(ก)

กตตกรรมประกาศ

งานวจย เรอง การพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม : กรณศกษา กลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ครงน ไดรบทนสนบสนนการวจยจากมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม คณะผวจยขอขอบพระคณทานผทรงคณวฒ คณาจารย บคลากร คณะบรหารธรกจและเทคโนโลยสารสนเทศ สานกงานพฒนาชมชนอาเภอผกไห สานกงานพฒนาชมชนจงหวดพระนครศรอยธยา ประชาชนในอาเภอผกไห ทใหความอนเคราะหชวยเหลอและสนบสนน ใหการดาเนนงานวจยครงนสาเรจลลวงไดดวยด

ผลงานการวจยฉบบนคณะผวจยหวงเปนอยางยงวาคงจะเปนประโยชนตอสวนรวม และเปนฐานขอมลสาหรบผทสนใจศกษาและคนควาเกยวกบผลตภณฑหตถกรรมทองถน กลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา หากมขอบกพรองประการใดคณะผวจย ขอนอมรบเพอนาไปปรบปรงแกไขในโอกาสตอไป

คณะผวจย 2557 สว

พ.

มทร.สวรรณภ

ม

(ข)

การวจยเรอง การพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม : กรณศกษา กลมจกสาน ตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ผวจย รสสคนธ แยมทองคา นพปฎล ขงทอง ศศนนท ศาสตรสาระ มณฑาทพย เดอนสกแสง

บทคดยอ การวจยครงน มวตถประสงคเพอพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมทองถนตามอตลกษณ

ของชมชน สาหรบการพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม : กรณศกษา กลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา เปนการวจยเชงคณภาพ โดยดาเนนการเกบรวบรวมขอมลเกยวกบกลมจกสานตะกราหวายของอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา เพอสรางลายทเปนอตลกษณของอาเภอผกไห ดวยการดาเนนการแบบมสวนรวมระหวางมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม สานกงานพฒนาชมชนอาเภอผกไห และประชาชนในอาเภอผกไห

จากการศกษาพบวา ผกไห เปนชอของผกไทยโบราณชนดหนงมลกษณะเปนเถาเลอย ใบเปนแฉกๆ ผลมรสขม หรอทเรยกวา มะระขนก ผวจยจงไดแนวความคดจากใบของมะระขนกทมลกษณะเปนแฉกๆ มสเขยว มาปรบรปแบบ โดยนามาจกสานใหเปนลายของตะกราหวายเพอสรางความจดจาและเปนอตลกษณทชดเจนของอาเภอผกไห ซงจากการพฒนารปแบบผลตภณฑดงกลาวทาใหกลมจกสานตะกราหวาย ไดตอยอดการจกสานลายของตะกราหวายเพมขนเปนลายตนหมน ซงเปนตราของจงหวดพระนครศรอยธยา สงผลใหกลมจกสานตะกราหวายไดรบการคดเลอกจากจงหวดพระนครศรอยธยาเขารวมประกวด Knowledge-Based OTOP : KBO ภายในปเดยวกน นอกจากนผวจยไดพฒนารปแบบของบรรจภณฑตามความตองการของกลมจกสานตะกราหวาย เพอเตรยมความพรอมในการเขาคดสรรตามโครงการคดสรรสดยอดหนงตาบล หนงผลตภณฑ ป พ.ศ. 2557

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

(ค)

Title of Dissertation The development of local handicraft products by participatory. A case study of rattan basket in Phak Hai district of Phranakhon Si Ayutthaya. Author Rossukon Yamthongkam Noppapadol Khingthong Sasinan Sastsara Montatip Duansuksang

Abstract This case study is called the wicker basket handicraft Ampur Phakhai,

Ayutthaya. The main idea of this study is to develop wicker basket designs into community identifiable products by local collaboratives. Qualitative research is conducted in this study which obtained data from local wicker basket handicraft groups in Phakhai, Ayutthaya. This research was a collaboration between local wicker basket handicraft groups of Phakhai, the Rajamangala University of Technology Suvarnabhumi, Community Development Phakhai District, and the people in Phakhai.

Phakhai is the name of a bitter melon and its leaves look like the stars. Therefore, the wicker baskets from Phakhai were designed as star shapes to allow consumers to identify these products as originating in the Phakhai district. This community also developed the Sacred Fig Tree symbol, which is the logo of the Ayutthaya province, in wicker baskets. These were selected to represent the province in the Knowledge-Based OTOP: KBO Exhibition in 2014. The researchers developed these designs to fulfill product demand for the 2014 OTOP Exhibition.

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

(ง)

สารบญ

หนา กตตกรรมประกาศ (ก) บทคดยอ (ข) สารบญ (ง) บทท 1 บทนา

ความสาคญและทมาของปญหาททาการวจย 1 วตถประสงคของโครงการวจย 2 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 2 ขอบเขตของโครงการวจย 2 วธดาเนนการวจยและแผนการดาเนนงาน 2 กรอบแนวคดในการวจย 4 คาสาคญ (Keyword) 5

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ประวตจงหวดพระนครศรอยธยา 6 ประวตความเปนมาอาเภอผกไห 14 ประวตกลมจกสานตะกราหวาย 17 การพฒนาผลตภณฑ 19 แนวคดเกยวกบการพฒนาแบบมสวนรวม (Participatory Development) 21 ขอมลตะกราหวาย จกสาน 22 ขอมลหตถกรรมทองถน 31 งานวจยทเกยวของ 32

บทท 3 การออกแบบและวธการวจย แสดงความคดรวบยอดของเทคนค AIC 40 แสดงขนตอนการดาเนนงานวจย 41 วธการดาเนนงาน 42 วธการดาเนนการวจยและแผนการดาเนนงาน 42

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

(จ)

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 4 ผลการศกษา

บรบทของชมชนอาเภอผกไห 44 ประวตกลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา 46 ผลตภณฑของกลมจกสานตะกราหวายทผประกอบการตองการพฒนา 47 ศกษาและวเคราะหปจจยหตถกรรมจกสาน 53

บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ สรปผลการศกษา 70 ขอเสนอแนะระดบชมชน 73 ขอเสนอแนะระดบหนวยงานภาครฐทเกยวของ 73 ขอเสนอแนะในการวจยตอไป 73

บรรณานกรม

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

บทท 1 บทนา

1. ความสาคญและทมาของปญหาททาการวจย

กระบวนการพฒนาทผานมานน ทกฝายทเกยวของตางยอมรบกนวา การพฒนาทมงแตความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจโดยมไดยด "คน" เปนศนยกลางของการพฒนาหรอมไดใหประชาชนเขามาม "สวนรวม" นน สงผลใหบงเกดความลมเหลวของการพฒนา ซงเปนผลสบเนองจากการพฒนาททอดทงประชาชน ประชาชนกลายเปนผรวม (Passive Participation) ในการพฒนา ไมไดเปนผทมสวนให หรอมสวนรวมอยางจรงจงในการพฒนา (Active Participation) ปจจบนถนนทกสายของการพฒนาไดมงไปส "การมสวนรวม" ซงถอวาเปนสทธมนษยชนขนพนฐานของประชาชนทจะเขามาแสดงความคดเหนในการกาหนดรปแบบการพฒนา ทจะพฒนาคณภาพชวตของตนเอง ของชมชนและทองถน การพฒนาอยางมสวนรวม ซงหมายถงประชาชนเขามามสวนเกยวของ (Involvement) ในการตดสนใจในโครงการพฒนาและรวมดาเนนการแกไขปญหาของชมชน อนจะสงผลใหเกดความเชอมนและความรสกเปนเจาของโครงการเพอใหบรรล "การพงตนเอง" ของชมชน อนเปนเปาประสงคของการพฒนาอยางแทจรง จากแนวคดดงกลาวสามารถนามาเปนแนวทางในการพฒนาชมชนทงในดานสงคมและเศรษฐกจตอไปในอนาคต

เอกลกษณทางสงคมของชาวอยธยาสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม จากรากฐาน ภมปญญาทองถนตลอดจนทรพยากรทมอยในชมชนและธรกจชมชนทเกดจากครอบครวและชมชนลวนมาจากรากฐานภมปญญาทองถน จนกลายเปนรากฐานของชาตและเปนธรกจระดบโลก ซงภมปญญาทองถนจะสามารถสบสานตอไปไดกตองเนองมาจากความเขมแขงของชมชนเอง (วฒนา บรรเทงสข, 2546: 4) ในการพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจกสานทองถน จงควรตองทาใหชมชน เหนความสาคญของการมสวนรวมในการแกไขปญหาของตนเอง เพอสรางความเขมแขงใหกบชมชน เพราะความเขมแขงของทองถนหรอชมชนจะเปนรากฐานการพฒนาหรอแกปญหาทเกดในชมชน โดยใหคนทอยกบปญหาในชมชนเปนผมสวนรวมในการแกปญหาอยางเปนระบบ อาศยความรวมมอจากนกวชาการและนกพฒนาจากภายนอกของชมชน ใชกระบวนการเรยนรเพอนาไปสเปาหมาย การพฒนาขดความสามารถของคนทอยกบปญหา เพอการแกไขปญหาของชมชนทงระยะสนและ ระยะยาว

จากการศกษาขอมลขางตน ผวจยตองการพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม กรณศกษา กลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา เพอสงเสรมใหชมชน เกดการเรยนรและสามารถพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจกสานทองถนไดอยางตอเนอง ในอนาคต

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

2

2. วตถประสงคของโครงการวจย 1. เพอพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมทองถนตามอตลกษณของชมชน 2. เพอพฒนาการมสวนรวมระหวางมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม สานกงาน

พฒนาชมชนอาเภอผกไห และประชาชนในอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา

3. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1. รปแบบผลตภณฑหตถกรรมทองถนของอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ไดรบ

การพฒนาโดยการมสวนรวมระหวางมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม สานกงานพฒนาชมชนอาเภอผกไห และประชาชนในอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา

2. อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ไดรปแบบผลตภณฑทเปนอตลกษณของอาเภอ

4. ขอบเขตของโครงการวจย ขอบเขตดานพนท การวจยในครงน ผวจยไดกาหนดขอบเขตดานพนทโดยการเลอกแบบเจาะจง (Purposive

Area) โดยผวจยเลอกศกษากลมจกสาน อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ทมความสนใจ ในการรวมพฒนารปแบบผลตภณฑ

ขอบเขตดานระยะเวลา การพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวมครงน ดาเนนการระหวาง

เรมเกบขอมลตงแตเดอนตลาคม 2555 สนสดเดอนสงหาคม 2557 รวมระยะเวลาทงสน 2 ป

5. วธดาเนนการวจยและแผนการดาเนนงาน การเกบรวบรวมขอมล 1. ขอมลทตยภม เพอศกษาขอมลพนฐานเกยวกบลกษณะของอาเภอผกไห กลมจกสาน

และลกษณะของผลตภณฑ 2. ขอมลปฐมภม จากการสารวจพนทเขาพบกลมจกสานในเขตอาเภอผกไห เพอกาหนด

พนทใหการวจย

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

3

ขนตอนดาเนนการวจย ขนตอนท 1 การศกษาขอมลเบองตนกอนทาการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม

1. คดเลอกชมชน 2. สรางความเขาใจและความสมพนธภาพกบชมชน 3. เตรยมบคลากรในการดาเนนงาน

ขนตอนท 2 การปฏบตพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม ผวจยมขนตอนในการดาเนนการวจยภาคสนามรวมกบชมชน นกพฒนา นกวจยและนกวชาการ

โดยมขนตอน ดงน ขนตอนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม 1. ศกษาและวเคราะห

- ศกษาลกษณะของชมชน - วเคราะหจดแขงจดออนของชมชน เพอพจารณาความเหมาะสมและความเปนไปไดในการพฒนารปแบบผลตภณฑ

2. วางแผนและพฒนารปแบบผลตภณฑ - สรางแนวความคด - กลนกรองแนวความคด - พฒนาและทดสอบแนวความคด - พฒนารปแบบผลตภณฑ

3. ปฏบตตามแผน โดยดาเนนการพฒนารปแบบผลตภณฑ ขนตอนท 3 สรปผลงานการพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจกสานทองถน ผวจยนาเสนอการสรปผลงานการพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจกสานทองถน

แลวนาเสนอในรปแบบของเอกสารและดวยวาจา แกชมชน นกพฒนา หนวยงานภาครฐ และบคคล ทเกยวของ

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

4

6. กรอบแนวคดในการวจย

ขนเตรยมการ - เลอกกลมจกสาน ในอาเภอผกไห - สรางความเขาใจกบชมชน - เตรยมบคลากร

การพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม

1. เพอพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรม ทองถนตามอตลกษณของชมชน 2. เพอพฒนาการมสวนรวมระหวางภาครฐ ภาคเอกชน และประชาชนทองถน

ทาวจยการพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจกสานทองถนแบบมสวนรวม

ศกษาและวเคราะห

- ศกษาลกษณะของชมชน - วเคราะหจดแขงจดออนของชมชน

วางแผนและพฒนารปแบบผลตภณฑ

- สรางแนวความคด - กลนกรองแนวความคด - พฒนาและทดสอบแนวความคด - พฒนารปแบบผลตภณฑ

ปฏบตตามแผน

- ดาเนนการตามแผน

การตดตามและประเมนผล

- ตดตามผล - ประเมนผลงานทางการพฒนารปแบบผลตภณฑ

การทางานรวมกนระหวางชมชน นกพฒนา นกวจย

นกวชาการ

- เทคนค AIC ในการระดบความคดเหน

รวมมอรวมใจ

รวมคด รวมสรางสรรค

รวมทา รวมปฏบต

รวมรบประโยชน

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

5

7. คาสาคญ (keyword) ของโครงการวจย ผลตภณฑหตถกรรมทองถน หมายถง ผลตภณฑททาจากเครองมอเครองใชทสรางขน

ดวยมอเปนหลกทเกดจากคนในทองถน โดยอาศยภมปญญาและงานทางดานศลปะมาประกอบการสรางขน

เครองจกสาน หมายถง เครองใชททาดวยไมไผหรอหวาย จากฝมอความคด ภมปญญาของชาวบานมลกษณะรปทรงแตกตางกนไปตามแตละทองถน ทงนขนอยกบภมประเทศ วสดอปกรณ คตนยม และอาชพของคนในทองถนนนๆ

การพฒนา หมายถง การทาใหเปลยนแปลงไปในทางทตองการ รวมทงการทาใหชวต ความเปนอยของประชาชนมความสข ความสะดวกสบาย ความอยดกนด ความเจรญทางศลปวฒนธรรม และจตใจ

แบบมสวนรวม หมายถง การมสวนเกยวของของทกฝายทเขารวมกจกรรมวจย ในการวเคราะหสภาพปญหาหรอสถานการณอนใดอนหนง แลวรวมในกระบวนการตดสนใจและการดาเนนการจนกระทงสนสดการวจย

ตะกราหวาย หมายถง การทาใหสวนของไมไผ หรอหวาย กลายสภาพเปนแฉก เปนหยกๆ ดวยฟนเลอย หรอการใชคมมดผาไมไผแลวทาใหเปนเสนบางๆ ทเรยกวา ตอก มาขดกนจนเกดลวดลายทตองการเปนภาชนะสามารถนาไปใชสอยไดตามตองการ

ทองถน หมายถง ถนฐานทอยของมนษยทตงบานเรอนอาศยอยกนเปนกลมหรอหนวยของพนทยอยลงมา ตงแตบาน หมบาน ตาบล อาเภอ เทศบาล จงหวด

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

1. ประวตจงหวดพระนครศรอยธยา 2. ประวตความเปนมาอาเภอผกไห 3. ประวตกลมจกสานตะกราหวาย 4. การพฒนาผลตภณฑ 5. การพฒนาแบบมสวนรวม 6. ขอมลตะกราหวาย จกสาน 7. ขอมลหตถกรรมทองถน 8. งานวจยทเกยวของ

1. ประวตจงหวดพระนครศรอยธยา

จงหวดพระนครศรอยธยา หรอเรยกสนๆ วา "อยธยา" ตงอยในภาคกลาง เปนเมองหลวงเกาของไทย สรางขนเมอ พ.ศ. 1893 โดยสมเดจพระเจาอทอง หรอ สมเดจพระรามาธบดท 1 ในเวลา 417 ปทกรงศรอยธยาเปนราชธาน มกษตรยปกครอง 34 พระองค จาก 5 ราชวงศ คอ ราชวงศอทอง ราชวงศสพรรณภม ราชวงศสโขทย ราชวงศปราสาททอง และราชวงศบานพลหลวง นบเปนราชธานของไทยทมอายยนยาวทสดในประวตศาสตรชาตไทยทอยในดนแดนแหลมทองแหงน

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

7

ตราประจาจงหวดพระนครศรอยธยา เมอราวศภมสด 721 ปขาล โทศก วนศกร เดอนหา ขนหกคา

เพลา 3 นาฬกา 9 บาท หรอตรงกบวนท 3 เมษายน พทธศกราช 1893 พระเจาอทองทรงสถาปนาอาณาจกรกรงศรอยธยา ขนท ตาบลหนองโสน ช พอพราหมณไดฤกษ ตง พ ธกลบบาตร สมเพลง ชอพธทาเพอแกเสนยด ไดสงขทกษณาวตรขอนหนง ใตตนหมน เพราะเหตดงกลาว จงเปนรปสงขทกษณาวตร ประดษฐานอยบนพานทองบรรจไวภายใน ปราสาท 1 หลง ใตตนหมน

พนธไมมงคลพระราชทาน หมน พนธไมพระราชทานเพอปลกเปนมงคล

จงหวดพระนครศรอยธยา ชอวทยาศาสตร Cordia cochinchinensis Gagnep. วงศ BORAGINACEAE ไมตน สง 5 - 15 เมตร เปลอกตนสเทาคลา ใบเดยวเรยงสลบ แผนใบรปไข กวางประมาณ 7 เซนตเมตร ยาว 15 เซนตเมตร ปลายใบท โคนใบกวาง ดอกสขาว ผลแกเปลอกสชมพ มของเหลวภายในเหนยวมากหอหมเมลด นเวศวทยา พบมากในปาชายเลนทดนคอนขางแขง ฝงทะเลอาวไทย ขยายพนธ โดยเมลด ประโยชนเปลอกใชทาปอ ใชทาหมนตอกยาแนวเรอ ของเหลว ในผลทหอหมเมลดเหนยวมากใชทากาว

ดอกไมประจาจงหวดพระนครศรอยธยา ดอกโสน (Sosbania roxvurghi, Merr) เนอออน

โตเรว ลาตนอวบ ปลกและขนเองตามแมนาลาคลอง หนองบงทวไปในภาคกลาง ดอกสเหลองออกเปน ชอหอยแลเหลองอราม คลายทองไปทวทกแหง ดอกโสนใชรบประทานเปนอาหารได เมอ พ.ศ. 1893 พระเจาอทองทรงตงเมองขนใหมทตาบล เ วยงเหลก ทรงเลอกชยภมทจะตงพระราชวง ทรงเหนวาทตาบลหนองโสนเหมาะสม เพราะมตนโสนมาก ดอกโสนออกดอกเหลองอรามคลายทองคาแลสะพรงตา ดงนน ดอกโสนจงถอไดวาเปนดอกไมประจาจงหวดพระนครศรอยธยา

