ลกษณะภาษาไทยทสะทอนวฒนธรรมไทย

“เพลงพนบาน”

ความหมายของเพลงพนบาน

ปราณ วงษเทศ (2525: 63-64) ไดใหความหมาย เพลงพนบาน วา เพลงทแพรหลายไมวาจะอยในหมบานเดยว หรอมากกวาหนงหมบานกได เนอหาของเพลง ผรอง ผฟง จะอยในหมบานททกคนรจกกน และจะแสดงถง เอกลกษณเฉพาะของหมบานนนๆ และมบทบาทหนาทเปนทรจกในวงแคบของ ชมชนระหวางหมบาน

พราวพรรณ พนธสมบญ (2524: 77) ไดใหความหมาย เพลงพนบาน วา เปนเพลงทชาวบานในทองถนตาง ๆ คดประดษฐแบบแผนการรองเพลงไปตาม ความนยม และส าเนยงภาษาพดในแตละทองถนของตน และนยมรองกนในเทศกาล หรองานทมการชมนมรนเรง มท านองงายและเหมาะสมแกส าเนยงของคนในทองถน

ความหมายของเพลงพนบาน

เครอจต ศรบญนาค (2546: 2) ไดใหความหมาย เพลงพนบาน วา เพลงทชาวบานในทองถนตาง ๆ คดประดษฐขนเพอความสนกสนานรนเรง และเพอผอนคลายความตงเครยด มแบบแผนการรองไปตามความนยมและส าเนยง ภาษาพดในทองถนของตน ใชภาษาเรยบงาย สะทอนใหเหนวถชวตของชาวบาน ม ลลาการรอง การร า อสระทงรปแบบและเนอหา มการปรบเปลยนและยดหยนไปตาม สงคมทเปลยนไป ไมมกฎระเบยบตายตว ถายทอดสบตอกนดวยการเลยนแบบจดจ า และท าตามครจนเปนเอกลกษณของทองถน

ความหมายของเพลงพนบาน

อมรา กล าเจรญ (2553: 2) ไดใหความหมาย เพลงพนบาน วา

เพลงทเปนวรรณกรรมของชาวบาน ทไดคดรปแบบการรองการเลนขน สบทอด กนมาในรปแบบมขปาฐะ กลาวคอ สบทอดโดยใชความจดจ า

ความหมายของเพลงพนบาน

เพลงพนบาน หมายถง การขบรอง ทวงท านอง ดนตรของชาวบาน ซงมอตลกษณ เฉพาะและความนยมในทองถนนนๆ เนอหาของเพลงสะทอนใหเหนวถชวตความเปนอย ของชาวบาน ไมวาจะเปนสงคมเกษตร โดยสวนมากจะขบรองเพอความสนกสนาน เพอใหลมความเมอยลาจากการท างานหนก รวมไปถงเพลงรองทใชในพธกรรม หรอ งานเทศกาลตางๆ ของทองถนทผคนจะเกดการรวมกลมและปฏสมพนธกน เพลงพนบาน สบทอดกนมาในรปแบบมขปาฐะปากตอปาก ใชความจ าในการจดจ าเนอรองและ ทวงท านอง ไมมการบนทกเปนลายลกษณอกษร ไมปรากฏชอผแตงและทมา

ความหมายของเพลงพนบาน

ลกษณะของเพลงพนบาน

• ลกษณะเดนของเพลงพนบานอยทความไพเราะ คารมหรอถอยค างายๆ แตมความหมายกนใจ ใชไหวพรบปฏภาณในการรองโตตอบกน

• เพลงพนบานสวนใหญจะมเนอรองและท านองงายๆ รองเลนไดไมยาก ฟงไมนานกสามารถรองเลนตามได

• การเลนเพลงพนบานจะเลนกนตามลานบาน ลานวด ทองนา ตามล าน า แลวแตโอกาสในการเลนเพลง

• เครองดนตรทใชเปนเพยงเครองประกอบจงหวะ เชน ฉง กรบ กลอง หรอเครองดนตรทประดษฐขนเอง บางทกไมมเลย ใชการปรบมอประกอบจงหวะ

• สงส าคญในการรองเพลงพนบานอกอยางกคอ ลกคทรองรบ รองกระทง หรอรองสอดเพลง ซงจะชวยท าใหเกดความสนกสนาน ครกครนยงขน

ลกษณะของเพลงพนบาน

• อมรา กล าเจรญ (2553: 2) ไดกลาวถงลกษณะของเพลงพนบาน ดงตอไปน 1. ความเรยบงายของการใชถอยค า ส านวน โวหาร ไมมค าศพทยากมากนก มนยแฝงอยซงเปนทรจกกนในสงคมทองถน ถาผฟงมประสบการณจะสามารถ เขาใจนยไดทนท 2. มลกษณะตลกขบขน การวากระทบกระแทกเสยดสสงคมทองถนจนถง ระดบชาต มใหพบเหนอยท วไปในเพลงพนบานทกประเภท

