในนาใจไมตรของเราและเปนมตรทดของเราสบไป

239

8. ฟงความเหนของเพอนๆ บาง เปนเพอนกนตองใหเกยรตกน โดยฟงเขาแสดงความคดเหนบาง แมจะขดหรอตรงขามกบความคดของเรากทนฟงได เขาจะรสกวามสวนรวมมอมความสาคญ การไมยอมรบฟงความคดเหนทาใหเขารสกวาไมมความหมายตอเพอนฝงตอกลม ไมไดรบการยกยอง นอยเนอตาใจ และหางเหนจากเราไปในทสด เปนการทาลายมตรภาพระหวางเพอน ผนาหรอเพอนทชอบใชอานาจไมยอมฟงความเหนของเพอนฝง ไมใครชอบใหใครออกความคดเหน ชอบพดใหคนอนฟงแตไมชอบฟงคนอนพด เขาไมฟงกบงคบใหเขาฟง กลมเชนนนกจะสลายตวไดงาย หรอถงจะอยกไมใครกลมเกลยวกนนก ฉะนน ในหมเพอนตองใหมความเสมอภาคกนในการแสดงความคดเหน รบฟงความคดเหนของเพอนๆ ทเสนอแนะ และใหคาแนะนาบาง 9. หลกเลยงการท าตวเหนอเพอน “ไมมใครอยากเหนเราเดนเกน” แมความเดน ความด ความร ความสามารถ ความถกตอง ความเฉลยวฉลาดของเราเปนไปตามธรรมชาตและความเปนจรง แตกยงมคนบางพวกทชอบอจฉารษยาใหรายปายสไมพอใจเพราะเราดเกนหนาเขาไป พวกนคานงถงแตตนเอง เพราะยงมกเลสหยาบอย คดวาการมคนดกวาตนทาใหตนดอยคามราคาลดลง ไมไดรบการยกยองนบถอกเกด อารมณอจฉารษยาเปนของไมดตองใชมทตาจต ความพลอยยนดเขามาเปนสงแกหรอขจดออกไป 10. ท าตนใหเสมอตนเสมอปลาย หมายถงการประพฤตปฏบตตอกนฉนทมตรทเคยปฏบตกนมา ไมไดเอาความแตกตางของตาแหนง หนาทการงาน ยศศกด ฐานะมาเปนเครองทาใหเปลยนแปลงไป จรงอยบางครงเพอนฝงอาจจะเปนลกนอง ผบงคบบญชากนกเปนเรองของหนาทการงานแตความเปนเพอนหรอความเปนกนเองทเคยปฏบตกนมา กอยาเปลยนแปลงไปดวย เพอนทอยในตาแหนงสงกวาแสดงตนเปนกนเองกบเพอนทอยในตาแหนงตากวายอมเปนการด ทาใหเพอนมความสบายใจ พอใจ คนอนทพบเหนกเหนวาไมถอตว เกดความเลอมใสศรทธา 11. ใจกวางและเออเฟอเผอแผตอเพอน การเปนเพอนกนตองเออเฟอตอกนปฏบตตอบแทนกน การใหปนสงของแกเพอนเปนการแสดงนาใจและเปนธรรมเนยมไทยเรามาแตโบราณ

240

12. ออกไปพบปะสงสรรคบางตามสมควร “วสาสะ ปรมาญาต” การวสาสะทาใหเกดความเปนญาตอยางยง การไปมาหาสกนบอยๆ ชวยเหลอเกอกลกน รบผดชอบภารกจรวมกน จะทาใหเกดความสนทสนมกนมากขน

หลกการปฏเสธเพอสรางสมพนธภาพกบเพอน โดยธรรมชาตเพอนชอบคนททาตามความตองการของตน แตจะไมชอบคนทปฏเสธ แตบางครงเพอนชวนไปในทเราไมตองการไป หรอชวนไปในทางทไมเหมาะสม เชน ชวนไปเทยวสถานเรงรมย ควรปฏเสธ (ม.ร.ว.สมพร สทศนย, 2554 : 343)

1. ปฏเสธอยางจรงจงทงคาพด น าเสยง และทาทางเพอแสดงความตงใจทจะไมทาตามคาชวน

2. ใชความรสกแทนเหตผล เพราะการใชเหตผลมกถกโตแยงดวยเหตผลอน 3. ขอความเหนชอบและขอบคณเมอผชวนยนด เพอรกษานาใจผชวน 4. เมอถกคะย นคะยอหรอสบประมาท ไมหว นไหวกบคาพดนน แตควรยนยนการ

ปฏเสธและหาทางออก ดงน 4.1 ปฏเสธซ าโดยไมมขออาง พรอมทงหาทางเลยงจากเหตการณนน 4.2 ตอรองเพอหากจกรรมอนมาทดแทน 4.3 ผดผอนโดยการขอยดเวลาออกไปเพอใหผชวนเปลยนความตงใจ

ตวอยางขนตอนการปฏเสธและตวอยางค าพด

1. อางความรสกแทนเหตผล 1. “ฉนกลวแมหวงถากลบบานคา” 2. การปฏเสธ 2. “ฉนไมไปนะเธอ” 3. เมอถกคะย นคะยอ ใชวธ ดงน

3.1 ปฏเสธซ าโดยไมมขออาง 3.1 “ไมไปดกวา เรากลบกอนนะ” (เดนจากไป)

3.2 การตอรอง 3.2 “เอาอยางนดไหมเธอไปดทวทบานฉนเอาไหม”

3.3 การผดผอน 3.3 “ฉนตองไปละนะ วนหลงเจอกน” (เดนออกไป)

241

การสรางความสมพนธกบบคคลทวไป สงคมหรอชมชน ความสมพนธของมนษยในสงคมจะมมากนอยเพยงใดขนอยกบ ปจจยหลายประการดงน (วมลสทธ หรยางกร, 2530 : 237 – 250)

1. ความสนทสนม การทมความสนทสนมกนมกอยใกลชดกนในทสาธารณะมากกวาคนทไมสนทสนมกน เชน คนทเปนครกกน เพอนสนทกน พอแมกบลก ฯลฯ ดงนนเราอาจเขาใจความสมพนธของบคคลไดจาก ระยะหางของเขาเหลานน เชน เมอใดทเพอนสนทมปญหาความขดแยงเกดขน พวกเขากจะแยกหางจากกน จากขอเทจจรงอนน สามารถนามาใชในกรณสรางความสมพนธกบชมชนได คอหากตองการมความสมพนธกบชมชนใดกตาม เราตองเอาตวของเราเขาไปใกลชดกบเขา

2. บคลกภาพและอารมณ คนทมลกษณะในทางลบ เชน เกบตวหรอมอารมณเครยดมกไมชอบอยใกลชดคนมากเทากบคนทสนกสนานราเรง ดงนน ระยะหางของบคคลในสงคมอาจทาใหเราคะเนถงบคลกภาพและอารมณไดบาง และอาจนาไปเปนพนฐานในการสรางความสมพนธตามลกษณะของบคลกภาพของบคคลได

3. อาย เรามกพบวาเดกๆ ชอบอยใกลชดกน แมวาจะไมรจกกน โดยเฉพาะเดกชวงอายไมเกน 8 ขวบ แตพอเดกอาย 8 ขวบขนไป จะพบวาความใกลชดกบบคคลตางๆ เรมนอยลง โดยเฉพาะกบคนตางวยกบเขา ผใหญกเชนกนจะไมคอยสนใจเดกวย 8 ขวบขนไปเทากบเดกวยประมาณ 5 ขวบ จงมกเหนวาในชมชนทวไปผใหญจะเอออารตอเดกๆ แตพอเดกโตขนผใหญทวไปกเรมละเลยไมใสใจกบเดกเหลานน ความสมพนธตอกนจงลดลง ดงนนการชวยเหลอเยาวชนใหมความผกพนกบสงคมหรอชมชน กคงตองนาเรองนเขาไปพจารณาดวย โดยการใหความใกลชดกบพวกเขาใหมากขน ความสมพนธทดตอกนกจะเกดขนได

4. เพศ พบวาเพศหญงมความใกลชดกนนอยกวาเพศชาย แมวาจะเปนตอเพศเดยวกนหรอตางเพศกตาม จงพบวาในความสมพนธทมตอกนในสงคมนน เพศหญงจะระมดระวงตวในการสรางความสมพนธตอกนกบคนในชมชนมากกวาเพศชาย และตองอาศยเวลาในกาสรางสมพนธตอกนมากกวาเพศชาย

242

5. บทบาททางสงคม บคคลมอาชพตางๆ กน บางอาชพกตองใกลชดคน เชน ชางทาผม คาขาย แพทย คร ฯลฯ แตบางอาชพกไมตองใกลชดคน เชน เจาหนาทคอมพวเตอร อาชพจงทาใหคนเหลานมทกษะในการสรางความสมพนธกบคนในสงคมแตกตางกน บทบาททางสงคมจงเปนอกปจจยหนงทควรคานงถงในเรองการสรางความสมพนธตอบคคลทวๆ ไปในสงคม

6. วฒนธรรมและเชอชาต วฒนธรรมของสงคมมอทธพลตอความใกลชดกนของชมชน เชนเดยวกบ ปจจยอนๆ ตวอยางเชน คนในแถบเมดเตอรเรเนยน หรอแถบลาตนอเมรกาหรอแมแตคนเอเชย จะมนสยราเรง มงานพธทมการชมนมของคนจานวนมากอยเสมอ ทาใหคนในชมชนมโอกาสมาปรากฏตวในทสาธารณะอยางใกลชดกนอยเสมอ จะเหนวาคนไทยกเปนสงคมทมลกษณะเชนนโดยวฒนธรรมอยแลว ดงน นสงคมไทยจงมลกษณะของสงคมไมตรสมพนธ มลกษณะทเ ออตอการสรางความสมพนธตอกนอยแลว จงไมใชเรองยากสาหรบคนไทยในการสรางความสมพนธทดตอกนกบสงคมในชมชน ในขณะทบคคลชาวอเมรกน ยโรปตะวนตก และชาวยโรปเหนอ ลวนเปนชาตทมบคลกภาพเครงขรมกวาจงสรางความสมพนธตอกนไดยากกวา

7. การจดสภาพแวดลอม สภาพแวดลอมมอทธพลตอความใกลชดกนหรอความรสกใกลชด ความรสกสมพนธกนของบคคล การจดสภาพแวดลอมจงมผลตอการสรางความสมพนธของคนในชมชนมาก ดงน 7.1 สภาพแวดลอมทมขอบเขตจากด เชน ในรถคนเดยวกน ในลฟท ฯลฯ ทาใหคนจาเปนตองอยใกลชดกน จงพยายามหลกเลยงการแสดงออกทเปนการกาวราวอกฝายหนง เพอใหอยดวยกนไดอยางราบรน เชน การกมมองพน มองผนง เปนตน 7.2 สภาพแวดลอมตามลกษณะของกจกรรม การมกจกรรมในลกษณะตางๆ กนทาใหคนเราตองจดสภาพแวดลอมตางกนดวย แตการจดสภาพสวนมาก มกมงเนนใหคนมความสมพนธตอกน เชน การจดโตะในรานอาหาร การจดทนงพกผอนในหองโถงโรงแรม หรอในหอพก เปนตน มกจดโดยใหผ นงมองเหนผ นง มองเหนหนากน ไดสนทนากน มองตากนได แตกมบางสภาพแวดลอมทไมตองการใหคนสมพนธกน จงไมเกดโอกาสใหสนทนากนได เชน การจดทนงรอพบหมอ รอรบยา เปนตน จงจดใหคนไขหนหนาไปทางเดยวกนทงหมด ระยะหางของการจดทนง จะมผลตอความรสกสมพนธตอกนแตกตางกน เชน ในหองเรยนทจดทนงแบบเปนแถว โดยมครอยหนาชน จะพบวา นกเรยนทนงแถวหนาหรอทนงรมทางทครเดน

243

ผานได จะมโอกาสใกลชดครไดมากกวานกเรยนทนงอยสวนอนของหอง ทาใหเกดความสมพนธตอกนไดมากกวา เพราะมโอกาสไดมองเหนคร ไดสบตากน สนทนาโตตอบกนไดมากกวา ดงนน การจดสภาพแวดลอมทเออตอการเปดโอกาสใหคนไดสมพนธกนยอมเปนหนทางสการมความสมพนธทดตอกนของคนในสงคม เชน ลกษณะของการจดกจกรรม งานเลยง งานพบปะสงสรรค ยอมทาใหคนไดสมพนธกนแมจะไมรจกกนมากอนกตาม สวนกจกรรมทมงทาตามภารกจหนาท เชน อานหนงสอ เดนบนทางเทา ทางานในสานกงาน ฯลฯ ยอมไมสนบสนนใหบคคลสมพนธกน เปนตน การสรางความสมพนธกบสงแวดลอม สงแวดลอม หมายถง ทกสงทกอยางทอยลอมรอบตวเรา มนษยมความสมพนธกบสงตางๆ รอบๆ ตว ทงทมชวต และไมมชวต ทงทเปนรปธรรมและนามธรรมทงทเปนธรรมชาต และทมนษยสรางขนมา แตในทนจะขอกลาวถงสงทมนษยสมพนธดวยใน 2 ประเภทใหญๆ คอ (ประสทธ ทองอน, 2542 : 187-190) 1. สงมชวต โดยเลอกกลาวถงเฉพาะมนษย ซงไดกลาวถงวธการสรางความสมพนธทดใหเกดขนกบมนษยดวยกนมาแลวในชวงแรก 2. สงทไมมชวต ในทนจะกลาวถงเฉพาะสภาพแวดลอมทางกายภาพทวๆ ไป ทงทมนษยสรางขนและทงทเกดเองโดยธรรมชาต แตเปนสงทมอทธพลตอความสขหรอทกขของมนษยพอสงเขป เพอใหมนษยเราไดระลกวาสงแวดลอมรอบๆ ตวเรา ทงหลายนน มผลตอเราอยางไร และเพราะเหตใดเราจงตองสรางความสมพนธทดตอสงแวดลอมดวย เปนททราบกนดแลววา สภาพแวดลอมทางกายภาพ เปนตวกาหนดลกษณะทางพฤตกรรมของมนษย กลาวคอ คนเราจะแสดงพฤตกรรมออกมาใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมอยเสมอ เชน เมอเราอยในหองสมด หองเรยน รานอาหาร หรอในสวนสาธารณะ ฯลฯ ในสถานทแตละแหงน สงคมไดกาหนดไวแลววาสถานทใดควรแสดงพฤตกรรมอยางไร และมนษยเรากไดเรยนรทจะปฏบตตนใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมแตละแหงน น เมอสภาพแวดลอมเปนตวกาหนดพฤตกรรม จงกอใหเกดสถานการณ 2 ลกษณะในสงคม คอ ลกษณะท 1 มนษยปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม ซงกรณนมกเกดขนเมอมนษยไมสามารถปรบสงแวดลอมได จงตองปรบตวเอง เชน ในสภาวะตกตาทางเศรษฐกจมนษยจาเปนตองเลกใชของฟมเฟอย หรอเมอเกดสภาวะแหงแลง มนษยกตองชวยกนประหยดนา เปนตน

244

ลกษณะท 2 มนษยปรบสงแวดลอมใหเขากบตนเอง ในกรณทสามารถปรบสงแวดลอมได มนษยกมกปรบสงแวดลอมใหม เพอใหตนเองมความสขขน เชน ในการจดหองประชม เมอพบวาคนมาประชมมาก แตหองทเตรยมไวเลกเกนไปเผอญมหองประชมทใหญกวา กอาจเปลยนไปใชหองทใหญกวาเหมาะสมกวา เปนตน สภาพแวดลอมทไมมชวตนเปนทรพยากรธรรมชาต ทจาเปนของมนษยและมนษยจะตองเขาไปมความสมพนธดวย ผลจากการเกยวของสมพนธกนนจะกระทบตอความสข หรอทกขของมนษยในการดารงชวตรวมกนในเวลาตอมา เพราะการกระทาบางอยางของมนษยตอสงแวดลอมกสงผลใหมนษยอยรวมกนอยางเปนสข มความสมพนธทดตอกน แตการกระทาบางอยางตอสงแวดลอมกสงผลใหมนษยมความทกขและมความรสกหรอความสมพนธทไมดตอมนษยดวยกนเกดขน ตอไปนเปนตวอยางของสภาพแวดลอม ทจะสงผลตอมนษยตามหลกมนษยสมพนธของ เดล คารเนกทวา จงใหในสงทเขาตองการแลวทานจะไดในสงททานตองการ เนองจากมนษยใหสงทไมด และปฏบตตวไมดตอสงแวดลอมตดตอกนมานานพอสมควร บดน สงแวดลอมกาลงใหสงทไมด สงทเปนโทษตอตวมนษยบางแลว จงถงเวลาแลวทมนษยจะมาชวยกนแกไขสถานการณ ดวยการสรางความสมพนธทดตอสงแวดลอม เพอสงแวดลอมจะไดใหสงทดตอบแทนแกมนษยดงเดม สงแวดลอมทมนษยสมพนธดวย และมผลตอสภาพกายและจตใจของมนษยมดงตอไปน (รศ.ดร.รววรรณ ชนะตระกล, 2540 : 13-44) 1. น า น าเปนทรพยากรธรรมชาตทมความสาคญยงตอชวตมนษย ในสมยกอนประเทศไทยเปนแหลงหนงทมน าอดมสมบรณ แตปจจบนเราพบปญหาการขาดแคลนน า และปญหาน าเสย หรอทเรยกวามลพษทางนา (Water pollution) ทงนทงนนเกดจากการปฏบตทไมดตอน าของมนษยนนเอง เชน การทงขยะมลฝอยลงในแมน า การระบายน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรม จากการเกษตร ลงสแมนาลาคลอง โดยไมมการขจดสารพษออกกอน เปนตน ทาใหเกดการสญเสยตามมามากมาย เชน สญเสยการใชประโยชนจากน า เปนอนตรายตอคน สตวและพชทใชน าเสยเหลานเปนแหลงเพาะเชอโรค เกดความสกปรกไมนาด สงกลนเหมน รบกวนคนอยใกลบรเวณนาเสยนน เปนตน

245

จะเหนวาจากการทมนษยมความสมพนธทไมดตอน า ไมสนใจในผลทจะเกดตอน าในเวลาตอมา ทาใหมนษยไดรบความเดอดรอน ดงทปรากฏในปจจบน 2. อากาศ ปจจบนประเทศไทย โดยเฉพาะในเมองใหญๆ กาลงประสบปญหาอากาศเสย หรอมลพษทางอากาศ (Air Pollution) อนเนองมาจากมสงเจอปนในอากาศมากจนถงระดบเปนอนตราย อยมากมายเชน ฝ นละออง กลน ควน เขมา สารตะกว สารปรอท และกาซบางชนดทเปนอนตรายตอสขภาพ ซงตนเหตของอากาศเสยกไดแกการเผาไหมเชอเพลงของรถยนตทกชนดและโรงงานอตสาหกรรมตางๆ รวมทงสารกมมนตรงสจากการทดลองระเบดนวเคลยรททากนบอยๆ นนเอง ผลกระทบทไดรบจากอากาศเสย มมากมาย นบตงแตความเสยหายตอทรพยสน ตอสขภาพ และตอความสวยงามของสภาพแวดลอมทวๆ ไป 3. เสยง มลพษทางเสย (Noise Pollution) หรอเสยงทไมพงปรารถนา เปนสภาพแวดลอมอกอยางหนงทเปนอนตรายตอสงทชวตทงทางรางกายและจตใจ กลาวคอ อาจมผลใหคนหหนวก (เสยงทดงเกน 85 เดซเบล) ประสทธภาพการทางานลดลง เหนอยและเพลยงายกวาธรรมดา ประสาทหวนไหว แรงดนโลหตสง นอนไมคอยหลบ คลนไส อาเจยน กลามเนอสน เปนตน ซงแหลงกาเนดเสยงรบกวนอาจมาจากเครองจกรในโรงงานอตสาหกรรม ยานพาหนะทงทางบก อากาศ และทางน า รวมทง เครองใชในครวเรอน เชน วทย โทรทศน เครองตดหญา เปนตน มลพษทางเสยง กเปนสงแวดลอมอกอยางหนง ทมนษยจะตองรบหาทางปองกนและแกไขโดยดวน 4. ขยะมลฝอย ขยะมลฝอยหรอสงปฏกล เปนปญหาสาคญอยางหนงของชมชนหากไมไดรบการเกบหรอกาจดทถกวธ เพราะจะกอใหเกดปญหาดานสาธารณสข ความไมเปนระเบยบเรยบรอยสวยงามของบานเมอง รวมท งปญหามลพษดานอนๆ น าเสยอากาศเสย ดนเสย เปนตน ท งนสาเหตอาจเนองมาจากการขาดแคลนอปกรณในการกาจด คนจดเกบและขจดขยะมไมพอเพยงเมอเทยบกบจานวนประชากร ทเปนผกอใหเกดขยะมลฝอย จานวนโรงงานอตสาหกรรมทเรงผลผลตใหพอเพยง และจากประชาชนเองทไมรบผดชอบไมสนใจ หรอไมรวมมอในการกาจดขยะอยางถกวธดวย 5. ปาไม ปาไม เปนตนกาเนดแหลงน า แตปจจบนพนทปาถกทาลาย ปามจานวนลดลงทาใหปรมาณนาทจะไหลลงเขอน หรอแมนาลาคลองลดลง จงเกดภาวการณขาดแคลนน า น าเสย และเกด

246

ภยธรรมชาตตางๆ ตามาอกมากมาย สงผลกระทบตอการประกอบอาชพและการดารงชวตของมนษยโดยทวไป จงถงเวลาแลวทมนษยจะตองหนมาสรางความรสกทด ๆ ใหเกดกบปาไม โดยชวยกนปลกปา และอนรกษปาไม เพอใหมพนทปามากขน ปาไมจดวาเปนทรพยากรธรรมชาตทสามารถบารงรกษาใหคงสภาพเดมตอไปได เพยงแตวาตองอาศยเวลาหนอยเทานน ทงนเพราะตนไมกวาจะเจรญเตบโตถงขนนามาใชประโยชนไดตองใชเวลายาวนาน พนทปาไมทถกถากถางไป ถาหากไมนาพนทไปใชประโยชนทางดานอนแลว อกไมนานนกพนทแหงนจะมไมรนสองปรากฏขน และพฒนาเปนปาไมตอไป การตดชกลากไมออกมาใชประโยชน ถาหากกระทาถกตองตามหลกวชาการแลว ความเสอมโทรมของปาไมจะเกดขนนอยมากและคงไมตองทาการปดปาเหมอนดงประเทศไทยทดาเนนการอยในปจจบน ดงนนจงอาจกลาวไดวามนษยสามารถบารงรกษาปาไมใหคงอยในสภาพเดมได แมแตปาทเสอมโทรมแลวยงสามารถปรบปรงใหกลายเปนปาไมทอดมสมบรณไดอก แตทงนคงตองอาศยเวลาหนอยเทานน 6. ดน ดนเปนทรพยากรธรรมชาตทมความผกพนกบวถในการดารงชวตของมนษยอกอยางหนง ท งในอดต ปจจบนและอนาคต ท งนเพราะดนเปนบอเกดของปจจยสอนไดแก ทอยอาศย เครองนงหม อาหารและยารกษาโรค ดนแมวาจะครอบคลมพนโลกอยางกวางขวาง แตคณสมบตทเหมาะสมสาหรบนามาใชเพอการเพาะปลกพชผล แตกตางกน การทมนษยนาดนมาใชตดตอกนนานๆ โดยปราศจากการบารงรกษา จะทาใหคณภาพของดนเสอมโทรม และในทสดจะไมสามารถนามาใชเพอการเพาะปลกได แตถาหากมการบารงรกษาอยางด ดนสามารถนามาใชทาการเพาะปลกพชผลทใหผลผลตอยางสมาเสมอตลอดไป เชน ดนทนามาใชทาการเพาะปลกในประเทศจน ตลอดระยะเวลาทผานมาถง 4,000 ป ความอดมสมบรณของดนกยงคงสภาพเดม (วชย เทยนนอย, 2533) เพราะชาวจนไดชอวาเปนกลมชนทรกษาทรพยากรดนไดดมาก นอกจากนในกรณทดนไมเหมาะสมสาหรบนามาใชเพอการผลต มนษยสามารถปรบปรงดนโดยอาศยเทคโนโลยทางดานการเกษตรสมยใหมเขาชวย เชน จดระบบการระบาย การใสปย และการเพมแรธาตบางชนดทดนขาดแคลนลงไป ซงจะเปนผลทาใหพนดนทถกทอดทงสามารถนามาใชประโยชนไดตอไปอก (วชย เทยนนอย, 2533 : 10) 7. สตวปา สตวปาตามปกตแลวสตวปาจะเปนทรพยากรธรรมชาต ทมนษยไดพงพาอาศยเพอการดารงชพมาตงแตบรรพกาล ปรมาณสตวปาจะมากหรอนอยขนอยกบการควบคมของสภาพธรรมชาต

247

การทสตวปาถกทาลายอยางรวดเรว จะเปนเหตใหสตวปาบางชนดสญพนธหรอใกลจะสญพนธ ซงเกดจากการกระทาของมนษยเปนสาคญ กลาวคอมนษยใชอาวธททนสมยในการลาสตวปาและถนทอยอาศยของสตวปาถกทาลายจากการดาเนนกจกรรมทางดานเศรษฐกจของมนษย ถงกระนนกตามสตวปาโดยทวไปหากลดอตราการลาจากมนษยลง และฟนฟถนทอยของสตวปาใหไดรบความปลอดภยแลว การเพมปรมาณสตวปาถกทาลายตอไป และเพมปรมาณการลาสตวปามากขนแลว อกไมนานนกสตวปาหลายชนดคงสญพนธไปจากโลกอยางแนนอน (รศ.ดร. วชย เทยนนอย, 2533 : 11) จะเหนวาสงแวดลอมทง 7 ชนดทยกมาเปนตวอยางนเปนปญหาสาคญของประเทศไทย และสงผลเสยหายอยางใหญหลวงแกประชาชนคนไทยทงนเปนเพราะการมปฏสมพนธทไมดของประชาชนตอสงเหลาน ทางแกไขกคอ ประชาชนจะตองปรบพฤตกรรม หรอปฏกรยาทมตอสงแวดลอมเหลานเสยใหม ดวยการปฏบตตนดงน หลกปฏบตเพอรกษาสงแวดลอม การสรางความสมพนธทดกบสงแวดลอม เพอรกษาหรอปรบสภาพแวดลอมใหดขนทาไดหลายวธดงน (รศ.ดร.รววรรณ ชนะตระกล, 2540 : 65-70) 1. ประหยดการใชน า ตรวจสอบรอยรวของกอกน าหรอทอน าเปนประจา ไมเปดน าทงไว รดน าตนไมโดยใชบวรดน าแทนสายยาง น าทใชลางผก ผลไม หรออนๆ สามารถนาไปใชรดตนไมไดอก ควรรองน าใสภาชนะไวสาหรบตกอาบ ไมควรอาบนาจากฝกบวเพราะจะทาใหเปลองนามาก 2. ประหยดการใชไฟฟา ปดไฟฟาทกครงหลกจากเลกใชไฟแลว เลอกใชหลอดไฟฟาทประหยดพลงงาน ใชเครองใชไฟฟาใหถกวธ ไมเปดโทรทศนทงไวในขณะททากจกรรมอนๆ เปดเครองปรบอากาศเมอมความจาเปนจรงๆ 3. ประหยดการใชน ามน ใชโทรศพทแทนการเดนทางไปทาธระในเรองทไมจาเปนตองไปเอง วางแผนการเดนทางเพอกาหนดเสนทางการออกจากบานทกครง ตรวจสอบสภาพเครองยนตใหสมบรณอยเสมอ ใชน ามนประเภทลดมลพษในอากาศ ถาไมมความจาเปนมากในการใชรถยนตสวนตว ควรใชบรการ

248

จากรถประจาทางขององคการขนสงมวลชนฯ การเดนทางใกลๆ เชน ในหมบาน ควรใชรถจกรยานแทน 4. ลดการสรางขยะ ควรใชทรพยากรทกอยางอยางประหยดทสด ของทใชแลวบางอยางสามารถนามาใชไดอกหลายๆ ครง เชน กระดาษเขยนไดทงสองดาน หลงจากเขยนแลวไมใชกนามาพบเปนถงใสของได และควรทงขยะลงในถงขยะ ไมทงขยะลงในแมน าลาคลอง ถนนหนทางเพราะจะทาใหน าเนาเสย ทอระบายนาอดตน และบานเมองสกปรก 5. ไมสงเสรมทรพยากรทท าลายสงแวดลอม ทรพยากรบางอยางมกระบวนการผลต กระบวนการทาลาย ทสรางมลภาวะตอสงแวดลอม เชน โฟม หรอพลาสตก ดงนนจงไมควรสงเสรมทรพยากรเหลานน และหนมาใชทรพยากรททาลายสงแวดลอม เชน การใชผาออมเดกควรใชผาออมทเปนผา ไมควรใชผาออมชนดสาเรจรปทใชไดครงเดยวแลวทง 6. ลดการใชสารเคม ควรใชสารเคมเทาทจาเปน เชน การใชผงซกฟอกควรใชแตนอยเทาทจาเปน เพอเปนการลดสารพษทละลายลงไปในแมน า ลาคลอง ลดการใชปยทมสวนผสมของสารเคมและหนมาใชปยธรรมชาตแทน ลดปรมาณการใชยาฆาแมลงเปนการลดปรมาณสารเคม และยงชวยประหยดดวย 7. ชวยกนปลกตนไม ตนไมชวยลดมลพษ และเพมออกซเจนในอากาศ ชวยกนปลกตนไมในบานเพอสรางอากาศบรสทธใหกบครอบครว ชวยบารงรกษา และไมทาลายตนไมในสวนสาธารณะหรอสวยหยอม 8. ปองกนการตดไมท าลายปา ปาไมชวยใหฝนตกตองตามฤดกาล ชวยปองกนน าทวม และปาไมยงเปนทอยอาศยของสตวปาอกดวย การตดไมทาลายปาเปนการทาลายสงแวดลอม รวมทงการทาลายสตวปา ซงควรรวมมอกนปองกน โดยการเปนหเปนตาใหกบทางราชการ เพอปองกนปาถกทาลาย 9. ปองกนชวตธรรมชาต รวมมอกนอนรกษธรรมชาต ใชเพยงกลองถายรป กลองสองทางไกล หรอหนงสอคมอเพอเรยนรระบบธรรมชาต แตอยาใชเครองมอหรอสงทจะเปนการทาลายชวตในธรรมชาตเหลาน ไม

249

สงเสรมการทาลายนกหรอเตา โดยการเลยงนก หรอเตา หรอการปลอยนก ปลอยปลา เพราะเขาใจผดวาเปนการทาบญ 10. ไมสงเสรมการท าลายสตวปา สตวปาควรอยในปา ดงนนไมควรสงเสรมการทาลายสตวปาโดยการซอสตวปามาเลยง และแจงตารวจเมอพบวาผใดนาสตวปามาจาหนาย ไมรบประทานทปรงจากสวนใดสวนหนงของสตวปา และไมบรโภคสนคาทผลตจากชนสวนใดๆ ของสตวปา 11. เปนนกทองเทยวทด ระลกถงปรชญาการทองเทยวทกครงวา ไมเอาอะไรไปนอกจากการถายภาพ ไมเกบอะไรนอกจากความทรงจา และไมทงอะไรไวนอกจากรอยเทา แลวแหลงทองเทยวตางๆ กจะมสภาพแวดลอมทดตอไปอกนาน โดยเฉพาะวนรนไมควรอยางยงทจะไปขด ขด พน เขยน ขอความตางๆ ไวตามฝาผนง ตามตนไม หรอทอนๆ เพราะนอกจากจะเปนการไรซงวฒนธรรมของผกระทาแลว ยงเปนการทาลายสงแวดลอมทดอกดวย 12. ไมสบบหร เพราะควนบหรกอใหเกดมลพษในอากาศ ทาลายสขภาพของผสบและผอนทอยใกลเคยง รวมทงเปนการสนเปลองเงนทองโดยไมจาเปน การสบบหรเปนการทาลายบคลกภาพของผสบคอทาใหเสอผาทสวมใสมกลนเหมน ทาใหมกลนปาก ทาใหฟนสกปรกจากคราบของนโคตน และยงทาใหไมมใครอยากอยใกล 13. ชวยเผยแพร ชวยกนเผยแพรความรดานการอนรกษสงแวดลอมในรปแบบตางๆ เชน จดนทรรศการในชมชน บรรยาย พดคย และรณรงคแกเดกๆ หรอเพอนบาน อยางนอยทสด คอการพดคยกบคนในครอบครวของเราเอง 14. ชวยสนบสนน รวมมอกบหนวยราชการหรอองคกรใดๆ ในการอนรกษสงแวดลอม เชน รวมใชน ามนไรสารตะกว หรอลดควนขาวบนทองถนน รวมเปนอาสาสมคร หรอรวมกจกรรมตางๆ เพอการอนรกษสงแวดลอม เชน โครงการนารอง “รณรงคแยกขยะในโรงเรยนกบตาวเศษ” โครงการ “หยดคดสกนดกอนทงขยะ” ดงตวอยางตอไปน

250

สรปทายบท การสรางความสมพนธในกบบคคลตางๆ นนประกอบดวยการสรางความสมพนธกบบคคลในครอบครว ไดแก การสรางความสมพนธระหวางบดา มารดา บตร สาม ภรรยา เจาของบานและคนรบใช ดงนนการสมพนธกบบคคลในครอบครว คอการปฏบตหนาทตอกนใหสมบรณ ใหความรกความเมตตาตอกน ยกยองใหเกยรตซงกนและกน เหนอกเหนใจและใหอภยกน การสรางความสมพนธกบผบงคบบญชา กบผใตบงคบบญชา คอการเชอฟงผบงคบบญชา ตงใจท างาน ไมสรางความเปนศตรกบผ บงคบบญชา ส าหรบผ บงคบบญชาสามารถสรางความสมพนธกบผใตบงคบบญชาไดทางการบรการ และดานสวสดการ สวนการสรางความสมพนธกบเพอนนน คอการรจกตนเอง รจกผอน รจกสงคม และวฒนธรรม แลวสรางความสมพนธโดยการเคารพในศกดศรและใชหลกการจงใจ นอกจากนการสรางความสมพนธกบบคคลทวไป สงคม หรอชมชน นนตองปฏบตตนใหสอดคลองกบความแตกตางระหวางบคคล

ค าถามทายบทท 7 1. การสรางความสมพนธกบบคคลในสงคมประกอบดวยอะไรบาง 2. การสรางความสมพนธในครอบครวยดหลกอะไรเปนส าคญ จงอธบาย 3. การสรางความสมพนธกบผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชาเปนอยางไร จงอธบาย 4. วธการสรางความสมพนธกบเพอนวธใดดทสด

251

เอกสารอางอง

ประสทธ ทองอน. (2542). พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน. กรงเทพฯ : เธรดเวฟ เอดดเคชน. รววรรณ ชนะตระกล. (2540). การศกษากระบวนการสงแวดลอม. คณะครศาสตรอตสาหกรรม

สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง. กรงเทพฯ : หางหนสวนจ ากดภาพพมพ.