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

8

ภมประเทศ จงหวดพระนครศรอยธยามเนอทประมาณ 2,556.64 ตารางกโลเมตร หรอ 1,597,900 ไร

มขนาดใหญเปนอนดบท 62 ของประเทศไทย และเปนอนดบท 11 ของจงหวดในภาคกลาง ตงอยบรเวณทราบลมภาคกลางตอนลางของประเทศ ลกษณะภมประเทศเปนทราบลมนาทวมถง พนทสวนใหญเปนทงนา ไมมภเขา ไมมปาไม มแมนาไหลผาน 4 สาย ไดแก แมนาเจาพระยา แมนาปาสก แมนาลพบร และแมนานอย รวมความยาวประมาณ 200 กโลเมตร มลาคลองใหญนอย ประมาณ 1,254 คลอง เชอมตอกบแมนาเกอบทวบรเวณพนท อยหางจากกรงเทพมหานคร ทางรถยนต ประมาณ 75 กโลเมตร ทางรถไฟ ประมาณ 72 กโลเมตร และทางเรอ ประมาณ 137 กโลเมตร

ภมอากาศ สภาพภมอากาศของจงหวดเปนแบบรอนชนอยภายใตอทธพลของลมมรสม 2 ชนด คอ

ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอในฤดหนาว และลมมรสมตะวนตกเฉยงใตในฤดฝน ทาใหฝนตกตดตอกนเปนเวลานาน โดยในป 2552 มปรมาณนาฝนรวม 1,012 มลลเมตร จานวนวนฝนตก 120 วน

อาณาเขต จงหวดพระนครศรอยธยามอาณาเขตตดตอกบจงหวดใกลเคยง ดงน - ทศเหนอ ตดตอกบ จงหวดอางทอง จงหวดลพบร - ทศใต ตดตอกบ จงหวดนครปฐม จงหวดนนทบร จงหวดปทมธาน - ทศตะวนออก ตดตอกบ จงหวดสระบร - ทศตะวนตก ตดตอกบ จงหวดสพรรณบร

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

9

การปกครอง 1. เขตการปกครอง แบงเขตการปกครองออกเปน 16 อาเภอ 209 ตาบล 1,452 หมบาน

องคการบรหารสวนจงหวด 1 แหง เทศบาลนคร 1 แหง เทศบาลเมอง 2 แหง เทศบาลตาบล 33 แหง องคการบรหารสวนตาบล 121 แหง ประชากร ณ เดอนมถนายน 2553 รวมทงสน 778,563 คน เปนชาย 376,243 คน เปนหญง 402,320 คน อาเภอทมประชากรมากทสด ไดแก อาเภอพระนครศรอยธยา จานวน 64,794 คน และอาเภอทมประชากรนอยทสด ไดแก อาเภอบานแพรก จานวน 6,910 คน มสมาชกวฒสภา 1 คน สมาชกสภาผแทนราษฎร จานวน 5 คน

2. หนวยราชการในจงหวดพระนครศรอยธยา มสวนราชการสวนภมภาค 33 หนวยงาน สวนราชการสวนกลางทมสานกงานตงอยในสวนภมภาค 57 หนวยงาน รฐวสาหกจ 24 แหง หนวยงานอสระ 9 แหง

ดานเศรษฐกจ 1. ผลตภณฑมวลรวมของจงหวด (GPP = Growth Provincial Product) ผลตภณฑ

มวลรวมของจงหวดพระนครศรอยธยา (GPP) ป 2551 มมลคา 419,657 ลานบาท สาขาการผลต ของจงหวดสวนใหญอยนอกภาคเกษตร มมลคารวม 408,932 ลานบาท และสาขาการผลตทสาคญ คอสาขาอตสาหกรรม มมลคา 353,740 ลานบาท รองลงมาคอสาขาการขายสงขายปลก มมลคา 11,977 ลานบาท สาหรบภาคเกษตร มมลคารวม 10,725 ลานบาท รายไดเฉลย GPP Per capita (Bath) เทากบ 548,678 บาท/คน/ป อตราการขยายตวทางเศรษฐกจในป 2551 เพมขนจากป 2550 คดเปนรอยละ 21.45

2. การอตสาหกรรม เนองจากทาเลของจงหวดเหมาะสมกบการตงโรงงานอตสาหกรรม เพราะการคมนาคมสะดวกใกลเมองทาและตลาด ดงดดใหโรงงานเขามาประกอบการจานวนมาก ปจจบนภาคอตสาหกรรมกลายเปนกจกรรมทสาคญทาใหเกดมลคาเพมและนารายไดเขาจงหวด รวมทงจงหวดตงอยในเขตสงเสรมการลงทน เขต 2 มนคมอตสาหกรรม 3 แหง ไดแก นคมอตสาหกรรมบางปะอน นคมอตสาหกรรมบานหวา (ไฮเทค) และนคมอตสาหกรรมสหรตนนคร มเขตประกอบการอตสาหกรรม 2 แหง ไดแก เขตประกอบการอตสาหกรรมแฟตเตอรแลนดวงนอย และเขตประกอบการอตสาหกรรมสวนอตสาหกรรมโรจนะ ในจานวนนหลายโรงงานผลตสนคาไฮเทค และสนคาสงออกทมมลคาเพมสง จงมความตองการใชแรงงานทมความรและฝมอ และแรงงาน ฝายผลตจานวนมาก โดยมโรงงานอตสาหกรรมทไดรบอนญาตประกอบกจการรวม 2,019 โรงงาน เงนทนรวม 305,446.26 ลานบาท จางคนงาน 240,935 คน มโรงงานอตสาหกรรมทไดรบอนญาตประกอบกจการใหมในปงบประมาณ 2553 จานวน 80 โรงงาน ขอขยาย 9 โรงงาน เลกกจการ 4 โรงงาน สรปมการขยายตวภาคอตสาหกรรม จานวน 76 โรงงาน (รอยละ 4.15) เงนลงทน 9,577.25 ลานบาท (รอยละ 3.24) การจางงาน 8,617 คน (รอยละ 3.71) (ขอมล ณ 31 สงหาคม 2553)

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

10

โรงงานอตสาหกรรมในจงหวดพระนครศรอยธยา แบงออกเปน 21 สาขา อตสาหกรรมทมโรงงานมาก 3 อนดบแรกคอ อตสาหกรรมแปรรปโลหะ จานวน 209 โรงงาน อตสาหกรรมไมและผลตภณฑจากไม จานวน 195 โรงงาน และอตสาหกรรมผลตภณฑไฟฟาและอเลคทรอนกส จานวน 188 โรงงาน สาหรบเงนลงทนทมมาก 3 อนดบแรก คอ อตสาหกรรมผลตภณฑไฟฟาและอเลคทรอนกส จานวน 102,333.45 ลานบาท อตสาหกรรมผลตเครองจกรกล จานวน 51,857.86 ลานบาท และอตสาหกรรมแปรรปโลหะ จานวน 16,393.34 ลานบาท

3. การพาณชยกรรม ในป 2553 จงหวดพระนครศรอยธยามผประกอบธรกจขอจด นตบคคลจดทะเบยนตงใหมเดอนสงหาคม มจานวน 45 ราย แบงเปน บรษทจากด จานวน 28 ราย หางหนสวนจากด จานวน 17 ราย ซงมปรมาณการจดทะเบยนนตบคคลลดลงจากเดอนทผานมา 9 ราย คดเปนรอยละ 16.67 แตเมอเปรยบเทยบกบชวงเดยวกนของปทผานมาเพมขน 4 ราย คดเปนรอยละ 9.76 โดยมเงนทนจดทะเบยนรวมทงสนจานวน 60.15 ลานบาท สวนใหญประกอบกจการ คาสงคาปลกฯ อตสาหกรรมการผลต อสงหารมทรพยฯ การกอสราง สาหรบนตบคคลจดทะเบยนเลก มจานวน 9 ราย โดยแบงเปนบรษทจากด จานวน 2 ราย และหางหนสวนจากด จานวน 7 ราย ทนจดทะเบยนเลกรวมทงสน จานวน 15.80 ลานบาท ธรกจทจดทะเบยนเลกสวนใหญประกอบกจการคาสงคาปลกฯ และการกอสราง

การเปนศนยกลางการคมนาคม การเดนทางสะดวกทงทางรถยนต รถไฟ และทางเรอ ทาใหมผประกอบการมาตงโรงงานแปรรปสนคาเกษตร คลงสนคาขนาดใหญ หองเยน และกจการโรงสในจงหวดจานวนมาก ซงสวนใหญกระจายตวอยในเขตอาเภอพระนครศรอยธยา บางปะอน วงนอย และอทย และยงมศนยกลางการคา หางสรรพสนคาขนาดใหญ และขนาดกลาง เชน หางสรรพสนคาเทสโกโลตส บกซ โรบนสน ตลาดกลางเพอการเกษตร และแหลงทองเทยวทางวฒนธรรมทสาคญของประเทศ สงผลใหจงหวดมรายไดจากการทองเทยวจานวนไมนอย

สนคาขาออกของจงหวดทสาคญ ไดแก สนคาเกษตร เชน ขาว มะมวง สตวนาจด ไมแปรรป อฐมอญ และสนคาหตถกรรมพนเมอง สวนสนคานาเขาของจงหวด ไดแก สนคาอปโภคบรโภค วสดกอสราง นามนเชอเพลง เครองใชไฟฟา เครองมอเครองจกรกลทใชในอตสาหกรรมการเกษตร และไมซง

ดานสงคม 1. การศกษา มสถาบนการศกษาระดบอดมศกษา 2 แหง ไดแก มหาวทยาลยราชภฏ

พระนครศรอยธยา มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม และระดบอาชวศกษา 7 แหง ระดบกอนประถมและประถมศกษาแบงเขตการศกษาออกเปน 2 เขตพนทการศกษา คอ

(1) เขตพนทการศกษาประถมศกษาพระนครศรอยธยาเขต 1 ครอบคลม 9 อาเภอ ไดแก อาเภอพระนครศรอยธยา อาเภอทาเรอ อาเภอนครหลวง อาเภอบางปะหน อาเภอบานแพรก

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

11

อาเภอภาช อาเภอมหาราช อาเภอวงนอย และอาเภออทย ขอมล ณ วนท 10 เดอนมถนายน พ.ศ. 2552 มสถานศกษารวม 234 แหง โดยมนกเรยนรวม 80,738 คน นกเรยนโรงเรยนรฐบาล รวม 58,965 คน นกเรยนโรงเรยนเอกชนรวม 21,773 คน ขาราชการครทงหมด 2,996 คน

(2) เขตพนทการศกษาประถมศกษาพระนครศรอยธยาเขต 2 ครอบคลม 7 อาเภอ ไดแก อาเภอเสนา อาเภอลาดบวหลวง อาเภอผกไห อาเภอบางปะอน อาเภอบางบาล อาเภอบางไทร อาเภอบางซาย ในป พ.ศ. 2551 มสถานศกษารวม 207 แหง จานวนนกเรยนทงหมดรวม 52,981 คน มนกเรยนโรงเรยนรฐบาลรวม 41,402 คน นกเรยนโรงเรยนเอกชนรวม 11,575 คน ขาราชการครทงหมด 2,318 คน

2. การศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม ศาสนา : ประชากรนบถอศาสนาพทธ ประมาณรอยละ 83.21 ศาสนาอสลาม ประมาณ

รอยละ 15 และศาสนาครสต ประมาณรอยละ 1.79 มศาสนสถานในจงหวดทงสน 1,682 แหง แยกเปนวด 1,520 วด ทพกสงฆ 5 แหง มสยด 60 แหง และโบสถครสต 11 แหง ศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย 86 แหง มพระภกษจานวน 5,128 รป สามเณร 349 รป

ศลปะ : มศนยศลปาชพบางไทร หอศลปอโยธยา และหอศลปแหงชาตจงหวดพระนครศรอยธยา

วฒนธรรม : เปนท ตงของโครงการวฒนธรรมไทยสายใยชมชน 17 แหง อทยานประวตศาสตรพระนครศรอยธยา 1 แหง ศนยศกษาประวตศาสตรพระนครศรอยธยา 1 แหง พพธภณฑสถานแหงชาต 2 แหง และพพธภณฑบานแพรก ศนยศกษาประวตศาสตรและวฒนธรรมลมแมนาลพบร 1 แหง ศนยวฒนธรรมจงหวด 1 แหง ศนยวฒนธรรมอาเภอ 4 แหง สภาวฒนธรรมจงหวด 1 แหง สภาวฒนธรรมอาเภอ 16 แหง สภาวฒนธรรมตาบล 206 แหง และศนยวฒนธรรมในสถานศกษา 22 แหง

3. การสาธารณสข (1) เนนดานการสงเสรมสขภาพ การควบคมและปองกนโรค การรกษาพยาบาลและ

การฟนฟสขภาพ โดยมจดมงหมายใหประชาชนทกคนมสขภาพด ปราศจากโรคภยไขเจบและมคณภาพชวตทด ซงสามารถใหบรการครอบคลมพนทในเขตชมชนเมองและชนบท ผานสถานบรการสาธารณสขภาครฐและเอกชน ดงน

- โรงพยาบาลศนย ขนาด 445 เตยง 1 แหง (รพ.พระนครศรอยธยา) - โรงพยาบาลทวไป ขนาด 160 เตยง 1 แหง (รพ.เสนา) - โรงพยาบาลชมชน ขนาด 60 เตยง 2 แหง (รพ.บางปะอน และ รพ.สมเดจพระสงฆราช) - โรงพยาบาลชมชน ขนาด 30 และ 10, 9 เตยง 12 แหง (รพ.บางบาล รพ.บางไทร รพ.บางปะหน รพ.ผกไห รพ.ภาช รพ.ลาดบวหลวง รพ.วงนอย รพ.อทย รพ.ทาเรอ รพ.บางซาย รพ.มหาราช และ รพ.บานแพรก)

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

12

- โรงพยาบาลเอกชน 4 แหง (รพ.ราชธาน รพ.ศภมตรเสนา รพ.นวนคร 2 และ รพ.พรเวช) - สถานอนามย 206 แหง ศนยสขภาพชมชน 9 แหง - ศนยบรการสาธารณสขเทศบาล 2 แหง (เทศบาลนครพระนครศรอยธยา และเทศบาลตาบลทาเรอ)

- สถานพยาบาลสาธารณสขของเอกชน (คลนก) 104 แหง รานขายยา 292 แหง (2) อตรากาลงบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขในภาครฐและเอกชน มแพทย

จานวน 125 คน ทนตแพทย 37 คน เภสชกร 59 คน พยาบาลวชาชพ 1,236 คน พยาบาลเทคนค 166 คน และพนกงานสาธารณสข 606 คน และมอตราสดสวนตอประชากรตามลาดบ แพทย 1 : 6,011 คน ทนตแพทย 1 : 20,577 คน เภสชกร 1 : 12,735 คน พยาบาลวชาชพ 1 : 776 คน พยาบาลเทคนค 1 : 4,526 คน และพนกงานสาธารณสข 1 : 3,528 คน

(3) หลกประกนสขภาพประชากรมหลกประกนสขภาพ ป 2551 จานวน 788,195 คน 4. อาชญากรรม การดาเนนงานตามมาตรการปองกนและปราบปรามการเกดอาชญากรรม

มการจบกมผกระทาผด แยกตามประเภทกลมความผด ในป 2551 ดงน (1) คดอกฉกรรจและสะเทอนขวญ จานวน 85 คด จบกมได 57 คด (2) คดประทษรายตอชวตรางกายและเพศ จานวน 473 คด จบกมได 253 คด (3) คดประทษรายตอทรพย จานวน 1,400 คด จบกมได 783 คด (4) คดทนาสนใจ จานวน 654 คด จบกมได 150 คด (5) คดทรฐเปนผเสยหาย จานวน 4,476 คด จบกมได 6,473 คด

ดานการเกษตรกรรม 1. การใชดนเพอการเกษตร จงหวดมพนททงหมด 1,597,900 ไร ในป 2552 มพนท

ทาการเกษตร รวมทงสน 1,126,456 ไร คดเปนรอยละ 40.50 ของพนททงจงหวด แยกเปนพนท ปลกขาวนาป 1,074,861 ไร ขาวนาปรง 628,793 ไร พนทปลกไมผล 37,559 ไร พนทปลกพชผก 7,928 ไร พนทปลกพชไร 5,596 ไร พนทปลกไมดอกไมประดบ 375 ไร มครวเรอนททาการเกษตรทงสน 39,041 คน จงหวดมพชเศรษฐกจทสาคญ ไดแก ขาว มะมวง สมเขยวหวาน กลวยนาวา และสตวเศรษฐกจ ไดแก ไก เปด สกร โค กระบอ และสตวนาจด

2. แหลงนาเพอการเกษตร จงหวดมการใชนาทาการเกษตรกรรมสง แมจะมโครงการชลประทานตงอยในพนทถง 13 โครงการ แตกมบางครงทเกดการขาดแคลนนาในบางพนท เพราะพนทชลประทานมเพยง 1,421,615 ไร แตพนทในการสงนามถง 1,472,723 ไร จงหวด ไดอาศยนาจากโครงการพฒนาแหลงนาขนาดเลกเพอสนบสนนการดาเนนการดานการเกษตร และดานอตสาหกรรมอกทางหนงดวย

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

13

3. การผลตและการแปรรปสนคาเกษตรและอาหารคณภาพ จงหวดไดรณรงคการผลตสนคาเกษตร ภายใตมาตรฐานการผลตแบบการเกษตรดทเหมาะสม หรอ GAP (Good Agricultural Practice) ทงดานพช ดานประมง และดานปศสตว ไดแก ขาว พชผก กลวยหอม กลวยไข มะมวง ไกเนอ ไกไข กงกามกราม ปลาดก ปลาชอน รวมทงสงเสรมกลมผผลต/ผประกอบการ แปรรปและผลตภณฑอาหารปลอดภยทผานการรบรองมาตรฐาน จานวน 11 กลม ทกระจายอยในอาเภอตางๆ รวม 7 อาเภอ ไดแก อาเภอทาเรอ (1 กลม) อาเภอบางไทร (1 กลม) อาเภอบางบาล (2 กลม) อาเภอผกไห (2 กลม) อาเภอมหาราช (3 กลม) อาเภอเสนา (1 กลม) อาเภอบางปะหน (1 กลม) ซงกลมผผลตและผประกอบการดงกลาวเปนกลมทไดจดทะเบยนวสาหกจชมชนกบกรมสงเสรมการเกษตรแลว นอกจากนจงหวดยงมระบบการวด การตรวจสนคายอนกลบการเกษตร ดงน

(1) ดานพช มระบบตรวจรบรองมาตรฐานการผลตแบบการเกษตรดทเหมาะสมหรอ GAP (Good Agricultural Paretic) โดยมเจาหนาทจากหนวยงานทเกยวของ เชน ศนยวจยขาวพระนครศรอยธยา สานกงานเกษตรจงหวดพระนครศรอยธยา ตดตามตรวจสอบขนตอนการผลต ของพชแตละชนดกอนทจะออกใบรบรองการผลตใหแกเกษตรกร โดยใบรบรองการผลตมอาย 1 ป ดงนน เกษตรกรจงตองยนคาขอและรบการตรวจสอบทกป