ลกษณะของเพลงพนบาน

3. ฉนทลกษณไมแนนอน อาจจะใชค าตงแต 2-18 ค า เวลารองซ าไปซ ามา หรอแทรกการเออนเสยง เวลารองใชวธรวบค าเพอเลนค า และมลกษณะคลองจองกน อยในตว แตกไมใชตามฉนทลกษณของกลอนหรอค าประพนธชนดใด เปนกลอนหวเดยว คอ กลอนทลงทายดวยสระชนดเดยวกน เชน กลอน ไร (ลงเสยงขางทายดวยสระไอตลอด) กลอนร (ลงเสยงขางทายดวยสระอตลอด) กลอนรว (ลงทายดวยค าทใชสระอว) กลอนรา (ลงทายดวยค าทใชสระอา) เชน ในเพลง ไซเอยไซ ลามะลลา ซงงายตอการเลน มงใหทกคนมสวนรองไดสนกสนาน รวมกน

ลกษณะของเพลงพนบาน

4. การสอดแทรกวถชวตชาวบาน นบตงแตความเชอ ประเพณ คานยม ภาษาถน ปรากฏในเพลงพนบานเปนจ านวนมาก 5. มการตดเตมเสรมความในค ารอง เพราะบางทเปนการรองโตตอบ (ปฏพากย) ระหวางผเลน 2 ขาง ซงตองใชไหวพรบปฏภาณ เพอความรวดเรวและไมใหการเลน หยดชะงก จงอาจจะตดความหรอเสรมความเขาไปเพอใหพอดกบจงหวะ เวลา โอกาส

ลกษณะของเพลงพนบาน

6. ดนตรประกอบการรองเลน ใชวธตบมอ หรอใชเครองก ากบจงหวะ เชน ฉง กรบ โทน กลอง ก ากบจงหวะ หรอใชเครองดนตรอนๆ ตามลกษณะของทองถน 7. การแตงกายในการรองเพลงพนบาน แตงกายตามแบบพนบานในทองถน

8. ไมทราบทมาแนนอนของบทกลอนทรองวามาจากใครทไหน เมอไหร คอ

จ าสบตอกนมา

ลกษณะของเพลงพนบาน

ประเภทของเพลงพนบาน

• ประเภทของเพลงพนบาน แบงออกได 3 ประเภท คอ 1. เพลงส าหรบเดก 2. เพลงปฏพากษ 3. เพลงในพธกรรม

1. บทเพลงส าหรบเดก

• เปนเพลงพนบานทแตงขนเพอใหเดกไดฟง • ถาเปนเพลงกลอมเดกจะขบกลอมเพอใหเดกเพลดเพลนและรสกอบอนวามผใหญ

ใกลชดจนหลบไป และการไดฟงซ า ๆ จะปลกฝงความรสกนกคดในสงเหลานน เขาไปในจตใจของเดก

• สวนเพลงรองเลน และเพลงประกอบการละเลนของเดก แตงขนเพอความเพลดเพลนสนกสนานใหเดกไดรองประกอบกจกรรมเขาจงหวะเพมเขามา

บทเพลงส าหรบเดก แบงออกเปน 3 ชนด 1.1 เพลงกลอมเดก 1.2 เพลงรองเลนของเดก 1.3 เพลงประกอบการละเลนของเดก

1. บทเพลงส าหรบเดก

1.1 เพลงกลอมเดก

อมรา กล าเจรญ (2553: 3-4) ไดกลาวถง เพลงกลอมเดก วา • เปนเพลงทรองกลอมใหเดกหลบเรวขน เพอแสดงความรกเอออาทรทแมมตอลก • เนอหาของเพลงกลอมเดกทกภมภาคของไทย โดยทวไปจะมความหมายคลายคลงกน

เชน แสดงความรกของแมทมตอลก ซงจะเปรยบเทยบความนารกของเดกกบสตวทนารก เชน แมว นก หรอบางทบทกลอมกไมเกยวของกบเดก

• เพลงกลอมเดกจะเปนเพลงทมเนอหาสนบางยาวบาง ผสมกบการเออนเสยงชาๆ ใชถอยค างายๆสนๆ

• เพลงกลอมเดกของไทยมอยทกภมภาค ซงจะมชอเรยกทแตกตางกน • ภาคเหนอ เรยกวา “เพลงออ” หรอ “เพลงออจา”

• ภาคอสาน เรยกวา “เพลงกอมลก” หรอ “เพลงนอนสาเดอ” หรอ “เพลงนอนสาหลา”

• ภาคใต เรยกวา “เพลงชานอง” หรอ “เพลงนองนอน” หรอ “เพลงรองเรอ” ซงเพลงรองเรอทหนมสาวใชเกยวพาราสกนมาใชรองกลอมเดก หรออาจเปนเพราะในสมยโบราณเดกนอนในเปลผาซงมรปลกษณะคลายเรอ