วชย เทยนนอย. (2533). การอนรกษทรพยากรธรรมชาต. กรงเทพฯ : ส านกพมพอกษรวฒนา. วมลสทธ หรยางกร. (2530). พฤตกรรมมนษยกบสภาพแวดลอม. กรงเทพฯ : ส านกพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. สมพร สทศนย. (2554). มนษยสมพนธ. พมพครงท

10. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

บทท 8

จตอาสา และ จตสาธารณะ

ความหมายและความส าคญและความเปนมาของจตอาสา และจตสาธารณะ

ปจจบนประเดนเรองจตส านกสาธารณะมความส าคญตอการด ารงอยของสงคมภายใต

กระแสการเปลยนแปลงยง (กลทพย ศาสตระรจ, 2551) เนองจากจตส านกสาธารณะเปนความ

รบผดชอบซงเกดขนภายในคอความรสกนกคดตลอดจนคณธรรมจรยธรรมทอยในจตและสงผลส

การกระท าภายนอกของบคคลปญหาตางๆในสงคมเหนไดวามเหตเกดจากการขาดจตส านกของคน

สวนใหญการสรางจตส านกสาธารณะของคนในสงคมจงจ าเปนและมคณคายงสามารถท าไดหลาย

รปแบบทงจากการกระท าของตนเองเชนการรบผดชอบตอตนเองเพอมใหเกดผลกระทบและเกด

ความเสยหายตอสวนรวบรวมถงการกระท าโดยมบทบาทชวยสงคมในการรกษาผลประโยชนของ

สวนรวมเพอแกปญหาสรางสรรคสงคมซงถอวาเปนความรบผดชอบตอตนเองและสงคม

นอกจากน “จตอาสา” ในวาระแหงชาต คอ “ทานและการอาสาสมคร” แต มบางคนบญญตค าขนมาใหมวา “จตสาธารณะ ” บาง “จตอาสา” บาง ฯลฯ ลวนม ความหมายตรงกน คอ เรมจากไมเบยดเบยนตนเองและคนอน แลวเผอแผแบงปนเออเฟอเกอกลผคนและชมชน ค าวา “จตอาสา” หรอ “จตส านกสาธารณะ” (Public Consciousness) เปนศพทใหมในทางสงคมศาสตรซงก าลงไดรบความสนใจจากแวดวงนกวชาการดานการพฒนาอยางกวางขวางในทางปฏบตเมอกลาวถงค าวา “จตส านกสาธารณะ” หรออาจจะเปนค าอนๆเชน “จตอาสา” “จตส านกเพอสงคม” “จตส านกเพอสวนรวม” “จตส านกเพอมวลชน” ฯลฯค าเหลานลวนแตมความหมายทใกลเคยงกนมากขนอยกบผใชวาเปนคนกลมไหนอาจแยกยอยออกไปตามความสนใจเฉพาะกลมเชนจตส านกทางการเมองในการสรางประชาธปไตยใหเกดขนในสงคมจตส านกดานสงแวดลอมของเยาวชนในชมชนทองถนหรอจตส านกทางสงคมเชนการพฒนาชมชนหรอชวยเหลอคนยากไรเปนตน ซงในทน ขอใชค าวา จตอาสา เพอความกระจาง และเขาใจงาย โดยค าวา จตอาสานน มผใหความหมาย ไวหลากหลายดงน

ราชบณฑตยสถาน (2522) ใหนยามค าวาจตอาสาหมายถงการตระหนกรและค านงถง

สวนรวมรวมกนหรอการค านงถงผอนทรวมสมพนธเปนกลมเดยวกนเปนการตระหนกรตนทจะท า

256

สงใดเพอเหนแกประโยชนสวนรวมเปนจตทคดสรางสรรคคอคดในทางทดไมท าลายบคคลสงคม

วฒนธรรมประเทศชาตและสงแวดลอมเปนกศลและมงท ากรรมดทเปนประโยชนตอสวนรวม

สนธยา พลศร (2537 )ใหนยามค าวาจตอาสาหมายถงเปนการรจกเอาใจใสเปนธระและเขา

รวมในเรองของสวนรวมทเปนประโยชนตอประเทศชาตมความส านกยดมนในระบบคณธรรมและ

จรยธรรมทดงามละอายตอสงผดเนนความเรยบรอยประหยดและมความสมดลระหวางมนษยกบ

ธรรมชาต

สญญาสญญาววฒน (2549) ใหนยามค าวาจตอาสาหมายถงการรส านกถงการเปนเจาของในสงทเปนสาธารณะการใหความส าคญกบสวนรวมหรอสงสาธารณะซงในสงคมจะตองมเชนสวนสาธารณะทางหลวงอาคารโดยสงเหลานลวนเปนของสวนรวมเปนของใชรวมกนเปนเจาของรวมกนทงสงคม

ดงนน จตอาสา จงหมายถง การเออเฟอเผอแผ การเสยสละเวลา สงของ เงนทอง แรงกาย

สตปญญา เพอสาธารณประโยชน เปนจตใจทมความสขเมอไดท าความด การชวยเหลอผอนและ

สงคมเพอใหผอนมความสขดวยความสมครใจและไมหวงผลตอบแทน เขารวมกจกรรมทเปน

สาธารณประโยชน ส านกของบคคลทมตอสวนรวม เอาใจใส ปองกนแกไขปญหาสงคม

การทคนมาอยรวมกนเปนสงคมยอมตองมความสมพนธในรปแบบพงพากน คนในสงคม

ซงมบทบาทและหนาทแตกตางกนไป ถาคนในสงคมขาดจตส านกสาธารณะ ซงนอกจากจะม

ผลกระทบตอบคคล ครอบครว องคกรแลว การขาดจตส านกสาธารณะยงมผลกระทบตอชมชน

ระดบประเทศ และระดบโลก ดงน (ไพบลย วฒนศรธรรม และสงคม สญจร, 2543: 22-29)

ผลกระทบตอบคคลท าใหเกดปญหา คอ

1. ชมชนออนแอ ขาดการพฒนา เพราะตางคนตางอย สภาพชมชนมสภาพเชนไรกยงคง

เปนเชนนน ไมเกดการพฒนาและยงนานไปกม แตเสอมทรดลง

2. อาชญากรรมในชมชนอย ในระดบสง

3. ขาดศนยรวมจตใจ ขาดผน าทน าไปสการแกปญหา เพราะคนในชมชนมองปญหาของ

ตวเองเปนเรองใหญ ขาดคนอาสาน าพาการพฒนา เพราะกลวเสยทรพย กลวเสยเวลา หรอกลวเปน

ทครหาจากบคคลอน

257

ในระดบชาตถาบคคลในชาตขาดจตอาสาแลวจะท าใหเกด ดงน

1. วกฤตการณภายในประเทศบอยครงและแกปญหาไมได อาท วกฤตการณเศรษฐกจ

สงคมขาดเสถยรภาพทางการเมอง การชมนมขบไลรฐบาลหรอผน าประเทศ

2. ประเทศชาตอยในสภาพลาหลง เนองจากขาดพลงของคนในสงคม เมอผน าประเทศน า

มาตรการใดออกมาใชกจะไมไดผล เพราะไมไดรบความรวมมอจากประชาชน

3. ประเทศชาตไรเกยรต ไรศกดศร ท าใหประชาชนในประเทศอนมองดวยสายตาเหยยด

หยาม ดหมนดแคลนวาเปนประเทศดอยพฒนา

ในระดบโลกถาบคคลขาดจตอาสาจะท าใหเกดการเอารดเอาเปรยบระหวางประเทศท าให

เกดปญหาในระดบตางๆ ดงน

1. เกดการสะสมอาวธกนระหวางประเทศ เพราะขาดความไววางใจซงกนและกน กลว

ประเทศอนจะโจมต จงตองมอาวธทรนแรง มอานภาพในการท าลายสงไวในครอบครองเพอขมข

ประเทศอน และเมอมปญหาเกดขนกมกมแนวโนมในการใชความรนแรงของแสนยานภาพทาง

สงครามในการตดสนปญหา

2. เกดการกลนแกลง แกงแยงหรอครอบง าทางการคาระหวางประเทศ พยายามทกวถทาง

เพอใหเกดการไดเปรยบทางการคา ท าใหประเทศดอยกวาขาดโอกาสในการพฒนาประเทศของตน

3. เกดการรงเกยจเหยยดหยามคนตางเชอชาต ตางเผาพนธ หรอตางทองถน มองชนชาตอน

เผาพนธอนวามความเจรญหรอมศกดศรดอยกวาเชอชาตและเผาพนธของตนเอง ดถกหรอเปน

ปฏปกษตอชาตอน

จตอาสาเปนคณธรรมหนงของพลเมอง เปนคณคาและจตส านกเปนจตวญญาณของสงคม

บคคล องคกร หรอสงคม สงคมท ไมมคณคาและจตส านก ท าใหขาดพลงในการสรางสรรคเมอเกด

จตอาสาจะท าใหเกดประชาสงคมกอใหเกดความเขมแขงของสงคม ซงจะท าใหการเมอง เศรษฐกจ

ศลธรรมด(ประเวศ วะส, 2541: 20)

258

แนวคดและทฤษฎเกยวกบจตอาสาจตสาธารณะ

แนวคดทเกยวของกบจตอาสา

จตอาสาเปนคณธรรมของพลเมองสงเสรมท าใหสงคมเขมแขงมศกยภาพในการแกไข

ปญหา เนองจากการมพลเมองตระหนกถงปญหาท เกดขนในสงคม มความปรารถนาท จะชวยเหลอ

สงคม เชอมนในความสามารถของตนเองและการรวมกลม ปฏบต เพอแกไขปญหาท เกดขนตาม

แนวทางท ไดก าหนดไวจะท าใหเปนพลเมองทมคณภาพรบรสทธควบคไปกบหนาทของพลเมอง

ซงสามารถอธบายโดยใชทฤษฎประชาสงคมประกอบกบแนวคดเกยวกบคณธรรมของบคคลเชง

จตวทยาพฒนาการและแนวทางของพระพทธศาสนา

แนวคดรปแบบปฏสมพนธนยม(Interactionism Model)

การศกษาสาเหตของพฤตกรรมนน สามารถศกษาได 2 ประเภทใหญๆ คอ

ประเภทแรกเปนสาเหตภายนอกตวบคคล เชน สภาพแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรม

ลกษณะภม ประเทศ ภมอากาศ

ประเภททสองเปนสาเหตจากภายในตวบคคลท เปนลกษณะทางจต เชน เจตคต บคลกภาพ

การรบรดานตางๆ เปนตน ส าหรบรปแบบปฏสมพนธ นยมเปนแนวคดรปแบบหนงทใชส าหรบ

ศกษาสาเหตของพฤตกรรมตางๆ ของมนษย โดยเนนความส าคญของการมปฏสมพนธกนระหวาง

บคคล ซงเปนลกษณะทางจตท เปนสาเหตภายในตวบคคลกบสภาพแวดลอมทางสงคมทเปนสาเหต

ภายนอกตวบคคล ปฏกรยาท เกดขนมความเชอมโยงและตอเนองซงกนและกน ทงนเพราะปจจย

ดานบคคลหรอปจจยดานสภาพแวดลอมเพยงดานใดดานหนงไมสามารถเปนตวบงชพฤตกรรมของ

ปจเจกบคคลได เพราะพฤตกรรมเปนผลจากการกระท าของกระบวนการตอเนองของปฏสมพนธ

หลายทศทาง หรอเปนผลสะทอนกลบระหวางบคคลกบสภาพแวดลอมทบคคลเผชญอย (ณฐยา ลอ

ชากตตกล, 2546: 3-4)

ทฤษฎการเรยนรทางสงคม(Social Learning Theory)

ทฤษฎการเรยนรทางสงคม จดไดวาทฤษฎทมอทธพลอยางมากตอการพฒนา เทคนคการ

ปรบพฤตกรรมในปจจบน ทฤษฎนพฒนาโดยAlbert Bandura ตามแนวความคดพนฐานของ

ทฤษฎการเรยนร ทางสงคมของAlbert Bandura นน เขาเชอวาพฤตกรรมของคนเราไมไดเกดขน

259

และเปลยนแปลงไปเนองจากสภาพแวดลอมเพยงอยางเดยวหากแตมปจจยสวนบคคลนนจะตอง

รวมกนในลกษณะและสภาพแวดลอมดงภาพดานลาง

ทมา: สทธโชค วรานสนตกล (2539: 25)

จากภาพจะเหนวาพฤตกรรมของมนษย องคประกอบภายในมนษยและสงแวดลอมจะม

อทธพลตอกนและกน

สมโภชน เอยมสภาษต (2539: 49) ไดอธบายปจจยทก าหนดซงกนและกนทละค ดงนค

แรกระหวาง P B แสดงใหเหนถงการปฏสมพนธระหวางความคด ความรสกและการ

กระท า การคาดหวง ความเชอ การรบร เกยวกบตนเอง เปาหมายและความตงใจ ซงปจจยดงกลาว

ก าหนดลกษณะและทศทางของพฤตกรรม สงทบคคลเชอหรอมความรสกสามารถก าหนดวาบคคล

จะแสดงพฤตกรรมเชนใด

การก าหนดซงกนและกนของ E P เปนการปฏสมพนธระหวางลกษณะของบคคล

และสภาพแวดลอม ความคาดหวง ความเชอ อารมณ และความสามารถทางปญญาของบคคลนน

จะพฒนาและเปลยนแปลงโดยอทธพลของสงคม

ส าหรบค ของ B E เปนการปฏสมพนธระหวางพฤตกรรมและสภาพแวดลอม

ในชวตประจ าวนของคนเรา พฤตกรรมเปลยนเงอนไขสภาพแวดลอม ในขณะเดยวกนเงอนไขของ

สภาพแวดลอมทเปลยนไปนน กท าใหพฤตกรรมถกเปลยนไปดวย สภาพแวดลอมจะไมมอทธพล

ใดๆ ตอบคคล จนกวาจะมพฤตกรรมบางอยางเกดขน

260

ทฤษฎตนไมจรยธรรม(Tree Moral Theory)

ดวงเดอน พนธมนาวน (2538: 12-14) กลาววา ทฤษฎตนไมจรยธรรมแสดงถงสาเหตของ

พฤตกรรมของคนดและคนเกงวาพฤตกรรมเหลานม สาเหตทางจตใจอะไรบาง ทฤษฎน สรางจาก

การสรปผลการวจยในเรองดงกลาวของเยาวชนและประชาชนไทยอาย 6-60 ป จ านวนหลายพนคน

เปนผลการวจยในประเทศไทยในชวง25 ปน ทฤษฎตนไมจรยธรรมนม 3 สวนคอสวนท เปนดอก

และผลของตนไม สวนล าตนและสวนท เปนรากแกว ในสวนแรกคอดอกและผลบนตน แสดงถง

พฤตกรรมการท าด ละเวนชว และพฤตกรรมการท างานอยางขยนขนแขงเพอสวนรวม สวนแรกน

เปนพฤตกรรมประเภทตางๆ ทรวมเขาเปนพฤตกรรมของพลเมองด พฤตกรรมทเออตอการพฒนา

ประเทศ และพฤตกรรมการท างานอาชพอยางขยนขนแขง ผลออกมาเปนพฤตกรรมตางๆ นา

ปรารถนาน มสาเหตอย 2 กลม

กลมแรกคอ สาเหตทางจตใจท เปนสวนล าตนของตนไม อนประกอบดวยจตลกษณะ5

ดาน คอ

1) เหตผลเชงจรยธรรม

2) มงอนาคตและการควบคมตนเอง

3) ความเชออ านาจในตน

4) แรงจงใจใฝสมฤทธ

5) ทศนคต คณธรรม และคานยม (ทเกยวของกบพฤตกรรมนนๆ หรอสถานการณนนๆ)

ถาตองการท จะเขาใจ อธบาย ท านายและพฒนาพฤตกรรมชนดใดจะตองใชจตลกษณะบางดาน

หรอทง 5 ดานน ประกอบกน จงจะไดผลดทสด สวนท สามของตนไมจรยธรรมคอรากแกว ซงเปน

จตลกษณะ

กลมท สองม3 ดานคอ

1) สตปญญา

2)ประสบการณทางสงคม

3) สขภาพจต จตลกษณะทงสามน อาจใชเปนสาเหตของการพฒนาจตลกษณะ5 ประการท

ล าตนของตนไมก ได กลาวคอบคคลจะตองมลกษณะพนฐานทางจตใจ3 ดานในปรมาณทสง

เหมาะสมกบอายจงจะเปนผทมความพรอมทจะพฒนาจตลกษณะทง5 ประการทล าตนของตนไม

261

โดยทจตลกษณะท ง 5 นจะพฒนาไปเองโดยอตโนมตถาบคคลมความพรอมทางจตใจ3 ดาน

ดงกลาวและอย ในสภาพแวดลอมทางบาน ทางสถานศกษาและทางสงคมท เหมาะสม นอกจากน

บคคลยงมความพรอมทจะรบการพฒนาจตลกษณะบางประการใน 5 ดานน โดยวธการอนๆ ดวย

ฉะนนจตลกษณะพนฐาน3 ประการจงเปนสาเหตของพฤตกรรมของคนดและคนเกงนนเอง

นอกจากนจตลกษณะพนฐาน 3 ประการทรากแกวน อาจเปนสาเหตรวมกบจตลกษณะ5 ประการท

ล าตน เพอใชอธบายและพฒนาพฤตกรรมของคนดและคนเกงดวย

ภาพประกอบ ทฤษฎตนไมจรยธรรม และลกษณะพนฐานและองคประกอบทางจตใจท

น าไปสพฤตกรรมทางจรยธรรม(ทมา: ดวงเดอน พนธมนาวน, 2538:13)

ทฤษฎตนไมจรยธรรมส าหรบคนไทยน แสดงความสมพนธในเชงสาเหตและผลระหวาง

จตลกษณะ8 ดาน กบพฤตกรรมประเภทตางๆ ประสบการณทางสงคมเปนปจจยทส าคญตอ

262

พฒนาการทางจตของบคคล การทบคคลมประสบการณทางสงคมจะท าใหมความเขาใจอารมณ

ความรสกนกคดของผ อนและสามารถน าตนเองเขาไปอย ในบทบาทของผ อนได เรยกวา

ความสามารถในการสวมบทบาท (Role Taking) ซงความสามารถในการสวมบทบาทมความส าคญ

ตอการพฒนาจรยธรรมมาก ประสบการณจากการมความสมพนธกบผอนมาก จะท าใหบคคลม

ความคดเหนท กวางขวาง ลกซงมองเหนและเขาใจบทบาทของตนเองและของผอนทอยรวมกบคน

ในสงคม และความเขาใจนเองจะเอออ านวยใหบคคลมพฒนาการทางจตในระดบสงได การทบคคล

ขาดประสบการณทางสงคมและขาดโอกาสท จะไดเรยนร หรอสวมบทบาทอนๆ นอยจะน าไปส

การปฏเสธทางจตตอบทบาทท ไมคนเคย คอการไมยอมรบ ไมเขาใจ ไมไววางใจ ซงลกษณะ

ดงกลาวเทากบเปนการปดกนขาวสาร และขอมลทจ าเปนตอการพฒนาทางจตวทยาและดานสงคม

ซงยอมรวมเอาพฒนาการทางจรยธรรมทางการมงอนาคต และทางการบรรลเอกลกษณแหงอโก

ของบคคลเขาไวดวย ดงนนถาตองการทจะใหบคคลมพฒนาการทางจตจะตองสงเสรมใหบคคลม

ประสบการณทางสงคมกวางขวาง และเหมาะสมกบอายของบคคลจงจะท าใหบคคลมพฒนาการ

ทางจตในระดบสงได

ทฤษฎพฒนาการเชาวนปญญาของPiaget

Piaget เปนผแตงขอสอบเชาวนขนเปนครงแรก เขามหนาท ทดสอบเดกเพอจะหาปทสถาน

ส าหรบเดกแตละวย Piaget พบวาค าตอบของเดกนาสนใจมาก โดยเฉพาะค าตอบของเดกทเยาววย

เพราะมกจะตอบผด เมอเขาวเคราะหค าตอบกพบวาค าตอบของเดกเลกทตางไปจากค าตอบของเดก

โตเพราะมความคดทตางกน คณภาพของค าตอบของเดกทวยตางกนมกจะแตกตางกน แตไมควร

ตดสนวาเดกโตฉลาดกวาเดกเลก หรอค าตอบของเดกเลกผด โดยมทฤษฎเกยวกบเชาวนปญญาวา

มนษยทกคนตงแตเกดมาพรอมทจะมปฏสมพนธกบสงแวดลอมโดยการจดรวบรวมขอมล และการ

ปรบตวแบบการซมซาบเมอมนษยม ปฏสมพนธกบสงแวดลอมกจะซมซาบประสบการณใหมให

รวมเขาอย ในโครงสรางของสตปญญา จะเปนการตความหรอการรบขอมลจากสงแวดลอมตาม

ขนตอน ดงน

ขนท 1 Sensorimotor (แรกเกด - 2 ขวบ)Piaget เปนนกจตวทยาคนแรกท ไดศกษาระดบ

เชาวนปญญาของเดกวยน ไวอยางละเอยดจากการสงเกตบตร3 คน โดยท าบนทกไวและสรปวาวยน

263

เปนวยท เดกมปฏสมพนธกบสงแวดลอม โดยประสาทสมผสและการเคลอนไหวของอวยวะตางๆ

ของรางกาย

ขนท 2 Preperational (อาย18 เดอน- 7 ป) เดกกอนเขาโรงเรยนและวยอนบาล มระดบ

เชาวนปญญาอย ในขนน เดกวยนม โครงสรางของสตปญญาท จะใชสญลกษณแทนวตถสงของท

อยรอบๆตวได หรอมพฒนาการทางดานภาษา เดกวยน จะเรมดวยการพดเปนประโยคและเรยนรค า

ตางๆ เพมขน เดกจะไดรจกคด อยางไรกตามความคดของของเดกวยนยงมขอจ ากดหลายอยางเดก

กอนเขาโรงเรยนและวยอนบาล มระดบเชาวนปญญาอย ในขนน เดกวยนม โครงสรางของ

สตปญญาทจะใชสญลกษณแทนวตถสงของทอย รอบๆ ตวได หรอมพฒนาการทางดานภาษา

ขนท 3 Concrete Operations (อาย7 - 11 ป) พฒนาการทางดานสตปญญาและความคด

ของเดกวยน แตกตางกนกบเดกในขน Preperational มาก เดกวยน จะสามารถสรางกฎเกณฑและตง

กฎเกณฑ และแบงสงแวดลอมออกเปนหมวดหม ได คอเดกจะสามารถท จะอางองดวยเหตผลและ

ไมขนกบการรบร จากรปรางเทานน เดกวยน สามารถแบงกลมโดยใชเกณฑหลายๆ อยาง และคด

ยอนกลบได ความเขาใจเกยวกบกจกรรมและความสมพนธของตวเลขกเพมมากขน

ขนท 4 Formal Operations (อาย12 ปขนไป) พฒนาการเชาวนปญญาและความคดเหนของ

เดกเปนขนสดยอด คอเดกในวยน จะเรมคดเปนผใหญ ความคดแบบเดกสนสดลง เดกสามารถทจะ

คดหาเหตผลนอกเหนอไปจากขอมลทมอย สามารถทจะคดเปนนกวทยาศาสตร สามารถทจะ

ตงสมมตฐานและทฤษฎและเหนวาความจรงท เหนดวยกบการรบรไมส าคญเทากบการคดถงสงท

อาจเปนไปได Piaget ไดสรปวา“เดกวยน เปนผทคดเหนอไปกวาสงปจจบน สนใจท จะสรางทฤษฎ

เกยวกบทกสงทกอยาง และมความพอใจทจะคดพจารณาเกยวกบกบสงทไมมตวตนหรอสงท เปน

นามธรรม”

ทฤษฎพฒนาการทางจรยธรรมของ Lawrence Kohlberg

Lawrence Kohlberg ไดศกษาการใชเหตผลเชงจรยธรรมของเยาวชนอเมรกน อาย10-16 ป

และไดแบงพฒนาการทางจรยธรรมออกเปน 3 ระดบแตละระดบแบงออกเปน 2 ขน ดงนน

พฒนาการทางจรยธรรมมทงหมด 6 ขนมดงตอไปน

264

ระดบท 1 ระดบกอนมจรยธรรมหรอระดบกอนกฎเกณฑสงคม(Pre-Conventional Level)

ระดบน เดกจะรบกฎเกณฑและขอก าหนดของพฤตกรรมท “ด” “ไมด ” จากผมอ านาจเหนอตน เชน

บดามารดา ครหรอเดกโต และมกจะคดถงผลตามท จะน ารางวลหรอการลงโทษ

พฤตกรรม“ด” คอพฤตกรรมท แสดงแลวไดรางวล

พฤตกรรม “ไมด ” คอพฤตกรรมท แสดงแลวไดรบโทษ

โดยบคคลจะตอบสนองตอกฎเกณฑซงผมอ านาจทางกายเหนอตนเองก าหนดขน จะ

ตดสนใจเลอกแสดงพฤตกรรมท เปนหลกตอตนเองโดยไมค านงถงผอน จะพบในเดก2-10 ปแบง

พฒนาการทางจรยธรรม ระดบน เปน 2 ขน คอ

ขนท 1 การถกลงโทษและการเชอฟง (Punishment and Obedience Orientation) เดกจะยอม

ท าตามค าสงผมอ านาจเหนอตนโดยไมมเงอนไขเพอไมใหตนถกลงโทษ ขนน แสดงพฤตกรรมเพอ

หลบหลกการถกลงโทษ เพราะกลวความเจบปวด ยอมท าตามผใหญเพราะมอ านาจทางกายเหนอ

ตน เขาอธบายวาในขนน เดกจะใชผลตามของพฤตกรรมเปนเครองชวาพฤตกรรมของตน“ถก”

หรอ“ผด” เปนตนวา ถาเดกถกท าโทษกจะคดวาสงท ตนท า“ผด” และจะพยายามหลกเลยงไมท าสง

นนอก พฤตกรรมใดทม ผลตามดวยรางวลหรอค าชมเดกกจะคดวาสงทตนท า “ถก” และจะท าซ าอก

เพอหวงรางวล

ขนท 2 กฎเกณฑเปนเครองมอเพอประโยชนของตน(Instrumental Relativist Orientation)

ใชหลกการแสวงหารางวลและการแลกเปลยน บคคลจะเลอกท าตามความพอใจของตนเอง โดยให

ความส าคญของการไดรบรางวลตอบแทน ทงรางวลท เปนวตถหรอการตอบแทนทางกาย วาจา

และใจ โดยไมค านงถงความถกตองของสงคม ขนน แสดงพฤตกรรมเพอตองการผลประโยชนสง

ตอบแทน รางวลและสงแลกเปลยนเปนสงตอบแทน เขาอธบายวาในขนน เดกจะสนใจท าตามกฎ

ขอบงคบเพอประโยชนหรอความพอใจของตนเอง หรอท าดเพราะอยากไดของตอบแทน หรอ

รางวล ไมไดคดถงความยต ธรรมและความเหนอกเหนใจผอน หรอความเออเฟอเผอแผตอผอน

พฤตกรรมของเดกในขนนท าเพอสนองความตองการของตนเอง แตมกจะเปนการแลกเปลยนกบ

คนอน เชน ประโยค“ถาเธอท าใหฉน ฉนจะให.......”