(2) ดานปศสตว มระบบการตรวจสนคา 1) การนาลกไกเนอเขาฟารม จะตองขออนญาตตอสานกงานปศสตวจงหวด

เพอนาลกไกเนอเขามาเลยงภายในฟารม โดยสานกงานปศสตวจงหวดจะทาการตรวจสอบฟารม ผลตลกไกดงกลาวจากกรมปศสตววาเปนฟารมมาตรฐานของกรมปศสตวหรอไม นอกจากนจะตองใหสตวแพทยของกรมปศสตวหรอสตวแพทยประจาฟารมรบรองการปลอดโรค จงจะไดรบใบอนญาต ใหนาลกไกเขามาเลยงได

2) ระบบการเลยงของแตละฟารมจะตองไดมาตรฐาน GAP โดยจะมเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวด ตดตาม ตรวจสอบขนตอนการผลตของแตละฟารมใหถกตองตามมาตรฐาน ทกาหนดจงจะออกใบรบรองฟารมมาตรฐานให โดยใบรบรองมาตรฐานมอาย 1 ป เชนกน และในป 2552 มฟารมไดใบรบรองมาตรฐาน จานวน 62 ฟารม

3) การจาหนายไกเนออกจากฟารม ฟารมทจาหนายไกเนอออกจากฟารมจะตองขอใบเคลอนยายจากสานกงานปศสตวจงหวด และตองระบสถานทปลายทางดวย โดยในป 2551 สานกงานปศสตวจงหวดออกใบอนญาตใหนาไกฟารมสงโรงฆา โดยแยกเปนโรงฆาเพอการสงออก จานวน 43 ฟารม 10,231,842 ตว และโรงฆาเพอจาหนายภายในประเทศ จานวน 19 ฟารม 4,106,976 ตว

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

14

(3) สานกงานประมงจงหวดควบคมการซอ - ขาย กงขาว โดยมหนงสอกากบการจาหนายสตวนา ซงมรายละเอยดทงในสวนขอมลผเลยง ขอมลผซอ และขอมลกรณซอขายหลายทอด

สาหรบสนคาหนงตาบล หนงผลตภณฑ (OTOP) จงหวดมผลตภณฑจานวน 567 ผลตภณฑ ไดดาเนนการสงเสรมและพฒนาผลตภณฑ ทงในดานการพฒนาคณภาพสนคา การสงเสรมการตลาด และการพฒนาประสทธภาพในการจดการกลม จนมยอดการจาหนายผลตภณฑเพมขนอยางตอเนอง ดงน

ป 2550 มยอดจาหนาย 1,318 ลานบาท ป 2551 มยอดจาหนาย 1,321 ลานบาท ป 2552 มยอดจาหนาย 1,412 ลานบาท ป 2553 มยอดจาหนาย 1,542 ลานบาท

ทรพยากรธรรมชาต จงหวดมแมนาสายสาคญไหลผานถง 4 สาย ไดแก แมนาเจาพระยา แมนาปาสก แมนา

ลพบร และแมนานอย และมลาคลองใหญนอยประมาณ 1,254 สายคลอง ทาใหดนมลกษณะ ถง 6 ประเภท คอ ดนเหนยว 1,054,080 ไร ดนเหนยวปนดนรวน 207,716 ไร ดนเหนยวปนดนทราย 47,942 ไร ดนรวนปนดนทราย 12,300 ไร ดนทราย 8,500 ไร และดนรวน 300 ไร นบเปนทรพยากรทมคณคาทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะดนรวนปนดนทรายสเทาอมเหลองทอาเภอ บางบาล และอาเภอบางปะหน เหมาะในการทาอฐมอญไดเปนอยางด

นอกจากน ยงมทรายมากตามบรเวณลมแมนาลาคลอง ไดแก เขตอาเภอบางบาล อาเภอบางปะหน อาเภอพระนครศรอยธยา อาเภอบางปะอน สวนใหญเปนทรายทใชถมทเพอการกอสราง

2. ประวตความเปนมาอาเภอผกไห อาเภอผกไห ความหมายของคาวา “ผกไห” จากพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน

พ.ศ. 2542 ใหคานยามไว มะระ น. ชอไมเถาชนด Momordica Charamtial ในวงศ Cucurbitaceae ผลขรขระ รสขม กนได อกกระแสหนงกลาววา คาวา “ผกไห” เปนคาทเพยนมาจากคาวา “ผกไห” เนองจากในสมยโบราณชาวบานนยมทาผกดองในไหไวมาก หรออาจเพยนมาจาก “ปากไห” หรอ “ปากไห” มากกวา เพราะจากหลกฐานนราศสพรรณบรของนายม ศษยคนหนงของสนทรภ ไดเขยนถงอาเภอผกไหเมอครงตามเสดจพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 เสดจประพาสตน อาเภอผกไห เมอป พ.ศ. 2414 ไดเขยนคาวาผกไหเปนปากไห ในนราศของทานวา “พอยามหนง ถงสถานบานปากไห” และอกตอนหนงวา “จนรงแจงแสงสวางจา ดคหาถนฐานบานปากไห” และในนราศสพรรณของนายมกไดเขยนถงวา “แตวดทงทาเหมอนหนานา ทงสองลาลองเลอนจนเพอนหลงไปถงบานปากไห เหมอนใจจง แลววกลงออกทงเทยงมงมอง”

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

15

ประยร จรรยาวงษ (2530) กลาววา ผกไห คอ เถาไมเลอยชนดหนงทมใบและลก มรสขม เปนอาหารตระกลมะระ (ขนก) มสรรพคณทางยาเจรญอาหาร ภาษา เภสชศาสตรตามตาราภาษาองกฤษ

เหลานเปนเพยงขอสนนฐานทมมาแตโบราณ ทมทง “ผกไห” หรอ “ปากไห” และโดยความจรงอาจจะเปนคาทเรยกชอผกอกชนดหนงกได เพราะผกไหเปนชอของหญาชนดหนงทมใบคลายใบไผ เลอยแผไปตามดนชอบขนในทนาขงชนและมลกษณะคลายๆ ผกปราบทมขนอยทวไป ในสมยนน ในชมชนผกไหอาจมตนผกไห หรอตนผกปราบขนอยมาก เพราะลกษณะพนทเปนทราบลมมนาขงชนเหมาะทตนหญาชนดนขยายพนธไดรวดเรว ในสมยโบราณมกจะเรยกชอบานหรอหมบานตามสงแวดลอม ดงเชน ตาบลผกไหนมตนผกไหขนอยมากกเลยเรยกชอหมบานหรอบานนนวา บานผกไหมาจนทกวนนกเปนได

ประวตอาเภอผกไห หากจะกลาวถงประวตความเปนมาของอาเภอผกไห วามมาตงแตครงใดสมยใดกอาจจะหาหลกฐานไดยาก แตจากหนงสอ “ประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดพระนครศรอยธยา ฉบบหอสมดแหงชาต และหนงสอสารคดอยธยา 2538” กลาววา “อาเภอผกไห เปนอาเภอทอยเขตปกครองของจงหวดพระนครศรอยธยามาตงแตสมยขอมเรองอานาจในแควน ทวาราวดทงหมด และจากหลกฐานทเราตนพบจากหนงสอ 400 ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช (พ.ศ. 2148 - 2548 )” ในเสนทางการเดนทพของทหารพมาทยกเขามาโจมตกรงศรอยธยา ในรชสมยของพระองคทานนน ปรากฏขอความตอนหนงวา “ฝายกองทหารพมาของพวกหงสาวดเทยวเลดลอดสอดแนมเขามาไดจนถงบางกะทง ใกลบานผกไหในแขวงจงหวดพระนคร” ทงหมดน แสดงวา อาเภอผกไหนนประวตความเปนมาอนยาวนาน ตงแตสมยกอนกรงสโขทย แตกเปนชมชน ทไมใหญโตและมบทบาททางการเมองมากนก จนกระทงสมยรตนโกสนทร พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ไดทรงแบงเขตการปกครองจงหวดพระนครศรอยธยา ออกเปน 4 แขวง ไดแก 1) แขวงนครใน 2) แขวงอทย 3) แขวงรอบกรง และ 4) แขวงเสนา

อาเภอผกไห แตเดมไมไดชอวา อาเภอผกไห แตเปนเพยงซงชมชนเลกๆ แหงหนงเทานน หากแตรวมอยในแขวงเสนา ซงมอาณาเขตรวมอาเภอผกไห เสนา บางบาล และอาเภอบางไทรทงหมด ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 ทรงเหนวา แขวงเสนามประชาชนอาศยกนอยอยางหนาแนน และมอาณาเขตกวางขวางมากยากแกการปกครอง จงไดแบงแยกเขตเสนาตอนเหนอเปนแขวงเสนาใหญ และตอนใตเปนแขวงเสนานอย ในป พ.ศ. 2438 ไดจดรปการปกครองแบบมณฑลเทศาภบาล ไดแบงเสนาใหญออกเปน 2 ตอน ตอนบนใหเปนเสนาใหญ (อาเภอผกไห) ตอนใตใหเปนแขวงอาเภอเสนากลาง (อาเภอเสนา) และแบงสวนเสนานอย ออกเปน 2 แขวง คอ แขวงเสนาใน (อาเภอบางบาล) และแขวงเสนานอย (อาเภอบางไทร) สาหรบทวาการแขวงอาเภอ

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

16

เสนาใหญ (อาเภอผกไห) ครงแรกตงอยทตาบลอมฤต หมท 3 เหนอคลองบางทอง โดยมหลวงวารโยธารกษ (อวม) เปนนายอาเภอคนแรกซงเปนตนตระกลญาณวาร

ตอมาในป พ.ศ. 2440 ไดยายทวาการแขวงอาเภอเสนาใหญ (อาเภอผกไห) ไปตงชวคราว ทศาลาทานาวดตาลานเหนอ และตอมากไดยายมาตงทหมท 4 ตาบลผกไห และไดเปลยนชอเปนอาเภอผกไห เพอใหสอดคลองกบชอตาบลทตงอย เมอวนท 24 เมษายน พ.ศ. 2460 และกไดใชชออาเภอผกไหมาจนทกวนน นอกจากน จากหลกฐานจดหมายเหตฯ ยงกลาวถงอาเภอผกไห ดงน “ตาบลผกไหนบรบรณ ครกครนกวาเมองสพรรณบรเปนอยางมาก” แสดงใหเหนวาอาเภอผกไห ในอดตมความเจรญรงเรองเปนชมชนทมวฒนธรรม ประเพณ และเปนเสนทางคมนาคมทางนาทสาคญสายหนง อดมไปดวยพชพนธธญญาหาร สตวนานานาชาต เชน ปลาพนธตางๆ สมกบคาวา “ในนา มปลา ในนามขาว” จากคาบอกเลาของผเฒาผแกกลาววาในสมยกอน “จะตองแหวกปลาหากง” มคากลาววา “บานเรอนคนตดตอกนอยางหนาแนนตลอดเหมอนอยางในกรงเกา” นเปนขอความหนงทบนทกอยในจดหมายเหตฯ ประพาสตน มองใหเหนวาผคนในผกไหสรางบานเรอนตดกนและเปนชมชนทเขมแขงตางจากปจจบน รมแมนานอยทเคยหนาแนนไปดวยผคน ปจจบนเหลอแตเพยงซาก ทงรกราง เนองจากประชากรวยทางานหนไปทางานตางถนหมดเหลอแตเดกและคนแก

เมอในอดตพนทแถวนและละแวกใกลเคยงมตนมะระขนกขนเตมไปหมด ซงภาษาชาวบานจะเรยกวา "ผกไห" จงไดเรยกกลาวขานกนตอมาวา บานผกไห

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

17

3. ประวตกลมจกสานตะกราหวาย เมอ 44 ป (พ.ศ. 2512) ทผานมา ณ บานทายบานหมท 8 ตาบลทาดนแดง อาเภอผกไห

จงหวดพระนครศรอยธยา งานจกสานตะกราหวายไดเกดขนทตาบลบานกระทม และตาบลหวเวยง อาเภอเสนา จงหวดพระนครศรอยธยา โดย นางแยม แจมศกด ไดไปหดทาตะกราหวายทตาบลบานกระทม แลวนามาฝกหดทากนในหมบาน ซงในขณะนนทากนไมกหลงคาเรอน

ตอมาป พ.ศ. 2520 นางมาล สขสทน ชาวตาบลทาดนแดง อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ไดไปหดทาตะกราหวาย โดยม นางอนงค แจมศกด เปนผสอนให เมอฝกฝนจนมความชานาญแลวจงนามาทากนในครวเรอน เพอเปนอาชพเสรมหลงจากการเกบเกยวขาว และในตอนนนประชาชนเรมนยมนามาทากนเกอบทงหมบาน

ป 2524 กรมสงเสรมอตสาหกรรมไดเขามาฝกสอนลายตะกราใหม ๆ เชน ลายหนามทเรยน ลายดอกผเสอ และพฒนารปแบบตะกรา

ป 2525 หวายหอมเรมหายากและมราคาแพง จงไดเกดหวายชนดหนง เรยกวา “หวายสาเรจรป” สรางขนเพอทดแทนหวายหอม หวายชนดนไมสามารถนามาสานใหเปนลายดงกลาวได จงเปลยนรปแบบมาเปนลายตะกราใสผาออม ใสนม ใสแผน CD ฯลฯ ตลอดจนไดมการเปลยนรปแบบใหม ๆ อยเสมอ

ป 2526 นายบญเลศ และนางมาล สขสทน สามภรรยา ไดเขาเฝารบเสดจ สมเดจพระนางเจาสรกตตพระบรมราชนนาถ ณ ศนยศลปาชพบางไทร และไดถวายตะกราทรงแฟมและตะกราทรงก นบเปนความภาคภมใจ ปลมปตและเกยรตประวตแกวงศตระกล

ป 2538 สานกงานพฒนาชมชนอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ไดเขามาดาเนนการใหผจกสานรวมตวกนเปนกลม โดยใชชอวา “กลมจกสาน (ตะกราหวาย)” มการจกสานผลตภณฑออกสทองตลาดมากขนจนไดรบความนยมอยางแพรหลาย

ป 2546 กลมจกสาน (ตะกราหวาย) ไดขนทะเบยนผลตภณฑเปน “หนงผลตภณฑ หนงตาบล” ของอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา

ป 2547 กลมจกสาน (ตะกราหวาย) ไดนาตะกราหวายเขาคดสรรสดยอดหนงตาบล หนงผลตภณฑ ระดบประเทศ และไดรบการคดสรรเปน “ผลตภณฑระดบ 2 ดาว”

22 - 24 มถนายน พ.ศ. 2547 นายบญเลศ และนางมาล สขสทน พรอมสมาชกจานวนหนงไดไปสอนการทาตะกราหวายขนพนฐานใหกบเดกนกเรยนทโรงเรยนราษฎรบารงศลป อาเภอเสนา จงหวดพระนครศรอยธยา

5 เมษายน พ.ศ. 2548 นายบญเลศ และนางมาล สขสทน ไดไปสอนการทาตะกราหวายใหกบชาวบานในชมชนตาบลทาดนแดง อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

18

พฤษภาคม พ.ศ. 2548 นายบญเลศ และนางมาล สขสทน ไดไปสอนการทาตะกราหวายใหกบชมชนหมท 2 ตาบลตาลาน อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา

ป 2549 ไดรบรองมาตรฐานผลตภณฑชมชน (มผช) อนญาตใหใชเครองหมาย “มผช.19/2546” ออกโดย สานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม และในปนกลมจกสานฯ ไดรบการคดสรรเปนผลตภณฑระดบ 2 ดาว อกครง ตอมา นายธชฤทธ ปนารกษ พฒนากรจงหวดพระนครศรอยธยา ไดมาเยยมชมผลตภณฑของกลมจกสานฯ และใหคาแนะนาเปลยนแปลง โดยนาจดเดนของผลตภณฑททามาจากหวายกาหลง แลวตงชอผลตภณฑ “ตะกรากาหลง”

11 ตลาคม พ.ศ. 2549 ไดรบวฒบตรจากคณะกรรมการสงเสรมการผลต ภายใตโครงการหนงตาบล หนงผลตภณฑ

ป 2550 ไดรบประกาศนยบตรคดสรรผลตภณฑ โดยผวาราชการจงหวดพระนครศรอยธยา “นายเชดพนธ ณ สงขลา” เปนเกยรตประวตใหกบกลมฯ อกครง

7 มนาคม พ.ศ. 2550 สานกงานสหกรณจงหวดพระนครศรอยธยา ไดเขามาอบรมและจดตงกลมอาชพในสงกดสหกรณ โดยม นายบญเลศ สขสทน เปนประธานกลม ใชชอกลมวา “กลมอาชพสหกรณจกสานตาบลทาดนแดง” สงกดสหกรณการเกษตรผกไห จากด

25 เมษายน พ.ศ. 2551 ไดไปอบรมใหความรเรองการสานตะกราหวายใหกบชมชนบานมะขามเทศ หมท 1 และหมท 2 ตาบลบานปอม อาเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา

29 เมษายน พ.ศ. 2551 ไดรบใบประกาศนยบตรผขายดเดน งาน OTOP ของด 4 ภาค ของจงหวดพระนครศรอยธยา โดยมผวาราชการจงหวดพระนครศรอยธยา นายเชดพนธ ณ สงขลา เปนประธานมอบ

การทาตะกราสานสมยนนมขนตอนในการทามากพอสมควร ดงน 1. การเตรยมแบบ ตะกราหวายนนมหลายแบบ หลายชนด ดงนนผทาจะตองเตรยม

แบบกอน วาจะทาแบบใด 2. หวายทจะนามาสานตะกรา ม 2 ชนด คอ หวายกาหลง และหวายหอม การทาตะกราขนมาสก 1 ลกนน ตองนาหวายกาหลงมาดดทาโครงกนกอน แลวจงนา

หวายหอมมาขดเกลาเอาขอปลองออก แลวขดผวใหไดเนอหวายสขาว แลวจงนามาจกใหเปนเสนกลมหรอเสนแบน ตามความตองการ

เครองมอทใชในการจกสานนน ประกอบไปดวย มดจกตอก กรรไกรตดกงไม คอนเลก คมปากจงจก คมตดเหลก เหลกหมาด ตะปเขม สวานไฟฟา เลอยไฟฟาจกซอ ตลบเมตร และเลยดชกหวาย (เปนอปกรณชนดหนงตองทาเอง เปนภมปญญาของชาวบาน เพราะไมมขายตามทองตลาด โดยนาไมมาทาเปนรปคลายตวอกษรภาษาองกฤษ ตว L (แอล) แลวนาสงกะสมาตดเปนแผนหรอ จะนาฝากระปองสมาใชแทนกได โดยนามาเจาะเปนรเพอใหไดขนาดกลมหรอแบนกไดตามตองการ)

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

19

การทาตะกราในตอนนนสวนมากจะทาเปนลายตางๆ เชน ลายดอกพกล ลายยกดอก และลายหนามทเรยน ตะกราหวายเปนทนยมใชกนมาก เพราะเปนตะกราเอนกประสงคสาหรบใช ในงานทวไป