1.1 เพลงกลอมเดก

• บทเพลงกลอมเดกเปนเพลงทใชค างายๆไพเราะ ใชภาษาในทองถนทตนอาศยอย - มเนอหาแสดงความรกและความผกพนของแมกบลก - สะทอนวถชวตความเปนอยทางวฒนธรรมการเลยงลกของคนไทยทใหเดกนอน เปลสาย โดยแมหรอคนในครอบครวขบรองเพลงกลอมมทงข ทงปลอบ และรองเลานทาน เพอใหเดกเพลดเพลนนอนหลบไดเรวขน - บทเพลงทรองนนชวยกระตนพฒนาการและชวยอบรมกลอมเกลาเดกมาตงแต เยาววยและสามารถชวยใหเกดความรกความผกพนระหวางแมกบลกไดเปนอยางด

1.1 เพลงกลอมเดก

ลกษณะส าคญของเพลงกลอมเดก

1. เปนเพลงทรบชวงตอ ๆ กนมา อาศยการบอกกลาว ไมมการบนทกเปนลายลกษณ อกษร จดเปนมขปาฐะหรอถายทอดดวยปาก 2. ใชภาษางายๆ มค าสมผสคลองจองกนตลอด ท าใหงายตอการจดจ าและขบกลอม ไดไพเราะจงจดเปนประเภทเพลงชาวบาน รวบรวมคตและความเชอของชาวบาน 3. ไมสามารถทราบไดวาใครเปนผแตง เพราะอาศยการสบทอดมาหลายชวอายคน

4. ไมทราบอายหรอชวงเวลาทแตงเพลงกลอมเดกได เพลงเดยวกนอาจ ผดเพยนกนบางจากส านวนภาษาของแตละทองถน การจดจ า ความเขาใจของผกลอมเดก บางครงเพลงเดยวกนคนกลอมคนเดยว กนใหรองกลอม 2 ครง กอาจกลอมไมเหมอนกน บางครงถาผกลอมไมเขาใจค าศพทในเนอเพลงกอาจเปลยนค าใหมเพอให เขาใจความหมาย จงท าใหเนอเพลงผดเพยนไป

ลกษณะส าคญของเพลงกลอมเดก

• เนอหาในเพลงจะกลาวถงเรองของการนอนหลบ เชน “ค าแลวจะนอน ทตรงไหน” หรอบางเพลงกจะกลาวถงความรกและความเอออาทรของแมทมตอลก เชน เจาทองดเอย แมจะพดวใหเจานอน เจาทองดอยาออน นอนเถดนะพอคณเอย • หรอบางเพลงกจะกลาวเปรยบเทยบความไรเดยงสา และความนารกนาเอนดของเดก กบสตวทคนเคย เชน นกเอยง นกเขา นกขนทอง เชน เจานกเอยงเอย ขนปกเจาเกลยงกลม จบอยททายสนม เอวกลมเจาคนเดยวเอย

1.1 เพลงกลอมเดก

• เพลงกลอมเดกบางเพลงชาวบานกมกน าสภาพธรรมชาตมากลาวไวในบทเพลง เนองจากชาวบานมวถชวตทแวดลอมดวยธรรมชาต เชน

• ตวอยางเพลงกลอมเดกทกลาวถงธรรมชาตของนกกา และนกกาเหวา นกกาเหวาเอย ไขใหแมกาฟก แมกาหลงรก เลยงดงลกในอทร คาบเอาขาวมาเผอ คาบเหยอมาปอน ปกหางเจายงออน เพงจะสอนบน พาลกเทยวหากน ตามล าธาร

• เพลงกลอมเดกบางเพลงกสะทอนแงจตวทยาทผใหญน ามาใชขใหเดกกลวเพอจะได หลบเรว เชน ตกแกเอย ตวมนลายพรอยๆ งเขยวตวนอย หอยหวลงมา เดกนอนไมหลบ กนตบเสยเถดกวา • เพลงกลอมเดกเปนในลกษณะปลอบโยนโดยชกชวนใหเดกนอนดวยถอยค าออนหวาน เพอแสดงความรกทมตอเดก แมเนอเยนเอย แมมใหไปเลนทหาดทราย ครนวาน าขนมา มนจะพาเจาลอยหาย แสนเสยดายเจาคนเดยวเอย

• เพลงกลอมเดกทใชกลวธการใหสนบนแกเดก โดยน าสงทเดกสนใจมาหลอกลอเดก เจาพดกระดาษเอย ขาดแลวจะซอใช ส าเภาเงนส าเภาทอง เขาจะลองเขามาใหม แมจะซอมาใชให เจาพดกระดาษเอย

1.1 เพลงกลอมเดก

• นอกจากนเพลงกลอมเดกหลายเพลงยงกลาวถงเรองอนๆ ทไมเกยวกบเดก แตเปนเรองราวของผใหญโดยตรง เชน

- เรองความรกระหวางชายและหญง ความเศราโศก หรอความผดหวงและพลดพรากจากความรก - เรองพฤตกรมของคนในสงคม ปญหาเศรษฐกจ ปญหาครอบครว - เรองราวทเกยวกบวรรณคดและนทานทคนในสงคมคนเคย

1.1 เพลงกลอมเดก

• ตวอยางเพลงกลอมเดกชอ “เจาขนทอง” เปนเพลงกลอมเดกทแพรหลายมาก • เนอเพลงแสดงใหเหนถงความรกความผกพนของแมทมตอลก ความอาลยอาวรณ