ระดบท 2 ระดบจรยธรรมตามกฎเกณฑสงคม(Conventional Level) พฒนาการจรยธรรม

ระดบน ผท าถอวาการประพฤตตนตามความคาดหวงของผปกครอง บดามารดา กลมทตนเปน

265

สมาชก เปนสงทควรจะท าหรอท าความผด เพราะกลววาตนจะไมเปนทยอมรบของผอน ผแสดง

พฤตกรรมจะไมค านงถงผลตามท จะเกดขนแกตนเอง ถอวาความซอสตย ความจงรกภกดเปนสง

ส าคญ ทกคนมหนาท จะรกษามาตรฐานทางจรยธรรม โดยบคคลจะปฏบต ตามกฎเกณฑของสงคม

ทตนเองอย ตามความคาดหวงของครอบครวและสงคม โดยไมค านงถงผลท จะเกดขนขณะนนหรอ

ภายหลงกตามจะปฏบตตามกฎเกณฑของสงคมโดยค านงถงจตใจของผอน จะพบในวยรนอาย10 -

16 ป แบงพฒนาการทางจรยธรรมระดบนเปน 2 ขน คอ

ขนท 3 ความคาดหวงและการยอมรบในสงคม ส าหรบ “เดกด” (Interpersonal

Concordance of “Good boy , nice girl” Orientation) บคคลจะใชหลกท าตามทผอนเหนชอบใช

เหตผลเลอกท าในสงทกลมยอมรบโดยเฉพาะเพอน เพอเปนทชนชอบและยอมรบของเพอนไมเปน

ตวของตวเอง คลอยตามการชกจงของผอนเพอตองการรกษาสมพนธภาพทด พบในวยรนอาย10 -

15 ป ขนน แสดงพฤตกรรมเพอตองการเปนทยอมรบของหมคณะ การชวยเหลอผอนเพอท าใหเขา

พอใจและยกยองชมเชย ท าใหบคคลไมมความเปนตวของตวเอง ชอบคลอยตามการชกจงของผอน

โดยเฉพาะกลมเพอน เขาอธบายวาพฒนาการทางจรยธรรมขนนเปนพฤตกรรมของ“คนด”ตาม

มาตรฐานหรอความคาดหวงของบดามารดาหรอเพอนวยเดยวกน พฤตกรรม“ด” หมายถง

พฤตกรรมทจะท าใหผอนชอบและยอมรบ หรอไมประพฤตผดเพราะเกรงวาบดามารดาจะเสยใจ

ขนท 4 กฎและระเบยบ (“Law-and-order” Orientation) จะใชหลกท าตามหนาท ของสงคม

โดยปฏบต ตามระเบยบของสงคมอยางเครงครด เรยนร การเปนหนวยหนงของสงคม ปฏบตตาม

หนาทของสงคมเพอด ารงไวซงกฎเกณฑในสงคม พบในอาย13 -16 ป ขนน แสดงพฤตกรรมเพอท า

ตามหนาท ของสงคม โดยบคคลรถงบทบาทและหนาทของเขาในฐานะเปนหนวยหนงของสงคม

นน จงมหนาทท าตามกฎเกณฑตางๆ ทสงคมก าหนดใหหรอคาดหมายไว เขาอธบายวาเหตผลทาง

จรยธรรมในขนน ถอวาสงคมจะอยดวยความมระเบยบเรยบรอยตองมกฎหมายและขอบงคบ คนด

หรอคนทมพฤตกรรมถกตองคอคนท ปฏบต ตามระเบยบขอบงคบหรอกฎหมาย ทกคนควรเคารพ

กฎหมาย เพอรกษาความสงบเรยบรอยและความเปนระเบยบของสงคม

ระดบท 3 ระดบจรยธรรมตามหลกการดวยวจารณญาณหรอระดบเหนอกฎเกณฑสงคม

(Post - Conventional Level) พฒนาการทางจรยธรรมระดบน เปนหลกจรยธรรมของผมอาย 20 ป

ขนไป ผท าหรอผแสดงพฤตกรรมไดพยายามทจะตความหมายของหลกการและมาตรฐานทาง

266

จรยธรรมดวยวจารณญาณ กอนทจะยดถอเปนหลกของความประพฤตทจะปฏบตตามการตดสนใจ

“ถก” “ผด” “ไมควร” มาจากวจารณญาณของตนเองปราศจากอทธพลของผมอ านาจหรอกลมทตน

เปนสมาชก กฎเกณฑ– กฎหมาย ควรจะตงบนหลกความยตธรรมและเปนทยอมรบของสมาชกของ

สงคมทตนเปนสมาชก ท าใหบคคลตดสนขอขดแยงของตนเองโดยใชความคดไตรตรองอาศย

คานยมทตนเชอและยดถอเปนเครองชวยในการตดสนใจจะปฏบตตามสงทส าคญมากกวาโดยม

กฎเกณฑของตนเองซงพฒนามาจากกฎเกณฑของสงคมเปนจรยธรรมท เปนทยอมรบทวไป โคล

เบรก แบงพฒนาการทางจรยธรรม ระดบนเปน 2 ขน คอ

ขนท 5 สญญาสงคมหรอหลกการท าตามค ามนสญญา(Social Contract Orientation) บคคล

จะมเหตผลในการเลอกกระท าโดยค านงถงประโยชนของคนหมมาก ไมละเมดสทธของผอน

สามารถควบคมตนเองได เคารพการตดสนใจทจะกระท าดวยตนเอง ไมถกควบคมจากบคคลอนม

พฤตกรรมทถกตองตามคานยมของตนและมาตรฐานของสงคมถอวากฎเกณฑตางๆเปลยนแปลงได

โดยพจารณาประโยชนของสวนรวมเปนหลก พบไดในวยรนตอนปลายและวยผใหญ ขนนแสดง

พฤตกรรมเพอท าตามมาตรฐานของสงคม เหนแกประโยชนสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตน

โดยบคคลเหนความส าคญของคนหมมากจงไมท าตนใหขดตอสทธอนพงมไดของผอนสามารถ

ควบคมบงคบใจตนเองไดพฤตกรรมทถกตองจะตองเปนไปตามคานยมสวนตวผสมผสานกบ

มาตรฐานซงไดรบการตรวจสอบและยอมรบจากสงคม เขาอธบายวาขนน เนนถงความส าคญของ

มาตรฐานทางจรยธรรมททกคนหรอคนสวนใหญในสงคมยอมรบวาเปนสงทถก สมควรทจะ

ปฏบตตาม โดยพจารณาถงประโยชนและสทธของบคคลกอนทจะใชเปนมาตรฐานทางจรยธรรม

ไดใชความคดและเหตผลเปรยบเทยบวาสงไหนผดและสงไหนถก ในขนนการ“ถก” และ“ผด”

ขนอยกบคานยมและความคดเหนของบคคลแตละบคคล แมวาจะเหนความส าคญของสญญาหรอ

ขอตกลงระหวางบคคล แตเปดใหมการแกไข โดยค านงถงประโยชนและสถานการณแวดลอมใน

ขณะนน

ขนท 6 หลกการคณธรรมสากล (Universal Ethical Principle Orientation) เปนขนทเลอก

ตดสนใจท จะกระท าโดยยอมรบความคดทเปนสากลของผเจรญแลว ขนน แสดงพฤตกรรมเพอท า

ตามหลกการคณธรรมสากล โดยค านงความถกตองยตธรรมยอมรบในคณคาของความเปนมนษยม

อดมคตและคณธรรมประจ าใจ มความยดหยนและยดหลกจรยธรรมของตนอยางมสตดวยความ

267

ยตธรรมและค านงถงสทธมนษยชน เคารพในความเปนมนษยของแตละบคคล ละอายและเกรงกลว

ตอบาป พบในวยผใหญทมความเจรญทางสตปญญา เขาอธบายวาขนนเปนหลกการมาตรฐาน

จรยธรรมสากล เปนหลกการเพอมนษยธรรม เพอความเสมอภาคในสทธมนษยชนและเพอความ

ยตธรรมของมนษยทกคนในขนนสงท “ถก” และ “ผด” เปนสงทขนมโนธรรมของแตละบคคลท

เลอกยดถอ

องคประกอบและรปแบบของจตอาสาจตสาธารณะ

ลดดาวลย เกษมเนตร และคณะ(2547: 3) ไดกลาวถงองคประกอบของจตอาสาจะตอง

พจารณาจากความร ความเขาใจหรอพฤตกรรมทแสดงออกถงลกษณะดงน

1) การหลกเลยงการใชหรอการกระท าทจะท าใหเกดความช ารดเสยหายตอของสวนรวมท

ใชประโยชนรวมกนของกลม และการถอเปนหนาทท จะมสวนรวมในการดแลรกษาของสวนรวม

ในวสยทตนสามารถท าได

2) การเคารพสทธในการใชของสวนรวมท ใชประโยชนรวมกนของกลม โดยไมยดครอง

ของสวนรวมนนเปนของตนเอง ตลอดจนไมปดกนโอกาสของบคคลอนทจะใชของสวนรวมนน

รปแบบของจตอาสา

รปแบบของจตอาสาหรอจตส านกสาธารณะนน มการแบงรปแบบท แตกตางกนไปตาม

ระดบอายของกลมตวอยางทศกษา ซงแบงรปแบบของจตส านกไว ดงน

สมพงษ สงหะพล (2542: 15-16) ไดกลาวถงจตส านกวามอย 3 ดานหลกๆ คอ

1) จตส านกเกยวกบตนเอง (Self-Consciousness) เปนจตส านกเพอพฒนาตนเอง ท าให

ตนเองเปนบคคลทสมบรณยงขน จตส านกดานน การศกษาไทยมงมนปลกฝงมานาน เกดบางไมเกด

บางไปตามสภาพการณ เปนจตส านกแบบคลาสสกททกสงคมพยายามเหมอนกนท จะสรางให

เกดขนใหได เชน ความขยน ความรบผดชอบ ความมานะอดทน เปนตน เปนจตส านกทถกปลกฝง

และมมานานตามสภาพสงคมไทย

2) จตส านกเกยวกบผอน (Others Oriented Consciousness) เปนจตส านกของความสมพนธ

ระหวางบคคลของคนในกลมชนหนง สงคมหนง เชน ความเหนอกเหนใจความเออเฟอเผอแผ

268

ความสามคค เปนตน เปนจตส านกทคนไทยสวนใหญถกหลอหลอมมาจากพนฐานดงเดมของ

วฒนธรรมไทยอยแลว ซงสรางกนไดไมยากนก

3) จตส านกเกยวกบสงคม หรอจตส านกสาธารณะ(Social or Public Consciousness) เปน

จตส านกท ตระหนกถงความส าคญในการอยรวมกน หรอค านงถงผอนทรวมความสมพนธเปนกลม

เดยวกน เปนจตส านกทคนไทยยงไมคอยมและขาดกนอยมาก เพราะพนฐานความเปนมาของ

สงคมไทยสมควรทจะรบพฒนาขนโดยเรว เชน จตส านกดานเศรษฐกจ จตส านกดานการเมอง

จตส านกดานสงแวดลอม จตส านกดาน สขภาพ เปนตน

ลกษณะพฤตกรรมของจตอาสา จตสาธารณะ

จรวฒน วรงกร (2542) ไดเสนอลกษณะของผทมจตอาสาไวดงน 1. การมทศนคตทรบรวาตนเองมคณคาเพยงพอและรสกวาเปนหนาทของตนทจะตอง

กระท าหรอไมกระท าหรองดเวนการกระท าคดเหนไดดวยตนเองวาตนเปนสวนหนงทมผลตอความส าเรจหรอไมส าเรจของสวนรวม

2. การมความยนดทไดท าในสงทกอใหเกดประโยชนตอสวนรวมเชอมนวาตนท าไดไมเหนวาเปนภาระของตนเองทมากจนเกนไป

3. เปนผเหนคณคาในสงทตนท าท าอยางมความสขไมรสกเหนดเหนอยและไมคดหวงสงตอบแทนใดๆในสงทตนไดท า

4. รสกทนไมไดทตนเองมองขามผานไปโดยไมใหความรวมมอ 5. เปนคนมองประโยชนสวนรวมเปนทตง ดงนนผทมจตอาสา หรอมจตส านกเพอสวนรวมตองเกดจากการรบรถงคณคา ในตวเองและเลงเหนวาตนเองสามารถท าคณประโยชนใหแกสงคมไดไมวาจะเปนการ

ชวยเหลอดานสงคมเชนผคนสตวดานสงแวดลอมดานพลงงานฯลฯไมเหนแกตวไมนงดดายตอง

เปนผทมความคดเชงบวกหรอสรางสรรค (Positive thinking) ยงกวานนตองเกดความรสกทอยาก

เขาไปมสวนรวม (Participation) อนกอใหเกดการเปลยนแปลงในทางทดยงขนดวย

หรออกนย ผทม ลกษณะพฤตกรรมของจตอาสา จตสาธารณะจะม

พฤตกรรมชวยเหลอผอนไดแก

- ชวยแนะน าสงทถกทควรใหแกผอน

- รวมมอกบผอนในการพฒนาสงคม

269

- อ านวยความสะดวกใหแกผอน

- แบงปนสงของใหแกผอน

พฤตกรรมทเสยสละตอสงคม ไดแก

- สละก าลงกาย ก าลงทรพย และเวลาชวยเหลอผอนและสงคม

- เหนประโยชน สวนรวมมากกวาประโยชน สวนตน รจกเปนผให มากกวาผรบ

- สละประโยชน ทตนพงไดรบเพอแลกกบประโยชน ของคนหมใหญ หรอคนทออนแอ

กวา

- ใชเวลาวางใหเกดประโยชนตอสงคม

ปจจยทกอใหเกดจตอาสาจตอาสา

การมจตอาสาเปนสงทเกดตามธรรมชาตไมสามารถบงคบใหเกดได แตสภาพแวดลอม

ตางๆ ในสงคมยอมสงผลกระทบตอการพฒนาคณธรรม จรยธรรมของพลเมอง ซงปจจยทกอใหเกด

จตอาสาประกอบดวย

1) สถานภาพทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรมเปนสงทสงผลตอจตส านกของบคคล

2) กระบวนการเรยนรท เปนการเรยนรรวมกบผอน พลเมองจงตองมองคความร และ

ความสามารถในการแสวงหาความร ตองใชกระบวนการเรยนรสงสมผ คนในสงคมอยางรอบดาน

และตอเนอง โดยมขนตอนคอการรบร สนใจ ไตรตรอง ทดลอง การสรางส านกจงตองอาศย

ศาสตรและศลปในการประยกตใหเหมาะสมกบสภาวการณ เงอนไขและขนตอนตางๆ จนตนาการ

เปนพลงของมนษยทจะด ารงอยในสงคมอยางมศกดศร แตจนตนาการอยางเดยวอาจไมเพยงพอ

ตองอาศยสตปญญาความรในการแกปญหาและก าหนดทศทางขางหนา ดงนนผทมความสามารถใน

การเรยนรดวยตนเองและรวมกบผอน จงสามารถไตรตรอง หาเหตผลและท าความเขาใจ เมอเขาใจ

แลวกจะเหนความส าคญเกยวกบเรองนนตอไปและอาจน าไปสมพนธกบเรองอนๆ เชน อาจน ามา

สมพนธกบชวตของตนเองกบสงคมและสงแวดลอมเปนการใชความร ใหเปนประโยชนดวยไมใช

เรยนร ไวเพยงอยางเดยว

3) การทบคคลในสงคมเหนวกฤตการณหรอสภาพปญหาในสงคมท สลบซบซอนยากแก

การแกไข มวตถประสงครวมกนซงน าไปสการกอจตส านกรวมกน

270

นอกจากน ศรประภา เพชรมศร (2543 อางถงใน อนชาต พวงส าล, 2543: 205) กลาววา

จตอาสา เปนสงทตองใชเวลาในการสรางและตองมการกระท าอยางสม าเสมอจนเปนกจวตร และ

ไดสรปปจจยท เปนรปธรรม อนจะน าไปส การพฒนาจตวญญาณสาธารณะ คอ

1) การสรางองคกร ผน า สอ วฒนธรรมใหม การสรางประโยชนรวมกน

2) การท าใหเกดกลม ทงท เปนทางการและไมเปนทางการ มการเขารวมกบกลม มกจกรรม

สาธารณะและมกจกรรมอยางตอเนอง

3) มทนประชาคม ไดแก ความร ภมปญญา ทรพยากร

4) การไดรบขอมลขาวสาร ความรตางๆ ทงในระบบและนอกระบบการศกษา

5) การสรางเครอขายทกเพศทกวย

6) การปรบเปลยนโครงสรางโดยเรมจากตนเองใหม ระบบคดทจะยอมรบความคดเหน

ผอนมการแยกแยะ มอทธบาทส

7) การสรางกฎระเบยบรวมกน สรางความตระหนก มการปลกฝงตงแตผเรยน สรางใหเกด

วฒนธรรมใหม

8) ความรสกเปนเจาของในฐานะพลเมองไทย การสรางจตส านกในความเปนเจาของ

รวมกน การมสทธทงสวนบคคลและสวนรวม

9) การมสวนรวมในดานตางๆ มการเปดโอกาสใหแสดงออก มประเดนท จะเคลอนไหว

รวมกน มการเสยสละทมเทและกระท าอยางตอเนอง ไมตดรปแบบ มการสรางเครอขาย และม

มาตรการหรอกฎหมายบงคบ

10) ทนทางวฒนธรรม ไดแก ศาสนา ประเพณ ความเชอ จรยธรรมความเออเฟอเผอแผ

ความเอออาทรตอกน เรมจากสถาบนครอบครวโดยการใหการศกษาและสอจะมสวนรวมสรางให

เกดความคดหลากหลายท ชใหเหนคณโทษตางๆ รวมทงการเรยนรอยางมสวนรวม มชมชนแหง

การเรยนร

11) การมผน าหรอบคคลสาธารณะทเปนแบบอยาง มจตส านกตอสงคมมคณธรรมและ

สามารถสรางระบบผน ารวมได

271

จตอาสา หรอ จตส านกสาธารณะ หรอ ส านกของสงคม อยภายใตอทธพลของปจจย

แวดลอมทงภายในและภายนอกไพบลย วฒนศรธรรม ( 2537 อางถงใน วภาพนธ กอเกยรตขจร,

2544: 13) ดงน

1) ปจจยภายนอก เปนปจจยท เกยวกบภาวะทางสมพนธภาพของมนษย ภาวะทางสงคม

เปนภาวะทลกซงกวาภาวะทางกายภาพเพยงประการเดยว เปนภาวะทไดอบรมกลอมเกลาและ

สะสมอยในสวนของการรบรทละเลกทละนอย ท าใหเกดส านกทมรปแบบหลากหลายภาวะ

แวดลอมทางสงคมน เรมตงแตพอแม พนอง ญาต เพอน ผสอน สอมวลชน บคคลทวไป ตลอดจน

ระดบองคกร วฒนธรรม ประเพณ ความเชอ กฎหมาย ศาสนา รวมท งภาวะแวดลอมดาน

สอสารมวลชนและสวนทก ากบส านกของบคคลคอ การไดสมผสจากการใชชวตทม พลงตอการ

เกดส านก อาท การไปสถานศกษา ไปท างาน ดละคร ฟงผ คนสนทนากน รบร เหตการณบานเมอง

ขบรถฝาการจราจรทแออด

2) ปจจยภายใน ส านกทเกดจากปจจยภายใน หมายถง การคดวเคราะหของแตละบคคลใน

การพจารณาตดสนคณคาและความดงาม ซงสงผลตอพฤตกรรมและการประพฤตปฏบต

โดยเฉพาะการปฏบตทางจตใจ เพอขดเกลาตนเองใหเปนไปทางใดทางหนง โดยเกดจากการรบร

จากการเรยนร การมองเหน การคด แลวน ามาพจารณาเพอตดสนใจวาตองการสรางส านกแบบใดก

จะมการฝกฝนและสรางสมส านกเหลานน การเกดจตส านกไมสามารถสรปแยกแยะไดวาเกดจาก

ปจจยภายในหรอภายนอกเพยงอยางใดอยางหนง เพราะทกสรรพสงมความสมพนธเกยวของกน

จตส านกท มาจากภายนอกเปนการเขามาโดยธรรมชาตกระทบตอความรสกของบคคลแลว

กลายเปนจตส านกโดยธรรมชาตและมกไมรตว แตส านกทเกดจากปจจยภายในเปนความจงใจ

เลอกสรรบคคลระลกรตนเองเปนอยางด เปนส านกทสรางขนเองระหวางปจจยภายในและภายนอก

เปนปฏสมพนธทมความตอเนองกนการพฒนาจตส านกจงตองกระท าควบคกนไปทงปจจยภายใน

และภายนอก

แนวทางในการสรางจตอาสา จตสาธารณะ

วธการเสรมสรางลกษณะจตอาสา จตสาธารณะใหกบคนในชมชนนน จะเรมจากการ

ปลกฝงใหตระหนกถงความส าคญของจตอาสา และใหมการเตรยมความพรอมทงดานรางกาย จตใจ

272

ดานความร และการตดตอสอสาร พรอมกบการสรางความเชอมนในตน และการเขารวมกจกรรม

อยาง ซงจะเหนไดวาความจรงแลวคนเราตางกมจตอาสาทอยในตวเอง เพยงแตรอใหมการกระตน

หรอมการเรงเราจากภายนอกใหเกดความมนใจและ แสดงออกมาในชวงเวลาทเหมาะสมตาม

ความร ความสามารถ ความสนใจ และพรสวรรค ทม ดงนน การสงเสรมแนวทางการกอใหเกดสงท

จะพาไปสจตอาสาไดก ยงขนอยกบการปลกฝงแตเยาววยเพอใหมการซมซบจากการรบการสงสอน

และการรจกพฤตกรรมการชวยเหลอดวยการเหนประโยชนสวนรวมมากกวาสวนตนอยางน ามา

ยดถอมาเปนนสยใจคอประจ าตน พรอมทจะเสยสละชวยเหลอผอนอยเสมอพรอมกบการเขา รวม

กจกรรมในสงคมในดานจตอาสาทจดรณรงคขน มการจดการรณรงคสวนทเกยวของกบจตอาสา

น าไปสการเปนอาสาสมคร ดงไดมแนวทางการเสรมสรางจตอาสาใหกบทกภาคสวนโดยมประเดน

ดงตอไปน

1) การรณรงคจตส านกการใหและการอาสาชวยเหลอสงคม

2) การขบเคลอนนโยบายและมาตรการตางๆ

3) การพฒนากลไกการใหและการอาสาชวยเหลอสงคม

4) สงเสรมประสานงานและศกยภาพของภาคสวนตางๆในการด าเนนเรองการและการ

อาสาชวยเหลอสงคม โดยไดมกลไกการด าเนนงานในดานการเสรมสรางจตอาสา ดงภาพ

นอกจากแนวทางการเสรมสรางลกษณะของจตใจทน าไปสการเกดการชวยเหลอผอนใน

ลกษณะของจตอาสาแลว ยงมการปลกฝงของแนวทางพระพทธศาสนา ซงถอเปน การอบรมดาน

คณธรรม ทเรยกวาการปลกฝงอบรมคหวนย ทมลกษณะเปนทอบายถงการสรางหลกคณธรรม โดย

มผถายทอดลกษณะตาง ได แก คณะสงฆ ทางภาครฐ และทางสอสาธารณะ น าไปสการพฒนาจตใจ

ทยดหลกทางพระพทธศาสนาเปนพนฐานใหคนเกดลกษณะของจตอาสาเพมขน ดงจะกลาว

ตอไปน

แนวทางในการปลกฝงอบรมคหวนยพระภาวนาวรยคณ ( 2541 อางถงใน ไพศาล วสาโล,

2544: 344-349)

1) ยดหลกในการแกปญหาของชาตเปนภาระหนาทของทกๆคนกลาวคอ ใหทกๆคนได

ตระหนกถงการแกปญหาของชาตนนถอวาเปนภาระหนาทของทกคน ทตองรวมกนแกไขดวยความ

273

สมานสามคค ในทางดานภาระหนาทของแตละคน ยอมแตกตางกนไปตามฐานะ ต าแหนง ความ

รบผดชอบ ตลอดจนศกยภาพของแตละคน ตวอยางเชน เยาวชนมหนาทเปนเยาวชนทด พงปฏบต

และไมท าตวเปนพษเปนภยตอสงคม สวนขาราชการก มภาระหนาททราชการทดพงปฏบต และไม

ท าตวใหเปนอปสรรคปญหาตอการพฒนาประเทศ และนกการเมองเชนกน กมภาระหนาทบรหาร

บานเมองอยางนกการเมองทดพงปฏบต ไมถอเอาต าแหนงหนาทแสวงหาอ านาจและผลประโยชน

ดวยวธการทจรตตางๆ ถาทกคนปฏบตถตามภาระหนาทของตน กยอมเชอวาไดมสวนในการ

แกปญหาชาตบานเมองแลว

2) คณะสงฆตองแสดงบทบาทผน าในการปลกฝงดานคณธรรม กลาวคอ ผทเหมาะสมใน

การถายทอดและเผยแพรหลกธรรมตอบคคลทวไป คอ คณะสงฆ ผซงตองเปนผน าทางดาน

ความคดจตใจ ชถกชผดในเรองการครองชวตแกสงคม ในฐานะทศเบองตน ขณะเดยวกนกตองม

บทบาทในการปลกฝงสมมาทฐและนสยทด โดยการถายทอดความรทางหลกพระพทธศาสนาให

ประชาชนไดเกดความรความเขาใจและน าไปปฏบตประพฤตในชวตประจ าวนได

3) ทางดานนโยบายของภาครฐกบการปลกฝงหลกคณธรรมใหประชาชนในการท างาน

ของภาครฐทเกยวขอกบการขดเกลาทางสงคมมากทสดกคอ ภาคสวนทเกยวกบระบบของการศกษา

ทเปนพนฐานในการอบรมใหความรตอประชาชนไดชดเจน ประกอบดวย มหนาทในการ

มอบหมายไปตามสถานศกษาในภาคสวนตางๆ โดยตองมนโยบายในการปลกฝงหลกคณธรรมดวย

คณะสงฆทมการจดหลกสตรในการถายทอดหลกธรรมและหลกการปฏบตตนใหเปนคนด ทม

ภาครฐเปนผด าเนนงานอยางมสวนรวม และยงกวานนจะน าไปสการเสรมสรางความแขงแกรงของ

เครอขายทางโรงเรยนและวดทมกลยาณมตรเชอมโยงคนในชมชนเขาดวยกน ยงแขงแรงมากเทาไร

รฐกจะสามารถประหยดงบประมาณส าหรบการปราบปรามคอรปชน และปราศจากการประพฤต

ทจรตผดกฎหมายของผคนในบานเมอง

4) การปลกฝงอบรมเพอการเสรมสรางผานสอสาธารณะในยคปจจบนทมการ

ตดตอสอสารกนได อยางงายและรวดเรว ไดแกการตดตอผานสอสาธารณะ เชน หนงสอพมพ วทย

โทรทศน อนเตอรเนต เปนตน ซงเปนสอทคนสวนใหญ มกใชกนเพอตดตอสอสาร สงและรบ

ขอมลขาวสารกนทงน เมอมการเสรมสรางการปลกฝงดานคณธรรมกควรใชสอสาธารณะเปน

เครองมอในการเขาถงผคนในทกๆชมชน เปนตน

274

สรปทายบท

จตอาสา หมายถง การเออเฟอเผอแผ การเสยสละเวลา สงของ เงนทอง แรงกาย สตปญญา

เพอสาธารณประโยชน เปนจตใจทมความสขเมอไดท าความด การชวยเหลอผอนและสงคมเพอให

ผ อ น มความ สขดวยความสมครใจและไมหว งผลตอบแทน เขา ร วม กจกรรม ท เ ปน

สาธารณประโยชน ส านกของบคคลทมตอสวนรวม เอาใจใส ปองกนแกไขปญหาสงคม จตอาสา

เปนการเสยสละเพอสาธารณะประโยชนจะตองมจตใจอนดงามในการท าความดและเออเฟอเผอแผ

ตอสวนรวมโดยไมหวงถงประโยชนสวนตน หรอไมหวงผลตอบแทน

ซงจตอาสาถอเปนสวนส าคญทเกดขนภายใน คอ ความรสกนกคด คณธรรม จรยธรรมภาย

ใจจตใจ จนสงผลใหเกดพฤตกรรมภายนอก โดยคนภายในสงคมจะมบทบาทในการชวยรกษา

ผลประโยชนสวนตนเพอแกปญหา และสรางสรรคสงคมเพราะถอเปนความรบผดชอบตอตนเอง

และสงคม ซงหากคนในชาตไมมจตอาสากจะกอใหเกด

1. วกฤตการณภายในประเทศบอยครงและแกปญหาไมได อาท วกฤตการณเศรษฐกจ

สงคมขาดเสถยรภาพทางการเมอง การชมนมขบไลรฐบาลหรอผน าประเทศ

2. ประเทศชาตอยในสภาพลาหลง เนองจากขาดพลงของคนในสงคม เมอผน าประเทศน า

มาตรการใดออกมาใชกจะไมไดผล เพราะไมไดรบความรวมมอจากประชาชน

3. ประเทศชาตไรเกยรต ไรศกดศร ท าใหประชาชนในประเทศอนมองดวยสายตาเหยยด

หยาม ดหมนดแคลนวาเปนประเทศดอยพฒนา

และในระดบโลกเมอคนไมมจตอาสากจะกอใหเกด

1. เกดการสะสมอาวธกนระหวางประเทศ เพราะขาดความไววางใจซงกนและกน

2. เกดการกลนแกลง แกงแยงหรอครอบง าทางการคาระหวางประเทศ พยายามทกวถทาง

เพอใหเกดการไดเปรยบทางการคา

275

3. เกดการรงเกยจเหยยดหยามคนตางเชอชาต ตางเผาพนธ หรอตางทองถน

เมอเกดปญหาเหลานขน จงมพลเมองทตระหนกถงปญหาท เกดขนในสงคม มความ

ปรารถนาท จะชวยเหลอสงคม เชอมนในความสามารถของตนเองและการรวมกลม ปฏบต เพอ

แกไขปญหาท เกดขนตามแนวทางท ไดก าหนดไว โดยใชทฤษฎประชาสงคมประกอบกบแนวคด

เกยวกบคณธรรมของบคคลเชงจตวทยาพฒนาการและแนวทางของพระพทธศาสนา

แนวคดรปแบบปฏสมพนธนยม(Interactionism Model)

การศกษาสาเหตของพฤตกรรมนน สามารถศกษาได 2 ประเภทใหญๆ คอ

ประเภทแรกเปนสาเหตภายนอกตวบคคล และ ประเภททสองเปนสาเหตจากภายในตว

บคคลท เปนลกษณะทางจต โดยจะมทฤษฎทเกยวของดงน

ทฤษฎการเรยนรทางสงคม(Social Learning Theory)ทฤษฎนพฒนาโดย Albert Bandura

ตามแนวความคดพนฐานของทฤษฎการเรยนร ทางสงคมของAlbert Banduraเขาเชอวาพฤตกรรม

ของคนเราไมไดเกดขนและเปลยนแปลงไปเนองจากสภาพแวดลอมเพยงอยางเดยวหากแตมปจจย

สวนบคคลนนจะตองรวมกนในลกษณะและสภาพแวดลอม

ทฤษฎตนไมจรยธรรม(Tree Moral Theory) เปนทฤษฎของ ดวงเดอน พนธมนาวน ทฤษฎ

ตนไมจรยธรรมแสดงถงสาเหตของพฤตกรรมของคนดและคนเกงวาพฤตกรรมเหลานม สาเหตทาง

จตใจอะไรบาง ทฤษฎตนไมจรยธรรมนม 3 สวนคอสวนท เปนดอกและผลของตนไม สวนล าตน

และสวนท เปนรากแกว ในสวนแรกคอดอกและผลบนตน แสดงถงพฤตกรรมการท าด ละเวนชว

และพฤตกรรมการท างานอยางขยนขนแขงเพอสวนรวม

ทฤษฎพฒนาการทางจรยธรรมของ Lawrence Kohlberg แบงพฒนาการทางจรยธรรม

ออกเปน 3 ระดบ ระดบท 1 ระดบกอนมจรยธรรมหรอระดบกอนกฎเกณฑสงคม(Pre-Conventional

Level)

ระดบท 2 ระดบจรยธรรมตามกฎเกณฑสงคม(Conventional Level)

ระดบท 3 ระดบจรยธรรมตามหลกการดวยวจารณญาณหรอระดบเหนอกฎเกณฑสงคม

(Post - Conventional Level)

จตอาสาจะตองมองคประกอบและรปแบบ มความเขาใจหรอพฤตกรรมทแสดงออกถง

ลกษณะ ดงน

276

1) การหลกเลยงการใชหรอการกระท าทจะท าใหเกดความช ารดเสยหายตอของสวนรวม

2) การเคารพสทธในการใชของสวนรวมท ใชประโยชนรวมกนของกลม โดยไมยดครอง

ของสวนรวมนนเปนของตนเอง

สวนรปแบบของจตอาสานนจะ ประกอบดวย 3 ดานหลกๆ

1) จตส านกเกยวกบตนเอง (Self-Consciousness) เปนจตส านกเพอพฒนาตนเอง

2) จตส านกเกยวกบผอน (Others Oriented Consciousness) เปนจตส านกของ

ความสมพนธระหวางบคคลของคนในกลมชนหนง สงคมหนง

3) จตส านกเกยวกบสงคม หรอจตส านกสาธารณะ(Social or Public Consciousness)

สวนของลกษณะพฤตกรรมของจตอาสา จะเลงเหนวาตนเองสามารถท าคณประโยชน

ใหแกสงคมได ไมวาจะเปนการชวยเหลอดานสงคม เชน ผคน สตว ดานสงแวดลอม ดานพลงงาน

ฯลฯ จะมทศนคตทรบรวาตนเองมคณคาเพยงพอ และมความยนดทไดท าในสงทกอใหเกด

ประโยชนตอสวนรวม เหนคณคาในสงทตนท า ท าอยางมความสข

แนวทางในการสงเสรมการสรางจตอาสา ขนอยกบการปลกฝงแตเยาววยเพอใหมการซม

ซบจากการรบการสงสอนและการรจกพฤตกรรมการชวยเหลอดวยการเหนประโยชนสวนรวม

มากกวาสวนตน มแนวทางการเสรมสรางจตอาสาใหกบทกภาคสวนโดยมประเดนดงน

1) การรณรงคจตส านกการใหและการอาสาชวยเหลอสงคม

2) การขบเคลอนนโยบายและมาตรการตางๆ

3) การพฒนากลไกการใหและการอาสาชวยเหลอสงคม

4) สงเสรมประสานงานและศกยภาพของภาคสวนตางๆ

ค าถามทายบทท 8

1. จตอาสา และ จตสาธารณะ มความหมายเหมอนกนหรอตางกนอยางไร พรอมอธบาย

ความหมายมาใหเขาใจ

2. จงอธบายแนวคดทเกยวกบจตอาสา จตสาธารณะมาพอเขาใจ

3. ลกษณะของคนทมจตอาสา จตสาธารณะควรเปนอยางไร

4. การมจตอาสา จตสาธารณะ จะเกดขนได ดวยปจจยใดบาง

5. นกศกษามแนวทางในการสรางจตอาสา จตสาธารณะอยางไร

277

เอกสารอางอง

กลทพย ศาสตระรจ. (2551). การถอดบทเรยนกระบวนการสอสารของกลมเยาวชนในจตส านกสาธารณะ. รายงานผลการวจยโครงการวจยชด การสอสารจตส านกสาธารณะ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

จรวฒน วรงกร. (2542). คณคาและความส าคญของกจการนสตในพนฐานทกษะการด าเนนกจการ

นสต. กรงเทพฯ: ทพพฒนา.

งามตา วนนทรานนท. (2540). “เทคนคการประมวลเอกสารเพอการวจย” . เอกสารประกอบการ

บรรยายในการประชมเชงปฏบตการ รนท2 ครงท2 เรองการวจยและพฒนาระบบ

พฤตกรรม สถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ณฐยา ลอชากตตกล. (2546). ลกษณะทางจตสงคมและลกษณะทางพทธทเกยวของกบพฤตกรรม

การท างานดานบรการของพนกงานไทยพาณชย จ ากด (มหาชน) ในกรงเทพมหานคร.

ปรญญานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต,

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ดวงเดอน พนธมนาวน. (2538). ทฤษฏตนไมจรยธรรมกบการพฒนาบคคล. กรงเทพฯ: สถาบน

บณฑตพฒนบรหารศาสตร.

ประเวศ วะส และคณะ. (2542). ยทธศาสตรแกวกฤตชาต. กรงเทพฯ: สถาบนชมชนทองถน

พฒนา.

ไพบลย วฒนศรธรรม และสงคม สญจร. (2543). “สงคมไทยทพงปรารถนา”. มตชน ( 6 ตลาคม

2543).

ไพศาล วสาโล. (2544). วถสงคมไทย ชดท4 ประชาสงคมและวฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ: เรอน

แกวการพมพ.

ราชบณฑตยสถาน. (2522). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: นานมบคส

พบลเคชน.

ลดดาวลย เกษมเนตร และคณะ. (2547). “รปแบบการพฒนานกเรยนะดบประถมศกษาใหมจต

สาธารณะการศกษาระยะยาว”. เอกสารประกอบการประชมสถาบนวจยพฤตกรรม

ศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

278

วภาพร เกดทาไม. (2555). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมจตอาสาของประชาชนในกองพลทหารปน

ใหญตอสอากาศยาน กรณศกษา มหาอทกภย ป 2554. วทยานพนธบรหารธรกจ

มหาบณฑต สาขาวชาการจดการสาธารณะ, มหาวทยาลยบรพา.