ปจจบน “ตะกรากาหลง กลมจกสานตะกราหวาย ตาบลทาดนแดง” มนางมาล สขสทน เปนประธานกลม ตงอยบานทายบาน เลขท 72/1 หมท 8 ตาบลทาดนแดง อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา 13210 โทรศพท 0 3539 7078

4. การพฒนาผลตภณฑ การพฒนาผลตภณฑเปนสงจาเปนตอการขายผลตภณฑหตถกรรม เพราะผบรโภคมกไม

ชอบความจาเจ การพฒนาคณภาพสนคาหตถกรรมแตละชนด ยอมมความแตกตางกนไปตามลกษณะเฉพาะตวสนคา เชน สนคาทมประโยชนทางดานการใชสอย นอกจากตองมรปแบบใหมสวยงามแลว จะตองมความคงทนดวย แสดงใหเหนถงเอกลกษณเฉพาะตว และมความประณตพถพถนในการผลต นอกจากการพฒนารปแบบใหมความแปลกใหมแลว สงทควรทาอยางยงคอ การนาเอาเทคนคการผลตสมยใหม รวมทงเครองมอสมยใหมเขามาชวย เพอชวยพฒนาใหผลตภณฑมคณภาพดและตนทน การผลตทไมสงจนเกนไป (สารานกรมไทยสาหรบเยาวชน, 2553)

เมอผลตภณฑถกนาออกสตลาด แสดงถงการเรมตนของวงจรชวตผลตภณฑ (Product Life Cycle) ระยะเวลาทผานไปจะมยอดขายเพมขนมากบาง นอยบาง เปนการแสดงถงการเจรญเตบโตของผลตภณฑนน หากผลตภณฑไดรบการยอมรบจากตลาดเปนอยางดยอดขายจะเพมขน อยางรวดเรว เมอผซอไมตองการผลตภณฑนน ยอดขายจะตกตาลง ในทสดผลตภณฑนนกจะหายไปจากตลาด แตจะมผลตภณฑใหมเขามาสตลาดแทนผลตภณฑเกาทลาสมย ซงผตองการซออกตอไป ผลตภณฑใหมสวนหนงอาจไดรบการตอนรบจากตลาด แตผลตภณฑอกหลายชนดไมสามารถเขาสตลาดจนลกคายอมรบได ดงนนระยะเวลาทผลตภณฑแตละชนดจะอยในตลาดจงไมเทากน เปนการแสดงใหเหนวงจรชวตทสนหรอยาวของผลตภณฑซงคลายกบวงจรชวตของคนเรา และจะเกดวงจรชวตใหมเขามาแทนทวงจรเดมอยางนตลอดไปเรอยๆ วงจรใหมทเกดขนอาจจะมาจากผลตภณฑใหม มเทคโนโลยสงกวา มประสทธภาพดกวา หรอตอบสนองความตองการของผบรโภคทเปลยนแปลงไป วฏจกรชวตของผลตภณฑจะประกอบดวยวงจร 4 ขนตอน คอ

1. ขนแนะนาผลตภณฑ (Product Introduction) ผลตภณฑใหมทเรมนาออกสตลาดในครงแรกยงไมเปนทรจกของผซอหรอผบรโภค ดงนนผผลตหรอผจาหนายตองเสนอรายละเอยด ของสนคา โดยอาศยในการสงเสรมการตลาด (Promotion) เพอตดตอสอขาวกบผบรโภคใหทราบวามสนคาใหมออกสตลาด ภาระคาใชจายในการขายของขนแนะนาจะสง ผผลตทเปนผบกเบกตลาด (Pioneer) อกทงอยในภาวะทมการเสยงภยสงมาก หากการตนตวยอมรบผลตภณฑใหมมนอย ความตองการสนคาไมแนนอน ผบกเบกตลาดใหมตองประสบกบการลงทนสงในการผลต คาใชจาย

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

20

ในการขาย ขณะทรายไดอาจยงไมมหรอมนอยมาก ฉะนนกจการทนาผลตภณฑเขาสขนแนะนา ในชวงแรกจะประสบภาวะการขาดทน

ดงนนการจดกลยทธการตลาดในขนแนะนาผลตภณฑจะเนนเรองการสงเสรมการตลาดและการสอสารใหเปนทรจกแพรหลาย การสงเสรมการตลาดจะเปนการใหขอมลเกยวกบสนคาผานสอโฆษณาประเภทตางๆ ทสามารถเขาถงกลมเปาหมายได รวมทงการใชพนกงานขายในการกระตนใหเกดความตนตว และเกดการยอมรบในผลตภณฑใหม เนองจากผซอสวนใหญจะซอผลตภณฑทตนเองคนเคย รจกสนคาดอยแลว ดงนนจะตองใชสอการสงเสรมการขาย เชน การแจกตวอยางหรอการสาธต ชวยใหผซอไดมโอกาสทดลองใชผลตภณฑ จงจะเกดการยอมรบในตวผลตภณฑตดตามมาได

2. ขนตลาดเจรญเตบโต (Market Growth) การยอมรบในตวผลตภณฑจะสงผลใหยอดขายเพมสงขนและเพมในอตราทเรว ดงนนในชวงตนของขนเตบโต ผบกเบกตลาดจะไดรบผลประโยชนจากกาไรทคอนขางสง เนองจากไมมคแขงในตลาด ถอเปนรางวลทผบกเบกจะไดรบ แตมกจะมโอกาสไดไมนานเพราะ คแขงขนทงหลายจะเรมไดกลนกาไรและทยอยกนเขามาขอสวนแบงตลาด จากหนงเปนสองและเพมขนเรอยๆ ชวงเวลาทคแขงขนเขามาสตลาดจะเรวหรอชาขนอยกบอตราการเจรญเตบโตของความตองการในผลตภณฑนน สวนอตรากาไรมากหรอนอยจะเปนสงจงใจใหคแขงขนเขามามากหรอนอยรายเชนกน อยางไรกตามการแขงขนในขนตลาดเจรญเตบโตจะยงเปนลกษณะการแขงขนนอยราย อาจเพยง 2 - 3 ราย

เมอเรมมคแขงขนเกดขน ผบกเบกจะตองเปลยนวธการในการสงเสรมการตลาด โดยไมจาเปนทจะใชตวอยางหรอสาธตอกตอไป แตตองหนไปเนนการสรางความชอบตราสนคาใหมากขน (Brand Preferences) การโฆษณาจะหนไปเนนใหลกคาเจาะจงเลอกซอผลตภณฑของเรา แทนทจะซอของคแขงขน

การทยอดขายเพมขนอยางรวดเรว ความตองการของผซอแสดงอยางชดแจงวาเปนแนวโนมทจะเพมขนทาใหมการกระจายสนคา การจดจาหนายใหกวางขวางมากขน การสงสนคาไปใหกบสมาชกตางๆ ในชองทางการจาหนาย กอใหเกดภาพลกษณทแสดงแนวโนมของตลาดทด โดยเฉพาะในกรณสนคาอปโภค

3. ขนตลาดอมตว (Market Maturity) วงจรขนอมตวเกดจากผซอสวนใหญไดซอผลตภณฑมาบรโภคกนทวหนา ประกอบกบมคแขงขนมาเสนอขายผลตภณฑชนดเดยวกนเพมมากขนเรอยๆ เปนสวนสงเสรมใหลกคาตางๆ มโอกาสซอผลตภณฑเรวขน คแขงขนทเพมจานวนมากขนเรอยๆ เกดจากแรงจงใจดานกาไรทด จะทาใหสวนแบงของตลาดทผผลตแตละรายไดรบลดนอยลง ประกอบกบ ผซอเรมใหความสนใจนอยลง ยอดขายจะไมเพมขนมากเหมอนขนตลาดเจรญเตบโต และในทสดอตราการเพมจะหยดนง หากไมมการแกไข ความตองการในตลาดสนคานจะตกตาลง อาจเพราะลกคา

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

21

มสนคานแลว ลกคาเบอหนายแลว หรอตองการแสวงหาสนคาใหม หรออาจเพราะผผลตไดแนวคดผลตภณฑใหม

การทมคแขงขนเขามาในตลาดมากทาใหผผลตทกรายตองพยายามแยงสวนแบงตลาด ใหมากทสด จงตองมการปรบปรงเปลยนแปลงผลตภณฑใหแปลกใหมดวยวธการตางๆ เพอสรางความแตกตางใหกบตวผลตภณฑ (Product differentiation)

4. ขนยอดขายตกตา (Sale Decline) เมอผลตภณฑใหมขนถงจดอมตว หากไมไดรบการแกไข ผลตภณฑนนจะเรมมยอดขายลดลงเรอยๆ อาจเนองมาจากผลตภณฑใหมกวามาแทนท ในตลาด ลกคาจงหนไปซอผลตภณฑใหมแทน การทยอดขายลดลง จะทาใหสวนแบงตลาดของ ผจาหนายแตละรายลดลงไปดวย ดงนน การขาดทนจะเกดขนอกครงหนง ผผลตทมฐานะการเงนมนคง มสวนแบงตลาดมากกวาอาจจะอยในตลาดเพอเกบเกยวผลประโยชนตอไป แตผผลตรายเลกๆ ทมทนนอยจะคอยๆ ถอนตวออกจากตลาด เพราะไมสามารถรบภาระการขาดทนได

5. แนวคดเกยวกบการพฒนาแบบมสวนรวม (Participatory Development) แนวคดเกยวกบการพฒนาแบบมสวนรวม เปนการพฒนาทเนนใหประชาชนมสวนรวม

ในการพฒนาหรอเปนหนสวนในการพฒนา (Partnership in Development) อนเปนกระแสแนวความคดเกยวกบการพฒนาและอยในแผน ฉบบท 8 โดยความคดพนฐานทสาคญคอ ประชาชนในชมชนควรเปนผระบปญหา ความตองการ ตลอดจนแนวทางแกไขปญหาของชมชน ซงการมสวนรวมของประชาชนจะมผลทาใหมการเพมบทบาทการมสวนของประชาชนในการพฒนา อกทงเพมความรสกรวมในการเปนเจาของทองถนของตนเอง และการพฒนาชนบท หากมองในภาพกวางๆ ภาคการพฒนาตางๆ ทมาประกอบเปนหนสวนการพฒนาชนบททมบทบาทเกยวของโดยตรงนน ยงประกอบดวยภาคตางๆ ไดแก ภาคราชการ ภาคประชาชนและชมชน ภาคองคกรพฒนาเอกชน ภาคธรกจและภาคอนๆ เชน นกวชาการ สอมวลชน ซงภาคตางๆ ตองมสวนรวมในการปฏบตตามหนาทของตน โดยทกสวนประกอบจะตองมสวนรวมกน เพอทาการพฒนาประเทศใหสามารถพงตนเองได

นตยา เงนประเสรฐศร กลาววา การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเปนกลยทธทสะทอนใหเหนถงการเดนทางไปสการพฒนา (Journey of Development) โดยมการเปลยนแปลงจากสงทเปนอยไปสสงทสามารถเปนไปได ทงในระดบปจเจกชนและระดบสงคม โดยหวใจสาคญของการเปลยนแปลงอยทกระบวนการวจย ซงใชแนวทางความรวมมอ (Collaborative Approach) ระหวางนกวจยกลมผมสวนไดสวนเสย (Stakeholders) ทงนกระบวนการวจยจะตองเปนประชาธปไตย ยตธรรมมอสระและสงเสรมคณคาของชวต และกลมผมสวนไดสวนเสยจะเขารวมสงเกต ตรวจสอบสถานการณตางๆ สะทอนความคดเหนและความตองการของตน ทรพยากรทมอย อปสรรคและปญหา

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

22

ทปรากฏอย ตรวจสอบทางเลอกทเปนไปได และมการเปลยนแปลงอยางมจตสานกไปสการเปลยนแปลงใหม

เออรวน (Erwin, 1976: 138) กลาววา การมสวนรวมของประชาชน คอ กระบวนการใหประชาชนเขามสวนรวมเกยวของในการดาเนนงานพฒนา รวมคด รวมตดสนใจแกปญหาดวยตนเอง รวมใชความคดสรางสรรคความร ความชานาญรวมกบการใชวทยาการทเหมาะสมและสนบสนนตดตามผลการปฏบตงานขององคกรและเจาหนาททเกยวของ

สหประชาชาต (United Nations, 1978: 4) ใหความหมายของการมสวนรวมวาเปนกระบวนการเขารวมอยางกระตอรอรนและมพลงของประชาชนในกระบวนการตางๆ คอ

1. กระบวนการตดสนใจเพอการกาหนดเปาหมายทางสงคม และการจดสรรทรพยากร ในการพฒนาใหบรรลเปาหมาย

2. กระบวนการปฏบตตามแผนหรอโครงการตางๆ โดยสมครใจ กระบวนการนสอดคลองกบแนวคดของเฮร (Hay, 1951: 285 - 294) ทนยามการเขาไปมสวนรวมดวยความสมครใจวาเปนลกษณะความสมพนธระหวางบคคลตอกลมคน ระหวางกลมตอกลม อนเปนสวนประกอบของกจกรรมของกลมอาจเปนทางการหรอไมเปนทางการ

นรนดร จงวฒเวศย (2527: 183 - 186) กลาววา การมสวนรวมของประชาชน หมายถง การเกยวของทางดานจตใจและอารมณ (Mental and Emotional Involvement) ของบคคลหนง ในสถานการณกลม (Group Situation) ซงผลของการเกยวของดงกลาวเปนเหตเราใหกระทา (Contribution) บรรลจดมงหมายของกลมนน ทงยงใหเกดความรสกรวมรบผดชอบกบกลมนนดวยนอกจากนนยงกลาวถงเงอนไขของการมสวนรวมวามอยางนอย 3 ประการ คอ

1. ประชาชนตองมอสรภาพทจะมสวนรวม 2. ประชาชนตองสามารถทจะมสวนรวม 3. ประชาชนตองเตมใจทจะมสวนรวม

6. ขอมลตะกราหวาย จกสาน เครองจกสาน ถอวาเปนภมปญญาไทยและงานศลปหตถกรรมอยางหนง ทมนษยคดวธการ

ตางๆ ขน เพอใชสรางเครองมอ เครองใชในชวตประจาวน ดวยวธการสอดขดและสานกนของวสด ทเปนเสนเปนรว โดยสรางรปทรงของสงประดษฐขนนนตามความประสงคในการใชสอยประสานกบขนบประเพณ ความเชอ ศาสนาและวสดในทองถนนนๆ โดยมประวตความเปนมาวา (วบลย ลสวรรณ, 2532: 107) เครองใชของมนษยประเภทเครองจกสาน เปนงานประดษฐทเกาแกสบทอดมาจาก บรรพบรษนบหลายชวงอายคน เปนงานประเภทหนงในสาขาศลปะหตกรรมทมกระบวนการพฒนา จากความงายมาสกระบวนการทซบซอนขน ฝมอละเอยดประณตเปนทงหตกรรมและศลปหตกรรมทมอายยาวนาน การทางานเครองจกสานของมนษยนนไมมหลกฐานแนนอน แตมการพบรองรอย

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

23

เครองจกสานบนภาชนะดนเผาของมนษยกอนประวตศาสตร จากรองรอยภาชนะดนเผาหนงชนจากแหลงโบราณคดสมยกอนประวตศาสตรบานเชยง อาเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน ลกษณะเปนภาชนะเลกๆ ปากกลมกนเหลยม และภาชนะดนเผาทรงกระบอกเลกๆ จากแหลงโบราณคดลพบรจงหวดลพบร ทงสองภาชนะดนเผามรองรอยของลายสานขดทชดเจน

จากการสนนษฐานการทาเครองจกสานจากทงสองแหลง ทาขนโดยใชดนเหนยวยาไลลงในภาชนะจกสานเมอดนแหงแลวนาไปเผาไฟเหลอเพยงแตเครองปนดนเผา เครองจกสาน จงเปนแมแบบทเผาไหมไปในทสด จากภาชนะกอนประวตศาสตรดงกลาวจงสนนษฐานไดวา เครองจกสานนนทา มากอนเครองปนดนเผา การทาเครองปนในยคแรกทาโดยใชดนเหนยวยาลงในแบบ (Pressing into Mould) กอนการปน ตดวยไมและหนด (วบลย ลสวรรณ, 2532: 1 - 2) ชน อยด (2512 อางถงใน นวลลออ ทนานนท, 2544: 23) กลาวถงความเปนมาของเครองจกสานวา การทาเครองจกสาน เปนงานหตกรรมทมการทามาเปนเวลายาวนาน มหลกฐานทางโบราณคดทพบการทาเครองจกสาน ในยคหนใหม ทบรเวณถาแหงหนงในจงหวดกาญจนบร เปนงานจกสานททาดวยไมไผเปนลายขด สองเสน ประมาณอายได 4,000 ปมาแลว แสดงใหเหนวามนษยรจกการสรางสรรคเครองจกสานขนเพอตอบสนองตอการใชสอยมาเปนเวลานาน

สาหรบความหมายของหตถกรรมเครองจกสาน วฒนะ จฑะวภาต (2545: 33) ไดใหความหมายหตถกรรมพนบานเครองจกสานไววา การจกสาน (Basketry) หมายถงการนาวสดจากธรรมชาต เชน ไมไผ หวาย ใบไมเชอก ปอ เถาวลย ฟาง ปาน มาสานเปนภาชนะเครองใชตางๆ ไมไผเปนทนยมใชมากทสด เพราะพบโดยทวๆ ไปของประเทศไทยราคาไมแพงสามารถแบงตามประโยชนใชสอยได 4 ประเภท ดงน

1. เครองใชในบาน เชน ตะกรา กระชอน กระดง 2. เครองมอจบปลา เชน สม ลอบ กระชง 3. เครองกสกรรม เชน เขง คราด สมไก 4. สงของเบดเตลด ไดแก เครองกฬา เครองเลน เครองใช เชน งอบ หมวก เครองจกสานเปนงานศลปหตถกรรมและหตถกรรมอยางหนงทมนษยคดวธการตางๆ ขนเพอ

ใชสรางเครองมอ เครองใชในชวตประจาวน ดวยวธการสอดขดและสานกนของวสดทเปนเสน เปนรว โดยสรางรปทรงของสงทประดษฐขนนนตามความประสงคในการใชสอย การสรางเครองจกสานของมนษยโดยทวไป โดยเฉพาะอยางยงในประเทศไทยจะขนอยกบเงอนไขทางความตองการดานประโยชนใชสอย ตามสภาพภมศาสตรประสานกบขนบประเพณ ความเชอศาสนาและวสดในทองถนนนๆ ประกอบกนขนเปนเครองจกสาน (วฒนะ จฑะวภาค, 2545: 33)

วธการในการทาเครองจกสานของมนษยในชนชาตตางๆ เทาทปรากฏจากอดตมาจนปจจบน มรปแบบและลวดลายในการสานทคลายคลงกนเปนสวนมาก โดยเฉพาะอยางยงลวดลายในการสาน