ทลกตองตายจากไป วดเอยวดโบสถ ตาลโตนดเจดตน ขนทองไปปลน ปานฉะนไมเหนมา คดขาวใสหอ ถอเรอไปหา เขากร าลอมา วาขนทองตายแลว เหลอแตกระดกแกว เมยรกจะไปปลง ขนศรถอฉตร ยกกระบตรถอธง ถอทายเรอหงส ปลงศพเจาขนทอง

• ตวอยางเพลงกลอมเดกทสะทอนใหเหนคานยมของชาวบานทต าหนผหญงท ไมเปนแมบานแมเรอน เชน

ลกเอยลกสาว ลกของชาวเมองเหนอ ทาขมนเปนเนอ ท าอะไรกไมเปน หงขาวแตละหมอ สนฟนกอเปนเกยนเขน บางกสกบางกดบ บางกเปนทองเลน หงขาวกไมเปน หนาชเลนไมมอายเอย

• ตวอยางเพลงกลอมเดกทมเรองราวเกยวกบวรรณคดทคนไทยคนเคย ตวเอยตวพ องคระเดนมนตรรงฟา ลอบลกบษบามา ลงในถ ามะคร เสดจเขาไป แกสงสยในกรงศร บษบานาร กไปชมสวนศรอทยาน

1.2 เพลงรองเลนของเดก

• เพลงรองเลนของเดกเปนเพลงสนๆ และรองทวนไปทวนมาซ า ๆ กน เพอใหเดกใชรองเลนเพอความสนกสนานเพลดเพลน และมสวนชวยใหเดกจดจ าขอความยาวๆ ได ซงท าใหเดกไดเรยนรการใชภาษาและการใชศพทตาง ๆ เพมมากขน

• เนอหาของเพลงน ามาจากสงแวดลอมรอบ ๆ ตวเดก เชน เรองสตว สภาพธรรมชาต • เนอเพลงนนบางวรรคมความหมาย บางวรรคกไมมความหมาย

• เพลงชนดนบางทกจะมการแสดงทาทางงาย ๆ ประกอบเพลง เพอฝกใหเดกรจกใชอวยวะตางๆ เชน การเดน การนง การใชมอ

• ตวอยางเพลงรองเลนทใชหยอกเดก และมการแสดงทาทางประกอบ

- เพลงรองเลนทชวยฝกใหเดกยน

ตงไขลม ตมไขกน ไขตกดน อดกนไขเนอ - เพลงรองเลนทชวยฝกใหเดกใชมอ

จบปด า ขย าปนา จบปมา ควาปทะเล - เพลงรองเลนทชวยฝกใหเดกใชกลามเนอ และรจกทรงตว

โยกเยกเอย น าทวมเมฆ กระตายลอยตอ หมาหางงอ ขคอโยกเยก

• บางครงเนอหาของเพลงกรองเลนๆ เพอลอเลยนเพอนๆ หรอเดกทแปลกๆ ผดไปจากเดกคนอน

- เพลงหวโลน หวโลนโกนใหมใหม ควกขไกใสหวโลน - เพลงผมจก ผมจกมาคลกน าปลา เหนขหมานงไหวกระจองหงอง - เพลงผมเปย ผมเปยมาเลยใบตอง พระตกลอง ตะลมตมมง

1.3 เพลงประกอบการละเลนของเดก

• เพลงประกอบการละเลนของเดก คอ เพลงทเดกใชรองประกอบการละเลนตางๆ • ซงอาจจะรองเปนกลม หรอรองเดยวกได บางครงกมการตบมอใหจงหวะหรอใช

ทาทางประกอบเพอชวยใหการละเลนนนๆ สนกสนานครกครนยงขน เชน - เพลงแมงมม

แมงมมเอย ขยมหลงคา แมวกนปลา หมากดกะพงกน

- เพลงงกนหาง พอง : “แมงเอยกนน าบอไหน” แมง : “กนน าบอโสกโยกไปโยกมา” พรอมแสดงอาการสายตวไปมา พอง : “แมงเอยกนน าบอไหน” แมง : “กนน าบอหนบนไปบนมา” พรอมแสดงอาการบนไปบนมา พอง : “แมงเอยกนน าบอไหน” แมง : “กนน าบอทรายยายไปยายมา” พรอมแสดงอาการสายตวไปมา พอง : “กนหวกนหางกนกลางตลอดตว”

1.3 เพลงประกอบการละเลนของเดก

- เพลงรรขาวสาร

รรขาวสาร สองทะนานขาวเปลอก เลอกทองใบลาน เกบเบยใตถนราน คดขาวใสจาน พานเอาคนขางหลงไวใหด เมอถงค าสดทาย ซมประตกจะลดมอลง กกตวผเลนทเดนผานมา ผเลนทถกกกตว จะถกคดออก หรออาจจะถกลงโทษดวยการใหร าหรอท าทาทางอะไรกได

