เปรยบเทยบการเกดลมเลอดในตวอยางตรวจความสมบรณของเลอด

ระหวางกอนกบหลงการอบรมวธการเกบตวอยางเลอดตามวธมาตรฐาน (ศกษาปจจยและแนวทางการแกไขปญหาการเกดลมเลอดจากการเจาะเลอดใน

ศนยอนามยท 3 ชลบร)

A study of factors contributing to clot occurrence and solution provided by Health Promoting Center 3, Chonburi

โดย นายธรเดช อธเจรญกล

เจาพนกงานวทยาศาสตรการแพทย ระดบช านาญงาน

งานเวชศาสตรชนสตร โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 3 ชลบร กรมอนามย

บทคดยอ

ขนตอนการเกบตวอยาง EDTA blood เพอตรวจความสมบรณของเลอดเปนขนตอนทมความส าคญตอการวนจฉยโรคของแพทย ซงจากการใหบรการตรวจสขภาพเชงรกของศนยอนามยท 3 ชลบร กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข พบปญหาตวอยางเกดลมเลอดสงผลกระทบตอความพงพอใจของผรบบรการ วตถประสงค: เพอศกษาปจจยทมผลตอการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood และการแกไขปญหาของศนยอนามยท 3 ชลบร วสดและวธการ: การวจยครงนเปนการศกษาโดยใชกระบวนการแกไขแบบสอบทวนทละขนตอนเพอหาสาเหตทท าใหเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood ทใชในการตรวจความสมบรณของเลอด วเคราะหสาเหตของปญหาโดยใชแบบสอบถามส าหรบเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดและใหการฝกอบรมทงภาคทฤษฏและปฏบตรายบคคลตามปญหาทพบ ประเมนผลโดยเปรยบเทยบขอมลการเกดลมเลอดของตวอยางกอนและหลงด าเนนการ และวเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนา ผลการศกษา: ปญหาการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood เกดจากเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดขาดความรดานเทคนค การเจาะเกบตวอยาง EDTA blood โดยกอนด าเนนการมตวอยาง EDTA blood เกดลมเลอด จ านวน 8 ตวอยางจากทงหมด 298 ตวอยาง คดเปนรอยละ 2.68 แบงเปนเกดลมเลอดโดยสมบรณ 1 ตวอยางและเกดลมเลอดแบบไมสามารถมองเหนดวยตาเปลา 7 ตวอยาง หลงด าเนนการแกไขโดยการฝกอบรมทงภาคทฤษฎและปฏบตแกเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดเปนรายบคคล และใชสอส าหรบปองกนการเกดลมเลอด พบวาตวอยาง EDTA blood จ านวน 314 ตวอยางไมพบปญหาการเกดลมเลอดทงการเกดลมเลอดโดยสมบรณ และการเกดลมเลอดแบบไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลา สรป: การศกษาครงนแสดงใหเหนวาการพฒนาทกษะเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดเปนรายบคคลตามปญหาทพบ ดวยการฝกอบรมทงภาคทฤษฎและปฏบต และการใชสอส าหรบปองกนการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood สามารถแกไขปญหาการเจาะเกบตวอยาง EDTA blood จากการเกดลมเลอดได ซงหองปฏบตการอนสามารถน าไปประยกตใชในการปฏบตงานได ค าส าคญ: การเกดลมเลอด สงสงตรวจ ความสมบรณของเลอด การอบรม การเกบตวอยางเลอด

ก

ค าน า

รายงานการศกษาฉบบนเปนการศกษากระบวนการแกไขปญหาการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood ทใชในการตรวจความสมบรณของเลอดจากการเจาะเกบตวอยางในงานบรการตรวจสขภาพเชงรกของศนยอนามยท 3 ชลบร โดยเกบสถตตวอยาง EDTA blood ทเกดลมเลอด เปรยบเทยบขอมลในชวงเวลา 1 เดอนกอนและหลงการด าเนนการแกไขปญหา ในระหวางเดอนตลาคม ถง พฤศจกายน 2557

ผศกษาหวงเปนอยางยงวาผลการศกษาจะเปนประโยชนตอผทสนใจในกระบวนการแกไขปญหาในตวอยางตรวจทางหองปฏบตการเพอน าไปใชกบตวอยางชนดอนๆ ซงจะท าใหผลการตรวจวเคราะหมความถกตอง แมนย า และนาเชอถอ ชวยสรางความมนใจแกแพทยและพยาบาล และกอประโยชนใหผรบบรการตอไป

ข

กตตกรรมประกาศ

การศกษาครงนส าเรจลลวงไดดวยดเนองจากความรวมมอของหลายฝาย ผศกษาขอขอบพระคณเจาหนาทงานเวชศาสตรชนสตร คณปรยาภรณ ทองค า และงานวยเรยนเยาวชน ทใหความ รวมมอในปฏบตงาน ขอขอบพระคณ คณบญนาม งามศร นกเทคนคการแพทยช านาญการ หวหนางานเวชศาสตรชนสตรทใหค าแนะน าระหวางการศกษา ตลอดจนตรวจทานรายงานฉบบนใหมความถกตองและสมบรณยงขน ขอขอบพระคณ นายแพทยอภชาต วฒนโกศล ผอ านวยการโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 3 ชลบร ทใหการสนบสนนการศกษาครงน ขอขอบพระคณ นายแพทยพนต โลเสถยรกจ ผอ านวยการศนยอนามยท 3 ชลบร ทใหขวญและก าลงใจในการปฏบตงาน ตลอดจนใหการสนบสนนการศกษาครงน

นายธรเดช อธเจรญกล

ธนวาคม 2557

ค

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ก ค าน า ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ ง สารบญตาราง จ สารบญรป ฉ บทท 1 บทน า 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 วตถประสงคของการศกษา 1 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 2 ทบทวนวรรณกรรม 3 บทท 2 วธด าเนนการศกษา 4 กลมตวอยางและวธการศกษา 4 ระยะเวลาท าการศกษา 5 แผนการด าเนนการกจกรรม 5 บทท 3 ผลการศกษา 6 บทท 4 อภปรายและสรปผลการศกษา 11 เอกสารอางอง 12 ภาคผนวก

ง

สารบญตาราง หนา ตารางท 1 ขอมลทวไปของตวอยาง 6 ตารางท 2 ผลการเจาะเกบตวอยางเลอดกอนด าเนนการแกไข 7 ตารางท 3 ความรเกยวกบการเกบตวอยางเลอดของเจาหนาท 8 ผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด ตารางท 4 เปรยบเทยบการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA Blood 10 ทเจาะเกบโดยเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด กอนและหลงด าเนนการแกไข

จ

สารบญรป หนา รปท 1 สอส าหรบปองกนการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA Blood 9

ฉ

บทท 1 บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

การตรวจความสมบรณของเลอด (full blood count; FBC) [1] ประกอบดวย การตรวจนบจ านวนเซลลเมดเลอดแดง (red blood cell count; RBC) การตรวจความเขมขนของฮโมโกลบน (hemoglobin; Hb) การตรวจหาอตราสวนเมดเลอดแดงอดแนนตอเลอดทงหมด (hematocrit; Hct) การตรวจนบจ านวนเซลลเมดเลอดขาว (white blood cell count; WBC) การตรวจนบแยกชนดของเซลลเมดเลอดขาว (white blood cell differentiation) การตรวจดรปรางของเซลลเมดเลอดแดง (red blood cell morphology) การตรวจนบจ านวนเกลดเลอด (platelet count; Plt) รวมถงความผดปกตของเกลดเลอด และการตรวจดชนเมดเลอดแดง ไดแก ปรมาตรเฉลยเมดเลอดแดง (mean corpuscular volume; MCV) น าหนกเฉลยของฮโมโกลบนในเมดเลอดแดง (mean corpuscular hemoglobin, MCH) และ ความเขมขนเฉลยของฮโมโกลบนในเมดเลอดแดง (mean corpuscular hemoglobin concentration, MCHC) ซงใชชวยวนจฉยโรคและสภาวะสขภาพตางๆของรางกาย เชน ภาวะซดหรอโลหตจาง การอกเสบหรอการตดเชอ โรคเลอดบางชนด เชน มะเรงเมดเลอดขาว โรคมาลาเรย เปนตน