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

24

จะมจากดอยไมมากลายนก และจากความจากดของลวดลายนเปนผลบงคบใหรปทรงของเครอง จกสานมลกษณะทใกลเคยงกนไปดวย นอกเหนอจากลวดลาย รปทรงแลว วสดในการทาเครอง จกสานในสวนตางๆ ของโลก เชน ในกลมประเทศเอเชยจะเหนวา ใชวสดชนดเดยวในหลายประเทศ เชน การทาเครองจกสานดวยไมไผจะมทากนในแทบทกประเทศ ซงสอดคลองกบแนวคดของวบลย ลสวรรณ ไดกลาวถงการจกสานไววา การใชวตถดบทมมาจากธรรมชาตทมลกษณะเปนเสน เชน เถาวลย หวาย กระจด กก มาสนสอดขดกนอยางงายๆ โดยไมตองแปรรปวตถ เชน การนาเถาวลย หวาย มาสานเปนภาชนะงายๆ ไดแก ตะกรา กระจาด การนาตนกก กระจด มาทบใหแบนแลวสานเปนเสอ หรอภาชนะ เชน เสอกระจด กระสอบจด และในภาคใต เมอมนษยตองการผลตเครองจกสานใหมรปทรงและมลวดลายละเอยดประณตมากขน จงแปรรปวตถดบดวยการจก เพอใหไดวตถดบทเปนเสนเลก สานไดละเอยดยงขน เชน การนาหวายมาจกเปนเสน นาไมไผมาจกเปนตอก

นอกจากน การเรยกเครองจกสานวา จกสาน นน เปนคาทเรยกขนตามวธการททาใหเกดเครองจกสาน เพราะเครองจกสานตางๆ จะสาเรจเปนรปรางทสมบรณไดนนตองผานกระบวนการ ดงน

1. การจก คอการนาวสดมาทาใหเปนเสน เปนแฉก หรอเปนรวเพอความสะดวกในการสาน ลกษณะของการจกโดยทวไปนนขนอยกบลกษณะของวสดแตละชนด ซงจะมวธการเฉพาะทแตกตางกนไป หรอบางครงการจกไมไผหรอหวายมกจะเรยกวา ตอก ซงการจกถอไดวาเปนขนตอนของการเตรยมวสดในการทาเครองจกสานขนแรก

2. การสาน เปนกระบวนการทางความคดสรางสรรคของมนษยทนาวสดธรรมชาตมาทาประโยชน โดยใชความคดและฝมอมนษยเปนหลก การสานลวดลายจะสานลายใดนนขนอยกบความเหมาะสมในการใชสอย ซงมดวยกน 3 วธ คอ การสานดวยวธสอดขด การสานดวยวธการสอดขดดวยเสนทแยง และการสานดวยวธขดเปนวง

3. การถก เปนกระบวนการประกอบทชวยใหการทาเครองจกสานสมบรณ การถกเครอง จกสาน เชน การถกขอบของภาชนะจกสานไมไผ การถกหภาชนะ เปนตน การถกสวนมากจะเปนการเสรมความแขงแรงของโครงสรางภายนอก เชน ขอบ ขา ปาก กนของเครองจกสาน และเปนการเพมความสวยงามไปดวย

ประเภทของเครองจกสานในประเทศไทย สามารถจาแนกได 2 ลกษณะ (ทรงฤทธ พรหมชนวงศ, 2550: 12 - 13) คอ การจาแนกประเภทตามการใชสอย ไดแก

1. เครองจกสาน เกยวกบการบรโภค เชน กระตบขาว มวยนงขาว 2. เครองจกสานทใชภาชนะบรรจสงของ เชน กระบง ตะกรา กระจาด ปงก 3. เครองจกสานทใชปองกนแดดฝน ไดแก หมวก งอบ หมวกจน

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

25

4. เครองจกสานทใชเปนสวนประกอบอาคารบานเรอน และเครองปลาด ไดแก ฝาเรอน เสอลาแพน เสอสาหรบปนง ปนอน

5. เครองจกสานทใชเปนเครองดก กกขงและจบสตวนา ไดแก ลอบ ไซ อจ ตม สมปลา ชะนาง 6. เครองจกสานทใชเครองประดบตกแตงและเครองกฬา ไดแก มล ปลาตะเพยน ตะกรอ

กระเชาของขวญ ของชารวยตางๆ 7. เครองจกสานเกยวกบความเชอ ประเพณและศาสนา เชน การทาพานหมากเบงใสขาว

บชาพระของชาวอสาน และการจาแนกตามวสดทใชผลต ไดแก 1) เครองจกสานทใชวสดธรรมชาต ในการผลต ไดแก กระจาด ตระกรา กระบง สมปลา สมไก เปนตน และ 2) เครองจกสานทไมใชวสดธรรมชาตในการผลตไดแก เขง มล กระเชาของขวญ และของชารวยตางๆ เปนตน

วสดและเครองมอทใชทางานหตถกรรมพนบานเครองจกสาน โดยวบลย ลสวรรณ (2532: 4 - 6) ไดเขยนถงวสดทใชทางานศลปหตถกรรมพนบานเครองจกสานไววา ไมไผเปนวตถดบจากธรรมชาต ทมคณสมบตเหมาะสม ทจะนามาแปรรปเปนวสดสาหรบทาเครองจกสานมากทสด นอกจากนยงมวตถดบจากธรรมชาตอกหลายชนดทนามาใชทาเครองจกสานไดด เชน หวาย (พรรณไมชนดหนง Calamus sp. ในวงศ Palmae ลาตนยาว ผวเกลยงเหนยว ขนเปนกอ มหลายชนดเชน หวายตะคาทอง (หวายโปง) ซงเปนพรรณไมอกชนดหนงทใชทาเครองจกสาน

คณคาประการหนงของเครองจกสาน คอ คณคาทางศลปและความงาม โดยเครองจกสานหลายชนดมรปราง โครงสราง และลวดลายทลงตว และยากทจะหาเครองมอเครองใชประเภทอนเทยบได เชน กองขาวของภาคเหนอและภาคอสาน ซงเปนตวอยางของเครองจกสานทไดรบการออกแบบอยางแยบยล สนองการใชสอยไดเปนอยางด ตงแตสานตวกองขาวสองชนเพอใหเกบความรอนไดด โดยไอรอนจากขาวเหนยวขาวนงจะระเหยออกไปไดตามรระหวางเสนตอกอยางชาๆ ไมกลายเปนหยดนาทจะทาใหขาวเหนยวแฉะและบดเสยไดงาย กองขาวจงเปนภาชนะสาหรบใสขาวเหนยวนงไดดทสด ซงเปนผลจากการออกแบบทแยบยลของชาวบานทไดทดลองปรบปรง สบทอดกนเรอยมาเปนเวลานาน นอกจากนรปทรงของกองขาวแตละทองถนยงมความงดงามแตกตางกนไปตามความนยมของแตละทองถนอกดวย

อกคณคาทสาคญของเครองจกสานไทย คอ คณคาในการแสดงออกทางอารมณและจตใจ ของชางพนบาน เครองจกสานหลายชนดของไทยสานอยางละเอยด ประณต ซงแสดงใหเหนอารมณ ทละเอยดออนของผสานไดอยางด ความละเอยดประณตนน เรมตงแตการแปรรปวตถดบ เชน การจกตอก และเหลาหวายเปนเสนเลกๆ เพอใชสานและถกสวนทตองการความละเอยดประณตของเครองจกสาน จนถงการสานเปนลวดลายทละเอยดซบซอนอยางลายพกลหรอลายสานของเครองจกสานยานลเภา เปนตน

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

26

หวาย หวาย (องกฤษ: Rattan palm; ชอวทยาศาสตร: Calamussp) เปนพชทพบทวไปในเขตรอน

ของทวปแอฟรกา เอเชยตะวนออกเฉยงใต และออสตราเลเชย ทวโลกมหวายเกอบ 600 ชนด เฉพาะในประเทศไทย มหวายเกอบ 60 ชนด เชน หวายโคก หวายดง หวายนาผง เปนตน

ลกษณะโดยทวไปของหวายเปนพนธไมเลอยหรอไมรอเลอยตระกลปาลม ลาเถาชอบพนเกาะตนไมใหญ มกาบหมตน และมหนามแหลม มความเหนยว ใบเปนรปขนนกเลกๆ ใบยอยนนเรยวยาว มสเขยวสด กานใบหนงๆ มใบยอยราว 60 - 80 ค ออกดอกเปนชอ สขาวปนเหลอง ผลคอนขางกลม เปลอกเปนเกลด ลกออนเปลอกสเขยว เนอสขาว ผลแกเปลอกสเหลอง เปลอกลอน เนอแขง รสเปรยวฝาด

หวายเปนพชเศรษฐกจทสาคญชนดหนงของประเทศในเขตรอน โดยเฉพาะประเทศไทย ในจงหวดสกลนครและขอนแกน มการปลกหวายเชงการคา นยมนาสวนลาตนทสงและมความ ยดหยนมากเปนพเศษมาสานเปนเฟอรนเจอร ลกหวายออนใชกนเปนผกจมนาพรก แกะเปลอกออกแลวนาไปทาสมตา หนอหวายใชทาอาหาร เชน แกงออม ซบหนอหวาย ยา ขาวเกรยบ และหวาย ทอดกรอบ หวายบางชนดในผลมเรซนสแดงเรยกเลอดมงกร ซงใชเปนยาในสมยโบราณและใชยอมสไวโอลน ในรฐอสสม ประเทศอนเดย ใชหนอหวายเปนอาหารเชนกน

ตนหวาย (Calamuscaesius Blume.)

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

27

ลกษณะทวไป เปนไมเถา ลาตนและกาบใบมหนาม รากเปนระบบรากแขนง ดอกชอประกอบดวยกลมแขนงชอดอก เปลอกผลมลกษณะเปนเกลดซอนทบกนเปนชนๆ ผลคอนขางกลม ผลออนสเขยวเมอแกจะเปลยนเปนสขาว สามารถนาไปใชประโยชนอยางมากมายโดย เฉพาะผวหวายเปนวตถดบสาคญในการทาหตถกรรมเครองจกสาน การทาเครองเรอนและใชผกมดไดเหมอนเชอก ลาหวายใชทาบานเรอน คณสมบตทดของหวายคอมความเหนยว แขงแรงทนทาน และยดหยนไดดกวาไมไผ ลาตนหวายตนสามารถดดโคงงอไดดวยการผานความรอน จงเปนวตถดบพชชนดอนๆ และยงสามารถนามาปรงเปนอาหารไดดวย

ตนหวายชอบขนในเขตรอนชน มฝนตกชก แหลงหวายในประเทศไทยจงพบมากทางเขตภาคใต ไดแก จงหวดสราษฎรธาน สงขลา ระนอง กระบ ปตตาน ฯลฯ มประมาณ 40 กวาชนด แตชนดทมมาก เปนหวายในสกล Calamus การปลกหวายเพอตดหนอ นยมปลกในบรเวณกลางแจง ทไดรบแสงแดดเตมท จงจะทาใหหวายเจรญเตบโตไดด พนททจะปลกหวายควรเปนทดอน ถาเปนทบรเวณทมนาทวมขงกปลกไดโดยการยกรอง หากถกนาทวมนานตนหวายอาจจะตายได

หวาย (ปะเดา) หวายเปนพชตระกลปาลมชนดหนงท เปนเถาเลอยไปตามตนไมใหญและหวายมหนาม

คณสมบตใชประโยชนในการทาเฟอรนเจอร หวายสวนใหญทนามาใชประโยชนไดมาจากหวายธรรมชาต สวนทนามาใชประโยชนของหวายเปนสวนของลาตนทลอกเอากาบใบออกแลว นามาจกสานเปนเครองใชในชวตประจาวน หวายทกชนดสามารถนามาใชประโยชนในลกษณะแตกตางกนไป ประโยชนเบองตนของหวาย ไดแก การนามาใชผกมดสงของตางๆ ผลนามาใชกน ลกษณะของตนหวายจะเปนลาตนกลม มขอยอดและหนอของหวายสามารถนามารบประทานได และแปรรปอาหารไดมากมาย ทงเปนยาสมนไพร เชน "หวายนง" รากเปนยารกษาโรคมะเรง หวายสามารถปลกไดในททมความชน หรอมแหลงนา ชายเขา ปาดบ ในประเทศไทยมการปลกหวายในเขตอาเภอกดบาก จงหวดสกลนคร เขตทองทจงหวดอดรธาน การปลกเพอกนหนอและคาขาย ในสวนเขตภาคใตของไทย

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

28

แถบปาฮาลาบาลา จงหวดนราธวาส เปนหวายปาดบสามารถนามาใชประโยชนในงานจกสาน หรอเฟอรนเจอร หวายทพบในจงหวดสรนทร และแนวชายแดนประเทศกมพชา ชาวบานเรยกชอตางกนวา เชน "หวายหางหน" ซงเปนหวายทมความเหนยว เสนเลกมผวมนในตว "หวายนา" ลาตนใหญเทานวกอย ชอบขนรมนา ชาวบานนามาจกสานเชนกน โดยเฉพาะชาวบานบทม จงหวดสรนทร นาหวายหางหนและหวายนามาทาจกสานตะกราชนดตางๆ ทเปนเอกลกษณโดดเดน

ชนดของหวาย หวาย มคณสมบตพเศษ คอ สามารถดดได มความเหนยวเปนลกษณะเฉพาะ มลาตน

ขนาดเทากนตามชนด มความมนในระดบผว จงเหมาะตอการจกสาน ทาเฟอรนเจอร ขนาดของลาตนจะมตงแต 3 - 60 มม. ความยาวตามสงแวดลอม เชน อาศยไมทปนปายมความยาวตงแต 10 - 20 เมตร อายการใชงาน 7 - 10 ป หวายมหลายชนด ทกประเภททาจกสาน เฟอรนเจอร และเปนอาหาร รวม 23 ชนด หวายททาจกสานในบานบทมใชหวาย 3 ชนด

1. หวายหางหน หรอ หวายตะคาทอง เปลอกผวสเหลอง มความเหนยว เสนเทาๆ กน เปนหวายเสนเลกมขนาดยาว 10 - 15 เมตร เลอยตามตนไม ขนในปาทบ มความชน ใชลาตนแกจด อาย 6 - 7 ป นามาดดทาลายลกกรง และผาเปนเสนเลกๆ รดเปนเสนเลกๆ บางๆ เพอทาจกสานตางๆ หรอใชรอยรดเครองใชในชวตประจาวนของชาวบาน

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

29

2. หวายนา เปนหวายเสนใหญกวาหวายหางหน ลาตนกลม ใหญประมาณนวกอยผใหญ มความยาว 8 - 10 เมตร ชอบขนตามรมนา เชน แมนาช แมนามล ใชทาโครงสรางของงานจกสานหรอนามาจกตอกเปนเสนกได

3. หวายนม เปลอกสผวมนวาวคลายหวายตะคาทอง ลาตนยาวเสมอ ขนาดเทากบหวายนา ซงมเสนผาศนยกลาง 10 - 15 มม. แตมลาตนยาวถง 10 - 50 เมตร ขนในปาดบ ใชทาโครงสรางงานจกสาน ออนนม ดดงาย แกเนอเหนยว

การจกสานหวาย 1. เตรยมเครองมอตางๆ (มดตอก เหลกแหลม แปนรดหวาย คอน ไมดดลกกรง)

2. เตรยมหวายตางๆ และไมกางปลา (1) คดหวาย เสนเลกเอาไวทาลกกรง (2) หวายนา เอาไวทาโครงสรางตะกราดดเปนรปทรง (3) ไมกางปลา เอาไวทาโครงสรางรปทรงตางๆ (4) นาวตถดบแตละอยางแชนาพอประมาณ (20 - 30 นาท) ตองนาบอหรอนาฝนจงจะด

3. ขนตอนการผลต (1) การผาหวาย เลอกหวายผาประมาณ 10 ตน ควรเลอกลาตนใหญกวาลกกรง

หวาย 1 ตน ควรผาใหไดอยางนอย 4 สวน จนสดลาตน เทคนคการผามดตองคม ผาจากปลายไปหาโคน โดยใชกาลงมอตงมดตอกและใชมออกขางดนหวายตามความถนด บงคบอยาใหบดเบยว หวายจะขาดกลางลา

(2) รดหวาย ใชมดตอกรดเอาไสหวายออกใหเหลอสวนทเปนเปลอกเทานน จากนนสอดเขาไปในรแปนรดหวายทละเสน คอยๆ ดงจนสดเสนหวาย และควรรดใหไดขนาดเทากน เสนหวายจะไดเปนระเบยบสวยงาม

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

30

(3) ตลายลกกรง ใหนาหวายหางหนทแชนา 10 ตน มาดดลกกรงครงละ 2 - 4 ตน จนครบ 10 ตน และสดลาตน โดยใชหวายวางทาบบนไมดดลกกรง และใชคอนทบเบาๆ พอใหหวายหกมมเทานน

(4) ดดรปทรงตะกรา (กลม, เหลยม, ร และอนๆ) (5) การทาฐาน (กนตะกรา)

1) นาไมเจลยมาดดเปนวงกลมวงท 1 เสนผาศนยกลาง 28 ซ.ม. หรอตามตองการ ใชตะปเขมตอกยดเอาไว จากนนใชเสนหวายทรดแลวพนรอบวงกลม โดยพนเวนชองแตพองาม

2) นาหวายนาทมขนาดเทากบวงกลมวงท 1 ตทบวงท 1 ใชตะปเขมตอก แลวใชเสนหวายทรดมาพนรอบวงกลมทง 2 วงใหตดกนจนครบรอบวงกลม

3) ใชหวายนา 2 เสน ทมขนาดเทากบวงกลมวงท 1 ใชตะปเขมตอกยดรอบวง เพอเปนฐานรองรบกนตะกราใหแขงแรง

4) นาไมเจลยจานวน 8 ทอน มขนาดยาวเทากบเสนผาศนยกลางของวงกลมตะกราตกากะบาท 8 มม ตอกตะปยดกบวงกลม

5) ใชเสนหวายทรดแลวสาน เสนผาศนยกลางของวงกลมคลายใยแมงมม ความกวางพอประมาณ (5 ซ.ม.)