1.3 เพลงประกอบการละเลนของเดก

• เนอหาของเพลงประกอบการละเลนของเดกบางเพลงอาจสะทอนใหเหนสภาพ ชวตความเปนอยของชาวบานและคานยมของชาวบานในดานตางๆ เชน - เพลงจ าจมะเขอเปราะ จ าจมะเขอเปราะ กะเทาะหนาแวน พายเรออกแอน กระแทนตนกม สาวสาวหนมหนม อาบน าทาไหน อาบน าทาวด เอาแปงทไหนผด เอากระจกทไหนสอง เยยม ๆ มอง ๆ นกขนทองรองว

จะเหนไดวาเพลงเดกเปนเพลงทรองถายทอดกนปากตอปาก และใชถอยค า หรอท านองทงาย ๆ บางครงเนอรองอาจจะแตกตางกนไปบางแลวแตทองถน แต จดประสงคกเพอใหเดกไดรบความสนกสนานเพลดเพลน และชวยใหเดกพฒนา ทกษะดานการพด และดานรางกายใหดขนนนเอง

1.3 เพลงประกอบการละเลนของเดก

2. เพลงปฏพากย

• ค าวา “ปฏ” หมายถง โตตอบ • สวนค าวา “พากย” หมายถง การใชค าพด • เพลงปฏพากย จงหมายถง เพลงทรองโตตอบกนระหวางผชายกบผหญง โดยใช ปฏภาณไหวพรบหรอทเรยกวา “รองแก”

• อมรา กล าเจรญ (2553: 4-5) ไดกลาวถง เพลงปฏพากย วา • เปนเพลงโตตอบระหวางชายและหญง • เนอหาเปนการเกยวพาราส มการถามตอบในเรองคดโลก คดธรรม ศาสนา หรอ

ประวตศาสตร • ความสนกสนานจะอยทพอเพลงและแมเพลงใชโวหารชงไหวพรบ ดนกลอนแกกน

มลกครองรบ กระทงจงหวะท าใหครนเครงยงขน

2. เพลงปฏพากย

ภมจต เรองเดช (2529: 54-55) ไดแสดงทศนะถงเพลงปฏพากยทสอดคลอง กนวา ทกภาคของไทยมเพลงพนบานในลกษณะทเปนเพลงปฏพากย คอ “เพลงท ชายหญงรองโตตอบกน” มความแตกตางกนไปบาง ตามลกษณะวฒนธรรมประจ า ทองถน เชน ภาษา ทวงท านอง เนอหา เครองดนตร การรายร า การแตงกาย และ โอกาสทรอง

2. เพลงปฏพากย

• เพลงปฏพากยในแตละทองถน แตละชมชน ภมภาค มชอเรยกวธการแสดงทแตกตางกนไปตามอตลกษณและความนยมของทองถนนนๆ เชน

ภาคกลางมชอเรยกวา “เพลงเรอ” “เพลงฉอย” “เพลงอแซว”

ภาคอสานมชอเรยกวา “หมอล าค” (หมอล าฝายหญงหมอล าฝายชาย) อสานใตเรยก “เจรยงตว” “เจรยงเบรน”

ภาคเหนอมชอเรยกวา “เพลงซอ”

ภาคใตมชอเรยกวา “เพลงเรอ” “เพลงนา”

2. เพลงปฏพากย

ตวอยางเพลงปฏพากยทคนเคย

• “เพลงเรอ” • เพลงเรอ เปนเพลงทรองเลนในฤดน าหลาก ประมาณเดอน 11-12 นยมเลนใน จงหวดพระนครศรอยธยา อางทอง สงหบร สพรรณบร และลพบร ชวงเทศกาลกฐน ผาปา หรองานนมสการ งานบญประจ าปของวด ซงเปนฤดน าหลาก ชาวนาวางเวน จากการท านา รอน าลด และรวงขาวสก กจะพากนพายเรอมาท าบญไหวพระและ เลนเพลง

• ธรรมเนยมในการเลนมเรอฝายชายและฝายหญง • จ านวนผเลนขนอยกบขนาดของเรอประมาณ 9 - 10 คน มพอเพลง แมเพลง สวนท

เหลอเปนลกค • ใชกลอนลงสระเสยงเดยวกนไปเรอยๆ ทเรยกวา “กลอนหวเดยว” นยมรองกลอน

ลา และกลอนไล เพราะคดหาค าไดงายกวาสระเสยงอน • มเครองประกอบจงหวะ ไดแก ฉง และกรบ • พอเพลงทนงกลางล าเรอ จะเปนคนตฉงดงฉบๆ ไปเรอยๆ ทเหลอกเปนลกคคอย

รองรบหรอรองย วดวยค าวา “ฮา ไฮ” และคอยกระทงวา “ชะ ชะ” หรอ “เชยบ เชยบ” ตามความคะนองปากเปนจงหวะๆ

• เมอชาวเพลงพายเรอมาถงทหมาย โดยทวไปกจะมองหาเรอจบควาเพลงกน แลว ฝายชายจะพายเรอไปเทยบจนชดเรอฝายหญงและเกบพายขน

• ในเรอแตละล าจะนงเปนคๆ นอกจากชวงหวเรอทายเรอจะนงคนเดยวเพราะทแคบ • เรอฝายชายจะเรมวาเพลงกอน เรยกวา “เพลงปลอบ” เพอขอเลนเพลงกบฝายหญง