การตรวจความสมบรณของเลอด ขนตอนทมความส าคญมากขนตอนหนง คอขนตอนการเกบสงสงตรวจ [2] โดยผปฏบตงานตองเกบสงสงตรวจ คอ เลอดปรมาณ 2.5–3 มลลลตร น ามาเกบในหลอดแกวทมอดทเอ (Ethylene diamine tetra acetic acid; EDTA) เปนสารกนเลอดแขง (EDTA blood) หากผทท าการเจาะเกบสงสงตรวจขาดความร ความเขาใจ และขาดทกษะในการเจาะเกบเลอดจะท าใหคณภาพของสงสงตรวจไมเหมาะสมในการน าไปตรวจวเคราะห เนองจากจะท าใหผลการตรวจวเคราะหไมถกตอง ซงจะสงผลตอการวนจฉยของแพทยได

ศนยอนามยท 3 ชลบรไดใหบรการออกตรวจสขภาพเชงรกแกประชาชน แตจากการด าเนนงานทผานมา พบวา การเกบตวอยาง EDTA blood เพอตรวจความสมบรณของเลอด เกดปญหาตวอยางเกดลมเลอด สงผลกระทบตอคณภาพของผลการตรวจวเคราะห ดงนนการศกษาในครงนจงมวตถประสงคเพอหาสาเหตและวธการแกไขปญหาของการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood ซงผลการศกษาจะเปนประโยชนตอหนวยงานในการพฒนากระบวนการเกบสงสงตรวจใหมคณภาพตามมาตรฐานงานเทคนคการแพทย วตถประสงค

เพอศกษาปจจยทมผลตอการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood และการแกไขปญหาของศนยอนามยท 3 ชลบร

1

วธการด าเนนงาน/วธการศกษา/ขอบเขตงาน การวจยครงนเปนการศกษาโดยใชกระบวนการแกไขแบบสอบทวนทละขนตอนเพอหาสาเหตทท าใหเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood ทใชในการตรวจความสมบรณของเลอด โดยแบงออกเปน 3 ขนตอนดงน ขนตอนท 1 การวเคราะหหาสาเหตของปญหา

ผวจยไดจดท าแบบสอบถามส าหรบเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด โดยแบบสอบถาม ประกอบดวย 2 สวน ไดแก สวนท 1 ขอมลทวไป ประกอบดวย วฒการศกษา ต าแหนง ประสบการณท างาน ประสบการณในการเจาะเลอด สวนท 2 ความรเกยวกบการเกบตวอยางเลอด ประกอบดวย วธเจาะเลอด ปรมาตรเลอดทใช การเลอกใชอปกรณในการเจาะเลอด การเลอกใชสารกนเลอดแขง ล าดบในการใสเลอดลงในหลอดเกบตวอยางชนดตางๆ วธการเขยา (mix) ผสมเลอดกบสารทเคลอบอยในหลอด และการน าสงตวอยาง จากนนผวจยน าขอมลจากแบบสอบถามมาวเคราะหเปนรายบคคล ขนตอนท 2 การแกไขปญหา

ผวจยไดจดอบรมใหแกเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดเปนรายบคคล ตามปญหาทพบทงภาค ทฤษฎและภาคปฏบต จ านวน 1 วน และจดท าสอการสอนในการเจาะเกบตวอยางเลอด ส าหรบเปนคมอใหผปฏบตงานน าไปใชขณะปฏบตงาน นอกจากนไดก ากบตดตามการเกบตวอยางเลอดโดยการสงเกตขณะปฏบตงานอยางใกลชด เมอพบขอผดพลาดจะใหค าแนะน าเพมเตม ขนตอนท 3 ประเมนผล

เกบขอมลการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood หลงด าเนนการแกไขปญหา โดยน ามา เปรยบเทยบกบขอมลกอนด าเนนการ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. เจาหนาททกคนมทกษะในการเจาะเกบตวอยางเลอด สามารถเกบตวอยางเลอดทมคณภาพ ไมพบการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood ทใชในการตรวจความสมบรณของเลอด ของศนยอนามยท 3 ชลบร

2. ผลการตรวจความสมบรณของเลอดของศนยอนามยท 3 ชลบร ไดคณภาพ มความนาเชอถอ 3. สรางรปแบบการเรยนรในการปองกนการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood ทใชในตรวจความ

สมบรณของเลอดของศนยอนามยท 3 ชลบร

2

ทบทวนวรรณกรรม

การเกด complete clot หรอ partial clot ใน EDTA blood เกดไดจากหลายสาเหต ไดแก ผเจาะเกบเลอดขาดความรความช านาญ ท าใหการเจาะเลอดใชเวลานานเกนไป การเลอกขนาดของเขมเจาะเลอด (needle) และกระบอกดดเลอด (syringe) ไมเหมาะสม สารกนเลอดแขงเสอมคณภาพ ปรมาตรเลอดไมเหมาะสมกบสารกนเลอดแขง การผสมตวอยางเลอดกบสารกนเลอดแขงผดวธ ซงการเกด complete clot หรอ partially clot ใน EDTA blood ไมสามารถใชตรวจความสมบรณของเลอดได เนองจากจะท าใหผลการตรวจวเคราะหผดพลาด ดงนนกอนท าการตรวจวเคราะหเจาหนาทหองปฏบตการตองท าการตรวจสอบลมเลอด (clot detection) ของสงสงตรวจกอน โดยการเอยงหลอดตวอยางเลอดกลบไปกลบมา สงเกตดวยตาเปลา วามกอนลมเลอดหรอไม ถามตองปฏเสธตวอยางเลอดนนและตดตอไปยงผเกยวของ เพอด าเนนการเกบเลอดตวอยางใหมใหถกตอง แลวน าสงมายงหองปฏบตการใหม ในกรณ partial clot อาจตรวจสอบดวยตาเปลาไมพบ ตองตรวจดวยเครองตรวจความสมบรณของเลอด โดยสงเกตจาก คาเกลดเลอด ทมคาต าผดปกต ทงทผปวยไมมอาการบงชใดใด และการตรวจ blood smear อาจพบ partial clot อยางไรกตาม เครองตรวจความสมบรณของเลอดบางรน [3] มระบบตรวจสอบกอนลมเลอดในตวอยางได แตกตรวจพบไดไมทงหมด การเกบสงสงตรวจใหไดคณภาพยงเปนปญหาในสถานบรการของรฐ [4] ซงปญหาทพบมากทสด ไดแกการเกดลมเลอด [5] อยางไรกตามไดมรายงานวจยหลายเรองไดมการด าเนนการแกไขคณภาพของสงสงตรวจ อาทเชน จากรายงานวจยของ มณา เภอเกลยง และคณะ [6] พบปรมาณสงสงตรวจทมปญหากอนด าเนนการแกไขรอยละ 2.05 และหลงจากด าเนนการแกไข โดยการแจกแผนพบค าแนะน า เรอง “การใช tube CBC และ tube coagulogram” ใหกบหอผปวย พบวาสงสงตรวจทมปญหาลดลงเปนรอยละ 1.00 โดยใชแนวทางการแกไขดวย root cause analysis เรมจากการทบทวนระบบการบนทกขอมลคณภาพสงสงตรวจ แลวสอบทวนยอนจากแหลงทสงสงตรวจ คนหาปญหาดวยแบบสอบถามโดยตรงทตนตอของสงสงตรวจ สรางแผนพบค าแนะน า ท าใหสามารถลดปญหาลงได จากรายงานวจยของ องคาร อนนเตา และคณะ [7] พบอตราปฏเสธสงสงตรวจในป 2554-2556 มรอยละ 0.26, 0.23 และ 0.19 ตามล าดบ เกดจาก เลอด hemolysis, clot, เจาะเลอดเกนหรอไมถงขดทก าหนด เกบสงสงตรวจใสหลอดผดประเภท และอนๆ ท าใหตองเกบตวอยางซ า มการแกไขโดยการท ากจกรรมการพฒนา เชน ประชมทมวางแผน เสนอปญหาและแนวทางแกไขปญหารวมกน มการจดท าคมอการเกบสงสงตรวจทางหองปฏบตการ และเกณฑการปฏเสธสงสงตรวจ แจกใหกบทกหนวยงานทเกยวของ จดอบรมเชงปฏบตการ เรองการเกบสงสงตรวจ ใหกบเจาหนาททกป รวมทงเจาหนาท รพ.สต. รวมกบทมควบคมการตดเชอของโรงพยาบาล มการเขยนรายงานอบตการณ เกยวกบการเกบสงสงตรวจ ไปยงกลมควบคมความเสยงของโรงพยาบาล เพอน าไปแกไขปญหาโดยทมสหวชาชพ