6) ใชหวายหางหนทงตนทเลอกไวมขนาดเทากน นามาขดใหเตมวงกลมคลายขดยากนยง ใชเสนหวายสานยดแตละเสนจนครบ สนสดการทากนตะกราโดยสมบรณ

(6) การขนลกกรง 1) การขนลกกรง นาเหลกแหลมเจาะทขอบฐานตะกราใหเปนร 5 - 7 ทตามจานวน

ลกกรง จากนนนาหวายลกกรงทเตรยมไวเหลาปลายตนทง 5 - 7 ใหแหลม ใชปลายแหลมของลกกรงสอดลงไปในรทเจาะไว ตอจากนนใชมอดดลกกรงขนเปนลวดลาย ใชเสนหวายสานยดตดกบขอบฐานจนครบ

2) การใสขอบขน 1 (ภาษาพนเมองสรนทรเรยกวา ใสกะนบ หรอ เอวตะกรา) โดยนาตนเจลยทดดเปนวงกลม มาวางทบกบลกกรงชนท 1 ใชเสนหวายทรดแลวสานยดวงกลมกบลกกรงไวจนครบรอบวงกลม

3) นาหวายนาทมขนาดเทากบวงกลมวงท 1 ตทบบนขอบวงกลมท 1 ตอกตะปยดทงสองวงกลมจนครบรอบ เสรจตวกระจาด 1 ชน ตอไปกเปนการ ทาหจบ

(7) การทาหจบ (มอจบ, หหว) 1) ใชหวายนาทมขนาดใหญพอสมควร มาดดเปนรปโคง ใชตะปตอกยดทง 2 ขาง

ตดกบฐานตะกราและขอบปากตะกราโคงขนาดพอทจะสอดนว 4 นว ไดเปนหจบ

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

31

2) นาหวายมาทาบบนขอบตะกรา และหจบใหโคงตาม ใชตะปเขมตอกยดตดกนไวโดยรอบ

3) ใชเสนหวายรดพนรอบขอบปากตะกราและหจบ เวนชองแตละชองใหพองามตอไปกสานจงนางเพอใหเปนลวดลายสวยงาม

การตกแตงเพอใหเกดความสวยงาม 1. การทาความสะอาดเมอตะกราสกปรก มเชอรา ฝนจบ โดยมากชาวบานใชวธธรรมชาต

เชน นาผลมะเฟองสกรสเปรยว ถทตวตะกราหรอจะเปนมะนาวกได ตอจากนนจงลางตากใหแหง จะไดตะกราทสะอาด สวยงามตามธรรมชาต

2. การทานามน เพอใหตะกรามเงา ผวมนสวยเปนสไมธรรมชาต และปองกนเชอราไดดวย ควรใชนามนวานชสใสเคลอบเงาหรอแลคเกอร เบอร 6 ทาตามวธทกาหนดในกระปอง

การดแลรกษาหวาย 1. ผงแดดใหแหงสนท 2. ไมควรเกบหวายไวในทชน พนซเมนตควรมอากาศถายเทได 3. ใสสงของใหเหมาะกบขนาดตะกรา

การทาเครองมอรดหวาย และเครองมอดดลกกรง 1. วธทาแปนรดหวาย โดยนาวสดทเหลอใชในทองถน เชน จานสงกะสเคลอบ กระปอง

นมผง ปนโตเคลอบ กะละมงเคลอบ นาวสดเหลานไปเจาะรตามขนาดทตองการหลายๆ ร แลวนาแปนรดหวายไปลบกบหนลบมด เพอรกษาความคมและเพอมใหหวายแตกเปนเสยนขณะรด

2. วธทาไมดดลกกรง โดยนาไมเนอแขงขนาดเหมาะ ความยาว 8 นว กวาง 2 นว หนา 1.5 นว ใชเหลกฉากเจาะรตตะปตอกยดกบไมเอาไว เพอไมใหเหลกขยบ การทาไมดดลกกรงสามารถทาไดตามขนาดลวดลายของตะกราทเราตองการ 1", 2"

7. ขอมลหตถกรรมทองถน หตถกรรม (Handicraft) หมายถง การทาดวยมอ เกดจากการสรางสรรคของชาวบาน

ชางฝมอชางในทองถนใดทองถนหนง โดยมงประโยชนใชสอยทเกยวของกบวถชวตประจาวน ความรในการสรางงานหตถกรรมมกไดรบการสบทอดตอๆ กนมาภายในครอบครวหรอทองถน และการ สบทอดตอเนองกนมายาวนานจนมชอเสยงเปนเอกลกษณของทองถน แสดงใหเหนถงวฒนธรรม ความเชอในทองถน สวนความประณตขนอยกบผทาเปนหลกวาจะมจตใจทละเอยดออนมฝมอประณตเพยงใด จนนาไปสการสรางงานทมคณคากลายเปนศลปหตถกรรมทสวยงามแฝงดวยสนทรยภาพ และภมปญญาของผสรางไวในงาน คณคาของงานหตถกรรมไทย แตเดมงานสวนใหญไมไดทาเปนอาชพ

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

32

ผลผลตทเกดขนเพอเกบไวใชสอยในครวเรอน ตอบสนองตอความจาเปนในการดารงชพ แตเมอเหลอจากการใชสอยแลวจงจะนาไปขายเพอแลกเปลยนเปนผลตผลอยางอน หตถกรรมเปนงานทเกยวของทงดานจตใจและวตถพอสรปได (จารวรรณ รตนโภคา, 2551: 33) ดงน

1. ไดเหนสภาพความเปนอยของชาวบานในแงตางๆ ดงตอไปน ความผกพนระหวางครอบครว ไดแก 1) ความสมพนธระหวางครอบครว 2) ความสมพนธระหวางชาวบานดวยกน 3) อาชพการทามาหากน 4) อาหารการกนของชาวบาน 5) การแตงกาย และ 6) ทอยอาศยและสงแวดลอม

2. ไดความรเกยวกบความผกพนระหวางครอบครวในดานตางๆ 3. คตชาวบานกบสงคมทเกยวกบสภาพแวดลอม ความเปนอยภมปญญาในงานหตถกรรม

ไทย คานยมเรองความงาม ลกษณะครอบครว การศกษา การสงสอน ความเชอเกยวกบสงศกดสทธ ปรากฏการณธรรมชาต ยารกษาโรค และไสยศาสตร

สรป หตถกรรม หมายถง การทาดวยมอ อนเกดจากการสรางสรรคของชาวบาน ชางฝมอชางในทองถนใดทองถนหนง โดยมงประโยชนใชสอยทเกยวของกบวถชวตประจาวนทเกยวของ ทงดานจตใจและวตถ เปนความผกพนระหวางครอบครว คานยม ความงาม การศกษา การสงสอนความเชอเกยวกบสงศกดสทธ ไสยศาสตร ปรากฏการณธรรมชาต และยารกษาโรค

ลกษณะของหตถกรรมไทยเปนงานทอาศยทกษะฝมอความละเอยด ประณต และความคดสรางสรรคในการทางาน ซงตองอาศยระยะเวลา ในการฝกฝนจงจะไดชนงานทมคณคา Clark (1971 อางถงใน จารวรรณ รตนโภคา, 2551: 34) ไดกลาวลกษณะของหตถกรรมไว 5 ลกษณะ ดงน

1. หตถกรรมไทยเปนงานททาอยภายในอาคารของบานเรอนหรอภายนอกอาคาร แตอยใกลบานและอาคารไมมลกษณะทจะเรยกไดวาเปนโรงงานอตสาหกรรม

2. สวนใหญเปนงานทใชเวลาวางจากการประกอบอาชพหลกหวงประโยชนเพอนาสวนทเกดความตองการไปขายหารายไดพเศษสาหรบครอบครว

3 โดยปกตจะใชแรงงานของตนเอง แตกอาจมการจางแรงงานนอกบางแตเปนแบบชวคราว 4. วตถดบทใชมกมอยในภมลาเนานน 5. กรรมวธการผลตมกเปนแบบดงเดมตามธรรมดาจะใชเครองทนแรงนอยทสดหรอไมใชเลย

8. งานวจยทเกยวของ เรวต สขสกาญจน, และคณะ การพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมหนงตะลง โดยใช

วธการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม กรณศกษาชมชนสรางสรรคหตถกรรมภาพแกะหนงตะลง ตาบลปากพน อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช

การวจยนมวตถประสงคเพอพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมหนงตะลง ภายใตบรบทชมชนสรางสรรคหตถกรรมภาพแกะหนงตะลง ตาบลปากพน อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

33

โดยใชวธการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม โดยนาเทคนค AIC มาใชในการประชมเชงปฏบตการ ผลการวจยพบวา ชมชนมความตองการพฒนาผลตภณฑ มผเขารวมดาเนนการพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมหนงตะลง จานวน 20 คน มการดาเนนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม 3 วงรอบ แนวทางหลกในการพฒนารปแบบผลตภณฑคอ ผลตงาย ไมซบซอน และยงคงอนรกษศลปหตถกรรมสรางสรรคหตถกรรมหนงตะลงอย ตนแบบผลตภณฑทสรางมกระเปาสะพาย 1 ใบกระเปาถอแบบมสายสะพาย 2 ใบ กระเปาถอ 2 ใบ และชดเครองประดบ 2 ชด โดยนาผลตภณฑ ทไดรบการพฒนาถายทอดความรใหกบเยาวชนในทองถนเพอการอนรกษ และผลการวจย เปนประโยชนตอชมชนในการพฒนารปแบบผลตภณฑอยางเปนรปธรรม

รจนา จนทราสา และคณะ (2553) การพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจากใบหญาแฝก มวตถประสงค 1) เพอศกษาผลตภณฑรปแบบเดมของผผลตผลตภณฑหตถกรรมจากใบหญาแฝก 2) เพอออกแบบและพฒนาผลตภณฑจากใบหญาแฝกใหมความสวยงามเหมาะสมกบความตองการของตลาด 3) เพอประเมนความคดเหนทมตอผลตภณฑจากใบหญาแฝกทออกแบบและพฒนา เปนผลตภณฑทจะเปนบทเรยนในการสรางชมชนเขมแขงตอไป กลมตวอยาง ไดแก ประชาชนในเขตกรงเทพมหานคร 100 คน สอบถามใหไดมาซงความตองการของผบรโภค แลวประเมนรปแบบ โดยผผลตผลตภณฑชมชน จานวน 3 ทาน ผเชยวชาญดานการออกแบบ จานวน 3 ทาน เพอประเมนความเหมาะสมของรปแบบในการประยกตเปนผลตภณฑ จากนนสรางตนแบบแลวประเมนผล วดระดบความคดเหนของผบรโภคตอผลตภณฑหตถกรรมจากใบหญาแฝกทไดจากการออกแบบ

ผลการวจยพบวา 1) ผบรโภคมความคดเหนกบผลตภณฑผบรโภคมความตองการในรปแบบเกาอโยกมาพฒนาเปนผลตภณฑจากใบหญาแฝกมากทสด รองมาคอ ชดกระเปาสตร และฉากกนหองตามลาดบ 2) ผลการวเคราะหการออกแบบและพฒนาผลตภณฑโดยผเชยวชาญการออกแบบ รปแบบของเกาอโยกทออกแบบและพฒนานนมความเหมาะสมกบประโยชนใชสอย เหมาะสมกบวสดและกรรมวธการผลต มความสวยงามและลวดลายทเปนเอกลกษณ อยในระดบมากทสด 3) ผลการวเคราะหระดบความคดเหนของผบรโภคตอผลตภณฑหตถกรรมจากใบหญาแฝกมความเหมาะสมของเกาอโยกดานประโยชนใชสอยทางกายภาพมความเหมาะสมถกตองตามสรระของผใช อยในระดบมากทสดรองลงมาคอ ความสวยงามของรปทรงและรายละเอยดสามารถแสดงออกถงความทนสมย

รงรตน สขแสง และคณะ การวจยเรองน มวตถประสงคเพอ 1) ศกษาวธการถายทอด ภมปญญาทองถนงานหตถกรรมพนบานเครองจกสานไมไผลายขดบานหนองหาง ตาบลหนองหาง อาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ และ 2) เพอศกษาแนวทางการอนรกษภมปญญาทองถน งานหตถกรรมพนบานเครองจกสานไมไผลายขด พนทการวจย บานหนองหาง ตาบลหนองหาง อาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ กลมเปาหมายประกอบดวยกลมผถายทอดภมปญญาทองถน งานหตถกรรมพนบานเครองจกสานไมไผลายขด 2 คน ผรบการถายทอด 6 คน และผเกยวของ 13 คน

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

34

รวม 21 คน เครองมอทใชในการวจย ไดแก แบบสมภาษณ แบบสงเกต การสนทนากลม นาเสนอผลการศกษาแบบพรรณนาวเคราะหและนาเสนอเปนตาราง

ผลการวจยพบวา 1. วธการถายทอดภมปญญาทองถนงานหตถกรรมพนบานเครองจกสานไมไผลายขด

บานหนองหาง ตาบลหนองหาง อาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ ถายทอดโดยการอาศยบคคล เปนแหลงความรในการสาธตและฝกอบรมระยะสน ซงโรงเรยนประถมศกษาถอเปนแหลงถายทอด ทสาคญ ในการถายทอดใชการเรยนรแบบมขปาฐะ คอ การเรยนรจากบรรพบรษถายทอดกนมาอยางตอเนอง และแหลงความรทสาคญ คอ ครอบครว ตงแตพอสอนลก แมสอนลก พสอนนอง นาสอนหลาน

ใชวธสอนดวยการปฏบตจรง อธบายวธการทาดวยการบอกเลา หรอบางครงคนในหมบาน กรวมกลมกนเพอทาเครองจกสานไมเขาใจ ปฏบตไมได กสอบถามกนได การสอนไมมการปดบงความร

2. แนวทางการอนรกษภมปญญาทองถนงานหตถกรรมพนบานเครองจกสานไมไผลายขด พบวา ไดรบการสนบสนนจากหนวยงานราชการระดบจงหวด ระดบทองถน องคกรปกครอง สวนทองถน และสหกรณเครดตยเนยนหนองหางจากด ในดานการผลตและการอนรกษผลตภณฑ ไมไผ ทเปนเอกลกษณของทองถน และมการพฒนาวตถดบ โดยสงเสรมใหชาวบานปลกไมไผ และหวายซงเปนวตถดบทสาคญในการจกสาน โดยเฉพาะโรงเรยนมการจดทาหลกสตรทองถน ใหความรแกนกเรยนและคนในชมชน เกยวกบการจกสานเบองตนและการจกสานไมไผลายขด และสงเสรมการทาผลตภณฑใหมคณภาพตามเกณฑมาตรฐาน เพอใหไดรบการรบรองคณภาพผลตภณฑใหเปนสนคาโอทอป (OTOP)

นรนทร รกนย (2549: 155 - 157) ศกษาเรอง การศกษาเครองจกสานจงหวดสพรรณบร:กรณศกษากลมบานโพธศร ตาบลบางปลามา อาเภอบางปลามา จงหวดสพรรณบร มความมงหมายเพอศกษาวเคราะหผลงานเครองจกสานกลมบานโพธศร ในประเดนลวดลายกระบวนการจกสาน และวฒนธรรมในการดารงชวตทสมพนธกบเครองจกสาน ผลจากการศกษาครงนนาไปพฒนาการออกแบบลวดลาย กระบวนการจกสาน และงานออกแบบทเกยวกบเครองจกสานในดานอนๆ ผลการศกษาสรปไดวา เครองจกสานกลมบานโพธศรซงไดกอตงกลมขนมาเพอรวบรวมชาวบาน เชอสายไทยพวนทมความรกในงานศลปสบสานงานจกสาน เนนการอนรกษเครองจกสานลวดลายโบราณประยกตเขากบรปทรงไดอยางกลมกลน เปนเอกลกษณเฉพาะถนทมประเพณและวฒนธรรมแบบดงเดมควบคกบการตงถนฐานเปนสงสาคญ โดยวฒนธรรมในการดารงชวตทสมพนธกบเครอง จกสาน เชน กระเปานยมใชเมอไปทองเทยว ไปงานพธการสาคญ กลองใสของนยมใชใสของมคา เชนเครองประดบ อปกรณเยบปกถกรอย เศษเหรยญเศษสตางค ตะกรานยมใชใสของเมอจายตลาด ใชใสสงของไปวด ใชใสสงของไปฝากญาตผใหญ กระจาดนยมใสภาชนะบรรจเครองคาวหวานไปถวาย

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

35

พระภกษสงฆทวด ใสภาชนะของคาวหวาน ผลไมเตรยมอาหารสาหรบพระภกษสงฆ ใสผลไมหรอภาชนะใสอาหารประจาบาน ฝาชมสาหรบปกปดอาหารประจาบาน สาหรบปกปดอาหารถวายพระ นาชานยมใชใสกากระเบองนารอนเพอเกบความรอนใหมความรอนมากกวาเดม พดสานไมไผใชพดโบกประจาบานเมอมอากาศรอน แจกนไมไผใชใสดอกไมตกแตงบานตกแตงโตะอาหาร

สภาพร ชาววง (2552) ศกษาเรอง การประยกตใชภมปญญาพนบานในการพฒนาเครองจกสานเชงพานชย จงหวดนครราชสมา มวตถประสงคเพอศกษาภมปญญาพนบานในการผลตเครองจกสาน และการประยกตใชภมปญญาพนบานในการพฒนาเครองจกสานเชงพานชย จงหวดนครราชสมา โดยใชรปแบบการวจยเชงคณภาพ ผลการวจยพบวา ภมปญญาพนบานในการพฒนาผลตภณฑเครองจกสานทดาเนนมาแตบรรพบรษ ถายทอดวฒนธรรมการจกสานเปนอาชพดงเดม ของชาวบาน การผลตเครองจกสานของกลมชาวบานผประกอบการผลตเครองจกสาน ผกตบชวา หวาย ในอดตชาวบานจะหาวตถดบในทองถน แตปจจบนมการรบซอจากแหลงอนๆ นอกจากน เครองจกสานกบความเชอเรองพธกรรม ในอดตชาวบานมความผกพนกบเครองจกสานในวถชวต และมเครองจกสานบางชนดทยงใชในพธกรรม เชน การเกด ประเพณงานบญ พธทางศาสนา ในปจจบนความเชอและพธกรรมของเครองจกสานไดลดนอยลง เนองจากความเจรญดานเทคโนโลย ดานการพฒนากลมบคคลใหมความรในการผลตเครองจกสานโดยการแสวงหาความร การแลกเปลยนความรจากกลมอน หรอหนวยงานอนภายนอกกลมของตน โดยการอบรม ประชมสมมนา ศกษาดงาน หรอเขารวมกจกรรมการประยกตผลตภณฑจกสาน การพฒนาดานวตถดบทหาไดในพนท และการผลตอยางตอเนอง มการนาเทคนคในดานตางๆ เขามาใชในกระบวนการผลต เชน การคดเลอกตนผกตบชวา การยอมสหวาย การแปรรปผลตภณฑชนดตางๆ มการพฒนาเพมมลคาผลตภณฑวตถดบ ททาใหเครองจกสานมคณภาพ โดยผผลตตองมความรในการคดเลอกคณภาพของวตถดบ สวนการแปรรปผลตภณฑไดเนนความประณตสวยงาม ความเหมาะสมกบการใชงาน มาตรฐานผลตภณฑ กระบวนการผลต ตลอดจนการถายทอดภมปญญาเพอยกระดบผลตภณฑเครองจกสานใหมคณภาพเปนทยอมรบ ทาใหมการปรบปรงพฒนากระบวนการผลตเครองจกสาน มจดเดน มเอกลกษณ ซงตองอาศยความรความสามารถ และประสบการณของสมาชกทกคน ดานการสงเสรมการผลตเครอง จกสาน จากภมปญญาพนบานใหมการพฒนาเชงพาณชย โดยชาวบานทมฝมอในการผลตเครอง จกสานทเปนเอกลกษณของชมชน ดงนนการพฒนาเครองจกสาน หวาย ผกตบชวา ใหเปนทตองการของผบรโภค และมการสงเสรมดานการตลาดสามารถใชเปนชองทางในการเพมรายไดใหกบกลม สาหรบปจจยทสงผลใหกลมประสบผลสาเรจในการดาเนนงานของกลมอาชพ ไดแก การพฒนารปแบบผลตภณฑใหมความหลากหลายตามความตองการของตลาด การหาชองทางจาหนายไดดวยตนเอง รวมทงการไดรบความรวมมอสงเสรมสนบสนนจากหนวยงานราชการและพอคา เพอเผยแพรประชาสมพนธผลตภณฑและการบรหารจดการ