วภาพนธ กอเกยรตขจร. (2544). “สรปสถานการณสงคมไทย 2539”. มมมองและขอเสนอจาก

เครอขายองคกรพฒนาเอกชน. กรงเทพฯ: คณะกรรมการเผยแพรและสงเสรมการพฒนา.

ศรประภา เพชรมศร. (2543). “จตส านกสาธารณะเสนทางสประชาสงคม (Public Consciousness

A Path to Civil Society)”, วารสารสอพลง 7(3).

สญญา สญญาววฒน. (2549). “จตส านกเพอสวนรวมเชงพทธ”. เอกสารประกอบการประชมวชาการประจ าปของเครอขายสถาบนอดมศกษา เขตภาคกลางเพอพฒนาบณฑตอดมคตไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

สทธโชค วรานสนตกล. (ม.ป.ป.). การจดการพฤตกรรมมนษย. กรงเทพฯ: บคแบงค.

สมโภชน เอยมสภาษต. (2541). ทฤษฏและเทคนคการปรบพฤตกรรม. กรงเทพฯ: ส านกพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สนธยา พลศร. (2537). กระบวนการพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: ส านกพมพโอเดยนสโตร.

สมพงษ สงหะพล. (2542). ตองสอนใหเกดจตส านกใหม. กรงเทพฯ: สมาจารย.

บทท 9 การแกปญหาโดยสนตวธ

การด ารงอยรวมกนของผคนในสงคมการเมองนน ยอมมความขดแยงเกดขนอยางหลกเลยง

ไดยากไมวาจะเปนความขดแยงในระดบบคคลหรอในระดบสงคม เนองจากโดยธรรมชาตแลว มนษยมไดถอก าเนดมาเหมอนกนทกประการ หากมความแตกตางกนในหลายลกษณะนบแตความแตกตางทางชาตพนธ ไปจนถงสภาพแวดลอมทางสงคม วถชวต ความเชอ และวฒนธรรม แมวาความแตกตางโดยพนฐานในลกษณะตาง ๆ ซงมความแตกตางดงกลาวน มกเปนบอเกดของความขดแยงระหวางคนตางกลมทอยรวมในสงคม แตกมไดหมายความวาจะเปนบอเกดของความรนแรงดวยแตอยางใด

ในบทท 9 การแกปญหาโดยสนตวธ จะเปนการน าเสนอเกยวกบความเขาใจเกยวกบความขดแยง ระดบของความขดแยง สาเหตของความขดแยง ปจจยบงชความขดแยง ผลของความขดแยงองคประกอบของความขดแยง เทคนคการจดการความขดแยง และทกษะส าคญในการจดการความขดแยง เพอใหผเรยนสามารถน าความรไปประยกตใชในการแกปญหาโดยสนตวธได

ความเขาใจเกยวกบความขดแยง

มนษยเราตองการความส าเรจ การกระท าของมนษยเพอน าไปสความส าเรจนสวนหนง ทน าไปสความขดแยงโดยมการแขงขนกนในรปแบบตาง ๆ เชน แขงขนกฬา การศกษาเลาเรยน ธรกจและกจกรรมในสงคม ในกระบวนการแขงขนนนบางคนใชอ านาจทเหนอกวาใชปญญาทมมากกวาใชความรวดเรวหรอวธการตางๆ นานา เพอจะชวยใหตนเองไดชยชนะในการแขงขน เพอจะไดรบทรพยากรและรางวลเหนอกวาสงอน ดงนนการแขงขนจงท าใหเกดการแพหรอชนะ ความส าเรจจงมกจะถกวดดวยชยชนะ หลกฐานดงกลาวกคอ การไดมาหรอกรรมสทธในสนคา การไดรบบรการ การท าใหบรรลเปาหมายทแตกตางกน การควบคมบคคล การควบคมทรพยากร และการมอ านาจหนาททตองตดสนใจ ซงมผลกระทบตอสงอน เปนตน

หลกส าคญของการแขงขนกเนองมาจากความขาดแคลน หรอความไมเพยงพอของสงทตองการ ซงบางครงอาจจะเปนความขาดแคลนไมจรงกตาม ไมวาจะเปนความขดแยงอนเกดจากกรณใดกตาม เปาหมายส าคญกคอความส าเรจ ความขดแยงจงตองเพมขนไปอกเมอคนเราพยายามตอสเพอใหไดมาถงสทธ ความส าเรจและกรรมสทธตาง ๆ อ านาจในการควบคมบคคล

282

กลมบคคลหรอองคการเพอใหองคการ เปาหมายของงานบรรลผลส าเรจในทสด ดงนนความตองการความส าเรจจงเปนแนวทางหนงซงท าใหเกดความขดแยงไดเชนกน จดก าเนดทแทจรงของความขดแยงนน เกดจากความไดไมเพยงพอ หรอความขาดแคลนทรพยากรธรรมชาตทถกก าหนดโดยสงคม ความไมพอใจและขอเทจจรงตาง ๆ ทเกยวกบความขาดแคลนสงทไมเปนไปตามธรรมชาต เปนสงทหลกเลยงไมไดทจะน าไปสการแขงขนเพอจะไดมาซงทรพยากรทตองการในกระบวนการของการแขงขนนน โดยทวไปแลว ความขดแยงจะเกดขนจากลกษณะส าคญ 3 ประการคอ

1. การขาดแคลนทรพยากรธรรมชาต ซงทรพยากรในทนไมไดหมายถงแตเพยงวตถดบทใชในการผลตแตเพยงอยางเดยว ยงหมายรวมถงสงทสามารถมองเหนได และมองเหนไมได เชน ทรพยากร บคคล เงน วสด ต าแหนงหนาท เกยรตยศ และสถานภาพทด ารงอย

2. ความขดแยงอาจจะเกดขนเมอบคคลหรอกลมคนแสวงหาทางทจะควบคมกจการงานหรอ อ านาจ ซงเปนสมบตของคนอน หรอ กลมอน ความขดแยงนเปนผลมาจากการกาวกาย ในงาน หรอ อ านาจหนาทของบคคลอน

3. ความขดแยงอาจเกดขนเมอบคคลหรอกลมบคคล ไมสามารถทจะตกลงกนได เกยวกบ เปาหมาย หรอวธการในการท างาน ตางคนตางกมเปาหมาย วธการ และสไตลในการท างานทแตกตางกนออกไป ซงเปาหมายและวธการดงกลาวนเปนสงทไปดวยกนไมได ความหมายของความขดแยง

ความขดแยงเปนสงทเกดขนตามธรรมชาต เมอบคคลมเปาหมาย หรอจดมงหมายทแตกตางกน และความแตกตางเหลานจะกอใหเกดเปนความขดแยงตอมาภายหลง

ความขดแยง (Conflict) เปนค าทมาจากภาษาละตนวา confligere ตามความหมายของ Webster Dictionary ค าวา Conflict หมายถง การตอส การสงคราม การไมถกกนเมอความสนใจ ความคดหรอการกระท าไมเหมอนกน

ความขดแยงตามความหมายของราชบณฑตยสถาน (2538: 137) หมายถง การไมลงรอยกน ซงหากจะแยกพจารณาค าวา ‚ขด‛ ราชบณฑตยสถาน (2538: 133) หมายถง การไมท าตาม ฝาฝน ฝนไวและค าวา ‚แยง‛ ราชบณฑตยสถาน (2538: 681) หมายถง ไมตรงหรอลงรอยเดยวกน ตานไว ทานไว ดงนนจงสรปไดวา ความขดแยง ประกอบดวยอาการทงขดและแยง ซงหมายถงการททงสองฝายจะไมท าตามกนแลวยงพยายามทจะตานเอาไวอกดวย

283

Argyris (อางใน อรณ รกธรรมและประชย เปยมสมบรณ, 2527: 30) กลาววา ‚โดยทวไปความขดแยง คอเหตการณอนเกดขนเมอบคคลไมอาจยนอยในสถานะจ ากดสถานะหนง ความขดแยงเกดจากความตองการทตรงกนขามกนในขณะหนง ความขดแยงอาจเกยวกบความไมสามารถตดสนใจกระท าอยางใดอยางหนง หรอเปนเพราะอยากท าทงสองสงในเวลาเดยวกน‛

ความขดแยง เปนกระบวนการทางสงคม ความขดแยงเกดขนเมอแตละฝายมจดมงหมายทไปดวยกนไมได และมคานยมทแตกตางกน ความแตกตางนมกเกดจากการรบรมากกวาทจะเปนความแตกตางทเกดขนจรงๆ (Filley อางถงใน เสรมศกด วศาลาภรณ, 2540: 11 ) ความขดแยง หมายถง ความสมพนธระหวางบคคลทเกยวของกบจดมงหมาย หรอวธการ หรอทงสองอยางแตเปนการพงพาอาศยในทางลบอาจกลาวอยางกวาง ๆไดวา

ความขดแยง หมายถง การทแตละฝายไป ดวยกนไมไดในเรองเกยวกบความตองการ ไมวาจะเปนความตองการจรง หรอศกยภาพทจะเกดตามตองการ (เสรมศกด วศาลาภรณ, 2540: 11)

ความขดแยง เปนความรสกหรอปฏกรยาของบคคลหรอกลมคน ทมความคดเหน คานยม และ เปาหมายไมเปนไปในทางเดยวกน รวมทงการตอสเพอทรพยากรทมอยจ ากด หรอการทฝายหนงรกล า หรอขดขวางการกระท าอกฝายเพอใหเปาหมายของตนบรรลผล ซงเปนปฏกรยาในทางลบสวนแนวคดเกยวกบความขดแยงในปจจบน เสรมศกด วศาลาภรณ ( 2540) ไดรวบรวมประเดนความขดแยงไววา

ความขดแยงอาจเปนการสงเสรมการปฏบตงานในองคการ ควรจะมการบรหารความขดแยงใหเกดผลดทสด ความขดแยงอาจจะมประโยชนหรออาจมโทษขนอยกบวธการบรหารในองคการทดทสดจะมความขดแยงในระดบทเหมาะสมซงจะชวยกระตนแรงจงใจใหคนปฏบตงานอยางมประสทธภาพ ความขดแยงเปนสวนหนงในองคการ ความขดแยงเปนของดเพราะจะชวยกระตนใหคนพยายามหาทางแกปญหา

นอกจากนยงไดมการพยายามใหความหมายของค าวาขดแยงซงมลกษณะทส าคญ ดงน 1. ความขดแยง เกดขนเมอบคคลตองมการตดสนใจ แตละคนจะมการตดสนใจทแตกตาง

กนไปขนอยกบการเลอกกระท า 2. ความขดแยง ความขดแยงเกดขนระหวางบคคลเมอไมสามารถท าใหทกฝายบรรล

เปาหมายหรอความพงพอใจรวมกนได 3. ความขดแยงเปนกระบวนการทางสงคม เกดขนเมอแตละฝายมการรบรทแตกตางกน

คานยมทแตกตางกน และแตละฝายมจดมงหมายทเขากนไมไดท าใหเกดความขดแยงตามมา

284

ความขดแยงเปนสงทเกดขนตามธรรมชาต และไมใชเปนแตเพยงการกระทบกระทงทางกายแตยงสรางความกระทบกระทงทางจตใจ ไดแก การกอใหเกดความขดแยงทางความคด การขดแยงทางอารมณ และเกดความกดดนทางดานจตใจ เปนตน ดงนน นกบรหารตองตระหนกวา กลยทธการจดการความขดแยงจะตองค านงถงสมมตฐานทวา ความขดแยงเปนสงทหลกเลยงไมได แตสามารถจดการได โดยผน าทรจกและเขาใจธรรมชาตของความขดแยง สามารถเปลยนความขดแยงใหเปนสงทสรางสรรคตอองคการได เนองจากความขดแยงในปรมาณทเหมาะสมสามารถกอใหเกดการจงใจใหคนรเรมแกไขปญหาได ดงนนนกบรหารทเขาใจธรรมชาตของความขดแยงยอมไดเปรยบในการทจะควบคมความขดแยงใหอยในปรมาณทเหมาะสมตอการบรหารองคการ ระดบของความขดแยง

เมอบคคลมความตองการ และไมสามารถตองการใหเดดขาดได บคคลจะเกดการขดแยงขนภายในจตใจ ซงการขดแยงนนอาจแยกพจารณาออกไดเปน 3 ลกษณะดงตอไปน

1. การขดแยงในตนเอง (self conflicts) เปนการขดแยงทเกดขนเพราะภายในบคคลคนหนง ซงศกดไทย สรกจบวร (2545) ไดกลาวไว 3 ชนดดวยกนคอ

1.1 การขดแยงชนดพอใจทงค (approach-approach conflicts) เปนความตองการของรางกายหรออนทรยทมตอสง 2 สงในเวลาเดยวกน และสงทงสองเปนสงทตนพงพอใจทงค ท าใหเกดความขดแยงขนวาจะเลอกเอาสงไหนด เขาท านองสภาษตหรอค าพงเพยของไทยทวา ‚รกพเสยดายนอง‛ ตวอยางเกยวกบสงคมในปจจบนมมากมายดวยกนซงการตดสนใจเลอกบางครงอาจจะกอใหเกดพฤตกรรมทางสงคมในทางทดหรอไมกได เชน นกศกษาหญงคนหนงเรยนจบปรญญาตรและไดตกลงกบชายคนรกวาอก 6 เดอนจะแตงงานกน บงเอญหญงคนนสอบไปเรยนตอปรญญาโททสหรฐอเมรกาไดจงท าใหหลอนเกดความขดแยงขนภายในจตใจจะแตงงานหรอไปเรยนตอปรญญาโท

285

ก ตวเรา ข

ก

ตวเรา ข

ภาพท 9.1 : การขดแยงเมอพอใจทงค คอ ก และ ข ทมา : (ศกดไทย สรกจบวร, 2545)

1.2 การขดแยงชนดไมพอใจทงค (avoidance-avoidance conflicts) เปนความขดแยงท

เกดขนเมอรางกายหรออนทรยตองการสง 2 สงในเวลาเดยวกน แตทวาจะตองเอาสงใดสงหนงซงเราไมสามารถจะเลอกตดสนใจเดดขาดไดเขาท านองทวา ‚หนเสอปะจระเข‛ ตวอยางเชน นายปรชาจ าเปนตองเลอกวชาใดวชาหนงในภาคเรยนนเปดไว 2 วชา คอ คณตศาสตรกบภาษาไทย ถาไมเลอกเรยนในภาคเรยนนไมจบตามก าหนดเวลา นายปรชาจะเลอกวชาคณตศาสตรตนเองกไมถนดค านวณอาจสอบตก สวนภาษาไทยนายปรชาชอบและพอเรยนได แตบงเอญผสอนใหงานท าหนก แถมตดเกรดยงใหตกกนเปนแถว เมอเปนเชนทกลาวมานนายปรชาจงเกดความขดแยงขนภายในจตใจ

ภาพท 9.2 : การขดแยงเมอไมพอใจทงค คอทง ก และ ข ทมา : (ศกดไทย สรกจบวร, 2545)

1.3 การขดแยงชนดพอใจ-ไมพอใจ (approach-avoidance conflicts) เปนความขดแยงท

เกดขนเมอสงนนหรอเหตการณนนเปนสงทเราพอใจดวยไมพอใจดวย เมอมนเกดขนในเวลาเดยวกนจงเปนเหตใหบคคลสามารถจะตดสนใจได ความขดแยงกจะเกดขนภายในใจเขาท านอง

286

‚ทงรกทงแคน‛ ตวอยางเชน อยากจะรกผหญงสวยแตตองลงทนมาก หรออยากจะกนมะมวงดอง แตทองเสยทกทหรอไดสตางคไปดภาพยนตรคนนกจะตองตกน าใหเตมถงสามตม เปนตน

ภาพท 9.3 : การขดแยงเมอพอใจ - ไมพอใจ ทมา : (ศกดไทย สรกจบวร, 2545)

นอกจากการขดแยงทง 3 ชนดขางตนยงมการขดแยงอกประเภทหนงซงเปนการผสมผสานระหวาง approach กบ avoidance หลาย ๆ ชนดมชอเรยกวา การขดแยงชนดทมความพอใจและความไมพอใจแบบซ าซอน (double approach-avoidance conflict) เปนความขดแยงทความซบซอนมากยงขน ตวอยางเชน นาย ก. ตองการทจะแตงงาน แตมผหญงทตองเลอกอย 2 คน คอ นางสาว ข.เปนคนสวย เรยบรอย นารกมาก แตยากจน สวนอกคนหนง นางสาว ค. กสวยปานกลางมการศกษาด แตฝายผใหญไมคอยกนเกลยวกน เพราะฉะนน นาย ก. จงเกดความขดแยงขนหลายทศทางวาจะเลอกแตงงานกบใคร

ภาพท 9.4 : การขดแยงเมอพอใจ – ไมพอใจ แบบซ าซอน ทมา : (ศกดไทย สรกจบวร, 2545)

ตวเรา สงท

ตองเลอก

นาย ก สวย การศกษาด

ผใหญไมกนเกลยวกน

ยากจน

สวย เรยบรอย นารก

นางสาว

ข

นางสาว

ค

287

2. การขดแยงภายในกลม (intragroup conflicts) เปนการขดแยงทเกดขนเนองจากบคคลมความตองการ ความคดเหน เจตคต คานยม ไมเหมอนกน เราจะเหนไดบอยครงเมอกลมเกดการพฒนาหรอเกดการเปลยนแปลงขนภายในกลม สมาชกของกลมอาจเหนดวยและไมเหนดวยกบการเปลยนแปลง ท าใหสมาชกกลมบางคนมผลกระทบกระเทอนตอสมาชกคนอน ๆ ผลทตาม คอ เกดความขดแยงระหวางสมาชกขน ท าใหกลมพฒนาไปไดไมเทาทควรทงนเพราะจะขาดการรวมมอกน คอ ไมเขาใจซงกนและกน ดงจะเหนไดจากการศกษาของ Blair (1998) ไดศกษาถงการขดแยงในกลมครอบครว ซงเปนการขดแยงระหวางผใหญกบวยรนในครอบครว เพราะผใหญมกท าตวเปนผบอกหรอเตอนวาไมควรกระท าสงตาง ๆ เชน ไมควรสบบหร ไมควรขบรถเรว ไมควรไปบานเพอนหญงในขณะทพอแมเธอไมอย ไมควรไปดภาพยนตรทสรางส าหรบผใหญโดยเฉพาะ ผหญงไมควรแตงหนามาก แตสงเหลานผใหญหรอพอแมเปนผกระท าใหเดกเหน เมอเปนเชนนจงท าใหเดกวยรนเกดความขดแยงขนภายในจตใจวาท าไมผใหญจงหามไมใหเขากระท าแตผใหญเองกลบท าได ฉะนนเมอเดกวยรนกระท าลงไปและรไปถงผใหญ ผใหญกจะวากลาวตกเตอนจงเปนเหตท าใหเกดความขดแยงกนขน

อยางไรกตามจากการศกษาแบรจะเปนทางหนงทจะท าใหเกดแนวคดแกไขปญหาตอไปซงการศกษาของแบร สรปไดดงตอไปน

1. พอแมคาดหวงในสงทขดแยงกบเดกวยรนกวดขนและจ ากดอสรภาพของเดก หรอให อสรภาพแกเดกในทางทไมเหมาะสม นอกจากนพอแมยงเขาใจกบเดกไมคอยไดโดยเฉพาะเดกผชายซงมความตองการอสรภาพตงแตอายยงนอย

2. พอแมยงไมเตมใจทจะใหเดกมอสระในการตดสนใจตามทเดกตองการ โดยเฉพาะในกรณทส าคญ ๆ แตจะพยายามท าใหเดกท าตามทพอแมคาดหวงเอาไวจงท าใหเดกไมพอใจและเกดการขดแยงขน

3. พอแมยงมองพฤตกรรมของเดกอยางผใหญมองเดก ในสวนทเดกท าในสงทไมถกตองเสมอ เชน เมอเดกคยกบเพอนตางเพศกมกจะแปลความหมายไปในทางทไมด

4. พอแมไมพงพอใจในการด าเนนชวตของตน ดงนนจงตองพยายามควบคมความเปนอยของลก เพอใหลกไดด าเนนชวตตามทตนวางไวจงท าใหลกไมพงพอใจ

3. การขดแยงระหวางกลม (intergroup conflicts) เปนการขดแยงทแตละกลมมความเหนทไมตรงกน ในหนวยงานตามสวนตาง ๆ ของโรงเรยน วทยาลย หรอมหาวทยาลย อาจมกลมหนงสนใจในเรองการสอน บางกลมอาจสนใจในเรองการวจย บางกลมอาจสนใจทงการสอนและการ

288

วจย สวนในองคกรตาง ๆ จะสนใจผลของการขดแยงภายในกลมและการขดแยงระหวางกลมหรอในหนวยงานอตสาหกรรมอาจเกดการขดแยงในระหวางกลมผขายกไดซงเปนเรองธรรมดาทแตละกลมจะตองรกษาผลประโยชนไวใหกบกลมของตน จงท าใหเกดความขดแยงระหวางกลมขน อยางไรกตามเมอเกดการขดแยงระหวางกลมขน ผน าแบบอธปไตยหรอเผดจการอาจท าใหกลมอยรอดไดอยางดทสด เพราะการคลอยตามของสมาชกจะมความสมพนธกบประสทธผลของผน า

การขดแยงระหวางกลมจะเปนแรงกระตนท าใหเกดการพยายามทจะรวมกนขนเปนองคกรและเกดการแขงขนทจะเอาชนะอกฝายหนงหรอไมเชนนนกจะท าใหเกดจดบอดของกลมขน ซงยากทจะแกไขใหเปนไปตามความตองการของกลม แตกมสงหนงทมองเหนชด คอ จะมบคคลเกดขนมาท าหนาทของกลมและสรางบรรยากาศของกลม เพอใหกลมไดเกดความสมพนธกบกลมอน Sherif and Sherif (1968) จงไดท าการศกษาความขดแยงระหวางกลมโดยใชกลมตวอยางเปนเดกชายอาย 11 ป จ านวน 22 คน ซงเดกทกคนมภมหลงไมแตกตางกน การศกษาเขาจดใหเดกออกไปอยคายพกแรมในฤดรอนโดยทเดกแตละคนไมรจกกน ไมรวาถกทดลอง ไมรวาตนเองถกแบงเปน 2 กลม เมอเรมการทดลองแตละกลมซงแยกกนอยจะท ากจกรรมแตกตางกนออกไปในแตละวนมการแกปญหาทจ าเปนตองใชกจกรรมของกลม โดยผทดลองก าหนดขน เชน ใหพายเรอ เตรยมอาหารซงทงสองกลมไมมโอกาสไดอยรวมกนเลย ตอมากจะมการจดรปแบบของกลม มการเลอกผน ากลม ก าหนดธงเปนสญลกษณของกลม ก าหนดพนทของกลม ก าหนดปทสถานของกลม และตงชอกลมโดยใชชอวา ‚ Rattler ‛ และ ‚ Eagles ‛

หลงจากนนผทดลองกมการจดใหแขงขนกนเปนระยะ ๆ เปนผลท าใหเกดความขดแยงขนทละนอย ๆ เชน ในครงหนงหลงจากแพเกมชกเยอ กลม Eagles กเผาธงของกลม Rattlers ท าใหเกดการขดแยงเพมความรนแรงขน ความสมพนธระดบกลมกเลวรายมากขนตามล าดบ พอถงจดน ผทดลองกพยายามลดการขดแยงและหาทางใหทงสองกลมรวมมอกนโดยน าทงสองกลมมาท ากจกรรมทจะท าใหเกดความสนกสนานรวมกน เชน ใหกนขาวรวมกน เลนยงประทดดวยกน แตทงสองกลมกยงปฏเสธทจะรวมกจกรรมกน โดยสงเกตขณะกนขาวมการขวางปาอาหารกนใชค าพดเชงดาทรนแรง ซงจะเหนไดวากจกรรมดงกลาวไมสามารถลดการขดแยงลงได (สถานการณดงกลาวมาเปนการสนบสนนสมมตฐานของเขาทวาการใหบคคลมารวมกจกรรมในลกษณะขางตนจะชวยลดความตงเครยดของกลมไดเลกนอยเทานน)

เมอเวลาผานไปผทดลองกสรางสถานการณขนมาใหมในลกษณะทจะเพมความสมพนธระหวางกลมใหมมากขน โดยก าหนดเปนโครงการทตองท ารวมกนจงจะส าเรจ สถานการณนน คอ

289

เขาตดทอน าททงสองกลมตองใชออกและจะท าทอน านไดส าเรจจะตองมการรวมมอกนทงสองกลม เมอเวลาผานไปชวงระยะหนงของการทดลองโครงการน ความขดแยงระหวางกลมกยงมอยยงยดถออาณาเขตบรเวณของตน ตวอยางเชน หลงจากรวมมอกนท าทอแลวกมการใหดภาพยนตรซงทงสองกลมกยงนงแยกกน แตอยางไรกตามทงสองกลมกไดเรยนรทจะท างานรวมกนทละนอย ๆ ความขดแยงระหวางกลมกลดลง เจตคตตาง ๆ ของพวกเขากเปลยนไป และผทดลองกไดศกษา เจตคตทเปลยนไป ซงเขาสงเกตเหนวา เดกในกลม Rattlers เรมเลอกเดกในกลม Eagles มาเปนเพอนมากขน ขณะเดยวกนในกลม Eagles กเลอกเดกในกลม Rattlers มาเปนเพอนมากขน ตอมา ผทดลองใหเดกเหลานเชคลกษณะทาทางของกนละกน ตอนแรกในชวงทเปนปฏปกษกน ทงสองกลมตอบเชคตอกลมตรงขามวายงมความพงพอใจอยนอย อยางไรกตามจากการตดตามสงเกตอยางใกลชดพบวา ไมมความแตกตางอยางมนยส าคญในการตอบเชคสมาชกภายในกลมหรอตางกลม สาเหตของความขดแยง

เราอาจกลาวไดวาทใดมคนทน นยอมมความขดแยง ในโลกของความเปนจรงไมมหนวยงานหรอองคกรใดจะหลกเหลยงปญหาของความขดแยงไปได ทงนเพราะมนษยมความแตกตางกนในหลาย ๆ ดาน ตงแตดานบคลกภาพ ความร ความสามารถ เจตคต ความคบของใจ ความตองการ ความสนใจ และอน ๆ อกมาก ซงเปนสาเหตของความขดแยงซงมหลายประการ ดงตอไปน

1. ขอมลหรอขอเทจจรง (information of facts) กลาวคอ คนเรารบรสงทไดมาไมเหมอนกนทง ๆ ทเปนเรองเดยวกน เมอจะกระท ากจการใดทเกยวของกบสงทเรารบรมายอมจะท าใหเกดความขดแยงขน ตวอยางเชน เรองการอบรมดแลลก บอยครงทพอแมจะขดแยงกน ทงนเพราะพอมความรและคดวาการจะอบรมเลยงดเดกใหโตเปนผใหญทดในภายหนากจะตองปลกฝงและวางระเบยบแบบแผนใหตงแตเดก โดยเฉพาะตงแตอาย 5 ปซงตามทฤษฏของฟรอยดถอวาเปนชวงทส าคญมาก ดงนนพอกอาจจะเขมงวดกบลกพอสมควร แตฝายแมกลบบอกวาเราอาจไมตองเขมงวดกบลกมากเชนนน เพราะถาลกอยกบเราและเรากคอยดแลแกอยเสมอ ลกกจะโตเปนผใหญทดได

2. เปาหมาย (goals) คอ สงทเราตองการใหสงตาง ๆ เปนไป ซงบคคลแตละคนยอมมเปาหมายในการกระท าสงตาง ๆ ไมเหมอนกน และแมแตหนวยงานหรอองคกรทตงเปาหมายไวแนนอน การปฏบตงานใหส าเรจของคนทอยในหนวยงานนน ยอมมแนวความคดเรองเปาหมาย

290

แตกตางกนออกไป จงเปนสาเหตท าใหเกดความขดแยงขน ซงการขดแยงดงกลาวเปนเรองของการแสวงหาทางเลอกเดน วธการปฏบตอนจะน าไปสเปาหมายทตองการนนเอง

3. คานยม (values) คานยม หมายถง สงทมคณคา แลวยอมรบไวเปนความเชอหรอความรสกนกคดของตนเองตลอดไปจนกวาเจาตวจะพบคานยมใหม ซงตนพอใจและยอมรบไวเปนความเชอหรอความรสกนกคดของตนเอง จากความหมายคานยมจะเหนไดวาเปนเรองส าคญยงทจะท าใหเกดความขดแยง ทงนเพราะคานยมของแตละคนไมเหมอนกน การกระท ากจการใดกตาม ไมวาจะเปนระหวางบคคลกบบคคล หรอบคคล ถาการกระท านนไมสนองคานยมของบคคลหรอของสมาชกสวนใหญ งานนนยอมไมเดน ไมเจรญกาวหนาเทาทควร เรองความแตกตางในคานยมนเปนปญหาในสงคมมาก แมแตสงคมเลก ๆ ระดบครอบครว ดงตวอยางทเกดขนบอย ๆ เชน ชายหนมกบหญงสาวไดตกลงปลงใจจะใชชวตรวมกน เมอไดแตงงานกนขนาดอยกนดวยกนมา 3-4 ป กมอนเปนไปตองแยกทางกน ทงนเพราะคานยมไมตรงกน กลาวคอ ฝายหญงอาจเปนคนชอบสงคม จงจ าเปนตองใชเงนมาก ซอเสอผาและอปกรณการแตงตวตาง ๆ สวนฝายชายกเหนวาควรจะประหยดกวาน ไมควรออกสงคมมากเกนไป เพราะเรามครอบครวแลว ชวยกนท ามาหากนเพอครอบครว และลกในอนาคตดกวา แตเมอเหตการณนนไมเปนไปตามทคดจงเกดความขดแยงและยงมากขน ๆ ทกวนจนวนหนงกถงจด คอ ตองแยกทางกน

4. โครงสราง (structure) ในทนหมายถง โครงสรางขององคกรหรอสงคมตาง ๆไมวาจะเปนสงคมขนาดเลกระดบครอบครวจนถงสงคมขนาดใหญระดบประเทศ ตวอยางทจะเหนไดชดเจน เชน สงคมในระบบราชการ อาจมระบบโครงสรางดงน

1. การบงคบบญชาตามล าดบขน 2. มกฎหมายและระเบยบขอบงคบตอมนษย 3. แบงตามความถนดและความช านช านาญ 4. งานเปนสวนกลางขององคกรมใชเรองสวนตวของใคร 5. เหตผลอยทกฎหมาย

จากระบบโครงสรางดงกลาว เชน ขอทวาการบงคบบญชาตามล าดบชน ยอมท าใหมนษยขาดโอกาสการใชความคดรเรมของตนเอง เปนการฝนตนตามธรรมชาตของมนษย มนษยจะพยายามตอสเพอเอาชนะ โดยเฉพาะกบบคคลทมอ านาจบงคบบญชาเขาจงเปนสาเหตทท าใหเกดความขดแยงขนได

291

5. การเปลยนแปลง (change) เมอมการเปลยนแปลงเกดขนในกลมใดหรอสงคมใด ไมวาจะเปนการเปลยนแปลงเกยวกบตวบคคลหรอโครงสราง ยอมจะตองมการยอมรบและตอตานจากสมาชกของสงคมนน ๆไมมากกนอย การเปลยนแปลงทางสงคมเกยวกบการกระจายอ านาจและลทธพเศษจะไดรบการตอตานจากบางคน นนกคอ เปนทมาของความขดแยง ตวอยางทเหนไดจากสงคมปจจบนกไดแก ตามสถาบนตาง ๆ เชน มหาวทยาลยเมอเปลยนตวอธการบดความขดแยงมกจะเกดขนในหมอาจารย หมนสตนกศกษา หรอแมแตในสงคมครอบครวนบวาใกลชดกบตวเรามากทสดเราจะเหนไดวาเมอผน าครอบครวจากไป บทบาทของบคคลในครอบครวจะเปลยนแปลงไป กลาวคอตองมคนใดคนหนงเปนผน าครอบครวแทน ความขดแยงในบางเรองอาจตามมา เชน ผลประโยชน ความไมเคารพหรอศรทธาในผน าคนใหม เปนตน ปจจยบงชความขดแยง

ปจจยบงชความขดแยงจะเรมตนจากสถานการณของความขดแยง ซงประกอบไปดวยบคคล พฤตกรรม ความสมพนธระหวางบคคล และสภาพแวดลอม

ปจจยบงชความขดแยงตามแนวคดของฟลเลย (Alan Filley, 1975) ประกอบดวย 6 ขนตอน คอ

1. สภาพการณกอนการเกดความขดแยง เปนสภาพทจะน าไปสความขดแยงซงเปนผลมาจาก ความสมพนธทางสงคม เชน ความคลมเครอของอ านาจ อปสรรคในการสอความหมาย เปนตน

2. ความขดแยงทรบรได เปนการรบรของฝายตางๆวามความขดแยงเกดขน 3. ความขดแยงทรสกได เปนความรสกของฝายตางๆวามความขดแยงเกดขน 4. พฤตกรรมทปรากฏชด เปนพฤตกรรมทบคคลแสดงออกมาใหเหนเมอรบรหรอรสกวาม

ความขดแยงเกดขน 5. การแกปญหาหรอการระงบปญหา เปนการท าใหความขดแยงสนสดลงหรอลดลง 6. ผลจากการแกปญหา เปนผลทเกดขนตามมาภายหลงจากการแกปญหาความขดแยงแลว