ตามมารยาท • เมอวาไปสก 2 - 3 บท หากฝายหญงนงไมตอบ กแสดงวา ไมสมครใจเลนเพลงดวย

หรอมคนดหมายอยแลว เรอฝายชายตองไปหาคใหม

• แตถาฝายหญงเออนเสยงตอบ แสดงวา ตกลงปลงใจเลนเพลงดวย กเรมวา “เพลงประ” โตตอบกนในเชงเกยวพาราสอยางสนกสนาน เชน - กลาวถงการลกพาหน หรอนดหมายสขอ - เพลงชงช และเพลงตหมากผว • เมอวาเพลงกนสมควรแกเวลาแลว เรอฝายชายจะพายไปสงเรอฝายหญง ในระหวางนน กวา “เพลงจาก” เพอเปนการแสดงความอาลยอาวรณ

• “เพลงอแซว” เปนเพลงพนบานจงหวดสพรรณบร เลนในงานเทศกาลสงกรานต หรอ งานบญกศล เดมเปนเพลงรองโตตอบกนสนๆ แบบกลอนหวเดยว ตอมาไดยมกลอน เพลงฉอยไปรองใหยาวมากขน • รองดวยจงหวะเรวๆ เดนจงหวะดวยฉง กรบ • พอเพลงแมเพลงแตละฝายมลกค 4- 5 คนรองโตตอบเชงเกยว พาราส แฝงค า สองแงสองงาม เพอสรางความครกครนใหแกผฟง • สวนผรองตองมความสามารถในการเลอกถอยค ามารอยเรยงทเรยกกนวา “ดนเพลง”

ใหทนจงหวะทเรวกวาเพลงประเภทอน ๆ ตอมา

ตวอยางเพลงปฏพากยทคนเคย

• “เพลงฉอย” • เพลงฉอย เปนเพลงทเลนกนทวไปทกจงหวดในภาคกลาง โดยนยมเลนในชวง เทศกาลสงกรานต และวนนกขตฤกษอนๆ • ภายหลงมการตงวงเปนอาชพรบจางแสดงทวไป คณะล าตดหวงเตะนยมน าเพลง ฉอยมารองแทรกกบการละเลนเพลงล าตดเสมอ • เพลงฉอยเปนเพลงโตตอบระหวางชายหญง มเอกลกษณตรงทลกคจะรองรบวา “เอชา เอชา ชา ฉาด ชา” บางคณะตอดวย “หนอยแม” ไมตองมดนตรประกอบ ลกคจะปรบมอเทานน

ตวอยางเพลงปฏพากยทคนเคย

• “เพลงเกยวขาว” • เพลงเกยวขาว เปนเพลงทส าหรบรองกนในขณะลงแขกเกยวขาว อนเปนอาชพ

ส าคญของชาวนาไทย เพอใหสนกสนานและรสกผอนคลายความเหนดเหนอยเมอยลาในการงาน และเชอมความสามคคในระหวางเพอบานอาชพเดยวกน

• เพลงเกยวขาวจะเลนกนในฤดเกยวขาว และจะเลนกนเมอหยดจากการเกบเกยวขาวแลว เหมอนกบเพลงเตนก าร าเคยว

ตวอยางเพลงปฏพากยทคนเคย

• กลาวคอ จะเลนเพลงเกยวขาวกอนทจะเลนเพลงเตนก าร าเคยว • ไมมก าหนดเวลาในการเลน คอ เลนกนจนเหนอยกเลก • เนอความของเพลงมกจะเกยวกบการไตถามถงการท านาผสมผสานการเกยว

พาราสกน

• เพลงเกยวขาว บางแหงเรยก “เพลงก า” • เวลาแสดง อกมอหนงก าขาวไว ย าเทาใชลลาไปตามจงหวะเพลง ใชตบมอให

จงหวะพรอม ๆ กน บางครงใชกลองและฉงเขารวมดวย

• ตวอยางเพลงเกยวขาว เกยวเถดหนาแมเกยว อยามวแลมวเหลยว เคยวจะบาดมอเอย ควาเถดหนาแมควา รบตะบงใหถงคนนา จะไดพดจากนเอย

• ตวอยางเพลงเตนก าร าเคยว มากนเถดเอย เอยรา แมรา มารมา แมมา มาเถดนะแมมา มารมา แมมา มาเตน ก าย าหญากนในนานเอย มาเสยเถดเอย เอยรา พอมา มารมา พอมา ฝนกระจายปลายนา แลวนองจะ มาอยางไรเอย....