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

36

อญชล คงทอง (2553) ศกษาเรอง แบบอยางในการพฒนาอาชพจกสานอาเภอพนสนคม จงหวดชลบร มวตถประสงคเพอศกษาพฒนาการของกลมอาชพจกสาน และปจจยหลกของความสาเรจของการพฒนาอาชพของกลมจกสานอาเภอพนสนคม จงหวดชลบร มวธการศกษา โดยการวจยเชงคณภาพ พบวา พฒนาการของกลมอาชพจกสาน เรมจากการรวมกลมอาชพจกสานตงแตป พ.ศ. 2521 โดยมสมาชกเพยง 3 คน รปแบบผลตภณฑเปนเครองใชทวไป เชน ตะกรา กระเปา กระจาด พด เปนตน มการแลกเปลยนเรยนรดานการจกสานกบกลมภายนอกชมชน อยางไมเปนทางการ เปนการพดคย สาหรบการถายทอดความร เปนลกษณะแบบกลมครอบครว และเครอญาต จากรนสรนและเพอนบาน ดวยวธการเรยนรจากประสบการณตรง การอยรวมกนของกลมในระยะเรมตนน ยงไมมกตการวมกนเปนลายลกษณอกษร มการพงพาอาศยกน และชวยเหลอกน จนสามารถพฒนาเปนผลตภณฑ สาหรบปจจยหลกของความสาเรจของการพฒนาอาชพของกลม จกสานนนควรมปจจยทเกยวของดงน ไดแก 1) ดานผนากลม ควรเปนผนาตามธรรมชาตทมอาชพ จกสานเปนทนเดม มการเตมใจทจะทางานเพอสวนรวม เปนผนาทเสยสละ อดทน มองการณไกล มวสยทศน และความคดรเรมสรางสรรค กลาคด กลาแสดงออกในเรองทเปนประโยชนตอสวนรวม 2) ดานความสมพนธทางสงคม ทางกลมไดขอสรปวาการอยรวมกนเปนกลม ควรมความสมพนธระหวางกลมเชอมโยงกนเปนเครอขาย จะทาใหกลมมความแนบแนนตอกน มพลงการทางานทเขมแขง และสามารถพงพาตนเองไดในทสด 3) ดานการมสวนรวม พบวา การทางานในรปแบบกลมถาจะใหประสบผลสาเรจตองใหสมาชกทกคนมสวนรวมในการดาเนนงานทกขนตอน สมาชกจะมความผกกน เหนยวแนนกบกลมและทาใหเกดพลงในการทางาน 4) ดานการแลกเปลยนเรยนร พบวากลมอาชพ จกสานควรใหความสาคญตอการแลกเปลยนเรยนรเพมขน ควรมการวางแผนสาหรบการสบทอดอาชพจกสาน เพอใหกลมคงอยไดตลอดไป มฉะนนแลว กลมอาจจะลมสลาย เพราะงานจกสานตองมการฝกฝนใหเกดความเปนความชานาญ เปนการสงสมประสบการณแลวสบทอดใหลกหลานรนตอไป ในลกษณะครสอนศษย พอสอนลก พสอนนอง ตอไปเรอย ดวยการฝกจนปฏบตจรง และ 5) ดานการชวยเหลอจากภายนอกชมชน กลมอาชพจกสานควรไดรบการชวยเหลอจากภายนอกชมชนตอไป เนองจากการพฒนากลมอาชพจกสานใหกาวหนาขนนน ตองมปจจยหลายๆ ดานเขามาเกยวของ และปจจยตางๆ เหลานมทงสงทกลมสามารถทาเองได และสงทกลมตองพงพาอาศยภายนอกชมชนเขามาชวยเหลอดวยเชน ดานการประชาสมพนธ

อมรทพย แทเทยงธรรม และคณะ (2545: 78) ไดทาการศกษาสถานการณการผลตการตลาด โอกาสทางการตลาดของสนคาศลปหตถกรรมพนบานภายใตโครงการหนงตาบล หนงผลตภณฑ กรณศกษาเครองจกสาน จงหวดนครราชสมา และจงหวดอางทอง จากกลมตวอยาง ทเปนผผลตผลตภณฑประเภทเครองจกสานในจงหวดนครราชสมา จานวน 8 กลม และจากจงหวดอางทอง จานวน 6 กลม และกลมตวอยางจากเจาหนาทภาครฐทเกยวของผลการศกษาพบวา ผผลต

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

37

เครองจกสานสวนใหญทาเครองจกสานเปนอาชพเสรมจากการทาการเกษตร โดยไดรบรายไดจากการทาเครองจกสานประมาณรายละ 2,000 - 3,000 บาทตอเดอน รปแบบผลตภณฑทไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ วตถดบทใชในการทาเครองจกสานสวนใหญจะเปนวตถดบทหาไดในทองถน เครองมอเครองใชในการทาเครองจกสานมกจะเปนเครองมอทเรยบงาย ผลตภณฑเครองจกสานทผลตไดจะมคณภาพไมคงทและปรมาณทผลตไดกไมแนนอนขนอยกบชวงเวลาททาการผลต นอกจากน ยงพบวาผลตภณฑทกลมผลตเครองจกสานตวอยางการผลตมชนด รปแบบ และขนาดของผลตภณฑ ทหลากหลาย การพฒนาชนดและรปแบบของผลตภณฑเปนไปอยางชาๆ ผลตภณฑทผลตไดเนนการใชวสดจากธรรมชาตทหาไดในทองถนและใชภมปญญาทองถน ราคาจาหนายผลตภณฑคอนขางตาโดยสวนใหญเปนการขายผานพอคาคนกลาง ปญหาและอปสรรคทกลมผผลตเครองจกสานประสบ ทสาคญ ไดแก ปญหาความไมเพยงพอของเงนทน การขาดทกษะในการพฒนารปแบบผลตภณฑ ใหมๆ และการขาดตลาดรองรบผลตภณฑทแนนอน ผลการวเคราะหโอกาสทางการตลาด พบวา กลมผผลตสวนใหญมสภาพแวดลอมภายในเขมแขงในระดบปานกลาง และสภาพแวดลอมภายนอก มผลตอกลมผผลตในระดบปานกลาง ดงนนกลยทธทเหมาะสมสาหรบกลมผผลตจงไดแก กลยทธรกษาฐานะเดม

การสารวจขอมลของผลตภณฑหตถกรรมจกสานทองถน ภมปญญาทองถน คตความเชอ ประเพณ นาไปสการสรางสรรครปแบบของงานหตถกรรม อนมาน สมบรณศลป ทาการศกษาเกยวกบองคความรในการสรางสรรคงานหตถกรรมทองถน ประเภทโคม ในจงหวดเชยงใหม โดยกาหนดประเดนเกยวกบองคความรในการสรางสรรค ภมปญญา รปแบบ ลวดลายทใชในการตกแตง คตความเชอ ประเพณกระบวนการสรางสรรค ซงผลจากการวจยสรปไดวา การสรางเอกลกษณเฉพาะตวเปนการแสดงใหเหนถงความรงเรองทางศลปวฒนธรรมทถายทอดมาเปนเวลานาน เชอมโยงกบบรบทความเชอตามจารตประเพณ กระบวน การสรางสรรค ชวยใหสามารถบนทกขอมลทเปนหลกฐานทเปนประโยชนในการศกษาคนควาอนรกษและสบสานตอของคนรนลกหลาน ผวจยเหนวาหนวยงานราชการทมสวนเกยวของควรทจะมสวนรวมในการประสานงานอนรกษศลปะพนบาน ภมปญญาประชาสมพนธเผยแพร เพราะยงไมเปนทรจกของคนสวนใหญของประเทศ (อนมาน สมบรณศลป, 2547)

จากการศกษาหตถกรรมจกสานเตยปาหนน ในจงหวดกระบและจงหวดตรง ของธนยา กตตสทโธ พบวา หตถกรรมจกสานเตยปาหนน ใชอปกรณนอยชน การทาตองอาศยทกษะความชานาญและฝมอชางจกสาน กระบวนการถายทอดภมปญญาของทงสองจงหวดเหมอนกน รปแบบผลตภณฑและลวดลายพฒนาไปตามความตองการของตลาด ความสมพนธระหวางหตถกรรมจกสานกบวถชวตของชาวไทยมสลม พบวา จากอดตผลตใชในชวตประจาวนและเปนอาชพเสรม แตปจจบนภาครฐสนบสนนทาใหเขาสโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ เพมรายไดและกลายเปนอาชพหลก

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

38

ในอนาคตมแนวโนมของตลาดทกวางมากขน แตเมอเขาสระบบอตสาหกรรมสงผลใหการถายทอดรปแบบ และเอกลกษณดงเดมทสบทอดจากคนรนเกาสคนรนใหมเลอนหายไป จงควรสรางหลกสตรหตถกรรมจกสานเตยปาหนนใหเปนหลกสตรทองถน เพอการอนรกษสบสานภมปญญาใหคงอย เพราะฉะนนการศกษาและมการเปรยบเทยบรปแบบเครองจกสานระหวางชมชนกมสวนสาคญในการพฒนารปแบบผลตภณฑตอไปในอนาคต ไดรถงขอดขอเสยของแตละชมชนเพอสงเสรมและพฒนา ไดตรงจด (ธนยา กตตสทโธ, 2547)

จากงานวจยของอภสทธ ไลสตรไกล และคณะ เปนการศกษางานออกแบบเพอการอนรกษ กรณหบหอจากวสดธรรมชาต เพอศกษาพฒนาการของการออกแบบหบหอในภาคใต โดยมประเดนสาคญในการศกษาวสดจากธรรมชาตในการทาหบหอภายใตบรบททางสงคม วฒนธรรมทองถน ทมผลตอแนวคดรปแบบของหบหอวสดธรรมชาตในสงคมไทย ผลจากการวจยพบวา การใชวสดธรรมชาตในการหบหออาหารของคนในภาคใตมมานานและไดสบตอไปยงรนลกหลาน โดยมการเลอกสรรชนดวสด ทหลากหลาย สวนใหญเรมจากวสดทมอยตามธรรมชาต บรเวณทใกลเคยงทพกอาศยเปนหลกและสามารถเลอกใชสวนตางๆ ของพชทมาทาหบหอตามความเหมาะสมของประเภทอาหารไดอยางลงตว วสดธรรมชาตดงกลาวประกอบดวยใบและกาบกลวย ใบกะพอ ใบไผ ใบจาก ใบคลม ใบลาน ใบชง ใบทง ใบยางพารา กาบหมาก กระจด หมอขาวหมอแกงลง เปนตน จากขอมลพนฐานความหลากหลายของวสดธรรมชาตนามาใชในการหบหอดงกลาว (อภสทธ ไลสตรไกล และคณะ, 2546)

วฒนา บนเทงสข (2546) ไดทาการศกษาการมสวนรวมของประชาชนตอกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถน ในการวจยปฏบตการแบบมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถนดานการใชสมนไพรในชมชนบานซากตบเตา จงหวดระยอง โดยการวจยน มวตถประสงคเพอศกษาปญหา หารปแบบ วเคราะหผลและหาขอสรปเกยวกบการมสวนรวมของประชาชนในดานการถายทอดภมปญญา ซงมประเดนการศกษาเกยวกบการมสวนรวมในการใช ภมปญญาทองถน การฟนฟ การอนรกษและกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถน โดยการศกษาจากบคคลจานวน 59 คน โดยบคคลแรกเลอกแบบสโนวบอลลเทคนค (Snow ball technique) และนาเทคนค SWOT มาเปนเครองมอในการศกษาจดแขง จดออน โอกาส และภาวะคกคามของชมชน ผลการวจยพบวา จดออนของชมชนคอ ผนาชมชนไมไดใหความสาคญกบภมปญญาทองถนและปฏบตงานเออตอการพฒนาชมชนนอย ประชาชนขาดแรงจงใจในการพฒนางานภมปญญาและไมมรปแบบการนาภมปญญาทองถนมาดาเนนงานหารายได แตจดแขงของชมชนคอ ชมชนมทรพยากร ทเปนของชมชนหลายชนด มเอกลกษณอาหารจากภมปญญาทองถน ครภมปญญามหลายกลม มพนทและแหลงนาทเออตอการพฒนาการเกษตร สาหรบการวจยน ชมชนไดเสนอใหนาทนของชมชน ทประกอบดวยครภมปญญา ผลผลตทเปนเอกลกษณดานอาหารมาพฒนา โดยนาสมนไพรกระทอ มาทาเปนอาหารเพอเปนตวแทนในการสรางปรากฏการณ จนไดรปแบบเบองตนของการมสวนรวม

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

39

ของประชาชนในกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถนในดานการใชสมนไพรในชมชนบานซากตบเตา จงหวดระยอง อนประกอบไปดวยการดาเนนงานหลก 15 ประการ คอ 1) รวมกลมผทสนใจ ทมแนวคดเดยวกน 2) เลอกกจกรรมทปฏบตงาย ใชทนนอยมาเปนสอสรางการมสวนรวมของประชาชน 3) สารวจตลาดผบรโภคเพอหาความเปนไปไดของการผลต 4) มระเบยบการทางานของกลม 5) มกลม เปาหมายทรองรบผลตภณฑทชดเจน 6) ทกคนททางานตองมความรความเขาใจในสรรพคณของผลตภณฑ 7) แบงหนาทรบผดชอบใหสมาชกเลอกงานเอง 8) เลอกสถานททเออและสะดวกตอการทางานของสมาชก 9) เรมงานจากจานวนนอยแลวขยายงานตามความตองการของผบรโภค 10) มการประเมนผลการปฏบตงานและผลผลตทตรงประเดน 11) ใหความสาคญและความเสมอภาคกบทกคน 12) เมอพบปญหาตองสามารถปรบเปลยนวธการไดทนท 13) หลกเลยงความขดแยงในกลมและบคคลทเกยวของทกระดบ 14) พฒนาปรบปรงงานใหมความสมาเสมอทงคณภาพและปรมาณสอดคลองกบความตองการของผบรโภค และ 15) มการสรางขวญและกาลงใจทสงเสรมการมสวนรวมของคนทกกลม โดยหลงจากทผสรางผลตภณฑนารปแบบไปใชแลวทาใหสามารถดาเนนการบรหารจดการพฒนาไดอยางตอเนอง เกดประโยชนตอกลมผสรางผลตภณฑ ผขายวตถดบ ผบรโภค ซงสงผลใหชมชนมสวนรวมในกระบวนการสรางงาน มความสมพนธทดตอกน และมรายไดเพมขน และจากปรากฏการณทศกษาผวจยนามาสรางขอสรปเชงทฤษฎ คอ ทนทางบวก ไดแก องคประกอบทชวยสงเสรมและเออตอการพฒนาชมชน สวนทนทางลบ ไดแก สงททาใหเกดอปสรรคและไมเ ออตอการพฒนาชมชน ซงองคประกอบของทนทงสองประเภทนประกอบดวยทรพยากรบคคล วตถดบ และบรบทสงแวดลอมตางๆ ดงนน ถาจะนาทนทางบวกและทนทางลบมาปรบใชเพอสรางกจกรรมทเหมาะสมและเออตอการพฒนาชมชนกจะสามารถไปถงเปาหมายทตองการได (วฒนา บนเทงสข, 2546)

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

บทท 3 การออกแบบและวธการวจย

การพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม : กรณศกษา กลมจกสานตะกราหวาย

อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ผวจยเลอกใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยการแสวงหาความรความจรงเชงประจกษ (Empirical Inquiry) เปนการศกษาปรากฏการณ ซงเกดขนจรงภายในบรบท ณ ชวงเวลาทลงพนท การศกษาเฉพาะกรณเชงคณภาพ จาแนกตามสาขาวชา (Merriam, 1998 อางถงใน องอาจ นยพฒน, 2548: 360) ซงการศกษาในครงน เปนการศกษาเฉพาะกรณทางสงคมวทยา (Sociological Case Study) เปนการศกษาเฉพาะกรณ เชงคณภาพประเภทหนงทมกไดรบความนยมนามาใชออกแบบในการแสวงหาความรความจรง ทางพฤตกรรมศาสตรและสงคมศาสตร

สาหรบการวจยครงน เลอกเฉพาะกลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวด พระนครศรอยธยา การนาเสนอสาระสาคญในบทนจะเปนรายละเอยดในการศกษา แสดงความคดรวบยอดของเทคนค AIC A-I-C Appreciation-Influence-Control - การประชมแบบมสวนรวม - กระบวนทศนใหมในการพฒนา - กอใหเกดกระบวนการเรยนรของคนและระหวางการประชม - การแลกเปลยนความคดเหน - ยอมรบความคดเหนทแตกตางคณคาของคนอน - รจกอดกลน รบฟงเหตผล - การตดสนใจรวมกน A Appreciation การเรยนร แลกเปลยนประสบการณ เปดโอกาสแสดงความคดเหนรบฟง ยอมรบ และ

สรปรวมกนอยางสรางสรรค A1 : สภาพปจจบนทรบร สารวจสภาพจรงและสภาพอนาคตทอยากเหน หรอมงหวง (The Reality) A2 : สภาพทปรารถนาในอนาคต (The Ideal/Vision)

I Influence กาหนดยทธศาสตร มาตรการ หาวธ และเสนอทางเลอก เพอใหบรรลความมงหวง บรรลภาพ ทพงประสงค I1 : การคดกจกรรมโครงการทจะทาใหบรรลความมงหวง/ภาพทพงประสงค I2 : การจดลาดบความสาคญ

C Control การทางานรวมกน โดยนาเอาโครงการและกจกรรมมาสการปฏบต และจดกลมดาเนนการ ทแตละกลมถนด และแสวงหาทรพยากร C1 : แบงความรบผดชอบ C2 : จดทาแผนปฏบตการ

ทมา : ชอบ เขมกลด และโกวทย พวงงาม, (2547). เทคนคและเครองมอทใชในการวจยปฏบตการ

อยางมสวนรวม. หนา 59.