3

บทท 2 วธด าเนนการศกษา

1. กลมตวอยาง 1.1 ตวอยางเลอด EDTA blood จ านวน 612 ตวอยาง แบงออกเปนกอนการด าเนนการแกไขจ านวน 298 ตวอยาง และหลงการด าเนนการแกไขจ านวน 314 ตวอยาง โดยเกบรวบรวมสถตการเกดลมเลอดในตวอยางเลอดดงกลาว ในชวงเวลาระหวางเดอน ตลาคม ถง พฤศจกายน 2557 1.2 เจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยาง EDTA blood จ านวน 7 คน ประกอบดวย นกเทคนคการแพทย 1 คน เจาพนกงานวทยาศาสตรการแพทย 1 คน พยาบาลวชาชพ 3 คน ผชวยหองปฏบตการ 2 คน โดยเกบรวบรวมสถตการเกดลมเลอดในตวอยางเลอด จากเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดแตละคน ในชวงเวลาระหวางเดอน ตลาคม ถงพฤศจกายน 2557 ทงกอนและหลงการด าเนนการแกไข รวมทงมการใชแบบสอบถามเพอประเมนทกษะ และความรของเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดแตละคน 2. วสดอปกรณ และเครองมอ แบบสอบถามส าหรบเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด แบบบนทกขอมลคณภาพสงสงตรวจ และผลการตรวจวเคราะหความสมบรณของเลอด ทมความผดปกต โดยการแจงเตอนจากเครอง และจากความสมพนธของคาความสมบรณของเลอด 3. วธการศกษา 3.1 เกบรวบรวมสถตการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood จากเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดทง 7 คน ในเดอน ตลาคม 2557 จ านวน 298 ตวอยาง จากแบบบนทกขอมลคณภาพสงสงตรวจและผลการตรวจวเคราะหความสมบรณของเลอด (FBC) ทมการแจงเตอนจากเครองและจากความสมพนธของคาพารามเตอร

3.2 ส ารวจความรเกยวกบการเกบตวอยางเลอดของเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด โดยใชแบบสอบถามทผวจยไดจดท าขน ซงแบบสอบถามนนประกอบดวย 2 สวน ไดแก สวนท 1 ขอมลทวไป ประกอบดวย วฒการศกษา ต าแหนง ประสบการณท างาน ประสบการณในการเจาะเลอด สวนท 2 ความรเกยวกบการเกบตวอยางเลอด ประกอบดวย วธเจาะเลอด ปรมาตรเลอดทใช การเลอกใชอปกรณในการเจาะเลอด การเลอกใชสารกนเลอดแขง ล าดบในการใสเลอดลงในหลอดเกบตวอยางชนดตางๆ วธการเขยา (mix) ผสมเลอดกบสารทเคลอบอยในหลอด และการน าสงตวอยาง 3.3 วเคราะหขอมลจากแบบสอบถามเปนรายบคคล จดท าโปรแกรมการสอนเปนรายบคคลและจดท าสอการสอนในการเจาะเกบตวอยางเลอด เพอใหผทท าการเจาะเลอด น าไปใชเปนคมอในการปฏบตงาน 3.4 ฝกอบรมทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต เปนรายบคคลจ านวน 1 วน และก ากบตดตามดวยการสงเกตขณะปฏบตหนาทอยางใกลชด และใหค าแนะน าเพมเตมเมอพบขอผดพลาด

3.5 เกบรวบรวมสถตการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood จากเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดทง 7 คน ในเดอน พฤศจกายน 2557 จ านวน 314 ตวอยาง จากแบบบนทกขอมลคณภาพสงสงตรวจและผลการตรวจวเคราะหความสมบรณของเลอด (FBC) ทมการแจงเตอนจากเครองและจากความสมพนธของคาพารามเตอร

4

3.6 วเคราะหขอมลจ านวนการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood ทใชในการตรวจความสมบรณของเลอด กอนและหลงการศกษา 4. ระยะเวลาด าเนนการศกษา 1 กนยายน - 31 ธนวาคม 2557

5. แผนการด าเนนการกจกรรม

กจกรรม ระยะเวลา พ.ศ.2557

ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. 1. ศกษาปญหาและทบทวนวรรณกรรม 2. จดเตรยมเครองมอและอปกรณ 3.เกบขอมลจ านวนการเกดลมเลอดใน ตวอยาง EDTA blood กอนด าเนนการ 4. เกบขอมลความรของเจาหนาทผ เกบตวอยาง โดยการใชแบบสอบถาม 5. จดอบรมและจดท าสอการสอนในการเจาะเกบตวอยางเลอด 6. เกบขอมลจ านวนการเกดลมเลอดใน ตวอยาง EDTA blood หลงด าเนนการ 7. รวบรวมขอมล วเคราะห สรปและจดท ารายงานผลการศกษา

5

บทท 3 ผลการศกษา

1. ขอมลทวไปของตวอยาง เจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด จ านวน 7 คน ไดแกนกเทคนคการแพทย 1 คน พยาบาลวชาชพ 3 คน เจาพนกงานวทยาศาสตรการแพทย 1 คน และผชวยหองปฏบตการ 2 คน โดยมวฒการศกษาแตกตางกนและประสบการณการเจาะเลอด ตงแต 2 ถง 17 ป ดงแสดงในตารางท 1 ตารางท 1 ขอมลทวไปของตวอยาง

คนท วฒการศกษา ต าแหนง ประสบการณท างาน (ป)

ประสบการณในการเจาะเลอด (ป)

1 วทยาศาสตรบณฑต (เทคนคการแพทย)

นกเทคนคการแพทย 17 17

2 วทยาศาสตรบณฑต (เทคนคการแพทย)

เจาพนกงานวทยาศาสตรการแพทย

14 14

3 พยาบาลศาสตรบณฑต พยาบาลวชาชพ 12 12 4 พยาบาลศาสตรบณฑต พยาบาลวชาชพ 14 14 5 พยาบาลศาสตรบณฑต พยาบาลวชาชพ 16 14 6 มธยมศกษาปท 6 ผชวยหองปฏบตการ 6 5 7 มธยมศกษาปท 3 ผชวยหองปฏบตการ 2 2

2. ผลการเจาะเกบตวอยางเลอดกอนด าเนนการแกไข ตวอยางเลอด EDTA blood จ านวน 298 ตวอยาง พบปญหาการเกดลมเลอด จ านวน 8 ตวอยาง คดเปนรอยละ 2.7 โดยตวอยางทเกด complete clot จ านวน 1 ตวอยาง ซงท าการเจาะเกบตวอยางเลอดโดยคนท 7 (ผชวยคนท 2) มสาเหตจากปรมาณเลอดทใสลงในหลอด EDTA มากเกนไป เจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดไมเขยาเลอดกบสารทเคลอบอยในหลอด และตวอยางทเกด partially clot จ านวน 7 ตวอยางซงตรวจพบจากเครองตรวจวเคราะหความสมบรณของเลอด แจงเตอนวาตรวจพบกอนลมเลอด และจ านวนเกลดเลอดนอย ซงท าการเจาะเกบตวอยางเลอดโดยคนท 3 (พยาบาลวชาชพคนท 1) จ านวน 1 ตวอยาง คนท 5 (พยาบาลวชาชพคนท 3) จ านวน 1 ตวอยาง คนท 6 (ผชวยหองปฏบตการคนท 1) จ านวน 2 ตวอยาง และคนท 7 (ผชวยหองปฏบตการคนท 2) จ านวน 3 ตวอยาง ดงตารางท 2

