ศิลปะศรีวิชัย บรรยายโดย อ. อชิรัชญ ไชยพจนพานิช

ในพ้ืนท่ีท่ีเรียกวาประเทศไทยปจจุบันมีการพัฒนาการชุมชน สมัยกอนประวัติศาสตรก็มีการฝงศพ เริ่มมีการติดตอคาขายกับโลกภายนอกในแถบใกลเคียงและไกลออกไป เชน จีน อินเดีย จึงมีการแลกเปล่ียนความรู

และเปล่ียนศิลปะและภาษาซ่ึงกันและกัน รวมท้ังความเช่ือบางอยาง ประเทศไทยในชวงพุทธศตวรรษท่ี 11 – 16 ทางภาคกลางมีวัฒนธรรมท่ีเรียกวา “ ทวารวดี ” ทางภาคใตชวงพุทธศตวรรษท่ี 13 – 18 เกิดรูปแบบศิลปะท่ีเรียกวา “ศิลปะศรีวิชัย” และมี “เทวรูปรุนเกา” รวมสมัยกันรวมท้ังศิลปะทวารวดีดวย กลุมเทวรูปรุนเกาใชเรียกประติมากรรมท่ีเกี่ยวของกับศาสนาพราหมณ เชน พระศิวะ พระนารายณ (พระวิษณุ) พระสุริยะเทพ ซ่ึงประติมากรรมเหลานี้อาจพบแถบภาคกลาง ภาคใต

และภาคตะวันออก ซ่ึงศิลปะศรีวิชัยบางองคนักวิชาการก็จัดเปนเทวรูปรุนเกาดวย ศิลปะศรีวิชัย ในหลักฐานเอกสาร

หลักฐานจากจารึก ซ่ึงพบวามีจารึกอยูในแถบคาบสมุทรภาคใต เชน นครศรีธรรมราช เปนจารึก จากวัดเสมาเมือง มีการจารึกคําวา “ศรีวิชัย” , เกาะสุมาตรา (ประเทศอินโดนิเชีย) พบคําวา “ศรีวิชัย” แตจะตางกับวัดเสมาเมืองตรงท่ี จารึกวัดเสมาเมืองเปนภาษาสันสกฤต ในขณะท่ีบนเกาะสุมาตรา เปนภาษามาลายูโบราณ เม่ือนักอานจารึกถอดเสียง ถอดคําออกมาก็คือคําวา “ ศรีวิชัย ” จารึกท่ีเกาท่ีสุด คือ “ จารึกเกดุกัน บูกิต ” บนเกาะสุมาตรา เปนจารึกท่ีมีคําวา “ศรีวิชัย” และจารึกระบุศักราชตรงกับ พ.ศ. 1225 สวนจารึกวัดเสมาเมือง อยูในชวง พ.ศ. 1318

หลักฐานจากเอกสารจีน มีบันทึกภาษาจีนท่ีเกาท่ีสุดซ่ึงกลาวถึง “ ศรีวิชัย ” คือบันทึกของ หลวงจีนอ้ีจิง ซ่ึงทานเดินทางมาทางภาคใตแถบอินโดนิเซีย แถบสุมาตรา และพํานักอยูชวงเวลาหนึ่งกอนเดินทางไปอินเดีย ในชวงป พ.ศ. 1214 – 1228 ไดกลาวถึง “เมืองโฟชิ” หรือ “ชิลิโฟชิ” ซ่ึงอยูทาง “หมูเกาะทะเลใต” จัดเปนเมืองทาท่ีสําคัญ มีพระสงฆท่ีเกงทางภาษาสันสกฤตอยูมากมาย มีหลักฐานรุนหลังตอมาอีกในชวงราชวงศถัง , ราชวงศถังตอนปลาย , ราชวงศซงและราชวงศหมิงปรากฏช่ือของ “สันโฟชิ” ซ่ึงเช่ือวาคือเมืองเดียวกับโฟชินั่นเอง

หลักฐานจากเอกสารอื่น บันทึกของชาวอาหรับอัน ไดแก บันทึกสุไลมาน และ มาซูดี ซ่ึงใน

ชวงพุทธศตวรรษท่ี 14 – 15 กลาวถึง “ศรีบูซา” วาเปนสวนหนึ่งของซาบัค

ที่ต้ังของศรีวิชัย

ยอรช เซเดยเปนนักวิชาการทานแรกท่ีเสนอวา “ศรีวิชัย” ในจารึกหลักท่ี 23 จารึกท่ีพบในสุมาตรา คือ “ชิลิโฟชิ” ในเอกสารจีน และ “ศรีบูซา” ในเอกสารอาหรับ และเสนอวา เมืองหลวงของศรีวิชัย อยูท่ีปาเล็มบังบนเกาะสุมาตรา

นักวิชาการอีกหลายทานเสนอแนวคิดเกี่ยวกับท่ีตั้งของศรีวิชัยแตกตางกันออกไปเชน - กลุมท่ีเช่ือวาศูนยกลางอยูบนเกาะชวา - กลุมท่ีเช่ือวาศูนยกลางอยูท่ีไชยา