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

41

แสดงขนตอนการดาเนนงานวจย

ขนเตรยมการ - เลอกกลมจกสาน ในอาเภอผกไห - สรางความเขาใจกบชมชน - เตรยมบคลากร

การพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม

1. เพอพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรม ทองถนตามอตลกษณของชมชน 2. เพอพฒนาการมสวนรวมระหวางภาครฐ ภาคเอกชน และประชาชนทองถน

ทาวจยการพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจกสานทองถนแบบมสวนรวม

ศกษาและวเคราะห

- ศกษาลกษณะของชมชน - วเคราะหจดแขงจดออนของชมชน

วางแผนและพฒนารปแบบผลตภณฑ

- สรางแนวความคด - กลนกรองแนวความคด - พฒนาและทดสอบแนวความคด - พฒนารปแบบผลตภณฑ

ปฏบตตามแผน

- ดาเนนการตามแผน

การตดตามและประเมนผล

- ตดตามผล - ประเมนผลงานทางการพฒนารปแบบผลตภณฑ

การทางานรวมกนระหวางชมชน นกพฒนา นกวจย

นกวชาการ

- เทคนค AIC ในการระดบความคดเหน

รวมมอรวมใจ

รวมคด รวมสรางสรรค

รวมทา รวมปฏบต

รวมรบประโยชน

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

42

วธการดาเนนงาน ผวจยไดดาเนนการดงน 1. ศกษาขอมลจากเอกสาร (Document Study) ดาเนนการศกษาทบทวนเอกสาร และ

บนทกตางๆ ไดแก ภาคนพนธ วทยานพนธ รายงานการวจย บทความและเอกสารทางวชาการ เอกสารจากหนวยงานทเกยวของทงจากภาครฐและเอกชน

2. ศกษาโดยการสมภาษณแบบเจาะลก (In-depth Interview) เพอนาขอมลทไดจากการสมภาษณมาใชประโยชนในการดาเนนงานวจย ภายใตบรรยากาศของการมปฏสมพนธอนดระหวางกน

3. ศกษาโดยสงเกตการณ (Observation) ทงแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม 4. ศกษาโดยจดสนทนากลม (Focus Group) 5. ศกษาโดยสอบถามจากผเชยวชาญ

วธดาเนนการวจยและแผนการดาเนนงาน 1. การเกบรวบรวมขอมล

- ขอมลทตยภม เพอศกษาขอมลพนฐานเกยวกบ ลกษณะของอาเภอผกไห กลมจกสาน และลกษณะของผลตภณฑ

- ขอมลปฐมภม จากการสารวจพนทเขาพบกลมจกสานในเขตอาเภอผกไห เพอกาหนดพนทใหการวจย

2. ขนตอนดาเนนการวจย ขนตอนท 1 การศกษาขอมลเบองตนกอนทาการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม

1. คดเลอกชมชน 2. สรางความเขาใจและความสมพนธภาพกบชมชน 3. เตรยมบคลากรในการดาเนนงาน

ขนตอนท 2 การปฏบตพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม ผวจย มขนตอนในการดาเนนการวจยภาคสนามรวมกบชมชน นกพฒนา นกวจย และนกวชาการ โดยมขนตอน ดงน

ขนตอนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม 1. ศกษาและวเคราะห

- ศกษาลกษณะของชมชน - วเคราะหจดแขงจดออนของชมชน เพอพจารณาความเหมาะสมและความเปนไปได ในการพฒนารปแบบผลตภณฑ

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

43

2. วางแผนและพฒนารปแบบผลตภณฑ - สรางแนวความคด - กลนกรองแนวความคด - พฒนาและทดสอบแนวความคด - พฒนารปแบบผลตภณฑ

3. ปฏบตตามแผน โดยดาเนนการพฒนารปแบบผลตภณฑ ขนตอนท 3 สรปผลงานการพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจกสานทองถน

ผวจยนาเสนอการสรปผลงานการพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจกสานทองถน แลวนาเสนอ ในรปแบบของเอกสารและดวยวาจา แกชมชน นกพฒนา หนวยงานภาครฐ และบคคลทเกยวของ

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

บทท 4 ผลการศกษา

การพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม : กรณศกษา กลมจกสานตะกราหวาย

อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา มวตถประสงคหลก คอ เพอพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม : กรณศกษา กลมจกสารตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ภายใตรปแบบดาเนนงานวจยประกอบดวย 1) พฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมทองถนตามอตลกษณของชมชน 2) พฒนาการมสวนรวมระหวางมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม สานกงานพฒนาชมชนอาเภอผกไห และประชาชนในอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา โดยผวจยขอนาเสนอภายใตประเดนทสาคญ ไดแก

1. บรบทของชมชนอาเภอผกไห 2. ประวตกลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา 3. ผลตภณฑของกลมจกสานตะกราหวายทผประกอบการตองการพฒนา 4. ศกษาและวเคราะหปจจยหตถกรรมจกสาน

1. บรบทของชมชนอาเภอผกไห

อาเภอผกไห เปนอาเภอหนงในจงหวดพระนครศรอยธยา เดมชอ อาเภอเสนาใหญ ตอมาในป พ.ศ. 2460 ไดเปลยนชอมาเปนชออาเภอดงเชนปจจบน

ทตงและอาณาเขต อาเภอผกไหตงอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ มอาณาเขตตดตอกบเขตการปกครองขางเคยง

ดงน ทศเหนอ ตดตอกบอาเภอวเศษชยชาญและอาเภอปาโมก (จงหวดอางทอง) ทศตะวนออก ตดตอกบอาเภอปาโมก (จงหวดอางทอง) และอาเภอบางบาล ทศใต ตดตอกบอาเภอเสนาและอาเภอบางซาย ทศตะวนตก ตดตอกบอาเภอบางปลามาและอาเภอเมองสพรรณบร (จงหวดสพรรณบร)

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

45

การแบงเขตการปกครอง การปกครองสวนภมภาคอาเภอผกไห แบงเขตการปกครองยอยเปน 16 ตาบล แตละตาบล

แบงออกเปน หมบาน รวม 128 หมบาน ไดแก 1. ผกไห (Phak Hai) 9. กฎ (Kudi) 2. อมฤต (Ammarit) 10. ลาตะเคยน (Lam Takhian) 3. บานแค (Ban Khae) 11. โคกชาง (Khok Chang) 4. ลาดนาเคม (Lat Nam Khem) 12. จกราช (Chakkarat) 5. ตาลาน (Ta Lan) 13. หนองนาใหญ (Nong Nam Yai) 6. ทาดนแดง (Tha Din Daeng) 14. ลาดชด (Lat Chit) 7. ดอนลาน (Don Lan) 15. หนาโคก (Na Khok) 8. นาค (Na Khu) 16. บานใหญ (Ban Yai) การปกครองสวนทองถนทองทอาเภอผกไห ประกอบดวยองคกรปกครองสวนทองถน 10 แหง

ไดแก เทศบาลเมองผกไห ครอบคลมพนทบางสวนของตาบลผกไห ตาบลอมฤตทงตาบล บางสวน

ของตาบลตาลาน บางสวนของตาบลลาดชด บางสวนของตาบลหนาโคก และตาบลบานใหญทงตาบล เทศบาลตาบลลาดชะโด ครอบคลมพนทตาบลจกราชและตาบลหนองนาใหญทงตาบล องคการบรหารสวนตาบลบานแค ครอบคลมพนทตาบลบานแคทงตาบล องคการบรหารสวนตาบลลาดนาเคม ครอบคลมพนทตาบลผกไห (เฉพาะนอกเขตเทศบาล

เมองผกไห) ตาบลลาดนาเคมทงตาบล และตาบลโคกชางทงตาบล องคการบรหารสวนตาบลทาดนแดง ครอบคลมพนทตาบลทาดนแดงทงตาบล องคการบรหารสวนตาบลดอนลาน ครอบคลมพนทตาบลดอนลานและตาบลลาตะเคยน

ทงตาบล องคการบรหารสวนตาบลนาค ครอบคลมพนทตาบลนาคทงตาบล องคการบรหารสวนตาบลกฎ ครอบคลมพนทตาบลกฎทงตาบล องคการบรหารสวนตาบลลาดชด ครอบคลมพนทตาบลตาลานและตาบลลาดชด (เฉพาะ

นอกเขตเทศบาลเมองผกไห) องคการบรหารสวนตาบลหนาโคก ครอบคลมพนทตาบลหนาโคก (เฉพาะนอกเขตเทศบาล

เมองผกไห)

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

46

2. ประวตกลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา การทาตะกราหวายของตาบลทาดนแดง เกดขนครงแรกจากเมอป 2512 นางแยม แจมศกด

ชาวบานหม 8 บานทายบาน ตาบลทาดนแดง อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ไดไปหดทาตะกราหวายมาจากตาบลบานกระทม อาเภอเสนา แลวกลบมาทาในหมบาน ซงตอนนนทากนไมกหลงคาเรอน

ป 2520 นางมาล สขสทน ไปหดทาตะกราหวาย โดยมนางอนงค แจมศกด เปนผสอนให ตอนนการทาตะกราหวายเรมทากนมากขนหลายหมบานของตาบล

ป 2538 สานกงานพฒนาชมชนอาเภอผกไห ไดเขามาจดตงกลมใหกบชาวบานโดยใชชอกลมจกสานตะกราหวายตาบลทาดนแดง โดยม นางมาล สขสทน เปนประธาน

ป 2546 ไดขนทะเบยนหนงตาบลหนงผลตภณฑของตาบลและอาเภอผกไห ป 2547 และ ป 2549 ไดสงผลตภณฑตะกราหวายเขาคดสรรระดบประเทศ ไดรบรางวล

ระดบ 2 ดาว ป 2549 ไดรบรองมาตรฐานผลตภณฑชมชน (มผช.) อนญาตใหใชเครองหมาย “มผช.

19/2546” ออกโดย สานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม และในปนกลมจกสานฯ ไดรบการ คดสรรเปนผลตภณฑ ระดบ 2 ดาว อกครง ตอมานายธชฤทธ ปนารกษ พฒนาการจงหวดพระนครศรอยธยา ไดมาเยยมชมผลตภณฑของกลม และใหคาแนะนาเปลยนแปลงโดยนาจดเดนของผลตภณฑททามาจากหวายกาหลง แลวตงชอผลตภณฑใหใหมวา “ตะกรากาหลง” ตามชอของหวาย

ป 2550 สานกงานสหกรณจงหวดพระนครศรอยธยา ไดเขามาอบรมและจดตงกลมอาชพในสงกดสหกรณ โดยมนายบญเลศ สขสทน เปนประธานกลม ใชชอกลมวา “กลมอาชพสหกรณ จกสานตาบลทาดนแดง”

วตถดบทใช 1. หวายตนหรอหวายกาหลง 2. หวายสาน 3. หวายผว 4. ตะปเขม 3 ขนาด (5 หน, 6 หน, 7หน)

เครองมอเครองใช 1. สวานไฟฟา 2. มดจกตอก 3. กรรไกรตดกงไม 4. คมปากจงจก

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

เ

3

5. 6. 7. 8. 9.

ขน1. 2. 3.

เจาะเขาแบบห4. 5. 6. 7. 8. 9. 10

3. ผลตภณฑ

ผล

คมตดสายไฟ คอน เหลกหมาด ตลบเมตร ทรองพบตะป

นตอนการทาต เตรยมแบบร นาหวายตนห นาหวายสานหรอรองตะกร ขนรปสานตว เกบปากหรอ นาหลายตนห ตดหตะกรา ถากตนเปดต นาตะกราทส. ลงสหรอทา

ฑของกลมจก

ตภณฑของก

ฟ

แบน-กลม

ป

ตะกราหวาย รองตะกราตามหรอหวายกาหนมาพนกบโครรา วตะกรา อพบปากตะกรหรอหวายกาห แลวนาหวายผตามขอบตะกรสานเสรจแลวมานามน เปนอน

สานตะกราห

กลมจกสานตะ

มขนาดทเราตหลงมาดดทาโรงกนทเตรยมไ

ราเพอความเรหลงมาใสขอบผวฟอกมาพนรา มาเผาขนออกนเสรจขนตอน

หวายทผประก

ะกราหวาย (

ผลตภณฑเช

ตองการจะทา ครงกนตะกราไว เสรจแลวน

รยบรอย บยดดวยตะป นห

กเพอเกบความนการทาตะกร

กอบการตองก

เดม)

ยนหมาก

โดยมขนาดเลา นามาเจาะรรอ

มเรยบรอย ราหวาย

การพฒนา

ลกและขนาดใ

อยคว ใชสวาน

47

ใหญ

นไฟฟา

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

ตะ

ตะ

กราหวาย “ล

กราเชยนหมา

ลายผกไห”

าก พรอมบรร

รปแบบบรร

รจภณฑทไดร

รจภณฑ

รบการพฒนา

า

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

การพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม : กรณศกษา กลมจกสานตะกราหวาย

อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา มวตถประสงคเพอพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมทองถนตามอตลกษณของชมชน และเพอพฒนาการมสวนรวมระหวางมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม สานกงานพฒนาชมชนอาเภอผกไห และประชาชนในอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ผวจยเลอกใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) มลกษณะเปนกรณศกษา (Case Study) ในทน คอ กลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา ซงเปนกลม จกสานทผานการประเมนศกยภาพวสาหกจชมชนจากสานกงานเลขานการคณะกรรมการสงเสรมวสาหกจชมชนจงหวดพระนครศรอยธยา และเปนความตองการจากผประกอบการในอนทจะมวธการทางานทแสดงถงความมศกยภาพและคดอยางเปนระบบ สามารถจดระบบความคดในการพฒนาผลตภณฑ รวมทงตองการแสดงใหเหนถงความเปนนวตกรรม ความคดรเรม ความแปลกใหม ความโดดเดน ตองการเทคนคและวธการในการพฒนาผลตภณฑทมประสทธภาพ

เครองมอทใชในการศกษามดงน 1) สมภาษณแบบเจาะลก เพอศกษาความตองการจากกลมจกสานตะกราหวาย 2) การจดประชาพจารณเพอเลอกลายตะกราหวายสาหรบเปนอตลกษณของอาเภอผกไห 3) ถายทอดการสานตะกราหวายลายผกไหแกสมาชกของกลมจกสานตะกราหวาย 4) จดทาปายประชาสมพนธสาหรบกลมจกสานตะกราหวาย

1. สรปผลการศกษา จากการดาเนนการวจย “การพฒนาผลตภณฑหตถกรรมทองถนแบบมสวนรวม : กรณศกษา

กลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา” สามารถสรปผลการศกษา ดงน รปแบบผลตภณฑหตถกรรมทองถนตามอตลกษณของชมชนแบบมสวนรวมระหวาง

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม สานกงานพฒนาชมชนอาเภอผกไห และประชาชน ในอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

71

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

72

ประชาสมพนธกลมจกสานตะกราหวาย อาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

73

2. ขอเสนอแนะระดบชมชน 1. ควรมการสงเสรมการจดกจกรรมการสบทอดภมปญญาทองถนดานหตถกรรมจกสานตะกรา

หวายภายในชมชน ถายทอดสสถาบนการศกษา เพอเปนการปลกฝงงานดานหตถกรรมแกเยาวชน ในทองถน และเพอใหประชาชนไดตระหนกและเหนถงความสาคญของภมปญญาทองถนอนดงาม

2. ชมชนควรสงเสรมใหเกดการใชสนคาทผลตในชมชน เพอเปนการสรางจตสานกใหชาวบานเหนคณคาของหตถกรรมอยางแทจรง

3. ขอเสนอแนะระดบหนวยงานภาครฐทเกยวของ 1. ผบรหารสถานศกษาในชมชน ควรไดสงเสรมการจดทากจกรรมทเกยวของกบภมปญญา

ทองถนดานหตถกรรมจกสาน 2. หนวยงานภาครฐทเกยวของควรมการสนบสนนการบรหารจดการกจกรรมตางๆ อยาง

จรงจง ตงแตตนนาจนถงปลายนา และไมควรมการดาเนนงานทซาซอนกน ซงการสนบสนนดงกลาวตองเปนรปแบบการสนบสนนใหกลมสามารถปฏบตไดดวยตนเองเปนหลก

4. ขอเสนอแนะในการวจยตอไป ควรมการศกษาดานการบรหารการตลาดอยางเตมศกยภาพ เนองจากหากมลคาของ

ผลตภณฑมราคาสงขน กลมจกสานตะกราหวายจะมกาลงใจในการผลต เนองจากงานทกชนตองอาศยฝมอ เวลา และประสบการณคอนขางสง

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

บรรณานกรม กรมศลปากร. (2537). ศลปะและหตถกรรมไทย. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงกรพ. กษม อมนตกล. (2546). การศกษาและพฒนาผลตภณฑหตถกรรมสนคาของทระลกทองเหลองสาน

จ.ฉะเชงเทรา. วทยานพนธ คอ.ม. (เทคโนโลยผลตภณฑอตสาหกรรม).กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง

คณะมณฑนศลป.(ม.ป.ป). โครงการพฒนาศกยภาพดานศลปะและการออกแบบในการผลตงานหตถกรรมทองถนจงหวดเพชรบร. มหาวทยาลยศลปากร.

จาลอง วบลยปน. (2545). ศลปหตถกรรมผกตบชวาในจงหวดนครปฐ. วทยานพนธ ศศ.ม. ไทยคดศกษา : มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม. ฉตรทพย นาถสภา. (2540). วฒนธรรมไทยกบขบวนการเปลยนแปลงสงคม. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณ มหาวทยาลย. ฉายรง ไชยกาบง. (2547). การวจยปฏบตการแบบมสวนรวมเพอพฒนาคณภาพมาตรฐานเครองจก

สานไมไผลายขดบานหนองสระพงหมท3ตาบลหนองหาง. นวลลออ ทนานนท. (2544). การศกษางานหตถกรรมพนบานในจงหวดนครนายก. กรงเทพฯ :

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. บญธรรม กจปรดาบรสทธ. (2537). เทคนคการสรางเครองมอรวบรวมขอมลสาหรบการวจย. พมพครงท 4.

กรงเทพฯ: บแอนดบ พลบลชชง. รจนา จนทราสา และคณะ. การพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมจากใบหญาแฝก. 2553 เรวต สขสกาญจน, และคณะ. การพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมหนงตะลง นรนทร รกนย. การศกษาเครองจกสานจงหวดสพรรณบร : กรณศกษากลมบานโพธศร ตาบลบางปลามา

อาเภอบางปลามา จงหวดสพรรณบร.2549 เรวต สขสกาญจน. (2549). การศกษาและพฒนาผลตภณฑจกสานกระจดในจงหวดนครศรธรรมราช.

วทยานพนธ คอ.ม. (เทคโนโลยผลตภณฑอตสาหกรรม). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง.

วชรนทร จรงจตสนทร. (2548). หลกการและแนวคดการออกแบบผลตภณฑ. กรงเทพฯ: แอปปาพรนตงกรป จากด.

วฒนา บนเทงสข. ศกษาการมสวนรวมของประชาชนตอกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถน. 2546

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม

วบลย ลสวรรณ. ศลปหตถกรรมพนบาน. กรงเทพฯ : ปาณยา, 2527. ______________. ศลปหตถกรรมพนบาน. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร : อมรนทรพรนตงกรพ,

2535. ______________. ศลปหตถกรรมพนบาน. กรงเทพฯ : บานหนงสอ, 2535. วบลย ลสวรรณ. เครองจกสานในประเทศไทย. กรงเทพฯ : โอ.เอส.พรนตงส เฮาส. 2532 สภาพ ชาววง. การประยกตใชภมปญญาพนบานในการพฒนาเครองจกสานเชงพาณชย จงหวด

นครราชสมา. 2552 อมรทพย แทเทยงธรรม และคณะ. สถานการณการผลต การตลาด โอกาสทางการตลาดของสนคา

ศลปหตถกรรมพนบานภายใตโครงการหนงตาบล หนงผลตภณฑ กรณศกษา เครองจกสาน จงหวดนครราชสมา และจงหวดอางทอง

อญชล คงทอง. แบบอยางในการพฒนาอาชพจกสานอาเภอพนสนคม จงหวดชลบร.2553 http://cyberclass.msu.ac.th/cyberclass/cyberclass-uploads/libs/html/45146/unit04_003.htm http://www.culture.go.th/knowledge/story/wickerware/wickerware.html http://phakhai.ayutthaya.police.go.th/about-phakhai/phakhai-history http://www.thaitambon.com/tambon/ttambon.asp?ID=140801 http://www.panyathai.or.th http://www.tci-thaijo.org/index.php/sujthai/issue/view/1024

สวพ.

มทร.สวรรณภ

ม