6

ตารางท 2 ผลการเจาะเกบตวอยางเลอดกอนด าเนนการแกไข

คนท เจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด

จ านวนตวอยางเลอดทเจาะเกบ

EDTA blood ท เกด complete clot (รอยละ)

EDTA blood ทเกด Partially Clot (รอยละ)

1 นกเทคนคการแพทย 70 0 0 2 เจาพนกงานวทยาศาสตร

การแพทย 62 0 0

3 พยาบาลวชาชพคนท 1 34 0 1 (2.94) 4 พยาบาลวชาชพคนท 2 28 0 0 5 พยาบาลวชาชพคนท 3 16 0 1 (6.25) 6 ผชวยหองปฏบตการคนท 1 46 0 2 (4.34) 7 ผชวยหองปฏบตการคนท 2 42 1 (2.38) 3 (7.14)

รวม 298 1 (0.33) 7 (2.34) 3. ความรเกยวกบการเกบตวอยางเลอดของเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด จากการส ารวจความรของเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด พบวานกเทคนคการแพทยและเจาพนกงานวทยาศาสตรการแพทย (คนท 1 และ 2) มความรเกยวกบการเกบตวอยางเลอดเปนอยางด พยาบาลวชาชพ (คนท 3 4 และ 5 ) มความรเกยวกบการเกบตวอยางเลอดยกเวนจ านวนครงของการเขยาเลอดกบสารทเคลอบอยในหลอด และผชวยหองปฏบตการ (คนท 6 และ 7) ยงขาดความรดานเทคนคการเจาะเลอด อาทเชนการเชดแขนดวยส าลชบแอลกอฮอลผดวธ การเลอกกระบอกฉดยาผดขนาดไมสมพนธกบจ านวนของการวเคราะหทางหองปฏบตการ มความสบสนในเรองล าดบในการใสหลอดเกบตวอยางชนดตางๆ รวมถงวธการเขยาเลอดกบสารทเคลอบอยในหลอด ดงแสดงตามตารางท 3 ซงเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดตองเขารบการอบรมในภาคทฤษฎและปฏบต ตามปญหาทพบ ดงน เจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดคนท 1 และ 2 เนองจากมความร เกยวกบการเจาะเกบตวอยางเลอด จงไมจ าเปนตองอบรมในภาคทฤษฎและปฏบต แตตองมการทบทวนการเจาะเกบตวอยางเลอดอยางสม าเสมอ เพอเฝาระวงปญหาทอาจจะเกดขนจากการเจาะเกบตวอยางเลอด เจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดคนท 3 และ 4 ตองอบรมในภาคทฤษฎและปฏบตในเรองของวธการเขยาเลอดกบสารทเคลอบอยในหลอด เจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดคนท 5 ตองอบรมในภาคทฤษฎและปฏบตในเรองของล าดบในการใสหลอดเกบตวอยางชนดตางๆ และวธการเขยาเลอดกบสารทเคลอบอยในหลอด เจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดคนท 6 และ 7 ตองอบรมในภาคทฤษฎและปฏบตในทกเรอง นอกจากการจดอบรมทงภาคทฤษฎและปฏบตแลว ผวจยไดผลตสอส าหรบปองกนการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood เพอใหเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดมแนวทางปฏบตในทศทางเดยวกน ดงแสดงในรปท 1

7

ตารางท 3 ความรเกยวกบการเกบตวอยางเลอดของเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอด

คนท วธเจาะเลอด

ปรมาณเลอดทใช

การเลอกใช

อปกรณในการเจาะ

เลอด

การเลอกใชสารกน

เลอดแขง

ล าดบในการใส

หลอดเกบตวอยาง

ชนดตางๆ

วธการเขยาเลอดกบสารท

เคลอบอยในหลอด

การน าสงตวอยาง

1 / / / / / / / 2 / / / / / / / 3 / / / / / X / 4 / / / / / X / 5 / / / / X X / 6 X X X X X X / 7 X X X X X X /

หมายเหต เครองหมาย / แสดงถงเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดมความรความเขาใจทงทฤษฎและปฏบตอยางถกตอง และเครองหมาย X แสดงถงเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดมความรความเขาใจทงทฤษฎและปฏบตไมถกตองหรอเขาใจเพยงบางสวน

8

รปท 1 สอส าหรบปองกนการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA Blood

4. ผลการเจาะเกบตวอยางเลอดหลงด าเนนการแกไข หลงจากด าเนนการแกไขโดยการฝกอบรมทงในภาคทฤษฏและปฏบตแกเจาหนาทผท าการเจาะเกบ

ตวอยางเลอดและใชสอส าหรบปองกนการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood พบวา ตวอยาง EDTA blood จ านวน 314 ตวอยาง ไมพบปญหาการเกดลมเลอดเลย ดงแสดงตามตารางท 4

9

ตารางท 4 เปรยบเทยบการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA Blood ทเจาะเกบโดยเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดกอนและหลงด าเนนการแกไข

คนท เจาหนาทผท าการเจาะ

เกบตวอยางเลอด กอนด าเนนการแกไข หลงด าเนนการแกไข

จ านวนตวอยางเลอด

EDTA blood ทเกด

Complete clot (รอยละ)

EDTA blood ทเกด Partial Clot (รอยละ)

จ านวนตวอยางเลอด

EDTA blood ทเกด

Complete clot (รอยละ)

EDTA blood ทเกด Partial Clot (รอยละ)

1 นกเทคนคการแพทย 70 0 0 54 0 0 2 เจาพนกงาน

วทยาศาสตรการแพทย 62 0 0 83 0 0

3 พยาบาลวชาชพคนท 1 34 0 1 (2.94) 14 0 0 4 พยาบาลวชาชพคนท 2 28 0 0 47 0 0 5 พยาบาลวชาชพคนท 3 16 0 1 (6.25) 29 0 0 6 ผชวยหองปฏบตการคน

ท 1 46 0 2 (4.34) 66 0 0

7 ผชวยหองปฏบตการคนท 2

42 1 (2.38) 3 (7.14) 21 0 0

รวม 298 1 (0.33) 7 (2.34) 314 0 0 รวมทงหมด 8 (2.68) 0

10

บทท 4 อภปรายและสรปผลการศกษา

จากผลการศกษาพบวาปจจยทมผลตอการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood เกดจากเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดขาดความรดานเทคนคการเจาะเกบตวอยาง EDTA blood ซงการพฒนาทกษะเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดเปนรายบคคลตามปญหาทพบ ดวยการฝกอบรมทงภาคทฤษฎและปฏบต โดยการสอบทวนเพอตดตามความผดพลาดในขนตอนสดทายกลบไปยงจดเรมตน และการใชสอส าหรบปองกนการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood สามารถแกไขปญหาการเจาะเกบตวอยาง EDTA blood จากการเกดลมเลอดได โดยหองปฏบตการอนสามารถน าไปประยกตใชได อยางไรกตามการสรางความตระหนกถงการใหความส าคญในทกๆ ขนตอนของการเกบตวอยาง EDTA blood แกเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางมความส าคญเปนอยางมากในการไดมาซงตวอยางทมคณภาพ ดงนนจงตองมการควบคม ก ากบและประเมนผลการด าเนนการอยางตอเนอง และควรมการจดอบรมการเจาะเกบตวอยางทกป

แนวทางแกไขปญหา 1. จดการฝกอบรมใหแกเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดใหตรงกบความตองการในแตละ

เรอง (Training needs) ตามปญหาทพบทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตอยางสม าเสมอ 2. มการควบคมก ากบในทกขนตอนของการเกบตวอยางเลอด ประกอบดวย วธเจาะเลอด ปรมาตร