การศาสนา การนับถือศาสนาในอาณาจักรศรีวิชัย มีท้ังการนับถือ ศาสนาพุทธมหายาน ศาสนาพุทธเถรวาท และ ศาสนาฮินดู ซ่ึงสามารถศึกษาไดจากเอกสารและงานศิลปกรรมตาง ๆ

ศาสนาพุทธมหายาน ศึกษาจาก - หลักฐานเอกสาร จากจารึกหลักท่ี 23 จากวัดเสมาเมือง - หลักฐานทางศิลปกรรม เชน ประติมากรรมพระโพธิสัตว และ พระพิมพดินดิบ ศาสนาพุทธเถรวาท ศึกษาจาก - หลักฐานเอกสาร จากจารึกหลักท่ี 24 จากวัดเวียง

- หลักฐานศิลปกรรม พระพุทธรูปแบบทวารวดท่ีีรวมสมัยกับศรีวิชัย ธรรมจักร และพระบรมธาตุเมืองนครศรีธรรมราช ศาสนาฮินดู ศึกษาจาก - หลักฐานของไวษณพนิกาย อาทิ พระวิษณุจากวัดศาลาทึง กลุมเทวรูป พระวิษณุบนเขา

ศรีวิชัย - หลักฐานไศวนิกาย อาทิ เทวาลัยพระศิวะบนเขาคา เอกมุขลึงค และศิวนาฏราช

งานศิลปกรรมแบบศรีวิชัย สถาปตยกรรม “สถาปตยกรรมแบบศรีวิชัย” ทางตอนใตของไทยมีมากท่ีอําเภอไชยา จังหวัดสุราษฎรธานี โบราณสถานเหลานี้สรางดวยอิฐสวนใหญ พังทลายไป ท่ีเหลืออยูคือ “พระบรมธาตุไชยา” ซ่ึงมีลักษณะคลายกับจันฑิ ในศิลปะแบบชวาภาคกลาง นอกจากนี้ก็มีพระเจดียท่ีวัดพระแกว ซ่ึงมีลักษณะคลายสถาปตยกรรมในศิลปะจาม ในชวงพุทธศตวรรษท่ี 15

ประติมากรรม “ประติมากรรมแบบศรีวิชัย” ท่ีพบในอําเภอไชยา จังหวัดสุราษฎรธานี จังหวัดนครศรีธรรมราช และอําเภอสทิงพระ จังหวัดสงขลา สวนใหญสรางเนื่องในพุทธศาสนาลัทธิมหายาน โดยทําดวยสําริดและ

และศิลา ประติมากรรมท่ีคนพบไดรับอิทธิพล ศิลปะอินเดีย แบบคุปตะ แบบ ปาละ – เสนะ และศิลปะชวากลาง นิยมทํารูปพระโพธ์ิสัตว อวโลกิเตศวร พระโพธิสัตวปทมปาณี พระ โพธิสัตววัชรปาณี เปนตน นอกจากประติมากรรมท่ีกลาวขางตนยังพบพระพิมพ ท่ีทําดวยดินดิบเปนจํานวนมาก ตามถํ้าตาง ๆ ในจังหวัดยะลา ปตตานี พัทลุง สุราษฎรธานีและ

นครศรีธรรมราช พระพิมพดินดิบเหลานี้ดานหลังมีจารึกคาถา เย ธมฺมา ฯ เปนภาษาสันสกฤตตัวอักษรเปนแบบ อินเดียเหนือ หรือชวาโบราณ และพบสถูปจําลองทําดวยดินดิบและตราดินดิบ บางองคพบวามีคาถาเชนเดียวกับพระพิมพดินดิบ เชน สถูปจําลองท่ีพบท่ีเกาะชวา เกาะบาหลี ในประเทศอินโดนีเซีย การสรางพระพิมพดินดิบและสถูปจําลอง เจตนาในการสรางคงไมไดทําขึ้นเพ่ือสืบอายุ

พระพุทธศาสนาเพียงอยางเดียว แตทําตามความคิดท่ีวาเปนการสรางกุศลใหแกผูสราง หรือผูตาย เพราะมีการตรวจสอบแลวพบวาในพระพิมพดินดิบมีอัฐิผสมดวย โดยเช่ือวาผลบุญจะติดตามไปถึงส่ีชาต ิ ประติมากรรมอีกกลุมสรางเนื่องในศาสนาฮินดู ซ่ึงจัดเปนศิลปกรรมรวมสมัยกับทวารวดี และศรีวิชัย สวนใหญทําดวยศิลาท่ีทําดวยสําริดมีนอยมาก โดยทําเปนรูปเคารพ อาทิ พระนารายณ พระอิศวร พระพิฆเณศ ศิวลึงค และฐานศิวลึงค ฯลฯ.

****************************************************