3. เพลงในพธกรรม

• เพลงในพธกรรมของชาวบาน คอ การขบล าน าเปนทวงท านองทชาวบานใชประกอบในพธกรรมเกยวกบวถชวตของผคนในทองถนนนๆ

• อมรา กล าเจรญ (2553: 5-6) ไดแบงประเภทของเพลงในพธกรรมได 3 ประเภท ดงน 3.1 เพลงทประกอบในพธกรรมเกยวกบชวต

3.2 เพลงประกอบพธกรรมตามปฏทน 3.3 เพลงประกอบพธกรรมในการรกษาโรค

• วฒนธรรมและประเพณการด าเนนชวตของคนไทย นบตงแตเกดจนตาย มความผกพนอยกบทวงท านองกลอนเพลง เพราะมความเชอวาเพลงจะเปนสอถงสงศกดสทธ เพอบนดาลความสข ปดเปาความทกข

• เพลงในพธกรรมมความส าคญกบการเกดของเดก เชน สวดแหลเรยกขวญ ในพธท าขวญ พธโกนจก พธบวชนาค พธแตงงาน ในงานอวมงคล เชน เพลงตมโมง (อสานใต) เพลงสวดคฤหสถ (ภาคกลาง) สวดมาลย และเพลงกาหลอ (ภาคใต) ซงในในงานศพ

3.1 เพลงทประกอบในพธกรรมเกยวกบชวต

3.2 เพลงประกอบพธกรรมตามปฏทน

• เพลงประกอบพธกรรมตามปฏทน ไดแก เพลงทมบทบาทตามปฏทนประเพณราษฎร 12 เดอน เชน

• บทเพลงแหนางแมวในพธของฝน หากฝนไมตกตองตามฤดกาลท าใหเกดความแหงแลง ประมาณเดอน 8-9 เพอใหฝนตกลงมาเพอการเพาะปลกและพชผลทางการเกษตร ในสวนนจะมเพลงในพธกรรมตอเนองในเรองของการเพาะปลก เชน พธสขวญขาว สขวญยง ขอบคณผสางเทวดาทใหผลผลตด

3.3 เพลงประกอบพธกรรมในการรกษาโรค

• เพลงประกอบพธกรรมในการรกษาโรค เปนพธกรรมทเกดขนจากความเชอทาง ไสยศาสตรทเรนลบ ไดแก เวทมนตรหรอคาถาอาคมตางๆ อทธปาฏหารย ภตผปศาจ และวญญาณ เพราะคนไทยสวนใหญมความเชอทางไสยศาสตรกนมาเนนนาน

• ถงแมวทยาการตางๆ จะเจรญกาวหนาไปสโลกของเทคโนโลยแลว ยงพบวามการรกษาอาการเจบปวยดวยเพลงในสงคมชนบท เชน ล าผฟา ล าผแถน

• ในภาคอสานเหนอ เปนการขบรองบทกลอน มแคนเปนดนตรประกอบกบการขบรอง มการใชทารายร าประกอบ การขบล าประเภทนเปนการล าบอกกลาว และเชญวญญาณบรรพบรษมาเพอรกษาอาการปวยไข

เพลงพนบานสะทอนวฒนธรรมไทย

• เพลงพนบานของไทยจดเปนวรรณกรรมประเภทหนง ผรองเพลงพนบานกคอชาวบานทมอาชพเกษตรกรรม ซงเปนอาชพหลกของไทย

• เราถอวาเพลงพนบานเปนผลผลตของสงคมเกษตรกรรมและสามารถสะทอนวถชวตหรอวฒนธรรมของคนไทยในแงมมตางๆ ดงน

1. เพลงพนบานสะทอนใหเหนวา อาชพหลกของคนไทย คอ ท าไรท านา เพลงพนบานจงไดสะทอนภาพในทองทงนาและทศนคตของชาวนา เชน เพลงอแซว ทวา ตนขนเชาเชากเขาแตคอก จงววออกเอาไปเทยมไถ ไถคกไดไถควายกอด ถาไมบายขาไมปลดหรอกไถไป

เพลงพนบานสะทอนวฒนธรรมไทย

2. เพลงพนบานสะทอนชวตความเปนอยของชาวบาน

ตวอยางเพลงฉอยทกลาวถงความเปนอยของชาวบาน คอ ชาวบานจะไปอาบน าททาน า และหนมๆ สาวๆ จะพบปะกนทนน นองจะไปยงตนทา จะไปสรงคงคาเหมอนดงใจ จะไปละราคนใหมนสนมวหมอง จะลงรกปดทองไวขางใน นองจะนงผาผนรบางบาง กใหมนเหนรางรางไรไร

เพลงพนบานสะทอนวฒนธรรมไทย

3. เพลงพนบานสะทอนคานยมดานตางๆของชาวบาน

- ชาวบานมทศนะตอชาวจนวามความร ารวย เนองจากมอาชพคาขาย ไมรงเกยจลกเขยชาวจน ฉะนน ในบทเกยวพาราสของเพลงพนบาน ฝายชายมกจะพดถงตนเองวาร ารวย และเปนลกพอคาชาวจน ดงตวอยางเพลงอแซว ทวา ไมมใครดหมนวาขานอนกนดอกเบย ขาเปนลกอาเสย กนขาวรอนนอนสาย วาโรงเลอย โรงสยงมสสบหาโรง แถมยงมเรอโยง ขาไมคยขยาย

เพลงพนบานสะทอนวฒนธรรมไทย

3. เพลงพนบานสะทอนคานยมดานตางๆของชาวบาน (ตอ)