เลอดทใช การเลอกใชอปกรณในการเจาะเกบตวอยางเลอด การเลอกใชสารกนเลอดแขง ล าดบในการใสเลอดลงในหลอดเกบตวอยางชนดตางๆ วธการเขยา (mix) ผสมเลอดกบสารทเคลอบอยในหลอด และการน าสงตวอยาง เพอใหไดตวอยางทมคณภาพและปองกนการรายงานผลการตรวจวเคราะหทผดพลาด

3. เจาหนาททปฏบตงานทางดานการเจาะเกบตวอยางเลอดใหมตองไดรบการฝกอบรมทงภาคทฤษฎและปฏบตทกคน

4. ท าการสอบทวนทละขนตอนเพอหาสาเหตทท าใหเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood ทใชในการตรวจความสมบรณของเลอด ดงน การวเคราะหหาสาเหตของปญหา การแกไขปญหา และประเมนผล เกบขอมลการเกดลมเลอดในตวอยาง EDTA blood หลงด าเนนการแกไขปญหา โดยน ามาเปรยบเทยบกบขอมลกอนด าเนนการจดท าคมอการเจาะเกบตวอยางเลอด 5. จดท าคมอการเจาะเกบตวอยางเลอด

11

เอกสารอางอง

1. สทธพรรณ กจเจรญ และคณะ. การตรวจพนฐานทางโลหตวทยา. พมพครงท 1. ขอนแกน: ภาควชาจลทรรศนคลนก คณะเทคนคการแพทย มหาวทยาลยขอนแกน 2553.

2. ธวช โตสตารตน. Collection of blood for hematological studies. ใน มงคล โชตยาภรณ, ณฐจรา อนตะใส, ธวช โตสตารตน(บรรณาธการ). คมอปฏบตการโลหตวทยา. พมพครงท 3. เชยงใหม: ภาควชาจลทรรศนศาสตรคลนก คณะเทคนคการแพทย มหาวทยาลยเชยงใหม 2545: 95-119.

3. คมอการใชงานเครองตรวจวเคราะหความสมบรณของเลอดแบบอตโนมต ยหอ Erma INC รน PCE-210 หางหนสวนจ ากด เอส.อ. ซพพลาย บรษท อนเตอร คอรปอเรชน จ ากด

4. Wiwanitkit V. Types and frequency of preanalytical mistakes in the first Thai ISO 9002:1994 certified clinical laboratory, a 6-month monitoring. BMC Clin Pathol 2001; 1: 1-5.

5. Jones BA, Meier F, Howanitz PJ. Complete blood count specimen acceptability: a College of American Pathologists Q-Probes study of 703 laboratories. Arch Pathol Lab Med 1995; 119: 203 – 8.

6. มณา เภอเกลยง, สธาสน สนแอ, ดารน ชวกล และคณะ. กระบวนการแกไขปญหาการสงคนสงสงตรวจทางโลหตวทยา. สงขลานครนทรเวชสาร 2553; 5: 267-274.

7. องคาร อนนเตา และคณะ. การพฒนาการลดอตราการปฏเสธสงสงตรวจทางหองปฏบตการ: ส านกงานสาธารณสขจงหวดชยภม 2557.

12

ภาคผนวก

คมอการเจาะเกบเลอด

จดท าโดย

นายธรเดช อธเจรญกล งานเวชศาสตรชนสตร โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ

ศนยอนามยท 3 ชลบร

ค าน า

การใหบรการออกตรวจสขภาพเชงรกแกประชาชนของศนยอนามยท 3 ชลบร ไดมการด าเนนการมา

อยางตอเนอง เพอใหไดตวอยางเลอดทมคณภาพและเปนมาตรฐานเดยวกน ทางงานเวชศาสตรชนสตร โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 3 ชลบร ไดจดท าคมอการเจาะเกบเลอดส าหรบการตรวจสขภาพเชงรก ส าหรบใหเจาหนาทผท าการเจาะเกบตวอยางเลอดน าไปศกษาเพอใหไดตวอยางทมคณภาพ ซงจะท าใหผลการตรวจวเคราะหมความถกตอง แมนย า และนาเชอถอ ชวยสรางความมนใจแกแพทยและพยาบาล และกอประโยชนใหผรบบรการตอไป

ก

สารบญ

หนา

ค าน า ก

สารบญ ข สารบญรป ค

บทท 1 การเจาะเกบเลอด 1

บทท 2 ชนดของหลอดเกบเลอด 7

บทท 3 การผสมเลอดกบสารกนเลอดแขง 12

บทท 4 กระบวนการเกบรกษาเลอดและการขนสงเลอด 14

เอกสารอางอง 16

ข

สารบญรป หนา รปท 1 ต าแหนงของหลอดเลอดด าบรเวณหนาแขนใตขอศอก 2 รปท 2 เขมปลายแหลมสองดานส าหรบใชกบหลอดสญญากาศ 5 รปท 3 หลอดเกบเลอดแบบสญญากาศ (Vacutainer) 7 รปท 4 หลอดเกบเลอดขนาด 0.5 มล. 8 รปท 5 หลอดเกบเลอดขนาด 3 มล. 5 มล. และ 7 มล. 8 รปท 6 หลอดเกบเลอดฝาจกสแดง 9 รปท 7 หลอดเกบเลอดฝาจกสมวง (EDTA Tube) 9 รปท 8 หลอดเกบเลอดฝาจกสเทา (NaF Tube) 10 รปท 9 หลอดเกบเลอดฝาสฟา (sodium citrate Tube) 10 รปท 10 หลอดเกบเลอดฝาจกสเขยว (Heparin Tube) 11 รปท 11 การผสมเลอดกบสารกนเลอดแขง 12 รปท 12 กลองเกบตวอยางเลอด (Blood transport box) 14 รปท 13 Ice pack 15

ค

บทท 1 การเจาะเกบเลอด

การเจาะเกบเลอดเปนงานทส าคญอยางหนงของการตรวจวเคราะหทางหองปฏบตการ การเจาะเกบเลอดอยางถกตองและเหมาะสม เปนปจจยหนงทท าใหผลการทดสอบทางหองปฏบตการมความถกตองและนาเชอถอ ในการเจาะเกบเลอดผปฏบตงานจะตองมความช านาญ ความเชอมน ความอดทน และความเขาใจในธรรมชาตของผรบบรการ เพราะผรบบรการทมารบการเจาะเลอดมความกลวและวตกกงวล หากผรบบรการไมไดรบความประทบใจแลว อาจท าใหเกดความรสกกลวและวตกกงวลทกครงทจะถกเจาะเลอด การเจาะเกบเลอดเพอน ามาใชตรวจทางหองปฏบตการ ม 3 ชนด คอ

1. การเจาะเกบเลอดทางผวหนง เรยกวา Skin puncture, Capillary blood หรอ Peripheral blood puncture

2. การเจาะเกบเลอดจากเสนเลอดด า เรยกวา Venous puncture 3. การเจาะเกบเลอดจากเสนเลอดแดง เรยกวา Arterial puncture

กอนการเจาะเกบเลอด ผท าหนาทเจาะเกบเลอดจะตองค านงถงสงตอไปน

1. แนใจวาเปนผปวยรายเดยวกบทแพทยสงตรวจ ควรถามชอ-นามสกลของผปวยทกครงโดยใหผปวยบอกชอและนามสกลดวยตวเอง ไมควรใชวธถามโดยใหผปวยตอบวาใชหรอไม ซงจะท าใหเกดความผดพลาดไดงาย

2. ตดสลากชอ-นามสกล หมายเลขโรงพยาบาล (HN) และวนทเจาะเลอดของผปวย ทหลอดเกบเลอดถกตอง

3. ปฏบตตนเพอปองกนการตดเชอจากผปวย เชน ไวรสตบอกเสบบ ไวรสตบอกเสบซหรอเอดส อยเสมอโดยการสวมถงมอในระหวางท าการเจาะเลอด มการลางมอทกครงทจะเปลยนไปเจาะเลอดผปวยรายถดไป และลางมอทกครงทมการถอดถงมอ ในกรณทไมสามารถลางมอไดอยางนอยกควรจะเชดมอดวยน ายาฆาเชอ