ปจจยบงชความขดแยงตามแนวคดของโธมส (Thomas, 1976) โธมสเชอวา ความขดแยงเปนกระบวนการ เมอความขดแยงตอนแรกสนสดลงกจะเกดความขดแยงตอมาอก โดยทขนสดทายของตอนแรกจะไปกระตนหรอเปนสงเราใหเกดความขดแยงในตอนตอไป ซงในแตละตอนจะมเหตการณเกดขนตามล าดบ ดงน

292

1. เกดความคบของใจ 2. เกดมโนทศนเกยวกบความขดแยง 3. แสดงพฤตกรรมออกมา 4. เกดปฏกรยาของอกฝายหนง 5. ผลของความขดแยงทเกดขนตามมา

ปจจยบงชความขดแยงตามแนวคดรอบบนส (Robbins,1983) แบงกระบวนการของความขดแยงออกเปน 4 ขนตอน ดงน

1. ศกยภาพของการเปนปกปกษกน 2. การร 3. พฤตกรรมทแสดงออก 4. ผลของความขดแยง

ผลของความขดแยง ในสงคมใดกตามเมอมความขดแยงเกดขน บคคลทวไปมกจะมองสงคมนนวามเหตการณ

ไมดเกดขน ตวอยางเชน ไดยนคนพดวาบานตรงขามฝงโนนลกชายของเขามความขดแยงกบพอแมอยเสมอ คนทไดยนสวนใหญจะมความหมายวาลกกบพอแมเกดทะเลาะกน มเรองตองบาดหมางกนอยเสมอ นอยคนนนทจะมองไปในทางทด ความจรงเรองผลของการขดแยงนนอาจกอใหเกดผลได 2 ประการดวยกน คอ ผลดและผลเสย

ความขดแยงกอใหเกดผลดอยางไร กลาวคอ ความขดแยงจะกอใหเกดความเจรญกาวหนาขนในหนวยงานหรอสงคมนน ๆ ตวอยางในสงคมหนงอาจเปนกลมครอบครว โรงเรยน หรอองคกรใด ๆ กตาม ถาทกคนทอยในสงคมนนมความคดเหมอนกนหมดและเปนอยอยางนอยเสมอ พดภาษางาย ๆ ทเราเรยกกนวา มสเตอรเยส กหมายความวา ทกคนไมตองคดอะไรอกแลว ความคดใหม ๆ กจะไมเกดขน ไมเพยงเทานนความคดเกา ๆ ยงจะขาดการกลนกรอง ความเจรญกาวหนาของสงคมนนกจะไมกาวหนาเทาทควร แตถาในสงคมนนมการขดแยงกนหลาย ๆ คน กเทากบวาเราไดแนวความคดหลายแนว และจะไดน าเอาความคดเหลานนมาใชปรบปรงสงคมของเราใหเจรญกาวหนายงขน ความขดแยงจะกอใหเกดประโยชนหลายประการ ดงน

1. ปองกนการหยดอยกบท 2. กระตนใหเกดการอยากรอยากเหน

293

3. มงขจดปญหาทเลอนลอยและแสวงหาแนวทางแกไขทชดเจน 4. ชวยสรางเอกลกษณของกลมและบคคล 5. ชวยกระตนใหมความสามคคกน 6. ชวยใหเกดความคดสรางสรรคในดานกระตนทางใจและการแสวงหาค าถามในการ

แกปญหาเหลานน นอกจากน ชมดทกยงไดกลาวถงความขดแยงไวในแนวทสอดคลองกบดอทชดงตอไปน 1. ท าใหเกดแนวคดทสามทเหนอกวา 2. เปนการบงคบใหมนษยแสวงหาแนวความคดทใหมอยเสมอ 3. เปนการบงคบใหมนษยส ารวจตรวจสอบความคดเหนของตนเองอกครงหนงวา ด เลว

เหมาะสมหรอไมในการทจะเอาชนะฝายตรงขามซงถอวาผลทเกดขนสวนหนงยอมจะมผลด 4. กอใหเกดความคดสรางสรรคใหม ๆ 5. เปนการเปดโอกาสใหมนษยตรวจสอบความสามารถของตนอยเสมอ ส าหรบทวาการขดแยงจะกอใหเกดผลเสยนน กหมายความวา ความขดแยงนนจะท าให

สงคมทเราอยขาดประสทธภาพลงไป ทงนเปนเพราะวาผทมสวนเกยวของทงหมดโดยเฉพาะทเปนหวหนาไมพยายามท าความเขาใจและหาวธการแกไขจนกระทงท าใหทกคนในสงคมนนเกดความผดหวง ท าใหเกดผลเสยตามมาดงตอไปน

1. ท าใหบางคนไมสามารถอดทนอยในสงคมนนได ดงเราจะเหนไดจากสงคมขาราชการ เชน มการขอยายโอนไปอยแหงอน สงกดอนหรอถงขนลาออกกม

2. ท าใหความเปนมตรระหวางบคคลลดลงไป เมอเกดความขดแยงมาก ๆ ค าวา ความเปนมตรในทน มความหมายวา การเกยวของสมพนธกนในทางทด ในดานพฤตกรรมศาสตร กลาวคอโดยธรรมชาตของมนษย มนษยกจะเลอกแสดงพฤตกรรมทางสงคมกบบคคลทมเจตคต อารมณ และความคดตาง ๆ ทสอดคลองกบตน เมอเกดความขดแยงกนกอาจท าใหลดความเปนมตรลงได

3. ท าใหเกดบรรยากาศของความเชอใจในกนและกนลดนอยลงไป กลาวคอ เมอบคคลในกลมหรอสงคมใดขาดความไววางใจซงกนและกน ยอมจะท าใหผลงานของสงคมน นขาดประสทธภาพลง

4. ท าใหเกดการตอตานกนและกน เมอเกดการตอตานกนและกน ท าใหมนษยพยายามทจะเอาชนะและแสวงหาพรรคพวกรวมกนเปนกลมขน ดงนนผลทไดรบของผลตผลของสงคมนนอาจไมเปนไปตามวตถประสงคของบคคลทตองการท างานดวยความสงบ

294

องคประกอบของความขดแยง ความขดแยงเปนปรากฏการณปกตในสงคมมนษย เปนสงททกคนตองเผชญ ความขดแยง

เหมอนกบพฤตกรรมทงหลายประการหนงกคอ มองคประกอบทท าใหเกดความขดแยงนน สามารถ

แบงออกเปน 3 กลม ดงน

1. องคประกอบดานบคคล เปนสาเหตความขดแยงทเกดจากบคคล หรอกลมบคคล ซงแบงออกไดเปน 4 สวนใหญๆ คอ ภมหลง แบบฉบบ การรบรและความรสกของแตละบคคล

1.1 ภมหลง แตละคนยอมมภมหลงทแตกตางกน เชน ความแตกตางกนทางดาน

วฒนธรรม การศกษา คานยมและความเชอ และประสบการณ

1.2 แบบฉบบ (Style) มนษยยอมมแบบฉบบของการกระท าเฉพาะของตนเอง แบบ

ฉบบของบคคลอาจพจารณาได เชน

1.2.1 แบบฉบบทางจตวทยา (Psychological Style) ไมวาจะเปนแบบฉบบ

ทางดานการคด ความรสก หรอประสาทสมผส

1.2.2 แบบฉบบทางอารมณ (Emotional Style) เปนแบบฉบบของบคคลท

แตกตางกนไปตามสภาพของอารมณ บางคนชอบเปนมตร บางคนชอบชวยเหลอผอนแตบางคนก

ชอบขมข กาวราว เปนตน

1.2.3 แบบฉบบของการเจรจา (Negotiation Style) เปนผลมาจากอารมณ ถาเปน

คนพนจไตรตรอง มอารมณเยน แบบฉบบของการเจรจากเปนแบบหนง แตถาเปนคนกาวราว

อารมณรอน แบบฉบบของการเจรจากเปนอกแบบหนง

1.2.4 แบบฉบบทางภาวะผน า (Leadership Style) แบบภาวะผน าสามารถแบง

ออกไดหลายวธเชน แบบมงคนหรอมงสมพนธ เปนตน ถาผน ากบผตามเปนแบบเดยวกนปญหาก

อาจจะไมเกดขน แตถาผน ากบผตามเปนคนละแบบกนอาจจะเกดความขดแยงเกดขน

1.3 การรบร การรบรทไมเหมอนกนของบคคลเปนผลท าใหเกดความขดแยงการรบร

ซงสงผลตอการขดแยง แบงออกเปน 2 อยางคอ

1.3.1 การรบรทบดเบอน บคคลอาจจะรบรบดเบอนไปจากสภาพจรงโดยเจตนา

หรอไมเจตนากไดหากบคคลรบรแตกตางไปจากของจรงกจะสงผลใหเกดความขดแยงได

295

1.3.2 การรบรทแตกตางกน เหตการณเดยวกนหรอขอมลชดเดยวกน บคคล

อาจจะรบรแตกตางกนได ซงความแตกตางกนในการรบรอาจจะมศกยภาพเพยงพอทจะท าใหเกด

ความขดแยงได

1.4 ความรสก คนเราเมอมความรสกทแตกตางกน ยอมท าใหเกดความสบสนและ

น าไปสความขดแยงกนในทสด เพราะวาความรสกของบคคลสงผลตอความไววางใจหรอความ

ศรทธาในคนอน และสงผลไปยงเจตคตและพฤตกรรมของบคคล ดงนนจงเหนไดชดเจนวาสาเหต

หนง ของความขดแยงของบคคลกคอความรสกของบคคล

2. องคประกอบทาดานการปฏสมพนธ

การปฏสมพนธทเปนสาเหตของความขดแยงกคอการสอสารทไมด ไมมคณภาพ เปนเหตท

ท าใหเกดความเขาใจผด ซงท าใหเกดความขดแยงในทสด ความขดแยงจงอาจจะเกดจาก

สวนประกอบทง 3 สวน ของกระบวนการสอสาร ดงน

2.1 ปญหาจากผสงขาวสาร เชน การสงขาวสารทไมสมบรณ หรอไมเพยงพอ การสง

ขาวสารทคลมเครอหรอไมชดเจน เขาใจความหมายของการสงขาวสารทจะสงยงไมถกตอง และ

เปลยนความคดออกไปเปนสอเพอการสงขาวสารไดไมถกตองและสมบรณ

2.2 ปญหาจากสอทใชสงขาวสาร เชน การบดเบอนขอมลโดยไมไดตงใจของผสง

ขาวสาร ซงอาจจะเกดจากถอยค าหรอทาทางทใชหรอการท าจนเคยชน สอประกอบดวยขอมลเกน

ความจ าเปนและมสงรบกวนระหวางผสงและผรบขาวสาร ท าใหขอเทจจรงบดเบอนไป

2.3 ปญหาจากผรบขาวสารเชนความสามารถของผรบขาวสารทจะแปลความหมาย

ของขอมลจากสอมาเปนความคด เปนตนวาการไมเขาใจภาษาทใชในการสอสารยอมท าใหเกด

ความขดแยงไดและความเขาใจไมตรงกนระหวางผรบขาวสารและผสงขาวสาร

3. สภาพขององคการทเปนสาเหตของความขดแยง

สภาพขององคการกเปนสาเหตของความขดแยงทส าคญอยางหนง สาเหตของความขดแยง

อนเกดจากสภาพขององคการมดงน

3.1 การมทรพยากรทจ ากด โครงสรางขององคการจะเปนตวก าหนดทรพยากรและ

กจกรรมทรพยากรขององคการทส าคญ ไดแก คน เงน วสด ทกษะ เวลา เปนตน เมอบคคลมความ

296

ตองการทรพยากรมากกวา จ านวนทมอย ยอมเกดการแขงขนเพอทจะไดทรพยากรเหลานน ความ

ขดแยงยอมเกดขน

3.2 ความคลมเครอ ความคลมเครอขององคการกเปนสาเหตของความขดแยง เชน

ความคลมเครอทางโครงสราง เปนตนวา สายการบงคบบญชาเปนอยางไร ใครท าหนาทอะไร ความ

คลมเครอทางดานบทบาท เปนตนวาใครตองรบผดชอบอะไร

3.3 กฎเกณฑทเขมงวด กฎเกณฑทเขมงวดตรงกนขามกบความคลมเครอ คอท าให

บคคลอดอดในการท างาน และท าใหเหนวาผน าใชอ านาจเกนความจ าเปน

3.4 การแขงขน ลกษณะขององคการทวไปมกจะมโครงสรางทท าใหเกดการแขงขน

เนองจากขอจ ากดของทรพยากร สภาพการแขงขนมกท าใหเกดความขดแยงในองคการ

3.5 การมขอยกเวน การทบคคลบางคนไดรบขอยกเวนทไมตองปฏบตกเปนสาเหตใหเกดความขดแยง

เทคนคการจดการความขดแยง ความขดแยงเปนเปนสงทตองไดรบการจดการอยางเหมาะสมเพอใหเกดผลดทสดตามมา

(Arnold and Fledman : อางถงใน แกววบลย แสงพลสทธ, 2534: 35 ) ไดกลาววา ผลของความขดแยงนนสามารถจะเปนไปไดทงประโยชนและผลเสยตอองคการ การจดการกบความขดแยงจงควรเปนไปในทางทจะท าใหไดผลตามมา เปนประโยชนตอองคการมากทสด โดยปราศจากการเปนศตรกนของกลมทขดแยงและพฤตกรรมการท าลาย

การทจะจดการกบความขดแยงไดอยางมประสทธภาพนนตองอาศยทกษะในการบรหาร และตองมการวนจฉย ความขดแยงไดถกตอง ผทจดการกบความขดแยง ตองมศลปะในการจงใจคน ตองมความใจเยน และความ อดทนเพยงพอ ความสามารถในการตดสนใจ จนตนา ยนพนธ (อางถงใน แกววบลย แสงพลสทธ, 2534)ไดใหความคดเหนไวดงน

ผทจดการกบความขดแยงไดตองมขอมลทครบถวนและตองประเมนตนเองกอนวาจะลงมอจดการกบความขดแยงอยางไร

Kenneth Thomas ไดพฒนารปแบบ 2 มตของเทคนคการจดการกบความขดแยง (อางถงใน ทองหลอ เดชไทย, 2540: 264-265) ทสะทอนถงความกงวลเปนหวงเปนใยในผลประโยชนทงฝายตนเองและคกรณซงมกลยทธทจะเปนไปได ดงน คอ

297

1. ถาความกงวลหรอความสนใจในผลลพธของทงตนเองและคกรณต า กลยทธทมความเปนไปไดสงคอการหลกเลยง (Avoidance Strategy)

2. ถามความกงวลหรอสนใจตอผลลพธตอตนเองสง แตไมสนใจในผลลพธของคกรณกลยทธทใช คอ การบงคบหรอกดดน

3. ถาความกงวล หรอความสนใจในผลลพธตอตนเองต า แตกงวลและสนใจผลลพธตอคนอนสง กลยทธทน ามาใชคอ ความปรองดอง (Accommodation) หรอการยนยอม

4. ถาความกงวลหรอความสนใจสงทงตอผผลลพธของตนเองและคกรณ กลยทธทเหมาะสมกคอ ความรวมมอ(Collaborative)

5. ถาความกงวลหรอความสนใจตอผลลพธทงตอตนเองและในคกรณอยในระดบปานกลางคอ ไมสง ไมต า กลยทธทเหมาะสม คอ การประนประนอม (Compromise) ทองหลอ เดชไทย (2540)ไดอธบายวาในการจดการกบความขดแยงนน เปนหนาทของผบรหารหรอหวหนาทจะตองทราบและเขาใจทงสาเหตและวธการจดการ ซงอาจจะพจารณาขนตอนตาง ๆ ดงน

1. ใหความสนใจกบประเภทตางของความขดแยง เชน ความขดแยงระหวางบคคล ภายในบคคลความขดแยงภายในหนวยงาน ความขดแยงระหวางกลมงาน ความขดแยงขององคการ จะไดทราบความสมพนธเชอมโยงกนเสมอ

2. การตดตอสอสารทชดเจนตอเนอง (Atriculate Communication) ผบรหารจ าเปนทจะตองพยายามหาวธการจดการทจะชวยใหมการตดตอสอสารกนขนมาใหม เนนการตดตอสอสารทเปนประเดนปญหาส าคญและอยบนพนฐานแหงความถกตองและเปนจรง

3. การสรางเปาประสงค หรอคานยมรวม (Build a Ssuperordinate Gold)ในบางครง ตองพยายามท าใหเกดความรวมตวกนหรอมคานยมหรอเปาประสงคของบคคลใหเปนสวนหนงและเปาประสงคหลกขององคการ เพอความเจรญกาวหนาขององคการในอนาคต ซงวธการไดมาซงเปาประสงคหลกหรอคานยมรวมนนจะมาจากการทบคคลมสวนรวมในการก าหนดขน โดยมการยอมรบและความพงพอใจเปนทตง

4. พจารณาธรรมชาตของความเปนอสระซงกนและกน(Examine the nature of Independence) ผบรหารตองพยายามเปลยนลกษณะความเปนอสระทท าใหเกดการแขงขนกนเปนการสงเสรมสนบสนนกน เพราะการยอมรบในเปาประสงคหรอคานยมรวมของบคคลและการ

298

สงเสรมสนบสนนนนมกจะเปนไปในทศทางเดยวกน ถาทงสองสงนเกดการแยกกนกจะเกดเปนแนวโนมการเกดความขดแยง

5. ตองพรอมทจะเสยง (Take Risk) ขนตอนทส าคญประการหนงในการเปลยนแปลงสถานการณ ความขดแยงใหเกดความรวมมอรวมใจกนกคอ ตองเสยงตอความสญเสยหรอความผดหวง ดงนนตองเตรยมบคคลใหเกดความรสกมนใจ และเปนทยอมรบของผรวมงานดวย โดยเฉพาะบคคลทมความออนไหวและไมมความมนใจในตวเองจ าเปนจะตองใชวธการทแยบยล ซงกคอการท าใหเกดการยอมรบนบถอซงกนและกนในความพยายามเพอพฒนาความเขมแขงมนคงใหแกผทมความออนไหว และออนแอกวา

6. แสดงความมอ านาจ (Demonstrate Power) เพอการยตการเอาเปรยบซงกนและกนบรหารตองพยายามหาทางปองกนสงเหลานน ดวยการใชก าลงอ านาจทมอย

7. ตองจ ากดขอบเขตในสงทท าส าเรจแลว(Confine to fail accompli) เมอกลมทมความขดแยงยอมรบสถานการณทเขาสามารถอยรวมกนไดแลว ความรสกแหงความรวมมอกจะเรมตนขนเมอเวลาผานไปกจะเรม รสกพงพอใจซงกนและกน การจ ากดขอบเขตรวมกนจะชวยในการพฒนาการตดตอสอสารและความเขาใจทด ยอมรบซงกนและกนลดอคตตาง ๆ สาเหตแหงความขดแยงกจะลดลง

8. การสรางความเชอมนรวมกน (Build Mutual Trust) แตละคนตองแลกเปลยนความเชอและความ คดเหน เปดใจซงกนและกน พรอมทใหและรบแนวคดตางๆอยางจรงใจ

9. ความสมดลถกตองในการจงใจ (Legitimize complex Motivation) เนองจากบคคลแตละคนม ความตองการและการจงใจทแตกตางกน ซงพบวามความสมพนธกบความขดแยงเมอการจงใจของกลมสองกลมเปนไปในทศทางเดยวกน

10. การสรางความเหนอกเหนใจ (Build Empathy) ในสถานการณแหงความขดแยงนนแตละกลมจะตระหนกถงเปาประสงค ความสนใจและความรสกส าหรบกลมตนเอง นอยครงทกลมอนจะเขาใจดวย ดงนนตองใหแตละคนสามารถทจะคดเขาใจความตองการของผอนกจะสามารถลดความขดแยงได

แนวคดเกยวกบการบรหารความขดแยง แนวคดเกยวกบความขดแยงในปจจบนไดมมมมองทแตกตางไปจากในอดต ทมองวาความ

ขดแยงเปนสงทควรจะก าจดทงไป เนองจากความขดแยงจะท าใหองคการเกดความไมสามคค และท าใหเกดความไมมประสทธภาพในการท างาน เนองจากมความเขาใจวาในองคการทมการบรหาร

299

จดการทดจะตองไมมความขดแยงเกดขน และสามารถหลกเลยงไมใหเกดความขดแยงได แตในแนวคดปจจบน มองวา หากมการบรหารความขดแยงทดจะสงเสรมใหเกดการปฏบตงานทเกดผลด ดงนนคณ หรอโทษของความขดแยงจะขนอยกบความสามารถในการบรหารความขดแยงนน

เนองจากความขดแยงจะเปนตวกระตนใหเกดการปฏบตงานอยางมประสทธภาพ เปนตวกระตนใหคนพยายามแกปญหา ทงนยงเชอวามปจจยความขดแยงทยงไมสามารถควบคมได ซงไดแก ปจจยความขดแยงทางดานจตวทยา

แนวคดสมยดงเดม (Traditional View) เชอวา ความขดแยงเปนสงไมด และมผลกระทบดานลบตอองคการอยเสมอ ดงนน หากหลกเลยงไดควรหลกเลยง ผบรหารจะตองมความรบผดชอบทจะตองก าจดความขดแยงขององคการ วธแกปญหาความขดแยง กคอ การออกกฎระเบยบ กระบวนการทเขมงวด เพอทจะท าใหความขดแยงหมดไป แตตามความเปนจรงแลว ความขดแยงกยงคงมอย

แนวคดดานมนษยสมพนธ (Human Relations View) เชอวา ความขดแยงอาจจะเกดขนตาม ธรรมชาต และหลกเลยงไมไดภายในทกองคการ เนองจากไมสามารถหลกเลยงความขดแยงได มมมองดาน มนษยสมพนธ จงสนบสนนการยอมรบความขดแยง โดยอธบายไววา

เหตผลของการมความขดแยง เพราะไมสามารถถกก าจดได และความขดแยงอาจจะมประโยชนตอภายในองคการไดบางในบางเวลา มมมองดาน มนษยสมพนธน ไดครอบง าความคดของนกวชาการเกยวกบความขดแยงตงแตปลายป 2483 จนถงป 2513

แนวคดสมยใหม (Contemporary View) เมอแนวคดดานมนษยสมพนธ เชอวาความขดแยง มมมองทเปนแนวความคดสมยใหม จงสนบสนนความขดแยงบนรากฐานทวา องคการทมความสามคค ความสงบสข ความเงยบสงบ และมความรวมมอ หากไมยอมรบปญหาทเกดขน

จากความขดแยงการใหความรวมมอแกองคการจะกลายเปนความเฉอยชา อยเฉย และไมตอบสนองตอความตองการเพอการเปลยนแปลง และการคดคนใหมๆ ดงนนแนวความคดสมยใหมสนบสนนใหผบรหารรกษาระดบความขดแยงภายในองคการใหอยในระดบต าสด เพยงพอทจะท าใหองคการเจรญเตบโตและสรางสรรค

หลกการส าคญเกยวกบการบรหารความขดแยง วธจดการกบความขดแยงสามารถท าไดหลายวธทงนขนอยกบสถานการณ หรอสไตลใน

การบรหารของนกบรหาร ซงสามารถแบงรปแบบของการบรหารความขดแยงไดดงน

300

1. การหลบหลกความขดแยง (Avoiding Style) ผทเกยวของจะใชความเพกเฉยในการแกปญหาความขดแยง โดยจะไมมการใหความสนใจทงประโยชนของตนเองและประโยชนของผอน หรอไมใหความรวมมอกบฝายตรงขาม และพยามหลบหลกหรอหลกเลยงการเผชญหนากบความขดแยง ซงแมวธการนจะเปนการลดภาวะตรงเครยดไดระยะหนง แตจะไมสามารถท าใหเกดการเปลยนแปลงสถานการณไดอยางแทจรง แตหากความขดแยงเปนเรองเลก ๆ นอย ๆ และเปนความขดแยงทไมรนแรงและไมมความชดเจน การบรหารความขดแยงโดยการวางเฉยจะมความเหมาะสมอยางมาก หรอในกรณทสถานการณทรนแรงและเปนอนตรายหากเขาไปเกยวของการหลกเลยงกเปนกลยทธทเหมาะสมทจะน ามาใช

2. การใหความชวยเหลอ (Accommodating Style) การจดการความขดแยงวธนคอการใหความชวยเหลอฝายตรงขาม หรอการใหความรวมมอ โดยไมสนใจวาฝายของตนเองจะไดรบผลประโยชนอะไรบาง การใชกลยทธการใหความชวยเหลอจะเหมาะกบสถานการณทความขดแยงคอนขางรนแรงหรอวกฤต

3. การแขงขน (Competing Style) การใชกลยทธการแขงขนเปนกลยทธทฝายทใชกลยทธจะแสวงหาชองทางทจะไดรบประโยชนสงสด หรอแสวงหาความไดเปรยบ นอกจากนยงมการใหความรวมมอในการแกปญหานอยมาก เนองจากฝายทใชกลยทธนจะยดเปาหมาย และวธการของตนเองเปนหลก และการแขงขนจะมาน าไปสการแพ ชนะ การใชวธนผบรหารจะตองมนใจวาสดทายจะท าใหเกดการชนะ แพ และตองมขอมลทมากพอและถกตอง และมอ านาจมากพอ และการใชวธนในการแกปญหาความขดแยงจะท าใหไมมการตดตอสมพนธกบฝายตรงขามอกในอนาคต

4. การใหความรวมมอ (Collaborating Style) การใชกลยทธในการใหความรวมมอจะท าใหท งสองฝายไดรบประโยชนสงสดมากกวาวธทกลาวมา เปนวธการจดการความขดแยงทท าใหตางฝายตางมความพอใจในผลทไดรบจากการแกปญหา และทงสองฝายตางใหความรวมมอซงกนและกน ซงคอนขางเปนกลยทธทเปนอดมคต

301

เนองจากตางฝายตางเหนวาการแกปญหาความขดแยงจะท าใหเกดการชนะทงสองฝาย ทงนแตละฝายจะตองรขอมลของอกฝายเปนอยางด และความขดแยงทเกดขนเปนความขดแยงทไมรนแรง แตการแกปญหาโดยวธนจะมการใชระยะเวลาพอสมควร วธการจดการกบความขดแยง โทมส และ คลเมน (Kenneth W. Thomas and Ralph H. Kilmann) ไดศกษาวา ในกรณทคนเราตองเผชญกบความขดแยง เราจะมวธการจดการ (หรอขจด) ความขดแยงนนอยางไร ซงผลจากการศกษาไดจ าแนกวธการจดการกบความขดแยงออกเปน 5 แนวทาง ดงน

1. การเอาชนะ (Competition) เมอคนเราพบกบความขดแยง จะมบางคนทแกไขความขดแยงนน ดวยวธการเอาชนะ โดยมงเนนชยชนะของตนเองเปนส าคญ จงพยายามใชอทธพล วธการหรอชองทางตาง ๆ เพอจะท าใหคกรณยอมแพหรอพายแพตนเองใหได การแกไขความขดแยงในแนวทางน จะท าใหเกดผลลพธในลกษณะ ‚ชนะ-แพ‛

2. การยอมรบ (Accommodation) จะเปนพฤตกรรมทเนนการเอาใจผอน อยากเปนทยอมรบและไดรบความรก มงสรางความพอใจใหแกคกรณ โดยทตนเองจะยอมเสยสละ แนวทางการแกไขความขดแยงแบบน เกดผลลพธในลกษณะ ‚ชนะ-แพ‛

3. การหลกเลยง (Avoiding) เปนวธจดการกบความขดแยงในลกษณะไมสปญหา ไมรวมมอในการแกไขปญหา ไมสนใจความตองการของตนเองและผอน พยายามวางตวอยเหนอความขดแยง พดงาย ๆ กคอท าตวเปนพระอฐพระปนนนเอง แนวทางการแกไขความขดแยงแบบน มกเกดผลลพธในลกษณะ ‚แพ-แพ‛ เปนสวนใหญ

4. การรวมมอ (Collaboration) เปนพฤตกรรมของคนทมงจดการความขดแยง โดยตองการใหเกดความพอใจทงแกตนเองและผอน เปนความรวมมอรวมใจในการแกไขปญหาทมงใหเกดประโยชนทงสองฝายซงวธการแกไขปญหาความขดแยงในแบบน เรยกไดวาเปนวธการแกไขความขดแยงท Win-Win ทงสองฝายแนวทางการแกไขแบบนจงเกดผลลพธในลกษณะ ‚ชนะ-ชนะ‛

5. การประนประนอม (Compromising) เปนความพยายามทจะใหคกรณทงสองฝายไดรบความพอใจบาง และตองยอมเสยสละบาง แตกมแนวโนมทจะใชวธท 1 คอวธเอาชนะมากกวาวธอน แนวทางการแกไขความขดแยงแบบน จงเกดผลลพธในลกษณะ ‚แพ-แพ‛ หรอ ‚ชนะ-แพ‛

302

ทกษะส าคญในการจดการความขดแยง คนกลาง

คนกลางทจะมาท าหนาทด าเนนการเจรจามความส าคญอยางยง โดยเฉพาะในบรรยากาศทยงมความตงเครยดระหวางคกรณอยมาก คนกลางจะตองเปนทยอมรบของคกรณ และไมมสวนไดสวนเสยกบเรองนน ๆ ทกษะส าคญในการจดการความขดแยงของคนกลางทส าคญคอ

1. ทกษะในการฟง ศ.นพ.วนชย วฒนศพท ผเชยวชาญในดานการเจรจาไกลเกลย ใหความส าคญกบทกษะในการสอสารของคนกลาง ซงองคประกอบของการสอสารสามารถแบงไดเปน การพด การฟง ภาษาทาทาง ภาษาเขยน ทกษะทส าคญมากคอการฟง การฟงอยางตงใจ (active listening) จะท าใหการสอสารในการเจรจานนประสบความส าเรจ การฟงอยางตงใจหรออยางมปฏสมพนธจะเปนการฟงทผฟงแสดงปฏสมพนธกบผพดดวยภาษาทาทาง เชน พยกหนา สบตา สงเสยง ออ! ฮ! เพอใหผพดเขาใจวาฟงอย ถามค าถามรวมถงกลาวทวนค าพด (paraphrase) ในสงทผ พดไดพดออกไป รวมถงกลาวทวนอารมณความรสก เพอยนยนในความถกตองของเนอหา (วนชย วฒนศพท, 2550)

2. ทกษะในการคนหา BATNA ทกษะอกประการหนงของคนกลางคอคนหาใหไดวาท าไมคกรณจงไมตองการไกลเกลย คกรณอาจยงไมเหนความจ าเปนทจะตองมาเจรจาเพราะคดวาวถทางอนทท าอยนาจะเกดผลดกวา เชนการฟองรองกน การประทวง ดงนน คนกลางควรจะตองท าความเขาใจและชใหเหนความจ าเปนของการมารวมโตะเจรจา และท าใหคกรณคดวาการใชวธการอนอาจจะไมประสบผลส าเรจอยางทคดไวกได วนชย วฒนศพท ไดแปลและบญญตศพทจากงานของวลเลยม ยร คอ BATNA ‚วถทางออกทดทสดแทนการหาขอตกลงดวยการเจรจาไกลเกลย‛ (Best Alternative to a Negotiated Agreement: BATNA)

3. ทกษะในการเปลยนแปลงความสมพนธ คนกลางเปลยนแปลงโครงสรางของปฏสมพนธ ดวยการเอออ านวยใหผอนซงไมไดอยในความขดแยงเขามามสวนรวม และเมอคกรณเขามารวมแลว คนกลางกจะพยายามท าใหคกรณลดพฤตกรรมตอตานลง โดยหนมารวมมอกนมากขน

4. คนกลางตองแสดงความมงมนใหเหนวาการไกลเกลยสามารถชวยคกรณจดการความขดแยงได และท าใหคกรณเหนประโยชนทจะไดรวมกนจากการไกลเกลย

5. คนกลางใชทกษะและด าเนนการเปนขนเปนตอน โดยนกไกลเกลยจะตองมความร มทกษะ สามารถวางแผน วเคราะหความขดแยงทเกดขน ทกษะในการสอสารอยางเปนระบบ ความร

303

เหลานอาจไดจากการฝกอบรมหรอจากประสบการณ และบางครงอาจเปนพรสวรรคหรอความสามารถพเศษตามธรรมชาต การด าเนนการอยางเปนขนตอนจะชวยใหคนกลางสามารถควบคมกระบวนการพดคยได เชน การระบประเดนปญหารวมกน การคนหาความตองการ การสรางทางเลอกรวมกน ยกตวอยางเชน กรณผาตดตอกระจกแลวคนไขตดเชอ คณพมพวรา อครเธยรสน พยาบาลผมากดวยประสบการณของโรงพยาบาลศนยขอนแกน ไดรบความรและทกษะในดานการจดการความขดแยงและการเจรจาไกลเกลยจากหนวยงานทเชยวชาญดานการจดการความขดแยงและการไกลเกลย และไดน าความรและทกษะทไดรบไปใชในการท างานอยางตอเนอง ประกอบกบบคลกและจตใจทมความเขาใจในความเปนมนษย ท าใหนงอยในหวใจของคนไขไดดวยการใชทกษะฟงอยางตงใจ ขอโทษอยางแทจรง (True apology) การขอโทษอยางจรงใจ ท าใหบรรเทาความเจบปวดทงกายและใจของคนไข รวมถงการดแลคนไขอยางตอเนอง ใกลชด การสมผสคนไขอยางจรงใจ รบรความรสกของคนไข ท าใหคนไขไมรสกวาถกทอดทง