- ชาวบานมคานยมในการเลอกคครอง โดยฝายหญงตองพจารณาฝายชายวาเทอกเถาเหลากอเปนอยางไร และนสยของฝายชายดหรอไม อกทงฝายชายตองเปนโสด ยงไมมคครอง ดงตวอยางเพลงอแซว ทวา เจาจะมลกผวครอบครอง ควรจะตรองใหมนสมหมาย วาตองเลอกเทอกเถาเหลากอบรวารรวมหนอวาพอแมเขาเปนคนชนดไหน สบฝนกนเหลาเมากญชา ลกภรรยาเขามหรอไม

3. เพลงพนบานสะทอนคานยมดานตางๆของชาวบาน (ตอ) เนอหาของเพลงพนบานบางเพลงยงสะทอนคานยมของฝายหญงวา ไมชอบผชายทเปนนกเลง หรอเลนการพนน ดงตวอยางเพลงระบ าบานไร ไอลกผวฉนกอยากจะม แตมนหาคนดไมได ตนขนเชาเขาแตโรงบอน สองมอกชอนแตแพไพ ผวนกเลงฉนเองกไมเอา ฉนขเกยจหงขาวหมอใหญ

3. เพลงพนบานสะทอนคานยมดานตางๆของชาวบาน (ตอ)

เนอเพลงพนบานบางเพลงกสะทอนใหเหนคานยมของคนในสงคมวา ผหญงเราตองแตงงานและมการสขอตามประเพณ ตวอยางเพลงพวงมาลยทวา เออระเหยลอยมา ลอยมากลอยไป พอทานเลยงมายาก จะกนขนหมากใหได ไมไดกนหนมตมอมน าตาล นองไมรบประทานของใคร พวงเอยพวงมาลย ถอยหลงกลบไปเถดเอย

4. เพลงพนบานสะทอนความเชอของชาวบานไวหลายประการ

- ความเชอเรองนรกสวรรค ชาวบานมความเชอวาคนท าด ท าบญสนทานยอมไดไปขนสวรรค คนชวตองไดรบผลกรรมและผลของบญบาปจะตดตามไปจนถงชาตหนา ตวอยางเพลงอแซทวา ผลศลผลทานไปอยวมานเลอนลอย เปนของทพยรอคอยไมเลอนลอยไปไหน จะไปชมสมบตความศกดสทธ ไปสวรรคชนอนทรองคศลจะพาไป ไปชมเทพธดาบนชนดาวดงส ศลทานเหนยวพงท าใหขนบนได

เพลงพนบานสะทอนวฒนธรรมไทย

- ความเชอเรองบพเพสนนวาส ชาวบานมความเชอเรองเนอควาเปนเรอง บญกรรมทท ารวมกนมาแตชาตปางกอน ตวอยางเพลงฉอย แตปาเลปาหลง เราเคยไดสรางกศล

มากนแมคณสองคน มนจรงเสยแทมนคง นแหละเนอคของนอง แมคอปลองจงใจ หรอ นมนเปนคสรางกศล ทไดมาเจอสรอยโกสม

5. เพลงพนบานสะทอนภมปญญาของบรรพบรษไทย ความรความฉลาดของ บรรพบรษไทยทแฝงในเพลงพนบานไดถายทอดมายงลกหลาน และมประโยชนตอ ลกหลานมาจนถงปจจบน เพลงพนบานสะทอนภมปญญาของบรรพบรษไทยในเรอง ตางๆดงตอไปน

เพลงพนบานสะทอนวฒนธรรมไทย

- ความสามคคหรอความมไมตรของคนในสงคม เพลงพนบานเกดจากการท คนในสงคมรวมแรงรวมใจชวยเหลอกนในการท างาน เชน การเกยวขาว การนวดขาว เพลงพนบานจงท าใหทกคนมสวนรวมในการรองเพลง ถาผใดรองไมคลอง กสามารถปรบมอหรอเคาะจงหวะ ซงเปนการแสดงออกถงความพรอมเพรยงของหม คณะ แมแตเนอเพลงกแสดงออกถงความชวยเหลอ ความสามคคทมตอกนดงเชน เพลงสงฟาง

ชาย มาเถดหนาแมมา อยาใหเสยเวลา มาชวยกนสงฟางเอย หญง มาเถดหนาพอมา อยาใหเสยเวลา มาชวยกนสงฟางเอย

- ความมไหวพรบหรอปฏภาณ ลกษณะเนอรองของเพลงชาวบานสวนมาก เปนการโตตอบระหวางพอเพลงและแมเพลง ตองใชความรวดเรวในการโตตอบ เวลา รองจงมกซ าค าหรอซ าขอความขณะทก าลงคดหาถอยค าทใชตอบโตอกฝายหนง เชน เพลงเตนก าร าเคยว ชาย ไปกนเถดเอย เอยรา แมไป ไปรไปแมไป ไปชมนกกนทในปา ไปชมพฤกษากนทในไพร ไปชมชะนผไพร เลนทในดงเอย หญง ไปเสยเถดเอย เอยรา พอไป ไปรพอไป นองเดนขยก จกไหล ตามกนพชายไปเอย