4. ท าความสะอาดผวหนงทจะเจาะทกครงดวยแอลกอฮอลเขมขน 70% และไมสมผสบรเวณทท าความสะอาดเรยบรอยแลวกอนลงมอเจาะ

5. อปกรณมคมทกชนด ไดแก ใบมดเจาะเลอด (Blood lancet) และเขมเจาะเลอดควรเปนชนดใชแลวทงและควรทงในภาชนะส าหรบทงอปกรณทมคมและทมโอกาสตดเชอโดยเฉพาะ โดยไมควรหกงอใบมดหรอเขมกอนทง ภาชนะส าหรบทงอปกรณทมคม ตองแขงแรง ไมรว ทนตอการถกเจาะ ควรมฝาปดชนดทลอคได ในกรณทภาชนะเตมควรเหนเดนชด โดยอาจมสแดงหรอใสไมมสเพอทจะสามารถมองเหนไดชดเจนเมอภาชนะเตม นอกจากนยงควรตดสลาก biohazard sign สแดงหรอสมแดง ส าหรบการก าจดใหก าจดแบบอปกรณตดเชอ

ในการคมอนจะกลาวถง การเจาะเลอดจากหลอดเลอดด า เรยกวา Venous puncture ซงเปนการเจาะเกบเลอดส าหรบตรวจสขภาพเชงรกเทานน

1

การเจาะเกบเลอดจากหลอดเลอดด า (Venous puncture) การตรวจทางหองปฏบตการทตองใชเลอดเปนสงสงตรวจ มกใชเลอดทเจาะไดจากหลอดเลอดด าซงผทท าหนาทเจาะตองปฏบตดวยความระมดระวงเพราะหลอดเลอดด าทใชในการเจาะนนมอยเพยงไมกเสน และยงตองใชประโยชนในดานอนๆอก เชน การบรจาคเลอดและการรกษาโดยการใหยาหรอน าเกลอทางหลอดเลอดด า การเจาะเลอดจากหลอดเลอดด านนเปนเทคนคทใชเวลาในการปฏบตนอย แตผปฏบตจะตองมความช านาญ และมความมนใจ ปจจบนไดมการผลตภาชนะใสเลอดจากการเจาะเกบเปนแบบระบบสญญากาศ (vacuum tube) โดยใชหลกของความดนของเลอดเขาไปในหลอดสญญากาศ โดยไมตองใชแรงดดเลอด อปกรณการเจาะเลอดแบบสญญากาศจงมหลายแบบแลวแตการผลตของแตละบรษท ต าแหนงทใชในการเจาะเกบเลอดจากหลอดเลอดด า หลอดเลอดด าทแขนดานในใตขอพบแขน(รปท 1) หรอบรเวณทเรยกวา Antecubital fossa เปนต าแหนงทเหมาะส าหรบการเจาะเลอดจากหลอดเลอดด า ซงมหลอดเลอดด าทส าคญอย 3 เสน ไดแก

1. Cephalic vein อยบรเวณทองแขนดานบนและอยดานเดยวกบหวแมมอ 2. Basillic vein อยบรเวณดานลางของทองแขนและอยดานเดยวกบนวกอย 3. Median vein หรอ Median cubital vein เปนหลอดเลอดด าทเชอมระหวาง Cephalic vein และ

Basillic vein

รปท 1 ต าแหนงของหลอดเลอดด าบรเวณหนาแขนใตขอศอก

2

เครองมอและอปกรณ

1. สายยางรดแขน (tourniquet) 2. เขมฉดยา (needle) เบอร 20, 21, 22 มความยาวประมาณ 1½ นว 3. กระบอกฉดยา (syringe) ขนาด 5, 10, 20 ml แลวแตความตองการปรมาณของเลอด 4. ส าล และ 70 % แอลกอฮอล 5. ภาชนะใสเลอด (sterile tube หรอ vacuum tube) พรอมฝาจกปดภาชนะ

วธการเจาะเกบเลอดจากเสนเลอดด า 1. สวมเสอคลมและถงมอในขณะปฏบตงานทกครง 2. เตรยมอปกรณเจาะเลอดใหพรอม ประกอบดวยถงมอ, สายรด (Tourniquet), หมอนรองแขน, 70%

alcohol, ส าล, เขมชนดใชแลวทง (disposable needles), กระบอกสบทใชแลวทง (disposable syringe), หลอดเกบตวอยางเลอด และภาชนะส าหรบใสเขมทใชแลว

3. สอบถาม ชอ-นามสกล ของผรบบรการโดยใหผรบบรการบอกชอและนามสกลดวยตวเอง ไมควรใชวธถามโดยใหผปวยตอบวาใชหรอไม ซงจะท าใหเกดความผดพลาดไดงาย ตรวจสอบ ชอ-นามสกล หมายเลขโรงพยาบาล (HN) และวนทเจาะเลอดของผปวย วาตรงกบหลอดเกบตวอยางเลอดทกหลอดหรอไม

4. รดสายรด (Tourniquet) ทแขนของผปวยบรเวณเหนอจากขอพบแขนประมาณ 3-4 นว โดยจบปลายสายรดทง 2 ดาน ดวยมอแตละขาง แลวโอบรอบแขนของผปวย ดงสายรดใหยดออกโดยดงปลายทง 2 ขาง เขาหาตวเอง วางสายรดดานซายทบขวา (ในต าแหนงทชดกบแขนผปวย) แลวสอดสายรดเสนบนลงดานลางในลกษณะรปตวว (V) โดยหนปลายเขาหาผปวยแลวดงสายรดใหตง (ถาหากตองการปลดสายรด เพยงดงปลายสายรดดานนสายยางกจะหลดออก) ควรรดแขนผปวยใหแนนพอสมควร แตไมแนนเกนไปจนท าใหผปวยรสกเจบ การรดแขนนเปนการท าใหเลอดไหลเขาสหลอดเลอดด ามากขน ท าใหหลอดเลอดด าชดและหางาย นอกจากนการใหผปวยก ามอจะชวยใหเหนหลอดเลอดด าไดชดยงขน

5. เลอกหลอดเลอดด าทจะเจาะ โดยใชนวชคล าหาต าแหนงของหลอดเลอดด า ตามเทคนคตางๆทไดกลาวมาแลว ซงหลอดเลอดทจะเจาะควรเปนหลอดเลอดทตรงและเรยบ ไมมปมหรอปมเกดขน

6. ท าความสะอาดผวหนงรอบๆ ต าแหนงของหลอดเลอดทจะเจาะดวยส าลชบแอลกอฮอลเขมขน 70% โดยเชดในลกษณะเปนวงกลมวนออกจากจดศนยกลางแลวปลอยใหแอลกอฮอลแหง

7. กดผวหนงบรเวณต ากวาต าแหนงทจะเจาะประมาณ 1-2 นว ดวยนวหวแมมอของมอขางทไมถนด แลวดงลง เพอใหผวหนงบรเวณทจะเจาะตงและหลอดเลอดไมเคลอนในระหวางเจาะเลอด

8. ถอดปลอกเขมออกถอกระบอกฉดดวยมอขางทถนดโดยใชนวหวแมมอจบดานบนของกระบอกฉด และใชนวกลาง นวนาง และนวกอยรองดานลางของกระบอกฉด แลวใชนวชจบทปลอกเขมทสวมอยกบกระบอกฉด ซงเปนการตรงเขมเจาะเลอดไมใหเคลอนถอยออกจากหลอดเลอดในระหวางการเจาะ