6. คนกลางยดคานยมทสนองความตองการของแตละฝาย เชน คนกลางเอออ านวยชวยเหลอคกรณในการแสวงหาผลลพธทสนองความตองการของแตละฝายไดอยางเหมาะสม เมอคนกลางมงมนใชคานยมดงกลาวเปนแนวทางในการด าเนนการไกลเกลย คกรณกจะตองมงมนแสวงหาผลลพธดงกลาวเชนกน

7. คณธรรม จรยธรรมของคนกลาง ชมชนตาง ๆ ในสงคมไทยโดยเฉพาะชมชนดงเดม จะมบรบททคอนขางแตกตางออกไปจากสงคมเมอง และหลกการไกลเกลยคนกลางของประเทศตะวนตก ผท าหนาทเปนคนกลางจะคอนขางมบารม มคณธรรม ศลธรรม มความซอสตยเปนแบบอยางทดใหกบคนในชมชน เมอผน าแนะน าอะไรคนในชมชนกมกจะยอมรบ ดงเชน เจาโคตรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอภมปญญาทองถนทท าหนาทระงบความขดแยงในชมชน แกเหมองแกฝายทเปนผจดการความขดแยงการใชน าในภาคเหนอ อกกรณคอ บทบาทของพระสงฆ พระครวบลสทธธรรม เจาอาวาสวดหนองพยอม ต าบลชมแสงสงคราม อ าเภอบางระก า จงหวดพษณโลก ผ กอตงกลมสจจะสะสมทรพยเพอแกปญหาความยากจน และผแกไขความขดแยงจากการเลอกตงทองถน พระครวบลสทธธรรมเปนศนยรวมจตใจของชาวชมแสงสงคราม เมอทานพดแลวคนกมกจะปฎบตตามเนองจากการสงสมความดและท ากจกรรมรวมกบชมชนมาอยางตอเนอง นอกจากบทบาทพระสงฆยงมผน ากลมชาตพนธตาง ๆ ในภาคเหนอซงเปนผน าทคนในชมชนใหความเคารพเชอฟงเปนอยางด การท าหนาทคนกลางของกลมชาตพนธ จะมลกษณะทคอนขางแตกตางออกไปจากการท าหนาทของคนกลางของประเทศตะวนตกและคนกลางทท าหนาทในศาลยตธรรม

304

หรอหนวยงานทไดรบการฝกอบรมอยางเฉพาะเจาะจง กลาวคอจะไมไดมความร ทกษะในการไกลเกลยคนกลางแบบตะวนตก ทตองเนนทกษะการฟงอยางตงใจ (active listening) ทกษะการตงค าถาม ทกษะการกลาวทวน (paraphase) ทกษะในการคนหา BATNA หรอทางเลอกทคกรณคดวาดทสดแทนการไกลเกลยคนกลาง รวมถงทกษะการตงกฎ กตกา รวมกนถงสงทควรพด ไมควรพด การไมมาเอาแพชนะ การไมดวนตดสนใจ การสรางทางเลอกตางๆ รวมกน แตจะเนนระบบอาวโส รวมถงความสมพนธแบบเครอญาต การใชวฒนธรรม และระบบความเชอเขามาผสมผสาน

คกรณ การทคกรณพรอมทจะใหมการจดการความขดแยงดวยการเจรจาหรอการไกลเกลยคน

กลางเมอคกรณตระหนกวาสถานการณสกงอม (ripeness) กลาวคอไมสามารถเอาชนะซงกนและกนไดดวยวธการใชความรนแรงอกตอไป (Mutually Hurting Stalemate (MHS) และตนทนของการใชความรนแรงมสงกวาการยตความรนแรง ถาคกรณยงไมพรอมเขาสการเจรจาอยางเปนทางการ จะใชการสนบสนนผทอยากใหเกดสนตภาพขน เพอใหสงผลตอการจดการความขดแยง เชน การกดดนดวยวธการตาง ๆ จนท าใหอ านาจเกดความสมมาตร (Bercovitch, 2009) นอกจากน จ านวนของคกรณทไมมาก มความมงมนและตงใจในการแกปญหามาก ประเดนความขดแยงมความส าคญนอยตอคกรณ และคกรณมความตงใจทจะใชอ านาจอยางเสมอภาคและอยางยตธรรม น าไปสความส าเรจในการจดการความขดแยงได นอกจากทกลาวมายงอกหลายปจจยเกยวกบคกรณทน าไปสความส าเรจในการจดการความขดแยง ประกอบดวย

1. เปาหมายหรอวตถประสงครวมกน (Some common objective or Goal) คอคกรณเหนวาจะไดประโยชนรวมกนดวยวธการท างานรวมกนมากกวาการมงเอาแพชนะ ดกวาการแยกกนท าเพยงล าพง แมวาจะไดรบผลเหมอนกนหรอแตกตางกนไป เชน เหนพองถงการสรางโรงงานในชมชนรวมกน แตอาจเหนแยงกนในรายละเอยดของการจายภาษจากโรงงานสเทศบาล บางครง เหนพองกนวาท างานรวมกนได แตจะไดรบประโยชนไมเทากนเนองจากจ านวนชวโมงทท า และความพยายามทท ามากนอยตางกน (Lewicki, 2001)

2. ความศรทธาตออกฝาย (Faith in One ‘s Own Problem-Solving ability) คกรณเชอวาสามารถท างานรวมกนไดกจะท าใหงานบรรล แตถาไมเชอมนซงกนและกนกจะรสกเสยเวลาในการมาพดคยและท างานรวมกน (Lewicki, 2001)

3. ความเชอในอกฝายและการเคารพมมมองอกฝาย (A Belief in the Validity of One’s Own Position and in the Other’s Perspective) ในการเจรจาแบบแบงสนปนสวน จะพยายามใชเวลา

305

ไปในการท าใหความเหนของตนเองไดรบการยอมรบ และจะไมเชอถออกฝาย แตการเจรจาแบบบรณาการจะตองยอมรบความเหนของอกฝาย มใชเชอหรอยดมนแตความเหนของตนเองเทานน (Lewicki, 2001) (การเจรจาแบบแบงสนปนสวนนนคกรณจะเชอวาถาตนไดทรพยากรมากขน อกฝายจะไดทรพยากรนอยลง)

4. คกรณมแรงบนดาลใจในการท างานรวมกน (The Motivation and Commitment to Work Together) มากกวาทจะมงเนนแขงขนกน และท าเพอบรรลในเปาหมายรวมกน ไมใชเปาหมายตนเองเทานน และเนนการเปดใจมากกวาการปดกน (Lewicki, 2001)

5. การแสดงความรบผดชอบ กรณทยอมรบวาตนเองไดกระท าผดไปตอคกรณ ไมปฏเสธถงสงทไดท าไป และพรอมทจะแสดงความรบผดชอบอยางเตมทเพอเยยวยาความรสกของคกรณ ตวอยางเชน กรณโรงพยาบาลศนยขอนแกน ทมคนไขตดเชอจากการผาตดตอกระจกท าใหสญเสยดวงตาถาวร 7 ราย และมองเหนเลอนราง 3 ราย ซงผอ านวยการโรงพยาบาลไดแสดงความรบผดชอบตอคนไขอยางเตมท และเยยวยาความรสกของคนไขไดเปนอยางด ท าใหคนไขไมฟองรองโรงพยาบาลและมความเขาใจตอสงทเกดขน กลาวไดวาเปนความพงพอใจของคกรณตอการด าเนนการของบคลากรของโรงพยาบาล ท าใหคนไขไมคดจะฟองรองโรงพยาบาล ประกอบกบ คนไขมความคดวาตองพงโรงพยาบาลตลอดชวต ไมวาจะเปนการเกด การรกษาอาการเจบปวย แมกระทงการเสยชวตกลวนแตตองอาศยโรงพยาบาล และคดวาการฟองรองโรงพยาบาลเปนการสรางเวร สรางกรรม และเปนการท าบาป

6. ความเคารพเชอฟงของคกรณ จากงานวจยกรณการจดการความขดแยงของกลมชาตพนธภาคเหนอโดยระบบคนกลางท าใหทราบวา กลมชาตพนธมความเคารพเชอฟงผน าสงทงผน าทเปนทางการและไมเปนทางการ ถาเกดขอพพาทแลวผน าตดสนใจอยางไรกมกจะกระท าตามอยางเครงครด เพราะถาไมปฏบตตามกอาจจะถกมาตรการทางสงคมกดดนท าใหใชชวตในชมชนอยางยากล าบาก เชน ชาวกะเหรยงมความเคารพเชอฟงผน าทงทเปนทางการและทางประเพณสงมาก ซงเปนธรรมชาตของชาวกะเหรยงทมอปนสยเชนนน ชาวมงมความเคารพในผน าตระกลของตนมกจะปฏบตตามค าแนะน าของผอาวโสประจ าตระกลของตน ชาวลาหกเชนกนเมอผน าตามประเพณ และผน าของหมบานใหค าแนะน าหรอตดสนแกไขปญหาให เรองทขดแยงกมกจะยตลงในหมบาน

การสรางความสมพนธและความไววางใจ สมพนธภาพหรอความสมพนธระหวางกนมความส าคญมาก หากวาสมพนธภาพระหวางผ

ทขดแยงกนยงไมด แทบจะไมสามารถน าคกรณมาหาขอยตรวมกนได ความสมพนธเปนปจจยท

306

ส าคญมากของการเกดหรอไมเกดความขดแยง Furlong เนนพจารณาความขดแยงใหครบทง 3 ดาน ทงในดานของเนอหา (substance) วธการ (procedure) และความสมพนธ (relationship) ซงเหนวาทงวธการและความสมพนธทใชมความส าคญมาก ไมควรค านงถงแตเนอหาหรอเปาหมายเทานน ความสมพนธระหวางคกรณอาจชวยเอออ านวยใหการจดการความขดแยงเปนไปไดมากขน ค าถามทควรตองพจารณาคอ ความสมพนธระหวางคกรณหลกและผมสวนไดสวนเสยเปนอยางไร มความเปนมาดวยดกอนหนานหรอไม เคยมปญหาถงขนตดความสมพนธกนหรอไม ตลอดจนทผานมาเคยมปจจยใดบางทท าใหเกดปญหาหรอความบาดหมางระหวางกนหรอไม และมการแบงออกเปนฝกฝายหรอรวมกลมกนอยางไรหรอไม (Furlong, 2005) สอดคลองกบทมอรส เนนในการจดการความขดแยง ซงเหนวาเมอคนมความสมพนธกนยอมมความขดแยงอนเปนเรองธรรมดา ความสมพนธรวมถงความตองการทเปนรปธรรมและนามธรรม ความปรารถนาสวนลก ความสนใจในประเดนเฉพาะ ความกลว ความกงวล ฯลฯ และเนนวาการแกปญหาจะไมสามารถแยกเนอหา วธการและความสมพนธออกจากกนไดอยางเดดขาด แตตองพจารณาไปอยางค านงถงทกองคประกอบ

ประเดนความสมพนธทควรพจารณาคอ ความสมพนธในอดตทผานมาเปนอยางไร มความสมพนธอนดตอกนมากอนหรอไม มการแบงออกเปนฝกฝายหรอรวมกลมกนอยางไร ถาความสมพนธระหวางคกรณด ปญหาความขดแยงมกจะไมคอยเกดขน และหรอเมอเกดขนแลวการแกปญหากจะท าไดงายกวา หากความสมพนธไมดกจ าเปนตองฟนความสมพนธขนมาใหม และความสมพนธจะดหรอไมดกอยทความไววางใจหรอความไมไววางใจ ถาไมไววางใจกนความขดแยงกอาจกลายไปสการท าลายกนและแกปญหาไดยาก ความขดแยงทรนแรงมกจะท าลายความเชอถอ ความไววางใจและเพมความไมไววางใจท าใหการแกปญหาความขดแยงยาก แตสมพนธภาพจะแขงแกรงขน ถาสามารถสรางความไววางใจแบบองอตลกษณ โดยสรางความเปนพวกเราใหเกดขน หลกการทส าคญประการหนงคอ ความเปนพวกเดยวกนกคอ การรจกเอาใจเขามาใสใจเรา เขาใจถงความทกข ความเจบปวดทมอย (empathy) (วนชย วฒนศพท, 2550)

การสรางความสมพนธสามารถท าไดผานการสรางโครงการรวมกน วลเลยม ยร ผมชอเสยงในการเจรจาไกลเกลยระดบนานาชาต เหนวาการท ากจกรรมรวมกนน าไปสการสรางความสมพนธทด เชน การใหเดกสองคนมาท าความรจกกนอาจจะกอใหเกดความรสกอดอด แตถาใหเดกท างานรวมกน จะชวยสรางมตรภาพไดอยางมประสทธภาพ และทส าคญคอ โครงการรวมกนจะมประสทธภาพมากขน หากมกระบวนการสนทนาเกดขนกอน ผทเกยวของมาพบกน

307

พดคยกน มาเรยนรรวมกน สรางความเขาใจกน จากนนจงน าไปสการเสนอโครงการและท ากจกรรมรวมกน

ความไววางใจ (Trust) น าไปสความรวมมอ และในทางกลบกนความไมไววางใจน าไปสการไมใหความรวมมอ ไมใหขอมล ปกปดซอนเรน และมกจะโจมตอกฝาย หาทางโจมตจดยนฝายตรงขาม การสรางความไววางใจมความซบซอน ขนอยกบพฤตกรรมและบคลกของอกฝายดวย เมอคนไววางใจการสอสารตอกนกมกจะบอกถงความตองการทแทจรง และพดถงสถานการณจรง แตถาไมไววางใจกจะใชการขมข (Lewicki, 2001)

กรณผาตอกระจกคนไขตดเชอโรงพยาบาลศนยขอนแกน ผอ านวยการโรงพยาบาลเนนย าวาสมพนธภาพมความส าคญมาก สรางสมพนธภาพไดทกอยางจะส าเรจตามมา เสยอะไรกเสยได แตอยาเสยสมพนธภาพ โดยโรงพยาบาลไดแสดงความรบผดชอบ การขอโทษ และการเอาใจใสดแล ไมทอดทงคนไข เยยวยาทงทงกายและทางใจ แมกระทงความสมพนธภายในโรงพยาบาลเองไดเกดความสมพนธอนดตอกน มทมงานดแลเยยมนายแพทย พยาบาล เจาหนาท เพอใหขวญก าลงใจ พดจาปลอบโยน ไมชหนาวากนวาใครเปนตนเหตของความผดพลาด แมแตสมพนธภาพทดกบโรงพยาบาลเครอขาย ท าใหการสงตอคนไขไปรกษาเปนไปดวยความสะดวกราบรน

บรบทสภาพแวดลอม บรบทสภาพแวดลอม หมายรวมถง สถานท การนดหมาย และกฎ กตกา ซงมสวนในการ

ท าใหการเจรจาไกลเกลยประสบความส าเรจ 1. สถานทและการนดหมาย สถานทเจรจาตองมความเปนกลางไมท าใหฝายใดฝายหนงไดเปรยบ หรอเสยเปรยบ ตอง

ไมมการกดดนใด ๆ ระหวางการเจรจา เชน ไมมการการชมนมประทวงอยนอกหองเจรจา แมแตโตะเจรจากจ าเปนทจะตองใหมลกษณะของความเสมอภาคเทาเทยมกน ทนยมใชคอโตะกลม (Round Table) เพอมองเหนหนากนทกๆ คน ส าหรบหองประชมควรมขนาดพอเหมาะ และมพนระดบเดยวกนทไมใชหองประชมแบบเวทฟงบรรยาย (วนชย วฒนศพท, 2550) Lewicki เหนวาสถานทในการเจรจา ไมควรท าใหใหเกดการไดเปรยบเสยเปรยบ และควรท าใหรสกสบายใจในการพดคย อาจเปนสถานทเปนกลางในการพดคย จะเปนทางการหรอไมเปนทางการขนอยกบความเหมาะสม ถามความเปนทางการเชน ในหองประชม หรอไมเปนทางการเชน ในภคตาคาร ส าหรบการนดหมาย และเวลาในการเจรจา จะเรมเมอไหร ใชเวลายาวนานเพยงใด เมอไหรจะยตการเจรจา จะพกการเจรจาอยางไร นนขนอยกบความพงพอใจและขอตกลงรวมกนจากทงสองฝายเปนส าคญ

308

2. กฎ กตกาในการพดคย เมอคนกลางและคกรณไดเขาสโตะเจรจา ในขนตอนแรกสด คอการกลาวทกทาย แนะน า

ตวกนโดยสงเขป จากนนคนกลางกลาวเปดการเจรจา พดถงเปาหมายของการมาเจรจารวมกน เชน ใชวธการสอสารกนอยางสรางสรรค ปฏบตตอกนดวยความเคารพ หลกเลยงการท าใด ๆ ทจะน ามาซงความหวาดระแวงซงกนและกน การพดจะตองผลดกนพด เมอคนหนงพดอกคนหนงควรจะตองฟง โดยไมดวนตดสน พยายามเอาใจเขามาใสใจเรา ทกคนมความเทาเทยมกน ไมเนนการมงเอาชนะกน การมงสรางทางเลอกหลายๆ ทางเลอกรวมกน มองหาจดรวมมใชเนนจดตาง โดยกฎ กตกาดงกลาวควรจะมาจากการมสวนรวมทคกรณเปนผเสนอแนะดวยความเหนพองตองกน (วนชย วฒนศพท, 2550)

การสอสารทชดเจนและถกตอง (Clear and Accurate Communication) การสอสารตองเรมทคเจรจาบอกถงขอมลของตนเองอยางชดเจน บอกวาตนเองตองการ

อะไร เหตผลทตนเองตองการอยางชดเจน และคกรณควรจะเขาใจถงสงทเราสอสารไป การใชการสอสารสองทางจะเปนประโยชน ทงชองทางทเปนทางการและไมเปนทางการ เชน ในชวงพกดมกาแฟ การพบกนอยางไมเปนทางการระหวางผเจรจาระดบรองลงไป หรอเมอฝายหนงฝายใดมโอกาสในการครอบง าการเจรจา อาจจะตองสรางกฎเกณฑ ใหทกคนไดพด เชน คนละไมเกน 5 นาท (Lewicki, 2001) สรปทายบท ความขดแยงเปนสงทเกดขนตามธรรมชาต และไมใชเปนแตเพยงการกระทบกระทงทางกายแตยงสรางความกระทบกระทงทางจตใจ ไดแก การกอใหเกดความขดแยงทางความคด การขดแยงทางอารมณ และเกดความกดดนทางดานจตใจ เปนตน ดงนน นกบรหารตองตระหนกวา กลยทธการจดการความขดแยงจะตองค านงถงสมมตฐานทวา ความขดแยงเปนสงทหลกเลยงไมได แตสามารถจดการได โดยผน าทรจกและเขาใจธรรมชาตของความขดแยง สามารถเปลยนความขดแยงใหเปนสงทสรางสรรคตอองคการได เนองจากความขดแยงในปรมาณทเหมาะสมสามารถกอใหเกดการจงใจใหคนรเรมแกไขปญหาได ดงนนนกบรหารทเขาใจธรรมชาตของความขดแยงยอมไดเปรยบในการทจะควบคมความขดแยงใหอยในปรมาณทเหมาะสมตอ การบรหารองคการ

309

ค าถามทายบทท 9 1. จงอธบายถงความหมายและธรรมชาตของความขดแยง พรอมกบยกตวอยางทสอดคลอง

กบความหมายนน ๆ มา อยางละ 1 ตวอยาง 2. ความขดแยงมสาเหตมาจากอะไร 3. มปจจยบงชใดบางทท าใหเกดความขดแยง 4. แนวทางการแกไขปญหาความขดแยงทเหมาะสมมกวธ อะไรบาง 5. การแกปญหาความขดแยงโดยสนตวธจะตองอาศยเทคนคอะไรบาง

310

เอกสารอางอง

แกววบลย แสงพลสทธ. (2534). การศกษาความขดแยง การจดการกบความขดแยงของพยาบาลหวหนาหอ

ผปวย ในโรงพยาบาลของรฐ กรงเทพมหานคร. จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ทองหลอ เดชไทย. (2540). ภาวะผน า : เพอการบรหารคณภาพสความเปนเลศ. กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน. ราชบณฑตยสถาน. (2538). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525. (พมพครงท5). กรงเทพมหานคร: วนชย วฒนศพท. (2550). ความขดแยง : หลกการและเครองมอแกปญหา. (พมพครงท 3). นนทบร: สถาบน

พระปกเกลา. ศกดไทย สรกจบวร. (2545). จตวทยาสงคมทฤษฎและปฏบตการ. กรงเทพฯ: สวรยาสาสน. เสรมศกด วศาลาภรณ. (2540). ความขดแยงการบรหารเพอความสรางสรรค. พมพครงท 2. กรงเทพฯ:

เลฟ แอนด ลฟ เพรส. อรณ รกธรรมและประชย เปยมสมบรณ. (2527). ทฤษฏองคการสมยใหม, การบรหารองคการ. กรงเทพฯ:

ไทยวฒนาพานช. Bercovitch, Jacob. (2009). “Mediation and Conflict Resolution” In The Sage Handbook of Conflict

Resolution. eds. Bercovitch, Jacob., Kremenyuk, Victor and Zartman, I. William. 2009. London: SAGE Publications Ltd.

Lewicki, Roy.J, David M. Saunders, and John W. Minton. (2001). Essentials of Negotiation, NewYork. Irwin/Mcgraw-Hill.

Blair, S.E.E. (1998). Role In Sociology and Occupational Therapy, An Integration Approach. London: Churchill Livingstone.

Robbins, Stephen P. (1983). Organizational Behavior. New Jersey: Pearson Education. Filley, Alan C. (1975). Interpersonal Conflict Resolution. Glenview, Illinois : Scott, Foresman. Thomas, Kenneth. (1976). Conflict and Conflict Management in Marvin D. Dunnette (ed),

Handbook of Industrial and Organization Psychology. Chicago: Rand McNally.

บทท 10 ธรรมาภบาลและแนวทางในการสรางความสามคค

1.ความหมายและความส าคญของธรรมาภบาล

ธรรมาภบาลเปนหลกเกณฑการปกครองบานเมองตามวถทางธรรมาธปไตยเปนการปกครองบานเมองทมความเปนธรรมมกฎเกณฑทดในการบ ารงรกษาบานเมองและสงคมใหมการพฒนาครอบคลมทกภาคสวนของสงคมรวมทงมการจดระบบองคกรและกลไกตางๆในสวนราชการองคการของรฐรฐบาลการบรหารราชการสวนภมภาคและทองถนตลอดจนองคกรอสระ(Independent Organization) องคกรเอกชนกลมชมรมและสมาคมตางๆท งทเปนนตบคคลภาคเอกชนและภาคประชาสงคม (Civil Society)ดงนนธรรมาภบาลจงเปนแนวทางในการจดระเบยบเพอใหสงคมของประเทศทงภาครฐภาคธรกจเอกชนและภาคประชาชนของทงประเทศสามารถอยรวมกนไดอยางสงบสขและตงอยในความถกตองเปนธรรม

1.1 ความหมายของหลกธรรมาภบาล ค าวา Good Governance เรมน ามาใชกนเมอชวงตน พ.ศ. ๒๕๒๓ซงในชวงนน นกวชาการ

สวนใหญตางเหนพองกนวาแนวทางการบรหารภาครฐทเปนอยไมสอดคลองกบเศรษฐกจและสงคมโลกทปรบเปลยนไปตลอดเวลาและมความจ าเปนตองมการปฏรปและปรบปรงรปแบบการปกครองใหมในชวงเวลาดงกลาวมองคกรระหวางประเทศทส าคญๆเชนธนาคารโลก (World Bank) และกองทนนานาชาตไดเขามามบทบาทในการสนบสนนและพฒนาแนวความคดเกยวกบการปกครองทดทเรยกกนทวไปวา Good Governance หรอธรรมาภบาล

ธรรมาภบาลเปนค าทมาจากภาษาสนสกฤตคอธรรมกบอภบาลความหมายตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานพ.ศ. 2525(2525) ใหค านยามไวดงน

ธรรม : คณความดค าสงสอนในศาสนาหลกประพฤตปฏบตในศาสนาความจรงความถกตองความยตธรรมกฎกฎเกณฑกฎหมายสงทงหลายสงของ

อภบาล : บ ารงรกษาปกครองปกปองหรอคมครอง ดงนนธรรมาภบาลจงมความหมายตามนยนวา “วถการปกครองทไปสความดงามทย งยน

อนไดแกความรงเรองและความผาสกของปวงชนทงปวง” เนองจากมผใหค านยามและความหมายของค าวาธรรมาภบาลไวมากรวมทงองคกรตางๆทงในประเทศและระดบโลกไดน าไปใชมากมาย

314

ดงนนผวจยจงไดรวบรวมค านยามทองคกรหลกและนกวชาการทส าคญทมบทบาทและมชอเสยงในการสงเสรมธรรมาภบาลไดใหความหมายไว

สดจต นมตกล (2543) ไดใหนยามความหมายของ Good Governance หรอธรรมาภบาลวาคอการใชอ านาจทางการเมองการบรหารและเศรษฐกจในการด าเนนภารกจกจกรรมตางๆ ของประเทศในทกระดบโดยมกลไกกระบวนการสถาบนซงประชาชนและกลมตางๆสามารถแสดงออกถงความตองการผลประโยชนการใชสทธและหนาทตามกฎหมายการประสานประนประนอมความแตกตางโดยผานกลไกกระบวนการและสถาบนเหลานน

อดม มงเกษม (2545)ไดใหนยามความหมายของ Good Governance หรอธรรมาภบาลวาคอการมงความสนใจไปทองคประกอบทท าใหเกดการจดการอยางมประสทธภาพเพอใหแนใจวานโยบายทก าหนดไวไดผล

เกรยงศกด เจรญวงคศกด (2545)ไดใหนยามความหมายของ Good Governance หรอ ธรรมาภบาลวาคอการก าหนดกลไกอ านาจของภาครฐในการบรหารจดการทรพยากรทงดานเศรษฐกจและสงคมของประเทศเพอใหเกดการพฒนาการด าเนนงานการก าหนดนโยบายทประชาชนสามารถรบทราบและเขาใจไดมลกษณะทเปดเผยและเปนนโยบายทมประโยชนเจาหนาทของรฐมจรยธรรมปฏบตหนาทเพอประโยชนแหงสาธารณชน

ดงนน ธรรมาภบาล จงหมายถง วถการปกครองทไปสความดงามทย งยนอนไดแกความรงเรองและความผาสกของปวงชนทงปวงโดยผาน กลไกอ านาจของภาครฐในการบรหารจดการทรพยากรทงดานเศรษฐกจและสงคมของประเทศเพอใหเกดการพฒนาการด าเนนงานการก าหนดนโยบายทประชาชนสามารถรบทราบและเขาใจไดมลกษณะทเปดเผยและเปนนโยบายทมประโยชนเจาหนาทของรฐมจรยธรรมปฏบตหนาทเพอประโยชนแหงสาธารณชน 2. หลกการพนฐานของการสรางธรรมาภบาล 2.1 สวนทเกยวของกบธรรมาภบาล หลกธรรมาภบาลเปนหลกการบรหารจดการทดเพราะมการปรบวธคดวธการบรหารราชการของประเทศไทยใหมทงระบบโดยก าหนดเจตนารมณของแผนดนขนมาเพอทกคนทกฝายในประเทศรวมกนคดรวมกนท ารวมกนจดการรวมกนรบผดชอบแกปญหาพฒนาน าพาแผนดนนไปสความมนคงความสงบ-สนตสขมการพฒนาทย งยนและกาวไกลดงพระบรมราชโองการของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราชทวา "เราจะครองแผนดนโดยธรรมเพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม" หลกธรรมาภบาลจงตงอยบนรากฐานของความถกตองดงามมนคงหรอธรรมาธปไตยทมงใหประชาชนสงคมระดบจงหวดอ าเภอต าบลหมบานชมชนตางๆเขา

315

มามสวนรวมในการคดการบรหารจดการการบรหารในทกระดบปรบวฒนธรรมขององคการภาครฐใหมเพราะระบบราชการทแขงตวเกนไปท าใหไมมประสทธภาพและขาดความชอบธรรมกฎเกณฑเขมงวดชองทางการสอสารขาดตอนรฐไมสามารถสนองตอบความตองการของประชาชนสวนใหญไดถกตองท าใหเกดความขดแยงชวงชงอ านาจและความลมเหลวของระบบราชการและรฐบาลจงท าใหความคดเกยวกบ Government เปลยนไปกลบกลายมาเปน Governanceททกภาคสวนจะตองเขามามสวนรวมกลาวคอ

2.1.1 ภาครฐ ตองมการปฏรปบทบาทหนาทโครงสรางและกระบวนการทางานของหนวยงานกลไกการบรหารใหสามารถบรหารทรพยากรของสงคมอยางโปรงใสซอตรงเปนธรรมมประสทธภาพประสทธผลและมสมรรถนะสงในการน าบรการของรฐทมคณภาพไปสประชาชนโดยจะตองมการเปลยนทศนคตคานยมและวธทางานของเจาหนาทรฐใหทางานโดยยดถอประชาชนเปนศนยกลางและสามารถรวมท างานกบภาคประชาชนและภาคเอกชนไดอยางราบรนเปนมตร

2.1.2 ภาคธรกจเอกชน ตองมการปฏรปและก าหนดกตกาในหนวยงานของภาคธรกจเอกชนเชนบรรษท บรษทหางหนสวนฯใหมกตกาการท างานทโปรงใสซอตรงเปนธรรมตอลกคาความรบผดชอบตอผ ถอหนและตอสงคมรวมท งมระบบตดตามตรวจสอบการใหบรการทมมาตรฐานเทยบเทาระดบสากลและรวมท างานกบภาครฐและภาคประชาชนไดอยางราบรนเปนมตรและมความไววางใจซงกนและกน

2.1.3 ภาคประชาชน ตองสรางความตระหนกหรอส านกตงแตระดบปจเจกบคคลถงระดบกลมประชาสงคมในเรองของสทธหนาทและความรบผดชอบตอตนเองและสาธารณะทงในทางเศรษฐกจสงคมและการเมองเพอเปนพลงของประเทศทมคณภาพมความรความเขาใจในหลกการของการสรางกลไกการบรหารกจการบานเมองและสงคมทดหรอธรรมรฐใหเกดขนและท านบ ารงรกษาใหดยงๆขนตอไป

2.2 หลกธรรมาภบาลมองคประกอบทส าคญ 6 ประการดงน 2.2.1หลกนตธรรม (The rule of law) คอการตรากฎหมายกฎระเบยบขอบงคบและกตกา

ตางๆใหทนสมยและเปนธรรมตลอดจนเปนทยอมรบของสงคมและสมาชกโดยมการยนยอมพรอมใจและถอปฏบตรวมกนอยางเสมอภาคและเปนธรรมหลกนตธรรมคอทงเจตนารมณสาระและการบงคบใชกฎหมายตองเปนธรรมกบทกฝายเออประโยชนตอมหาชนคนหมมากไมใชเพอคนกลมใดกลมหนงตองเสมอภาคชดเจนและคาดการณได

หลกนตธรรม คอหลกกฎหมายทเปนธรรมหรอหลกแหงความสมพนธในเรองกฎหมายกบเรองเหตผลศลธรรมความยตธรรมความเสมอภาคในรปแบบหรอความเสมอภาคในเนอหาสทธและ

316

เสรภาพของประชาชนและรฐยดมนในลทธปจเจกชนถอวามนษยสามารถก าหนดบงการชวตของตนไดโดยมสทธและเสรภาพในสวนทไมขดกบกฎหมายและไมอยภายใตอาณตคาบญชาของผใดดงนนรฐจงใหค ามนวาการทจะจ ากดสทธและเสรภาพของประชาชนไดนนกเฉพาะแตทมกฎหมายบญญตไวเทานนรฐแทรกแซงกจการเอกชนนอยทสดโดยรบรองความเปนอสระของศาลความเสมอภาคทางกฎหมายเปนการประกนความชอบธรรมความมนคงรบรองอสรภาพของปจเจกบคคลโดยปราศจากการแทรกแซงคกคามจากรฐโดยถอหลกความศกดสทธของกฎหมายคอกฎหมายเปนสงสงสดกฎหมายนนมความชอบธรรมและมเหตผลเอออ านวยผลประโยชนบคคลในสงคมในลกษณะเทาเทยมกนรฐเปนผใชกฎหมายและอยภายใตกฎหมายนน

ทมา: ศรพชรา สทธก าจร แกวพจตร (2551)

2.2.2หลกคณธรรม (Morality) คอการยดถอและเชอมนในความถกตองดงามโดยการ

รณรงคเพอสรางคานยมทดงามใหผปฏบตงานในองคกรหรอสมาชกของสงคมถอปฏบตไดแกความซอสตยสจรตความเสยสละความอดทนขยนหมนเพยรความมระเบยบวนยเปนตนในอดตเพลโตเปนทรจกกนในหลายๆฐานะอาทเชน นกปรชญานกรฐศาสตรไดจ าแนกคณธรรมออกเปน 4 ขอใหญโดยเรยกชอตางกนไปวาปรชาญาณความกลาหาญการรจกประมาณและความยตธรรมโดยเปรยบเทยบการควบคมจตใจกบการปกครองรฐอดมรฐตองมบคคล 4 ฝายคอฝายปกครองตองมปรชาญาณ ฝายทหารตองมความกลาหาญฝายธรการตองมการรจกประมาณโดยทกผายตองอยภายใตกตกาเดยวกนคอความยตธรรมคณธรรมทง 4 นเปนคณธรรมหลกหรอแมบทคณธรรมอนๆทมชอเรยกกนอยมากมายนนลวนแตประกอบขนจากคณธรรมหลกในอตราสวนตางๆกนจะขาดขอใดขอหนงไมไดถาขาดตงแต 1 ขอขนไปจะเกดเปนกเลสตอมา อรสโตเตล ศษยของเพลโตอธบายคณธรรมคอการเดนสายกลางระหวางกเลสทตรงขามและทส าคญไดพยายามชใหเหนถงทศนะทาง