3

9. เรมเจาะโดยแทงเขมผานผวหนงเขาไปยงหลอดเลอดด าโดยเรว ตามแนวของหลอดเลอดโดยใหเขมท ามมกบหลอดเลอดประมาณ 15-30 องศา และหงายปลายตดของเขมขน ซงการเจาะลกษณะนเหมาะส าหรบหลอดเลอดด าทมองเหนชดเจน แตถาหากหลอดเลอดนนอยลกและเจาะยาก อาจตองใชวธเจาะเขาไปในผวหนงใกลหลอดเลอดด าทจะเจาะกอน แลวจงแทงเขมเขาไปในหลอดเลอดด า ถาหากหลอดเลอดด านนมองเหนไมชดเจน อาจตองใชนวชชวยคล าต าแหนงรอยเจาะเพอหาต าแหนงทแนนอนของหลอดเลอดด ากอนทจะแทงเขมเขาไป ถาเขมนนแทงเขาไปในหลอดเลอดแลว ผทท าหนาทเจาะจะรสกวามแรงตานทเขม หลงจากนนจะรสกวาเขมแทงเขาไปในทอกลวง พรอมทงจะมองเหนวามเลอดไหลเขายงสวนตอระหวางกระบอกฉดและเขมเจาะเลอดเมอดงลกสบของกระบอกฉด

10. เมอแทงเขมเขาหลอดเลอดด าแลวเปลยนมอขางทตรงผวหนงมาดงลกสบเพอดดเลอดเขากระบอกในขณะเดยวกนตรงเขมไวไมใหเคลอนถอยออกจากหลอดเลอด โดยใชนวชของมอทจบกระบอกฉด ซงรองรบสวนทเปนรอยตอระหวางกระบอกฉดและเขม กดลงบนแขนของผรบบรการ หามดนลกสบกลบเขาไปในกระบอกฉดโดยเดดขาดและในระหวางดงลกสบอยาดงแรงจนเกนไปเพราะอาจท าใหเมดเลอดแดงแตก และเขมอาจเคลอนออกจากหลอดเลอดได

11. เมอไดเลอดตามปรมาณทตองการแลว ใหผรบบรการคลายมอทก าออก ปลดสายรดทรดแขนออก กดส าลทแหงและฆาเชอแลวบนบรเวณทเจาะ พรอมทงถอนเขมออกจากหลอดเลอดอยางรวดเรวแตเบามออยาถอนเขมออกกอนถอดสายรดทรดอยเปนอนขาด เพราะจะท าใหเกดจ าเลอดไดงาย เนองจากสายยางทรดท าใหความดนในหลอดเลอดด าบรเวณทเจาะสง เมอถอนเขมออกกอนถอดสายยาง เลอดจะไหลตามเขมออกมาใตผวหนง

12. ใหผรบบรการใชมอกดส าลแหงทรอยเจาะเลอด นานจนกระทงเลอดหยดไหลแลวใชพลาสเตอรปด 13. กอนเตมเลอดทเจาะไดในภาชนะ ดงลกสบอกเลกนอย แลวจงถอดเขมทงลงในภาชนะทเตรยมไว

ส าหรบทงอปกรณมคมทสามารถชวยถอดเขมออกจากกระบอกฉดไดโดยไมตองใชมอในการถอดเขมจากนนใสเลอดลงในหลอดเกบตวอยางเลอด

หมายเหต กรณใชอปกรณเจาะเลอดแบบสญญากาศ จะใชเขมปลายแหลมสองดาน (รปท 2) ปลายเขมดานหนงจะใชเจาะเลอดจากเสนเลอดด า สวนปลายอกดานหนงใชแทงจกยางของหลอดสญญากาศทใชเกบเลอด เมอเจาะเลอดไดแลว จงใชหลอดสญญากาศแทงปลายอกดาน ความดนเลอดจะท าใหเลอดพงใสหลอดตามปรมาณของการอดสญญากาศ

4

รปท 2 เขมปลายแหลมสองดานส าหรบใชกบหลอดสญญากาศ

5

แผนผงแสดงขนตอนการเจาะเกบตวอยางเลอดส าหรบออกหนวยตรวจสขภาพเชงรกของศนยอนามยท 3 ชลบร

สอบถามชอ-นามสกล ผรบบรการ

ท าการเจาะเกบเลอด

แบงเลอดใสลงในหลอดเกบเลอด

ตรวจสอบความเรยบรอย

เกบตวอยางเลอดลงในกลองเกบตวอยางเลอด ทควบคมอณหภมระหวาง 2 – 10 ๐C

ผสมเลอดกบสารกนเลอดแขง

น าสงตวอยางเลอดภายใน 2 ชวโมง โดยตองควบคมอณหภมระหวาง 2 – 10 ๐C

เตรยมเครองมอและอปกรณในการเจาะเกบเลอดใหพรอม

6

บทท 2 ชนดของหลอดเกบเลอด

หลอดเกบเลอดมหลายชนดแบงตามคณสมบตของสารกนเลอดแขงทบรรจอยภายในหลอด การเลอกชนดของหลอดเกบเลอดใหตรงกบการทดสอบทางหองปฏบตการจงมความส าคญอยางมาก เพอใหผลการตรวจทางหองปฏบตการมความถกตองและนาเชอถอ

ชนดของหลอดเกบเลอด

1. หลอดเกบเลอดแบบปกต เปนหลอดทดลองชนด Sterile tube ทมฝาปดเปนพลาสตกหรอยางสตางๆ มหลายชนดและหลายขนาด แลวแตจดประสงคและปรมาณทตองการใช

2. หลอดเกบเลอดแบบสญญากาศ (Vacutainer) เปนหลอดทดลองทปดผนกดวยจกยางโดยดานในของหลอดเปนสญญากาศ ผลตขนมาเพอใหมการดดเลอดเขาสหลอดในปรมาณทคงทแลวแตขนาดของหลอดทก าหนดปรมาณไว และเมอเลอดเขาสหลอดครบตามปรมาณทก าหนดแลวเลอดจะไมไหลเขาสหลอดอกตอไป

รปท 3 หลอดเกบเลอดแบบสญญากาศ (Vacutainer)

7

หลอดเกบเลอดทกชนดมหลากหลายขนาด ขนอยกบปรมาณเลอดทตองการใชเพอใหเพยงพอการทดสอบทางหองปฏบตการ ทหลอดเกบเลอดจะมขดบอกปรมาณของเลอดทใชอยขางหลอด ถาเปนหลอดเกบเลอดแบบปกต ในขนตอนการใสเลอดลงหลอดเกบเลอดผเจาะเกบเลอดหามใสเลอดเกนขดเดดขาด ถาเปนหลอดเกบเลอดแบบสญญากาศ ไมจ าเปนตองใสปรมาณเลอดใหถงขด เนองจาก หลอดเกบเลอดแบบสญญากาศมการดดเลอดเขาสหลอดในปรมาณทคงท แลวแตขนาดของหลอดทก าหนดปรมาณไว และเมอเลอดเขาสหลอดครบตามปรมาณทก าหนดแลวเลอดจะไมไหลเขาสหลอดอกตอไป โดยปกตจะนยมใชหลอดเกบเลอดขนาด 3 มล. แตถาตองการเลอดในปรมาณทมาก หรอ เจาะเกบตวอยางไดนอย กจะมหลอดเกบเลอดขนาดตางๆการเลอกใชขนอยกบการชนดของทดสอบและปรมาณเลอดทใช เชน

1. หลอดเกบเลอดขนาด 0.5 มล. (รปท 4) ใชส าหรบเกบเลอดทสามารถเกบไดในปรมาณนอยเชนผปวยเดกหรอผปวยทเสนเลอดทเจาะเกบเลอดไดยาก เปนตน

รปท 4 หลอดเกบเลอดขนาด 0.5 มล.

2. หลอดเกบเลอด ขนาด 3 มล. 5 มล. และ 7 มล. (รปท 5) ควรเลอกขนาดของหลอดใหเหมาะสมกบ

จ านวนของการทดสอบ

รปท 5 หลอดเกบเลอดขนาด 3 มล. 5 มล. และ 7 มล.

8

หลอดเกบเลอดแบบปกตและหลอดเกบเลอดแบบสญญากาศ (Vacutainer) สามารถแยกชนดออกจากกนตามสของฝาจกนน ดงน

1. ฝาจกสแดง (รปท 6) หมายถง หลอดทไมมสารกนเลอดแขงหรอสาร Clot activator อย ใชในจดประสงคของการเกบตวอยางเลอดทตองการใชซรม (Serum) ในการตรวจวเคราะห

รปท 6 หลอดเกบเลอดฝาจกสแดง (Clot tube)

2. ฝาจกสมวง (รปท 7) หมายถง หลอดทมสารกนเลอดแขงชนด EDTA อย ใชในจดประสงคของการเกบ

ตวอยางส าหรบการตรวจวเคราะหทางโลหตวทยาเชนการตรวจความสมบรณของเลอด (CBC), การตรวจ Hb typing เปนตน

รปท 7 หลอดเกบเลอดฝาจกสมวง (EDTA tube)

9

3. ฝาจกสเทา (รปท 8) หมายถง หลอดทมสารกนเลอดแขงชนด Sodium fluoride (NaF) อย ใชในจดประสงคของการเกบตวอยางส าหรบการตรวจวเคราะหหาระดบน าตาลในเลอด

รปท 8 หลอดเกบเลอดฝาจกสเทา (NaF tube)

4. ฝาจกสฟา (รปท 9) หมายถง หลอดทมสารกนเลอดแขงชนด Sodium citrate อย ใชในจดประสงค

ของการเกบตวอยางส าหรบการตรวจวเคราะหทางการแขงตวของเลอด (Coagulation)

รปท 9 หลอดเกบเลอดฝาสฟา (Sodium citrate tube)

10

5. ฝาจกสเขยว (รปท 10) หมายถง หลอดทมสารกนเลอดแขงชนด Heparin อย ใชในจดประสงคของการเกบตวอยางส าหรบการตรวจวเคราะหทางเคมคลนก

รปท 10 หลอดเกบเลอดฝาจกสเขยว (Heparin tube)

11

บทท 3

การผสมเลอดกบสารกนเลอดแขง

หลงจากการเจาะเกบเลอดจะตองมการผสมเลอดกบสารกนเลอดแขงทมอยในหลอดเกบเลอดใหเขากนด โดยเมอเจาะเลอดเสรจจะตองรบใสเลอดในหลอดทมสารกนเลอดแขงและตองรบปดฝาหลอด จากนนท าการผสมเลอดกบสารกนเลอดแขงใหเขากนอยางทวถงโดยไมรอชา เพอใหไดตวอยางทใชส าหรบในการทดสอบทางหองปฏบตการทมคณภาพ

การผสมเลอดกบสารกนเลอดแขง

หลงจากแบงเลอดใสลงในหลอดเลอดแลวจงปดจก ถาเปนหลอด Clot (สแดง) ทไมไดใสสารกนเลอดแขงใหตงทงไวทอณหภมหอง ส าหรบหลอดเลอดทใสสารกนเลอด ใหผสมเลอดกบสารกนเลอดแขงใหเขากน โดยเอยงหลอดพลกกลบไปมาในแนว 180 องศา จ านวน 8 ครง (รปท 11)

รปท 11 การผสมเลอดกบสารกนเลอดแขง

12

ล าดบการใสเลอดลงในหลอดเกบเลอด

1. ฝาจกสฟา (Sodium citrate Tube) 2. ฝาจกสแดง (Clot tube) 3. ฝาจกสเขยว (Heparin tube) 4. ฝาจกสมวง (EDTA tube) 5. ฝาจกสเทา (NaF tube)

ขอควรระวง

1. หามดนเลอดดวยความเรวและแรงเนองจากจะท าใหเมดเลอดแดงแตกได ในขนตอนการเอาปลายเขมใสลงบนหวจกหลอดเลอดแลวดนเลอดควรปลอยเลอดลงอยางชาๆ

2. หามผสมเลอดกบสารกนเลอดแขงดวยการเขยาแรงๆ เนองจากจะท าใหเมดเลอดแดงแตกได 3. ควรท าการผสมเลอดกบสารกนเลอดแขงใหเขากนอยางทวถงทนทหลงจากใสเลอดลงในหลอดเกบ

เลอด

13

บทท 4

การเกบรกษาและการน าสงตวอยางเลอด

การเกบรกษาและการน าสงตวอยางเลอดมความส าคญอยางมาก ซงจะตองจดเกบภายใตชวงอณหภม

ทถกตองและอปกรณทไดคณภาพ ซงจะตองมวธปฏบตทถกตองส าหรบการจดเกบ การบรรจและการขนสงตวอยางเลอด เพอรกษาสภาพเลอดใหมคณภาพ

อปกรณส าหรบการเกบรกษาและการน าสงตวอยางเลอด

1. กลองเกบตวอยางเลอดเพอน าสง (Blood transport box) (รปท 12) ควรมคณลกษณะดงนมความหนา มฝาปดทมดชด ขนาดใหญตามจ านวนตวอยางเลอด ตองเปนภาชนะทหมฉนวนเปนอยางดเพอใหสามารถควบคมอณหภมระหวางการขนสงใหอยในชวง 2 – 10 องศาเซลเซยส ตลอดระยะเวลาการน าสงตวอยางเลอดจนถงหองปฏบตการ

รปท 12 กลองเกบตวอยางเลอด (Blood transport box)

14

2. วสดท าความเยน ไดแกน าแขง ซงบรรจอยในภาชนะทปองกนการรวซมได เชน ถงพลาสตก น าแขงทมาจากเครองท าน าแขงเพอจ าหนายเปนทยอมรบใชได น าแขงกอนทเยนจดหรอน าแขงแหงไมควรน ามาใช เพราะวาอาจท าใหอณหภมต าลงมากเปนแหงๆได ซงอาจจะท าใหเมดเลอดแดงแขงตวและแตกได อกชนดทใชไดคอ Ice pack มทงชนดทเปนน าและเจล ควรจดเตรยมจ านวนน าแขงหรอ Ice pack (รปท 13) ใหเพยงพอตอขนาดของกลองเกบตวอยางเลอด (Blood transport box) เพอใหเหมาะสมตอการควบคมอณหภมใหอยในชวง 2–10 องศาเซลเซยส ตลอดระยะเวลาการน าสงตวอยางเลอดจนถงหองปฏบตการ

รปท 13 Ice pack

3. สตกเกอรขอมลตวอยางเลอด ส าหรบระบขอมลเปนตวอยางชนดอะไร จ านวนตวอยางเทาไหร

อณหภมภายในกลองทในการน าสงโดยตองใชเครองมอตรวจสอบอณหภมระหวางการขนสงเพอตรวจสอบชวงของอณหภมทบนทกไว

ขนตอนการเกบรกษาและการน าสงตวอยางเลอดจนถงหองปฏบตการ 1. ตรวจสอบความเรยบรอยของตวอยางเลอด 2. บนทกขอมลตวอยางเลอดลงในสตกเกอรขอมลตวอยางเลอด 3. เตรยมกลองเกบตวอยางเลอดเพอน าสง (Blood transport box) ใหพรอม 4. ตรวจวดอณหภมภายในกลองส าหรบใสตวอยางเลอด บนทกผลลงในสตกเกอรขอมลตวอยางเลอด 5. ปดฝากลองเกบตวอยางเลอด 6. ตดสตกเกอรขอมลตวอยางเลอดทขางกลองเกบตวอยางเลอด 7. น าสงตวอยางเลอดจนถงหองปฏบตการภายใน 2 ชวโมง

15

เอกสารอางอง

1. สทธพรรณ กจเจรญ และคณะ. การตรวจพนฐานทางโลหตวทยา. พมพครงท 1. ขอนแกน: ภาควชาจลทรรศนคลนก คณะเทคนคการแพทย มหาวทยาลยขอนแกน 2553.

2. ธวช โตสตารตน. Collection of blood for hematological studies. ใน มงคล โชตยาภรณ, ณฐจรา อนตะใส, ธวช โตสตารตน(บรรณาธการ). คมอปฏบตการโลหตวทยา. พมพครงท 3. เชยงใหม: ภาควชาจลทรรศนศาสตรคลนก คณะเทคนคการแพทย มหาวทยาลยเชยงใหม 2545: 95-119.

16