317

คณธรรมของเพลโตกวางออกไปอกวาสามารถพจารณาเหน หลกคณธรรมไดจากการประยกตใชซงไดแก

1.) ความรอบคอบ (Prudence) ซงทเพลโตเรยกวาปรชาญาณคณธรรมนหมายถงการเลงเหนหรอหยงรไดงายและชดเจนวาอะไรควรหรอไมควรประพฤตความรอบคอบสวนมากเกดจากการคดค านงและประสบการณ

2.) ความกลาหาญ (Courage) ทางจตใจไดแกกลาเสยงการถกเขาใจผดกลาเผชญการใสรายการเยาะเยยเมอมนใจวาตนกระท าความดกลาหาญทางกายภาพคอกลาเสยงความยากล าบากอนตรายและความตายเพออดมการณ

3.) การรจกประมาณ (Temperance) มนษยมสญชาตญาณกระตนใหกระท ากจกรรมบางอยางและมความส านกควบคมพลงในตวใหอยในขอบเขตจรยธรรมใชพลงเลยขอบเขตอยางไมถกตองกาวกายสทธอนชอบธรรมของผอนจงกอใหเกดปญหายงยากแกสงคมและตนเอง

4.) ความยตธรรม (Justice) เปนพนฐานของคณธรรมทกอยางความยตธรรมเปนแมบทเปนสารตถะเปนแกนของคณธรรมทกชนดสงคมมความยตธรรมสมาชกจงสงบสขเพราะมนใจวาเขาจะไดรบสทธอนชอบธรรมเพอไมใหละเมดสทธตองลงโทษตามสมควรแกโทษใหเขดจ า

ทมา: ศรพชรา สทธก าจร แกวพจตร (2551)

2.2.3 หลกความโปรงใส (Transparency) คอการท าทเปดเผยขอมลขาวสารอยางตรงไปตรงมาและสามารถตรวจสอบความถกตองไดโดยการปรบปรงระบบและกลไกการทางานขององคกรใหมความโปรงใสมการเปดเผยขอมลขาวสารหรอเปดใหประชาชนสามารถเขาถงขอมลขาวสารไดสะดวกตลอดจนมระบบหรอกระบวนการตรวจสอบและประเมนผลทมประสทธภาพซงจะเปนการสรางความไววางใจซงกนและกน

318

ความหมายค าวา “ความโปรงใส” (Transparency) มผใหความหมาย ดงน พจนานกรมภาษาไทยฉบบราชบณฑตยสถานพ.ศ. 2542 ไดใหความหมายค าวา โปรงใส หมายถงมสมบตทแสงผานไดและมองเหนไดตลอด

อานนท ปนยารชน (2542 อางถงใน สดจต นมตกล, 2543) ไดเรมเผยแพรตอสาธารณชนในสมยทเขารบต าแหนงนายกรฐมนตรท าใหเปนทเขาใจโดยทวไปวา ความโปรงใส หมายถงสถานะทชดเจนชดแจงไมคลมเครอของการบรหารภาครฐในการด าเนนธรกรรมใดใดตองสามารถตรวจสอบได อธบายตอสาธารณะไดอยางมเหตมผลและมหลกเกณฑ และจารวรรณ เมณฑกา ( 2544 อางถงใน อดม มงเกษม, 2545) ไดใหความหมายอยางกวางๆวาการด าเนนการของรฐด าเนนการอยางโปรงใสคอการทสาธารณชนมโอกาสรบรนโยบายดานตางๆของรฐบาลและมความมนใจวารฐบาลมความตงใจจรงในการด าเนนการตามนโยบายนน

2.2.4 หลกการมสวนรวม (Participation) คอการท าใหประชาชนมสวนรวมรบรและรวมเสนอความเหนในการตดสนใจส าคญๆของสงคมโดยเปดโอกาสใหประชาชนมชองทางในการเขามามสวนรวม

การบรหารแบบมสวนรวมหมายความวาการทผบรหารหรอผน าไดเปดโอกาสหรอใหโอกาสผใตบงคบบญชาไดเขามามสวนรวมในการตดสนใจในเรองบางประการขององคการทผบรหารไดพจารณาแลววาจะชวยท าใหเกดประโยชนแกองคการมากกวาทผบรหารจะตดสนใจเพยงผ เ ดยวอกท งย ง เ ปนการท าให ชองวางระหวางผ บรหารกบบคลากรในองคการลด ซชคน (Sashkin) ไดกลาวถงการบรหารงานแบบมสวนรวมเปนเรองเกยวกบการใหพนกงานไดมการวางแผนและควบคมกจกรรมการปฏบตงานดวยตวของเขาเองอยางไรกตามผใตบงคบบญชากจะสามารถเขามามสวนรวมในการวางแผนและควบคมงานไดในลกษณะตางๆตามความส าคญทแตกตางกนไปซงซชคน (Sashkin) ไดเสนอวธส าคญ 4 ประการในการบรหารงานแบบมสวนรวมดงน

1) การมสวนรวมในการตงเปาหมาย (Participation in goal setting) มความหมายถงการทผปฏบตงานทงในระดบบคคลระดบผบงคบบญชาหรอระดบกลมไดมสวนรวมในงานในการก าหนดเปาหมายของงานเพอทพวกเขาจะไดพยายามท าใหงานหรอผลการปฏบตงานนนบรรลเปาหมายทวางไวและเกดผลงานทด

2) การมสวนรวมในการตดสนใจ (Participation in decision making) เปนการมสวนรวมของผใตบงคบบญชาในการมสวนรวมใหค าปรกษาหารอในหลายๆโอกาสมอทธพลในการก าหนดเปาหมายของงานมสวนรวมรบผดชอบในทางเลอกของวธการตดสนใจตลอดจนตรวจสอบและประเมนทางเลอกในการตดสนใจตางๆ

319

3) การมสวนรวมในการแกปญหา (Participation in problem solving) เปนความตองการผใตบงคบบญชาเปนผมความสามารถในการวเคราะหขอมลพฒนาแนวคดใหมในการทางานโดยตงอยบนพนฐานของขอมลนนๆและมความคดรเรมสรางสรรคมความคดใหมในการพฒนาปรบปรงงาน

4) การมสวนรวมในการเปลยนแปลง (Participation in change) การมสวนรวมในรปแบบนจะมความยากและซบซอนและถอเปนจดทส าคญทสดซงรปแบบนจะมาหลงจากการมสวนรวมในการแกปญหาโดยท งผบ งคบบญชาและผใตบงคบบญชานนไดเขามามสวนรวมในการสรางวเคราะหและแปรความหมายของขอมลองคการเพอทจะท าใหเกดนวตกรรมใหมๆในการแกปญหาขององคการเพอน าไปสความส าเรจในการพฒนาองคการตอมาเดวสและนวสตรอม(Davis and Newstrom) ไดกลาวขางตนวาการบรหารแบบมสวนรวมตองประกอบดวย 5 องคประกอบ ประกอบดงน 1) บรรยากาศของการมสวนรวม (Environment)

2) องคการ (Organization) 3) มสวนสงเสรมสนบสนนผรวมงาน (Employee) ใหมโอกาสในการมสวนรวมในการบรหาร

4) ภาวะผน า (Leadership) 5) การใชเทคโนโลย (Technology) 2.2.5 หลกความรบผดชอบ (Responsibility) ผบรหารตลอดจนคณะขาราชการทงฝาย

การเมองและขาราชการประจ าตองตงใจปฏบตภารกจตามหนาทอยางดยงโดยมงใหบรการแกผมารบบรการเพออ านวยความสะดวกตางๆมความรบผดชอบตอความบกพรองในหนาทการงานทตนรบผดชอบอยและพรอมทจะปรบปรงแกไขไดทนทวงท

ความหมายของความรบผดชอบตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 บอกไววาการยอมตามผลทดหรอไมดในกจการทไดกระท าไปพระบรมราโชวาทส าคญทสดตองเขาใจความหมายของค าวา ‚ความรบผดชอบใหถกตองขอใหเขาใจวา รบผดไมใชการรบโทษหรอถกลงโทษ รบผดชอบไมใชรางวลหรอรบคาชมเชยการรจกรบผดหรอยอมรบวาอะไรผดพลาดเสยหายและเสยหายเพราะอะไรเพยงใดนนมประโยชนท าใหบคคลรจกพจารณาตนเองยอมรบความผดของตนเองโดยใจจรงเปนทางทจะชวยแกไขความผดไดและใหรวาจะตองปฏบตแกไขใหมสวนการรจกรบผดชอบหรอรวาอะไรถกอนไดแกถกตามความมงหมายถกตามหลกวชาถกตามวธการนนมประโยชนท าใหทราบแจงวาจะท าใหงานเสรจสมบรณไดอยางไรจกไดถอปฏบตตอไปความรบผดชอบคอหนาททไดรบมอบหมายใหท าจะหลกเลยงละเลยไมได

320

ความรบผดชอบหรอ Responsibility ทดร.รช แปลวาการกระท าสงทถกหมายถงการกระท าทถกเวลา (หมายถงกาลเทศะ) ทนเวลาตรงตอเวลาดวยเปนกจกรรมฝกใหรบผดชอบตอตวเองตอครอบครวและตอสงคมในทสด

ทมา: ศรพชรา สทธก าจร แกวพจตร (2551)

2.2.6 หลกความคมคา (Cost effectiveness or economy) คอการบรหารจดการและใช

ทรพยากรทมจ ากดในการบรหารจดการจ าเปนจะตองยดหลกความประหยดและความคมคาและรกษาทรพยากรธรรมชาตใหสมบรณย งยนเพอใหเกดประโยชนสงสดแกสวนรวมพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท 5) พ.ศ. 2545 (มาตรา 3/1) การบรหารราชการตามพระราชบญญตนตองเปนไปเพอประโยชนสขของประชาชนเกดผลสมฤทธตอภารกจภาครฐความมประสทธภาพความคมคาในเชงภารกจแหงรฐการลดขนตอนการปฏบตงานการลดภารกจและยบเลกหนวยงานทไมจ าเปนการกระจายภารกจและทรพยากรใหแกทองถนการกระจายอ านาจตดสนใจการอ านวยความสะดวกและการตอบสนองความตองการของประชาชนท งนโดยมผรบผดชอบตอผลของงานการด าเนนการตามหลกการความคมคาไดแกสรางจตสานกแกผรวมงานของหนวยงานในการประหยดการใชทรพยากรลดขนตอนการใหบรการ การทางานใหสะดวกยงขนใชเทคโนโลยทเหมาะสมเพอลดตนทน เพมผลผลตก าหนดเปาหมายและมาตรฐานการทางานมระบบการตดตามประเมนผลเพอเปรยบเทยบความคมทนในการด าเนนการเรองตางๆมระบบการรายงานผลทสอดคลองกบระบบการประเมนผลรวมถงการท างานทไมมขนตอนการปฏบตงานเกนความจ าเปนรวมทงการปฏบตงานในรป one step service มการทบทวนและปรบปรงกระบวนการและขนตอนท างานใหมอยเสมอทบทวนล าดบความส าคญและความจ าเปนทางแผนงานและโครงการทกระยะ

321

การยบเลกหนวยงานทไมจ าเปนและปรบปรงกฎหมายกฎระเบยบตางๆใหเหมาะสมกบเหตการณอยเสมอมการประเมนผลการปฏบตงานอยางสม าเสมอซงไดแกการตรวจสอบและวดผลการปฏบตงานเพอใหเกดระบบการควบคมตนเอง

ทมา: ศรพชรา สทธก าจร แกวพจตร (2551)

3. การประยกตใชหลกธรรมาภบาลในการบรหาร การบรหารงานในรปแบบของธรรมาภบาลนนจะเนนทการเจรญเตบโตอยางตอเนองมนคงไมลมละลายไมเสยงตอความเสยหายพนกงานมความมนใจในองคการวาสามารถปฏบตงานในองคการไดในระยะยาวการน าธรรมาภบาลมาใชในการบรหารนนเพอใหองคการมความนาเชอถอและไดรบการยอมรบจากสงคมดงนน การน าหลกธรรมาภบาลมาใชจงมแนวทางดงน

3.1. ความรบผดชอบตรวจสอบได ความรบผดชอบคอบคคลองคการและผทท าหนาทในการตดสนใจซงมหนาทเกยวกบการ

บรหารงานตองมภาระความรบผดชอบตอผทเกยวของกบการกระท ากจกรรมหรอการตดสนใจใดๆความรบผดชอบทกลาวมาหมายถงการเปดเผยขอมลการมความยตธรรมปฏบตตอทกคนดวยความเสมอภาคและตรวจสอบไดโปรงใสและด าเนนการภายใตกรอบของกฎหมาย

3.2. ความโปรงใส ความโปรงใสหมายถงการตดสนใจและการด าเนนการตางๆอยบนกฎระเบยบชดเจนการ

ด าเนนงานดานนโยบายตางๆผเกยวของสามารถรบทราบและมความมนใจไดวาการด าเนนงานนนมาจากความตงใจในการด าเนนงานเพอใหบรรลผลตามเปาหมายของนโยบาย

3.3. การปราบปราบทจรตและการประพฤตมชอบ

322

การแสวงหาผลประโยชนในทางสวนตวถอเปนการทจรตและการประพฤตมชอบทงตอองคการภาครฐและองคการในภาคเอกชนการปรบปรงประสทธภาพในการทางานและการท าใหเกดความโปรงใสรวมไปถงการมเครองมอในการปราบปรามการฉอฉลและเสรมสรางธรรมาภบาล

3.4. การสรางการมสวนรวม การมสวนรวมเปนการเปดโอกาสใหกบผทมสวนเกยวของเขามามบทบาทในการตดสนใจ

ด าเนนนโยบายมสวนรวมในการควบคมการปฏบตงานการมสวนรวมจะกอใหเกดกระบวนการตรวจสอบและเรยกรองในกรณทเกดความสงสยในกระบวนการด าเนนงานไดเปนอยางด

3.5. การมกฎเกณฑและขอบงคบทชดเจน ธรรมาภบาลมพนฐานการด าเนนการอยบนกรอบของกฎเกณฑโดยไมเลอกปฏบตมการให

ความเสมอภาคเทาเทยมและเปนธรรมกบทกฝายมกฎเกณฑและขอบงคบทชดเจนมการระบการลงโทษทชดเจนและมผลบงคบใชไดจะเปนสงทชวยพฒนาระบบการบรหารเพอปองกนการละเมดหรอฝาฝน

3.6. การตอบสนองททนการ ธรรมาภบาลหมายถงการใหการตอบสนองททนการตอผมสวนเกยวของทกฝายในเวลาท

ทนการ 3.7. ความเหนชอบรวมกน สงคมทประกอบดวยบคคลทมความคดเหนแตกตางกนไปธรรมาภบาลจะท าหนาทเปน

ตวกลางในการประสานความตองการทแตกตางใหบนพนฐานของประโยชนสวนรวมและขององคการเปนหลก

3.8. ประสทธภาพและประสทธผล ประสทธภาพและประสทธผลในหลกธรรมาภบาลนนตองการใหมการใชทรพยากรตางๆ

ใหเกดประโยชนสงสดและคมคา 3.9. ความเสมอภาคและความเกยวของ หลกธรรมาภบาลจะเนนใหบคลากรทกคนในองคการรสกมสวนรวมหรอรสกเปนสวน

หนงกบองคการบคคลสามารถมสวนเกยวของในกจกรรมหลกทจะชวยสรางความเตบโตใหกบหนวยงาน

กลาวโดยสรปแลวการใชหลกธรรมาภบาลท าใหองคการสามารถเพมประสทธภาพการบรหารงานไดอกทงยงเปนกลไกในการควบคมตดตามและตรวจสอบเพอปองกนไมใหเกดความเสยหายแกการบรหารองคการเพราะการสรางธรรมาภบาลใหเกดขนในองคการเปนการสรางส านกทดในการบรหารงานและการทางานในองคการและจดระบบทสนบสนนใหมการปฏบตตามส านก

323

ทดไมวาจะเปนในเรองของการบรหารงานอยางมประสทธภาพไมสนเปลองการตดตามการทจรตความโปรงใสโดยค านงถงผทเกยวของทจะไดรบผลกระทบ

4. ธรรมาภบาลในภาคเอกชน บทบาทของภาคเอกชน

บทบาทของภาคเอกชนในกระบวนการพฒนาเศรษฐกจไทย มไดจ ากดอยเฉพาะในฐานะเปนผ ลงทนและผด าเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตางๆ เทานน ยงมสวนรวมกบภาครฐบาลอยางส าคญในอนทจะสงเสรมและเรงรดกระบวนการพฒนาเศรษฐกจใหกาวหนาตอไปอกดวย ความรวมมอระหวางภาครฐบาลและเอกชนไดมการขยายตวออกไปอยางรวดเรว ท งในแงผลของงานและจตส านกของความรบผดชอบรวมกนในขบวนการพฒนา ซงจะสงเกตเหนไดจากการทตวแทนภาคเอกชนไดเขามามสวนรวมในการแกไขปญหาสวนรวมและพฒนาเศรษฐกจของประเทศมากขน ในระยะทผานมามการรวมมอกนด าเนนกจกรรมอนเปนประโยชนตอทองถนและสวนรวมหลายประการ รวมทงการรวมเจรจาทางเศรษฐกจ การคาและการลงทนกบตางประเทศ ซงกจกรรมความรวมมอระหวางภาครฐบาลและเอกชนทเกดขนนไดชวยสรางโอกาสใหเกดความรความเขาใจและทศนคตของแตละฝายเปนอยางด ขณะเดยวกนกชวยสรางบรรยากาศแหงความรสกรบผดชอบรวมกนตอการพฒนาประเทศ ชวยขจดอปสรรคทงหลายทงปวงทเกดขน และรวมกนวางแนวทางทถกตองเหมาะสม เพอเสรมความแขงแกรงของระบบเศรษฐกจไทยตอไปในอนาคต

และเมอกลาวถงคณธรรมและจรยธรรมในการด าเนนธรกจ หลกการทมกถกอางถง คอธรรมาภบาลในภาคธรกจ ซงเรยกอกชอหนงวา บรรษทภบาล (Corporate Governance)หรอการก ากบดแลกจการทดซงถอเปนหลกการเบองตนทมงสรางใหองคกรมความ”ด” อนเปนรากฐานแหงความย งยนของกจการ นอกเหนอ จากการบรหารกจการ เพอใหองคกรมความ”เกง” และน าไปสการเจรญเตบโตของกจการ

หากพจารณาตามศพท บรรษทภบาล มาจากค าวา บรรษท + อภ (แปลวา เฉพาะ ขางหนา ยง) + บาล (แปลวา การปกครอง การรกษา) หมายถงการก ากบดแลกจการใหเจรญรดหนาอยางมประสทธภาพ ดวยเงอนไขของความถกตองโปรงใส การมจรยธรรมทด โดยค านงถงผมสวนไดเสยในกจการเปนหลก หากน าหลกธรรมเรองบรรษทภบาล มาเทยบเคยงกบระดบของความเพยงพอ จะพบวาบรรษทภบาลนน เปนหลกปฏบตทจดอยในเศรษฐกจเพยงพอขนพนฐาน องคกรธรกจทมบรรษทภบาลแสดงใหเหนวา กจการนนมการเคารพสทธและการปฏบตตอผมสวนไดเสยในองคกรอยาง

324

เปนธรรม มการเปดเผยขอมลและความโปรงใส และมความรบผดชอบตอการปฏบตหนาทของคณะกรรมการบรษท การก ากบดแลกจการทด จงมความส าคญตอองคกรธรกจ ในการแสดงใหเหนถงการมระบบบรหารจดการทมประสทธภาพ โปรงใส ตรวจสอบได สรางความเชอมนตอผถอหน ผ ลงทน และผมสวนไดเสยอน ๆ อกทงเปนเครองมอสรางมลคาเพมและสงเสรมการเตบโตอยางย งยน หลกการส าคญอกเรองหนงทเกยวกบคณธรรมในการด าเนนธรกจ ไดแกเรองความรบผดชอบตอสงคม (Corporate Social Responsibility : CSR) ซงเปนการด าเนนธรกจดวยความส านกรบผดชอบตอสงคมทกอใหเกด “ภมคมกนทด”แกองคกร หลกการบรรษทบรบาล หมายถง การดแลรกษา ไมเฉพาะในสวนทเปนกจการ แตยงแผขยายกวางออกไปครอบคลมในสวนทเปนผ มสวนไดเสยทงหมดทอยโดยรอบกจการ ดวยเงอนไขของคณธรรม เชน ชมชน สงแวดลอม สทธมนษยชน ความรบผดชอบตอผ บรโภค รวมท งการท ารายงานผลกระทบดานสงคมและสงแวดลอม ตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เงอนไขคณธรรมทท าใหเกดความย งยนทางธรกจนน ประกอบดวยคณธรรมพนฐาน ไดแก ความซอสตยสจรต ความอดทน มความเพยรพยายาม ความรอบคอบระมดระวง ประกอบกบคณธรรมทเกยวกบความเมตตา การแบงปน การชวยเหลอเกอกล การประสานงานและประสานประโยชน ซงเปนเศรษฐกจเพยงพอแบบกาวหนา ดงนน หากกจการใดกตามทน าหลกคณธรรมทงบรรษทภบาลและบรรษทบรบาลไปใชในการด าเนนธรกจ กจะเรยกไดวาเปน บรรษทพอเพยง ทปฏบตครอบคลมทงเศรษฐกจพอเพยงพนฐานและแบบกาวหนา เปนกจการทมความสมดลของการพฒนาทงในแงของการเจรญเตบโตและความย งยนรวมถงการมภมคมกนในกจการทพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงจากโลกภายนอกไดเปนอยางด 5. ความรบผดชอบตอสงคมของกลมบรรษท (Corporate Social Responsibility หรอ CSR)

การปฏบตตามแนวทางความรบผดชอบตอสงคมของกจการมการน าหลกการ (Principles) นโยบาย (Policies) แนวปฏบต (Practices) แนวทาง (Guidelines) ของกจการตางๆทไดรบการยอมรบในระดบสากล1 รวมถงปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงพรอมทงหลกธรรมของศาสนามาแสดงใหเหนความส าคญและวธการประยกตใชเพอใหเปนเครองมอในการก าหนดกลยทธทจ าเปนในทกกระบวนการของการประกอบกจการทงภาคธรกจหรอกจการทมใชภาคธรกจใหมความรบผดชอบตอสงคมไดชดเจนและละเอยดมากขนท าใหเปนประโยชนทงตอกจการโดยตรงและตอ

325

สงคมผานกจกรรมทจดท าขนอยางมประสทธภาพและประสทธผลสงสดและน าไปสการอยรวมกนอยางเปนสขควบคกบการสรางมลคาเพม (Value Creation) ใหแก กจการไปพรอมกบผทมสวนไดเสยทกภาคสวนสงคมและสงแวดลอมซงในทสดยอมเปนผลดตอความเจรญเตบโตของกจการและประเทศชาตทย งยนอยางแทจรงความรบผดชอบตอสงคมของธรกจหรอกจการทมใชภาคธรกจเปนแนวคดทก าลงกลายเปนกระแสไปทวโลกจงเปนเรองจ าเปนทเราตองท าความเขาใจรปแบบประโยชนและขนตอนการประยกตใชอยางแทจรงเพอไมใหเปนเพยงกระแสยอดฮตทางธรกจทเกดขนแลวกดบไปอยางรวดเรวหรอททวไปอาจเขาใจวาเปนเพยงการสรางภาพชนดหนงหรอมาตรฐานอตสาหกรรมอกอยางหนงเทานน

5.1 ความหมายของความรบผดชอบตอสงคมของกจการ ความรบผดชอบตอสงคมของกจการหมายถงการประกอบกจการดวยความดแลใสใจตอผม

สวนไดเสยเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมอยางมคณธรรมจรยธรรมและจรรยาบรรณตลอดจนมธรรมาภบาลเปนเครองก ากบใหการด าเนนกจกรรมตางๆเปนไปดวยความซอสตยสจรตโปรงใสและยตธรรมมความตระหนกถงผลกระทบทางลบตอเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมโดยพรอมจะแกไขเพอลดผลกระทบ ดงกลาวกบการน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาบรณาการใหเกดการด าเนนกจการเปนการสรางความส าเรจและประโยชนสขอกทงเพมขดความสามารถในการแขงขนทกเวทการคาซงจะเปนผลดตอความย งยนของกจการผมสวนไดเสยเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมอยางแทจรงส าหรบผมสวนไดเสยของกจการซงไมใชแคเจาของกจการและผถอหนเทานนค าวามสวนไดเสยนรวมถงพนกงานชมชนสงคมบรเวณทกจการตงอยรฐบาลลกคาหรอใครกตามทมสวนเกยวของกบกจการและมโอกาสสรางผลกระทบตอกจการหรอไดรบผลกระทบจากกจการ

ดงนนควรท าความเขาใจวากจการของเรามใครบางเปนผมสวนไดเสยทงในแงบวกและแงลบจงจะสามารถด าเนนกจการอยางมความรบผดชอบตอสงคมไดถกทศทางและเกดประสทธภาพการแสดงความรบผดชอบตอสงคมไมใชการท ากจการใหถกกฎหมายหรอถกตองแตเพยงอยางเดยวแตเปนการลงทนในมนษยผมสวนไดเสยของกจการสงคมและสงแวดลอมซงทงหมดน าไปสความอยรอดโดยรวมและรายไดทมนคงนนเองดงนนวธมองความรบผดชอบตอสงคมจงคลายกบการมองการลงทนดานวจยและพฒนาซงไมสามารถลงทนอยางไรทศทางไดและยงตองใชเวลาพอสมควรกอนทจะผลดอกออกผลไดเปนการลงทนระยะกลางถงยาวและเพอขยายความเขาใจเราอาจพจารณาวาความรบผดชอบตอสงคมหรอ CSR ไมใชเรองอะไรบางดงน

CSR ไมใชเปนเพยงกจกรรมเพอสงคมทท าแลวกจบไปไมไดมผลทย งยนทงตอสงคมและกจการ

326

CSR ไมใชเปนเพยงกจกรรมประชาสมพนธทางการตลาดหรอการประชาสมพนธวากจการไดด าเนนกจกรรมเพอสงคมอะไรบาง

CSR ไมใชเปนเพยงการสรางภาพของกจการทบรจาคชวยสงคมสงแวดลอมแลวปดทายดวยการถายภาพพรอมกบผบรหาร

CSR ไมใชการลงทนระยะสนๆไมใชกจกรรมนอกการด าเนนงานของกจการ (Out-of-Business Process)

CSR ไมใชรายจายของกจการแตอยางเดยวแตเปนการลงทนทน าไปสผลประกอบการทเพมขนอยางมนคงได

5.2 ความเปนมาของความรบผดชอบตอสงคม กระแสสากล แนวคดความรบผดชอบตอสงคมเรมตนจากการประชมสดยอดระดบโลกดานสงแวดลอม

(Earth Summit) ในป พ.ศ. 2535 และไดมการประกาศทศทางใหมของการพฒนาใหเปน “การพฒนาทย งยน”หรอ Sustainable Development ทตองค านงถงปญหาสงคมและสงแวดลอมดวยเชนปญหาโลกรอนภยพบตทางธรรมชาตนอกเหนอจากการค านงถงผลประโยชนทางเศรษฐกจเพยงดานเดยวดงเชนค ากลาวของ Bjorn Stigson ประธานสภาธรกจโลกเพอการพฒนาทย งยน (World Business Council Sustainable Development หรอ WBCSD) ทวา “ธรกจไมสามารถประสบความส าเรจไดในสงคมทลมเหลว” (Business cannot succeed in a society that fails.)ในปพ.ศ. 2542 กระแสแนวคดความรบผดชอบตอสงคมมพฒนาการชดเจนมากขนเมอ นายโคฟอนนนเลขาธการสหประชาชาตในเวลานนไดออกมาเรยกรองใหองคกรธรกจและกจการตางๆทวโลกแสดงความเปนพลเมองทดของโลก (Good Global Citizenship) รวมทงประกาศ “The UN Global Compact” เพอใชเปนกรอบด าเนนการเพอการพฒนาทย งยนส าหรบองคกรธรกจในปตอมาองคกรเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา(Organization for Economic Co-operation and Development หรอ OECD) ไดออกแนวปฏบตส าหรบบรรษทขามชาต (The OECD Guidelines for Multinational Enterprises) เสนอแนะใหบรรษทขามชาตของประเทศสมาชก OECD น าแนวคดความรบผดชอบตอสงคมไปปฏบตและใหตดตอคาขายเฉพาะกบคคาทมความรบผดชอบตอสงคมเทานนสถาบนธรกจเพอสงคม (CSRI)ตอมาในการประชม World Economic Forum ณเมองดาวอส ประเทศสวตเซอรแลนดในป 2545 ทประชมไดมมต (“Joint CEO Statement”) ยอมรบคณคาและความส าคญของความรบผดชอบตอสงคมโดยประกาศจดตง Global Corporate Citizenship Initiative (GCCI) ขนเพอยกระดบการมสวนรวมของภาคธรกจในการน าหลกการความรบผดชอบตอสงคมไปปฏบตใหเปนสวนหนงของภารกจหนาทและกลยทธในการด าเนนกจการเพอผลก าไร

327

และการเจรญเตบโตทย งยนของกจการเองรวมถงผมสวนไดเสยสงคมและสงแวดลอมกระแสของธรกจไทยประเทศไทยมการรณรงคสงเสรมใหกจการทงภาคธรกจ (โดยเฉพาะบรษทมหาชนทจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย) และกจการทมใชภาคธรกจใหประกอบกจการดวยความรบผดชอบตอสงคมตามทศทางสากลอยางมคณธรรมเพอสรางคณคาและประโยชนสขแกกจการผมสวนไดเสยสงคมสงแวดลอมและประเทศชาตอยางแทจรง

นอกจากการประยกตใชแนวคดความรบผดชอบตอสงคมตามแนวสากลทมแลวผประกอบการควรบรณาการองคความรและภมปญญาไทย อาทปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงหลกธรรมของศาสนาตามความเชอถอคณลกษณะของคนไทยตลอดจนวฒนธรรมประเพณและภมปญญาทองถนอนๆประกอบดวยเพอใหการด าเนนกจการมความเปนอตลกษณพเศษเฉพาะของคนไทยคอการปลกฝงพนกงานใหมส านกของจตอาสาและจตสาธารณะผานทางปรชญาคานยมและวฒนธรรมของกจการแนวทางความรบผดชอบตอสงคมของกจการสงเหลานจะท าใหการด าเนนกจการอยางมความรบผดชอบตอสงคมกลายเปนสวนหนงของการทางานและชวตประจ าวนทปฏบตจนเปนนสยทดงามเปรยบเสมอนเปนดเอนเอของพนกงานและกจการทสงผลใหความรบผดชอบตอสงคมยอนกลบมาเปนประโยชนตอตนเองผมสวนไดเสยสงคมและสงแวดลอมสงสดการด าเนนกจการอยางมความรบผดชอบตอสงคมตามวถไทยนอกจากจะสอดคลองและเหมาะสมกบสภาพของสงคมไทยแลวยงจะชวยปลกจตส านกของมนษยตงแตฐานรากอนจะเปนผลดตอความย งยนของประชาชนกจการสงคมสงแวดลอมและประเทศชาตโดยรวมการประกอบกจการอยางมความรบผดชอบตอสงคมสามารถน าแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพล อดลยเดช เรอง “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” ทไดพระราชทานแกพสกนกรชาวไทยตงแตป พ.ศ. 2517 มาประยกตใชอยางเขาใจและเขาถงเพอเสรมสรางความเขมแขงใหกบกจการมากขนเพราะปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงจะท าใหกจการเจรญเตบโตอยางสมดลมนคงย งยนกลาวคอมความพอประมาณมเหตผลมภมคมกนตอการเปลยนแปลงจากภายนอกและภายในทง 4 ดานคอเศรษฐกจสงคมสงแวดลอมและ วฒนธรรมสงผลใหกจการและพนกงานสามารถพงพาตนเองเปนทพงใหแกผอนโดยมการอยรวมกนอยางมคณธรรมและจรยธรรมมความซอสตยสจรตอดทนขยนหมนเพยรรวมถงใชความรอยางรอบคอบมสตปญญาและแบงปน

5.3 ความส าคญและประโยชนจากความรบผดชอบตอสงคม ความส าคญ

การด าเนนกจการใหย งยนไมเพยงแต หมายถงการจดหาผลตภณฑหรอบรการทสรางความพงพอใจใหกบลกคาและด าเนนงานโดยไมสงผลกระทบตอผมสวนไดเสยเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมเทานนแตรวมถงความรบผดชอบตอสงคมในทกๆสวนทงภายในและภายนอกกจการดวยดงนน

328

กจการตองใหความส าคญกบการเชอมโยงความสมพนธดานเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมรวมกน

5.4 องคประกอบในการด าเนนงานดานความรบผดชอบตอสงคม การด าเนนงานดานความรบผดชอบตอสงคมประกอบดวย 2 มตส าคญดงน

มตภายใน 1. การจดการทรพยากรมนษยอยางมความรบผดชอบกจการตองดงดดพนกงานทม

ความสามารถจงควรจดการทรพยากรมนษยอยางมความรบผดชอบเชนใหความส าคญกบการเรยนรตลอดชวตการฝกอบรมหรอมนโยบายสงเสรมการเรยนรทสรางสรรคเชนการสนบสนนชวงตอระหวางโรงเรยนมาสพนกงานการสรางสภาพแวดลอมการเรยนรใหมๆใหขอมลทโปรงใสกบพนกงานทกๆดานใหความสมดลระหวางงานชวตครอบครวและการพกผอนปฏบตอยางเทาเทยมดานการคดเลอกเขาทางานรายไดและความกาวหนาทางการงานโดยเฉพาะผหญงและผพการดแลเอาใจใสพนกงานโดยเฉพาะผทไดรบบาดเจบหรอเกดปญหาสขภาพจากการงาน

2. สขภาวะและความปลอดภยในการทางานแมจะมกฎหมายควบคมดแลดานสขภาพและความปลอดภยในการทางานแตการคดวาจะท าอยางไรใหพนกงานมสขภาพและความปลอดภยทดเปนเรองส าคญมากกวาการปฏบตตามกฎหมายพนกงานทมความสข และสขภาพ ยอมน าไปสการเพมศกยภาพของกจการ

3. การปรบตวตอการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมและการเมองเมอกจการตองเผชญกบวกฤตทางเศรษฐกจสงคมการเมองหรอวกฤตการณภายในเชนการปรบโครงสรางการควบรวมกจการซงมกน ามาสการเลกจางกจการควรหารอและสรางความรวมมอในกลมผมสวนไดเสยเพอรวมกนแกปญหาอยางมประสทธภาพและย งยน

4. การจดการทรพยากรและสงแวดลอมในกจการการลดการใชทรพยากรการลดปลอยสารพษของเสยและคารบอนเปนการลดผลกระทบตอสงแวดลอมซงเปนผลดตอกจการในการผลตสนคาและบรการอยางมประสทธภาพมากขนและยงเปนการลดตนทนพลงงานและการจดการของเสยตางๆน าไปสผลก าไรทสงขนความสามารถในการแขงขนทเพมขนทส าคญเปนการสรางภาพลกษณกจการในประเดสงแวดลอมทไดประโยชนตอทกฝาย

5. ธรรมาภบาลและความโปรงใสในการด าเนนกจการความเชอมนตอกจการเปนเรองส าคญโดยเฉพาะบรษททจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยฯดงนนความโปรงใสและขนตอนการตดสนใจตางๆทชดเจนตรวจสอบไดจงส าคญตอความมนคงของกจการอยางยงเพราะการบรหารจดการทโปรงใสทางบญชและกระบวนการตดสนใจในทกระดบยอมน าไปสขอมลทตรวจสอบและ

329

เขาถงไดสถาบนธรกจเพอสงคม (CSRI) โดยนกลงทนและผเกยวของท าใหเกดระบบการลงทนโดยรวมทมประสทธภาพซงน าไปสความย งยนทางเศรษฐกจในทสด

มตภายนอก 1. การจดการกบคคาและหนสวนกจการทรบผดชอบตอสงคมการเลอกคคาและหนสวน

กจการควรค านงถงความรบผดชอบตอสงคมของกจการนนๆดวยเพอขยายความรบผดชอบตอสงคมของตนไปสกจการดงกลาวใหครอบคลมทงหวงโซการผลตเชนการชวยพฒนาระบบการท างานของคคาใหมความรบผดชอบตอสงคมตามมาตรฐานทวางไวการจดการสงแวดลอมของบรษทคาปลกตางๆไปพรอมๆกบการลดตนทนและเพมผลก าไรการเลอกคคาทผลตสนคาโดยไมท าลายสงแวดลอมการซอสนคาทลดการใชหบหอโดยไมจ าเปนเปนตน

2. การดแลผ บรโภคกจการตองมระบบดแลและรบผดชอบตอผ บรโภคในทกๆกระบวนการของสนคาและบรการตงแตการผลตการจ าหนายไปจนถงการทงใหปลอดภยอยางมประสทธภาพทงเชงคณภาพราคาและจรยธรรมนอกจากนนยงสามารถผลตและจ าหนายสนคาและบรการเฉพาะดานใหเหมาะสมกบกลมผบรโภคหรอแมแตออกแบบผลตภณฑใหใชไดกบทกกลมรวมถงผพการทเรยกวา Design for all เชนเครองใชไฟฟาทมอกษรเบลล หรอสงการดวยเสยงส าหรบคนปกตและคนตาบอดการไมผลตของเลนทมเนอหาไมเหมาะสม (เชนปนและอาวธ) ทนาสนใจคอสถาบนการเงนหลายแหงเนนปลอยสนเชออยางมความรบผดชอบ (Responsible Lending) โดยใหขอมลทชดเจนครบถวนกบลกคาและใหแนวทางความรบผดชอบตอสงคมของกจการสนเชอจากความสามารถในการช าระคนจรงของลกคาและดแลลกคาเมอประสบปญหาทางการเงนในสภาวะวกฤต

3. ความรบผดชอบตอชมชนใกลเคยงการด าเนนงานของกจการปกตจะใหประโยชนตอชมชนอยแลวเชนจางแรงงานชมชนซงน ารายไดสชมชนและเพมรายไดภาษของพนทท าใหเกดทนสาธารณะทสามารถน ามาสรางประโยชนเพมแกชมชนไดอกนอกจากนนกจการตองพงพาชมชนในรปแบบแรงงานความรวมมอและอนๆดงนนควรชวยเหลอดานสขภาพและสงแวดลอมของชมชนผานการพฒนาเพอน าไปสความเขมแขงของชมชนนนๆซงผลตอบแทนทจะไดรบคอภาพลกษณทดและความรวมมอของชมชนทพรอมจะชวยเหลอกจการ

4. ความรบผดชอบตอสงคมโดยรวมกจการควรจดใหมกจกรรมรปแบบตางๆเพอแกไขปญหาและพฒนาสงคมในประเดนทเกยวของและสนใจซงเปนการแสดงบทบาทผน าทางธรกจตอการสรางความเปลยนแปลงในสงคมและกจกรรมเหลานควรวดผลไดดงนนตองวางแผนและหา

330

พนธมตรในการปฏบตงานซงจะน ามาสภาพลกษณทดอนเปนรากฐานส าคญในการสรางความไววางใจและคณคาใหแกกจการในมมมองของผบรโภคและผมสวนไดเสย ธรรมาภบาลในสงคมไทย และแนวทางการสรางความสามคคของคนในชาต ในปจจบนสถานการณตาง ๆ ทงภายในและตางประเทศเปลยนไปมาก สงคมขาวสารไดเขามามอทธพลตอชวตความเปนอยของสงคมไทยอนชวยใหภาคเอกชนเตบโตขน ขณะเดยวกนกสงผลใหปญหาตาง ๆ ของชาตมความสลบซบซอนมากขน ดวยเหตนจงมความจ าเปนอยางยงทสถาบนขาราชการในฐานะทเปนสถาบนหลกของชาตจะตองปรบแนวทางการทางานใหสอดคลองกบสถานการณทเปลยนแปลงไปดวยการรวมกนสรางความเปนเอกภาพและความสามคคในหมขาราชการ เพอใหการประสานงานราชการดานตาง ๆ ใหเปนไปอยางมประสทธภาพ ขณะเดยวกนกตองปรบเปลยนระบบการทางานโดยเนนใหความส าคญกบการใหบรการประชาชนรวมท งขาราชการตองปรบทศนคตในการทางานโดยยดมนในหลกจรรยาบรรณแหงวชาชพของการเปนขาราชการทดทมคณภาพ ปฏบตหนาทดวยความเสยสละ ซอสตยสจรต อทศเวลากบงานราชการอยางจรงจง และเปนทพงพาของประชาชนอยางแทจรงอนจะชวยสงเสรมใหประเทศชาตมความสงบสขและพฒนาอยางรวดเรวตอไป ดงนนการปรบเปลยนบทบาทของสงคมโดยการน าหลกการบรหารการจดการบานเมองทด (Good Governance) หรอหลกธรรมาภบาลมาใช จงมความจ าเปนอยางยงส าหรบประเทศไทยเราเพราะหลกธรรมาภบาลกคอ การบรหารทสามารถตรวจสอบได มประสทธผลและเปนระบบทเปดโอกาสใหประชาชนไดมสวนรวม โดยสามารถเสนอขอเรยกรองมการรวมตวของประชาชน กลมมวลชนผใชแรงงานและองคกรภาคเอกชน เพอเขามามบทบาทในการตดตาม ตรวจสอบการด าเนนการทางการเมองและการบรหารงานภาครฐตลอดจนการประกอบธรกจเอกชน เพอใหเกดความโปรงใสในการปฏบตงาน ซงจะสงผลใหประชาชนโดยรวมและสงคมไทยเตบโตดวยความแขงแกรง สามารถแขงขนกบตางประเทศไดอยางมประสทธภาพ อนจะชวยใหประเทศชาตมความสงบสขและพฒนาอยางรวดเรวและย งยนตอไป สรปทายบท กระแสโลกาภวฒนก าลงกอใหเกดการเปลยนแปลงทสงผลกระทบอยางรวดเรวและรนแรงตอทงเศรษฐกจ การเมองและสงคมของประเทศตาง ๆ รวมถงประเทศไทย ดงนน ทงภาครฐภาคเอกชนและภาคประชาชนจะตองสนบสนนหลกทง 6 ประการตามทก าหนดในระเบยบส านกนายกรฐมนตร เพอจะไดรวมกนปรบบทบาท ปรบวธการทางานของแตละภาคใหสนบสนนเกอกล

331

กน ใหเกดก าลงทสามารถตกตวงผลประโยชนจากการเปลยนแปลงในกระแสโลกาภว ตนเขาสประเทศไทย อยางไรกตามการสรางธรรมาภบาลจ าเปนตองสรางใหเกดขนในทกระดบ กลาวคอ - ระดบบคคล คอ ประชาชนตระหนกวาตนเองมอ านาจ กลาใชอ านาจบนความรบผดชอบและเปนธรรม - ระดบชมชน คอ การประสานสทธอ านาจของชมชนเขากบการปกครองทองถน - ภาคธรกจเอกชน คอการบรหารการจดการ ธรกจ เอกชน รฐวสาหกจใหตรวจสอบได โปรงใส มประสทธภาพและมความรบผดชอบตอสงคม - ภาคการเมองและราชการ คอ การกระจาย ใหมการบรหารจดการทด มการตรวจสอบภายในและระหวางกนเพอใหเกดประสทธภาพความรบผดชอบตอสวนรวม จากหลกดงกลาวขางตนจะเหนไดวาการสรางธรรมาภบาลใหเขมแขงจ าเปนตองพฒนาไปพรอม ๆ กนทง 3 สวนคอ ภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสงคม ซงในภาครฐไดมการด าเนนการไปบางแลวแมวาขณะนยงไมเหนผลเปนรปธรรมมากนกและคงตองใชเวลาอกนานกวาจะท าใหระบบราชการโปรงใสได ส าหรบภาคเอกชนจ าเปนตองเสรมสรางใหเกดธรรมาภบาลขน โดยควรมการปฏรปภาคธรกจเอกชนใหเกดความเขมแขงและความสจรต วกฤตเศรษฐกจทผานมาอาจกลาวไดวาเปนเพราะภาคเอกชนด าเนนธรกจทมงแสวงหาก าไรสงสด โดยไมค านงถงความรบผดชอบตอสงคมสวนรวม ดงนนจงควรสรางกลไกการตรวจสอบและการก ากบดแลภาคธรกจเอกชน ส าหรบภาคประชาสงคมควรใหมความเขมแขง โดยใหมสวนรวมในระบบการบรหารจดการประเทศมากขนเรงรดการกอตงองคกรภาคสงคมทรฐธรรมนญก าหนดไวใหครบถวน เชน สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต องคกรอสระดานสงแวดลอม เปนตน ซงเมอมการสงเสรมการรวมตวของประชาชนเปนองคกรตาง ๆ ทงทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และชมชนทองถน และชมชนอน ๆ ใหมความเขมแขงแลวกจะกอใหเกดการคานและถวงดลอ านาจของรฐ อยางไรกตามเพอใหสงคมไทยพฒนาไปสประชาธปไตยทมธรรมาภบาลอยางแทจรง จ าเปนอยางยงทจะตองมหนวยงานหนงซงไมควรเปนหนวยงานของรฐ แตเปนการรวมตวกนจากทกภาคของสงคม ไมวาจะเปนภาครฐ ภาคเอกชน หรอภาคประชาสงคม เพอท าหนาทในการประสานงาน เชอมโยงการทางานทง 3 ภาคใหมการสนบสนนซงกนและกนอยางสรางสรรคเพอสรางธรรมาภบาลทแทจรงใหเกดในสงคมไทยอยางย งยน

332

ค าถามทายบทท 10 1. ธรรมาภบาลหมายความวาอยางไร มความส าคญอยางไรตอการพฒนาสงคม 2. หลกธรรมาภบาล ประกอบดวยสาระส าคญอะไรบาง 3. องคการปกครองสวนทองถนสามารถน าหลกธรรมาภบาลไปใชในการบรหารจดการ

ไดอยางไรบาง 4. Corporate Social Responsibility (CSR) หมายความวาอะไร มความอยางไรกบ

หนวยงานดานธรกจ 5. จงยกตวอยางหนวยงานธรกจในประเทศไทยทมการด าเนนงานตามแนวทาง CSR 6. ปจจยทเปนอปสรรคตอการพฒนาระบบการปกครองทดของไทย มอะไรบาง

333

เอกสารอางอง

กรมการพฒนาชมชน. (2549). ความเปนมาของธรรมาภบาล. บทความ [Online] http://www.kmutt.ac.th/sd/html/pdf/tam.pdf. (12 มถนายน 2557).

เกรยงศกด เจรญวงคศกด. (2545). “ธรรมรฐภาคการเมอง:บทบาทภาคการเมอง”. สารวฒสภา (5 กนยายน 2545)35.

ราชบณฑตยสถาน. (2525). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ : นานมบคส

พบลเคชน.

รงรตน เขยววงศใหญ. (2552). การใชหลกธรรมาภบาล ในบรษท เชฟรอนประเทศไทยส ารวจและผลต จ ากด . ปรญญาบรหารธรกจมหาบณฑต สาขาการบญช, มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร.

มหาวทยาลยหอการคาไทย. (2554). หลกธรรมาภบาลและแนวคดพนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยหอการคาไทย.

ปยวฒน ปยสโล (จกรแต). (2554). การบรหารงานตามหลกธรรมาภบาล ของเทศบาลเมองแพร จงหวดแพร. ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชารฐประศาสนศาสตร, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ศรพชรา สทธก าจร แกวพจตร. (2551). การใชหลกธรรมาภบาล ในสถาบนอดมศกษาเอกชน .ปรญญามหาบณฑต สาขาการบรหารการศกษา, มหาวทยาลยศลปากร.

สทศนา สทธกลสมบต. (2550). “ธรรมาภบาล (Good Governance) คออะไร”. การจดการความร กรมสงเสรม อตสาหกรรม. กรงเทพฯ: กรมสงเสรมอตสาหกรรม.

สดจต นมตกล. (2543). กระทรวงมหาดไทยกบการบรหารจดการทด ในการปกครองทด (Good Governance). กรงเทพฯ: บพธการพมพ.

อดม มงเกษม. (2545). Governance กบการพฒนาขาราชการ. กรงเทพฯ: ไอเดยสแควร.

บรรณานกรม กมล สมวเชยร. (2516). ประชาธปไตยกบสงคมไทย. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช. กรมการพฒนาชมชน. (2549). ความเปนมาของธรรมาภบาล. บทความ [Online], accessed 10 June

2014. Available from : http://www.kmutt.ac.th/sd/html/pdf/tam.pdf. กรรณการ ศลพพฒน และคณะ. (2546). ภาวะผน าและการสรางแรงจงใจ. กรงเทพฯ: ศนยสงเสรม

วชาการ. กรรณการ นลราชสวจน. (2539). มนษยสมพนธ. กรงเทพมหานคร: สถาบนราชภฎสวนดสต. กระทรวงศกษาธการ. (2550). การพฒนาภาวะผน าในสถาบนอดมศกษา. กรงเทพฯ: ส านกงาน

เลขาธการสภาการศกษา. กระทรวงสาธารณสข กรมสขภาพจต. (2541). คมอการด าเนนงานในคลนกคลายเครยด. พมพครงท 2.

นนทบร: กรมสขภาพจต. กองการศกษาทวไป มหาวทยาลยนเรศวร. (2552). การจดการการด าเนนชวต. พษณโลก :

มหาวทยาลยนเรศวร. กนยา สวรรณแสง. (2532). สขภาพจต: จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: บ ารงสาสน. กนยา สวรรณแสง. (2532). สขภาพจต: จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: บ ารงสาสน. กนยา สวรรณแสง. (2540). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: รวมสาสน. กลทพย ศาสตระรจ. (2551). การถอดบทเรยนกระบวนการสอสารของกลมเยาวชนในจตส านก

สาธารณะ. รายงานผลการวจยโครงการวจยชด การสอสารจตส านกสาธารณะ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

เกรยงศกด เจรญวงคศกด. (2545). “ธรรมรฐภาคการเมอง: บทบาทภาคการเมอง”. สารวฒสภา (5 กนยายน 2545).

แกววบลย แสงพลสทธ. (2534). การศกษาความขดแยง การจดการกบความขดแยงของพยาบาลหวหนาหอผปวย ในโรงพยาบาลของรฐ กรงเทพมหานคร. จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ครเพชรบรวทยาลงกรณในพระบรมราชปถมภ.

336

งามตา วนนทรานนท. (2540). “เทคนคการประมวลเอกสารเพอการวจย” ในเอกสารประกอบการบรรยายในการประชมเชงปฏบตการ รนท2 ครงท2 เรองการวจยและพฒนาระบบพฤตกรรม. การพฒนาเคาโครงวจย. สถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร. กรงเทพมหานคร, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

จรวฒน วรงกร. (2542). คณคาและความส าคญของกจการนสตในพนฐานทกษะการด าเนนกจการนสต. กรงเทพมหานคร : กรงเทพ ทพพฒนา.

จรา เตมจตรอารย. (2550). ท าอยางไรจงจะอยอยางมความสข. กรงเทพฯ : ภาควชาจตเวชศาสตรคณะแพทยศาสตร มหาวยาลยมหดล.

จรา เตมจตรอารย. (2550). ท าอยางไรจงจะอยอยางมความสข. กรงเทพฯ: ภาควชาจตเวชศาสตรคณะแพทยศาสตร มหาวยาลยมหดล.

จราภรณ ตงกตตภาภรณ. (2556). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. จราภา เตงไตรรตน และคณะ. (2550). จตวทยาทวไป. พมพครงท

5, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

จราภา เตงไตรรตน และคณะ. (2550). จตวทยาทวไป. พมพครงท

5. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

เฉก ธนะสร. (2536). ธรรมชาตของชวต. กรงเทพฯ: ยโรปา เพรส. ชยพร วชชาวธ. (2525). มลสารจตวทยา. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ชยเสฏฐ พรหมศร. (2551). คมภรการจดการสมยใหม. กรงเทพมหานคร: ปญญาชน. ชทตย ปานปรชา. (2545). ปรบตวปรบใจสวยเกษยณ. มตชน, 17 กนยายน 2545 : 35. กรงเทพฯ,

วฒสภา. ณฐยา ลอชากตตกล. (2546). ลกษณะทางจตสงคมและลกษณะทางพทธทเกยวของกบพฤตกรรมการ

ท างานดานบรการของพนกงานไทยพาณชย จ ากด (มหาชน) ในกรงเทพมหานคร. ปรญญานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต (การวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต). กรงเทพมหานคร, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ดวงเดอน พนธมนาวน. (2538). ทฤษฏตนไมจรยธรรมกบการพฒนาบคคล. โครงการสงเสรมเอกสารวชาการ สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

337

ทองหลอ เดชไทย. (2540). ภาวะผน า : เพอการบรหารคณภาพสความเปนเลศ. กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน.

เทอดศกด เดชคง. (2545). วถแหงการคลาเครยด. กรงเทพ : มตชน. ธระ อาชวะเมธ . (2521). ปรชญาจตวทยา. กรงเทพฯ: ศกษตสยาม. นงลกษณ ประเสรฐ. (2538). เอกสารค าสอนวชามนษยสมพนธ. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. นพมาศ องพระ (ธรเวคน). (2546). ทฤษฎบคลกภาพและการปรบตว. กรงเทพฯ: ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. นธพนธ บญเพม. (2553). ความเครยดและการจดการความเครยดของนกศกษาวทยาลยการแพทยแผน

ไทย มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร. วทยาการสงคม และการจดการสขภาพ:วทยาศาสตรมาหบณฑต. มหาวทยาลยศลปากร.

นพนธ คนธเสว. (2525). มนษยสมพนธเพอการพฒนาสงคม. กรงเทพมหานคร: สตรเนตศกษา. เนตรพณณา ยาวราช. (2552). ภาวะผน าและผน าเชงกลยทธ. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ประเทอง ภมภทราคม. (2535). การปรบพฤตกรรม : ทฤษฎและการประยกต. ปทมธาน: วทยาลย ครเพชรบรวทยาลงกรณในพระบรมราชปถมภ. ประเวศ วะส และคณะ. (2542). ยทธศาสตรแกวกฤตชาต. กรงเทพมหานคร, สถาบนชมชนทองถน

พฒนา. ประสพ รตนากร. (2523). การสงเสรมสขภาพผสงอาย. กรงเทพฯ: กระทรวงสาธารณสข. ประสทธ ทองอน. (2542). พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน. กรงเทพฯ : เธรดเวฟ เอดดเคชน, ปยวฒน ปยสโล (จกรแต). (2554). การบรหารงานตามหลกธรรมาภบาล ของเทศบาลเมองแพร

จงหวดแพร. ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชารฐประศาสนศาสตร , มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย .

ผองพรรณ เกดพทกษ. (2530). สขภาพจตเบองตน. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2553). ภาวะผน า. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: ชมรมภวธรรม. ไพบลย วฒนศรธรรม และสงคม สญจร. (2543). สงคมไทยทพงปรารถนา. กรงเทพมหานคร :เดอน

ตลา.

338

ไพศาล วสาโล. (2544). วถสงคมไทย ชดท4 ประชาสงคมและวฒนธรรมชมชน. กรงเทพมหานคร : เรอนแกวการพมพ.

มรรยาท รจวทย. (2548). การจดการความเครยดเพอสรางสขภาพจต. กรงเทพ :มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

มหาวทยาลยหอการคาไทย. (2552). หลกธรรมาภบาลและแนวคดพนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพ : มหาวทยาลยหอการคาไทย.

มาล จฑา. (2542). จตวทยาการเรยนการสอน. กรงเทพฯ : ททยวสทธ. แมกซเวลล, จอหน ซ. (2549). มนษยสมพนธ 101 : สงทผน าทกคนควรร (แปลจาก Relationships 101

โดย จตรงค โสมนส). กรงเทพมหานคร: โนบสส. รววรรณ ชนะตระกล. (2540). การศกษากระบวนการสงแวดลอม. คณะครศาสตรอตสาหกรรม

สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง. กรงเทพฯ : หางหนสวนจ ากดภาพพมพ.

รตตกรณ จงวศาล. (2550). มนษยสมพนธ : พฤตกรรมมนษยในองคการ. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

รตนา ศรพานช. (2550). จดมงหมายเชงพฤตกรรมส าหรบใชในวงการศกษาไทย 2. กรงเทพฯ: กรงสยามการพมพ.

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพมหานคร: นานมบคสพบลเคชน.

ราชบณฑตยสถาน. (2522). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชน.

ราชบณฑตยสถาน. (2525). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชน.

ราชบณฑตยสถาน. (2538). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525. (พมพครงท5). กรงเทพมหานคร: นานมบคสพบลเคชน.

รายงานผลการวจยโครงการวจยชด (2551). “การสอสารจตส านกสาธารณะ”. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

339

รงรตน เขยววงศใหญ. (2554). การใชหลกธรรมาภบาล ในบรษท เชฟรอนประเทศไทยส ารวจและผลต จ ากด . ปรญญาบรหารธรกจมหาบณฑต วชาเอกการบญช มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร.

เรยม ศรทอง. (2540). มนษยสมพนธ. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต. ละเอยด ชประยร. (2541). การศกษาแบบทดสอบ SCL-90 ในคนไขโรคประสาท. กรงเทพฯ:

โรงพยาบาลสมเดจเจาพระยา. ลกขณา สรวฒน. (2544). จตวทยาในชวตประจ าวน. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส. ลกขณา สรวฒน. (2544). จตวทยาในชวตประจ าวน. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส. ลดดาวลย เกษมเนตร และคณะ. (2547). รปแบบการพฒนานกเรยนระดบประถมศกษาใหมจต

สาธารณะการศกษาระยะยาว. เอกสารประกอบการประชมสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

วรรณประภา. (2544). คมอปรบปรงตนเอง : มนษยสมพนธในวงงาน. พมพครงท 2. นครปฐม. วนชย วฒนศพท. (2550). ความขดแยง : หลกการและเครองมอแกปญหา. พมพครงท 3. นนทบร:

สถาบนพระปกเกลา. วชย เทยนนอย. (2533). การอนรกษทรพยากรธรรมชาต. กรงเทพฯ : ส านกพมพอกษรวฒนา. วทย วศทเวทย. (2531). ปรชญาทวไป. กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน. วภาพร เกดทาไม. (2555). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมจตอาสาของประชาชนในกองพลทหารปนใหญ

ตอสอากาศยาน กรณศกษา มหาอทกภย ป 2554. สาขาวชาการจดการสาธารณะ บรหารธรกจมหาบณฑต . มหาวทยาลยบรพา.

วภาพร มาพบสข. (มปป.). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: ศนยสงเสรมวชาการ. วภาพร มาพบสข. (มปป.). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: ศนยสงเสรมวชาการ. วภาพนธ กอเกยรตขจร. (2544). สรปสถานการณสงคมไทย 2539. มมมองและขอเสนอจากเครอขาย

องคกรพฒนาเอกชน. กรงเทพฯ: คณะกรรมการเผยแพรและสงเสรมการพฒนา. วมลสทธ หรยางกร. (2530). พฤตกรรมมนษยกบสภาพแวดลอม. กรงเทพฯ : ส านกพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

340

ศรประภา เพชรมศร. (2543). “จตส านกสาธารณะเสนทางสประชาสงคม (Public Consciousness A Path to Civil Society)”. วารสารสอพลง ปท 7 ฉบบท 3 กรกฎาคม – กนยายน 2543.

ศรพชรา สทธก าจร แกวพจตร. (2551). การใชหลกธรรมาภบาล ในสถาบนอดมศกษาเอกชน .ปรญญามหาบณฑต สาขาการบรหารการศกษา บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศลปากร.

ศรเรอน แกวกงวาล. (2539). ทฤษฎจตวทยาบคลกภาพ: รเรารเขา. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: หมอชาวบาน.

ศกดไทย สรกจบวร. (2545). จตวทยาสงคมทฤษฎและปฏบตการ. กรงเทพฯ: สวรยาสาสน. ศรยพา รงเรงสข. (2550). แบรนดผน ำปนได. กรงเทพฯ: เนชนมลตมเดยกรป. สนธยา พลศร. กระบวนการพฒนาชมชน. กรงเทพมหานคร, ส านกพมพโอเดยนสโตร. 2537. สมพงษ สงหะพล. (2542). ตองสอนใหเกดจตส านกใหม. กรงเทพมหานคร : สมาจารย, สมพร สทศนย. (2554). มนษยสมพนธ. พมพครงท 10. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมพร สทศนย. (2554). มนษยสมพนธ. พมพครงท 10. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมโภชน เอยมสภาษต. (2541). ทฤษฏและเทคนคการปรบพฤตกรรม. กรงเทพมหานคร, ส านกพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. สญญา สญญาววฒน. (2549). จตส านกเพอสวนรวมเชงพทธ. ในเอกสารประกอบการประชมวชาการ

ประจ าปของเครอขายสถาบนอดมศกษา เขตภาคกลางเพอพฒนาบณฑตอดมคตไทย. จตส านกเพอสวนรวม หนา 41-45. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.). (2556). 123 สการเปนองคกรแหงความสข. นนทบร: สองขาครเอชน.

ส านกงานพฒนาการการกฬาและนนทนาการ. (2551). แผนพฒนานนทนาการ แหงชาต ฉบบท1 พ.ศ. 2550-2554. กรงเทพฯ: กระทรวงการทองเทยวและกฬา.

สทธโชค วรานสนตกล. (ม.ป.ป.). การจดการพฤตกรรมมนษย. กรงเทพฯ: บคแบงค. สชา จนทรเอม. (2544). จตวทยาทวไป. พมพครงท 13. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สชา จนทรเอม. (2544). จตวทยาทวไป. พมพครงท 13. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สดจต นมตกล. (2543). กระทรวงมหาดไทยกบการบรหารจดการทด ในการปกครองทด (Good

Governance). กรงเทพฯ: บพธการพมพ.

341

สทศนา สทธกลสมบต. (2550). ธรรมาภบาล (Good Governance) คออะไร. การจดการความร กรมสงเสรม อตสาหกรรม. กรงเทพฯ: กรมสงเสรมอตสาหกรรม.

สวนย เกยวกงแกว. (2545). การพยาบาลจตเวช. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: รตนสวรรณการพมพ. สวาร ศวะแพทย. (2549). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส. เสรมศกด วศาลาภรณ. (2540). ความขดแยงการบรหารเพอความสรางสรรค. พมพครงท 2. กรงเทพฯ:

เลฟ แอนด ลฟ เพรส. อรณ รกธรรมและประชย เปยมสมบรณ. (2527). ทฤษฏองคการสมยใหมการบรหารองคการ.

กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. อมพร โอตระกล. (2540). สขภาพจต. กรงเทพฯ: พมพด จ ากด. อดม มงเกษม. (2545). Governance กบการพฒนาขาราชการ. กรงเทพฯ: ไอเดยสแควร. Banyard, P. and Hayes, N. (1994). Psychology : Theory and Application. London: Chapman &

Hall. Baron, R.A. (1966). Essentials of Psychology. Boston: Allyn and Bacon. Bercovitch, Jacob. (2009). “Mediation and Conflict Resolution” In The Sage Handbook of

ConflictResolution. eds. Bercovitch, Jacob., Kremenyuk, Victor and Zartman, I. William. 2009. London: SAGE Publications Ltd.

Bernard, Harold W. (1960). Mental Health for Classroom. New York: McGraw-Hill Book Company.

Blair, S.E.E. (1998). Role In Sociology and Occupational Therapy, An Integration Approach. London: Churchill Livingstone.

Coleman, Jame C. and Hammen, Constance L. (1981). Abnormal Psychology and Moden Life. New York: Bantam Books.

Crooks, R.L. and Stein, J. (1991). Psychology: Science, Behavior, and Life (2nded). Forth Worth: Holt, Reine & Winston.

Davis, Keith. (1957). Human Relations in Business. New York : McGraw-Hill Book. Feldman, R.S. (1994). Essentials of Understand Psychology. New York: McGraw-Hill.

342

Filley, Alan C. (1975). Interpersonal Conflict Resolution. Glenview, Illinois : Scott, Foresman. Flippo, Edwin. B. (1966). Management. Boston : Allyn and Bacyn. Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence. New York: Bantam Book. Hilgard, E.R. (1967). Introduction to Psychology. 14th ed. New York : Harcourt Brace & World. Lazarus R.S., and Folkman S. (1984). Stress Apprisal and Coping. New York: Springer. Lewicki, Roy.J, David M. Saunders, and John W. Minton. (2001). Essentials of Negotiation.

NewYork: Irwin/Mcgraw-Hill. Malim, T. and Birch, A. (1998). Introduction to Psychology. Houndmills: Macmillan. Marx, M.H. (1988). System and Theories in Psychology. New York : McGraw-Hill. Matlin, M.W. (1995). Psychology. 2nd ed. Fort Worth : Harcourt Brace. Michel, W. (1971). Introduction to Personality. New York: Holt Rinehart and Winston. Robbins, Stephen P. (1983). Organizational Behavior. New Jersey: Pearson Education. Santrock, W.J. (1997). Psychology. 5th ed. Medison, WI : Brown & Benchmark. Segaller, Dennis. (1979). Thai Ways. Bangkok: Thai Watanapanich. Selye,H. (1956). The Stress of life. New York: McGraw-Hill. Shaver, K.G. and Tarpy, R.M. (1993). Psychology. New York: MacMillan. Sigmund, Freud. (1957). An Outline of Psychoanalysis. New York : W. W.Norton and Company. Thinapan Nakata. (1975). The Problem of Democracy in Thailand : A Survey of Political

Culture and Socialization of College Students. Bangkok : Prae Pittaya International. Thomas, Kenneth. (1976). Conflict and Conflict Management in Marvin D. Dunnette (ed), Walter, Mischel. (1976). Introduction to Personality. New York: Holt, Rinehart and Winston.